ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ. Συντακτική Επιτροπή

Transcript

1 ΕΠΕΤΗΡΙΔΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ Συντακτική Επιτροπή Ιωάννα Μπαμπασίκα, Δικηγόρος, Νομική Σύμβουλος Ιατρικού Κέντρου Αποκατάστασης Θυμάτων Βασανιστηρίων Παρούλα Νάσκου-Περράκη, Καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονία Αθανάσιος Ράντος, Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας Νίκος Σιταρόπουλος, Δρ. Δικηγόρος, Συμβούλιο της Ευρώπης, Αναπληρωτής Διευθυντής στο Γραφείο του Επιτρόπου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Μαρία Σταυροπούλου, Διευθύντρια Υπηρεσίας Ασύλου, Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και Προστασίας του Πολίτη Καλλιόπη Στεφανάκη, Υπεύθυνη Τομέα Προστασίας Προσφύγων, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, Γραφείο Ελλάδας Βασιλική Τσιπουρά, Δικηγόρος Αθηνών, Συντονίστρια της Νομικής Υπηρεσίας του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονία Επιμέλεια έκδοσης: Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, με ανάθεση από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες Επιστημονική επιμέλεια: Έρικα Καλαντζή, Δικηγόρος, Εθνική Συντονίστρια του Ευρωπαϊκού Νομικού Δικτύου για το Άσυλο (ELENA) Ομάδα σύνταξης και επιμέλειας: Μαρία-Λυδία Μπολάνη, Δικηγόρος, Ε- λένη Τάκου, πολιτική επιστήμονας, (Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) Κείμενα για δημοσίευση αποστέλλονται στη διεύθυνση : Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, Υπόψη κας Καλλιόπης Στεφανάκη Ταγιαπιέρα Αθήνα τηλ /3, φαξ : great@unhcr.org Σύντμηση για παραπομπές: ΕΔΠΑ 2013, σελ.

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ Ι. Συμβουλίου Επικρατείας Απέλαση... Εύλογη διάρκεια δίκης. ΙΙ. Αρείου Πάγου και Εφετείων Έκδοση προσφύγων.. ΙΙΙ. Πρωτοδικείων Αστική κατάσταση αιτούντων άσυλο.. ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΝ Ι. Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Δίκαιο ασύλου. Κανονισμός Δουβλίνο. Απομάκρυνση και επαναπατρισμός αλλοδαπών Ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων IΙ.Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ IΙΙ.Επιτροπής του ΟΗΕ κατά των Βασανιστηρίων. ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ Ακριβοπούλου, Χρ. Ρούμπου, Θ.: Οριακά ζητήματα χορήγησης ασύλου - Γενετήσιος προσανατολισμός, υγεία, α- κρωτηριασμός γυναικείων γεννητικών οργάνων - Νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Ανωτάτων Εθνικών Δικαστηρίων.. Μπαξεβάνη, Χρ.: Κανονισμός Δουβλίνο ΙΙΙ - Ασυνόδευτος ανήλικος και προσδιορισμός του «υπεύθυνου» κράτους. Πρόσφατες εξελίξεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας και νομολογίας Παπασιώπη-Πασιά, Ζ. Καλαντζή, Ε.: Το νομικό πλαίσιο τέλεσης γάμου στην Ελλάδα στην περίπτωση των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο Με αφορμή την απόφαση 390/2013 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Κω Τάκη, Αθ. : Διεθνής προστασία και σεξουαλικός προσανατο- Σελ

3 10 Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2013 λισμός στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Νομοθετικές εξελίξεις... Βιβλιογραφία... Αλφαβητικό ευρετήριο... Ευρετήριο αποφάσεων

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Oι πρόσφυγες και το άσυλο, έννοιες και θεσμοί στην καθημερινή διαχρονική πραγματικότητα, γνωστοί από αρχαιοτάτων χρόνων, εξακολουθούν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας και τον 21 ο αιώνα. Το διεθνές δίκαιο ασχολήθηκε με το ζήτημα των προσφύγων ήδη από την εποχή της Κοινωνίας των Εθνών με την υιοθέτηση σειράς διεθνών πράξεων για διάφορες κατηγορίες προσφύγων, αλλά και τη δημιουργία των πρώτων διεθνών θεσμών. Το ενδιαφέρον του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες άρχισε άμεσα, το 1951, με την υιοθέτηση της Σύμβασης για το Καθεστώς των Προσφύγων και τη δημιουργία του θεσμού της Υπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες. Ακολούθησαν διάφορες διεθνείς πράξεις για την προστασία των αιτούντων άσυλο, στο πλαίσιο περιφερειακών κυρίως Οργανισμών, με πιο σημαντική τη Σύμβαση που υιοθετήθηκε από τον τότε Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας (νυν Αφρικανική Ένωση), το 1969, που περιλαμβάνει ένα διευρυμένο ορισμό της έννοιας του πρόσφυγα. Διεθνή Δικαστήρια τόνισαν τη σημασία της προστασίας των προσφύγων και τον σεβασμό της αρχής της μη επαναπροώθησης σε χώρα όπου απειλείται η ζωή τους, με αποφάσεις αξιόλογες για τη διεθνή πρακτική, όπως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και το Διαμερικανικό Δικαστήριο. Τα κράτη, που δεσμεύονται από τις ανωτέρω διεθνείς πράξεις, οφείλουν να τις εφαρμόζουν παρέχοντας στους αιτούντες άσυλο την προστασία που στερούνται από τη χώρα προέλευσης τους, προκειμένου να απολαύσουν το στοιχιώδες δικαίωμα τους στην εγγενή αξιοπρέπεια και αξία της ανθρώπινης ζωής. Η Ελλάδα, χώρα προσφύγων με την ευρεία έννοια του όρου, μετά την υιοθέτηση και την κύρωση, το 1959, της Σύμβασης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων δεν επεφύλαξε τη μεταχείριση που προβλέπουν οι διατάξεις της για τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες. Παρότι κύρωσε ήδη από το 1968 το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης του 1967 για το Καθεστώς των Προσφύγων έλειπαν οι υποδομές, μια αυτοτελής αρχή στο πλαίσιο της δημόσιας διοίκησης, με συνέπεια η διαδικασία της απονομής του καθεστώτος του πρόσφυγα να διεκπεραιώνεται από τη Διεύθυνση Αλλοδαπών του τότε Υπουργείου Δημόσιας Τάξης, με περιορισμένα αποτελέσματα, παρόλες τις προσπάθειες των αστυνομικών. Αντίστοιχα περιορισμένη ήταν και η ανταπόκριση των ποινικών δικαστηρίων όσον αφορά στην ε- φαρμογή της Σύμβασης της Γενεύης του 1951, κυρίως για όσους εισέρχονταν παράνομα στη χώρα. Μοναδική σημαντική απόφαση μέχρι την εποχή εκείνη, η απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας 830/1985, που είχε γίνει σημαία για τους ασχολούμενους με τα ζητήματα των προσφύγων.

5 12 Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2013 Στα τέλη της 10ετίας του 1980 το σκηνικό αλλάζει. Το 1989, ιδρύεται η μη κυβερνητική οργάνωση «Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες» (ΕΣΠ), σωματείο αναγνωρισμένο ως ειδικώς φιλανθρωπικό και με ειδική συμβουλευτική ιδιότητα στο Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του ΟΗΕ (ECOSOC), επιχειρησιακός εταίρος της Υπάτης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, καθώς και μέλος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για Πρόσφυγες και Εξόριστους (ECRE). Το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, δημιουργήθηκε με πρωτοβουλία μιας ελληνίδας, πρώην υψηλόβαθμου στελέχους της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες που μετά τη συνταξιοδότηση και επιστροφή της στην Ελλάδα συνεισέφερε στην προαγωγή του προσφυγικού ζητήματος στη χώρα μας. Με νομική και κοινωνική υπηρεσία, το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες συνέβαλε στην όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη εφαρμογή της Σύμβασης του 1951, τόσο από τα ελληνικά δικαστήρια, όσο και από την αστυνομία, που ήταν αρμόδια για την εξέταση των αιτήσεων παροχής ασύλου. Παράλληλα, άρχισαν να εμφανίζονται σε προθήκες εκδοτικών οίκων και σε επιστημονικά περιοδικά μια σειρά από βιβλία, διατριβές και άρθρα σχετικά με το θέμα των προσφύγων, ενώ για πρώτη φορά εκδόθηκε στα ελληνικά από το γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Αθήνα το περιοδικό «Πρόσφυγες». Το 1993 το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες αναλαμβάνει μια σημαντική πρωτοβουλία, τη διοργάνωση σειράς συνεδρίων με τη συνεργασία του γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Αθήνα και την οικονομική στήριξη Υ- πουργείων. Τα συνέδρια απευθύνονταν κυρίως σε νομικούς, δικαστές και δικηγόρους, σε αστυνομικούς αλλά και υπηρετούντες στη δημόσια διοίκηση, με αξιόλογους εισηγητές, πανεπιστημιακούς, δικαστικούς, πολιτικούς και στελέχη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, όπως η νυν Διευθύντρια της Υπηρεσίας Ασύλου, και παρείχαν πλούσιο υλικό και τεχνογνωσία στους συνέδρους. Τα συνέδρια πραγματοποιούνταν το ένα μετά το άλλο στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και στην Κομοτηνή. Η συμμετοχή ήταν μεγάλη, οι συζητήσεις έντονες και ο στόχος κοινός: ενημέρωση και εφαρμογή της Σύμβασης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων, προκειμένου να αποφευχθούν οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των προσφύγων από τα αρμόδια όργανα, οι καταδίκες των αιτούντων άσυλο από τα ποινικά δικαστήρια κατά παράβαση της διάταξης της παραγράφου 1 του άρθρου 31 της Σύμβασης του 1951, αλλά και τα σχόλια στις εκθέσεις της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες για την εφαρμογή της Σύμβασης στην Ελλάδα. Ήδη, το 1993, πριν ακόμη κλείσει ο κύκλος των σεμιναρίων που διοργάνωσε το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, παρατηρείται εντυ-

6 Πρόλογος 13 πωσιακή στροφή στη νομολογία των ποινικών δικαστηρίων. Με την απόφαση 233/1993, το Τριμελές Πλημμελειοδικείο Χίου δικάζοντας Ιρακινούς πρόσφυγες για το αδίκημα της παράνομης εισόδου στην Ελλάδα, κήρυξε αθώους του συλληφθέντες επικαλούμενο τόσο τη διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 31 της Σύμβασης του 1951, όσο και τη διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 28 του Συντάγματος. Ακολούθησαν δεκάδες παρόμοιες υποθέσεις με απαλλακτικό περιεχόμενο. Είκοσι πέντε χρόνια μετά η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων παραμένει σταθερή και εντυπωσιακή με ρητή αναφορά στη Σύμβαση του 1951 και στο Σύνταγμα. Ιδιαίτερα αξίζει να σημειωθεί η επίκληση της διάταξης της παραγράφου 1 του άρθρου 33 της Σύμβασης που εγγυάται τη μη επαναπροώθηση των αιτούντων άσυλο σε χώρα όπου απειλείται η ζωή τους, μια διάταξη που πλέον θεωρείται ότι είναι κανόνας αναγκαστικού δικαίου (jus cogens). Το 1998, με πρωτοβουλία του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, κυκλοφορεί με ιδιαίτερη επιτυχία η πρώτη έκδοση της Επετηρίδας Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών από τον εκδοτικό οίκο Αντ. Ν. Σάκκουλα. Προλογίζοντας την έκδοση ο τότε Διευθυντής του Γραφείου της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στην Ελλάδα, κύριος Janvier de Riedmatten, ευχαριστώντας τα μέλη της συντακτικής επιτροπής, ευχήθηκε να συνεχιστεί η έκδοση του πρώτου νομικού περιοδικού που κυκλοφόρησε στην Ελλάδα για το δίκαιο των προσφύγων και των αλλοδαπών. Είμαστε ευτυχείς που μετά από 17 χρόνια η Επετηρίδα εξακολουθεί να εκδίδεται με ιδιαίτερη επιτυχία, με την ίδια επιστημονική επιτροπή, εμπλουτισμένη με την πάροδο των ετών με νέους επιστήμονες, που από διάφορες θέσεις εντρυφούν στην επαγγελματική καθημερινότητά τους στο δίκαιο των προσφύγων και στην εφαρμογή του, και, την ίδια υπεύθυνη επιστημονικής επιμέλειας των ετήσιων εκδόσεων. Νοιώθουμε επιπλέον ικανοποίηση που το 2011 ιδρύθηκε στην Ελλάδα η Υπηρεσία Ασύλου, μια δημόσια Αρχή επανδρωμένη με εξειδικευμένο προσωπικό, η οποία αξιοποιώντας ευρωπαϊκά κονδύλια λειτουργεί σε εννέα σημεία της Ελλάδας, με στόχο την ορθή εφαρμογή της Σύμβασης του 1951, και, με επικεφαλής ανθρώπους, όπως είναι η Διευθύντρια της Υπηρεσίας, που γνωρίζουν σε βάθος τα προβλήματα των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων εμπνέοντας ταυτόχρονα όσους καλούνται να τα επιλύσουν. Είκοσι πέντε χρόνια μετά ζούμε με χαρά τη μεγάλη αλλαγή στη μεταχείριση των προσφύγων. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, με συνεχή παρουσία στην Ελλάδα ήδη από το 1950, θα πρέπει να νοιώθει ικανοποίηση τόσο για το έργο που έχει επιτελέσει στη χώρα μας όσο και για τη πρόοδο της Ελλάδας στο προσφυγικό ζήτημα. Μένουν να γίνουν ακόμη κι άλλα, όπως είναι η ανάγκη να μοιραστούμε την ευθύνη των

7 14 Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2013 αιτούντων άσυλο με τα άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και η δίκαιη κατανομή προσώπων και κόστους. Ας ελπίσουμε ότι η ανάγκη αυτή θα εισακουστεί από τους εταίρους μας και θα υλοποιηθεί άμεσα. Θεσσαλονίκη Οκτώβριος 2014 Παρούλα Νάσκου-Περράκη Καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μια από τις αξιοσημείωτες για την ερμηνεία του ορισμού του πρόσφυγα αποφάσεις που εξέδωσε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2013 αφορά στο φόβο δίωξης που οφείλεται στη συμμετοχή του αιτούντα άσυλο στην ιδιαίτερη κοινωνική ομάδα των ομοφυλόφιλων, στις περιπτώσεις όπου αποδεικνύει ότι, αν επιστρέψει στη χώρα καταγωγής του ο σεξουαλικός του προσανατολισμός θα τον εκθέσει σε πραγματικό κίνδυνο δίωξης. Ιδιαίτερης σημασίας εν προκειμένω είναι η κρίση του Δικαστηρίου κατά την οποία για την υπαγωγή των ομοφυλόφιλων στο ορισμό του πρόσφυγα δεν απαιτείται να λαμβάνεται υπόψη ότι ο ενδιαφερόμενος θα μπορούσε να αποφύγει τον κίνδυνο επιδεικνύοντας μεγαλύτερη συγκράτηση από ότι ένας ετεροφυλόφιλος κατά την εξωτερίκευση του γενετήσιου προσανατολισμού του 1. Στο ίδιο πλαίσιο, ερμηνεύοντας τη διάταξη του άρθρου 7 του Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων που απαγορεύει τα βασανιστήρια η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ έκρινε σε υ- πόθεση που αφορά προσφυγή λεσβίας από το Μπαγκλαντές ότι η ισχύς διάταξης νόμου που απαγορεύει τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις ενισχύει το στιγματισμό των ενδιαφερομένων και παρακωλύει την ποινική διερεύνηση και την τιμωρία των πράξεων που πλήττουν τα δικαιώματά τους 2. Περαιτέρω, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποφαινόμενο επί προδικαστικού ερωτήματος ιρλανδικού δικαστηρίου απεφάνθη, ερμηνεύοντας την Οδηγία για τις Διαδικασίες 2005/85/ΕΚ, ότι επιτρέπεται η καθιέρωση κατά προτεραιότητα διαδικασίας με βάση την ιθαγένεια των αιτούντων άσυλο εφόσον δεν παρακωλύεται η πλήρης άσκηση των δικαιωμάτων που τους απονέμει η Οδηγία, ότι τους παρέχεται επαρκής προθεσμία ώστε να συγκεντρώσουν και να υποβάλλουν τα αναγκαία στοιχεία προκειμένου να θεμελιώσουν την αίτησή τους, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στην αποφαινόμενη αρχή να διενεργήσει δίκαιη και πλήρη εξέταση των αιτήσεων και να διασφαλίσει ότι δεν εκτίθενται σε κινδύνους στη χώρα καταγωγής τους. Με την ίδια απόφαση το Δικαστήριο έκρινε ότι στο πλαίσιο της ως άνω Οδηγίας η έννοια της ανεξαρτησίας, που είναι συμφυής με το δικαιοδοτικό έργο, προϋποθέτει, κυρίως, ότι το οικείο όργανο έχει την ιδιότητα του τρίτου έναντι της αρχής που έχει εκδώσει την προσβαλλόμενη με την προσφυγή απόφαση και ότι οι εγγυήσεις ανεξαρτησίας και αμεροληψίας απαιτούν την ύπαρξη κανόνων, ιδίως όσον αφορά στη σύνθεση του οργάνου, στο διορισμό των μελών του, στη διάρκεια της θητείας τους και στους λόγους εξαίρεσης ή παύσης τους, ώστε οι πολίτες να μην έχουν καμία εύλογη αμφιβολία ως προς τη στεγανότητα του εν λόγω οργάνου έναντι των ε- 1 Υποθέσεις C-199/12 έως 201/12, σελίδα Υπόθεση Μ.Ι. κατά Σουηδίας, σελίδα 255.

9 16 Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2013 ξωτερικών στοιχείων και ως προς την ουδετερότητά του έναντι των αντιμαχόμενων συμφερόντων. Και τέλος, κατά το Δικαστήριο, η αποτελεσματικότητα της προσφυγής που προβλέπει η Οδηγία 2005/85/ΕΚ όσον αφορά στην εξέταση των γεγονότων που επικαλείται ο αιτών άσυλο εξαρτάται από το διοικητικό και δικαστικό μηχανισμό κάθε κράτους μέλους ως σύνολο 3. Όσον αφορά στην εφαρμογή του Κανονισμού «Δουβλίνο ΙΙ», το Δικαστήριο απεφάνθη για το ρόλο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες στη διαδικασία καθορισμού του κράτους που είναι υπεύθυνο να εξετάσει το αίτημα ασύλου και, ειδικότερα, για τη σημασία των εγγράφων που εκδίδει αυτός ο διεθνής οργανισμός για την κατάσταση των συστημάτων ασύλου στα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της παραβίασης των κανόνων του δικαίου της Ένωσης στον τομέα του ασύλου 4. Περαιτέρω, α- ναγνωρίζοντας ότι αποτελούν ιδιαίτερα ευάλωτη ομάδα οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, το Δικαστήριο έκρινε, λαμβάνοντας υπόψη την αρχή του μείζονος συμφέροντος του παιδιού, ότι επιβάλλεται να μην επιμηκύνεται πέραν του απολύτως αναγκαίου μέτρου η διαδικασία καθορισμού του κράτους μέλους που είναι αρμόδιο να εξετάσει την αίτησή τους, δηλαδή, καταρχήν, δεν πρέπει να μεταφέρονται σε άλλο κράτος μέλος 5. Στο ίδιο πλαίσιο, για την περίπτωση των ενήλικων αιτούντων άσυλο, κατά το Δικαστήριο, το κράτος μέλος στο οποίο βρίσκεται ο αιτών άσυλο οφείλει να μεριμνά να μην επιδεινωθεί η κατάσταση τυχόν προσβολής των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ενδιαφερόμενου εφαρμόζοντας μη εύλογης διάρκειας διαδικασία καθορισμού του υπεύθυνου κράτους μέλους 6. Επίσης, κατά το Δικαστήριο, η «ρήτρα κυριαρχίας» και η «ανθρωπιστική ρήτρα» του Κανονισμού 343/2003 είναι προαιρετικές διατάξεις και, ως εκ τούτου, παρέχουν στα κράτη μέλη ευρεία εξουσία εκτίμησης 7. Για το ζήτημα της στέρησης της προσωπικής ελευθερίας των αιτούντων άσυλο το Δικαστήριο απεφάνθη ότι στο παρόν στάδιο εξέλιξης του κοινοτικού δικαίου ούτε η Οδηγία 2003/9 ούτε η Οδηγία 2005/85 προβαίνουν σε εναρμόνιση των λόγων για τους οποίους μπορεί να διαταχθεί η κράτηση και ότι επί του παρόντος εναπόκειται στα κράτη μέλη να καθορίζουν, τηρώντας πλήρως τις υποχρεώσεις τους που απορρέουν από το διεθνές δίκαιο όσο και από το δίκαιο της Ένωσης, τους λόγους για τους οποίους μπορεί να διαταχθεί ή να παραμείνει υπό κράτηση πρόσωπο που αιτείται διεθνή προστασία 8. Συναφώς, αξιοσημείωτη είναι η απόφαση της Επι- 3 Υπόθεση C-175/11, σελίδα Υπόθεση C- 528/11, σελίδα Υπόθεση C-648/11, σελίδα Υπόθεση C-4/11, σελίδα Υπόθεση C-394/12, σελίδα Υπόθεση C-534/11, σελίδα 166.

10 Εισαγωγή 17 τροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ που έκρινε υπόθεση επ αόριστον κράτησης αιτούντων άσυλο και απεφάνθη για την έκταση του δικαστικού ελέγχου της νομιμότητας της απόφασης που διατάσσει τη στέρηση της προσωπικής ελευθερίας στο πλαίσιο του άρθρου 9 του Συμφώνου Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων 9. Όσον αφορά δε στην απόλυση του κρατούμενου πολίτη τρίτης χώρας, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης απεφάνθη, ότι, κατά την εφαρμογή της Οδηγίας 2008/115 η μη τήρηση του δικαιώματος ακρόασης δεν είναι ικανή να καταστήσει εκ συστήματος παράνομη την εκδοθείσα απόφαση, οπότε δεν συνεπάγεται αυτομάτως την απόλυση του ενδιαφερόμενου 10. Για την άσκηση του δικαιώματος αυτού στην ελληνική έννομη τάξη, το Συμβούλιο της Επικρατείας έκρινε, σε υπόθεση απέλασης πολίτη τρίτης χώρας, ότι παραδεκτώς προβάλλεται ενώπιον του δικαστηρίου ο λόγος της ακύρωσης της διοικητικής πράξης λόγω της μη τήρησης του δικαιώματος προηγούμενης ακρόασης μόνον εφόσον αναφέρονται παραλλήλως και οι συγκεκριμένοι ισχυρισμοί που θα προέβαλε ο αιτών ενώπιον της αστυνομικής αρχής και οι οποίοι, θα ήταν, κατά το νόμο, κρίσιμοι για την άσκηση της αρμοδιότητας της Διοίκησης 11. Σε εθνικό επίπεδο, ιδιαίτερης σημασίας για την προστασία των προσφύγων, συμπεριλαμβανομένων των αιτούντων άσυλο, από την απομάκρυνση από την Ελλάδα, είναι η νομολογία των ποινικών δικαστηρίων σε υποθέσεις έκδοσης. Κρίνοντας υποθέσεις έκδοσης αιτούντων άσυλο ο Ά- ρειος Πάγος επαναβεβαίωσε τη νομολογία κατά την οποία μόνη η επίκληση από τον εκζητούμενο του φόβου δίωξης, προφανώς για αδικήματα που σχετίζονται με τις πολιτικές του πεποιθήσεις και την πολιτική δραστηριότητα που αυτός ανέπτυξε υπέρ της ελευθερίας, δεν επιτρέπουν την απομάκρυνσή του πριν την ολοκλήρωση της σχετικής διαδικασίας για τη χορήγηση ή μη σε αυτόν του πολιτικού ασύλου. Στο ίδιο πλαίσιο, ο Άρειος Πάγος απεφάνθη ότι δεν εμποδίζεται η εκτέλεση του ευρωπαϊκού εντάλματος σύλληψης στην περίπτωση εκζητούμενου στον οποίο δεν έχει χορηγηθεί άσυλο ούτε απαγορεύεται η έκδοσή του ενώ δεν έχει εφαρμογή η διάταξη της παραγράφου 1 του άρθρου 5 του ΠΔ 114/2010 που επιτρέπει την παραμονή του αιτούντα άσυλο στη χώρα μέχρι την ολοκλήρωση της διοικητικής διαδικασίας εξέτασης του αιτήματός του. Περαιτέρω, λαμβάνοντας υπόψη ότι η αρχή της μη επαναπροώθησης που εγγυάται η Σύμβαση για το Καθεστώς των Προσφύγων δεσμεύει την Ελλάδα αλλά και το εκζητούν κράτος, ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι η παράδοση του αιτούντα άσυλο πρέπει να τελεί υπό τον όρο της μη επαναπροώθησης ή μεταγενέστερης έκδοσης ή κατ άλλον τρόπον παρά- 9 F.K.A.G. και άλλοι κατά Αυστραλίας, σελίδα Υπόθεση C-383/13 PPU, σελίδα ΣτΕ 3816/2013, σελίδα 22.

11 18 Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2013 δοσής του στη χώρα καταγωγής του. Σε διεθνές επίπεδο, η Επιτροπή του ΟΗΕ κατά των Βασανιστηρίων, κρίνοντας υπόθεση έκδοσης αλλοδαπού πολίτη στην Τυνησία, απεφάνθη ότι οι διπλωματικές εγγυήσεις δεν μπορούν να αποτελούν δικαιολογητική βάση για την παράλειψη συμμόρφωσης με την αρχή της μη επαναπροώθησης, που προβλέπει το άρθρο 3 της Σύμβασης κατά των Βασανιστηρίων 12. Όσον αφορά στην προστασία του δικαιώματος στη θρησκευτική ε- λευθερία, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, κρίνοντας διαφορετικά από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, α- πεφάνθη ότι η αρχή της εκκομίκευσης αποτελεί μέσο με το οποίο τα συμβαλλόμενα κράτη μπορούν να προστατεύουν τη θρησκευτική ελευθερία του συνόλου του πληθυσμού και ότι η ελευθερία κάθε προσώπου να εκδηλώνει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις εμπεριέχει τη χρήση διακριτών ενδυμάτων ή καλυμμάτων κεφαλής 13. Όσον αφορά στην προστασία των αστικών δικαιωμάτων αιτούντων άσυλο και προσφύγων εξαιρετικής σημασίας είναι η απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου της Κω, που έκρινε, προκειμένου για τέλεση γάμου στην Ελλάδα μεταξύ αιτούντα άσυλο και έλληνα πολίτη, ότι η απαίτηση εκ μέρους των διοικητικών αρχών για την προσκόμιση πιστοποιητικού αγαμίας από την οικεία προξενική ή άλλη αρμόδια αρχή του κράτους της ιθαγένειας του αλλοδαπού περί ανυπαρξίας κωλύματος τέλεσης γάμου πρέπει να υποχωρεί σε κάθε περίπτωση που η προσκόμιση του οικείου πιστοποιητικού καθίσταται ανέφικτη, όπως στην περίπτωση των πολιτικών προσφύγων και των αιτούντων άσυλο των οποίων οι σχέσεις με το κράτος της ιθαγένειάς τους έχουν κατά τεκμήριο διαρραγεί ανεπανόρθωτα. Αθήνα, Οκτώβριος 2013 Έρικα Καλαντζή 12 Υπόθεση Abichou κατά Γερμανίας, σελίδα Υπόθεση Singh κατά Γαλλίας, σελίδα 215.