Θεωρία Εστιασµένης Φροντίδας, RKG

Transcript

1 Interscientific Health Care (2009) 1, 1-8 Θεωρία Εστιασµένης Φροντίδας, RKG Ζ.ΡΟΥΠΑ, 1 Μ.ΓΟΥΡΝΗ, 2 & Ε.ΚΟΤΡΩΤΣΙΟΥ 1 1 Τµήµα Νοσηλευτικής ΣΕΥΠ ΑΤΕΙ ΛΑΡΙΣΑΣ 2 Τµήµα Νοσηλευτικής ΣΕΥΠ ΑΤΕΙ ΑΘΗΝΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το γενικό πλαίσιο του εννοιολογικού µοντέλου αυτής της θεωρίας είναι «από το όλο στο ένα» Kurt Lewin(1). Μία θεώρηση κατά την οποία το άτοµο αντιµετωπίζεται µεν ολιστικά, αλλά προέχει έντονα ένα συγκεκριµένο πρόβληµα που το απασχολεί και ίσως το οδηγεί σε δεινή θέση. Αν δεν αντιµετωπιστεί το προεξέχον πρόβληµα, τότε το άτοµο περιέρχεται σε κατάσταση συνεχούς ανησυχίας, οπότε η ολιστική αντιµετώπισή του γίνεται σχεδόν αδύνατη. Όταν όµως λυθεί άµεσα το έντονα εµφανές πρόβληµα µε βάση τη θεωρία της Λογικοµαθηµατικής µάθησης του J. Piaget(2), µειώνεται η ανησυχία του και µπαίνει σε άλλο επίπεδο η επικοινωνία και η συνεργασία του ίδιου του ασθενούς. Αυτό επιτυγχάνεται µε την εστιασµένη φροντίδα όπου ο επιστήµων νοσηλευτής αφού έχει προσδιορίσει το µέρος του όλου δηλαδή το κυρίαρχο πρόβληµα- εστιάζει όλη την προσπάθειά του για άµεση αντιµετώπιση του συγκεκριµένου προβλήµατος (RGK). Επίσης, ενσωµατώνει σε αυτό το εστιασµένο πλαίσιο συγκεκριµένες λήψεις αποφάσεων βάσει συγκεκριµένου επίσης επιλεγµένου αφαιρετικά σχεδίου δράσης (αποτελούµενο από τρία στάδια), όχι µόνο ερµηνεύοντας επιστηµονικά δεδοµένα αλλά αλλάζοντάς τα, αν και όπου χρειάζεται(3). Ειδικότερα, θα µπορούσαµε να πούµε ότι η θεωρία που αναπτύχθηκε, αποτελείται από τρία στάδια και στοχεύει στο να αντιµετωπίζει τον ασθενή ολιστικά αλλά και να εστιάζεται στο κυρίαρχο πρόβληµά του. Λέξεις κλειδιά: Φιλοσοφία, Θεωρία, Μάθηση, Μορφολογική Ψυχολογία, Υγεία, Νοσηλευτική Θεωρία, Φροντίδα. Υπεύθυνος Αλληλογραφίας: Ζ. Ρούπα Αιγοσθενών 86, Γαλάτσι, Αθήνα zoeroupa@yahoo.gr 1

2 Interscientific Health Care (2009) 1, 1-7 THE THEORY OF «IN-FOCUS CARE», RGK Roupa Z. 1, Gourni M. 2, & Kotrotsiou E 1. 1 NURSING DEPARTMENT TEI OF LARISA 2 NURSING DEPARTMENT TEI OF ATHENS ABSTRACT The general framework of the conceptual model of this theory is, according to Kurt Lewin, «from the total to one»(1). It is an approach, at which, although the individual is treated as a holistic, there is a certain problem which precedes in imperativeness and preoccupies the person and may lead to a distressful position. If the maindominant problem is not resolved, then the individual comes to a condition of a constant anxiety and as a result, the holistic care becomes almost impossible. Only when, the intensely apparent problem is directly resolved, according to the theory of Logical-mathematic Learning of Piaget(2), then, the anxiety is reduced and the communication, as well as, the co-operation of the patient, steps in another level. This is achieved by «in- focus care», wherein the scientist nurse, after has assed the «the part of the total» (-that is to say the main-dominant problem-) focuses all the attention on the direct encounter of the certain problem (RGK).Furthermore, the scientist nurse incorporates in this in-focus framework of care, concrete decisions which are mainly based on a chosen abstractive plan of action (which consists of three stages), not only by simply interpreting scientific data, but also by changing the data, according to the case(3).in particular, we could say that, the developing theory is consisted of three phases and aims to treat the patient not only in a holistic nursing framework, but also to focus on the main-dominant problem. Keywords: Philosophy - Theory- Learning Gestalt - Health- Nursing Theory Care ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι θεωρίες και τα πρότυπα της υγείας, που κατά καιρούς αναπτύχθηκαν και αναπτύσσονται από µεγάλους ερευνητές, έχουν ως σκοπό να παρέχουν το πλαίσιο για την κατανόηση, την πρόβλεψη και τον προσδιορισµό των συµπεριφορών υγείας µε σκοπό την προσφορά ποιοτικότερης φροντίδας υγείας προς όλους τους χρήστες της. Τα πρότυπα αυτά µπορεί να βασίζονται στις διαδικασίες που επισυµβαίνουν µέσα στο άτοµο και επηρεάζουν τη συµπεριφορά του σε σχέση µε τα ζητήµατα υγείας, άλλα πρότυπα εστιάζουν στη διαπροσωπική συµπεριφορά υγείας και δίνουν έµφαση στον τρόπο µε τον οποίο τα άτοµα αλληλεπιδρούν στα περιβάλλοντά τους, ενώ κάποια άλλα αναφέρονται στο άτοµο σαν µέλος µιας κοινότητας και τη συµπεριφορά του µέσα σε αυτή, σε σχέση πάντα µε τις αποφάσεις υγείας. Σε γενικές γραµµές δεν υπάρχει πρότυπο που να θεωρείται απόλυτα ορθό και βάσιµο ή που να καλύπτει απόλυτα τις ανάγκες της εκπαίδευσης, γιατί τα δεδοµένα στην υγεία, την υγειονοµική περίθαλψη και την υγειονοµική εκπαίδευση ποικίλουν και αλλάζουν τάχιστα, σε σηµείο προβληµατισµού ολοκλήρου του επιστηµονικού κόσµου. Αυτή η θεωρία αποτελεί την πορεία και την εξέλιξη µιας πολυετούς προσπάθειας για αποτύπωση µιας νέας σύλληψης µε συστηµατοποιηµένη γνώση και πληροφορίες που δίνουν ακόµη µια άλλη θεώρηση στη Νοσηλευτική επιστήµη µε τον ίδιο σκοπό των άλλων θεωριών και προτύπων. Ο στόχος όµως που υπάρχει και κυριαρχεί είναι να ενισχύσει την επιστήµη της φροντίδας του ασθενούς, 2 Corresponding Author: Z. Roupa 86 Aigosthenon str., 11146, Galatsi, Greece zoeroupa@yahoo.gr

3 µέσω των σκοπών της, στον τοµέα της έρευνας, της εκπαίδευσης και της κλινικής άσκησης σε όσους ασκούν τη Νοσηλευτική. ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Η επιστήµη ασχολείται µε την αιτιότητα (αίτιο και αποτέλεσµα). Η επιστηµονική προσέγγιση στην κατανόηση της πραγµατικότητας χαρακτηρίζεται από την παρατήρηση, την επαλήθευση και την εµπειρία. Ο έλεγχος υποθέσεων και ο πειραµατισµός θεωρούνται επιστηµονικές µέθοδοι(4). Η επιστήµη είναι ταυτόχρονα διαδικασία και παράγωγο(5). Ως διαδικασία, χαρακτηρίζεται από τη συστηµατική αναζήτηση, βασισµένη κυρίως στην εµπειρική παρατήρηση του φυσικού κόσµου. Ως παράγωγο, προσδιορίζεται ως θεµελιωµένη εµπειρική γνώση, δοκιµασµένη µέσω της εµπειρίας, και ως αποτέλεσµα ερευνητικών προσπαθειών(6). Επιπλέον, η επιστήµη θεωρείται µια οµόφωνη, τεκµηριωµένη άποψη περί του φυσικού κόσµου, συµπεριλαµβανοµένης της ανθρώπινης συµπεριφοράς και κοινωνικής δράσης(7). Έχει ταυτιστεί µε τη γνώση και παράγεται µε την εφαρµογή µιας ποικιλίας διαδικασιών και µεθόδων παραγωγής της γνώσης. Αναφέροντας τον Van Laer, ο Silva(4) απαριθµεί έξι χαρακτηριστικά της επιστήµης: 1. Η επιστήµη οφείλει να έχει κάποιου βαθµού συνοχή 2. Η επιστήµη ασχολείται µε καθορισµένο γνωστικό αντικείµενο 3. Η επιστήµη εκφράζεται κατά προτίµηση µε δηλώσεις παγκόσµιας ισχύος 4. Οι επιστηµονικές δηλώσεις θεωρούνται κατά πάσα πιθανότητα αληθείς 5. Οι επιστηµονικές δηλώσεις είναι ορθολογικά δοµηµένες 6. Η επιστήµη οφείλει να επεξηγεί τις έρευνες και τα επιχειρήµατά της Η επιστήµη ταξινοµείται µε ποικίλους τρόπους. Αναφέρεται η καθαρή ή βασική επιστήµη, η φυσική επιστήµη, η ανθρωπιστική ή κοινωνική επιστήµη και η εφαρµοσµένη ή πρακτική επιστήµη. Οι κατηγορίες δεν είναι αµοιβαία αποκλειστικές, ενώ η ερµηνεία τους είναι δυνατή σύµφωνα µε το φιλοσοφικό τους προσανατολισµό. Εγγενείς διαφορές υπάρχουν µεταξύ των επιστηµών και των γνωστικών τους πεδίων(7). Υποστηρίζεται ότι η νοσηλευτική, αν και πηγάζει από τις βασικές και καθαρές επιστήµες (π.χ. φυσιολογία και χηµεία) και έχει πολλά χαρακτηριστικά των κοινωνικών επιστηµών, κατατάσσεται στις εφαρµοσµένες ή πρακτικές επιστήµες. Σηµαντικό είναι να τονιστεί ότι αποτελεί µια σύνθετη επιστήµη και αντλεί γνώση και από άλλα αναγνωρισµένα γνωστικά πεδία(8). ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ Η Φιλοσοφία ασχολείται µε το σκοπό της ζωής, τη φύση της ύπαρξης και της πραγµατικότητας, τη θεωρία και τα όρια της γνώσης. Η διαίσθηση, η ενδοσκόπηση και ο λογικός συλλογισµός αποτελούν παραδείγµατα της φιλοσοφικής µεθοδολογίας. Η επιστήµη σε κάθε πεδίο συνδέεται στενά µε την αντίστοιχη φιλοσοφία, από την οποία εκπορεύεται η βάση κατανόησης και ανάπτυξης επιστηµονικών θεωριών(9). Η φιλοσοφία στρέφεται στη µελέτη των εννοιών που συνθέτουν τις νοητικές διαδικασίες του συγκεκριµένου πεδίου, µε στόχο την αναγνώριση και αποκάλυψη των βάσεων και των προϋποθέσεων(10). H φιλοσοφία έχει περιγραφεί ως «η µελέτη των έσχατων, αφηρηµένων και γενικών προβληµάτων, που αφορούν στη φύση της ύπαρξης, της γνώσης, της ηθικής, της λογικής και στο σκοπό της ανθρώπινης ύπαρξης»(11). Αναζητά τη γνώση και την αλήθεια, ενώ επιδιώκει να αναγνωρίσει το σηµαντικό και χρήσιµο. Οι ρίζες της σύγχρονης φιλοσοφίας(12) θεωρείται ότι ξεκινούν από τον Rene Deskartes ( )(13,14), τον Francis Bacon ( )(15), τον Baruch Spinosa ( )(16) και τον Immanuel Kant ( )(17). ΘΕΩΡΙΑ Μια θεωρία είναι ένα σύνολο αλληλένδετων εννοιών, ορισµών και προτάσεων που παρουσιάζουν µια συστηµατική άποψη των γεγονότων ή των καταστάσεων µε τη διευκρίνιση των σχέσεων µεταξύ των µεταβλητών, προκειµένου να εξηγηθούν και να προβλεφθούν τα γεγονότα ή οι καταστάσεις(18). Σύµφωνα µε τους Dickoff & James(19), ως θεωρία νοείται ένα εννοιολογικό σύστηµα ή πλαίσιο το οποίο επινοήθηκε για κάποιο συγκεκριµένο σκοπό που µεταβάλλεται ανάλογα µε τις αλλαγές της δοµής και της πολυπλοκότητάς του. Η θεωρία αποτελείται από έννοιες, προτάσεις, νόµους και σύνολα επιχειρηµάτων που µπορούν να διατυπωθούν λεκτικά και να ανακοινωθούν. Άλλοι ισχυρίζονται ότι σε βασικό επίπεδο περιγράφεται η θεωρία ως συστηµατική ερµηνεία ενός γεγονότος, στo πλαίσιo της οποίας αναγνωρίζονται δοµές και έννοιες, προτείνονται σχέσεις και διατυπώνονται προβλέψεις(5). ΜΑΘΗΣΗ Σύµφωνα µε τον R Gagne(20), ως µάθηση θεωρείται η νοητική διεργασία µε την οποία το άτοµο αποκτά νέες γνώσεις και δεξιότητες. Το τι µαθαίνει κάποιος προέρχεται από εξωγενείς και ενδογενείς παράγοντες και συµπεριλαµβάνει τα εξής: Α). Κανόνες Β). Κώδικες Γ). Γνώσεις ). Πληροφορίες Τα είδη µάθησης είναι: 1. Mάθηση πληροφοριών 2. Mάθηση νοητικών δεξιοτήτων 3. Mάθηση γνωστικής στρατηγικής 4. Mάθηση στάσεων και 5. Mάθηση κινητικών δεξιοτήτων Υπάρχει και η Γενική µάθηση (γενικές πληροφορίες, περισσότεροι από ένας τοµείς) καθώς και η Ειδική µάθηση (domain specific knowledge, η οποία αναφέρεται σε συγκεκριµένο τοµέα). 3

4 ΥΓΕΙΑ Η έννοια της υγείας στη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας µπορεί να διέφερε στους διάφορους πολιτισµούς, από τους περισσότερους όµως εθεωρείτο ολιστικά ως η αρµονία µέσα στο άτοµο και µεταξύ του ατόµου και του περιβάλλοντος στο οποίο ζούσε(21-23). Η εξέλιξη της επιστηµονικής σκέψης στη διάρκεια του 18ου αιώνα είχε ως αποτέλεσµα, µεταξύ άλλων εξελίξεων, τη συνεχή πρόοδο της Ιατρικής, της Νοσηλευτικής και των άλλων Επιστηµών Υγείας, που άρχισαν να λαµβάνουν υπόψη τους τις διαφορετικές προσεγγίσεις στη µελέτη των αιτίων της νόσου.h µηχανιστική άποψη ήταν προεξάρχουσα στην ερµηνεία της υγείας και της νόσου και, αν και συνέβαλε σταδιακά στην επίλυση κάποιων προβληµάτων, όπως η θεαµατική µείωση της θνησιµότητας και της νοσηρότητας από τα λοιµώδη νοσήµατα, είχε επίσης ως αποτέλεσµα την αντίληψη ότι υγεία ήταν µόνο η έλλειψη νόσου ή αναπηρίας. Αυτή η αντίληψη υιοθετήθηκε από τους επαγγελµατίες υγείας αλλά και το κοινό και σ' αυτήν ακόµη και σήµερα βασίζεται η οργάνωση των περισσοτέρων συστηµάτων φροντίδας υγείας(24-26). Μια βασική επιστήµη στην οποία στηρίζονται και υλοποιούνται τα συστήµατα φροντίδας υγείας είναι η Νοσηλευτική. ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ Κατά την Newman(27), Νοσηλευτική είναι η τέχνη της υποβοήθησης του ατόµου να χρησιµοποιήσει τις εσωτερικές του δυνάµεις, για να εξελιχθεί προς ανώτερα επίπεδα συνειδητότητας. Κατευθύνεται προς την αναγνώριση των προτύπων του ατόµου σε αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον και προς την αποδοχή της αλληλεπίδρασης ως διαδικασίας ανάπτυξης της συνειδητότητας. ιευκολύνει τη διαδικασία αναγνώρισης προτύπων µε ένα ρυθµό που συνδέει το νοσηλευτή µε τον ασθενή µε στόχο την αποκάλυψη του προτύπου και των κανόνων ενός ανώτερου επιπέδου οργάνωσης. Τις τέσσερις τελευταίες δεκαετίες οι ερευνητέςνοσηλευτές που απαρτίζουν το ιεθνές Συµβούλιο των Νοσηλευτών έχουν υιοθετήσει τον παρακάτω ορισµό της νοσηλευτικής: «Η Νοσηλευτική είναι επιστήµη υγείας, αναπόσπαστο µέρος του υγειονοµικού συστήµατος. Ενσωµατώνει την προαγωγή της υγείας, την πρόληψη της αρρώστιας και τη φροντίδα των αρρώστων και αναπήρων ως βιοψυχοκοινωνικών ανθρωπίνων υπάρξεων όλων των ηλικιών, σε όλες τις δοµές και τα επίπεδα υπηρεσιών υγείας (πρωτοβάθµια, δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια φροντίδα νοσοκοµείο, κέντρο υγείας, σπίτι, κοινότητα). Ασκείται µε νοσηλευτικές πράξεις και παρεµβάσεις που απευθύνονται στο άτοµο, την οικογένεια και το κοινωνικό σύνολο µε έκδηλα ή επικείµενα προβλήµατα υγείας. Ως υπηρεσία εκτείνεται από την προαγωγή και αποκατάσταση της υγείας µέχρι τη νοσηλευτική φροντίδα του αρρώστου και έως τη συµµετοχή σε προγράµµατα βελτίωσης της υγείας του πληθυσµού. Έχει την πρωταρχική ευθύνη για την ποιότητα της παρεχόµενης νοσηλευτικής φροντίδας στους πολίτες»(28). «Βασική Νοσηλευτική ορίζεται ως η φροντίδα η οποία είναι απαραίτητη, προκειµένου να ικανοποιηθούν οι ουσιώδεις βιοψυχοκοινωνικές ανάγκες, που είναι κοινές σε όλα τα άτοµα, άσχετα από το ειδικό πρόβληµα υγείας που µπορεί να έχουν»(29). H Noσηλευτική είναι επιστήµη και τέχνη. Αποτελεί σύνθεση επιστηµονικών γνώσεων, τεχνικών εφαρµογών και ανθρωπιστικής συµπεριφοράς. Σήµερα «η αρένα των υπηρεσιών της Νοσηλευτικής εκτείνεται εκεί όπου Υπάρχουν Άνθρωποι»(30). ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Η νοσηλευτική είναι ένα εξελισσόµενο λειτούργηµα, ένα ακαδηµαϊκό γνωστικό πεδίο και µια επιστήµη. εν έχει υπάρξει ακόµα µια συντονισµένη προσπάθεια αναγνώρισης και συνοµολογίας της υπάρχουσας, θεµελιώδους για τη νοσηλευτική, γνωστικής βάσης(31). Στις αρχές του 21 ου αιώνα οι νοσηλευτές προβληµατίζονται για το αν θα πρέπει να προκρίνουν µια ανθρωπιστική, ολιστική αντιµετώπιση ή µια αντικειµενική, επιστηµονική προσέγγιση της πραγµατικότητας. Απαιτείται, εποµένως, η εισαγωγή µιας ανοικτής φιλοσοφίας, που να συνδέει τις εµπειρικές έννοιες µε τις θεωρητικές, που εµπεριέχουν νόηµα και αξία. Είναι καιρός να αντιµετωπίσει τις προκλήσεις του όλο και πιο πολύπλοκου χώρου της φροντίδας υγείας. Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η χρήση µιας θεωρίας συµβάλλει στη δόµηση και οργάνωση της νοσηλευτικής γνώσης και παρέχει ένα συστηµατικό µέσο συλλογής δεδοµένων, µε στόχο την περιγραφή, ερµηνεία και πρόβλεψη της νοσηλευτικής πρακτικής. Έχοντας κατά νου το ότι η θεωρία προσδιορίζει και διευκρινίζει τη νοσηλευτική και την πρακτική της και καθορίζει τα όριά της, τη διακρίνει από άλλα επαγγέλµατα παροχής φροντίδας(32). Επίσης, αξιοποιώντας τη θεωρία, η νοσηλευτική είναι σε θέση να παρέχει συντονισµένα και λιγότερο αποσπασµατικά τη φροντίδα της(33). Σύµφωνοι µε όλα τα παραπάνω, οι συγγραφείς, έχοντας µελετήσει θεωρίες και εννοιολογικά µοντέλα που αφορούν στη νοσηλευτική επιστήµη, συνέλαβαν ένα θεωρητικό µοντέλο και προσπάθησαν από το δικό τους πρίσµα να το στοιχειοθετήσουν και να το τεκµηριώσουν. Ένα µοντέλο από το οποίο υπάρχει σηµαντική πιθανότητα να βοηθηθούν πολλοί από τους επιστήµονες και επαγγελµατίες υγείας και ειδικότερα οι νοσηλευτές, κυρίως στην άσκηση του επαγγέλµατός τους. Το γενικό πλαίσιο του εννοιολογικού µοντέλου είναι «από το όλο στο ένα». Μία θεώρηση κατά την οποία το άτοµο αντιµετωπίζεται µεν ολιστικά, αλλά προέχει έντονα ένα συγκεκριµένο πρόβληµα που το απασχολεί και ίσως το οδηγεί σε δεινή θέση. Αν δεν αντιµετωπιστεί το προεξέχον πρόβληµα, τότε το άτοµο περιέρχεται σε κατάσταση συνεχούς ανησυχίας, οπότε η ολιστική αντιµετώπισή του γίνεται σχεδόν αδύνατη. Όταν όµως λυθεί άµεσα το έντονα εµφανές πρόβληµα (πιθανώς σύµπτωµα), µειώνεται η ανησυχία του και µπαίνει σε άλλο επίπεδο η επικοινωνία και η συνεργασία του ίδιου. Ειδικότερα, 4

5 θα µπορούσαµε να πούµε ότι η θεωρία που αναπτύχθηκε στοχεύει στο να αντιµετωπίζει τον ασθενή ολιστικά αλλά και να εστιάζεται στο κυρίαρχο πρόβληµά του. ΕΙΚΟΝΑ 1 Το φαινόµενο της εστίασης Η γνώµη των ερευνητών είναι ότι όχι µόνο θα βοηθηθεί η νοσηλευτική στο θεωρητικό της υπόβαθρο αλλά και η κλινική άσκηση σε όλα της τα επίπεδα (έρευνα- εκπαίδευση - άσκηση επαγγέλµατος). ΟΜΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Οι θεωρίες σύµφωνα µε τον Popper δηµιουργούνται από ανθρώπους, για να εξηγήσουν τον κόσµο τους και δεν ανακαλύπτονται από τον κόσµο, καθώς επίσης και οι διατυπώσεις των παρατηρήσεων δεν µπορούν ποτέ να είναι απαλλαγµένες από τη θεωρία(34). Η εισαγωγή µιας θεωρίας και µάλιστα σε γνωσιολογικό χώρο όπου πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος είναι εξόχως δύσκολη, µε πολλές ιδιαιτερότητες. Τη θεµελίωσή της ενισχύουν όλες οι βασικές επιστήµες - φυσικές και κοινωνικές - διότι η νοσηλευτική ανήκει στον κλάδο των σύνθετων επιστηµών. Η θεωρία στην αρχή της στηρίζεται σε µερικά σηµεία της θεωρίας του σύγχρονου κριτικού θεωρητικού Jurgen Habermas (θεωρία των διαφερόντων που συνιστούν τη γνώση)(35,36). Ένα από αυτά είναι το ότι ποτέ η γνώση δεν είναι προϊόν ενός µυαλού αποκοµµένου από τις καθηµερινές φροντίδες, αλλά αντίθετα πάντα συγκροτείται µε βάση τα ενδιαφέροντα που προκύπτουν από τις φυσικές ανάγκες του ανθρώπου, οι οποίες διαµορφώνονται από τις εκάστοτε συνθήκες της ζωής του. Χωρίς το πλήθος των αναγκών και επιθυµιών που είναι σύµφυτες µε το ανθρώπινο είδος οι ίδιοι οι άνθρωποι δε θα είχαν κανένα ενδιαφέρον να κατακτήσουν τη γνώση. Επειδή η νοσηλευτική είναι η επιστήµη που κατεξοχήν ασχολείται µε τις καθηµερινές ανάγκες φροντίδας του ατόµου, η θεωρία των «διαφερόντων που συνιστούν τη γνώση» καθώς και η θετική στάση απέναντι στο αντικείµενο, σύµφωνα µε το θεµελιώδη κανόνα στη θεωρία της µάθησης του Bruner(37), στηρίζουν την αρχή του θεωρητικού µας µοντέλου όπου η απαραίτητη συνιστώσα είναι η ύπαρξη ενδιαφέροντος του νοσηλευτή για το αντικείµενο της επιστήµης του, που εδώ είναι το άτοµο-ασθενής, οι ανάγκες του και η ικανότητα κάλυψής τους. εν αντικρούει κανείς επιστήµων την ολιστική αντιµετώπιση του ατόµου, µε την οποία έχουν ασχοληθεί πληθώρα θεωρητικών και ερευνητών, τις ανάγκες, τα είδη των αναγκών και τους τρόπους που αυτές ικανοποιούνται. Εδώ όµως το νέο θεωρητικό µοντέλο διαπραγµατεύεται κυρίως την ικανότητα αντιµετώπισης και κάλυψης των αναγκών, δηλαδή το τρίτο «διαφέρον» και αντικείµενο της νοσηλευτικής επιστήµης για µας, στο οποίο θα αναφερθούµε παρακάτω. Ο θεµελιωτής της Κοινωνικής Ψυχολογίας Kurt Lewin(1), ο οποίος κατατάσσεται στους µορφολογικούς ψυχολόγους, δίνει προεξάρχουσα θέση στη θεωρία του στην έννοια της ολότητας στη µάθηση. Ως ολότητα ορίζει το ζωτικό χώρο ο οποίος δεν είναι τίποτε άλλο από τα πάσης φύσεως γεγονότα που συµβαίνουν εκείνη τη δεδοµένη στιγµή και συστατικά του είναι: α) το πρόσωπο και β) το περιβάλλον του. Η αντίληψη του όλου (ολιστική πνευµατική διεργασία µορφολογική µάθηση) είναι η κατάσταση εκείνη στην οποία περιέρχεται ο νοσηλευτής, όταν έρχεται σε επαφή µε το άτοµο-ασθενή και το φυσικό περιβάλλον του. Το περιβάλλον το ονοµάζει ο Lewin ψυχολογικό και περιλαµβάνει: α) το φυσικό περίγυρο, β) τις ανάγκες του και γ) τις επιδιώξεις του. Ερχόµενος ο νοσηλευτής στην ολιστική αντίληψη του ασθενούς, κατανοώντας τις ανάγκες του και το τι περιµένει από εκείνον ο ίδιος ο ασθενής, προχωρεί στο ρόλο του δηµιουργού της ψυχολογικής κατεύθυνσης, που επιβεβαιώνεται µε τη Θεωρία Πεδίου (field theory), όπου και κινείται σε ένα ψυχολογικό πεδίο δυνάµεων και ανάλογα έλκεται ή απωθείται από τα στοιχεία που συνδέουν το πεδίο αυτό. Επί του προκειµένου, ο νοσηλευτής, βρισκόµενος µέσα σε αυτήν την ολιστική δυναµική, κατανοώντας συνολικά την κατάσταση του ασθενούς, περνά τη διαπερατή συνοριακή ζώνη του ζωτικού χώρου του ατόµου και ανάλογα µε το εύρος της αντίληψής του, των γνώσεων και των πληροφοριών του, δεν παραλείπονται ούτε αξίες ούτε βιώµατα και επεξεργάζεται άµεσα όλα αυτά τα δεδοµένα. Κατά τη θεωρία πάντα του Lewin, ο ερευνητής βρίσκεται διαρκώς στο αντικείµενο που µελετά και καθιερώνει µια προβληµατική στην οποία αναπτύσσει την κατάλληλη δράση, για να συνδέσει τις όποιες θεωρίες µε την πράξη, ξεπερνώντας την υποκειµενικότητα, το όλο, τη µη γραµµικότητα κ.α. Ο νοσηλευτής δηλαδή αναπτύσσει τη δική του προβληµατική (Lewin) σύµφωνα µε δικά του δεδοµένα, που αντλεί από τον ασθενή, χρησιµοποιώντας βιώµατα, εµπειρίες αλλά και επιστηµονικά δεδοµένα, για να αρχίσει να εστιάζει και να επικεντρώνεται στο κυρίως ή προεξέχον πρόβληµα του ασθενούς, στο οποίο και καλείται να δώσει πρωτίστως λύση. Εδώ µας στηρίζουν ο Elliot, J.(38) και οι Κατσαρού Ε. & Τσάφος Β.(39), οι οποίοι συνδέουν τις θεωρίες του Habermas και Lewin και την εισαγωγή του εναλλακτικού επιστηµολογικού παραδείγµατος (έναντι του κυρίαρχου θετικιστικού, εµπειροαναλυτικού) στο χώρο των κοινωνικών επιστηµών έρευνα-δράση. Ο Elliot θεωρεί ότι στο χώρο της εκπαίδευσης κάθε κατάσταση εκλαµβάνεται ως µοναδική και απρόβλεπτη. Ο Toffler(40), υποστηρίζει ότι επιπλέον µπορεί µια κατάσταση να χαρακτηριστεί και ως πρωτεϊκή, κυρίως όταν υπάρχει πίεση χρόνου (ανάγκη επίτευξης αποτελέσµατος σε συγκεκριµένα χρονικά πλαίσια). Υπό το πρίσµα των παραπάνω παραδοχών, βασική αρχή του νοσηλευτή είναι η 5

6 κατανόηση της κατάστασης η οποία υποβοηθείται από τη δράση. Η νοσηλευτική θεωρία που υποστηρίζουµε είναι ιδιαίτερα σηµαντική για την ανάπτυξη της κατανόησης του όλου µιας κατάστασης, έχοντας όλους τους επιµέρους κρίκους της σε ένα πλαίσιο µε µια συγκεκριµένη προσπάθεια επισήµανσης του κυριοτέρου προβλήµατος προς επίλυση βάσει της θεωρίας της πρωτεϊκότητας του Toffler(40). Εδώ ο νοσηλευτής χρειάζεται να επιστρατεύσει τη διαίσθησή του, τη φαντασία του, τις γνώσεις και τις πληροφορίες του, ούτως ώστε το εντοπισθέν πρόβληµα να αποσπαστεί ως µέρος από το σύνολο και ακολούθως, στο πλαίσιο συνεχών διεργασιών, να παρέχει σταδιακά εστιασµένη πλέον φροντίδα ανάλογα µε το προεξέχον πρόβληµα ή την κυριότερη, εκείνη τη συγκεκριµένη χρονική στιγµή, ανάγκη, η οποία απασχολεί έντονα τον ασθενή και τον καθιστά αδύναµο να σκεφτεί οτιδήποτε άλλο. Ο Παπάς Α.(41) θεωρεί ότι το σύνολο των διαδικασιών που γίνονται, για να αποσπασθεί µία επί µέρους κατάσταση από το σύνολο και να αντιµετωπισθεί, αποτελούν το πλαίσιο µιας συστηµικής προσέγγισης, το οποίο οριοθετεί σε ισχυρή βάση κάνοντάς το συγκεκριµένο και µε δυνατές πλέον λύσεις. Ο επιστήµων νοσηλευτής, σύµφωνα µε αυτήν τη θεώρηση, αφαιρετικά, αφού έχει προσδιορίσει το µέρος του όλου - δηλαδή το κυρίαρχο πρόβληµα - εστιάζει όλη την προσπάθειά του για άµεση αντιµετώπιση του συγκεκριµένου προβλήµατος. Επίσης, ενσωµατώνει σε αυτό το εστιασµένο πλαίσιο συγκεκριµένες λήψεις αποφάσεων, βάσει συγκεκριµένου σχεδίου δράσης (επιλεγµένου αφαιρετικά) όχι µόνο ερµηνεύοντας επιστηµονικά δεδοµένα αλλά αλλάζοντάς τα, αν και όπου χρειάζεται(2). ΣΤΑ ΙΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΣΧΗΜΑ 1 ΣΧΗΜΑ 2 Στάδια - εστίαση της θεωρίας Αντίληψη και συνειδητοποίηση του όλου. Προκύπτει από: α) προσωπικότητα του ατόµου, β) βιώµατα, γ) εµπειρίες, δ) γνώσεις, ε) πληροφορίες. Σύµφωνα µε τη δυναµική της προσωπικότητας του Lewin κα της αφοµοίωσης που αποτελεί χαρακτηριστικό της θεωρίας του J. Piaget 42. Κριτική προσέγγιση των µερών του όλου. Κατά τη θεωρία της Λογικοµαθηµατικής µάθησης του J. Piaget είναι επεξεργασία µε: -συνθετική άποψη α) Χ+Ζ = Υ -αντιστροφή β) Υ- Ζ = Χ β) Υ- Χ = Ζ όπου Χ= βιολογική υπόσταση, Ζ= ψυχοκοινωνική υπόσταση, Υ= όλο ή ολιστική υπόσταση. Εστίαση στο - δια αφαιρετικής µεθόδουεντοπισµένο πρόβληµα. Σχηµατική παράσταση των σταδίων της θεωρίας Εδώ υπάρχει ο συνδυασµός των ικανοτήτων του ατόµου για παροχή λύσης και εστιασµένης φροντίδας (επηρεάζει όλα τα στάδια και ανάλογο είναι το είδος της αντιµετώπισης). Προϋπόθεση για να περάσει µέσα από τα στάδια αυτής της θεωρίας ο καθένας µας και να διαχειριστεί σωστά το πρόβληµα που έχει εστιαστεί είναι να γνωρίζει ικανοποιητικά το γνωστικό αντικείµενό του. Αυτό σε συνδυασµό µε τα χαρακτηριστικά στοιχεία που απαιτούνται στο πρώτο στάδιο της θεωρίας, δηµιουργούν την ικανότητα για επίλυση του εντοπισµένου και εστιασµένου πλέον προβλήµατος. 6

7 ΣΧΗΜΑ 3 Απεικόνιση της οµαλής µεταβατικότητας των σταδίων της θεωρίας Συµπεράσµατα Μετά από την προσπάθεια των συγγραφέων για την τεκµηρίωση του παραπάνω θεωρητικού µοντέλου, υπό το δικό τους επιστηµονικό πρίσµα, προσδιορίστηκε γνωσιολογικά η εστιασµένη φροντίδα του ατόµου µέσα από την ολιστική του προσέγγιση, δηλαδή από το όλο στο ένα. Η φροντίδα αυτή µέσα από τα στάδια της θεωρίας θα οργανώνεται, θα µεθοδεύεται και θα υλοποιείται από όλους τους σχετικούς φορείς και ειδικότητες της νοσηλευτικής επιστήµης. Το κάθε στάδιο απαιτεί ένα µοναδικό σύνολο στρατηγικών προκειµένου η καινοτοµία αυτή να προχωρήσει. Για να είναι αποτελεσµατική η θεωρία κατά την υλοποίησή της, κάθε στάδιο πρέπει να αξιολογείται σωστά µε τις κατάλληλες µεθόδους και να χρησιµοποιούνται τα αποτελέσµατα ανάλογα, για να καθίσταται κάθε φορά λειτουργικότερη και χρηστικότερη. Θα ήταν παράλειψη να µην αναφερθεί ότι ο επόµενος στόχος των ερευνητών είναι η απόδοση σε γραπτά αναλυτικά κείµενα όλων των σταδίων της θεωρίας καθώς επίσης και των µεθόδων υλοποίησης. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Lewin, K. Field theory in social science; selected theoretical papers. D. Cartwright. Harper & Row, New York, Ernst von Glasersfeld. An Interpretation of Piaget s Constructivism, Revue Internationale de Philosophie, 1982, 36 (4), Carr W & Kemmis St. Becoming Critical: Education, Knowledge and Action Research, The Falmer Press, London, Silva MC. Philosophy, science, theory: Interrelationships and implications for nursing research. Image: Journal of Nursing Scholarship, 1977, 9(3), Streubert HJ, Carpenter DR. Qualitative research in nursing: Advancing the humanistic imperative. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, Johnson JL. Nursing science: Basic, applied, or practical? Implications for the art of nursing. Advances in Nursing Science, 1991, 14(1), Gortner SR, Schultz PR. Approaches to nursing science methods. Image: Journal of Nursing Scholarship, 1993, 20, Oldnall AS. Nursing as an emerging academic discipline. Journal of advanced nursing, 1995, 21, Silva MC, Rothbert D. An analysis of changing trend of philosophies of science on nursing theory development and testing. Advances in Nursing Science, 1984, 6(2), Blackburn S. Oxford dictionary of philosophy. Oxford University Press, New York, Teichman J, Evans KC. Philosophy: A beginner s guide. MA: Blackwell, 2 nd ed., Cambridge, Descartes. Λόγος περί της Μεθόδου, Παπαζήσης, Αθήνα 1976, Ντεκάρτ Ρ. Στοχασµοί περί της Πρώτης Φιλοσοφίας Εκκρεµές, Αθήνα Adam E. Toward more clarity in terminology: Framework, theories and models. Journal of Nursing Education, 1985, 24(4), Dickoff J, James P. A theory of theories: A position paper. Nursing Research, 1968, 17(3), Gagne RM. The conditions of learning, 3 rd edition, Holt, Rinehart and Wilson,New York, Kass, L.R., Regarding the end of medicine and the pursuit of health, in Caplan et al (eds.). Concepts of Health and Disease. Interdisciplinary perspectives. Redding MA: Addisson-Wesley Publishing Co, 1981, Moore, P.V., GC Williamson. Health Promotion. Evolution of a concept, Nursing Clin of North America, 1984, Grasser, C., Craft, B.J.G., The patient's approach to wellness. Nursing Clinics of North America, 1984, Noack, H., "Concepts of health and health promotion", in Abelin et al (eds.): "Measurement in health promotion and protection" WHO Reg. Publ. European Series, No: 22, Copenhagen: 1987, 5-28, Simmons, S.J., Health: a concept analysis. International Journal of Nursing Studies, 1989, Thorne S., Health belief systems in perspective. Journal of Advanced Nursing, 1993, Newman ΜΑ. Health as expanding consiousness. National League for Nursing Press, New York, Ραγιά Αφροδίτη, Βασική Νοσηλευτική, Αθήνα, 2001, Faculty of Nursing-University of Toronto 1985, In: Savvopoulou G. Basic Nursing, 2 nd ed, Athens, 1999, Rogers M. An introduction to the Theoretical Basis of Nursing. F. A. Davis Co, Philadelphia, Schlofeldt RM. Answering nursing s philosophical questions: Whose responsibility is it? In: Kikuchi 7

8 8 JF, Simmons (eds) Philosophic inquiry in nursing. Newbary Park, CA: 1992, Mc Ewen M., Wills M.E., Theoretical basis for Nursing, επιµέλεια ελληνικής έκδοσης Ε. Κοτρώτσιου, εκδόσεις ΒΗΤΑ, Αθήνα, 2000, Chinn PL, Kramer MK. Theory and Nursing: Intergraded knowledge development. Mosby, 5 th ed, St. Louis, Carr W, Kemmis S. Για µία κριτική εκπαιδευτική θεωρία, Επιµέλεια β έκδοσης Α. Λαµπράκη και συν., Αθήνα 1997, Habermas J, Ιn: Carr W & Kemmis St. Becoming Critical: Education, Knowledge and Action Research, Taylor & Francis International Publications London and Philadelphia, 1988, Λαµπράκη Α., Μηλίγγου Ε., Ροδιάδου Κ., β ελληνική έκδοση, εκδόσεις ΚΩ ΙΚΑΣ, Αθήνα, 1997, Habermas J. A postscript to knowledge and human interest, Philosophy of the social sciences, 1973, 3, Bruner J. The Process of Education, Revised Edition, Harvard University Press, Elliot J. «Three Perspectives on Coherence and Continuity in Teacher Education», in Elliot J. (ed): Reconstructing Teacher Education. Teacher Development, The Falmer Press, London: 1993, Κατσαρού Ε.-Τσάφος, Β. Από την έρευνα στη διδασκαλία: Η εκπαιδευτική έρευνα δράσης, Σαββάλας, Αθήνα, Toffler A. Future Shock, Random House, 1970, Το σοκ του µέλλοντος, µτφρ. Νικολάου Έλσα, Κάκτος, Αθήνα Παπάς Α. «Εφαρµοσµένη Παιδαγωγική και Εκπαίδευση», στο Εφαρµοσµένη Παιδαγωγική, Ατραπός, Αθήνα, 2002, 1,