«ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Β ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΕΤΣΙΜΕΡΗΣ ΧΡΗΣΤΟΣ LL.M.,.Μ.Σ. ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΜΕΤΡΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ (ΕΣΠΑ) ΚΑΙ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗ» ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΑ ΣΤΕΛΛΑ ΧΑΡΙΤΟΥ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2008

2 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ABSTRACT ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η θέση της Γυναίκας στην Ιστορία Ιστορική Αναδροµή - Αποτίµηση Ιστορική Αναδροµή Από το Μύθο στην Πραγµατικότητα Αρχαία Ελλάδα Μεσαίωνας Εικοστός Αιώνας Σήµερα Αποτίµηση Η Ισότητα των Φύλων στη Σύγχρονη Ελλάδα Οι Ελληνίδες στα κέντρα λήψης αποφάσεων Ο ρόλος της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας των Φύλων H Γενική Γραµµατεία Ισότητας ιάρθρωση Αρχικός Οργανισµός Νέος Οργανισµός Ρόλος - Αποστολή Συµµετοχή της ΓΓΙ στη ιαµόρφωση, την Πρόοδο και τον Έλεγχο του ΕΣΠΑ Περιφερειακές Επιτροπές Ισότητας Η Ισότητα των Φύλων στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠA) Ευρωπαϊκή Ένωση και Πολιτικές Ισότητας Η Ισότητα των Φύλων ως προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Νοµολογία ΕΚ Η Ισότητα των Φύλων στην προηγούµενη Προγραµµατική Περίοδο ΕΣΠΑ και Πολιτικές Ισότητας Η ενσωµάτωση της διάστασης του Φύλου στο ΕΣΠΑ Καταγραφή των µέτρων για την προώθηση της Ισότητας στο ΕΣΠΑ Ισότητα και Τοπική Κοινωνία - Ο Ρόλος των ΠΕΠ Ολοκληρωµένα σχέδια για την απασχόληση προσαρµοσµένα σε τοπικές αγορές εργασίας Αναλυτική Παρουσίαση των Μέτρων για την προώθηση της Ισότητας των Φύλων στα 13 ΕΠ του ΕΣΠΑ Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα ΠΕΠ Μακεδονίας - Θράκης ΠΕΠ υτικής Ελλάδος - Πελοποννήσου - Ιονίων Νήσων ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου ΠΕΠ Θεσσαλίας - Στερεάς Ελλάδος - Ηπείρου ΠΕΠ Αττικής Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα Περιβάλλον - Αειφόρος Ανάπτυξη Ενίσχυση Προσπελασιµότητας Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηµατικότητα Ψηφιακή Σύγκλιση Ανάπτυξη Ανθρώπινου υναµικού

3 Εκπαίδευση και ιά Βίου Μάθηση ιοικητική Μεταρρύθµιση Τεχνική Υποστήριξη Εφαρµογής Συµβολή των Μέτρων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση Ισότητα των Φύλων και Τοπική Κοινωνία Μέτρα για την Ισότητα και Τοπική Ανάπτυξη Εκπαίδευση Ενίσχυση γυναικείας απασχόλησης Τουρισµός Συµβουλευτικά κέντρα και ξενώνες κακοποιηµένων γυναικών Περιφερειακές Επιτροπές Ισότητας Οι γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων της Τοπικής κοινωνίας - Η Τοπική Αυτοδιοίκηση Αποτίµηση ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑΤΑ Οργανόγραµµα ΓΓΙ - Αρχικός Οργανισµός Οργανόγραµµα ΓΓΙ - Νέος Οργανισµός ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ Υπηρεσιακή κατάσταση υπαλλήλων ΓΓΙ µε βάση το Νέο Οργανισµό Γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων Βουλευτικές Εκλογές Ευρωεκλογές Νοµαρχιακές Εκλογές ηµοτικές Εκλογές ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ Γυναικεία Απασχόληση - Ανεργία Επικράτεια Μακεδονία - Θράκη υτική Ελλάδα - Πελοπόννησος - Ιόνια Νησιά Κρήτη και Νήσοι Αιγαίου Θεσσαλία - Στερεά Ελλάδα - Ήπειρος Αττική

4 3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η προώθηση της Ισότητας των Φύλων αποτελεί σηµαντική προτεραιότητα για κάθε κράτος, που επιθυµεί να αποκαλείται πολιτισµένο. Κατά τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, η σηµαντικότερη ανισότητα που έλαβε χώρα ήταν αυτή την οποία επέβαλε το ένα µισό του πληθυσµού της γης στο άλλο. Σε όλες τις περιπτώσεις, θύµα των ανισοτήτων υπήρξε το γυναικείο Φύλο. Στις µέρες µας µπορεί να υποστηριχθεί ότι έχουν γίνει σηµαντικά βήµατα στην αντιµετώπιση του φαινοµένου αυτού που προσβάλλει το νοµικό πολιτισµό και την αξιοπρέπεια κάθε λαού. Σηµαντικά βήµατα στην κατεύθυνση αυτή έχει πραγµατοποιήσει και η χώρα µας µε τη θέσπιση µέτρων και την οργάνωση Φορέων που αποσκοπούν στην κατάργηση των ιακρίσεων µε βάση το Φύλο. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει την προώθηση της Ισότητας των Φύλων ως πρώτη και απόλυτη προτεραιότητα. Κατά τη Προγραµµατική Περίοδο, και ειδικότερα στο πλαίσιο του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς, εντάσσονται µέτρα για την προώθηση της Ισότητας των Φύλων. Μέτρα που εστιάζονται στην έξοδο της γυναίκας από το σπίτι, την ένταξή της στην αγορά εργασίας και την ενίσχυση της γυναικείας απασχόλησης µέτρα όπως η αναβάθµιση των σχολικών υποδοµών, αλλά και η βελτίωση και επέκταση των κοινωνικών δοµών και δοµών φροντίδας, στα οποία µπορεί να προσφύγει η κακοποιηµένη γυναίκα ή/και η γυναίκαθύµα εµπορίας (trafficking). Μέτρα, τα οποία παράλληλα είναι σε θέση να συµβάλλουν καταλυτικά στην πρόδο και ανάπτυξη της Τοπικής Κοινωνίας γενικότερα, αλλά και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση ειδικότερα. Άλλωστε, τα µέτρα για την Ισότητα που περιελήφθησαν στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα σχεδιάστηκαν µε βάση τις ανάγκες της κάθε τοπικής κοινωνίας ξεχωριστά. Ισότητα των Φύλων και Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι έννοιες αλληλένδετες και αλληλοσυµπληρούµενες. Η γυναίκα µπορεί να προσφέρει πολλά στην τοπική κοινωνία τόσο µε την εργασία της όσο και µε την ενεργή συµµετοχή της στα κοινά, ένας τοµέας, στον οποίο δυστυχώς η Ελλάδα υπολείπεται σηµαντικά. Η θέση της γυναίκας στα κέντρα λήψης αποφάσεων στην Ελλάδα είναι πολύ περιορισµένη και η αρχή µπορεί να γίνει µε τη συµµετοχή της στους διάφορους τοµείς της τοπικής κοινωνίας. Άλλωστε, το γεγονός ότι 80% των πόρων του ΕΣΠΑ θα απορροφηθούν από την Περιφέρεια καταδεικνύει τη σηµασία που δίδεται στην πορεία για την Τοπική Ανάπτυξη. Μια πορεία, στην οποία σηµαντική θέση έχουν και πρέπει να έχουν εξίσου και τα δύο Φύλα.

5 4 ABSTRACT The promotion of Gender Equality constitutes a significant priority for every State which intends to be regarded as a civilised one. During human history, the most important inequality taken place has been the one which was imposed by one half of the world s population to the other. In every single case, the victim of the inequality has been the feminine gender. Nowadays, someone could support that significant steps have been made towards the confrontation of this phenomenon, which insults the legal culture and the dignity of every single State. Important steps towards this direction have also been made by our country with the institution of measures and organisations aiming at the abolition of Distinctions on the basis of Gender. Moreover, European Union has regarded the promotion of Gender Equality as a primary and absolute priority. During the 4 th Programmatic Period, and particularly, in the context of the National Strategic Reference Framework (NSRF), specific measures for the promotion of Equality are included. A part of these measures is concentrated on the female transition from home to the labour market and the enforcement of female employment other measures include the upgration of school units, and in addition the improvement and expansion of social structures and units of care services, where maltreated women and trafficking victims may find shelter. The proposed measures are designed so that they simultaneously result in the progress and development of Local Society in general and the Local Government in particular. Finally, the measures for Equality, which were included in the Regional Operational Programmes, were designed on the grounds of every single local society s specific needs. Gender Equality and Local Government are two strongly connected issues. Woman may offer much to local society not only by her work, but also by her active participation in the commons, a sector, in which, unfortunately, Greece is dramatically far behind. The place of the woman in the centres of decision-taking is very restricted in Greece and the beginning may take place with her participation in the issues of local society. Moreover, the fact that 80% of the resources of the National Strategic Reference Framework (NSRF) will be absorbed by the Regions signifies the importance granted to the process of Regional Development. This is a process, in which, both genders have and should play a principal role.

6 5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ ΓΓΙ: ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΕΕ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΠ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ε&TA: ΕΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΣΠΑ: ΕΘΝΙΚΟ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟ ΠΛΑΙΣΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ ΚΕΘΙ: ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΓΙΑ ΘΕΜΑΤΑ ΙΣΟΤΗΤΑΣ Κ Μ: ΚΡΑΤΟΣ-ΜΕΛΟΣ ΜΚΟ: ΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΟΑΕ : ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ Ο.Η.Ε.: ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ Π : ΠΡΟΕ ΡΙΚΟ ΙΑΤΑΓΜΑ ΠΕΠ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

7 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα κυριότερα προβλήµατα, άµεσων ή έµµεσων διακρίσεων, που αντιµετωπίζουν οι Ελληνίδες σήµερα έχουν τις ρίζες τους: Α. Σε ένα θεσµικό πλαίσιο που περιέχει συχνά δείγµατα ανοιχτών διακρίσεων εναντίον των γυναικών, παρά το γεγονός ότι το Σύνταγµα του 1975 όρισε την αρχή της Ισότητας των δύο Φύλων σαν ατοµικό και κοινωνικό δικαίωµα. Β. Στον τοµέα των κοινωνικών υπηρεσιών, και γενικά, στην έλλειψη παροχών που είναι απαραίτητες για την εργαζόµενη γυναίκα, µε αποτέλεσµα, ένα µεγάλο µέρος του εργατικού δυναµικού της χώρας να παραµένει στο περιθώριο. Γ. Στις κοινωνικές προκαταλήψεις που επιβαρύνουν την εργαζόµενη γυναίκα σε διπλό ωράριο δουλειάς, µε τη λογική ότι οι γυναίκες είναι γεννηµένες για το ρόλο της µητέρας και της συζύγου. Αυτές οι βαθειά ριζοµένες προκαταλήψεις, έχουν επηρεάσει τη θέση των γυναικών, σε όλους τους τοµείς της ζωής, και ειδικότερα στους τοµείς της εργασίας και της παιδείας 1. Οι παραπάνω προτάσεις, µε τις οποίες επέλεξα να ξεκινήσω τη διπλωµατική εργασία µου, περιλαµβάνονται στην πρώτη Έκθεση της Ελλάδος προς την Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για την εξάλειψη κάθε µορφής διάκρισης σε βάρος των γυναικών και συντάχθηκαν το Από τότε έχουν αλλάξει πάρα πολλά. Η Ελλάδα έχει κάνει σηµαντικά βήµατα προόδου, τόσο ως προς την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών, όσο και ως προς την εφαρµογή πολιτικών και µέτρων για την προώθηση της Ισότητας των Φύλων γενικότερα. Έχοντας υιοθετήσει ένα από τα πιο πρωτοποριακά και δηµοκρατικά Οικογενειακά ίκαια στην Ευρώπη, έχοντας ιδρύσει και ενισχύσει σε κυβερνητικό επίπεδο ήδη από πολύ νωρίς τους φορείς εκείνους που προωθούν την Ισότητα των Φύλων, έχοντας ανταποκριθεί πλήρως στις ιεθνείς και Ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της στον τοµέα της Ισότητας και κυρίως, έχοντας διακηρύξει ήδη εδώ και τριάντα χρόνια Συνταγµατικά την Ισότητα των Φύλων, η χώρα µας µπορεί να υποστηρίζει ότι έχει θέσει την Ισότητα των Φύλων ως καίρια προτεραιότητα. Ωστόσο, δεν µπορεί να αρνηθεί κανείς ότι αποµένουν ακόµη πολλά να γίνουν, ώστε η Ισότητα των Φύλων να αποτελέσει µία απτή πραγµατικότητα στη χώρα µας και να µην καταντά ένα κενό γράµµα, µε πολλές διακηρύξεις, αλλά χωρίς ουσία και περιεχόµενο. 1 Γενική Γραµµατεία Ισότητας, Πρώτη Έκθεση της Ελλάδος προς την Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για την εξάλειψη κάθε µορφής διάκρισης σε βάρος των γυναικών (Ν. 1342/1983, ΦΕΚ 39 Α, 1/4/1983 Για την κύρωση της Σύµβασης των Ηνωµένων Εθνών για την εξάλειψη όλων των µορφών διακρίσεων κατά των γυναικών ), Αθήνα, Νοέµβριος 1986, σ. 9.

8 7 Σίγουρα, δεν έχουµε ακόµη προσεγγίσει το επίπεδο των Σκανδιναβικών κρατών, στα οποία η Ισότητα των Φύλων, αποτελεί απόλυτη αλλά ταυτόχρονα και αυτονόητη προτεραιότητα κυβερνητικής πολιτικής, ωστόσο καταβάλλονται σηµαντικές προσπάθειες προς την κατεύθυνση αυτή. Σηµαντικός αρωγός στο σκοπό αυτό υπήρξε και εξακολουθεί να είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία άλλωστε, αποτέλεσε έναν από τους σηµαντικότερους µοχλούς πίεσης για την ίδρυση Φορέων, όπως για παράδειγµα η Γενική Γραµµατεία Ισότητας των Φύλων, οι οποίοι προωθούν την Ισότητα σε εθνικό, αλλά και τοπικό επίπεδο. Παράλληλα, µε πληθώρα Πρωτοβουλιών και ράσεων συνέβαλε καταλυτικά στην προσπάθεια για εξάλειψη των ιακρίσεων ανάµεσα στα Φύλα. Εξαίρεση δε θα µπορούσε να αποτελέσει η Προγραµµατική Περίοδος και ειδικότερα το Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (στο εξής ΕΣΠΑ), στο οποίο προβλέπεται σηµαντικός αριθµός Μέτρων που στοχεύουν στην προώθηση της Ισότητας ανάµεσα στα Φύλα. Παράλληλα, τα Μέτρα αυτά, πέρα από τον κατεξοχήν στόχο τους, είναι δυνατό να συµβάλλουν καταλυτικά στην ανάπτυξη και πρόοδο τόσο της Τοπικής Κοινωνίας όσο και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ειδικότερα. Στην παρούσα ιπλωµατική Εργασία γίνεται παρουσίαση των Μέτρων για την προώθηση της Ισότητας των Φύλων που προβλέπονται στα 13 Επιχειρησιακά Προγράµµατα του ΕΣΠΑ και τονίζεται η συνεισφορά τους στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Υπήρξε συνειδητή επιλογή η µελέτη των Μέτρων αυτών να µην περιοριστεί σε ένα µόνο ή έστω περισσότερα Επιχειρησιακά Προγράµµατα, αλλά να περιλαβεί συνολικά τα Προγράµµατα του ΕΣΠΑ, καθώς ήταν επιθυµία του γράφοντος το θέµα της Ισότητας των Φύλων να µην παρουσιαστεί αποσπασµατικά, µέσω ενός περιορισµένου αριθµού Επιχειρησιακών Προγραµµάτων, αλλά στη συνολική του διάσταση και πώς αυτή επηρεάζει και συνδέεται µε την τοπική κοινωνία. Οι ιδιαιτερότητες και οι διαφορετικές ανάγκες της κάθε Περιφέρειας, Χωρικής Ενότητας πλέον στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ, οδήγησαν σε τροποποίηση και όχι τυφλή εφαρµογή των ίδιων κανόνων σε κάθε Επιχειρησιακό Πρόγραµµα. Η συγγραφή της παρούσης ιπλωµατικής Εργασίας απαίτησε τη διεξοδική Μελέτη του Συνόλου των 13 Επιχειρησιακών Προγραµµάτων του ΕΣΠΑ και την επεξεργασία των στοιχείων εκείνων που άπτονται θεµάτων Ισότητας. Έγινε επίσης µελέτη της σχετικής Νοµοθεσίας, των προτάσεων που κατατέθηκαν κατά τη σύνταξη των ΕΠ από τον κατεξοχήν κυβερνητικό φορέα που είναι αρµόδιος για την ένταξη και παρακολούθηση των Μέτρων αυτών, δηλαδή τη Γενική Γραµµατεία Ισότητας, καθώς και της σχετικής ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας.

9 8 Σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση των Μέτρων που αφορούν στην Ισότητα και η συνεισφορά τους στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η εργασία δοµείται ως εξής: Στο Πρώτο Κεφάλαιο γίνεται µια σύντοµη ιστορική αναδροµή της θέσης της γυναίκας από τα Αρχαία χρόνια µέχρι σήµερα. Επίσης πραγµατοποιείται µια αποτίµηση της κατάστασης στις µέρες µας και ακολουθεί µια παρουσίαση της θέσης της γυναίκας στη σύγχρονη Ελληνική Επικράτεια. Το εύτερο Κεφάλαιο αναφέρεται στη λειτουργία της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας και στον καταλυτικό ρόλο που παίζει τόσο στην κατεύθυνση της εξάλειψης κάθε µορφής διάκρισης που οφείλεται στο Φύλο, όσο, κι αυτό µας ενδιαφέρει ιδιαίτερα εδώ, και στη σύνταξη, εφαρµογή και έλεγχο των θεµάτων Ισότητας που περιλαµβάνονται στο ΕΣΠΑ. Στο Τρίτο Κεφάλαιο γίνεται η παρουσίαση των Μέτρων που προωθούν την Ισότητα των Φύλων στο ΕΣΠΑ ως θεµατικών ενοτήτων, και εν συνεχεία αναλυτικά σε κάθε Επιχειρησιακό Πρόγραµµα µε παραποµπή στην αντίστοιχη σελίδα. Παράλληλα, γίνεται µνεία των ιδιαίτερων συνθηκών που καθιστούν απαραίτητη την λήψη τέτοιων µέτρων. Λόγω του προσανατολισµού της εργασίας κρίθηκε σκόπιµο να εξεταστούν πρώτα τα ΠΕΠ, καθώς η σύνδεση των µέτρων για την προώθηση της Ισότητας των Φύλων και τη συνεισφορά τους σην Τοπική Αυτοδιοίκηση που προβλέπονται σ αυτά, είναι πιο άµεση εκεί απ ότι στα Τοµεακά. Τόσο τα Περιφερειακά όσο και τα Τοµεακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα εξετάζονται µε την αντίστοιχη σειρά της επίσηµης υποβολής τους. Τέλος, γίνεται σχολιασµός της συνεισφοράς των Μέτρων αυτών στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Στο Κεφάλαιο 4 γίνεται αποτίµηση της συµβολής των Μέτρων για την Ισότητα στην ανάπτυξη και πρόοδο της Τοπικής Κοινωνίας, αλλά και της Τοπικής Αυτοδιοίκησης ειδικότερα. Τέλος, ακολουθούν τα Συµπεράσµατα, όπου γίνεται συνολική αποτίµηση των Μέτρων για την προώθηση της Ισότητας των Φύλων που περιλαµβάνονται στο ΕΣΠΑ, τη συµβολή τους στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, επισηµαίνονται οι ελλείψεις που τυχόν εντοπίστηκαν, καθώς και προτάσεις για την αποτελεσµατικότερη εφαρµογή και απόδοσή τους. Στο Παράρτηµα που ακολουθεί υπάρχουν ιαγράµµατα, Γραφήµατα και Στατιστικοί Πίνακες που παρουσιάζουν στοιχεία, τα οποία µνηµονεύονται στην παρούσα ιπλωµατική Εργασία και διευκολύνουν τον αναγνώστη να εξάγει σηµαντικά και χρήσιµα Συµπεράσµατα. Θα πρέπει ωστόσο στο σηµείο αυτό να γίνει µία σηµαντική επισήµανση. Μιλώντας για Μέτρα που προωθούν την Ισότητα των Φύλων, αναφερόµαστε σε µέτρα που εξαλείφουν

10 9 τις διακρίσεις σε βάρος και των δύο Φύλων και όχι µόνο σε βάρος των γυναικών. Ισότητα σηµαίνει Ισότητα και για τα δύο Φύλα. Αναµφισβήτητα, στην Ελλάδα, σε συντριπτικό βαθµό οι διακρίσεις στοχοποιούν και στρέφονται σε βάρος των γυναικών. Για το λόγο αυτό και τα µέτρα που περιελήφθησαν στο ΕΣΠΑ αφορούν κυρίως τις γυναίκες 2. Αναµφίβολα πάντως σε µία εποχή που υποψήφια για την προεδρία των Ηνωµένων Πολιτειών Αµερικής υπήρξε µια γυναίκα, τα ηνία της µεγαλύτερης Ευρωπαϊκής ύναµης, της Γερµανίας, κρατάει µία γυναίκα και στην Ισπανία σχηµατίστηκε πρόσφατα µία κυβέρνηση, στην οποία οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία, κατανοούµε ότι το ζήτηµα της Ισότητας των Φύλων έρχεται στην επικαιρότητα πιο δυναµικά από ποτέ. 2 Βλ. infra Συµπεράσµατα, σ. 75.

11 10 1 Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ 1.1 Ιστορική Αναδροµή - Αποτίµηση Ιστορική Αναδροµή Από το Μύθο στην Πραγµατικότητα 4 Η θέση της γυναίκας στην κοινωνία αποτελεί ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα ζητήµατα της ανθρώπινης ιστορίας. Σηµαντικές διαφοροποιήσεις στον τρόπο µε τον οποίο αντιµετώπιζαν κατά τη διάρκεια των αιώνων οι λαοί τις εκπροσώπους του γυναικείου φύλου εντοπίζονται ανάλογα µε τη χρονική περίοδο, τη γεωγραφική θέση, τη θρησκεία και λοιπούς αντίστοιχους παράγοντες. Οι ιστορικοί µάς πληροφορούν ότι οι πρώτες κοινωνίες είχαν µητριαρχικό χαρακτήρα. Η γυναίκα, ως η εκπρόσωπος των δύο φύλων που τεκνοποιούσε, κατείχε σηµαντική θέση στην κοινωνική ιεραρχία. Ο µύθος των Αµαζόνων περιέγραφε µία κοινωνία γυναικών πολεµιστών, που σε τίποτα δεν είχε να ζηλέψει τον ανδρικό πληθυσµό αναφορικά µε τη µαχητικότητα, τη δύναµη και την αποτελεσµατικότητα των πολεµικών τους επιχειρήσεων. Μάλιστα, δε δίσταζαν να αποποιηθούν τη γυναικεία τους φύση, φτάνοντας σε σηµείο να καίνε το δεξί τους στήθος, ώστε να είναι περισσότερο αποτελεσµατικές στη χρήση του τόξου Αρχαία Ελλάδα 5 Στην Αρχαία Αθήνα, η ζωή του γυναικείου πληθυσµού, αντί να πορεύεται παράλληλα µε την πρόοδο της πρώτης ελληνικής πόλης, εµφανίζεται οπισθοδροµηµένη σε σχέση µε τους οµηρικούς χρόνους. Έξω η γυναίκα έβγαινε σπανιότατα, πάντα για συγκεκριµένο σκοπό, οπωσδήποτε µε τη συνοδεία υπηρέτριας ή συγγενή. Γενικά, η Αθηναϊκή κοινωνία αντιµετώπιζε την έξοδο της γυναίκας µε καχυποψία, η οποία ήταν µεγαλύτερη, όσο η γυναίκα ήταν νεότερη. Από την άλλη πλευρά, η εικόνα την οποία η ιστορία µας έχει παραδώσει για τις Σπαρτιάτισσες είναι µια εικόνα αρετής και αξεπέραστης ευψυχίας. Εκπαιδευµένες κιόλας από την υποχρεωτική θανάτωση των νεογέννητων παιδιών τους, αν συνέβαινε να µην είναι αρτιµελή, άλλες απ αυτές σκοτώνουν τους γιους τους που δείλιασαν µπροστά στον εχθρό κι άλλες τρέχουν στο πεδίο της µάχης πάνω στο πτώµα του µοναχογιού τους, να µετρήσουν τις 3 Για µια αναλυτική περιγραφή της θέσης της γυναίκας στην Ιστορία βλ. inter alia, Καρζή, Θ., Η Γυναίκα στην Αρχαιότητα, Β Έκδοση, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1987, Καρζή, Θ., Η Γυναίκα στο Μεσαίωνα, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1989, Καρζή, Θ., Η Γυναίκα της Νέας Εποχής, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, Βλ. Καρζή, Θ., Η Γυναίκα στην Αρχαιότητα, Β Έκδοση, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1987, σ. 166 επ. 5 Βλ.Καρζή, Θ., Η Γυναίκα στην Αρχαιότητα, Β Έκδοση, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1987, σ. 150 επ.

12 11 πληγές του, αν τον τιµούν ή τον ατιµάζουν, οπότε, µετά, είτε βαδίζουν περήφανα επικεφαλής της ποµπής, είτε αποµονώνονται στα σπίτια τους για να κρύψουν την ντροπή τους. Έχοντας αποκτήσει τις γυναίκες που ήθελε, η στρατοκρατία της Σπάρτης τους φερόταν µε τρόπο που εκδήλωνε την απόλυτη ευαρέσκειά της. Σε καµία άλλη ελληνική πόλη το γυναικείο φύλο δεν υπήρξε τόσο σεβαστό, τιµηµένο κι ελεύθερο. Ο λόγος της γυναίκας είχε µεγάλη πέραση, οι απόψεις της ακούγονταν µε προσοχή και οι συµβουλές της συχνά εφαρµόζονταν από τους άρρενες Μεσαίωνας 6 Στα χρόνια του Μεσαίωνα και υπό την επίδραση της Καθολικής Εκκλησίας, η ζωή της γυναίκας γύρισε πολλούς αιώνες πίσω. Η αυστηρότητα µε την οποία αντιµετωπιζόταν το γυναικείο φύλο την περίοδο εκείνη είναι παροιµιώδης, καθώς µεταξύ άλλων, χιλιάδες γυναίκες κατέληξαν στην πυρά ως µάγισσες. Τα δικαιώµατά τους ήταν ανύπαρκτα και η εξάρτηση από τον πατέρα, αδεφό, σύζυγο, υπήρξε απόλυτη και διά βίου Εικοστός Αιώνας 7 Οι µεγαλύτερες αλλαγές αναφορικά µε τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία εντοπίζονται τόσο στις απαρχές όσο και στα µέσα του εικοστού αιώνα. Οι νέες συνθήκες και τα νέα δεδοµένα που έφερε η τεχνολογική ανάπτυξη δεν άφησαν ανεπηρέαστη τη θέση της γυναίκας. Η εκβιοµηχάνιση της παραγωγής έβγαλε τη γυναίκα από το σπίτι και άνοιξε τις πόρτες για την ένταξή της στην αγορά εργασίας. Πλέον δεν απαιτείτο η σωµατική δύναµη για την εκτέλεση µιας χειρωνακτικής εργασίας, αλλά αντίθετα η ευελιξία στη χρήση των µηχανηµάτων. Παράλληλα, οι δύο Παγκόσµιοι Πόλεµοι που σηµάδεψαν τον εικοστό αιώνα µε τα εκατοµµύρια των νεκρών και ιδιαίτερα των απωλειών του ανδρικού πληθυσµού 8 συνετέλεσαν καταλυτικά στην κατάληψη θέσεων που ως τότε ανήκαν αποκλειστικά στα παραδοσιακά ανδρικά επαγγέλµατα από γυναίκες. Η είσοδος συνεπώς της γυναίκας στην παραγωγική διαδικασία, σε συνδυασµό µε την έστω και υποτυπώδη οικονοµική ανεξαρτησία που εξασφάλιζε αυτή είχε σαν αποτέλεσµα τη συνειδητοποίηση από την πλευρά των γυναικών ότι δεν ήταν υποχρεωµένες να παραµένουν δεσµευµένες κάτω από την πατρική ή/και συζυγική στέγη-σχέση και άρχισαν ταυτόχρονα να διεκδικούν τα δικαιώµατα εκείνα που µέχρι τότε ήταν αποκλειστικό προνόµιο των ανδρών. 6 Βλ. Καρζή, Θ., Η Γυναίκα στο Μεσαίωνα, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα Βλ. Καρζή, Θ., Η Γυναίκα της Νέας Εποχής, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα Bλ. Goldstein, J., War and Gender, Cambridge University Press, 2001.

13 12 Παράλληλα, άρχισαν να αναπτύσσονται γυναικεία κινήµατα, µε προεξάρχον τις σουφραζέτες, οι οποίες διεκδικούσαν δικαίωµα ψήφου 9. Η αργή πορεία προς την Ισότητα των Φύλων άρχισε να αποδίδει τους πρώτους καρπούς τις πρώτες δεκαετίες µετά το εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Τα κινήµατα αµφισβήτησης της δεκαετίας του εξήντα (1960) στοχοποιούσαν και κατήγγειλαν, µεταξύ άλλων, τους περιορισµούς που ετίθεντο στις γυναίκες. Οι καταστάσεις άρχισαν σταδιακά να βελτιώνονται και οι γυναίκες να κερδίζουν αργά αλλά σταθερά όσα είχαν στερηθεί εδώ και αιώνες, όπως το δικαίωµα στην εκπαίδευση και την εργασία. Ωστόσο, και παρόλες τις σηµαντικές αλλαγές που λάµβαναν χώρα τις µεταπολεµικές δεκαετίες, υπήρχε ένας τοµέας, ο οποίος αποτελούσε άβατο για το γυναικείο πληθυσµό και δεν ήταν άλλος από τα κέντρα λήψης αποφάσεων. Όσες πρόοδοι κι αν είχαν γίνει και όσα προνόµια κι αν είχαν κερδίσει τα γυναικεία κινήµατα και οι φεµινιστικές οργανώσεις, η γυναικεία αντιπροσώπευση σε κέντρα εξουσίας ήταν περιορισµένη έως ανύπαρκτη. Αν εξαιρέσουµε τις χώρες, στις οποίες ευδοκιµούν µοναρχικά πολιτεύµατα, όπου η εξουσία µεταβιβάζεται κληρονοµικά, πολλώ µάλλον, όταν αυτά έχουν απλά συµβολικό χαρακτήρα 10, οι γυναίκες στα κέντρα λήψης αποφάσεων ήταν περιορισµένες Σήµερα Το µεγάλο βήµα πραγµατοποιήθηκε τη δεκαετία του ογδόντα µε την εκλογή της Μάργκαρετ Θάτσερ στην Πρωθυπουργία της Μεγάλης Βρετανίας. Η Βρετανίδα πολιτικός απέδειξε ότι δεν είχε να ζηλέψει τίποτε από τους άνδρες προκατόχους της, ενώ αποδείχτηκε αποφασιστική και µε ισχυρή πυγµή σε συγκρούσεις που αντιµετώπισε τόσο στο εσωτερικό 11, όσο και στο εξωτερικό 12, συγκρούσεις από τις οποίες προέκυψε το προσωνύµιο Σιδηρά Κυρία. Μέχρι το τέλος του εικοστού αιώνα οι γυναίκες εµφανίζονται ολοένα και περισσότερο να καταλαµβάνουν υψηλές κυβερνητικές θέσεις σε χώρες που αποτελούν παγκόσµιες δυνάµεις Για µία πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση του φεµινιστικού κινήµατος, βλ Ντε Μποβουάρ, Σ., Οι γυναίκες θα νικήσουν, Εκδόσεις Γλάρος, Βλ. περίπτωση Βασίλισσας Μ. Βρετανίας. 11 Σύγκρουση µε ανθρακωρύχους. 12 Πόλεµος των Φόκλαντς. 13 Για την ανέλιξη των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, βλ. inter alia, McSmith, A., Η Γηραιά Ήπειρος αρχίζει να στηρίζεται σε νέες γυναίκες, ΤΟ ΒΗΜΑ, 20/4/2008, σ. 72, Bashevkin, S. (ed), Women and Politics in Western Europe, Frank Cass, 1985, Davisse, A., Les Femmes dans la Fonction Publique, Collection des rapports officiels, 1983, Freeman, S., Bourque, S. and Shelton, C. (eds), Women on Power, Northeastern University Press, 2001, Randall, V., Women and Politics, Macmillan, 1982, Παπαθανασίου, Μ., Οκτώ συν µία γυναίκες για τον Θαπατέρο, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 16/4/2008, σ. 24, Sánchez-Mellado, L, Η µαµά που διατάζει στρατηγούς, Η ΚAΘΗΜΕΡΙΝΗ (ΠΕΡΙΟ ΙΚΟ Κ), 28/9/2008, σσ , McSmith, A., Lesley, A., Ισότιµη

14 13 Η Μαντλίν Ολµπράιτ υπήρξε επί Προεδρίας Κλίντον σηµαίνουσα Υπουργός Εξωτερικών των Ηνωµένων Πολιτειών. Θέση την οποία κατέχει σήµερα η Κοντολίζα Ράις, η οποία, αναφερόµενη σε προσωπικές εµπειρίες για την αµερικάνικη διαδικασία συµµετοχής στα κοινά δήλωνε ότι στην Αµερική µπορεί να µην έχεις χρήµατα για να αγοράσεις ένα χάµπουργκερ, αλλά µπορεί να γίνεις Πρόεδρος της Χώρας. Η Ισότητα των Φύλων βρήκε σηµαντικό έρεισµα στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. εν είναι άλλωστε τυχαίο ότι οι Αµερικάνοι τοποθέτησαν το Άγαλµα της Ελευθερίας στο λιµάνι της Νέας Υόρκης, θέλοντας να περάσουν το µήνυµα στους υπόλοιπους λαούς ότι για να γίνουν αποδεκτοί στη χώρα τους θα πρέπει να αφήσουν πίσω τους όλες τις προκαταλήψεις και τους φανατισµούς και να αντιληφθούν ότι όλοι είναι ίσοι απέναντι στο νόµο. Το γεγονός ότι εν έτει 2008 µία γυναίκα έφτασε πολύ κοντά στο να λάβει το χρίσµα του ηµοκρατικού Κόµµατος για την Προεδρία και το ότι µία άλλη επελέγη ως υποψήφια Αντιπρόεδρος του Ρεπουµπλικανικού Κόµµατος, συνεπώς εθεωρείτο µία οιωνεί υποψήφια Πρόεδρος, καταδεικνύει ότι σε µεγάλο βαθµό οι Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής έχουν ενστερνιστεί και αναγνωρίσει το καταλυτικό ρόλο που µπορεί µια γυναίκα να παίξει στα κοινά. Είναι ευτύχηµα το ότι η Ευρώπη από την πλευρά της δεν έµεινε πίσω. Ηγέτης της µεγαλύτερης Ευρωπαϊκής δύναµης, της ατµοµηχανής της Ευρώπης, όπως άλλωστε αποκαλείται η Γερµανική ηµοκρατία, είναι η Καγκελάριος Μέργκελ. Επίσης, υποψήφια µε ιδιαίτερες αξιώσεις για την Προεδρία της Γαλλίας υπήρξε η εκπρόσωπος του Σοσιαλιστικού Κόµµατος, Σεγκολέν Ρουαγιάλ 14. Τέλος, η ενέργεια του επανεκλεγέντος Ισπανού Πρωθυπουργού Θαπατέρο να σχηµατίσει µία Κυβέρνηση, στην οποία οι γυναίκες αποτελούν την πλειοψηφία έναντι των ανδρών συναδέλφων τους ερµηνεύτηκε ταυτόχρονα ως συµβολική και ουσιαστική, αλλά υπήρξε ωστόσο και το εφαλτήριο για την προώθηση των γυναικών σε θέσεις ευθύνης. Μάλιστα, το γεγονός ότι στο Υπουργείο Αµύνης, πολιτικό προϊστάµενο των Ισπανικών Ενόπλων υνάµεων τοποθέτησε την επτά µηνών έγκυο Κάρµε Τσακόν 15, καταδεικνύει τη Συµµετοχή στα Κέντρα Λήψης Αποφάσεων: Γυναίκες στην Καρδιά της Ευρώπης, ΚΕΘΙ, Αθήνα 2005, Πρακτικά Ευρωπαϊκού Συνεδρίου, Από τη θεωρία στην πράξη: Για την ισότιµη συνεργασία γυναικών και ανδρών στην πολιτική, Αθήνα 3 5/2/2005, Ρετσίλα, Ε. (επ), Η συµµετοχή των Γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων στην Ελλάδα, ΚΕΘΙ, Αθήνα Βλ. ωστόσο, Gill, R., Gender and the Media, Polity Press, 2007, Marciniak, K., Anikó, I. and O Healy, Á. (eds), Transnational Feminism in Film and Media, Palgrave MacMillan, 2007, για την αντιµετώπιση των γυναικών από τα ΜΜΕ. 15 Για την πλειοψηφία των γυναικών στην Κυβέρνηση Θαπατέρο, βλ. inter alia, Παπαθανασίου, Μ., Οκτώ συν µία γυναίκες για τον Θαπατέρο, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 16/4/2008, σ. 24, Sánchez-Mellado, L, Η µαµά που διατάζει στρατηγούς, Η ΚAΘΗΜΕΡΙΝΗ (ΠΕΡΙΟ ΙΚΟ Κ), 28/9/2008, σσ , McSmith, A., Η Γηραιά Ήπειρος αρχίζει να στηρίζεται σε νέες γυναίκες, ΤΟ ΒΗΜΑ, 20/4/2008, σ. 72.

15 14 βούλησή του να τονώσει την πεποίθηση των πολιτών της Ισπανίας ότι οι γυναίκες µπορούν να διεκδικούν και να αναλαµβάνουν θέσεις ευθύνης που στο παρελθόν αποτελούσαν άβατο γι αυτές Αποτίµηση Τα µεµονωµένα αυτά παραδείγµατα ωστόσο δεν πρέπει να δηµιουργούν στρεβλωµένες αντιλήψεις σχετικά µε τη θέση και τη συµµετοχή της γυναίκας στα κοινά σήµερα. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι ο εικοστός αιώνας και η πρώτη δεκαετία του εικοστού πρώτου έδωσαν το έναυσµα για την έξοδο της γυναίκας από το σπίτι και την προώθηση της γυναικείας συµµετοχής στα κοινά Είναι οι χρονικές εκείνες περίοδοι, κατά τις οποίες η Ισότητα των Φύλων έρχεται στο προσκήνιο πιο επίκαιρη από ποτέ. Ωστόσο, συνολικά µε αυτά που πρέπει να γίνουν οι πρόοδοι είναι ακόµη µικρές. Σε πολλές χώρες, ακόµη και στις Σκανδιναβικές, οι οποίες είναι ιδιαίτερα ευαισθητοποιηµένες σε θέµατα Ισότητας, η γυναικεία συµµετοχή στα κέντρα λήψης αποφάσεων, στα κοινοβουλευτικά έδρανα και στις κυβερνητικές θέσεις, είναι ακόµη περιορισµένη. Για το λόγο αυτό αποµένουν ακόµη πολλά βήµατα για την εκπλήρωση των στόχων της Ισότητας. 1.2 Η Ισότητα των Φύλων στη σύγχρονη Ελλάδα 16 Η Ισότητα των Φύλων αποτέλεσε ένα σηµαντικό Κεφάλαιο στη σύγχρονη Ελληνική Ιστορία 17. Η Ελληνίδα άργησε σηµαντικά, σε σχέση µε τις ευρωπαίες γυναίκες, να αποκτήσει δικαιώµατα και ευκαιρίες που θα της έδιναν την ευκαιρία να στοχεύσει σε όσα ήταν αυτονόητα για τον ανδρικό πληθυσµό. Το Οικογενειακό ίκαιο της χώρας µας ήταν ένα από τα πιο αναχρονιστικά Ευρωπαϊκά ίκαια, θεωρώντας τη γυναίκα ως εξαρτώµενη από τον άνδρα. Η Ελληνίδα απέκτησε δικαίωµα ψήφου στις εθνικές εκλογές το 1952, µε το Nόµο 2159/1952, ουσιαστικά ως ανταπόδωση της προσφοράς της στο εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο. Σταθµό στην πορεία για την προώθηση της Ισότητας των Φύλων υπήρξε η ψήφιση του Συντάγµατος του 1975 και ειδικότερα της παραγράφου 2 του άρθρου 4, όπου πλέον αναφέρεται ρητώς ότι Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώµατα και υποχρεώσεις. Το Σύνταγµα του 1975 αποτέλεσε το πρώτο νοµοθετικό κείµενο που εξήγγειλε, καθιέρωνε, προστάτευε και προωθούσε την Ισότητα των δύο Φύλων. 16 Βλ., inter alia, Καρζή, Θ., Η Γυναίκα της Νέας Εποχής, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1990, Κουναλάκη, Ξ., Γυναικείο κίνηµα µε αιτία, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 12/7/2008, σ. 16, Τσαντάκη, Σ., Χάνοντας το...τρένο της µητρότητας, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 12/7/2008, σ Για την πρόοδο του Φεµινιστικού Κινήµατος στην Ελλάδα, Βλ. Ξηραδάκη, Κ., Το Φεµινιστικό Κίνηµα στην Ελλάδα ( ) Πρωτοπόρες Ελληνίδες, Εκδόσεις Γλάρος, 1988.

16 15 Το 1983 µία σηµαντική αλλαγή και τροποποίηση του απαρχαιωµένου Οικογενειακού ικαίου έδωσε τα πρώτα δείγµατα γραφής για την πορεία της προώθησης της Ισότητας, ενώ το πλέον σηµαντικό βήµα προς την κατεύθυνση αυτή έλαβε χώρα το 1985, µε τη σύσταση της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας των Φύλων, αναλυτική παρουσίαση του ρόλου της οποίας ακολουθεί στο επόµενο κεφάλαιο. Τέλος, το 2001 η Βουλή τροποποίησε την παράγραφο 2 του άρθρου 116 του Συντάγµατος ως εξής: εν αποτελεί διάκριση λόγω φύλου η λήψη θετικών µέτρων για την προώθηση της ισότητας µεταξύ ανδρών και γυναικών. Το Κράτος µεριµνά για την άρση των ανισοτήτων που υφίστανται στην πράξη, ιδίως σε βάρος των γυναικών. Με το νέο άρθρο ουσιαστικά το Κράτος οµολογεί τις διακρίσεις που γίνονται σε βάρος του µισού πληθυσµού του από τον άλλο µισό και αναγνωρίζει την ανάγκη να ληφθούν θετικά µέτρα που θα στοχεύουν στην άρση των διακρίσεων αυτών και την αντιµετώπιση των υπαρχουσών καταστάσεων, µέχρις ότου να εξισορροπηθεί η Ισότητα ανάµεσα στα δύο φύλα. Στην ίδια κατεύθυνση τέλος κυµαίνεται και η πρόσφατη σύσταση Νέου Κύκλου του Συνηγόρου του Πολίτη για την Ίσότητα των Φύλων Οι Ελληνίδες στα κέντρα λήψης αποφάσεων 18 Όπως αναφέρθηκε, υφίσταται έλλειµµα στην τοποθέτηση γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Στην Ελλάδα, το φαινόµενο αυτό είναι ακόµα πιο οξύ, καθώς σηµαντικότατεςς ανισότητες απεικονίζονται στα ποσοστά γυναικών σε αιρετές θέσεις. Οι γυναίκες βουλευτές το έτος 1996 ανέρχονταν σε 19 (6,3%), το έτος 2001 σε 31 (10,3%), ενώ µετά τις εκλογές του 2004 ήταν µόλις 39 (13%). Τέλος, στις εκλογές του 2007 εξελέγησαν 48 γυναίκες (16%). Οι γυναίκες ευρωβουλευτές το έτος 1999 ανέρχονταν σε 4 (16%), ενώ µετά τις εκλογές του 2004 ήταν µόλις 7 (28,8%). Στις νοµαρχιακές εκλογές του 2006 από το σύνολο των 57 θέσεων εκλέχτηκαν 2 γυναίκες νοµάρχες (3,5%). Αντίστοιχα στις δηµοτικές εκλογές του 2006 από το σύνολο των 1033 αιρετών θέσεων, εκλέχτηκαν µόλις 32 γυναίκες δήµαρχοι (3,1%). ιαχρονικά η πρόοδος ήταν ελάχιστη καθώς τα αντίστοιχα ποσοστά στις νοµαρχιακές και δηµοτικές εκλογές του 2002 ήταν 1,75% και 2,03% Για την ανέλιξη των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, supra , σ Για τα σταστιστικά στοιχεία, βλ. ΕΠ ιοικητική Μεταρρύθµιση, σ. 24.

17 16 2 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ ΙΣΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ 2.1 Η Γενική Γραµµατεία Ισότητας Η σύσταση της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας των Φύλων υπήρξε, σε συνδυασµό µε τις επιταγές του Συντάγµατος του , αποτέλεσµα των υποχρεώσεων της Ελλάδος απέναντι στον Οργανισµό Ηνωµένων Εθνών 21 και την Ευρωπαϊκή Ένωση, να ιδρύσει κυβερνητικό όργανο που να ενεργεί για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών αλλά και γενικότερα για την προώθηση της Ισότητας των φύλων. Η Γενική Γραµµατεία Ισότητας των Φύλων συστήθηκε µε το Άρθρο 27 Ν. 1558/ ως υπηρεσία του τότε Υπουργείου Προεδρίας. Η υπηρεσία στεγάζεται στον τρίτο και έβδοµο όροφο κτιρίου, στην οδό ραγατσανίου 8, στην Πλατεία Κλαυθµώνος. Στο πλαίσιο της Γραµµατείας λειτουργούν ακόµη δύο (2) Συµβουλευτικά Κέντρα Γυναικών στο Σύνταγµα και τον Πειραιά αντίστοιχα, καθώς και Βιβλιοθήκη στην περιοχή του Καπνικαρέα. Τέλος λειτουργεί το Κέντρο Ερευνών για Θέµατα Ισότητας (ΚΕΘΙ) στην περιοχή της Χαριλάου Τρικούπη, ΝΠΙ, εποπτευόµενο από τη Γραµµατεία. Γενική Γραµµατέας από το 2004 είναι η κυρία Ευγενία Τσουµάνη, δικηγόρος. Τον πρώτο Οργανισµό της Υπηρεσίας αποτέλεσαν τα άρθρα του Π 320/ , στο οποίο περιλαµβανόταν και ο Οργανισµός του Υπουργείου Προεδρίας. Επρόκειτο για ένα λιτό οργανισµό 24, ενώ πολλά ζητήµατα είχαν µείνει χωρίς ρύθµιση 25. Σκοπός της Υπηρεσίας, όπως προβλεπόταν από τον Οργανισµό 26, ήταν η προώθηση και πραγµατοποίηση της νοµικής και ουσιαστικής Ισότητας των Φύλων σε όλους τους τοµείς (πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό) Αρχικός Οργανισµός ιάρθρωση Με βάση τον Οργανισµό αυτό προβλεπόταν η εξής διάρθρωση της υπηρεσίας: 20 Άρθρο 4.2 Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώµατα και υποχρεώσεις. 21 Ν. 1342/1983 (ΦΕΚ 39 Α, 1/4/1983) Για την κύρωση της Σύµβασης των Ηνωµένων Εθνών για την εξάλειψη όλων των µορφών διακρίσεων κατά των γυναικών. Από τη Σύµβαση προκύπτει η υποχρέωση της ΓΓΙ για κατάθεση εκθέσεων στον ΟΗΕ κάθε τέσσερα (4) χρόνια για την πρόοδο της Ελλάδος σε θέµατα Ισότητας. 22 Ν. 1558/1985 (ΦΕΚ 137 Α, 26/7/1985) Κυβέρνηση και Κυβερνητικά Όργανα. Άρθρο 27. Συνιστώνται οι εξής Γενικές Γραµµατείες και οι αντίστοιχες θέσεις προϊσταµένων τους Γενικών Γραµµατέων: α. Στο Υπουργείο Προεδρίας της Κυβέρνησης: ιι) Γενική Γραµµατεία Ισότητας των Φύλων. 23 Π. 320/1988 (ΦΕΚ 149 Α, 5/7/1988) Οργανισµός Υπηρεσιών του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβέρνησης. 24 Όπως µπορεί να καταλάβει κανείς και από το γεγονός ότι δεν αποτέλεσε αυτούσιο νοµοθετικό κείµενο. 25 Όπως, για παράδειγµα, ο αριθµός των υπαλλήλων. 26 Άρθρο 22 Π 320/1988 (ΦΕΚ 149 Α, 5/7/1988) Οργανισµός Υπηρεσιών του Υπουργείου Προεδρίας της Κυβέρνησης. 27 Για το Οργανόγραµµα της υπηρεσίας µε βάση τον αρχικό Οργανισµό, infra Παράρτηµα, Οργανόγραµµα 5.1, σ. 87.

18 17 Α) Γραφείο Γενικού Γραµµατέα Β) ιεύθυνση Ανάπτυξης και Πληροφόρησης, η οποία συγκροτείται από τα παρακάτω τρία (3) τµήµατα: ι) Τµήµα Παιδείας Εκπαίδευσης, ιι) Τµήµα Κοινωνικής Συµµετοχής, Αποκέντρωσης και Περιφερειακής Ανάπτυξης, ιιι) Τµήµα Μαζικών Μέσων Επικοινωνίας, Γ) ιεύθυνση Απασχόλησης, Κοινωνικής Προστασίας και Ασφάλισης, η οποία συγκροτείται από τα παρακάτω δύο (2) τµήµατα: ι) Τµήµα Εργασίας και Εργασιακών Σχέσεων, ιι) Τµήµα Κοινωνικής Προστασίας και Ασφάλισης, ) Τµήµα Εκδόσεων Εκδηλώσεων, Ε) Τµήµα Νοµικό, ΣΤ) Γραφείο Πληροφόρησης Κοινού Νέος Οργανισµός 28 Ο Οργανισµός διατηρήθηκε για 20 χρόνια και συνέβαλε σηµαντικά στο ρόλο και τη λειτουργία της Υπηρεσίας. Με το πέρασµα των χρόνων ο ρόλος της ΓΓΙ αναβαθµίστηκε, ενώ παράλληλα η υπηρεσία άρχισε να διεκδικεί και να αναλαµβάνει σηµαντικές αρµοδιότητες. Η σηµαντικότερη εξ αυτών είναι η συµµετοχή της υπηρεσίας ως φορέα υλοποίησης (Τελικός ικαιούχος) στο πλαίσιο των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης και ιδιαίτερα η έντονη συµµετοχή και δραστηριοποίησή της κατά τη διάρκεια προετοιµασίας της Προγραµµατικής Περιόδου. Με το Π 5/ , ο Οργανισµός τροποποιήθηκε άρδην, µε αποτέλεσµα οι αρµοδιότητες της ΓΓΙ να αυξηθούν σηµαντικά. Παράλληλα, οι νέες εξελίξεις που οδήγησαν στην τροποποίηση του οργανισµού και την αναβάθµιση του ρόλου της Υπηρεσίας καθιστούν απαραίτητη τη στελέχωση αυτής, καθώς το υπάρχον προσωπικό, αριθµητικά, υπολείπεται του απαιτούµενου. Ο καινούργιος Οργανισµός προβλέπει ρητώς ότι το προσωπικό θα αποτελείται από 105 υπαλλήλους 30. Με βάση το Νέο Οργανισµό η δοµή της ΓΓΙ διαµορφώνεται ως εξής: 31 Οι Υπηρεσίες της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας των Φύλων διακρίνονται: 28 Για το Οργανόγραµµα της υπηρεσίας µε βάση το νέο Οργανισµό, infra Παράρτηµα, Οργανόγραµµα 5.2, σ Π 5/2008 (ΦΕΚ 17 Α, 8/2/2008) Οργανισµός της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας των Φύλων. 30 α) µόνιµοι: ογδόντα οκτώ (88) (44 Π.Ε., 15 Τ.Ε., 24.Ε. και 5 Υ.Ε.), β) προσωπικό µε σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου (Ι..Α.Χ.): δεκατρείς (13), γ) τέσσερις (4) δικηγόροι µε σχέση έµµισθης εντολής. Για την υπηρεσιακή κατάσταση των υπαλλήλων µε βάση τον νέο Οργανισµό, infra Παράρτηµα, Γράφηµα 6.1, σ Άρθρα 3-11 Π 5/2008 (ΦΕΚ 17 Α, 8/2/2008) Οργανισµός της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας των Φύλων.

19 18 α) στην Κεντρική και β) στις Περιφερειακές. Α. Κεντρική Υπηρεσία, η οποία συγκροτείται από τις ακόλουθες υπηρεσιακές µονάδες: 1. Γραφείο Γενικού Γραµµατέα 2. Γενική ιεύθυνση Συντονισµού, η οποία συγκροτείται από: α) τη ιεύθυνση Προγραµµατισµού, Ανάπτυξης και Απασχόλησης, η οποία συγκροτείται από τρία (3) τµήµατα ως εξής: ι) Τµήµα Προγραµµατισµού και Ανάπτυξης, ιι) Τµήµα Εκπαίδευσης και Κατάρτισης, ιιι) Τµήµα Απασχόλησης, β) τη ιεύθυνση Εργασιακών Σχέσεων και Κοινωνικής Πολιτικής, η οποία συγκροτείται από τα παρακάτω τρία (3) τµήµατα: ι) Τµήµα Εργασιακών Σχέσεων και Κοινωνικής Ασφάλισης, ιι) Τµήµα Κοινωνικής Προστασίας και Υγείας, ιιι) Τµήµα Αντιµετώπισης της Βίας λόγω Φύλου, ιιιι) εκατέσσερα (14) Συµβουλευτικά Κέντρα, τα οποία λειτουργούν ως Περιφερειακές Υπηρεσίες, σε επίπεδο Γραφείου: ένα (1) σε κάθε διοικητική περιφέρεια της χώρας, µε εξαίρεση την Αττική, που λειτουργούν δύο (2). γ) τη ιεύθυνση Τεκµηρίωσης και Πληροφορικής, η οποία συγκροτείται από τα εξής τρία (3) τµήµατα: ι) Τµήµα Τεκµηρίωσης, ιι) Τµήµα Πληροφόρησης, ιιι) Τµήµα Βιβλιοθήκης, δ) τη ιεύθυνση Ευρωπαϊκής Πολιτικής και ιεθνούς Συνεργασίας, η οποία συγκροτείται από τα παρακάτω δύο (2) τµήµατα: ι) Τµήµα Ευρωπαϊκής Πολιτικής, ιι) Τµήµα ιεθνούς Συνεργασίας και ιεθνών Οργανισµών, ε) τη ιεύθυνση ιοικητικού Οικονοµικού και Οργάνωσης, η οποία συγκροτείται από τα παρακάτω πέντε (5) τµήµατα: ι) Τµήµα ιοικητικού, ιι) Τµήµα Οικονοµικού και ιαχείρισης Υλικού, ιιι) Τµήµα Πληροφορικής και Τεχνικής Υποστήριξης, ιv) Τµήµα Ποιότητας και Αποδοτικότητας, v) Τµήµα Γραµµατείας,

20 19 στ) το Νοµικό Τµήµα 3. Το αυτοτελές Γραφείο Επικοινωνίας και ηµοσίων Σχέσεων. Β. Περιφερειακές Υπηρεσίες: εκατέσσερα (14) Συµβουλευτικά Κέντρα, τα οποία λειτουργούν ως Περιφερειακές Υπηρεσίες, σε επίπεδο Γραφείου: ένα (1) σε κάθε διοικητική περιφέρεια της χώρας, µε εξαίρεση την Αττική, που λειτουργούν δύο (2) Ρόλος Αποστολή 32 Η αποστολή της Γενικής Γραµµατείας Ισότητας των Φύλων περιγράφεται αναλυτικά στο Άρθρο 1 του νέου Οργανισµού 33 και σύµφωνα µε το οποίο: η Γενική Γραµµατεία Ισότητας των Φύλων έχει ως αποστολή την πραγµατοποίηση της νοµικής και ουσιαστικής Ισότητας ανδρών και γυναικών στην Ελλάδα, σε όλους τους τοµείς δραστηριότητας (πολιτικό, οικονοµικό, πολιτιστικό, κοινωνικό), προκειµένου να καλύψει το έλλειµµα Ισότητας, που υφίσταται στην πράξη (ουσιαστική Ισότητα) σε πολλούς τοµείς, όπως στην αγορά εργασίας και τις εργασιακές σχέσεις στον ιδιωτικό και δηµόσιο τοµέα, το έλλειµµα γυναικείας συµµετοχής στα κέντρα λήψης αποφάσεων, να αντιµετωπίσει τα κρούσµατα βίας µε θύµατα τις γυναίκες και τις στερεότυπες αντιλήψεις για το ρόλο των δύο φύλων. Για το σκοπό αυτό η ΓΓΙ: Α) Σχεδιάζει, επεξεργάζεται και εισηγείται τις προτεραιότητες πολιτικής και τους άξονες δράσης για την Ισότητα των φύλων και τις ίσες ευκαιρίες. Β) Παρακολουθεί την εφαρµογή της κυβερνητικής πολιτικής και παρεµβαίνει όταν παρουσιάζεται έλλειµµα Ισότητας κατά την άσκηση των πολιτικών και την υλοποίηση των δράσεων ίσων ευκαιριών. Γ) Σχεδιάζει και συντονίζει νοµοθετικές και διοικητικές πρωτοβουλίες σχετικές µε πολιτικές Ισότητας των δύο φύλων. ) Αναπτύσσει, µελετά και συντονίζει δράσεις που προωθούν την Ισότητα ανδρών και γυναικών. Ε) Ορίζει νέες κατευθυντήριες γραµµές για τη µελέτη και την ενθάρρυνση ανάληψης προγραµµάτων και την υλοποίηση πρωτοβουλιών, µε στόχο την προώθηση της Ισότητας. ΣΤ) Οργανώνει και συντονίζει κεντρικούς και τοπικούς φορείς σε θέµατα Ισότητας. Ζ) Προβαίνει σε διάλογο και διαβουλεύσεις, ως εργαλεία εφαρµογής των πολιτικών της. 32 Για τη συµβολή της ΓΓΙ στην προώθηση της Ισότητας των Φύλων, βλ. Γενική Γραµµατεία Ισότητας, Απολογισµός Έργου , εκέµβριος Π 5/2008 (ΦΕΚ 17 Α, 8/2/2008).