ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ, ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΥ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΤΑΔΙΟ Β1 ΣΥΜΠΡΑΤΤΟΝΤΕΣ ΜΕΛΕΤΗΤΕΣ: 1. Σύμβουλοι Αναπτυξιακού Σχεδιασμού Έρευνας και Οργάνωσης Μελετήτρια: Φούλη Παπαγεωργίου, Αρχιτέκτων Χωροτάκτης Πολεοδόμος 2. Λίνος Τριανταφυλλίδης, Αρχιτέκτων Μηχανικός Χωροτάκτης 3. Χριστόφορος Μανδυλάς, Περιβαλλοντολόγος Χωροτάκτης ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014 ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛΙΔΑ Β.1.1. ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ Β.1.1.α ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΟ ΙΕΘΝΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΧΩΡΟ 1 1 Β.1.1.β ΠΡΟΤΥΠΟ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 9 Β.1.1.γ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ 33 Β.1.1.δ ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΣΕ ΧΩΡΙΚΕΣ ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 93 Β.1.1.δ.1.1 ΗΜΟΣ ΛΕΣΒΟΥ 93 Β.1.1.δ.1.2 ΗΜΟΣ ΛΗΜΝΟΥ 107 Β.1.1.δ.1.3 ΗΜΟΣ ΑΓ. ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ 119 Β.1.1.δ.1.4 ΗΜΟΣ ΧΙΟΥ 121 Β.1.1.δ.1.5 ΗΜΟΣ ΨΑΡΩΝ 135 Β.1.1.δ.1.6 ΗΜΟΣ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ 138 Β.1.1.δ.1.7 ΗΜΟΣ ΣΑΜΟΥ 141 Β.1.1.δ.1.8 ΗΜΟΣ ΙΚΑΡΙΑΣ 147 Β.1.1.δ.1.9 ΗΜΟΣ ΦΟΥΡΝΩΝ 156 Β.1.1.δ.2 ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΤΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΙ ΙΚΩΝ ΠΛΑΙΣΙΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑ ΡΑΣΗ ΠΡΟΣ ΤΟ ΣΧΕ ΙΑΣΜΟ ΕΘΝΙΚΟΥ ΕΠΙΠΕ ΟΥ 158 Β.1.1.ε ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΡΑΣΗΣ 160 Β.1.1.ε.1.1 ΜΕΣΟΠΡΟΘΕΣΜΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΡΑΣΗΣ (ΑΜΕΣΗ ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΜΕ ΤΟ ΕΣΠΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΠ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ ) 160 Β.1.1.ε.1.2 ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΡΑΣΗΣ 181 2

3 Β.1.1. Β.1.1.α ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΣΜΟΘΕΤΗΜΕΝΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΘΕΣΗ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΗ, ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΧΩΡΟ Η περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου αναπτύσσεται σε μια καίρια γεωγραφικά περιοχή τόσο της Ελλάδος όσο και της ΕΕ υπό την έννοια που έχει ήδη από το Α Στάδιο αναλυθεί, δηλαδή της διπλής περιφερικότητας, και ενσωματώνει χαρακτηριστικά που την καθιστούν σημαντική τόσο στο διεθνές όσο και στο Ευρωπαϊκό χωρικό σύστημα. Η εδαφική της συγκρότηση, αποτελούμενη από διάσπαρτα νησιά, περιλαμβάνει δέκα (10) κατοικημένα νησιά και η συνολική της έκταση, συμπεριλαμβανομένων πολλών ακατοίκητων νησιών και μεγάλου αριθμού βραχονησίδων, ανέρχεται στα τετρ. χλμ. Πέντε από τα νησιά της Περιφέρειας είναι μεγάλα (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Λήμνος και Ικαρία) και τέσσερα μικρότερα (Άγιος Ευστράτιος, Οινούσσες, Ψαρά, Φούρνοι), ενώ δύο από τα μεγάλα νησιά, η Λέσβος και η Χίος συγκαταλέγονται στα σημαντικά νησιά του Ευρωπαϊκού Χώρου. Δεν έχει την συνοχή των χερσαίων ηπειρωτικών περιοχών. Η θάλασσα όμως που τα περιβάλλει αποτελώντας την φυσική επέκταση των νησιών αυτών αλληλεπιδρά με όλους τους τομείς της παραγωγικής και κοινωνικής ζωής. Ο χώρος της πρέπει να θεωρείται ενιαίος χερσαίος, υποθαλάσσιος και παράκτιος, με τη μεταξύ τους ζώνη επαφής και αλληλεπίδρασης των χερσαίων και θαλάσσιων δραστηριοτήτων, ανθρωπογενών και φυσικών. Αυτό άλλωστε αποτελεί και το κεντρικό συγκριτικό πλεονέκτημα της περιφέρειας. Κατά τον τρόπο αυτόν οι προς αξιοποίηση πόροι μπορούν να εξασφαλίσουν την απαραίτητη συνέργεια για την επίτευξη του κεντρικού στόχου που είναι η δημιουργία της κρίσιμης ανα τομέα αναπτυξιακής δυναμικής και της άρσης των μειονεκτημάτων της νησιωτικότητας που διατρέχει οριζόντια όλους τους αναπτυξιακούς τομείς. Η θέση και ο ρόλος της περιφέρειας στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό χωρικό σύστημα εξαρτάται, πέραν της γεωγραφικής θέση της, από τον τρόπο που ενσωματώνει και εκφράζει την αναπτυξιακή της διάσταση εφαρμόζοντας πολιτικές που θα την εντάξουν παραγωγικά στους αναπτυξιακούς Ευρωπαϊκούς άξονες. Αυτοί σήμεραβόρεια σταματούν στην Θεσσαλονίκη Καβάλα και Αλεξανδρούπολη (Εγνατία οδός). Θα μπορέσει να συμμετέχει επίσης στην επιθυμητή αναπτυξιακή επέκταση της ΕΕ προς Ανατολάς: Α: Στην Μικρασιατική Ακτή και μέσω αυτής προς την Μ. Ανατολή Β: Προς την κατεύθυνση του Βοσπόρου και σε ολόκληρη την Μαύρη θάλασσα, περιοχές που κατά το παρελθόν ανέπτυσσαν επιτυχημένη επιχειρηματικότητα οι κάτοικοι του Β Αιγαίου. Η περιοχή της Μαύρης Θάλασσας αποτελεί σπουδαίο γεωστρατηγικό χώρο που αφορά την περιφέρεια, την Ελλάδα και την Ε.Ε. Η νέα αρχιτεκτονική που διαμορφώνεται στην περιοχή αναδεικνύει το κρίσιμο μέγεθος της επιρροής που μπορεί να υπάρξει από την διακίνηση μέσω του Βοσπόρου αγαθών και υπηρεσιών. Η ανάπτυξη της περιφέρειας του Β. Αιγαίου εμπρός από τα στενά των Δαρδανελλίων την εντάσσει εκ των πραγμάτων στην ζώνη επαφής 1

4 με νέες παγκόσμιες στρατηγικές επιλογές. Ο ρόλος της περιφέρειας μπορεί να είναι καθοριστικός σαν περιφέρεια συνοριακή της ΕΕ στην διαμόρφωση κανόνων ασφάλειας της ναυσιπλοΐας και των μεταφορών, την δημιουργία κατάλληλων υποδομών εξυπηρέτησης, υποδοχής και τεχνικής υποστήριξης για τα διακινούμενα αγαθά και υπηρεσίες, την εξασφάλιση κανόνων προστασίας από την ρύπανση με την δημιουργία σχετικού παρατηρητηρίου των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και των θαλάσσιων δρόμων που οδηγούν από τα στενά των Δαρδανελλίων προς την Ανατολική Μεσόγειο και μέσω αυτής στις διεθνείς θαλάσσιες λεωφόρους προς Νότον προς την Κύπρο, την Αίγυπτό και το Σουέζ καθώς και προς την δυτική μεσογειακή λεκάνη και μέσω αυτής προς τον Ατλαντικό Ωκεανό. Η περιφέρεια βρίσκεται στην αρχή αυτών των αναπτυξιακών αξόνων. Οφείλει, με τις κατάλληλες πολιτικές, να γίνει αναπτυξιακός κόμβος και να ροσελκύσει και να ωφεληθεί σαν περιφέρεια της ΕΕ και σαν εθνικός κορμός, από τα πλεονεκτήματα και τις ευκαιρίες που διανοίγονται. Η διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών παρακάμπτει σήμερα την περιφέρεια, δημιουργώντας αναπτυξιακό έλλειμμα. Μπορεί να αποτελέσει τον κρίκο για την ασφάλεια (μετανάστευση κλπ.), την Ανάπτυξη και την ένταξη της ΕΕ στην διεθνή οικονομική σκακιέρα. Η αναζήτηση πόρων και πλούτου δια μέσου και πέραν του Βοσπόρου από την αρχαιότητα μέχρι και τις μέρες μας, αποτέλεσε την αφορμή επιρροής της αλλεπάλληλων συρράξεων με άμεσα αποτελέσματα στον Ελλαδικό χώρο και ειδικότερα στην περιοχή. Η χωρική συγγένεια του Β. Αιγαίου προς την Μικρασιατική ακτή διευρύνει τον Διεθνή ρόλο της περιφέρειας ερχόμενη σε επαφή με παραγωγικό δυναμικό, με επιρροές που μπορούν να αναπτυχθούν στην ενδοχώρα της Μικρασίας (Μεταφορές, Μεταποίηση κλπ.) υπό την προϋπόθεση πάντοτε της διαμόρφωσης του κατάλληλου κλίματος συνεργασίας μέσω της βελτίωσης των Ελληνοτουρκικών σχέσεων. Αυτές συν τω χρόνω βελτιώνονται με μέτρα όπως εκείνο της απλοποίησης χορήγησης αδείας εισόδου και παραμονής από τις Ελληνικές αρχές κ.α. Αναπτυξιακή δυναμική αναπτύσσεται ασφαλώς και σήμερα περιλαμβάνοντας τον τομέα των υπηρεσιών με έμφαση στον Τουρισμό που αποτελεί βασική συνιστώσα ανάπτυξης για το Β. Αιγαίο. Λόγω της θέσης της περιφέρειας, αυτή υφίσταται την πίεση εξ ανατολών του μεταναστευτικού ρεύματος από εμπόλεμες περιοχές και περιοχές σε κατάσταση ανθρωπιστικής κρίσης. Η διακίνηση και εκμετάλλευση των ανθρώπων αυτών που αναζητούν μια καλύτερη τύχη εντός της Ε.Ε. από τα διάφορα κυκλώματα, έχει σαν τελικό προορισμό τις χώρες της δυτικής Ευρώπης. Λόγω όμως της θέσης διπλής περιφερικότητας της Περιφέρειας, σε συνδυασμό με την κατά τεκμήριο ευκολότερη προσπέλαση των θαλάσσιων συνόρων, η μεγαλύτερη διακίνηση γίνεται μέσω των νησιών αυτών. Το ζήτημα αυτό πρέπει να αντιμετωπιστεί μέσω της ευρωπαϊκής πολιτικής για την μετανάστευση και την μεταφορά πόρων για την οικονομική ενίσχυση των νησιών καθώς και την απόκτηση δομών επιτήρησης της εκτεταμένης θαλάσσιας περιοχής διότι πέραν των συνθηκών ασφάλειας και υγείας που αντιμετωπίζουν τα νησιά, το φαινόμενο της λαθρομετανάστευσης επιβαρύνει τις 2

5 υποδομές που αδυνατούν να ανταποκριθούν δαπανώντας πόρους που αφαιρούνται από την αναπτυξιακή διαδικασία. Παρότι οι νησιωτικές περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρουσιάζουν μία σειρά από κοινά χαρακτηριστικά, γεγονός που απαιτεί την ύπαρξη πολιτικών που να αντιμετωπίζουν ενιαία τα ομοειδή προβλήματα, πρέπει να επισημανθεί η ιδιομορφία του Β. Αιγαίου ως προς την ιδιαίτερα ευαίσθητη θέση, την ανυπαρξία οργανικών συνδέσεων με τις περιφερειακά αναπτυσσόμενες ζώνες, την ανυπαρξία σταθερής και ποιοτικά αποδεκτής ενεργειακής υποστήριξης, και την επιρροή που υφίσταται από τις διελεύσεις επικίνδυνων και ρυπογόνων φορτίων από πλεύσεις από και προς τον Βόσπορο που βάζουν σε κίνδυνο το εξαιρετικά ευαίσθητο περιβάλλον. Παραδείγματα από τον διεθνή χώρο υπάρχουν: Αλάσκα EXXONVALDEZ ή κόλπος του Μεξικού BP. Για τη θαλάσσια περιοχή την οποία εξετάζουμε, που αποτελεί κλειστή θάλασσα με πολλά μικρής έκτασης νησιά και με διασπορά σε μικρές αποστάσεις μεταξύ τους, ένα τέτοιο ατύχημα θα είχε για πολλά χρόνια καταστροφικές επιπτώσεις σε ότι αφορά την τουριστική τους ανάπτυξη, και την εν γένει αναπτυξιακή τους ταυτότητα. Επιβάλλεται λοιπόν η εμπλοκή περισσότερων και πολυπλοκότερων παραμέτρων που θα οδηγούν στην θωράκιση και την «πύκνωση» του χώρου της, με την εφαρμογή και των Ευρωπαϊκών στρατηγικών της Agenda 2020 λαμβάνοντας υπ όψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιών ανά τομέα και στο σύνολο. Το κύριο γνώρισμα της Περιφέρειας Β. Αιγαίου που σχετίζεται με τη θέση της στον ευρωπαϊκό και εθνικό χώρο και επηρεάζει σημαντικά το ρόλο της, όπως έχει εντοπίσει το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ, εξακολουθεί να είναι η διπλή της περιφερειακότητα (παραμεθόριος Ελλάδας και Ευρωπαϊκής Ένωσης), που σε συνδυασμό με τη νησιωτικότητα και τις δυσκολίες σύνδεσής της με υφιστάμενους και υπό διαμόρφωση άξονες ανάπτυξης, δημιουργεί συνθήκες απομόνωσης. Ωστόσο, τόσο η θέση της Περιφέρειας Β. Αιγαίου όσο και η νησιωτικότητα που τη χαρακτηρίζει, παρουσιάζουν και συγκριτικά πλεονεκτήματα που καλείται να αξιοποιήσει στο πλαίσιο της διαμόρφωσης ευνοϊκότερων εξωγενών και ενδογενών συνθηκών. Ήδη το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ (2003) αναγνώριζε ότι «ορισμένα από τα σημερινά μειονεκτήματα θα μπορούσαν να μετατραπούν σε πλεονεκτήματα, εφόσον θα ήταν δυνατό ένα διαφορετικό πλαίσιο ελληνοτουρκικών σχέσεων καθώς και μια μεγαλύτερη διοικητική αυτοδυναμία της περιοχής». Σήμερα οι 2 προϋποθέσεις που έθετε το ισχύον ΠΠΧΣΑΑ παρουσιάζουν σημεία εξέλιξης: Σε ότι αφορά τις σχέσεις με τα τουρκικά παράλια της Μικράς Ασίας, έναν χώρο από τον οποίο η Περιφέρεια Β. Αιγαίου περισσότερο δεχόταν πιέσεις παρά συναντούσε ευκαιρίες, σήμερα αναπτύσσονται σημαντικές δυνατότητες συνεργασίας στον τομέα του τουρισμού (σημαντική και συνεχιζόμενη αύξηση των Τούρκων τουριστών στα νησιά της Περιφέρειας κατά τα τελευταία 3 έτη) και του εμπορίου. Οι διαπραγματεύσεις της γείτονος χώρας για ένταξη στην Ε.Ε., η σχετική σταθερότητα που παρατηρείται στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, και 3

6 κυρίως η εφαρμογή κατάλληλων μέτρων προς την κατεύθυνση της διευκόλυνσης της συνεργασίας (π.χ. η απλοποίηση χορήγησης από τις ελληνικές αρχές άδειας εισόδου και παραμονής στη χώρα επισκεπτών από τη γείτονα)έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση θετικού κλίματος για μελλοντική συνεργασία, μια εξέλιξη που ευνοεί σαφώς την Περιφέρεια Β. Αιγαίου. Σε ότι αφορά την προϋπόθεση της μεγαλύτερης διοικητικής αυτοδυναμίας της περιοχής, η νέα αρχιτεκτονική της τοπικής αυτοδιοίκησης που εισήγαγε το Σχέδιο Καλλικράτης ήταν, παρά τις όποιες καθυστερήσεις και ασάφειες δημιούργησαν η ανακατανομή αρμοδιοτήτων και προσωπικού, ένα αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση της μεγαλύτερης αυτοδυναμίας της Περιφέρειας και των Δήμων. Πλέον η Περιφέρεια μπορεί να κινηθεί με μεγαλύτερη ευελιξία και ταχύτητα ώστε να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες που δημιουργούνται και να σχεδιάσει το πρότυπο ανάπτυξης που επιθυμεί. Με βάση τα παραπάνω, η θέση της περιφέρειας μπορεί να επαναπροσδιοριστεί σε σχέση με το ευρύτερο περιβάλλον της το οποίο περιλαμβάνει την ανατολική Μεσόγειο, τη Μέση Ανατολή και τη Μαύρη θάλασσα. Ωστόσο το περιβάλλον αυτό δεν είναι σταθερό, εφόσον, κατά το τμήμα του το οποίο ευρίσκεται εκτός ΕΕ επηρεάζεται από την εξωτερική πολιτική της χώρας και τις διμερείς σχέσεις με τις αντίστοιχες χώρες. Επομένως, η Περιφέρεια Β. Αιγαίου θα πρέπει να είναι σε θέση από τη μια πλευρά να αξιοποιεί τις ευκαιρίες που παρουσιάζονται σε αναπτυξιακούς τομείς, ενώ από την άλλη να θωρακίζεται για το ενδεχόμενο αρνητικών για την αναπτυξιακή της πορεία εξελίξεων. Οι εξελίξεις που σηματοδοτούν τον επαναπροσδιορισμό της θέσης «διπλής περιφερειακότητας» της Περιφέρειας δεν περιορίζονται στις ως άνω θετικές εξελίξεις. Η σχετικήπρόοδος που έχει σημειωθεί στη μεταφορική σύνδεση της Περιφέρειας Β. Αιγαίου με την Αθήνα και οι νέες και βελτιωμένες συνδέσεις με κέντρα της βόρειας Ελλάδας (Καβάλα, Θεσσαλονίκη), καθώς και οι νέες δυνατότητες εφαρμογής που δίνουν η ευρυζωνικότητα και οι Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας(τηλεϊατρική, δικτύωση, ολοκληρωμένα συστήματα κλπ.), προσφέρουν νέες δυνατότητες στην κατεύθυνση της παροχής ποιοτικότερων υπηρεσιών στους πολίτες και της ανάπτυξης δυναμικών κλάδων της οικονομίας. Σημαντικές εξελίξεις για την Περιφέρεια Β. Αιγαίου αποτελούν επίσης: Η δυνατότητα ενεργειακής αυτονομίας με σύνδεση της Περιφέρειας με το ηπειρωτικό δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ανάπτυξη εγκαταστάσεων ΑΠΕ που θα αξιοποιούν τους πλούσιους πόρους της περιοχής (αιολικό δυναμικό, ήλιος, κύματα, βιοαέριο, γεωθερμία κλπ.) και παράλληλη απεξάρτηση από το πετρέλαιο και τις οχλούσες μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που θα παραμείνουν σε εφεδρεία. Η ενεργειακή αυτονομία, πέραν του σαφώς θετικού αντίκτυπου που θα έχει στην ποιότητα ζωής των κατοίκων, αναμένεται να δώσει στην τοπική οικονομία σημαντική ώθηση. Παράλληλα η ανάπτυξη εγκαταστάσεων ΑΠΕ θα βάλει την Περιφέρεια Β. Αιγαίου στον ενεργειακό χάρτη της χώρας. 4

7 Το άνοιγμα της περιφέρειας σε νέες τουριστικές αγορές, τόσο με ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού (π.χ. ορνιθολογικός τουρισμός, ιαματικός τουρισμός, θαλάσσιος τουρισμός, πολιτιστικός τουρισμός κλπ.) όσο και με την προσέλκυση επισκεπτών από περισσότερες χώρες προέλευσης. Η μεταποίηση και ολοένα αποτελεσματικότερη προώθηση των ποιοτικών τοπικών προϊόντων ως ΠΟΠ σε αγορές της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού. Η ανάδειξη των φυσικών πόρων της Περιφέρειας Β. Αιγαίου μέσω της ενεργοποίησης του καθεστώτος προστασίας οικολογικά πολύτιμων περιοχών, οι οποίες θεσμοθετήθηκαν αλλά δεν βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας λόγω της καθυστέρησης στην εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών. Ο εντοπισμός αξιόλογων τοπίων διεθνούς και εθνικής εμβέλειας και η μελλοντική ανάδειξη και θεσμοθέτησή τους. Νησιωτικότητα: Η διερεύνηση της αναπτυξιακής διαδικασίας στο νησιωτικό χώρο και η κατάρτιση ενός στρατηγικού προτύπου ολοκληρωμένης ανάπτυξης για τα μικρά νησιά αποτελεί επί δεκαετίες πεδίο συστηματικής έρευνας και διαμόρφωσης πολιτικών στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Τα δομικά προβλήματα που απορρέουν από τα ιδιαίτερα φυσικά και κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά διακρίνουν το νησιωτικό χώρο από τις ηπειρωτικές περιοχές και εντείνονται αντιστρόφως ανάλογα με το μέγεθος των νησιών, επιβραδύνοντας την αναπτυξιακή διαδικασία. Η γενική εικόνα που επικρατεί στο διεθνή χώρο ότι η νησιωτικότητα είναι συνώνυμο της χαμηλής ανάπτυξης και τα χαρακτηριστικά των νησιών τροχοπέδη της εξελικτικής πορείας, είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας των εφαρμοζόμενων πολιτικών να μεταβάλλουν το πρότυπο της αναπτυξιακής στρατηγικής. Η μονομερής και ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του τουρισμού και η άνευ σχεδιασμού και ελέγχου επιδότηση των λοιπών οικονομικών δραστηριοτήτων αποτέλεσε επί δεκαετίες το πρότυπο χωρικής και οικονομικής ανάπτυξης του νησιωτικού χώρου, δημιουργώντας ή εντείνοντας τα προβλήματα που σήμερα καθίστανται υπεύθυνα της αναπτυξιακής τους υστέρησης. Οι οριζόντιες χωρικό αναπτυξιακές πολιτικές που εξομοιώνουν το νησιωτικό χώρο με τα αστικά ηπειρωτικά κέντρα, αδιαφορώντας για την ιδιαίτερη φυσιογνωμία και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά του, δε μπορούν να αποτελούν τη βάση μιας ολοκληρωμένης αναπτυξιακής προσέγγισης των νησιών. Η εξίσωση του χώρου μέσα από τις κλασικές στρατηγικές ανταγωνιστικότητας, αφενός δε λαμβάνει υπόψη τις ιδιαίτερες ανάγκες των νησιών και τα συγκριτικά πλεονεκτήματά τους και αφετέρου δεν επιτυγχάνει τους τιθέμενους στόχους οικονομικής ευημερίας, αλλοιώνοντας περαιτέρω τη νησιωτική φυσιογνωμία. Η αντιμετώπιση όλων των διαστάσεων της νησιωτικότητας και η αναδιαμόρφωση της αναπτυξιακής πορείας των νησιών της Περιφέρειας είναι εφικτή μόνο υπό το πρίσμα της ολοκληρωμένης διαχείρισης του νησιωτικού χώρου και της αναγνώρισης του ως διακριτή κατηγορία του χώρου, με ιδιαίτερες ανάγκες, προβλήματα αλλά και προοπτικές. Η διαμόρφωση ενός στοχευμένου στρατηγικού πλαισίου για το νησιωτικό χώρο καθίσταται πλέον επιτακτική ανάγκη για την 5

8 κοινωνική συνοχή και τη βιώσιμη ανάπτυξη του. Οι παράγοντες που επιβεβαιώνουν την ανάγκη διαμόρφωσης στοχευμένης στρατηγικής είναι μεταξύ άλλων: Ο έντονος νησιωτικός χαρακτήρας της Περιφέρειας (πλήθος μικρών νησιών διασκορπισμένων στην ελληνική επικράτεια). Ο μεθοριακός χαρακτήρας των νησιών τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τον τουρισμό των μικρών νησιών. Η ανάγκη αντιμετώπισης των προβλημάτων που εκρέουν από τη νησιωτικότητα. Η αδυναμία των τομεακών πολιτικών και των περιστασιακών αναπτυξιακών προγραμμάτων να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και να συμβάλουν στην ανάπτυξη του νησιωτικού χώρου. Η στρατηγική για το νησιωτικό χώρο πρέπει να επιδιώκει την ενσωμάτωση κοινωνικών, περιβαλλοντικών και οικονομικών παραμέτρων, να είναι διατομεακή και πολυεπίπεδη, να έχει μακροχρόνια προοπτική, να αναπτυχθεί σε μια βάση ευρείας συμμετοχής, να προωθεί τις διαδικασίες ελέγχου και αξιολόγησης και να διατηρεί την ισορροπία μεταξύ χρηματοδοτικών πόρων και προτεραιοτήτων. Η βιώσιμη ανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μόνο υπό το πρίσμα της πολυτομεακής προσέγγισης, απαντώντας ταυτοχρόνως και συνδυαστικά σε ζητήματα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και οικονομικά, καθώς το σύστημα των παραγόντων αυτών επηρεάζει συνολικά και τομεακά την ποιότητα ζωής στο νησιωτικό χώρο. Η ολιστική αυτή προσέγγιση απαιτεί μια μακροπρόθεσμη προοπτική και όχι βραχυπρόθεσμες οικονομικές ενισχύσεις, με βασικό πυλώνα τη διατήρηση του φυσικού και ανθρωπίνου κεφαλαίου. Με βάση τις παραπάνω εξελίξεις, οι στρατηγικές κατευθύνσεις που διατυπώνονται στο παρόν στοχεύουν στη βέλτιστη αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων της περιφέρειας στις σημερινές συνθήκες, με σκοπό την άρση της απομόνωσης και την ισόρροπη ανάπτυξη των παραγωγικών τομέων με έμφαση στην εξωστρέφεια. Διαρθρώνονται στους εξής άξονες προτεραιότητας, όπως αναφέρονται στο Πόρισμα της Έκθεσης Αξιολόγησης (Α Φάση): Ισόρροπη ανάπτυξη των παραγωγικών τομέων σε σταθερή, διασφαλισμένη και αειφόρο χωρική βάση. o Ειδικότερα: πολύπλευρη ανάπτυξη του τουρισμού με τη δημιουργία ποιοτικότερων υποδομών και την αξιοποίηση νέων αγορών. Ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού που σχετίζονται με το περιβάλλον και την πολιτιστική κληρονομιά. Ανάπτυξη θαλάσσιου τουρισμού (τουρισμού κρουαζιέρας, σκαφών αναψυχής, κατάδυσης κλπ.). o Παράλληλη ενδυνάμωση του πρωτογενούς τομέα, ιδιαίτερα των προϊόντων ΠΟΠ και της μεταποίησής τους. o Ανάπτυξη των υπηρεσιών που βασίζονται στις ΤΠΕ. 6

9 Διάρθρωση και οργάνωση του οικιστικού δικτύου ώστε να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης και να διασφαλιστεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων. Προστασία και διαφύλαξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος. Ανάπτυξη της μεταφορικής και άλλης τεχνικής υποδομής για την επίτευξη της άρσης της απομόνωσης, της τόνωσης της οικονομίας και της βελτίωσης της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούν οι θεσμοθετημένες χρήσεις γης. Βιώσιμη ανάπτυξη των μικρών νησιών. Αξιοποίηση του προγραμματικού πλαισίου για την εφαρμογή του ΠΠΧΣΑΑ. Αλλαγές που επιφέρει ο ν.4269/2014 «Χωροταξική και πολεοδομική μεταρρύθμιση Βιώσιμη ανάπτυξη» (ΦΕΚ Α 142) Παρακάτω γίνεται μνεία στις αλλαγές που επιφέρει η ψήφιση του νέου Ν. 4269/2014 «Χωροταξική και πολεοδομική μεταρρύθμιση Βιώσιμη ανάπτυξη» (ΦΕΚ Α 142) ο νόμος ψηφίστηκε μετά την κατάθεση του παρόντος σταδίου. Με την ψήφιση του νέου Νόμου προβλέπονται τα εξής για το χωροταξικό σχεδιασμό: Καταργείται το εθνικό χωροταξικό πλαίσιο και αντικαθίσταται από ένα γενικό πλαίσιο πολιτικής που ονομάζεται «εθνική στρατηγική». Πρόκειται για «κείμενο αρχών που περιλαμβάνει τους βασικούς άξονες και τους μεσοπρόθεσμους στόχους χωρικής ανάπτυξης στο επίπεδο της γενικής κυβέρνησης και των φορέων της, καθώς και τα προτεινόμενα μέτρα και δράσεις». Τα ειδικά χωροταξικά πλαίσια μετονομάζονται σε «εθνικά χωροταξικά πλαίσια». Σήμερα τέτοια ειδικά πλαίσια υφίστανται για τον τουρισμό, τις, τη βιομηχανία, τις ΑΠΕ, τις υδατοκαλλιέργειες και για τα καταστήματα κράτησης (φυλακές). Θα αφορούν τόσο τη διάρθρωση τομέων και παραγωγικών κλάδων, όπως ισχύει σήμερα, όσο και οικιστικά δίκτυα ή περιοχές που έχουν ιδιαίτερη σημασία. Θα έχουν πενταετή διάρκεια, αλλά θα μπορούν να τροποποιηθούν με μια απλή υπουργική απόφαση. Τα Περιφερειακά Χωροταξικά Πλαίσια που, όπως σήμερα, θα αποτυπώνουν τις βασικές κατευθύνσεις σε επίπεδο περιφέρειας. Θα έχουν πενταετή διάρκεια, αλλά θα μπορούν να τροποποιηθούν ανά πάσα στιγμή με υπουργική απόφαση. Τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια και Σχέδια Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης (ΣΧΟΟΑΠ) μετονομάζονται σε «τοπικά χωρικά σχέδια». Δεν θα καταρτίζονται απαραίτητα σε επίπεδο δήμου: θα μπορούν να περιλαμβάνουν μόνο μία δημοτική ενότητα ή να είναι διαδημοτικά. Αξιοσημείωτο είναι ότι θα υπέρκεινται των Ζωνών Οικιστικού Ελέγχου και άλλων ειδικών διαταγμάτων ή διατάξεων οι οποίες θα καταργηθούν. 7

10 Καθορίζονται ανώτατα όρια συντελεστών δόμησης ανάλογα με την επιλεγείσα χρήση: για περιοχές κύριας κατοικίας έως 0,8, για πολεοδομικά κέντρα έως 1,2, για περιοχές τουρισμού έως 0,6, για περιοχές β κατοικίας έως 0,4. Ρυμοτομικά και πράξεις εφαρμογής θα συγχωνευθούν σε ένα στάδιο, στα «ρυμοτομικά σχέδια εφαρμογής», προκειμένου να επιταχυνθεί η ολοκλήρωση του πολεοδομικού σχεδιασμού. Αντίθετα, με τη νομολογία του ΣτΕ, θα εγκρίνονται όχι με προεδρικό διάταγμα αλλά με απόφαση γ.γ. Αποκεντρωμένης Διοίκησης. Για τον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις χρήσεις γης προβλέποντια τα εξής: Καταργούνται οι περιοχές αμιγούς κατοικίας. Οι περιοχές αυτές θα μετονομαστούν σε «περιοχές κατοικίας» και θα μπορούν να χαρακτηρίζονται έτσι μόνο όταν πληρούν πολύ αυστηρές προϋποθέσεις (λ.χ. τα κτισμένα οικόπεδα να υπερβαίνουν το 80% των οικοπέδων της). Ενώ, παράλληλα, θα μπορούν να υποδεχθούν καταστήματα γειτονιάς, κέντρα διασκέδασης, ξενοδοχεία, κτίρια κοινωνικής πρόνοιας, συνεργεία αυτοκινήτων, έως και εμπορευματικούς σταθμούς (στους βασικούς οδικούς τους άξονες, οι οποίοι υποχρεωτικά εξαιρούνται από τις προστατευτικές διατάξεις). Γενικά καταργούνται όλες οι διατάξεις που προστατεύουν την κατοικία πάνω σε κύριους οδικούς άξονες. Η αλλαγή αυτή δεν θα αφορά μόνο τις λεωφόρους, αλλά και όλους τους βασικούς δρόμους των δήμων όπου σήμερα μπορεί να μην επιτρέπεται η λειτουργία καταστημάτων. Ορίζονται δύο νέες κατηγορίες περιοχών κατοικίας, «κατοικία επιπέδου γειτονιάς» και «κατοικία ενδιάμεσου επιπέδου». Στην πρώτη, στην οποία η κατοικία πρέπει να καταλαμβάνει τουλάχιστον το 50% ανά κτίριο, επιτρέπεται πλήθος δραστηριοτήτων, από εμπορικά καταστήματα έως ιδιωτικές κλινικές και κτίρια στάθμευσης. Στη δεύτερη κατηγορία προστίθενται και άλλες επιβαρυντικές χρήσεις, όπως πολυκαταστήματα, συνεδριακά κέντρα, εστιατόρια, καφετέριες κ.ά. Χαρακτηριστικό είναι ότι επιτρέπει υπέρβαση της δόμησης σε χώρους συνάθροισης (όπως κτίρια εκθέσεων, κινηματογράφους κ.λπ.) και περίθαλψης, αν η χρήση προβλέπεται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο. Στους οικισμούς κάτω των κατοίκων (δηλαδή τα μικρά χωριά) που δεν έχουν θεσμοθετημένες χρήσεις γης επιτρέπεται πλήθος νέων χρήσεων, από μικρά ξενοδοχεία έως επαγγελματικά εργαστήρια και αποθήκες. Επιτρέπονται διάφορες χρήσεις μέσα στους κοινόχρηστους χώρους πρασίνου (δηλ. άλση και πάρκα) μέσα στις πόλεις, όπως εστιατόρια, καφετέριες και χώροι αναψυχής. Οι χώροι πρασίνου που βρίσκονται εκτός σχεδίου επιτρέπεται να λειτουργούν ως απόθεμα γης για τη δημιουργία «αστικών υποδομών» (λ.χ. μονάδες καύσης απορριμμάτων, χώροι επεξεργασίας στερεών τοξικών αποβλήτων). 8

11 Β.1.1.β ΠΡΟΤΥΠΟ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Βασικοί Άξονες Ανάπτυξης Οι βασικοί άξονες ανάπτυξης της περιφέρειας αναφέρονται σε δύο επίπεδα: στο ενδοπεριφερειακό πρότυπο ανάπτυξης, και στη διασύνδεση της περιφέρειας με το ευρύτερο περιβάλλον της, με το οποίο αλληλοεπιδρά και το οποίο την επηρεάζει άμεσα και έμμεσα. 6 αναπτυξιακές κατευθύνσεις με χωρική διάσταση διαμορφώνουν το προτεινόμενο πρότυπο: I. Ισόρροπη ανάπτυξη της παραγωγικής βάσης της περιφέρειας με έμφαση στην παράλληλη ανάπτυξη και την αλληλοϋποστήριξη του πρωτογενούς τομέα (αλιεία, γεωργία, κτηνοτροφία), του τουρισμού και της παραγωγής «πράσινης» ενέργειας. II. Απόλυτος σεβασμός στη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά των νησιών, (συμπεριλαμβανομένου του τοπίου), που αποτελεί τον πλέον πολύτιμο αναπτυξιακό πόρο της περιφέρειας, τον πυρήνα της κοινωνικής και πολιτιστικής της ταυτότητας και τον συνδετικό ιστό για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής του συνόλου των επί μέρους νησιωτικών πληθυσμών. III. Αξιοποίηση της θέσης της περιφέρειας ως «σταυροδρόμι» θαλάσσιων μεταφορών, που αναπτύσσονται κατά μήκος πολλαπλών αξόνων διακίνησης επιβατών και εμπορευμάτων, οι οποίοι διατρέχουν το Αιγαίο πέλαγος από Βορρά προς Νότο και από Ανατολή προς τη Δύση, με παράλληλη προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και άρση των εμποδίων σε βασικές υποδομές δικτύων. IV. Διάρθρωση και οργάνωση του οικιστικού δικτύου ώστε να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης και να διασφαλιστεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων. V. Χωρική ρύθμιση του θαλάσσιου χώρου του Β. Αιγαίου, ο οποίος περιβάλλει τα νησιά της περιφέρειας, με σκοπό την αξιοποίηση και ανάδειξή του σε παραγωγικό πόρο (αλιεία, πράσινη ενέργεια, τουρισμός), μεταφορικό δίαυλο και πολιτιστικό πόρο (ενάλιες αρχαιότητες, πεδίο ανάπτυξης αθλημάτων και αγώνων, κλπ.) με ταυτόχρονη αξιοποίηση της διασυνοριακής ζώνης την οποία εμπεριέχει. VI. Προώθηση της κοινωνικής συνοχής και καταπολέμηση της φτώχειας. Ι. Ισόρροπη ανάπτυξη της παραγωγικής βάσης της περιφέρειας Η επικαιροποίηση της υφιστάμενης κατάστασης στην περιφέρεια Β. Αιγαίου η οποία διενεργήθηκε κατά το Α Στάδιο της μελέτης, υπέδειξε μια σειρά αδυναμιών στη λειτουργία της παραγωγικής βάσης της περιφέρειας, οι οποίες πρέπει να αντιμετωπιστούν. Συγκεκριμένα παρατηρήθηκε διόγκωση του τριτογενή τομέα εις βάρος της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγικής βάσης. Αυτού του είδους το παραγωγικό μοντέλο υποκρύπτει κινδύνους κυρίως λόγω της εξάρτησης του 9

12 τουρισμού σε μεγάλο βαθμό από εξωγενείς παράγοντες (καιρικές συνθήκες, συχνότητα και ποιότητα μεταφορών κλπ.).οι ίδιοι παράγοντες επηρεάζουν και τους λοιπούς παραγωγικούς τομείς δεδομένου ότι, συμβάλλουν στην αύξηση της τιμής των παραγόμενων προϊόντων που οδηγεί στην μειωμένη ανταγωνιστικότητα της Περιφέρειας, αλλά και στην μειωμένη συμμετοχή στον τομέα των εξαγωγών με αποτέλεσμα την γενικότερη αστάθεια στην οικονομία και στην απασχόληση. Παράλληλα, το ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα να επενδύσει στην παραγωγή πράσινης ενέργειας (το οποίο εκδηλώθηκε πρόσφατα) ανέδειξε την ανάγκη να υιοθετηθεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην ανάπτυξη των νησιών, η οποία να θέτει προτεραιότητες και να συνυπολογίζει τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις των παρεμβάσεων μεγάλης κλίμακας, τόσο στο φυσικό περιβάλλον και το τοπίο, όσο και στην διασφάλιση της αειφορίας των άλλων παραγωγικών τομέων. Βασικές προϋποθέσεις για τη διασφάλιση της ισόρροπης ανάπτυξης είναι: Πρωτογενής τομέας Κατά την πρώτη δεκαετία του 21 ου αιώνα, από την ανάλυση της πορείας των μεγεθών της ΑΠΑ, παρατηρείται σαφής στροφή της οικονομίας της περιφέρειας προς τον τριτογενή τομέα, σε βάρος του πρωτογενή (π.χ. το ποσοστό συμμετοχής του πρωτογενή τομέα στη διαμόρφωση της Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ) της Περιφέρειας, την περίοδο , παρουσιάζει μείωση της τάξης του 61,1%). Βασική κατεύθυνση της παρούσας πρότασης είναι η αναστροφή της τάσης αυτής, η αύξηση της ΑΠΑ του πρωτογενή ώστε να εξισορροπήσει τουλάχιστον την απώλεια της περιόδου Η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα επίσης μειώθηκε κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες την ίδια περίοδο, αλλά παραμένει σε υψηλότερα ποσοστά από το μέσο όρο της χώρας. Επομένως δεν θεωρείται απαραίτητη η αύξηση της απασχόλησης, ενώ απαραίτητη θεωρείται η αύξηση της παραγωγικότητας του πρωτογενή, ώστε να επέλθει σχετική εξισορρόπηση του παραγόμενου προϊόντος με τους άλλους παραγωγικούς τομείς. Απαραίτητη επίσης θεωρείται η βελτίωση της σύνδεσης του πρωτογενή τομέα με τον τουρισμό, ώστε να εξασφαλίζεται η άμεση διάθεση κύρια των ευπαθών προϊόντων επιτόπου. Ο πρωτογενής τομέας χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη δυναμικών κλάδων (ελαιοκαλλιέργεια, αμπελοκαλλιέργεια, μαστιχοκαλλιέργεια, καλλιέργεια εσπεριδοειδών, ιχθυοκαλλιέργεια, αλιεία, κτηνοτροφία) στους οποίους απασχολείται το μεγαλύτερο ποσοστό του ενεργού πληθυσμού του τομέα. Παρατηρείται μια σχετική εξειδίκευση σε προϊόντα κατά νησί, η οποία μπορεί να ενισχυθεί ώστε να αποτελέσουν τα προϊόντα αυτά τον μοχλό ανάπτυξης του πρωτογενούς τομέα. Η παραγωγή παραδοσιακών επώνυμων προϊόντων και η ύπαρξη σημαντικού αριθμού Π.Ο.Π. (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) και Π.Γ.Ε. (Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης ενισχύει την κατεύθυνση αυτή. Η κατεύθυνση εξειδίκευσης εστιάζεται στην καλλιέργεια συγκεκριμένων προϊόντων κατά νησί, τα οποία αποτελούν σε μεγάλο ποσοστό την «ταυτότητα» του νησιού 10

13 στο καλάθι της περιφέρειας, χωρίς να αποκλείονται σε καμία περίπτωση άλλες καλλιέργειες οι οποίες υπάρχουν σήμερα και είναι επίσης δυναμικές: Λέσβος προϊόντα ελαιοκαλλιέργειας Λήμνος κτηνοτροφικά Χίος προϊόντα μαστιχοκαλλιέργειας, εσπεριδοειδή, προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας Σάμος προϊόντα αμπέλου Ικαρία μελισσοκομικά προϊόντα Μικρά νησιά: για Οινούσσες, Ψαρά, Φούρνοι κτηνοτροφικά (χιώτικο πρόβατο για τα δύο πρώτα, γίδα Zaanenγια το τρίτο) Παράλληλα προτείνεται: Ενιαία προώθηση και branding των ποιοτικών τοπικών προϊόντων στις εγχώριες και διεθνείς αγορές στο πλαίσιο του «καλαθιού της περιφέρειας Β. Αιγαίου» Διερεύνηση της χωροθέτησης ΠΟΑΠΔ για την καλύτερη οργάνωση σημαντικών καλλιεργειών σε κάθε νησί (π.χ. για τους ελαιώνες της Λέσβου, τα μαστιχόδεντρα της Χίου, την κτηνοτροφία της Λήμνου) με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας, την αντιμετώπιση προβλημάτων ρύπανσης (π.χ. από τα απόβλητα των ελαιοτριβείων) και την άμεση τροφοδότηση της βιομηχανίας/βιοτεχνίας τυποποίησης και επεξεργασίας των προϊόντων αυτών. Υπαγωγή της γεωργικής γης σε καθεστώς προστασίας, ώστε να διαφυλαχτεί από αλλαγή χρήσης μεγάλης κλίμακας. Δευτερογενής τομέας Ο δευτερογενής τομέας υπέστη επίσης συρρίκνωση κατά την περίοδο , ενώ διατηρεί τη δεύτερη θέση μεταξύ των τομέων οικονομικής δραστηριότητας ως προς την ΑΠΑ και την απασχόληση. Η απασχόληση στον τομέα το 2011 ανερχόταν μόλις στο 15%, καταλαμβάνοντας μια από τις χαμηλότερες θέσεις στη χώρα. Η εξέλιξη της ΑΠΑ στην πρώτη δεκαετία του 21 ου αιώνα ήταν θετική, γεγονός που αντανακλά τις δυνατότητες του τομέα για περαιτέρω εξέλιξη Η μεγαλύτερη συγκέντρωση επιχειρήσεων εντοπίζεται στη Λέσβο και ακολουθούν Χίος και Σάμος. Με την ίδια σειρά διαμορφώνεται και το επίπεδο της ΑΠΑ. Ο κλάδος τροφίμων ποτών ο οποίος σχετίζεται άμεσα με την πρωτογενή παραγωγή, αποτελεί την πλειοψηφία των υφιστάμενων μονάδων. Βασική κατεύθυνση της παρούσας πρότασης είναι η περαιτέρω ενίσχυση της δευτερογενούς παραγωγής, με επακόλουθη αύξηση της ΑΠΑ και της απασχόλησης, και η στενότερη σύνδεσή της με την πρωτογενή παραγωγή, ιδιαίτερα για την προώθηση των υφιστάμενων προϊόντων ΠΟΠ και ΠΓΕ και την πιστοποίηση νέων προϊόντων. Η συγκέντρωση των μεταποιητικών μονάδων σε ΒΙΟΠΑ ή επιχειρηματικά Πάρκα εκτιμάται ότι είναι απαραίτητη στα μεγάλα νησιά της Περιφέρειας, καθώς έτσι επιτυγχάνεται η οργάνωση περιοχών εγκατάστασης βιομηχανικών και βιοτεχνικών δραστηριοτήτων με πλήρη δίκτυα και περιβαλλοντικές υποδομές. Παράλληλα οι 11

14 επιχειρήσεις είναι σε θέση να εκμεταλλευτούν τα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου για μετεγκατάσταση σε ΒΙΟΠΑ που θα ελαχιστοποιήσει την άναρχη διάχυση των ρυπογόνων δραστηριοτήτων. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται κατόπιν ειδικής διερεύνησης να χωροθετηθούν: I. ΠΟΑΠΔ καθετοποίησης αγροτικών προϊόντων γύρω από τις περιοχές με γεωργική παραγωγή (Π.χ. Μαστιχοχώρια, κτλ.) II. ΠΟΑΠΔ καθετοποίησης κτηνοτροφικών Προϊόντων (ΠΟΠ) σε περιοχές με σχετική παραγωγή (Βόρεια Χίος, Λήμνος,κτλ.) III. ΠΟΑΠΔ καθετοποίησης προϊόντων ιχθυοκαλλιέργειας τις παράκτιες περιοχές των Ζωνών ΠΟΑΥ (π.χ. Λαγκάδα Χίου, κτλ.) Επιπλέον κρίνεται απαραίτητη η συγκέντρωση των μεταποιητικών μονάδων που δεν σχετίζονται με την αγροτική παραγωγή σε εκτός σχεδίου περιοχές που συγκεντρώνουν σχετικά κριτήρια, όπως η καλή πρόσβαση, η υφιστάμενη συγκέντρωση βιομηχανικών βιοτεχνικών μονάδων ή εργαστηρίων, και η καλή σύνδεση με το αστικό κέντρο του εκάστοτε νησιού, με τη δυνατότητα μετεξέλιξης της περιοχής συγκέντρωσης ή τμήματός της σε Βιοτεχνικό Πάρκο (ΒΙΟΠΑ) με πολεοδόμηση εφόσον παρατηρηθεί ικανή συγκέντρωση μονάδων. Στον κλάδο της ενέργειας, η περιφέρεια λειτουργεί έως σήμερα ως καταναλωτής, με μεγάλο πελάτη την οικιακή χρήση. Το πρόσφατο ενδιαφέρον ιδιωτών επενδυτών για παραγωγή μεγάλων όγκων ενέργειας από «πράσινες» πηγές, ιδιαίτερα μέσω ανεμογεννητριών, έχει δημιουργήσει νέα δεδομένα για το ρόλο της παραγωγής ενέργειας στην οικονομία της περιφέρειας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η πρόταση διασύνδεσης μέσω καλωδίου της περιφέρειας με την ηπειρωτική Χώρα, μέσω Κύμης, το κόστος της οποίας θα επιβαρύνει τους επενδυτές. Ωστόσο η οποιαδήποτε ενεργειακή επένδυση πρέπει να διασφαλίσει τη συμβατότητα των παρεμβάσεων της στο χώρο, με τις ανάγκες των άλλων παραγωγικών τομέων, και ιδιαίτερα της πρωτογενούς παραγωγής και του τουρισμού, ώστε να διασφαλίζεται η αειφορία και η πολυ πολικότητα της ανάπτυξης στην περιφέρεια. Επιπλέον προτείνεται η παραγωγή πράσινης ενέργειας να κατευθυνθεί στην αξιοποίηση και άλλων πηγών, πλην του αέρα, όπως του ήλιου, του βιοαερίου, της γεωθερμίας, των θαλάσσιων κυμάτων κλπ. καθώς και των συνδυασμών των πηγών αυτών, σύμφωνα με διεθνή καινοτομικά πρότυπα. Το έργο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας το οποίο υλοποιείται στο νησί του Αγίου Ευστρατίου, και το οποίο φιλοδοξεί να το μετατρέψει σε «πράσινο νησί», αναπτύσσει, παράλληλα με εναλλακτικές πηγές ενέργειας πολλαπλών μορφών, παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας, έργα πράσινων μεταφορών και λοιπές πράσινες παρεμβάσεις (όπως υδροπονικά θερμοκήπια, βιολογική γεωργία /αλιεία/κτηνοτροφία) και παρέχει δυνατότητα να αποτελέσει ένα πρότυπο καλής πρακτικής το οποίο πρέπει να ακολουθήσουν και τα άλλα νησιά. Για τη διασφάλιση της αειφορίας του αναπτυξιακού προτύπου της περιφέρειας, είναι απαραίτητη η διαφύλαξη των πόρων της φυσικής και πολιτιστικής 12

15 κληρονομιάς κάθε νησιού, ώστε σε μέσο και μακροπρόθεσμη βάση να μπορούν να προσφέρουν τις απαραίτητες πρώτες ύλες και τον ζωτικό χώρο για όλους τους τομείς οικονομικής ανάπτυξης. Παράλληλα, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η προσαρμογή των παρεμβάσεων του δευτερογενή τομέα στο τοπίο, έτσι ώστε η υλοποίηση κάθε επενδυτικού σχεδίου να διασφαλίζει την προστασία του τοπίου (το οποίο αποτελεί βασικό τουριστικό πόρο) και ιδιαίτερα όσων τοπίων έχουν καταταγεί στην κατηγορία της διεθνούς ή εθνικής εμβέλειας. Τριτογενής τομέας Ο τριτογενής τομέας είναι ο δυναμικότερος τομέας οικονομικής δραστηριότητας της περιφέρειας Β. Αιγαίου, με τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης της χώρας σε όλη τη δεκαετία Ο τόνος στον τριτογενή τομέα δίνεται (κυρίως) από την τουριστική δραστηριότητα, λόγω του μεγάλου βαθμού επιρροής του τουρισμού και σε άλλους κλάδους του τριτογενούς τομέα, όπως το εμπόριο και οι υπηρεσίες μεταφορών. Οι εναλλαγές των τοπίων, το μεγάλο πλήθος και η ποικιλία παραλιών που ικανοποιούν τις διαφορετικές προτιμήσεις του παραδοσιακού τουρισμού, η πολύ καλή ποιότητα των ακτών, η ύπαρξη εναλλακτικών ευκαιριών ήσυχων διακοπών, οι περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους στην ενδοχώρα των νησιών, οι προστατευόμενες περιοχές με συγκεκριμένο φυσιολατρικό ενδιαφέρον (π.χ. ορνιθολογικό) και το αξιόλογο δομημένο περιβάλλον της (παραδοσιακοί οικισμοί), τα ιδιαίτερα πολιτιστικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά της περιοχής, η υψηλή αναγνωρισιμότητα της τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό, αποτελούν ευνοϊκά στοιχεία για την ανάπτυξη τουριστικής δραστηριότητας υψηλής ποιότητας και επισκεψιμότητας. Ο τριτογενής τομέας απορροφά το 73% της απασχόλησης, με μικρή μεταβολή κατά τη διάρκεια της 1 ης δεκαετίας του 21 ου αιώνα, ενώ η πορεία της παραγόμενης ΑΠΑ είναι σταθερά αυξανόμενη. Τα στοιχεία αυτά υποδεικνύουν αφενός τον δυναμισμό του τομέα, ο οποίος οφείλεται κατά κύριο λόγο στον τουρισμό, και αφετέρου τον κίνδυνο μετάπτωσης σε οικονομική «μονοκαλλιέργεια». Οι κατευθύνσεις της παρούσας πρότασης βασίζονται στη διατήρηση της απασχόλησης και αύξηση της παραγόμενης ΑΠΑ από τον τουρισμό, με παράλληλη αντιμετώπιση των διαρθρωτικών προβλημάτων του τομέα και την οργανική διασύνδεσή του με τους άλλους τομείς της οικονομίας. Οι προτεινόμενες παρεμβάσεις αντιμετώπισης των διαρθρωτικών προβλημάτων του τομέα αφορούν σε: Βελτίωση της ποιότητας των υφιστάμενων καταλυμάτων και δημιουργία νέων καταλυμάτων υψηλής κατηγορίας κατά προτεραιότητα (4 αστέρων και άνω). Επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας σε διάρκεια τουλάχιστον 6 μηνών κατά τη διάρκεια του έτους με την ενθάρρυνση εναλλακτικών μορφών τουρισμού 13

16 Δημιουργία υποδομών για την τόνωση εξειδικευμένων μορφών τουρισμού, με έμφαση στον θαλάσσιο τουρισμό (σταθμοί ελλιμενισμού) και τον τουρισμό κρουαζιέρας Αντιμετώπιση των ελλείψεων σε βασικές υποδομές ως προς τις πύλες εισόδου (λιμάνια, αεροδρόμια) Επέκταση σε νέες τουριστικές αγορές (τόνωση των νέων αγορών όπως η Τουρκία και η Ρωσία και προσέλκυση και άλλων) Διασπορά των τουριστικών υποδομών ώστε να ωφεληθούν όλα τα νησιά και να ελαχιστοποιηθούν οι επιπτώσεις στο περιβάλλον Ως προς τη διασπορά τους, οι τουριστικές δραστηριότητες συγκεντρώνονται στους κύριους τουριστικούς προορισμούς της περιφέρειας, και κατά κύριο λόγο στη Σάμο Ιδιαίτερα το ανατολικό τμήμα του νησιού έχει αναπτυχθεί τουριστικά με χαρακτήρα ήπιας μορφής μαζικού τουρισμού, ενώ εντοπίζεται από το Ειδικό Πλαίσιο Τουρισμού (ΦΕΚ 3155 Β/ ) ως «ανεπτυγμένη τουριστικά» περιοχή, με δυνατότητα αύξησης του ξενοδοχειακού δυναμικού της μόνον σε κατηγορίες άνω των 4 αστέρων. Δυναμική ανάπτυξη κάποιων μορφών μαζικού τουρισμού εντοπίζεται στη Λέσβο (ακρωτήρι Μυτιλήνης) και στη Λήμνο (κεντρικό τμήμα), ενώ στις λοιπές περιοχές της Περιφέρειας υπάρχει δυναμική ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού (φυσιολατρικός τουρισμός, πολιτιστικός κλπ.).η κατεύθυνση της παρούσας πρότασης διαμορφώνεται σε αντίστοιχες γραμμές με σκοπό την ενθάρρυνση δημιουργίας νέων υποδομών υψηλής ποιότητας σε όλα τα νησιά με παράλληλη ανάπτυξη σε συστηματική βάση εναλλακτικών και εξειδικευμένων μορφών τουρισμού. Το πλήθος και η ποικιλία των φυσικών και πολιτιστικών πόρων σε κάθε ένα από τα μεγαλύτερα κυρίως νησιά της περιφέρειας ευνοεί την ανάπτυξη εξειδικευμένων και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Ιδιαίτερες δυνατότητες παρουσιάζει η δημιουργία οργανωμένου δικτύου θεματικών διαδρομών (όλα τα νησιά) και η ανάπτυξη ορνιθολογικού τουρισμού (Λήμνος, Λέσβος), γεωλογικού τουρισμού (Λέσβος), ιαματικός τουρισμού (Ικαρία, Λέσβος), φυσιολατρικού τουρισμού (όλα τα νησιά), θρησκευτικού, πολιτιστικού, οινολογικού και γευσιγνωστικού τουρισμού (όλα τα νησιά) καθώς και καταδυτικού τουρισμού ή άλλων θαλάσσιων αθλημάτων. Οι ιδιαίτερες αυτές, ήπιες μορφές τουρισμού θα ανεδείκνυαν τον πλούτο των μνημείων, αρχαιολογικών χώρων, τοπίων και οικολογικών πόρων αλλά και τοπικών παραδόσεων και ιδιαίτερων προϊόντων της αγροτικής παραγωγής. Σημαντικό ρόλο στο παρόν πρότυπο χωρικής ανάπτυξης μπορεί να διαδραματίσει το σημαντικό δίκτυο παραδοσιακών οικισμών που καταγράφεται, κυρίως στη Χίο, τη Λέσβο και τη Λήμνο. Ιδιαίτερα στις περιπτώσεις εγκαταλελειμμένων οικισμών (π.χ. στη Χίο) το νέο Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό παρέχει τη δυνατότητα αναζωογόνησης τους μέσω της δημιουργίας σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων. 14

17 ΙΙ. Σεβασμός στη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά των νησιών Το μεγαλύτερο ίσως συγκριτικό πλεονέκτημα της περιφέρειας είναι το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον των νησιών, το οποίο προσδίδει αξία και αναδεικνύει τα νησιά ως τουριστικούς προορισμούς. Η πρόσφατη αποτίμηση των προστατευόμενων φυσικών περιοχών και των πολιτιστικών και ιστορικών μνημείων και ευρύτερων χώρων καταδεικνύει έναν ιδιαίτερο πλούτο κληρονομιάς η οποία πρέπει να προστατευτεί ώστε να μπορεί να αξιοποιηθεί αλλά και να διατηρηθεί σε άριστη κατάσταση. Η διατήρηση της οικολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς ως βασικού πόρου ανάπτυξης, αλλά συγχρόνως και ως παράγοντα κοινωνικής συνοχής και ταυτότητας για τις τοπικές κοινωνίες πρέπει να αποτελέσει πρωταρχικό μέλημα του χωροταξικού σχεδιασμού. Στην κατεύθυνση αυτή περιλαμβάνονται προστατευόμενες περιοχές ή περιοχές αισθητικής αξίας με ιδιαίτερη σήμανση, όπως Περιοχές NATURA 2000 Καταφύγια άγριας ζωής Δάση με ιδιαίτερη σήμανση των Αισθητικών Δασών Τοπία Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους (ΤΙΦΚ) Διαδρομές φυσικού ή και πολιτισμικού ενδιαφέροντος Και στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως Μνημεία και ιστορικοί τόποι (φυσικά, γεώτοποι, πολιτισμικά, θρησκευτικά κτλ.) Παραδοσιακοί οικισμοί Αρχαιολογικοί χώροι Αντιμετωπίζονται επίσης προβλήματα, όπως Παράκτιες περιοχές ή άλλες περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας, με ισχυρή οικιστική ή άλλη ανάπτυξη, και με μεγάλης κλίμακας ανατροπή του φυσικού τοπίου. Εκτεταμένες περιοχές επιφανειακής εξόρυξης (λατομεία, μεταλλεία) Περιοχές που καταστράφηκαν από πυρκαγιές ή άλλες φυσικές καταστροφές Οι προοπτικές ανάπτυξης που διασφαλίζει η προστασία και ανάδειξη των οικοσυστημάτων και πολιτιστικών πόρων της περιφέρειας έχουν άμεση συνάρτηση με την διατήρηση και ανάδειξη του τοπίου των νησιών, το οποίο αποτελεί τουριστικό και πολιτιστικό πόρο μεγάλης αξίας. Ιδιαίτερα στα νησιά της περιφέρειας, το τοπίο της ενδοχώρας προσφέρει μια εξαιρετική ποικιλία και μίξη βλάστησης, δασικής και καλλιεργειών, με ιδιαίτερα υψηλή αισθητική του χρωματικού και πλαστικού αποτελέσματος. Το τοπίο αντιμετωπίζεται από τον χωροταξικό σχεδιασμό της παρούσας μελέτης ως ιδιαίτερης αξίας οικολογικός και πολιτιστικός πόρος, ο οποίος συναρτάται άμεσα με την ανάπτυξη της περιφέρειας. 15

18 Οι βασικοί άξονες στους οποίους κινούνται οι κατευθύνσεις σχεδιασμού περιλαμβάνουν: Την πρόταση θεσμοθέτησης της προστασίας των αξιόλογων φυσικών περιοχών και τοπίων, έτσι ώστε να καθοριστούν οι όροι προστασίας και οι επιτρεπόμενες χρήσεις, και αντίστοιχη πρόταση για τη θεσμοθέτηση της προστασίας αρχαιολογικών χώρων και τον προσδιορισμό ζωνών προστασίας Α και Β. Προτείνεται σειρά προτεραιότητας για τον καθορισμό των όρων προστασίας και την θεσμοθέτηση φυσικών περιοχών και αρχαιολογικών χώρων, και παράλληλα προτείνεται θεσμικό πλαίσιο κατοχύρωσης της σημασίας του τοπίου και της κατάταξης τοπίων σε διαβαθμίσεις που καλύπτουν την εμβέλεια της σημασίας τους από το διεθνές επίπεδο στο τοπικό. Την πρόταση ελέγχου και παρακολούθησης για την αποφυγή περιπτώσεων μεγάλης κλίμακας ανατροπής του φυσικού τοπίου σε παράκτιες περιοχές ή άλλες περιοχές υψηλής επισκεψιμότητας, με ισχυρή οικιστική ή άλλη ανάπτυξη, καθώς και αντίστοιχα μέτρα και ενέργειες για την αποκατάσταση εκτεταμένων περιοχών επιφανειακής εξόρυξης και περιοχών που καταστράφηκαν από πυρκαγιές ή άλλες φυσικές καταστροφές Την πρόταση αξιοποίησης των προστατευόμενων φυσικών και πολιτιστικών πόρων για την προώθηση ήπιων μορφών τουρισμού οικολογικού και πολιτιστικού χαρακτήρα Τη πρόταση διευθέτησης συγκρούσεων χρήσεων γης σε περιοχές όπου τα συμφέροντα παραγωγικών επενδύσεων αντιβαίνουν στα συμφέροντα διατήρησης και προστασίας ευαίσθητων οικολογικών και πολιτιστικών πόρων, συμπεριλαμβανομένων τοπίων εθνικής ή διεθνούς εμβέλειας, υπέρ των οικολογικών και πολιτιστικών πόρων και τοπίων. ΙΙΙ. Αξιοποίηση της θέσης της περιφέρειας ως «σταυροδρόμι» θαλάσσιων μεταφορών Η περιφέρεια Β. Αιγαίου επηρεάζεται άμεσα από ένα πλέγμα μεταφορικών αξόνων, οι οποίοι έχουν εν δυνάμει αναπτυξιακό χαρακτήρα. Οι άξονες αυτοί είναι: Ο άξονας βορρά νότου, συνδέει τη Βόρεια Ελλάδα με την περιφέρεια Β. Αιγαίου, με κύριες πύλες εισόδου την Θεσσαλονίκης, την Καβάλα και την Αλεξανδρούπολη, διατρέχει κατά τον διαμήκη άξονά της την περιφέρεια και οδεύει παράλληλα με τις ακτές της Μικράς Ασίας, περιλαμβάνει τα Δωδεκάνησα και καταλήγει στην Κύπρο. Ο άξονας αυτός στην προς βορρά επέκταση του διέρχεται από τα Δαρδανέλια και καταλήγει στο βόρειο άκρο του Εύξεινου Πόντου, ενώ στην προς νότο επέκταση του διέρχεται παράλληλα με τα παράλια του Λιβάνου και του Ισραήλ για να καταλήξει στην Αίγυπτο. Η προωθούμενη σύνδεση Θεσσαλονίκης Σμύρνης, για τη διακίνηση εμπορευματικών φορτίων, η οποία βρίσκεται σήμερα σε προχωρημένο στάδιο, 16

19 ενδέχεται να ενισχύσει τον παραπάνω μεταφορικό άξονα βορρά νότου, προσφέροντας πιθανά οφέλη για την περιφέρεια Β. Αιγαίου, εφόσον περιλάβει την διακίνηση εμπορευμάτων με ενδιάμεσο σταθμό σε λιμένα της περιφέρειας. Ένας παράλληλος άξονας στην ίδια κατεύθυνση εκτρέπεται προς Δυσμάς, στο ύψος της περιφέρειας Β. Αιγαίου, ώστε να διασχίσει το νότιο τμήμα του Αιγαίου Πελάγους και τη νησιωτική περιοχή των Κυκλάδων για να καταλήξει στην Κρήτη. Μέσω Κρήτης, ο άξονας αυτός δημιουργεί πρόσβαση στη νότια ζώνη της Μεσόγειου, η οποία διατρέχει τη θαλάσσια περιοχή κατά μήκος των ακτών της Αφρικής, από Γιβραλτάρ μέχρι Σουέζ και Κύπρο. Ο άξονας ανατολής δύσης εμφανίζει δυο κλάδους: Ο πρώτος κλάδος ενώνει την περιφέρεια Β. Αιγαίου με τον Πειραιά και διασχίζει το νότιο Αιγαίο μέσω Σύρου. Ο κλάδος αυτός ακολουθεί την σημερινή κίνηση των επιβατικών μεταφορών μεferryboatαπό τους λιμένες της περιφέρεια Β. Αιγαίου προς τον Πειραιά. Ο δεύτερος κλάδος που πρέπει να αναπτυχθεί συνδέει την περιφέρεια απευθείας με το λιμάνι της Κύμης, και μέσω του οδικού άξονα Κύμης Χαλκίδας Θήβας Ιτέας Αντίρριου δημιουργεί πρόσβαση προς τη δυτική Ελλάδα 1. H κατεύθυνση της παρούσας πρότασης είναι η αξιοποίηση της διόδου των αξόνων αυτών από τους λιμένες της περιφέρειας για τη δημιουργία πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων, που αφορούν Α) στη δημιουργία πολλαπλών προσβάσεων για την περιφέρεια στο νότιο Αιγαίο, την ηπειρωτική Ελλάδα και τον ευρύτερο χώρο της Μεσογείου αφενός και του Εύξεινου Πόντου αφετέρου, και Β) στην εκμετάλλευση της προσέγγισης των πλοίων κάθε είδους τόσο για την μεταφορά επιβατών όσο και για την διακίνηση εμπορευμάτων προς και από την περιφέρεια, αλλά και για την ανάπτυξη υπηρεσιών εξυπηρέτησης των πλοίων, όπως ελλιμενισμού, τροφοδοσίας, ανεφοδιασμού καυσίμων, μικρής κλίμακας επισκευών κλπ. 1 Σημειώνεται,ότι το λιμάνι της Κύμης, το οποίο βρίσκεται ήδη σε πλήρη ανάπτυξη με την κατασκευή μαρίνας για την υποδοχή κρουαζιερόπλοιων, και προγραμματίζεται από την αντίστοιχη μελέτη της Στερεάς Ελλάδας ως λιμένας περιφερειακής σημασίας, βρίσκεται στο κέντρο του Αιγαίου και είναι οδικά προσβάσιμος σε δυόμιση ώρες σήμερα από το κέντρο της Αθήνας, ενώ με την νέα λεωφόρο (η οποία υλοποιείται με την παράκαμψη του Βασιλικού και άλλων οικισμών ) σε μία ώρα και σαράντα λεπτά (απέχει 90 ν. μίλια περίπου από τα Δυτικά λιμάνια της Σάμου και της Μυτιλήνης Μεστά/λιμένας και Σίγρι αντίστοιχα αντί περίπου 140 και 165 ν. μιλίων των λιμένων αυτών από το λιμάνι του Πειραιά η αν υπολογίσουμε τις αποστάσεις από τα σημερινά λιμάνια της Χίου και της Μυτιλήνης οι αντίστοιχες αποστάσεις είναι 130 και 165ν.μ. από το λιμάνι της Κύμης έναντι 200 ν. μιλίων από τον Πειραιά) 17

20 IV. Διάρθρωση και οργάνωση του οικιστικού δικτύου Η αξιοποίηση των αστικών κέντρων της περιφέρειας ως αναπτυξιακών πόλων και η δημιουργία του κατάλληλου επιχειρηματικού κλίματος, σε κρίσιμους αναπτυξιακά τομείς (έρευνα, τεχνολογία, καινοτομία) αναμένεται να βελτιώσει την συνολική αναπτυξιακή προοπτική της περιφέρειας. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας συγκεντρώνεται επι το πλείστον στους παράκτιους και παραθαλάσσιους οικισμούς, δευτερευόντως στους ημιορεινούς και σε μικρό ποσοστό στους ορεινούς οικισμούς. Ως προς την αστικότητα ο πληθυσμός της Περιφέρειας παρουσιάζει συνολικά μια σταθερή εικόνα με ελαφριά τάση, στατιστικά, μείωσης του ποσοστού του αγροτικού πληθυσμού, ενώ ο αστικός πληθυσμός παρουσιάζει αύξηση σε απόλυτους αριθμούς. Η διάρθρωση του οικιστικού δικτύου σε γενικές γραμμές λειτουργεί αποτελεσματικά, οι οικισμοί είναι κατά κανόνα συμπαγείς, χωρίς μεγάλης κλίμακας διάσπαρτη περιαστική εκτός σχεδίου δόμηση, το δε επίπεδο εξυπηρετήσεων είναι αποδεκτό. Το νέο θεσμικό πλαίσιο οργάνωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης (Καλλικράτης) δημιούργησε ένα δήμο σε κάθε νησί με ανακατανομή και συγκέντρωση των διοικητικών λειτουργιών στην έδρα κάθε νέου Δήμου. Ωστόσο πρέπει να εξεταστεί συστηματικά η προοπτική ενεργοποίησης πολλαπλών οικιστικών πόλων οι οποίοι έχουν δημιουργηθεί στα περισσότερα νησιά, οι οποίοι λειτουργούν συμπληρωματικά ως προς την παροχή διοικητικών και άλλων βασικών αστικών εξυπηρετήσεων, καταλαμβάνοντας συνήθως αντίθετα άκρα του νησιού. Η νέα Καλλικρατική διάρθρωση δεν αναγνωρίζει την ισχύουσα πολυπολικότητα από διοικητική άποψη. Επιπλέον οι καθυστερήσεις και οι ασάφειες στην ανακατανομή των αρμοδιοτήτων, ο χρόνος της «μεταρρύθμισης» υπό την σημερινή δυσμενή οικονομική συγκυρία, η δραστική μείωση των πόρων της αυτοδιοίκησης και η εναντίωση των τοπικών κοινωνιών, ιδιαιτέρως των μεγάλων νησιών Λέσβου και Χίου στο «δόγμα» ένα νησί ένας δήμος καθώς και η συζήτηση για την επικείμενη νομοθετική πρωτοβουλία για το «σπάσιμο» ων νέων μεγάλων Δήμων σαφώς επιβραδύνουν την διοικητική εξέλιξη των Δήμων και μειώνουν το ρυθμό των αναπτυξιακών τους παρεμβάσεων. Ο ρόλος της Περιφέρειας μπορεί να αναπληρώσει τις αδυναμίες, ώστε να επιτύχει καλύτερα αποτελέσματα στην απορρόφηση των πόρων, κινούμενος με μεγαλύτερη ταχύτητα και ευελιξία ως προς τον σχεδιασμό του επιθυμητού αναπτυξιακού προτύπου και την αξιοποίηση των ευκαιριών που παρουσιάζονται. Η παρούσα πρόταση κατευθύνεται στην αναγνώριση της λειτουργίας διπόλων ή τριπόλων εντός του οικιστικού δικτύου των νησιών, ανάλογα με τις ανάγκες κάθε νησιού, ώστε να επιτευχθεί η βέλτιστη εξυπηρέτηση των κατοίκων και οι καλύτερες δυνατές συνθήκες ανάπτυξης. Ο ρόλος των διπόλων/τριπόλων πρέπει να αναγνωριστεί και να υποστηριχθεί, χωρίς όμως να παραβλέπεται η ιδιαίτερη σημασία της έδρας κάθε νέου δήμου, στην οποία οφείλουν να συγκεντρωθούν όλες οι νέες υποδομές και υπηρεσίες κεντρικών λειτουργιών. Οι προοπτικές αειφόρου ανάπτυξης των οικιστικών κέντρων εξαρτώνται και από την οργάνωση τους (μέσω 18

21 πολεοδομικών μελετών) αλλά και από τη ρύθμιση της εκτός σχεδίου δόμησης, ώστε να ενισχυθεί ο συμπαγής χαρακτήρας των χωριών και πόλεων και να αποσαφηνιστεί η σχέση των οικιστικών κέντρων με άλλες χρήσεις που αναπτύσσονται στην πέριξ αυτών περιοχή, όπως βιομηχανικές και τουριστικές. Η προτεινόμενη οργάνωση του οικιστικού δικτύου αναπτύσσεται στις εξής βασικές κατευθύνσεις: Αναδιάταξη της ιεράρχησης του οικιστικού δικτύου η οποία απαιτείται λόγω της διοικητικής αναδιάρθρωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης μέσω του θεσμικού πλαισίου του Καλλικράτη. Αξιοποίηση των υφιστάμενων εξυπηρετήσεων διοίκησης, υγείας, εκπαίδευσης, πρόνοιας κλπ. μέσω της αναγνώρισης και υποστήριξης διπόλων ή τριπόλων σε κάθε νησί,: Μύρινα Μούδρος (Λήμνος), Χίος Καρδάμυλα (Χίος), Βαθύ Καρλόβασι (Σάμος), Αγ. Κύρηκος Ευδηλος (Ικαρία). Χωροθέτηση των νέων εγκαταστάσεων κεντρικών εξυπηρετήσεων στις έδρες των Καλλικρατικών δήμων, ώστε να ενισχυθεί ο ρόλος τους. Πολεοδόμηση των οικιστικών κέντρων 1 ου 2 ου και 3 ου επιπέδου, ώστε να διασφαλιστεί η «συμπαγής» ανάπτυξη του οικιστικού ιστού και να περιοριστεί δραστικά η περιαστική δόμηση, αυθαίρετη ή νόμιμη V. Χωρική ρύθμιση του θαλάσσιου χώρου του Β. Αιγαίου Ο θαλάσσιος χώρος του Β. Αιγαίου αποτελεί ζωτικό χώρο για την περιφέρεια και αναπτυξιακό πόρο με σημαντικές προοπτικές. Οι χρήσεις και δραστηριότητες οι οποίες αναπτύσσονται ή δύναται να αναπτυχθούν στο μέλλον εντός του θαλάσσιου αυτού χώρου περιλαμβάνουν αλιεία (ελεύθερη και ιχθυοκαλλιέργεια), εγκατάσταση και λειτουργία αιολικών πάρκων, θαλάσσια σπορ, ιστιοπλοΐα, yachting, καταδυτικά πάρκα, τουρισμός κρουαζιέρας, θαλάσσιες μεταφορές (επιβατών και εμπορευμάτων), υδατοδρόμια, εξορύξεις υδρογονανθράκων. Ο θαλάσσιος χώρος αποτελεί επίσης τη συνέχεια του ζωτικού χώρου των παράκτιων ζωνών των νησιών, και διατρέχει κινδύνους από τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται στις ζώνες αυτές (κύρια ρύπανση από απόβλητα των αστικών κέντρων και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων), ενώ πρόσθετοι κίνδυνοι ρύπανσης δημιουργούνται από τα διερχόμενα μεγαλύτερα ή μικρότερα σκάφη. Ιδιαίτερη φροντίδα απαιτείται για τις παράκτιες θαλάσσιες ζώνες οι οποίες περιβάλλουν τα νησιά και αποτελούν προέκταση του τοπίου τους, ενώ σε αρκετά σημεία της περιφέρειας φιλοξενούν ενάλιες αρχαιότητες και έμβια συστήματα τα οποία χρήζουν προστασίας. Σε αυτή τη βάση, προτείνεται να εξεταστεί συνολικά ως προς τις ειδικές χωρικές ρυθμίσεις οι οποίες απαιτούνται, μέσω της εκπόνησης Μελέτης Περιοχής Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (ΠΕΧΠ). 19

22 VI. Προώθηση της κοινωνικής συνοχής και καταπολέμηση της φτώχειας Στόχος είναι τόσο η καταπολέμηση, όσο και η πρόληψη των φαινομένων της φτώχειας των κατοίκων των νησιών της Περιφέρειας, έτσι όπως αυτά τα φαινόμενα εκφράζονται μέσα από την αποδυνάμωση του κοινωνικού ιστού των νησιών, εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης και της απομόνωσης των μικρών νησιών και των εσωτερικών ζωνών στα μεγαλύτερα νησιά. Στο πλαίσιο αυτού του αναπτυξιακού θεματικού στόχου προβλέπονται ενδεικτικά, οι εξής επενδυτικές προτεραιότητες, δράσεις και τομείς παρέμβασης: α) Επενδύσεις σε υποδομές υγείας και κοινωνικές υποδομές, που συμβάλλουν στην Περιφερειακή και τοπική ανάπτυξη και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής. β) Υποστήριξη για ίδρυση και ανάπτυξη κοινωνικών επιχειρήσεων, σε τομείς όπου το κράτος και οι τοπικοί φορείς δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά. γ) Ενίσχυση ενεργητικών πολιτικών απασχόλησης, με στόχο τη βελτίωση των ευκαιριών απασχόλησης. δ) Καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. ε) Βελτίωση της πρόσβασης σε οικονομικά προσιτές, βιώσιμες και υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης και των κοινωνικών υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. στ) Τοπικάαναπτυξιακάπρογράμματα (Community led local development strategies). ζ) Διευκόλυνση της διαφοροποίησης, της δημιουργίας νέων μικρών επιχειρήσεων και της δημιουργίας θέσεων εργασίας. η) Προώθηση της τοπικής ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές. θ) Ενίσχυση της προσβασιμότητας, της χρήσης και της ποιότητας των ΤΠΕ στις αγροτικές περιοχές. Οι παραπάνω βασικοί άξονες ανάπτυξης που διαμορφώνουν το προτεινόμενο Πρότυπο Χωρικής Ανάπτυξης, συνάδουν με και ενισχύουν τους Θεματικούς Στόχους του ΕΣΠΑ : 1. Ενίσχυσης της Έρευνας, της Τεχνολογικής Ανάπτυξης και της Καινοτομίας. 2. Βελτίωση της πρόσβασης σε ΤΠΕ, της χρήσης και της ποιότητάς τους. 3. Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων συμπεριλαμβανομένων και αυτών του γεωργικού τομέα (για το ΕΓΤΑΑ) και του τομέα της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας (για το ΕΤΘΑ). 4. Υποστήριξη της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα σε όλους τους τομείς. 20

23 5. Προώθηση της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή και της πρόληψης των κινδύνων. 6. Διατήρηση και προστασία του περιβάλλοντος και προώθηση της αποδοτικής χρήσης των πόρων. 7. Προώθηση των βιώσιμων μεταφορών και άρση των εμποδίων σε βασικές υποδομές δικτύων. 8. Προώθηση της βιώσιμης και ποιοτικής απασχόλησης και υποστήριξη της κινητικότητας των εργαζομένων. 9. Προώθηση της κοινωνικής ένταξης και της καταπολέμησης της φτώχειας και κάθε διάκρισης. 10. Επένδυση στην εκπαίδευση και κατάρτιση για την απόκτηση δεξιοτήτων και στη δια βίου μάθηση. 11. Ενίσχυση της θεσμικής ικανότητας των δημόσιων υπηρεσιών και των φορέων, καθώς και της αποτελεσματικής δημόσιας διοίκησης. Πολυ πολικό πρότυπο χωρικής ανάπτυξης Η περιφέρεια, σύμφωνα με τα τον υπερκείμενο σχεδιασμό, δεν διατρέχεται από κάποιον εθνικό άξονα ανάπτυξης, όσον αφορά στο μεσοπρόθεσμο μέλλον (15 έτη). Σταθερή προτεραιότητα πρέπει να αποτελεί η βελτιωμένη προσέγγιση των εθνικών αξόνων ανάπτυξης, που ωστόσο δεν αφορά μόνον στον παραδοσιακό προσανατολισμό της περιφέρειας προς την Αθήνα, αλλά και την ευρύτερη σύνδεση με άλλους κόμβους του ηπειρωτικού αναπτυξιακού άξονα σε σχήμα S (σύνδεση με Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Αλεξανδρούπολη), αλλά και άλλους άξονες όπως εκείνον που διατρέχει την Κρήτη (σύνδεση με το Ηράκλειο). Το πολυ πολικό πρότυπο χωρικής ανάπτυξης το οποίο προτείνεται από το Εθνικό Χωροταξικό για το σύνολο του Αιγαίου, έχει εφαρμογή και στην περιφέρεια Β. Αιγαίου. Το πολυ πολικό πρότυπο έχει δύο επίπεδα αναφοράς: το ενδοπεριφερειακό επίπεδο, στο οποίο οι πόλοι καθορίζονται από τα κέντρα του οικιστικού δικτύου, και το διαπεριφερειακό επίπεδο, το οποίο αναφέρεται στη διασύνδεση της περιφέρειας με το ευρύτερο περιβάλλον της, με το οποίο αλληλοεπιδρά και το οποίο την επηρεάζει άμεσα και έμμεσα. Στο ενδοπεριφερειακό επίπεδο, οι πόλοι ανάπτυξης της περιφέρειας και οι αντίστοιχοι ρόλοι τους στο προτεινόμενο πρότυπο χωρικής ανάπτυξης, ορίζονται με βάση την ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου. Σύμφωνα με τον υπερκείμενο σχεδιασμό, οι κύριοι πόλοι ανάπτυξης για την Περιφέρεια ταυτίζονται με τους δευτερεύοντες «εθνικούς πόλους» για το Αιγαίο, Μυτιλήνη και Χίο. Οι πρωτεύουσες των άλλων μεγάλων νησιών και των αντίστοιχων περιφερειακών ενοτήτων (Βαθύ, Μύρινα, Αγ. Κήρυκος) αποτελούν δευτερεύοντες περιφερειακούς πόλους. Η σύνδεση και εξάρτηση μεταξύ τους σήμερα είναι σχεδόν αποκλειστικά ακτινωτή, με κέντρο τη Μυτιλήνη, με εξαίρεση τον Άγιο Κήρυκο, ο οποίος συνδέεται 21

24 με το Βαθύ αμεσότερα από ότι με την Μυτιλήνη, αλλά και τα μικρά νησιά (π.χ. τα Ψαρά και οι Οινούσσες με τη Χίο, ο Αγ. Ευστράτιος με την Λήμνο, κτλ.). Για να αυξηθεί η επιρροή των ενδοπεριφερειακών πόλων ανάπτυξης, προτείνεται να αναπτυχθεί και η κυκλική σύνδεσή τους, παράλληλα με την ακτινωτή, η οποία θα βελτιώσει την επικοινωνία και τη συνεργασία μεταξύ τους χωρίς την απαραίτητη μεσολάβηση της πρωτεύουσας της περιφέρειας. Στο διαπεριφερειακό επίπεδο, το πολυ πολικό πρότυπο αναφέρεται στις συνορεύουσες περιφέρειες, αφενός στην περιφέρεια Ν. Αιγαίου, με την οποία υπάρχει συχνή μεταφορική επικοινωνία και κοινή τουριστική αγορά, και αφετέρου στην περιφέρεια Αν. Μακεδονίας και Θράκης, με την οποία επίσης συνδέεται με μεταφορικό δίαυλο, παραδοσιακές σχέσεις οικονομικών ανταλλαγών και σχετική εγγύτητα. Επίσης, έντονη είναι η εξάρτηση της περιφέρειας από την μητροπολιτική περιοχή Αθήνας Πειραιά. Το σύστημα διαπεριφερειακών πόλων καθορίζεται από τις μεταφορικές συνδέσεις με τις γειτονικές περιφέρειες, και περιλαμβάνει τη Σύρο και τον Πειραιά προς Δυσμάς, με δυνατότητα επέκτασης στην Κύμη, εφόσον ενεργοποιηθεί η ακτοπλοϊκή σύνδεση Κύμης Β. Αιγαίου και την Καβάλα και Αλεξανδρούπολη προς Βορά, με δυνατότητα επέκτασης στη Θεσσαλονίκη, εφόσον ενεργοποιηθούν προγραμματιζόμενες ακτοπλοϊκές συνδέσεις μεταφοράς επιβατών και εμπορευμάτων μέσω της περιφέρειας Β. Αιγαίου. Χωρικές ενότητες Σε ενδοπεριφερειακό επίπεδο, σε μια νησιωτική περιφέρεια όπως αυτή του Β. Αιγαίου, οι επιμέρους χωρικές ενότητες αναπόφευκτα ταυτίζονται με τις ισχύουσες Καλλικράτειες Περιφερειακές Ενότητες, δηλαδή τα μεγαλύτερα νησιά που συνοδεύονται από τα μικρότερα νησιά επιρροής τους. Διακρίνονται 3 ευρύτερες χωρικές ενότητες με βάση ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά και υφιστάμενες/παραδοσιακές συνδέσεις με γειτονικές Περιφέρειες: Η βόρεια ενότητα περιλαμβάνει την Π.Ε. της Λήμνου (νησιά Λήμνος, Άγιος Ευστράτιος). Η Λήμνος είναι το βορειότερο νησί της Περιφέρειας και απέχει εξίσου από την έδρα της Περιφέρειας Μυτιλήνη και από τον κόμβο της Καβάλας στην ηπειρωτική χώρα. Η θέση της αυτή έχει οδηγήσει σε μια παραδοσιακή σχέση με την προς βορά γειτονική Περιφέρεια Ανατ. Μακεδονίας Θράκης. Η κεντρική ενότητα περιλαμβάνει τη Λέσβο και τη Χίο. Πρόκειται για τα μεγαλύτερα νησιά που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο τμήμα του πληθυσμού και των υπηρεσιών/εξυπηρετήσεων της περιφέρειας στα αστικά τους κέντρα, την έδρα της Περιφέρειας Μυτιλήνη και το δεύτερο τη τάξει αστικό κέντρο της Χίου (με βάση την ιεράρχηση του Γενικού Πλαισίου). Η νότια χωρική ενότητα περιλαμβάνει την Π.Ε. Σάμου που λόγω της εγγύτητας, σύνδεσης και ύπαρξης αρκετών ομοιογενών αναπτυξιακών χαρακτηριστικών (όπως η ανάπτυξη μαζικού τουρισμού), περιλαμβάνεται σε μια διαπεριφερειακή ενότητα με νησιά των Δωδεκανήσων. Η Π.Ε. Ικαρίας ανήκει στην παρούσα 22

25 χωρική ενότητα λόγω γειτνίασης, εξάρτησης σε υπηρεσίες, και άμεσης ακτοπλοϊκής σύνδεσης με τη Σάμο. Σημειακές παραγωγικές δραστηριότητες Η Περιφέρεια Β. Αιγαίου στερείται «σημειακών» παραγωγικών δραστηριοτήτων εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας (π.χ. ΠΟΤΑ, ΒΕΠΕ, Ενεργειακά κέντρα) κυρίως λόγω του νησιωτικού της χαρακτήρα και του αναπτυξιακού προτύπου που έχει έως σήμερα επικρατήσει και βασίζεται στον πολυτεμαχισμό και τη διάσπαρτη χωροθέτηση των παραγωγικών δραστηριοτήτων είτε αφορά τη μεταποίηση αγροτικών προϊόντων είτε την ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων. Το αναπτυξιακό όμως πρότυπο της περιφέρειας αναθεωρείται με την παρούσα μελέτη και περιλαμβάνει κατευθύνσεις χωροθέτησηςπαραγωγικών δραστηριοτήτων οι οποίες έχουν προοπτικές δυναμικής ανάπτυξης και μπορούν να ωφεληθούν από την χωρική οργάνωσή τους με εργαλεία που παρέχονται από τον Ν 2508/1997, όπως οι ΠΟΑΠΔ και ΠΟΑΥ, και τον Ν 4179/2013 για τους οργανωμένους υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων. Σχετικά με τις ΠΟΑΠΔ του πρωτογενούς τομέα, η κατεύθυνση δημιουργίας ΠΟΑΠΔ στα νησιά Λέσβος, Λήμνος και Χίος, με εξειδίκευση κατά νησί, περιγράφηκε στο υπο κεφάλαιο που αναφέρεται στην ισόρροπη ανάπτυξη της παραγωγικής βάσης της περιφέρειας του παρόντος κεφαλαίου. Πρέπει να ληφθούν υπόψη οι διαδικασίες και προϋποθέσεις που ορίζονται από την Αποφ.51279/05 ΦΕΚ1772 Β / Όσον αφορά στις ΠΟΑΥ, ακολουθούνται οι κατευθύνσεις του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, οι οποίες εστιάζουν την ανάπτυξη ΠΟΑΥ στις θαλάσσιες περιοχές της Καλλονής Λέσβου (οστρακοκαλλιέργεια), της Λαγκάδας Χίου (ιχθυοκαλλιέργεια), και στην περιοχή Γέρας Λέσβου (χαρακτηρίζεται ως περιοχή με σημαντικό υδατοκαλλιεργητικό ενδιαφέρον). Για την χωροθέτηση ΠΟΑΥ ισχύουν οι διατάξεις του ΕΠΧΣΑΑ για τις Υδατοκαλλιέργειες(ΦΕΚ 2505 Β / ). Όσον αφορά τους οργανωμένους υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων ειδικότερα, σύμφωνα με τις τάσεις τουριστικής εξειδίκευσης των νησιών, καταλληλότερος χώρος για την ανάπτυξη οργανωμένων υποδοχέων είναι η Σάμος, όπου εντοπίστηκαν επίσης δημόσιες εκτάσεις ικανού μεγέθους, χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί η ανάπτυξη υποδοχέων ήπιας ανάπτυξης και μικρότερης κλίμακας και σε άλλα νησιά της Περιφέρειας, εφόσον πληρούνται οι περιβαλλοντικές προϋποθέσεις και διασφαλίζεται το επίπεδο εξυπηρέτησης από υπηρεσίες υγείας και ασφάλειας επισκεπτών. 23

26 Συστήματα και πύλες δικτύου μεταφορών Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην εφαρμογή του προτύπου των «βιώσιμων μεταφορών» παράλληλα για την πρόβλεψη της ανάπτυξης των συντονισμένων μεταφορών στα νησιά. Προτείνεται: Ανάπτυξη ολοκληρωμένων συστημάτων συντονισμένων μεταφορών για την εξυπηρέτηση αφενός του τουριστικού τομέα και της απαιτούμενης διασύνδεσης από και με τα γύρω νησιά, και αφετέρου για την καλύτερη εξυπηρέτηση των κατοίκων και των μετακινήσεων τους μεταξύ των νησιών της Περιφέρειας αλλά κα με νησιά γειτονικών περιφερειών. Διαρκής αναβάθμιση όλων των υφιστάμενων λιμένων με σημαντική εμπορευματική ή/και επιβατική κίνηση με κύριο σκοπό την σταθερή παροχή ασφάλειας στις μεταφορές. Επιλογή συγκεκριμένων λιμένων για την εξυπηρέτηση τουρισμού κρουαζιέρας και προγραμματισμός απαιτούμενων έργων. Ανάπτυξη δικτύου αποκλειστικών εμπορευματικών μεταφορών, ανεξάρτητου από τις ακτοπλοϊκές γραμμές και τους περιορισμούς που η συγκεκριμένη αγορά επιβάλλει. Εφοδιασμός επιλεγμένων λιμένων με «ελαφρές» υποδομές υποστήριξης τυποποιημένων εσωτερικών εμπορευματικών μεταφορών. Ενίσχυση του θαλάσσιου τουρισμού με την υπόδειξη ζωνών ή ευρύτερων περιοχών για τη χωροθέτηση οργανωμένων χώρων ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής (μαρινών). Βελτίωση των υποδομών των αεροδρομίων με μικρής κλίμακας παρεμβάσεις οι οποίες θα βελτιώνουν τους όρους ασφάλειας και θα επιτρέπουν πιθανόν την προσέγγιση μεγαλύτερων σκαφών. Σε ότι αφορά τις πύλες του δικτύου μεταφορών, λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα της Περιφέρειας, αυτές ταυτίζονται με τους αερολιμένες για τη μεταφορά επιβατών και τους λιμένες των νησιών για τη μεταφορά επιβατών και φορτίων. Οι αερολιμένες της περιφέρειας είναι 5, από τους οποίους οι 4 αποτελούν πύλες της Περιφέρειας από και προς το εξωτερικό, καθώς δέχονται διεθνείς πτήσεις κατά τη θερινή μόνο περίοδο (κυρίως η Μυτιλήνη και η Σάμος και κατά δεύτερο λόγο η Λήμνος και η Χίος), ενώ ο αερολιμένας της Ικαρίας δέχεται μόνον εσωτερικές πτήσεις. Τα λιμάνια της Περιφέρειας αποτελούν εξίσου σημαντικές πύλες καθώς, εκτός της σημαντικής τουριστικής κίνησης κατά τους θερινούς κυρίως μήνες, αποτελούν τις κύριες πύλες για τις ενδοπεριφερειακές μεταφορές, και δέχονται σχεδόν αποκλειστικά την εμπορευματική κίνηση της Περιφέρειας (οι αεροπορικές μεταφορές συμβάλλουν ελάχιστα). Ιδιαίτερη είναι η σημασία των λιμένων στις περιπτώσεις των μικρών νησιών της Περιφέρειας όπου οι ακτοπλοϊκές μεταφορές έχουν σχεδόν αποκλειστικό ρόλο (οι αεροπορικές μεταφορές μέσω των ελικοδρομίων εξυπηρετούν κυρίως μεταφορές ανάγκης). 24

27 Με βάση τις κατευθύνσεις του Γενικού Πλαισίου, κεντρικό ρόλο για τις αεροπορικές υπηρεσίες στην περιφέρεια μπορούν να αναλάβουν οι αερολιμένες της Μυτιλήνης και της Σάμου, ενώ αντίστοιχα για τις λιμενικές υποδομές της Περιφέρειας το ρόλο κόμβων αναλαμβάνουν οι λιμένες της Μυτιλήνης, της Χίου, των Μεστών Χίου, της Σάμου και της Λήμνου. Ωστόσο, κατά την τρέχουσα προγραμματική περίοδο, απαιτείται να ολοκληρωθούν οι προβλεπόμενες δράσεις λειτουργικής αναβάθμισης των διεθνών και διαπεριφερειακών πυλών και συνδέσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, όσον αφορά στα λιμάνια και τις θαλάσσιες μεταφορές. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην εφαρμογή του προτύπου των «βιώσιμων μεταφορών» το οποίο αποτελεί προϋπόθεση για κάθε Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, ενώ απαιτείται και η σοβαρή αντιμετώπιση των δυνατοτήτων που διαφαίνονται από την ανάπτυξη και τον συντονισμό των μεταφορών και η ολοκλήρωση του συστήματος μεταφορών σε διαπεριφερειακό και ενδοπεριφερειακό επίπεδο, μέσω: Ανάπτυξης λειτουργιών «κόμβου» διεθνούς σημασίας και διεύρυνσης των προοπτικών οικονομικής και πολιτιστικής συνεργασίας, με προσανατολισμό στη ΝΑ Μεσόγειο, στο χώρο της ΝΑ Ευρώπης και στις χώρες της Μαύρης θάλασσας, κατ ακολουθία με τους κύριους θαλάσσιους άξονες σύνδεσης της χώρας με τις περιοχές αυτές, όπως περιγράφηκαν πιο πάνω. Τακτικής συγκοινωνιακής σύνδεσης των «πυλών» της περιφέρειας με τη Θεσσαλονίκη και την Καβάλα, ανοίγοντας νέες αναπτυξιακές δυνατότητες (πχ. στον τομέα του τουρισμού) και ξεφεύγοντας από τη μονοσήμαντη εξάρτηση από την πρωτεύουσα. Τακτικής συγκοινωνιακής σύνδεσης των «πυλών» της περιφέρειας με την Κύμη, εφόσον ο υπο κατασκευή λιμένας ολοκληρωθεί, ώστε να μειωθεί η χρονοαπόσταση σύνδεσης των νησιών με την ηπειρωτικής χώρα. Αναπτυξιακή φυσιογνωμία και εξέλιξη της περιφέρειας Εισαγωγή Η αναπτυξιακή φυσιογνωμία της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και οι μακροπρόθεσμες προοπτικές εξέλιξής της με ορίζοντα την 15ετία, το έτος 2028, εξετάζονται με αναφορά σε οικονομικούς δείκτες, δείκτες της αγοράς εργασίας και δημογραφικούς δείκτες. Ειδικότερα εξετάζονται: Οικονομικοί δείκτες: εξετάζονται η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ που αποτελούν τους κεντρικούς δείκτες που χαρακτηρίζουν την οικονομία της περιφέρειας, καθώς και βασικοί δείκτες που χαρακτηρίζουν τον τομέα του τουρισμού (αφίξεις, διανυκτερεύσεις, πληρότητα) ο οποίος έχει κομβική σημασία για την οικονομία της Περιφέρειας. Δείκτες της Αγοράς Εργασίας: εξετάζονται ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός, η απασχόληση και η ανεργία. 25

28 Δημογραφικοί δείκτες: εξετάζονται ο πληθυσμός και η μετανάστευση. Για την εξέταση των δεικτών χρησιμοποιούνται τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία με πηγή όπου είναι δυνατόν την EUROSTAT. Το μεγάλο μάκρος του υπό εξέταση ορίζοντα (15ετία), σε συνδυασμό με την οικονομική συγκυρία και την αβεβαιότητα της εξέλιξης της οικονομίας της χώρας, δεν επιτρέπουν εκτιμήσεις για την θέση της περιφέρειας το έτος 2028 με μεθόδους στατιστικής προβολής αλλά ούτε και εκτιμήσεις απόλυτων τιμών των εξεταζόμενων δεικτών, δεδομένου ότι η εξέλιξη της οικονομίας της περιφέρειας εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εξέλιξη της εθνικής οικονομίας και των αντίστοιχων δεικτών. Επιλέγεται επομένως η εξέταση της σχετικής θέσης της περιφέρειας ως προς την θέση της χώρας για τους δείκτες αυτούς και η επεξεργασία αντίστοιχων υποθέσεων εργασίας στόχων για το έτος Βασικά στοιχεία αφετηρία για την επεξεργασία υποθέσεων εργασίας στόχων για το έτος 2028, είναι η αναγνώριση της πτωτικής πορείας της περιφέρειας σε σχέση με την χώρα (με εξαίρεση ορισμένα μεγέθη της αγοράς εργασίας) κατά την τελευταία δεκαετία ή και νωρίτερα και η περαιτέρω επιδείνωση της πτωτικής πορείας της περιφέρειας ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης μετά το 2009, σε συνδυασμό με την υστέρηση που έχει σημειωθεί ως προς την υλοποίηση των κατευθύνσεων και στόχων του Περιφερειακού Πλαισίου που τέθηκαν το Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η πορεία της περιφέρειας θα εξακολουθήσει να είναι πτωτική στο επόμενο χρονικό διάστημα, ενδεχομένως με ρυθμούς υψηλότερους από τον μέσο όρο της χώρας, με δεδομένα τα αναπτυξιακά μειονεκτήματα που διαπιστώνονται στο Περιφερειακό Πλαίσιο του 2003 και τα οποία δεν έχουν έως σήμερα αρθεί. Συνολικά τίθεται ως βασική υπόθεση εργασίας στόχος: «η ανάκαμψη της οικονομίας της περιφέρειας και η σταθεροποίηση της θέσης της στα επίπεδα της περιόδου με μια διαδικασία σταδιακής ενδυνάμωσης της ανταγωνιστικότητας της με αιχμή τον τομέα του τουρισμού και των σχετικών με τον τουρισμό υπηρεσιών και την αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που διαθέτει στο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με τον αναπροσανατολισμό και τον εκσυγχρονισμό της πρωτογενούς παραγωγής και του δευτερογενούς τομέα». Εκτιμάται ότι ο στόχος αυτός είναι εφικτός υπό την προϋπόθεση συνεπούς, χρονικά και ποιοτικά, εφαρμογής των κατευθύνσεων του προτεινόμενου προτύπου χωρικής ανάπτυξης ως ανωτέρω. Θετικό παράγοντα προς την κατεύθυνση αυτή αποτελεί και η σχετικά ισχυρή θέση της περιφέρειας σε ότι αφορά τα μεγέθη της αγοράς εργασίας. 26

29 Οικονομικοί δείκτες Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) Η ΑΠΑ αποτελεί βασικό δείκτη της δυναμικής και της διάρθρωσης της οικονομίας της Περιφέρειας. Η συμμετοχή της ΑΠΑ της Περιφέρειας στην ΑΠΑ της χώρας ακολουθεί πτωτική πορεία την περίοδο : από 1,7% το 2001 σε 1,5% το 2005 και το 2008, και σε 1,4% το Η πτωτική αυτή πορεία την περίοδο αυτή είναι εντονότερη στον πρωτογενή τομέα (μείωση από 2,7% σε 2,0%), ηπιότερη στον τριτογενή τομέα (μείωση από 1,8% σε 1,5%) και οριακή στον δευτερογενή τομέα (από 1,0% σε 0,9%). Αντίστοιχη είναι και η υστέρηση της Περιφέρειας έναντι της χώρας την ίδια περίοδο. Μεταξύ η ΑΠΑ της χώρας αυξάνεται σε τρέχουσες τιμές κατά 62,6% έναντι αύξησης της ΑΠΑ της Περιφέρειας κατά 47,8%, ενώ μεταξύ η ΑΠΑ της χώρας μειώνεται κατά 6,9% έναντι μείωσης της ΑΠΑ της Περιφέρειας κατά 12,5%. Την ίδια περίοδο διαφοροποιείται σημαντικά και η διάρθρωση της ΑΠΑ της Περιφέρειας κατά τομέα, ιδιαίτερα μετά το 2008 και ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης. Η συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα στην ΑΠΑ της Περιφέρειας υποδιπλασιάζεται από 10,3% το 2001 σε 4% το 2008 αλλά παρουσιάζει ενδείξεις ανάκαμψης με αύξηση σε 4,7% το Η συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα παραμένει σχετικά σταθερή μεταξύ 13 14% την περίοδο και μειώνεται σε 10,3% το Αντίστοιχα η συμμετοχή του τριτογενούς τομέα στην ΑΠΑ της Περιφέρειας αυξάνεται σταθερά την περίοδο αυτή από 76,45 το 2001 σε 80,1% το Αντίστοιχη είναι και η διαφοροποίηση της διάρθρωσης της απασχόλησης με ενίσχυση του τριτογενούς έναντι των άλλων δύο τομέων της οικονομίας. Η συμμετοχή στην απασχόληση του πρωτογενούς τομέα μειώνεται από 18,9% το 2000 σε 15,6% το Την ίδια περίοδο μειώνεται και η συμμετοχή στην απασχόληση του δευτερογενούς τομέα από 19,8% σε 14,6%, ενώ αυξάνεται η συμμετοχή του τριτογενούς τομέα από 61,4% σε 69,8%, ποσοστό οριακά υψηλότερο του αντίστοιχου ποσοστού της ς χώρας. Κάθε πρόβλεψη για το απόλυτο μέγεθος της ΑΠΑ της Περιφέρειας είναι παρακινδυνευμένη στην παρούσα οικονομική συγκυρία, ενώ βασικούς δείκτες αποτελούν η συμμετοχή της Περιφέρειας στην ΑΠΑ της χώρας και η τομεακή διάρθρωση της ΑΠΑ της Περιφέρειας. Για τους δείκτες αυτούς τίθενται οι εξής υποθέσεις εργασίας στόχοι για την θέση της περιφέρειας το έτος 2028: Για την συμμετοχή της Περιφέρειας στην ΑΠΑ της χώρας, αύξηση στο επίπεδο του 2001, περί το 1,7%. Για την συμμετοχή των τομέων της οικονομίας στην ΑΠΑ της Περιφέρειας, αναστροφή της τάσης κυριαρχίας του τριτογενούς τομέα, ήπια ενίσχυση του πρωτογενούς τομέα (με την προϋπόθεση εκσυγχρονισμού και βελτίωσης της προστιθέμενης αξίας της πρωτογενούς παραγωγής, λαμβάνοντας υπόψη και τις 27

30 ενδείξεις ανάκαμψης του μεταξύ ), και αποκατάσταση της θέσης του δευτερογενούς τομέα στα προ της κρίσης επίπεδα ως εξής: i. Συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα: 7% ii. Συμμετοχή του δευτερογενούς τομέα: 13% iii. Συμμετοχή του τριτογενούς τομέα: 80% 90,0% 80,0% 70,0% 60,0% 50,0% 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% ΣΤΟΧΟΣ 2028 Π Δ T Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αποτελεί βασικό δείκτη οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας. Η εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας παρακολουθεί την εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας. Αυξάνεται μεταξύ κατά 12,7% από σε ευρώ και μειώνεται ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης μεταξύ κατά 17,4% σε ευρώ. Την ίδια περίοδο το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας αυξάνεται μεταξύ περισσότερο από αυτό της Περιφέρειας κατά 23,6% και μειώνεται λιγότερο από αυτό της Περιφέρειας μεταξύ κατά 14,7%. Διαχρονικά, η υστέρηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας έναντι της χώρας διευρύνεται σταθερά: από 88,8% το 2001 σε 81,0% το 2009 και σε 78,4% το Στο εσωτερικό της Περιφέρειας το κατά κεφαλήν ΑΕΠ δεν διαφοροποιείται πλέον ιδιαίτερα (2011) μεταξύ των τριών περιφερειακών ενοτήτων (Λέσβος ευρώ, Σάμος ευρώ, Χίος ευρώ) ενώ μεταξύ μειώθηκε οριακά στην Περιφερειακή Ενότητα Σάμου (κατά 0,4%) που βρίσκεται στην πρώτη θέση, ελάχιστα στην Περιφερειακή Ενότητα Λέσβου (κατά 3,5%), αλλά σημαντικά (κατά 15,5%) στην Περιφερειακή Ενότητα Χίου που βρισκόταν το 2001 στην πρώτη θέση. Κάθε πρόβλεψη για το απόλυτο μέγεθος του κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι παρακινδυνευμένη στην παρούσα οικονομική συγκυρία, ενώ βασικό δείκτη αποτελεί η σχέση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας που συναρτάται με το μερίδιο της Περιφέρειας στην συνολική ανάπτυξη 28

31 της χώρας σε συνδυασμό και με την δημογραφική εξέλιξη της Περιφέρειας. Για τον δείκτη αυτό μπορεί να τεθεί ως υπόθεση εργασίας στόχος: «η αποκατάσταση της σχέσης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Περιφέρειας με αυτό της χώρας στο επίπεδο του 2001, ή και η υπέρβασή του, περί το 90% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας». 95,0% 90,0% 85,0% 80,0% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ/ΧΩΡΑ 75,0% 70,0% ΣΤΟΧΟΣ 2028 Τουρισμός Η αναπτυξιακή αξιοποίηση των σημαντικών πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων που διαθέτει η Περιφέρεια αναφέρεται κυρίως στην ανάπτυξη του τομέα του τουρισμού, που μπορεί να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά για την συνολική ανάπτυξη της Περιφέρειας. Ωστόσο, κατά την τελευταία δεκαετία ο τομέας του τουρισμού δεν ενισχύεται αλλά ακολουθεί σταθερά πτωτική πορεία και το μερίδιό του στην τουριστική κίνηση του συνόλου της χώρας μειώνεται. Η πτωτική αυτή πορεία σε απόλυτα μεγέθη και ως μερίδιο στην τουριστική κίνησης της χώρας επιταχύνεται με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης της χώρας από το 2009 και μετά. Χαρακτηριστικά της πορείας αυτής, με αφετηρία το έτος 2002, είναι τα ακόλουθα στοιχεία: Ο αριθμός των αφίξεων μειώνεται κατά 15,1% (22,7% για τους Έλληνες έναντι 8,6% για τους αλλοδαπούς) από το 2002 σε το Ο αριθμός των διανυκτερεύσεων μειώνεται κατά 18,7% (11,3% για τους Έλληνες έναντι 21,4% για τους αλλοδαπούς επισκέπτες) και από το 2002 σε το 2011 και υποχωρεί περαιτέρω κατά 17,0% σε το 2012 ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, με την μείωση να προέρχεται κατά κύριο λόγο από τους Έλληνες επισκέπτες. Η πτωτική πορεία του τουρισμού είναι πολύ περισσότερο δυσμενής συγκρινόμενη με την πορεία του τουρισμού για το σύνολο της χώρας: το μερίδιο της Περιφέρειας στο σύνολο των διανυκτερεύσεων της χώρας σχεδόν υποδιπλασιάζεται από 3,52% το 2002 σε 2,31% το 2011 και σε 2,02% το Αντίστοιχα το μερίδιο της Περιφέρειας στον αριθμό των αφίξεων μειώνεται από 2,53% το 2002 σε 1,79% το

32 Πτωτική είναι και η πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων από 64,2% το 2002, έναντι 61,8% για την χώρα, σε 37,8% το 2011, έναντι 48,3% για την χώρα, και σε 29,9% τ0 2012, έναντι 43,2% για την χώρα. Και εδώ η πορεία της Περιφέρειας συγκρινόμενη με την πορεία της χώρας είναι εξαιρετικά δυσμενής: ενώ την περίοδο , το επίπεδο πληρότητας στην Περιφέρεια υπερβαίνει οριακά αυτό της χώρας, το 2011 υποχωρεί στο 78,3% του επιπέδου της χώρας και το 2012 στο 69,2%. Τα στοιχεία τεκμηριώνουν το δομικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο τομέας του τουρισμού στο Βόρειο Αιγαίο που είναι η μείωση της ανταγωνιστικότητας της Περιφέρειας που έχει ως αποτέλεσμα την προϊούσα συρρίκνωση του μεριδίου της Περιφέρειας στη συνολική τουριστική κίνηση της χώρας, με χαρακτηριστικούς δείκτες το μερίδιο της Περιφέρειας στον αριθμό των αφίξεων και στον αριθμό των διανυκτερεύσεων. Η τάση αυτή αναμένεται να συνεχισθεί στο μεσοπρόθεσμο μέλλον, αλλά μπορεί να ανατραπεί μακροπρόθεσμα εφόσον προωθηθούν οι προτάσεις που έχουν κατατεθεί οι οποίες άμεσα ή έμμεσα θα καταστήσουν ελκυστικότερο και ανταγωνιστικότερο το τουριστικό προϊόν της Περιφέρειας. Υπό τις συνθήκες αυτές, ως υπόθεση εργασίας στόχος, με δεδομένο τον πρωτεύοντα ρόλο του τομέα του τουρισμού στην οικονομία της Περιφέρειας, τίθεται: «η σταδιακή ανάκαμψη της θέσης της Περιφέρειας με την μείωση της υστέρησης του μεριδίου της Περιφέρειας στην τουριστική κίνηση της χώρας και η αποκατάσταση ή και υπέρβαση μέχρι το έτος 2028 του μεριδίου της Περιφέρειας στα επίπεδα του 2002: για τον αριθμό των αφίξεων μερίδιο 2,5% και για τον αριθμό των διανυκτερεύσεων μερίδιο 3,5%». Δημογραφικοί δείκτες Πληθυσμός Ο πληθυσμός της Περιφέρειας αυξάνεται σταθερά μεταξύ , από μια περίοδο πληθυσμιακής συρρίκνωσης (μείωση κατά 31% μεταξύ ), αλλά στη συνέχεια μειώνεται κατά 3,6%, από το 2001 σε το Πληθυσμιακές απώλειες καταγράφονται την περίοδο αυτή σε όλους τους δήμους και περιφερειακές ενότητες της Περιφέρειας με εξαίρεση τον Δήμο Ικαρίας (+0,2%) και την Περιφερειακή Ενότητα Ικαρίας (+0,7%), που φθάνουν μέχρι το 12,1% για τον Δήμο Αγίου Ευστρατίου και 5,6% για τον Δήμο Λέσβου και την Περιφερειακή Ενότητα Λέσβου. Το χαμηλότερο ποσοστό πληθυσμιακών απωλειών καταγράφεται στην Περιφερειακή Ενότητα Χίου ( 1,0%) και στο Δήμο Χίου ( 0,9%). Ενδιάμεσα ποσοστά της Περιφέρειας καταγράφονται στην περιφερειακές ενότητες Λήμνου ( 3,3%) και Σάμου ( 3,6%) και στους αντίστοιχους δήμους. Η δημογραφική εξέλιξη της Περιφέρειας είναι όμως σταθερά πτωτική για το σύνολο της περιόδου , συγκρινόμενη με την δημογραφική εξέλιξη της χώρας. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας αυξάνεται με μικρότερους ρυθμούς έναντι της χώρας 30

33 την περίοδο (κατά 1,9% έναντι 7,0% για την χώρα μεταξύ ) και μειώνεται με υψηλότερους ρυθμούς την περίοδο (κατά 3,6% έναντι 1,3% για την χώρα). Η πτωτική αυτή πορεία του πληθυσμού της Περιφέρειας σε απόλυτα μεγέθη και ως μερίδιο του πληθυσμού της χώρας, αναμένεται να συνεχισθεί στο μεσοπρόθεσμο μέλλον με δεδομένη την γενικότερη οικονομική συγκυρία και υποχώρηση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της Περιφέρειας, και μπορεί να αναστραφεί μακροπρόθεσμα εφόσον η οικονομία της Περιφέρειας καταστεί περισσότερο ανταγωνιστική και ελκυστικότερη για την επιστροφή πληθυσμού που έχει εγκαταλείψει την Περιφέρεια και ως τόπος εγκατάστασης και επιχειρηματικής δράσης. Υπό τις συνθήκες αυτές, ως υπόθεση εργασίας στόχος, με βάση τις παραδοχές ανάκαμψης της οικονομίας της Περιφέρειας τίθεται: «η σταδιακή δημογραφική ανάκαμψη της Περιφέρειας και η μείωση της υστέρησης του μεριδίου της έναντι του συνόλου της χώρας με στόχο το επίπεδο του πληθυσμού των του 2001 μέχρι το έτος 2028». Μετανάστευση Σε ότι αφορά την μετανάστευση, με την μορφή της εγκατάστασης στην περιφέρεια αλλοδαπών, στην πλειονότητα τους οικονομικών μεταναστών προερχόμενων από τρίτες χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα διαθέσιμα επίσημα στοιχεία (τα οποία δεν ανταποκρίνονται πάντα στην πραγματικότητα για αυτήν την κατηγορία πληθυσμού), περιορίζονται στο έτος 1991 (Περιφέρεια άτομα ή 0,7% του πληθυσμού, χώρα ή 1,3% του πληθυσμού) που συμπίπτει στην περίοδο έναρξης της εισροής οικονομικών μεταναστών στην χώρα, και στο έτος 2001 (Περιφέρεια άτομα ή 4,7% του πληθυσμού, χώρα άτομα ή 7% του πληθυσμού) που συνιστά την πλησιέστερη προς την σημερινή θέση της περιφέρειας διαθέσιμη προσέγγιση. Σε κάθε περίπτωση για αυτήν την κατηγορία πληθυσμού δεν είναι δυνατή η αξιόπιστη εκτίμηση του μεγέθους του σε απόλυτες τιμές στον ορίζοντα της 15ετίας, αλλά μπορεί να τεθεί ως υπόθεση εργασίας στόχος, με την παραδοχή σταθεροποίησης του μεγέθους της μετανάστευσης για το σύνολο της χώρας στα επίπεδα του 2001, σε συνδυασμό με την οικονομική ανάκαμψη της περιφέρειας: «η συμμετοχή αλλοδαπών στον πληθυσμό της περιφέρειας σε ποσοστό μεταξύ 4 5% ή αριθμό πληθυσμού μεταξύ ατόμων». Δείκτες αγοράς εργασίας: οικονομικά ενεργός πληθυσμός, απασχόληση, ανεργία Αντίθετα με τις πτωτικές τάσεις και την υστέρηση έναντι της χώρας που χαρακτηρίζουν την δημογραφική εξέλιξη και βασικούς δείκτες της εξέλιξης της οικονομίας της Περιφέρειας (ΑΠΑ, Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, δείκτες τουριστικής κίνησης), στους βασικούς δείκτες του τομέα της αγοράς εργασίας (ποσοστά οικονομικά ενεργού πληθυσμού και ανεργίας), παρά τις διαχρονικές διακυμάνσεις που τους 31

34 χαρακτηρίζουν, οι τάσεις τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα, για την περίοδο , είναι σχετικά θετικές. Σε ότι αφορά τον οικονομικά ενεργό πληθυσμό, η Περιφέρεια υστερεί έναντι της χώρας αλλά η υστέρηση αυτή μειώνεται, ενώ σε όλο αυτό το διάστημα το ποσοστό ενεργού πληθυσμού της Περιφέρειας αυξάνεται, ενώ το 2011 το αντίστοιχο ποσοστό για την χώρα μειώνεται οριακά: από 15,4% το 2001 (ποσοστό ενεργού πληθυσμού Περιφέρειας 43.5% έναντι 51,4% για τη χώρα), σε 13,3% το 2009 (ποσοστό Περιφέρειας 46,6% έναντι 53,7% για την χώρα) και σε 9,6% το 2011 (ποσοστό Περιφέρειας 48,1% έναντι 53,2% για την χώρα). Σε ότι αφορά την ανεργία, παρά τις διαχρονικές διακυμάνσεις της περιόδου , η Περιφέρεια υπερτερεί σταθερά της χώρας με ποσοστά ανεργίας σχεδόν υποδιπλάσια των αντίστοιχων ποσοστών για την χώρα μέχρι και το 2009, που πλησιάζουν την ανεργία τριβής: 6,8% έναντι 10,8% για τη χώρα το 2001 και 6,0% έναντι 9,5% για τη χώρα το Το 2011 το ποσοστό ανεργίας της Περιφέρειας υπερδιπλασιάζεται ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης αλλά εξακολουθεί να υπερτερεί του αντίστοιχου ποσοστού ανεργίας της χώρας (14,3% για την Περιφέρεια έναντι 17,7% για την χώρα). Οι τάσεις αυτές υποδηλώνουν ότι η οικονομία της Περιφέρειας, παρά τις αρνητικές εξελίξεις βασικών οικονομικών δεικτών, φαίνεται να αντιμετωπίζει, μέχρι σήμερα τουλάχιστον, αποτελεσματικότερα από ότι το σύνολο της οικονομίας της χώρας την οικονομική κρίση σε ότι αφορά τα μεγέθη της αγοράς εργασίας. Υπό τις συνθήκες αυτές και με την προϋπόθεση σταδιακής ανάκαμψης της οικονομίας της χώρας και βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας της Περιφέρειας, εκτιμάται ότι το ποσοστό ανεργίας μπορεί να επανέλθει στα προ της οικονομικής κρίσης επίπεδα ενώ το ποσοστό ενεργού πληθυσμού μπορεί να προσεγγίσει τον αντίστοιχο εθνικό μέσο όρο. Υπό τις συνθήκες αυτές ως υποθέσεις εργασίας στόχοι τίθενται: «για τον ενεργό πληθυσμό, η περαιτέρω μείωση της υστέρησης της Περιφέρειας έναντι της χώρας και η προσέγγιση του ποσοστού 50% μέχρι το έτος 2028» «για την ανεργία, με δεδομένες και τις μεσοπρόθεσμες προβλέψεις του ΔΝΤ για μείωση της ανεργίας στη χώρα στο επίπεδο του 16,3% το 2018, η αποκατάσταση της θέσης της χώρας στα επίπεδα μεταξύ 6 8% της περιόδου ». 32

35 Β.1.1.γ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΧΩΡΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ισόρροπη και αειφόρος διάρθρωση του περιφερειακού οικιστικού δικτύου Το κυρίαρχο γνώρισμα της Περιφέρειας Β. Αιγαίου, δηλ. ο νησιωτικός της χαρακτήρας, επιβάλλει μια ιδιαίτερη θεώρηση της διάρθρωσης του οικιστικού δικτύου σε σχέση με περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας όπου υπάρχει γεωγραφική συνέχεια. Στη νησιωτική Περιφέρεια Β. Αιγαίου ο χώρος είναι πεπερασμένος, και αυστηρά οριοθετημένος από τη θάλασσα η οποία δημιουργεί χωροταξικά «κενά». Οι οικισμοί που αποτελούν το οικιστικό δίκτυο της Περιφέρειας δεσμεύονται απόλυτα από τους περιορισμούς που επιβάλλει η νησιωτικότητα, και αναπτύσσονται στα χωρικά πλαίσια του νησιού τους, με συχνά δύσκολες ή και ανύπαρκτες απευθείας διασυνδέσεις με οικισμούς άλλων νησιών. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελούν οι οικισμοί των μικρότερων νησιών της Περιφέρειας, που εξαρτώνται απόλυτα διοικητικά αλλά και λειτουργικά από τα οικιστικά κέντρα πύλες των μεγαλύτερων νησιών. Το Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (2008) προωθεί την ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου σε εθνικό επίπεδο, σε 7 κατηγορίες: 1. Μητροπόλεις (1 ο επίπεδο) 2. Πρωτεύοντες εθνικοί πόλοι (2 ο επίπεδο) 3. Δευτερεύοντες εθνικοί πόλοι (3 o επίπεδο) 4. Λοιποί εθνικοί πόλοι (4 o επίπεδο) 5. Λοιπά κέντρα περιφερειακών ενοτήτων, αστικά κέντρα με πληθυσμό > κατ. και άλλα σημαντικά κέντρα (5 o επίπεδο) 6. Κέντρα Καλλικράτειων Δήμων (6 o επίπεδο) 7. Λοιποί οικισμοί (7 o επίπεδο) Σύμφωνα με το Γενικό Πλαίσιο, για την Περιφέρεια Β. Αιγαίου αναγνωρίζονται τα οικιστικά κέντρα της Μυτιλήνης και της Χίου ως Δευτερεύοντες Εθνικοί Πόλοι (οικισμοί 3 ου επιπέδου), ενώ η Μύρινα, η Σάμος (Βαθύ) και ο Άγιος Κήρυκος που αποτελούν έδρες των Περιφερειακών Ενοτήτων Λήμνου, Σάμου και Ικαρίας αντίστοιχα, ιεραρχούνται ως οικιστικά κέντρα 5 ου επιπέδου. Οι λοιπές έδρες των Καλλικράτειων ΟΤΑ, δηλ. Φούρνοι, Αγ. Ευστράτιος, Ψαρά και Οινούσσες, ιεραρχούνται ως οικισμοί 6 ου επιπέδου, ενώ οι υπόλοιποι οικισμοί της Περιφέρειας ως οικισμοί 7 ου επιπέδου. Ουσιαστικά μέσω της νέας ιεράρχησης που προωθεί το Γενικό Πλαίσιο, αναβαθμίζεται ο ρόλος της Χίου ως δευτερεύων εθνικός πόλος και ο ρόλος της Μύρινας και του Αγίου Κηρύκου ως έδρες των Π.Ε. Λήμνου και Ικαρίας αντίστοιχα και ως οικιστικά κέντρα 5 ου επιπέδου μαζί με τη Σάμο. Ταυτόχρονα, αρκετοί οικισμοί πρώην έδρες Καποδιστριακών ΟΤΑ, υποβαθμίζονται στην ιεραρχία. Οι νέοι Καλλικράτειοι Δήμοι είναι τα εννέα κατοικημένα νησιά της Περιφέρειας: Λέσβος, Λήμνος, Χίος, Σάμος, Ικαρία, Φούρνοι, Αγ. Ευστράτιος, Οινούσσες και 33

36 Ψαρά. Η γεωγραφική, κυρίως, διάταξή τους καθιστούν τους νέους Δήμους, χωροταξικά και αναπτυξιακά, σχετικά ανεξάρτητους (με εξαίρεση τα μικρότερα νησιά που εξαρτώνται σε σημαντικό βαθμό από τα πλησιέστερα μεγάλα νησιά). Ωστόσο, με βάση την αξιολόγηση που έχει προηγηθεί, προκύπτει ότι η μετατροπή κάθε νησιού σε ένα αυτόνομο Δήμο, την οποία εισήγαγε το Σχέδιο Καλλικράτης, που προωθεί μια έδρα κέντρο ανά νησί, υποβαθμίζοντας τον όποιο ιδιαίτερο ρόλο είχαν έως σήμερα οι τέως έδρες Καποδιστριακών ΟΤΑ, δημιουργεί ανισοκατανομές όταν εφαρμόζεται στα μεγαλύτερα και μεσαίου μεγέθους νησιά της Περιφέρειας (ιδιαίτερα στη Λέσβο και στη Χίο, αλλά και στη Λήμνο, Σάμο και Ικαρία) σε ότι αφορά την παροχή εξυπηρετήσεων σε διοικητικές υπηρεσίες και κοινωνικές λειτουργίες. Οι απομακρυσμένοι, σε σχέση με την έδρα του νέου Καλλικράτειου Δήμου οικισμοί, σε συνάρτηση με τις δυσκολίες πρόσβασης που δημιουργεί το υφιστάμενο οδικό δίκτυο και οι συγκοινωνίες, βρίσκονται σε μειονεκτική θέση ως προς την εξυπηρέτηση τους. Ιδιαίτερα στο μεγαλύτερο νησί της Περιφέρειας, τη Λέσβο, η θέση της έδρας του νέου Καλλικράτειου ΟΤΑ, δηλ. της Μυτιλήνης στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού, δημιουργεί προβλήματα εξυπηρέτησης οικισμών της ενδοχώρας, τόσο του κεντρικού όσο και του δυτικού τμήματος του νησιού (Καλλονή, Μύθημνα, Ερεσός, Άντισα). Επιπλέον, η διάρθρωση της οικονομίας σε κάθε νησί σε συνδυασμό με την εφαρμογή του προηγούμενου θεσμικού πλαισίου της τοπικής αυτοδιοίκησης (Καποδιστριακοί ΟΤΑ), δημιούργησε στα μεσαίου μεγέθους νησιά ενεργά δίπολα (Μύρινα Μούδρος στη Λήμνο, Βαθύ Καρλόβασι στη Σάμο, Αγ.Κήρυκος Εύδηλος στην Ικαρία) καθώς και ένα πολυπολικό μοντέλο στη Λέσβο (Μυτιλήνη Καλλονή Πλωμάρι), τα οποία αλληλοσυμπληρώνονται και αλληλο υποστηρίζονται όσον αφορά στις διοικητικές και άλλες κεντρικές αστικές εξυπηρετήσεις, όπως η υγείαπρόνοια. Στη Χίο, το πρότυπο αυτής της διπλής κεντρικότητας δεν ακολουθείται ιδιαίτερα, μια και το εγκατεστημένο δίπολο Χίος Βροντάδος ουσιαστικά συμπυκνώνεται σε μια ενιαία αστικοποιημένη περιοχή στο ανατολικό κέντρο βάρους του νησιού. Ωστόσο κρίνεται αναγκαία η ενίσχυση των οικισμών Καρδάμυλα στα βόρεια και Πυργί στα νότια στην κατεύθυνση της δημιουργίας τοπικών κέντρων που θα συμβάλλουν στην ισόρροπη παροχή βασικών εξυπηρετήσεων και υπηρεσιών στους κατοίκους των ευρύτερων περιοχών τους. Επομένως, στο πλαίσιο της συμπληρωματικότητας και ολοκλήρωσης του οικιστικού δικτύου στα μεγαλύτερα νησιά Δήμους της Περιφέρειας, κρίνεται αναγκαία η διαφοροποίηση της ιεράρχησης των οικιστικών κέντρων σε σχέση με την ιεράρχηση που ορίζει το Γενικό Πλαίσιο, ιδιαίτερα ως προς το ρόλο συγκεκριμένων οικιστικών κέντρων τα οποία αποτελούσαν έδρες Καποδιστριακών ΟΤΑ. Με δεδομένο τον παραμεθόριο και νησιωτικό χαρακτήρα της Περιφέρειας Β. Αιγαίου, βασική επιλογή του προτεινόμενου Περιφερειακού Πλαισίου είναι η αξιοποίηση και ενίσχυση των διαμορφωμένων οικιστικών διπόλων ή πολυ πολικών δικτύων στα νησιά, με την ενίσχυση σε διοικητικές και κοινωνικές λειτουργίες των οικισμών εκείνων που μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο τοπικού κέντρου για την εξυπηρέτηση οικισμών 34

37 της ευρύτερης περιοχής τους (οι οποίοι δεν μπορούν να εξυπηρετηθούν ικανοποιητικά από την έδρα του νέου Δήμου). Οι οικισμοί αυτοί, οι οποίοι αναβαθμίζονται σε τοπικά κέντρα, και αναλαμβάνουν ενισχυμένο ρόλο στο οικιστικό δίκτυο, διαθέτουν ήδη αστικές λειτουργίες και υποδομές, και αποτελούν δυναμικές τέως έδρες Καποδιστριακών ΟΤΑ με κατάλληλη κεντροβαρή θέση στο νησί, ώστε να εκπληρώσουν ρόλο τοπικού κέντρου. Στο πλαίσιο της ιεράρχησης του οικιστικού δικτύου της Περιφέρειας, ο ρόλος αυτός μεταφράζεται σε επίπεδο 7 ο ενισχυμένο (7+). Πέραν της απαραίτητης αναδιάταξης της ιεράρχησης του οικιστικού δικτύου, προωθούνται οι εξής γενικές ρυθμίσεις οικιστικής ανάπτυξης: Αξιοποίηση των υφιστάμενων εξυπηρετήσεων διοίκησης, υγείας, εκπαίδευσης, πρόνοιας κλπ. μέσω της αναγνώρισης και υποστήριξης διπόλων σε κάθε νησί, όπως: Μύρινα Μούδρος (Λήμνος), Χίος Καρδάμυλα, Πυργί (Χίος), Βαθύ Καρλόβασι, Μαραθόκαμπος Πυθαγόρειο (Σάμος), Αγ. Κύρηκος Εύδηλος (Ικαρία). Χωροθέτηση των νέων εγκαταστάσεων κεντρικών εξυπηρετήσεων στις έδρες των Καλλικρατικών δήμων, ώστε να ενισχυθεί ο ρόλος τους, με παράλληλη διατήρηση βασικού επιπέδου εξυπηρετήσεων στους οικισμούς 7 ου επιπέδου ενισχυμένου. Κατά προτεραιότητα πολεοδόμηση των οικιστικών κέντρων 3 ου, 5 ου και 6 ου επιπέδου, ώστε να διασφαλιστεί η «συμπαγής» ανάπτυξη του οικιστικού ιστού και να περιοριστεί δραστικά η περιαστική δόμηση, αυθαίρετη ή νόμιμη. Επίσης κατά προτεραιότητα πολεοδόμηση των οικιστικών κέντρων του 7ου επιπέδου ενισχυμένου και κατά περίπτωση μαζί με τυχόν όμορους οικισμούς, ώστε να εκπληρώσουν το ρόλο του τοπικού κέντρου που τους προσδίδει η Αναθεώρηση του ΠΠΧΣΑΑ Βορείου Αιγαίου και να περιοριστεί δραστικά η περιαστική δόμηση. Προτείνεται ιεραρχικά να πολεοδομηθούν οι οικισμοί 7ου επιπέδου ενισχυμένου, δηλαδή τα τοπικά κέντρα και εν συνεχεία οι οικισμοί 6ου επιπέδου (Αη Στράτης, Ψαρά, Οινούσσες, Φούρνοι), καθώς δεν διακυβεύεται η «συμπαγής» ανάπτυξη του οικιστικού ιστού των οικισμών 6ου επιπέδου και δεν καταγράφονται πιέσεις περιαστικής δόμησης. Ειδικότερα για αναθεωρήσεις και επεκτάσεις Σχεδίων Πόλεων και οικισμών που βρίσκονται σε παράκτιες περιοχές, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ειδικά χαρακτηριστικά του παράκτιου χώρου και να αιτιολογούνται ειδικά οι προτάσεις τους για τα τμήματα των οικισμών που βρίσκονται στην κρίσιμη και δυναμική ζώνη του παράκτιου χώρου. Ως προς τη δόμηση προτείνεται η υιοθέτηση κανόνων προτύπων στη βάση των αρχών της αειφόρου ανάπτυξης (μειωμένη κατανάλωση ενέργειας και νερού, χρήση φιλικών προς το περιβάλλον υλικών, κ.λπ.), και η υιοθέτηση μορφολογικών προτύπων που συνάδουν με την τοπική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. 35

38 Κατά προτεραιότητα πολεοδόμηση των υφιστάμενων οριοθετημένων παραλιακών οικισμών με τουριστική ανάπτυξη (υφιστάμενη ή προβλεπόμενη στο παρόν) ή ζήτηση παραθεριστικής κατοικίας, στο σύνολό τους ή κατά τμήματα, καθώς αποτελούν εκτεταμένες αραιοδομημένες περιοχές οι οποίες στερούνται οποιασδήποτε μορφής πολεοδομικής οργάνωσης. Άμεση οριοθέτηση των οικισμών που δεν έχουν οριοθετηθεί με το Π.Δ. 181/Δ/1985. Ένταξη περιοχών σε Σχέδια Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (ΣΟΑΠ). Στη Λέσβο προτείνεται η ένταξη της περιοχής Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης (ΠΕΑ2) αλλά και ολόκληρου του Παραλιακού Μετώπου, που εκτείνεται από τον Μακρύ Γιαλό ως και την περιοχή Ταμπακαριά. Στη Χίο να συμπεριληφθεί και η περιοχή του Βροντάδου. Στη Σάμο να καταρτιθεί Σ.Ο.Α.Π. για το Καρλόβασι με εστίαση στο ιστορικό του κέντρο αλλά και στην ανάδειξη και ανακαίνιση των παλαιών βυρσοδεψίων. Στην Ικαρία να καταρτιθεί Σ.Ο.Α.Π. εκτός από τον Άγιο Κήρυκο, στα Θέρμα και στον Εύδηλο. Κατά την εκπόνηση των προτεινόμενων ΣΟΑΠ, ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανάπλαση των παραλιακών μετώπων των εν λόγω οικισμών. Υπόδειξη ζωνών ή ευρύτερων περιοχών εγκατάστασης παραθεριστικής κατοικίας είτε σε μορφή οργανωμένων υποδοχέων (ΠΕΡΠΟ) ή με πρόβλεψη πολεοδόμησης. Απαγόρευση των παρεκκλίσεων που δεν καταργήθηκαν αναδρομικά με το ΠΔ του 1985 κατά μήκος των παρόδιων ζωνών και σε δεύτερο στάδιο απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης (εφόσον έχουν ρυθμιστεί οι χρήσεις στην εκτός σχεδίου περιοχή με τη χωροθέτηση οργανωμένων υποδοχέων (ΒΕΠΕ, ΠΟΤΑ, ΠΕΡΠΟ κλπ.) ή ζωνών πολεοδόμησης Β κατοικίας και τουριστικών χρήσεων. Στον Πίνακα Β.1.1.γ.1 που ακολουθεί παρουσιάζεται η προτεινόμενη ιεράρχηση του οικιστικού δικτύου. 36

39 Δήμος Πίνακας Β.1.1.γ.1: Ιεράρχηση Οικιστικού Δικτύου Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου 1o Επίπεδο 2o Επίπεδο 3o Επίπεδο 4o Επίπεδο 5o Επίπεδο 6o Επίπεδο 7ο Ενισχυμένο Επίπεδο Λέσβου Μυτιλήνη Καλλονή, Πλωμάρι Λήμνου Μύρινα Μούδρος Αγ. Ευστρατίου Χίου Ψαρών Οινουσσών Χίος Αγ. Ευστράτιος Ψαρά Οινούσσες Πυργί, Καρδάμυλα Σάμου Σάμος Καρλόβασι Ικαρίας Φούρνων Αγ. Κήρυκος Φούρνοι Εύδηλος 7ο Επίπεδο Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί Λοιποί οικισμοί 37

40 Βασικές προτεραιότητες για την προστασία, διατήρηση και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της περιφέρειας Η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου αποτελεί ισχυρό συγκριτικό της πλεονέκτημα και ο στόχος της προστασίας, διαχείρισης και ένταξής της στην αναπτυξιακή διαδικασία με όρους αειφορίας αποτελεί βασική κατεύθυνση του χωροταξικού σχεδιασμού της Περιφέρειας. Οι ειδικότερες προτεραιότητες σε αυτή την κατεύθυνση, και σε ότι αφορά την Φυσική κληρονομιά της Περιφέρειας, έχουν ως εξής: I. Ίδρυση Περιφερειακού Φορέα Διαχείρισης για το σύνολο των προστατευόμενων περιοχών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, σύμφωνα με το Άρθ. 7 του Ν. 3937/11 (ΦΕΚ 60/Α/2011) για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας και το Άρθ. 15, παρ. β του Ν. 2742/99 (ΦΕΚ 207/Α/99) για τον Χωροταξικό Σχεδιασμό & Αειφόρο Ανάπτυξη. Προτείνεται η έδρα του Φορέα Διαχείρισης να είναι στη Μυτιλήνη, ενώ αναγκαία κρίνεται και η λειτουργία τεσσάρων (4) Παραρτημάτων του στις υπόλοιπες Περιφερειακές Ενότητες, αυτές της Λήμνου, της Χίου, της Σάμου και της Ικαρίας. Οι αρμοδιότητές του θα αφορούν στη διοίκηση και διαχείριση των περιοχών της δικαιοδοσίας του καθώς και στο σχεδιασμό της προστασίας και ανάδειξης (εκπόνηση Ε.Π.Μ., εφαρμογή μέτρων προστασίας, έρευνα, ενημέρωσηευαισθητοποίηση, ανάδειξη των προστατευόμενων περιοχών, κ.λπ.), ενώ θα έχει οφέλη από την άμεση συνεργασία του με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και ειδικότερα τα Τμήματα Περιβάλλοντος, Επιστήμης της Θάλασσας και Γεωγραφίας. Βασικές προϋποθέσεις για την εύρυθμη λειτουργία και βιωσιμότητα του Φορέα είναι η: Οργανωτική και Λειτουργική υποστήριξη του Φορέα Διαχείρισης από την Περιφέρεια Β.Α. σε στενή συνεργασία με τους 9 νησιωτικούς Δήμους, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Περιφερειακό ΦοΔΣΑ. Θέσπιση ειδικού τέλους υπέρ του Φορέα Διαχείρισης, επί των δραστηριοτήτων του τουρισμού σε συνεργασία με την Ένωση Ξενοδόχων που αναπτύσσονται στις περιοχές αυτές, με σκοπό να χρησιμοποιείται για την προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του φυσικού περιβάλλοντος και του τοπίου. II. Εσπευσμένη κατά προτεραιότητα και σύμφωνα με το Άρθρο 7 παρ. 2 του Ν. 3937/11, ίδρυση Διεύθυνσης Συντονισμού των Προστατευόμενων Περιοχών σε επίπεδο Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, λόγω: της ενδεχόμενης σύγκρουσης χρήσεων γης στα νησιά του Βορείου Αιγαίου με τον μαζικό τουρισμό, στους οργανωμένους υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων και τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα, και παράλληλα 38

41 της ανάπτυξης ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού ως κυρίαρχο μοντέλο ανάπτυξης των νησιών του Βορείου Αιγαίου. Η Διεύθυνση Συντονισμού Προστατευόμενων περιοχών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου θα είναι αρμόδια για την εποπτεία και τη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, το συντονισμό της φύλαξης από τα χωρικά αρμόδια σώματα ασφαλείας, καθώς και το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων και δράσεων διαχείρισης, έρευνας, προστασίας και ενημέρωσης. III. Εκπόνηση και έγκριση κατά προτεραιότητα έξι (6) ΕΠΜ ή Ειδικών Εκθέσεων του Άρθρου 6 του Ν. 3937/11 σε 12 περιοχές του δικτύου NATURA 2000, ομαδοποιημένες τουλάχιστον ανά 2 που περιέχουν μία ΕΖΔ Κατηγορίας Α και μια ΖΕΠ οι οποίες επικαλύπτονται σε μεγάλα τμήματα, σε ορίζοντα πέντε (5) ετών. Πρόκειται για περιοχές στις οποίες εμφανίζεται μοναδικότητα τύπων οικοτόπων ή/και ειδών, περιοχές υψηλής αξίας σε ό,τι αφορά στη βιοποικιλότητα, στην παρουσία τύπων οικοτόπων και ειδών προτεραιότητας καθώς και περιοχές στις οποίες παρατηρείται υψηλός αριθμός άλλων σημαντικών ειδών για την Ελλάδα. Οι περιοχές αυτές είναι: 1. ΛΗΜΝΟΣ: Επικαιροποίηση και θεσμοθέτηση σε ΦΕΚ της εγκεκριμένης ΕΠΜ της ΕΖΔ Χορταρολίμνης Λίμνης Αλυκής & Θαλάσσιας Περιοχής (GR ),18.231,66ha και της ΖΕΠ Λιμνών Χορταρολίμνης και Αλυκής, Κόλπου Μούδρου, Έλους Διαπόρι και Χερσονήσου Φακός (GR ), έκτασης ,81ha, καθώς υπάρχει εγκεκριμένη ΕΠΜ προ του Ν.3937/11 η οποία δεν έχει έως σήμερα θεσμοθετηθεί από το ΥΠΕΚΑ. 2. ΛΕΣΒΟΣ: Επικαιροποίηση της ΕΠΜ της ΕΖΔ Καλλονής και Χερσαίας Παράκτιας Ζώνης (GR ),έκτασης ,04ha και της ΖΕΠ Παράκτιων Υγροτόπων Κόλπου Καλλονής (GR ),έκτασης 3.513,05ha καθώς υπάρχει εγκεκριμένη Α' Φάση ΕΠΜ που δεν έχει έως σήμερα ολοκληρωθεί. 3. ΛΕΣΒΟΣ: Εκπόνηση και έγκριση ΕΠΜ της ΕΖΔ Δυτικής Λέσβου Απολιθωμένου Δάσους (GR ), έκτασης ,04 ha και της ΖΕΠ Νοτιοδυτική Χερσόνησος Απολιθωμένο Δάσος (GR ), έκτασης ,5 ha.η εν λόγω περιοχή επιλέχθηκε τόσο για τη σπουδαιότητα του τόπου, όσο και για το ότι περιλαμβάνει εντός των ορίων της το Απολιθωμένο Δάσος, το οποίο με το Π.Δ. 443/1985 έχει κηρυχθεί ως «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης», προστατεύεται από τη Συνθήκη της Βαρκελώνης, συμπεριλαμβάνεται στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων (EGN) και αποτέλεσε τον βασικό λόγο που το νησί της Λέσβου χαρακτηρίστηκε ως Γεωπάρκο και εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. 4. ΧΙΟΣ: Εκπόνηση και έγκριση ΕΠΜ της ΕΖΔ Βόρειας Χίου & Νήσων Οινουσσών και Παράκτιας Θαλάσσιας Ζώνης, (GR ), έκτασης ,93ha και της ΖΕΠ Βόρειας Χίου (GR ), έκτασης ,76ha. 39

42 IV. 5. ΣΑΜΟΣ: Εκπόνηση και έγκριση ΕΠΜ για την ΕΖΔ Όρους Κερκετούς Μικρού και Μεγάλου Σεϊτάνι Δάσους Καστανιάς και Λέκκας, Ακρ. Κατάβασης Λιμένος (GR ), έκτασης 6.683,42ha και τη ΖΕΠ Όρους Κέρκη (GR ), έκτασης 9.136,84ha. 6. ΙΚΑΡΙΑ ΦΟΥΡΝΟΙ: Εκπόνηση και έγκριση ΕΠΜ της ΕΖΔ Ικαρίας Φούρνων και Παράκτιας Ζώνης (GR ),έκτασης ha, της ΖΕΠ Νήσου Ικαρίας (Νοτιοδυτικό Τμήμα) (GR ),έκτασης 7.404,62ha και της ΖΕΠ Νήσου Φούρνων και Νησίδων Θύμαινα, Αλατσονήσι, Θυμαινάκι, Πλάκα, Μακρονήσι, Μικρός & Μεγάλος Ανθρωποφάγος, Αγ. Μηνάς (GR ),έκτασης 4.587,16ha. Σημειώνεται ότι η κατεύθυνση της εκπόνησης και έγκρισης ΕΠΜ ή Ειδικής Έκθεσης του Άρθρου 6 ή του Άρθρου 8 του Ν. 3937/11προτείνεται και για τις υπόλοιπες περιοχές NATURA 2000 σε μακροπρόθεσμο όμως ορίζοντα δέκα (10) ετών. Άμεση Προστασία περιοχών υψηλής οικολογικής αξίας(πυρήνες βιοτόπων) σε ό,τι αφορά τη βιοποικιλότητα, την παρουσία τύπων οικοτόπων και ειδών προτεραιότητας και μεγάλης ευαισθησίας. Ειδικότερα, μέχρι τον καθορισμό χρήσεων και δραστηριοτήτων στις περιοχές αυτές, οι "μεγάλοι υγρότοποι" με επιφάνεια μεγαλύτερη των 80στρ. που βρίσκονται εντός ή στα όρια των προστατευόμενων περιοχών του Ν. 3937/11 αποτελούν πυρήνες προστασίας βιοτόπου και διέπονται από τους όρους και περιορισμούς των περιοχών Απόλυτης Προστασίας της Φύσης ή Προστασίας της Φύσης των παρ. 1 και 2 του άρθρου 5 του ίδιου νόμου. Απαγορεύεται η άμεση ή έμμεση αποστράγγισή τους και η μερική ή ολική επιχωμάτωσή τους. Πρόκειται για μικρές σχετικά εκτάσεις με καλαμιώνες, ρηχά υφάλμυρα ύδατα ή θίνες, οι οποίες φιλοξενούν μόνιμα ή κατά περιόδους σημαντικά είδη της ορνιθοπανίδας καθώς και σπάνια είδη βλάστησης που έχουν ζωτικό ρόλο και διεθνή σημασία κατά την περίοδο της μετανάστευσης των πουλιών πάνω από το Αιγαίο. Οι υγρότοποι λειτουργούν συμπληρωματικά ως προς τις οικολογικές τους υπηρεσίες με τις υπόλοιπες προστατευόμενες περιοχές στον νησιωτικό και παράκτιο χώρο και λόγω της θέσης τους μπορούν να αναδειχθούν οικοτουριστικά. Οι μεγάλοι υγρότοποι της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου είναι οι ακόλουθοι: ΛΗΜΝΟΥ 1. Αλυκή Λήμνου 2. Χορταρολίμνη ή Χορτάτου 3. Έλος Διαπορίου, Ασπρολίμνη, 4. Κόλπος Μούδρου Αεροδρόμιο 40

43 ΛΕΣΒΟΥ 1. Λιμνοθάλασσα Μέσων 2. Αλυκή Καλλονής 3. Εννιά Καμάρες 4. Έλος Παρακοίλων 5. Εκβολή Τσικνιά 6. Έλος Ντίπι Λάρσος 7. Υγρότοπος Ευρειακής 8. Έλος & εκβολή Βούβαρη 9. Αλυκή Πολιχνίτου 10. Μεγάλη Λίμνη Αγιάσου 11. Εκβολές π. Τσιχλιώτας ΣΑΜΟΥ 1. Έλος Μεσοκάμπου 2. Έλος Γλυφάδας Οι περιοχές αυτές θα πρέπει να καθορισθούν ως Περιοχές Ειδικής Προστασίας μέσω των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ.Έως τότε, εφαρμόζονται από τις αρμόδιες υπηρεσίες οι όροι και περιορισμοί του Άρθρου 2 έως 6 του ΠΔ ΦΕΚ 229/ΑΑΠ/ V. Παρακολούθηση φύλαξη των μικρών νησιωτικών υγροτόπων.πρόκειται για περιοχές που έχουν ήδη θεσμοθετηθεί ως προστατευόμενες με το Προεδρικό Διάταγμα ΦΕΚ 229/ ΑΑΠ/ και δεν χρήζουν περαιτέρω ρυθμίσεων πέρα από την παρακολούθηση και φύλαξη τους. Αποτελούν μικρές εκτάσεις που λόγω στης θέση τους σε επαφή με την θάλασσα, φιλοξενούν σε μόνιμη ή περιοδική βάση σημαντικά είδη ορνιθοπανίδας αυτό τους καθιστά πολύτιμους στο νησιωτικό οικολογικό τοπίο καθώς λειτουργούν και ως δίκτυο με τους μεγάλους υγροτόπους. Αρμόδιες για τη φύλαξη των αντίστοιχων μικρών νησιωτικών υγροτόπων προτείνεται να είναι οι δασικές υπηρεσίες των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων. Προτείνεται η εκπόνηση εκ μέρους τους ΣχεδίωνΦύλαξης εντός ενός (1) έτους από την έναρξη ισχύος της παρούσας και εντός δύο (2) ετών η εκπόνηση Σχεδίων Ενημέρωσης Ευαισθητοποίησης συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Τα εν λόγω σχέδια θα περιλαμβάνουν τα προβλεπόμενα στο άρθρο 5Η της ΚΥΑ υπ' αριθ /1807/2010, όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με την ΚΥΑ 8353/276/

44 Επιμέρους στοχευμένα μέτρα προστασίας, ανάδειξης και αξιοποίησης των υγροτόπων VI. VII. VIII. Επίσπευση της κατάρτισης και θεσμοθέτησης των Διαχειριστικών Σχεδίων, σύμφωνα με τις διατάξεις του Άρθρου 4, παρ. 5 του Ν. 3937/11 του συνόλου των περιοχών του δικτύου NATURA 2000 της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, με μέριμνα για τον προσδιορισμό περιορισμένων ζωνών ανάπτυξης ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Η κατάρτιση θα γίνει σε περιοχές που θα ομαδοποιούνται τουλάχιστον ανά δύο (ΕΖΔ και ΖΕΠ). Τα Διαχειριστικά Σχέδια θα καθορίζουν τα αναγκαία μέτρα για την προστασία των προστατευόμενων περιοχών, θα εξειδικεύουν τους όρους περιορίζοντας την άσκηση και την εκτέλεση έργων, θα προσδιορίζουν λεπτομερώς τις κατευθύνσεις και τις προτεραιότητες για την υλοποίηση έργων, δράσεων και μέτρων που απαιτούνται για την αποτελεσματική προστασία, διαχείριση κι αποκατάσταση των προστατευόμενων περιοχών. Τα Σχέδια Διαχείρισης θα συνοδεύονται από Σχέδια Δράσης όπου και θα εξειδικεύονται τα αναγκαία μέτρα, δράσεις, έργα και προγράμματα, το κόστος, οι πηγές και οι φορείς χρηματοδότησής τους, καθώς και το χρονοδιάγραμμα εκτέλεσής τους και οι φορείς εφαρμογής τους. Ηγεωργία και η κτηνοτροφίαεντός των περιοχών του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, θα ασκείται υποχρεωτικά σύμφωνα με τις διατάξεις της ΚΥΑ υπ αριθμ / "Εφαρμογή του καθεστώτος της πολλαπλής συμμόρφωσης των Αγροπεριβαλλοντικών Ευρωπαϊκών Κανονισμών", όπως κυρώθηκε με το άρθρο 8 του Ν3399/05 και εκάστοτε ισχύει, ασχέτως με τη λήψη άμεσων ενισχύσεων. Εφαρμόζονται υποχρεωτικά οι Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής ΥΑ /568 (ΦΕΚ Β 142/ ) ώστε η άσκηση των δραστηριοτήτων αυτών να είναι συμβατή με την προστασία των εν λόγω περιοχών και των οικοτόπων και ειδών χαρακτηρισμού τους. Οι γεωργικές υπηρεσίες των Αποκεντρωμένων Διοικήσεων είναι αρμόδιες για την εφαρμογή των αντίστοιχων μέτρων και μέσα σε ένα (1) έτος από την έναρξη ισχύος της παρούσας επιβάλλεται να εκπονήσουν Σχέδια Ενημέρωσης Ευαισθητοποίησης συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων. Επιπλέον, θα είναι αρμόδιες για την προώθηση προγραμμάτων στήριξης αγροτικών δραστηριοτήτων φιλικών προς το περιβάλλον (στήριξη ολοκληρωμένης ή βιολογικής γεωργίας, προϊόντων ονομασίας προέλευσης, παραδοσιακών τεχνικών, ολοκληρωμένη διαχείριση με κομποστοποίηση και ανακύκλωση γεωργοκτηνοτροφικών αποβλήτων κ.ά). Η ανάπτυξη τουριστικών δραστηριοτήτων εντός των περιοχών του εθνικού συστήματος προστατευόμενων περιοχών, και μέχρι τον καθορισμό χρήσεων και δραστηριοτήτων στις περιοχές αυτές, θα περιορίζεται στη δημιουργία, 42

45 σύμφωνα με την κείμενη τουριστική νομοθεσία, τουριστικών καταλυμάτων ως εξής: i) στις εντός σχεδίου και εντός ορίων οικισμών περιοχές σύμφωνα με τους ισχύοντες όρους δόμησης ii) στις εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές, σύμφωνα με τους όρους και τους περιορισμούς του N. 3937/2011. Στις περιοχές, που εντάσσονται στο σύστημα προστατευμένων περιοχών της Περιφέρεις Βορείου Αιγαίου, με εξαίρεση τους πυρήνες βιοτόπων και υγροτόπων και των περιοχών των παρ. 1, 2 και 3.1 του άρθρου 5 του Ν.3937/11, μπορούν να συμπεριλαμβάνονται προγράμματα ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης μέσω οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων ήπιας ανάπτυξης και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης, όπως ορίζονται στα Άρθρα 3 και 5, του ΕΠΧΣΑΑ για τον Τουρισμό. Η πραγματοποίηση έργων ή δραστηριοτήτων καιηάσκηση λοιπών παραγωγικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων σε όλες τις Προστατευόμενες Περιοχές της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, πραγματοποιείται σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 5, 5Α έως 5Ι της ΚΥΑ υπ' αριθ /1807/2010 όπως τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με την ΚΥΑ 8353/276/2012 και τον Ν.3937/11. ΙΧ. Χαρακτηρισμός των προστατευόμενων περιοχών του Κόλπου της Γέρας και του Κόλπου της Καλλονής ως «Ευαίσθητοι Αποδέκτες» βάσει των κείμενων διατάξεων, καθώς αποτελούν τους μοναδικούς φυσικούς αλιευτικούς πόρους της Ελλάδας. Χ. Επανακαθορισμός ορίων, κατάργηση υφιστάμενων και ίδρυση νέων Καταφυγίων Άγριας Ζωής (Κ.Α.Ζ.).Δεδομένου ότι τα περισσότερα υφιστάμενα Κ.Α.Ζ. της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου έχουν καθοριστεί με αποφάσεις προ του Ν.3937/11 (σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 57 του Ν. 2637/98 που τροποποίησε τις διατάξεις του Δασικού Κώδικα που αφορούσαν στα Καταφύγια Θηραμάτων (αυτόματη μετάβαση), δεν ικανοποιούν τα ελάχιστα αναγκαία κριτήρια ένταξής τους ως ΚΑΖ. Κατ' αυτόν τον τρόπο πολλά από τα Κ.Α.Ζ. περιλαμβάνουν περιαστικές περιοχές που βρίσκονται σε άμεση εγγύτητα με τα όρια Σχεδίων Πόλεως αστικών κέντρων, με τμήματα ή και ολόκληρους οικισμούς με πληθυσμό άνω των κατοίκων κλπ. Από αυτούς πολλοί χαρακτηρίζονται ως δυναμικοί και τουριστικοί, λόγω της ανάπτυξης που σημειώνουν (π.χ. Βολισσός, Ευθαλού, Νυφίδα κ.α.). Στο πλαίσιο αυτό, και προκειμένου να προστατευτούν τα ΚΑΖ μην παρεμποδίζοντας τη λειτουργία των οικισμών, επιβάλλεται η διόρθωση των ορίων των υφιστάμενων Κ.Α.Ζ. ή η κατάργησή τους ή η ίδρυση νέων, μέχρι το 2015 σύμφωνα με την διαδικασία που προβλέπεται από τα Άρθρα 5 και 6 του Ν.3937/11. Απαιτείται, επίσης, επικαιροποίηση των ήδη εγκεκριμένων Ειδικών Εκθέσεων της Διεύθυνσης Δασών της Περιφέρειας 43

46 Βορείου Αιγαίου και Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, με βάση τις παρακάτω κατευθύνσεις: Αφαιρούνται από τα όρια των Κ.Α.Ζ. όλες οι διαμορφωμένες (δομημένες) οικιστικές περιοχές που βρίσκονται εντός εγκεκριμένων ορίων Σχεδίου Πόλης ή ορίων οικισμού προϋφιστάμενου του 1923, ή ορίου οικισμού κάτω των ή αναγράφονται στην απογραφή του 2011 της ΕΣΥΕ. Τροποποιούνται τα όρια των Κ.Α.Ζ στις περιπτώσεις των προς ένταξη στον πολεοδομικό σχεδιασμό περιοχών, που έχουν σχετική πυκνή υφιστάμενη δόμηση και στις οποίες ο χαρακτήρας της προστασίας έχει τεκμηριωμένα εκλείψει. Η τροποποίηση των ορίων πρέπει να έχει ολοκληρωθεί πριν την έναρξη της διαδικασίας πολεοδόμησης. Δεν συμπεριλαμβάνονται στα όρια των νέων Κ.Α.Ζ. οι περιοχές που έχουν προκριθεί για εγκατάσταση ΟΚΩ και έργων Αστικής Υποδομής. Δημιουργία ΚΑΖ στους οικολογικούς διαδρόμους μεταξύ άλλων προστατευόμενων περιοχών του δικτύου NATURA Αναφορικά με τις Ειδικές Εκθέσεις Αξιολόγησης όλων των υφιστάμενων ΚΑΖ στην Περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου, τεκμηριώνεται επιστημονικά η τροποποίηση των ορίων και η κατάργηση πολλών ΚΑΖ, αλλά και η δημιουργία νέων καθώς τα υφιστάμενα δεν πληρούν τις προϋποθέσεις των Ν. 3937/11 και Ν. 2637/98, σύμφωνα με 3 τουλάχιστον διαταγές και εγκυκλίους του Υπ. Αγροτικής Ανάπτυξης. Τα νέα ΚΑΖ κρίνονται απαραίτητα με τεκμηριωμένη την οικολογική αξία και καταλληλότερα για τη διατροφή, διαχείμαση, αναπαραγωγή και διάσωση των ειδών της άγριας πανίδας, αλλά και για την προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας που είναι σπάνια και αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα βιοτόπου. Με τη διαδικασία του επανακαθορισμού έχουν θεσμοθετεί στη Λέσβο με Απόφαση Γ.Γ. Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (ΦΕΚ 387/Δ/ ), 3 τροποποιήσεις ορίων, 1 νέο ΚΑΖ και 2 ΚΑΖ καταργήθηκαν. Σήμερα, σύμφωνα με το Ν. 3937/11, ο αποχαρακτηρισμός ή μείωση της έκτασης των ΚΑΖ γίνεται με Απόφαση του Υπουργού ΥΠΕΚΑ. Οι προτεραιότητες που δίνονται στο πλαίσιο της προστασίας, ανάδειξης και αξιοποίησης της Πολιτιστικής κληρονομιάς της Περιφέρειας, είναι οι εξής: I. Ιεράρχηση του συνόλου των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων της Περιφέρειας βάσει της πολιτιστικής αξίας κάθε μνημείου, με κριτήρια που θα τεθούν από ειδικούς της Περιφέρειας σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού. II. Επιτάχυνση της επαναοριοθέτησης των αρχαιολογικών χώρων, με προτεραιότητες σημαντικότητας και πιέσεων. Αυτή η επανοριοθέτηση τροποποιεί τα όρια τα οποία (προσωρινή οριοθέτηση) θα συμπεριληφθούν υποχρεωτικά στα υπ' εκπόνηση Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. (Β1 ή Β2 Στάδιο) με την 44

47 VI. VII. VIII. IX. III. πρόβλεψη σχετικής γενικής διάταξης περί ισχύος αυτών μέχρι την θεσμοθέτηση τους βάσει της παρ. 1, του άρθρου 12 του Ν. 3028/02. Μέριμνα να καθοριστούν ζώνες προστασίας, όπου δεν υφίστανται, με περιμετρικές ζώνες ανάδειξης, καταγράφοντας τα ευαίσθητα σημεία (ορατά ή μη μνημεία εντός αρχαιολογικού χώρου), που επιζητούν ιδιαίτερης προσοχής τα οποία θα συμπεριληφθούν στα υπο εκπόνηση Γ.Π.Σ. ή Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. των Δήμων. IV. Ενδυνάμωση της προσπάθειας για διατήρηση και προστασία των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων μέσω επαρκούς συστήματος φύλαξης. V. Διαφύλαξη των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών των ιστορικών μοναστηριών από νέες μη προσαρμοσμένες στο χαρακτήρα τους κτιριακές επεκτάσεις. Επιτελικός σχεδιασμός, σε επίπεδο Περιφέρειας, ενός μοντέλου ανάπτυξης της πολιτιστικής κληρονομιάς με προτεραιότητες και στόχους ανά περιοχή, ανά νησί, σε ολόκληρη την Περιφέρεια. Δημιουργία και οργάνωση δικτύων (διασύνδεση) μεταξύ των ποικίλων πολιτισμικών πόρων(ιστορικών μνημείων, αρχαιολογικών χώρων, μουσείων, παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, παραδόσεων και εθίμων, σύγχρονων εκδηλώσεων πολιτισμού)σε όλα τα νησιά της Περιφέρειας.Αναγκαία είναι η μεταξύ των πολιτισμικών πόρων διασύνδεση σε ένα πολιτισμικό δίκτυο πολλαπλών «διαδρομών επίσκεψης» τόσο στο εσωτερικό κάθε νησιού, όσο και μεταξύ των διαφορετικών νησιών, λαμβανομένου υπόψη ότι τα νησιά αναπτύσσουν και τουρισμό με σκάφη αναψυχής και κρουαζιέρα. Προτεραιότητα στη δημιουργία δικτύων των μνημείων Διεθνούς και Εθνικής Σημασίας με τα αντίστοιχα Τοπικής Εμβέλειας (που προσδίδουν έμφαση στην τοπική ιστορία), τα οποία συνδέονται χρονικά μεταξύ τους. Επίσης αξιοποίηση και ανάπτυξη δικτύων των μνημείων της Οθωμανικής περιόδου, για να προωθηθεί ο τουρισμός από πλευράς της γειτονικής Τουρκίας και για άτομα με ειδικά ενδιαφέροντα. Συνέχιση και ενίσχυση της προσπάθειας για ανάδειξη, συντήρηση και την κατά περίπτωση αναγκαία αποκατάσταση των μνημείων ως σημείων τουριστικής έλξης, συνιστωσών μιας υψηλού επιπέδου καθημερινότητας αλλά και λόγω της αυταξίας που διαθέτουν, ως μάρτυρες της μακραίωνης ανθρώπινης παρουσίας στην περιοχή. Απαιτείται να αναβαθμιστεί και αξιοποιηθεί ακόμη μεγαλύτερος αριθμός από διάφορα πολιτιστικά μνημεία, ιστορικά διατηρητέα και λοιπά αξιόλογα κτήρια, αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία, αρχαιολογικές και λαογραφικές συλλογές. X. Ανάδειξη πόλων προσκυνηματικών και θρησκευτικών μνημείων και τόπων, συγκρότηση, οργάνωση και προβολή τους σε δίκτυα. Προώθηση μέτρων εξωραϊσμού/αναβάθμισης και ανάδειξης των λατρευτικών χώρων, των 45

48 XI. συνοδών τους εγκαταστάσεων διημέρευσης και διαμονής, καθώς και του περιβάλλοντα χώρου τους και λοιπών θρησκευτικών μνημείων. Βελτίωση της προσβασιμότητας, της επισκεψιμότητας και της οργάνωσης των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων και υποστήριξή τους με διάφορα έργα υποδομής. Στόχος η ανάδειξή τους και η αύξηση της επισκεψιμότητας που εξαρτάται από την διευκόλυνση και εξασφάλιση της πρόσβασης. XII. Αναβάθμιση του περιβάλλοντος χώρου στα μνημεία και στους αρχαιολογικούς χώρους. Εξασφάλιση με ή χωρίς απαλλοτρίωση των απαιτούμενων χώρων, έλεγχος χρήσεων και της εγκατάστασης δικτύων υποδομής με τη συνδρομή του υποκείμενου σχεδιασμού (ΓΠΣ ΣΧΟΟΑΠ, ΤΧΣ), ώστε να διασφαλίζεται η βέλτιστη ανάδειξή τους. XIII. XIV. XV. XVI. Πεζοδρόμηση των ιστορικών κέντρων των πόλεων ως απαραίτητο στοιχείο για την εξέλιξη τους. Στόχος η διατήρηση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς, η αύξηση της επισκεψιμότητας των Μουσείων Λήμνου, Λέσβου, Χίου και Σάμου και η σύνδεση των παραδοσιακών και των σύγχρονων λειτουργιών. Ολοκλήρωση των συνδέσεων των ιστορικών κέντρων με τους αρχαιολογικούς χώρους και τα μεμονωμένα μνημεία. Τα ιστορικά κέντρα των πόλεων της Περιφέρειας, όπως της Μυτιλήνης, Χίου, Μύρινας, Πυθαγορείου έχουν αρχίσει να βελτιώνουν τη σύνδεση των αρχαιολογικών χώρων, των μεμονωμένων μνημείων και των λειτουργιών παραδοσιακού χαρακτήρα με εκείνες των κεντρικών λειτουργιών, αποδίδοντας μία νέα πιο δυναμική εικόνα ενός ευρύτερου ιστορικού κέντρου. Σήμανση των πόλεων και οικισμών που έχουν εντοπισθεί στοιχεία της αρχαίας τοπογραφίας. Στόχος να αναδειχθεί η αρχαία πόλη κάτω από τη σύγχρονη μέσω "αρχαιολογικών περιπάτων". Ενίσχυση της επικοινωνίας του κοινού με την πολιτιστική κληρονομιά. Στο πλαίσιο αυτό χρήζουν σήμανσης και πινακίδων πληροφόρησης με προδιαγραφές, όσοι αξιόλογοι αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία δεν έχουν. Αυτή η σήμανση θα πρέπει να υποστηριχθεί από την κοινωνία της πληροφορίας, με προηγμένα τεχνολογικά συστήματα, ώστε να δίδονται περισσότερες πληροφορίες και για να γίνονται γνωστές οι παράλληλες ιστορίες των νησιών και οι μεταξύ τους ιστορικές, πολιτιστικές και εμπορικές συναλλαγές. XVII. Δημιουργία μουσείων με τηναναβάθμιση αρχαιολογικών συλλογών συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογικών για την ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων και ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής και συνεργασία με τους Δήμους για την εξασφάλιση της φύλαξης, παράλληλα με το ΥΠΠΟ. XVIII. Μέριμνα για την ανάδειξη και συνολική διαχείριση του τοπίου, ώστε να αναδεικνύεται η άρρηκτη σχέση των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων με το ευρύτερο περιβάλλον τους. Σημαντικό είναι η διαφύλαξη του τοπίου του 46

49 XIX. XX. XXI. XXII. XXIII. περιβάλλοντος χώρου των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων, ώστε τα μνημεία να εντάσσονται ομαλά στο ιστορικό τους περιβάλλον. Ενίσχυση της ευαισθητοποίησης, της παιδείας και αισθητικής αγωγής των πολιτών για την πολιτιστική κληρονομιά, ώστε να υπάρξει η γνώση των πολιτών για τον πολιτισμό τους και η αυτόβουλη προστασία του. Ενίσχυση δράσεων για τη δημιουργία πολυχώρων ψηφιακής αναπαράστασης ιστορικών, μυθολογικών και άλλων πολιτιστικών σεναρίων (σύνδεση καινοτομίας πολιτισμού). Ενίσχυση, προβολή και καθιέρωση φεστιβάλ, πολιτισμικών θεσμών και άλλων σχετικών εκδηλώσεων. Ενίσχυση της πρόσβασης των τοπικών κοινωνιών στον πολιτισμό με την ενίσχυση σύγχρονων πολιτιστικών πρωτοβουλιών και με την προώθηση της συμμετοχής του κοινού σε δραστηριότητες και εκδηλώσεις στα πλαίσια της λειτουργίας του δικτύου πολιτιστικών πόρων. Η οργάνωση και προώθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης σε επαγγέλματα ευαίσθητα από πολιτιστικής πλευράς, όπως π.χ. παραδοσιακές οικοδομικές τεχνικές, μαρμαρογλυπτική, αγγειοπλαστική, ξυλουργική κ.λπ. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά την προστασία και ανάδειξη των παραδοσιακών οικισμών της Περιφέρειας σε αναπτυξιακό παράγοντα, σημειώνεται ότι πέραν του σημαντικού αριθμού των ήδη κηρυγμένων παραδοσιακών οικισμών της Περιφέρειας (77), πρόσφατα ολοκληρώθηκε από το ΤΕΕ Βορειανατολικού Αιγαίου (2013) για λογαριασμό της Γ.Γ. Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, η καταγραφή, αναγνώριση και ανάλυση της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας 18 αξιόλογων οικισμών της Λέσβου. Στόχος είναι η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους και η προστασία τους, καθώς και η διερεύνηση του θεσμικού πλαισίου προκειμένου να κηρυχθούν ως νέοι παραδοσιακοί οικισμοί με ειδικούς όρους και περιορισμούς οι εξής: 6 οικισμοί στη Δ.Ε. Γέρας (Παπάδος, Μεσαγρός, Παλαιόκηπος, Σκόπελος, Πλακάδος, Πέραμα), 2 στη Δ.Ε. Αγίας Παρασκευής (Αγία Παρασκευή, Νάπη), 4 στη Δ.Ε. Ευεργέτουλα (Ίππειος, Κάτω Τρίτος, Συκούντα, Μυχού), 3 στη Δ.Ε. Ερεσού Αντίσσης (Ερεσό, Άντισσα, Βατούσα), 2 στη Δ.Ε. Μανταμάδου (Μανταμάδο, Κλειώ), και 1 οικισμός στη Δ.Ε. Μήθυμνας (Συκαμινέα). Για το σύνολο των κηρυγμένων και υπό κήρυξη παραδοσιακών οικισμών της Περιφέρειας, υιοθετούνται οι κατευθύνσεις της παραγράφου (Η) του Άρθρου 5 του Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (2013). Ωστόσο με δεδομένη την ανάγκη προστασίας του παραδοσιακού χαρακτήρα και την ύπαρξη στα νησιά πληθώρας οικιστικού αποθέματος που θα καλύψει την όποια ζήτηση δημιουργήσει η εκτιμώμενη ήπια πληθυσμιακή αύξηση, επιπλέον προτείνεται η απαγόρευση της επέκτασης των ορίων των παραδοσιακών οικισμών της Περιφέρειας. Στην περίπτωση πληθυσμιακά αποψιλωμένων ή εγκαταλελειμμένων οικισμών (κηρυγμένων παραδοσιακών ή μη) με αξιόλογα στοιχεία φυσικής ή/και πολιτιστικής κληρονομιάς ενθαρρύνεται η επένδυση υπό τη μορφή σύνθετων 47

50 τουριστικών καταλυμάτων όπως ορίζονται στο Νόμο 4002/2011 (ΦΕΚ 180 Α/ ) και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (2013). Έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην ανάγκη ολοκληρωμένου σχεδιασμού επιχειρησιακού επιπέδου για τη βιώσιμη ανάπτυξη ειδικών μορφών τουρισμού, όπως ο οικοτουρισμός (π.χ. Ορνιθολογικός τουρισμός), ο ιαματικός τουρισμός, οκαταδυτικός, γεωλογικός, θαλάσσιος, θρησκευτικός, πολιτιστικός και γευσιγνωστικός τουρισμός, μέσω της ανάδειξης των πολύτιμων όσο και εν πολλοίς ανεκμετάλλευτων πόρων της Περιφέρειας, με παράλληλη δημιουργία δικτύου διαδρομών σε κάθε νησί που να εξυπηρετούν την ανάπτυξη των ειδικών αυτών μορφών τουρισμού. Τέλος, ιδιαίτερη προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην κατεύθυνση για τοσχεδιασμό Διαχείριση Προστασία Τοπίων Διεθνούς και Εθνικής εμβέλειας, σε εφαρμογή των μέτρων της Ευρωπαϊκής Σύβασης για το Τοπίο που έχει επικυρωθεί από την Ελλάδα το 2010.Στην παρούσα φάση της Μελέτης, για κάθε περιφερειακή ενότητα πραγματοποιήθηκε ο διαχωρισμός της σε ζώνες. Οι ζώνες τοπίου για την Περιφέρεια του Β. Αιγαίου αποτελούν περιοχές συνεκτικές ως προς τον χαρακτήρα τους. Οι συγκεκριμένες χωρικές ενότητες παρουσιάζουν έναν ιδιαίτερα διακριτό χαρακτήρα όπως αυτός προκύπτει από τον συνδυασμό χαρακτηριστικών του ανάγλυφου, της κάλυψης γης και των χρήσεων γης καθώς και των διαφορετικών τύπων που απαρτίζουν κάθε ζώνη ή των ιδίων τύπων αλλά με διαφορετικό αριθμό και πυκνότητα. Μέσω επιτόπιας παρατήρησης, έγινε καταγραφή και καθορισμός των ενδεικτικών ορίων των ζωνών τοπίου. Στην συνέχεια ορίστηκαν οι τύποι τοπίων με βάση τον χαρακτήρα που υπερισχύει, από τον συνδυασμό των μορφών λειτουργιών και αξιών για κάθε τύπο τοπίου και καθορίστηκαν οι εξής τύποι: Τουριστικός Πολιτισμικός (Θρησκευτικός/αρχαιολογικός/ιστορικός) Περιβαλλοντικός Αγροτικός Αστικός Αισθητικός (Αρχιτεκτονικός/φυσικός) Παραγωγικός (Μεταποιητικός) Η αξιολόγηση των τοπίων έγινε στη βάση μιας σειράς κριτήριων που προκύπτουν από τη διεθνή βιβλιογραφία. Τα κριτήρια αυτά είναι: Αισθητικό και φυσικό κάλλος Αναγνωσιμότητα Μοναδικότητα σπανιότητα 48

51 To τοπίο ως ιδιαίτερος φυσικός πόρος Αντιπροσωπευτικότητα Ιδιαίτερης μορφολογικής δομής οικισμοί και στοιχεία αρχιτεκτονικής οπτικά εκτεθειμένα Ήδη αναγνωρισμένα προστατευμένα τοπία Υψηλής βιωματικής αξίας Αναλλοίωτος χαρακτήρας Η ταξινόμηση των τοπίων με βάσει την αξία τους βασίστηκε στα ανωτέρω κριτήρια και στην Εθνική και Διεθνή νομοθεσία που μπορεί να διέπει τα εν λόγω τοπία. Προτείνονται: 1. Τοπία διεθνούς αξίας:toπία που χρήζουν διεθνούς αναγνώρισης για τα φυσικά ή πολιτιστικά τους χαρακτηριστικά, (π.χ. Περιοχές Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, Υγρότοποι Συνθήκης Ramsar). Για την εξυπηρέτηση των στόχων της παρούσας μελέτης, ως τοπία διεθνούς αξίας θεωρούνται τοπία τα οποία συγκεντρώνουν για την πλειοψηφία των ανωτέρω κριτηρίων τη βαθμολογία Α. 2. Τοπία εθνικής αξίας: Τοπία που αναγνωρίζονται από την ελληνική νομοθεσία για τη φυσική και πολιτισμική τους κληρονομιά (π.χ. σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι, Εθνικοί Δρυμοί, περιοχές του δικτύου Natura 2000). Για την εξυπηρέτηση των στόχων της παρούσας μελέτης, ως τοπία εθνικής αξίας θεωρούνται τοπία τα οποία συγκεντρώνουν για την πλειοψηφία των ανωτέρω κριτηρίων τη βαθμολογία Β 3. Τοπία περιφερειακής αξίας: Toπία που εντάσσονται στα αναπτυξιακά πρότυπα και τις προτεραιότητες της Περιφέρειας και είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ζωή, παραγωγή έθιμα του τόπου. Για την εξυπηρέτηση των στόχων της παρούσας μελέτης, ως τοπία περιφερειακής αξίας θεωρούνται τοπία τα οποία συγκεντρώνουν για την πλειοψηφία των ανωτέρω κριτηρίων τη βαθμολογία Γ. 4. Τοπία ιδιαιτέρως υποβαθμισμένα: Μέσω επιτόπιας παρατήρησης και σε στενή συνεργασία με την Περιφέρεια Β. Αιγαίου, τους αρμόδιους και ενδιαφερόμενους τοπικούς κοινωνικούς φορείς, προσδιορίζονται τα τοπία περιοχές που έχουν υποστεί έντονη υποβάθμιση. Τα τοπία αυτά μπορεί να εντάσσονται σε μια από τις ανωτέρω κατηγορίες αλλά να είναι υποβαθμισμένης ποιότητας. Οι κατευθύνσεις της μελέτης αφορούν: Τον προσδιορισμό των απειλών και των πιέσεων για κάθε Ζώνη Τοπίου. Τον καθορισμό στόχων για την προστασία του τοπίου. Την υιοθέτηση μέτρων και προτάσεων δράσης, με βάση τους γενικούς στόχους, για κάθε ζώνη τοπίου, έτσι ώστε να οριστούν τα κριτήρια και οι ενέργειες που θα πρέπει να ληφθούν από τις πολιτικές αρχές για να εκπληρωθούν οι προαναφερόμενοι στόχοι. 49

52 Τα συμπεράσματα, οι κατευθύνσεις και οι προτάσεις της Μελέτης για το Τοπίο παρουσιάζονται σε ξεχωριστό τεύχος που συνοδεύει την παρούσα Μελέτη. Φυσικές και τεχνολογικέςκαταστροφές Σεισμοί Το Βόρειο Αιγαίο προσβάλλεται από σεισμούς ισχυρούς και μη, αυτόχθονες και αλλόχθονες. Σύμφωνα με τον Sieberg, έχει εντοπισθεί μια υποθαλάσσια εστία μικρών σεισμών βόρεια της Λήμνου. Υποθαλάσσιες εστίες μεσαίων τεκτονικών σεισμών έχουν εντοπισθεί στη βόρεια και στην ανατολική ακτή της Λέσβου, καθώς και στο κόλπο της Καλλονής. Σεισμογενής είναι και η Χίος, η υποθαλάσσια εστία της οποίας έδωσε στο παρελθόν σεισμούς μεσαίας έντασης. Η Ικαρία νοτιότερα είναι φτωχή σε σεισμούς. Στη Σάμο υπάρχει υποθαλάσσια εστία μεσαίων σεισμών στην έξοδο του στενού Σάμου Μυκάλης. Πλημμύρες Προβλήματα πλημυρών παρατηρούνται στις πεδινές ζώνες των χείμαρρων που διέρχονται εντός οικισμών ή γειτνιάζουν με καλλιεργούμενες εκτάσεις. Τα πλημμυρικά φαινόμενα που σε μερικές περιπτώσεις γίνονται έντονα κατά τη διάρκεια του χειμώνα οφείλονται κυρίως στο ότι οι χείμαρροι συχνά μπαζώνονται από τα φερτά υλικά και την ανεξέλεγκτη ρίψη μπαζών και σκουπιδιών. Οι πλημμύρες αυξάνονται δραματικά μετά από φωτιά και σ αυτό συντείνει επίσης και η βόσκηση στις εκτάσεις αυτές, κυρίως στα υψηλά τμήματα των λεκανών απορροής των χειμάρρων. Οι Δήμοι και οι Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου με πρόσκαιρες παρεμβάσεις του καθαρίσει τους χείμαρρους για την αποφυγή πλημμυρικών φαινομένων χωρίς να λαμβάνει υπόψη την ανάντη λεκάνη απορροής του χειμάρρου και γενικά χωρίς την οργανωμένη αντιμετώπιση των αιτίων που τα προκαλούν. Κατολισθήσεις Έχουν παρατηρηθεί αρκετά φαινόμενα κατολίσθησης του εδάφους και κατάπτωσης βράχων, χωρίς ευτυχώς ιδιαίτερο κίνδυνο για τους κοντινούς οικισμούς (Ικαρία, Λέσβος, κ.α.). Ανθρωπογενείς κίνδυνοι Τεχνολογικές Καταστροφές Ατυχήματα σε εγκαταστάσεις ή φορτία που περιέχουν επικίνδυνες ουσίες ή ατυχήματα κατά τη μεταφορά επικινδύνων υλικών δεν έχουν συμβεί στην περιοχή μελέτης, ωστόσο η διέλευση πλοίων που μεταφέρουν επικίνδυνα υλικά σε κοντινή απόσταση από νησιά της Περιφέρειας εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους σε περίπτωση ατυχήματος. Επομένως κρίνεται απαραίτητη η λήψη προληπτικών μέτρων για τη ναυσιπλοΐα στην περιοχή σε κεντρικό επίπεδο. 50

53 Πυρκαγιές Οι μεγάλες πυρκαγιές των τελευταίων χρόνων κατέστρεψαν δασική βλάστηση και βοσκότοπους και είχαν δυσμενείς επιδράσεις στα οικοσυστήματα της περιοχής. Οι πυρκαγιές αποτελούν τη σοβαρότερη απειλή για τα μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα. Η απειλή δεν έγκειται στις φυσικές πυρκαγιές, οι οποίες παρατηρούνται στα μεσογειακά δάση και αποτελούν μια φυσική διεργασία, αλλά κύρια στις πυρκαγιές ανθρωπογενούς προέλευσης (αμέλεια ή εμπρησμός). Αυτού του είδους οι πυρκαγιές ακολουθούνται συχνά από καταπατήσεις ή βόσκηση, με αποτέλεσμα να αναστέλλεται η φυσική διαδικασία αναγέννησης του δάσους. Η Σάμος, η Λέσβος και η Χίος δεν αποτελεί εξαίρεση στον παραπάνω κανόνα, δεδομένου ότι αρκετά κρούσματα πυρκαγιών έχουν παρατηρηθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τόσο στα μεγάλα πευκοδάση των νησιών όσο και σε καλλιεργούμενες εκτάσεις. Απόρροια διαδοχικών πυρκαγιών τα τελευταία 25 χρόνια είναι και η υποβάθμιση των πευκοδασών και θαμνώνων και υπάρχει σοβαρός κίνδυνος διάβρωσης του εδάφους, γεγονός που θα προκαλέσει δυσμενείς επιπτώσεις στο συνολικό τοπικό οικοσύστημα. Διάβρωσηεδάφους Φαινόμενα διάβρωσης του εδάφους έχουν παρατηρηθεί σε διάφορες περιοχές και οφείλονται κυρίως στην υπερβόσκηση και στις πυρκαγιές. Τα σημάδια της ερημοποίησης είναι έντονα στην κορυφή του Λεπέτυμνου Βόρεια Λέσβος, στη Δυτική Λέσβο, στη Βόρεια Χίο και στη περιοχή Ραχών Ικαρίας και εμφανή από την ευρύτερη περιοχή, καθώς αποκαλύπτεται σταδιακά το βραχώδης υπόβαθρο και υποχωρεί κάθε χρόνο η ανάπτυξη της βλάστησης. Ζώνες και σημεία με έντονο πρόβλημα ρύπανσης (αποδέκτες) Εξετάζοντας γενικά την κατάσταση της περιοχής μπορούν να σημειωθούν τα εξής: 1. Ατμόσφαιρα. Έντονα προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης δεν παρατηρούνται, ενώ δραστηριότητες που εκπέμπουν ατμοσφαιρικούς ρύπους είναι τα εργοστάσια της ΔΕΗ και κυρίως αυτό της Μυτιλήνης που βρίσκεται στα όρια της πόλης και συνδυάζεται με το λιμάνι και τα επιβατικά πλοία τα οποία βρίσκονται για πολλές ώρες σε αναμονή αναχώρησης. Δεν υπάρχουν άλλες δραστηριότητες που να προκαλούν αέρια απόβλητα και δεν έχουν σημειωθεί περιστατικά αέριας ρύπανσης. Τοπική και περιορισμένη όχληση προκαλούν οι υπάρχουσες εγκαταστάσεις πυρηνελαιουργείων, ασβεστοκαμίνων και καμίνια καυσόξυλων. Σημειώνουμε ότι ατμοσφαιρική ρύπανση συνιστά επίσης η δυσοσμία από τη λειτουργία των πυρηνελαιουργείων. Η αέρια σωματιδιακή (σκόνη) ρύπανση περιορίζεται στις περιοχές των εγκαταστάσεων παρασκευής έτοιμου σκυροδέματος (παρατηρείται εναπόθεση σκόνης στον περιβάλλοντα χώρο). 2. Νερά. Σε μερικές περιπτώσεις ανιχνεύτηκε αρσενικό πάνω των προβλεπόμενων ορίων στο πόσιμο νερό γεωτρήσεων της Λέσβου αλλά μάλλον αυτό συνδέεται περισσότερο με τα γεωχημικά χαρακτηριστικά των πετρωμάτων παρά οφείλεται 51

54 σε ανθρωπογενής ρύπανση. Οι γεωτρήσεις όπου αυτό ανιχνευτικέ σταμάτησαν να λειτουργούν. Προβλήματα πάντως δημιουργούνται από την ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων και βοθρολυμάτων και από το ελλιπές δίκτυο αποχέτευσης σε αρκετές ακόμη πόλεις και χωριά. Η Χίος συγκαταλέγεται στις περιοχές με ρύπανση των υπόγειων υδάτων σε ένα η περισσότερα στοιχεία (στο νικέλιο, και στο υδράργυρο), αλλά ακόμη δεν έχει διερευνηθεί η πηγή προέλευσης των βαρέων μετάλλων αλλά και η επίπτωση της χρήσης τέτοιων νερών στην παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων. Το οριστικό κλείσιμο του ΧΑΔΑ Χίου και η ασφαλής περιβαλλοντικά αποκατάσταση του πιθανόν να ελαττώσουν το πρόβλημα. Φαινόμενα υφαλμύρωσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα έχουν παρατηρηθεί στην παράκτια ζώνη του κόλπου Καλλονής στη Λέσβο και στις περιοχές Μεσόκαμπου και Ηραίου στη Σάμο. 3. Στερεά απόβλητα Απορρίμματα. Χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων που να τηρούν πλήρως όλες τις προδιαγραφές υγιεινής και προστασίας υπάρχουν ή κατασκευάζονται πλέον σε όλα τα νησιά του Βορείου Αιγαίου. Τα απορρίμματα των μεγάλων πόλεων αποτίθενται σε ΧΥΤΑ, με τα αναγκαία μέτρα προστασίας. Πάνω από 80 ΧΑΔΑ αποκαταστάθηκαν ή βρίσκονται στο στάδιο της αποκατάστασης δίνεται τέλος σε σειρά αρνητικών επιπτώσεων και ρύπανσης που δημιουργώντας στις περιοχές έδρασής τους. Κυρίως θα εκλείψει το φαινόμενο της καύσης των απορριμμάτων των ΧΑΔΑ το οποίο επί χρόνια δημιούργησε κοινωνικές αντιδράσεις στις γύρω περιοχές. Εντούτοις υπάρχουν αρκετά απόβλητα και μπάζα που και σήμερα συσσωρεύονται σε σημεία ανεξέλεγκτης απόρριψης σε ρέματα και χείμαρρους όλης της επικράτειας των νησιών, συνήθως κοντά στους οικισμούς και χωρίς ιδιαίτερη μέριμνα από τους αρμόδιους ΦοΔΣΑ, με συνέπεια τις ανάλογες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Σε αρκετά σημεία της μελετώμενης περιοχής εντοπίζονται σημεία ανεξέλεγκτης απόρριψης στερεών αποβλήτων, πολλά από τα οποία βρίσκονται μέσα σε χείμαρρους, παρεμποδίζοντας την ομαλή ροή του νερού. Οι ανεξέλεγκτες αυτές απορρίψεις στα ρέματα εγκυμονούν κινδύνους πλημμυρικών φαινομένων και ρύπανσης. Ένα μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Περιφέρεια αφορά την ανεξέλεγκτη απόρριψη απορριμμάτων και μπαζών σε χείμαρρους, δασικές εκτάσεις και κατά μήκος της δημοτικής ή αγροτικής οδοποιίας. Το πρόβλημα είναι εντονότερο στους αγροτικούς ορεινούς οικισμούς όπου δεν είναι καλά οργανωμένη η αποκομιδή και ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει δυνατότητα συλλογής των ογκωδών απορριμμάτων (παλιά έπιπλα, κλαδιά, καδρόνια κ.ά.) και μπαζών αναγκάζοντας τους ίδιους τους κατοίκους τα μεταφέρουν όπου στα σημεία συλλογής ΑΣΑ ή τα απορρίπτουν παράνομα στο περιβάλλον. Σήμερα στις κτηνοτροφικές περιοχές έχει αυξηθεί κατακόρυφα η ανεξέλεγκτη απόρριψη μαλλιών από το κούρεμα των ζωών καθώς αυτό δεν έχει καμιά οικονομική αξία. 52

55 Όχληση δημιουργεί η συσσώρευση ανακυκλώσιμων υλικών (παλιοσίδερα, παλαιά αυτοκίνητα, κ.α.) σε μη οργανωμένες και περιβαλλοντικά αδειοδοτημένες μάντρες, ενώ η χρήση παλαιών παραθύρων πορτών, λαμαρινών και παλετών σε πρόχειρα ποιμνιοστάσια δημιουργεί έντονη αισθητική ρύπανση σε τουριστικά και πολιτιστικά ευαίσθητες περιοχές, όπως στην περιοχή Ντάπια και Κάστρο Μήθυμνας στη Λέσβο. Η ουσιαστική αυτή πηγή ρύπανσης αποτελεί και την κυριότερη αιτία υποβάθμισης του τοπίου. 4. Θάλασσα και ακτές. Η κατάσταση των ακτών και η ποιότητα των θαλάσσιων νερών είναι πολύ καλή. Περιστατικά σοβαρής θαλάσσιας ρύπανσης δεν έχουν σημειωθεί. Τοπικά προβλήματα έχουν παρατηρηθεί από την ανεξέλεγκτη απόρριψη αποβλήτων των βιομηχανικών μονάδων στον κόλπο της Γέρας, στον υγροβιότοπο Ντίπι Λάρσος, στον κόλπο της Καλλονής κ.α. Αυξημένη ρύπανση έχει παρουσιασθεί μόνο στα λιμάνια των νησιών και στους κόλπους γύρω από τις μεγάλες πόλεις από οικιακά λύματα που ρίχνονται στη θάλασσα, καθώς και από τα απόβλητα των πλοίων. Στις περισσότερες παραθαλάσσιες πόλεις, έχουν κατασκευαστεί δίκτυα αποχέτευσης και Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ), αλλά και σήμερα μικρό μέρος των αστικών και βιοτεχνικών λύματα καταλήγουν στη θάλασσα. Το φαινόμενο είναι εντονότερο το καλοκαίρι λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας αλλά της παρουσίας μεγάλου αριθμού τουριστών. 5. Διανοίξεις δρόμων. Η ύπαιθρος των νησιών του Βορείου Αιγαίου αλλά και ολόκληρη η Ελληνική ύπαιθρος κατακερματίστηκε από τις αλόγιστες διανοίξεις δρόμων, οι οποίες επεκτάθηκαν ακόμα και σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες περιοχές. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια τον κατακερματισμό και τη διακοπή της συνέχειας πολλών σημαντικών οικοσυστημάτων, καθώς και την ανεπανόρθωτη, πολλές φορές, αλλοίωση του τοπίου. Η σημαντικότερη επίπτωση της επέκτασης και ασφαλτόστρωσης του οδικού δικτύου στην περιοχή μελέτης συνίσταται στην ελκυόμενη από το οδικό δίκτυο δόμηση σε περιοχές αδιατάραχτου τοπίου, με άμεσες συνέπειες αλλοίωσης και αισθητική κυρίως υποβάθμισης αυτού. Όσον αφορά στις διανοίξεις δρόμων σε ορεινές ή δυσπρόσιτες περιοχές για την εγκατάσταση κεραιών Κινητής Τηλεφωνίας και Ανεπγενητριών, ισχύουν όλες οι γενικές αρχές και όλες οι ανησυχίες που έχουν διατυπωθεί τα τελευταία χρόνια από τους ερευνητές που επισημαίνουν ότι η δραστηριότητα αυτή τείνει να καταστεί, σε πανελλαδική κλίμακα, η κυριότερη αιτία εξαφάνισης σημαντικών ειδών και χαρακτηριστικών της ελληνικής φύσης. Με βάση τα παραπάνω, και με δεδομένη την ιδιαίτερη ευαισθησία του περιβάλλοντος κυρίως λόγω της νησιωτικότητας της Περιφέρειας και της πρωταγωνιστικής θέσης που καταλαμβάνουν οι μοναδικοί φυσικοί πόροι της στο αναπτυξιακό της μοντέλο, προτείνεται η δημιουργία παρατηρητήριου έλεγχου πρόληψης και προστασίας από φυσικές και τεχνολογικές καταστροφές. 53

56 Βιώσιμες διοικητικές και αναπτυξιακές ενότητες της Περιφέρειας Τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό των βιώσιμων διοικητικών και αναπτυξιακών ενοτήτων της Περιφέρειας Β. Αιγαίου είναι: 1. Γεωγραφικά κριτήρια: Λαμβάνεται υπόψη ο νησιωτικός και απομακρυσμένος χαρακτήρας της Περιφέρειας και η γεωγραφική διασπορά των νησιών από Βορρά προς Νότο, η οποία δημιουργεί ασυνέχεια με τις αντίστοιχες χωροταξικές επιπτώσεις. 2. Διοικητική αναδιοργάνωση πρόγραμμα Καλλικράτης: Το πρόγραμμα Καλλικράτης έχει αλλάξει σε σημαντικό βαθμό την διοικητική διάρθρωση στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου, δημιουργώντας ολοκληρωμένες διοικητικές ενότητες σε επίπεδο πρωτοβάθμιου ΟΤΑ, με κάθε νησί της Περιφέρειας να ταυτίζεται με τον αντίστοιχο Καλλικράτειο Δήμο. Εξίσου σημαντική είναι και η αλλαγή που έχει επιφέρει με την αναδιάρθρωση των Περιφερειακών Ενοτήτων (αντίστοιχο επίπεδο τέως Νομών) και τη δημιουργία δύο νέων και πλέον αυτόνομων Π.Ε., της Λήμνου (ανήκε στον τέως Νομό Λέσβου) και της Ικαρίας (ανήκε στον τέως Νομό Σάμου). Η νέα διοικητική αναδιάρθρωση που επέβαλε το πρόγραμμα Καλλικράτης αναμένεται να επιδράσει τόσο στη δυναμική και το ρόλο των αστικών κέντρων της Περιφέρειας, όσο και στη διαμόρφωση των νέων αναπτυξιακών ενοτήτων. 3. Τα ιδιαίτερα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά των επιμέρους νησιών της Περιφέρειας που σε συνάρτηση με τη γεωγραφική τους θέση δύνανται να προβάλουν σημαντικές προϋποθέσεις συνέργειας σε αναπτυξιακούς τομείς. 4. Οι εξελίξεις σε καίριους τομείς για την Περιφέρεια, όπως οι μεταφορικές συνδέσεις (επιβατικές και εμπορευματικές), οι υποδομές σε τεχνολογικούς τομείς αιχμής για την Περιφέρεια (ευρυζωνικότητα, εφαρμογές ΤΠΕ κλπ.), οι σχέσεις με τα παράλια της Μικράς Ασίας κλπ. 5. Το προτεινόμενο πρότυπο χωρικής ανάπτυξης. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια, οι αναπτυξιακές ενότητες της Περιφέρειας Β. Αιγαίου ταυτίζονται με τις Περιφερειακές Ενότητες που εισήγαγε το πρόγραμμα Καλλικράτης: Ενότητα Λήμνου: Περιλαμβάνει τους Δήμους Λήμνου και Αγίου Ευστρατίου, με κεντρικό πόλο την έδρα της Περιφερειακής Ενότητας Λήμνου και οικιστικό κέντρο 5 ου επιπέδου, Μύρινα, και τοπικούς πόλους τον Μούδρο (Λήμνος) και τον Άγιο Ευστράτιο (ομώνυμο νησί). Ενότητα Λέσβου: Περιλαμβάνει το Δήμο Λέσβου με κεντρικό πόλο την έδρα της Περιφέρειας και οικιστικό κέντρο 3 ου επιπέδου, Μυτιλήνη, και τοπικούς πόλους την Καλλονή και το Πλωμάρι. Ενότητα Χίου: Περιλαμβάνει το Δήμο Χίου, το Δήμο Ψαρών και το Δήμο Οινουσσών, με κεντρικό πόλο την έδρα της Π.Ε. Χίου και οικιστικό κέντρο 3 ου 54

57 επιπέδου, Χίο, και τοπικούς πόλους τα Καρδάμυλα (Χίος), το Πυργί (Χίος), τα Ψαρά (ομώνυμο νησί) και τις Οινούσσες (ομώνυμο νησί). Ενότητα Σάμου: Περιλαμβάνει το Δήμο Σάμου με κεντρικό πόλο την έδρα της Π.Ε. Σάμου και οικιστικό κέντρο 5 ου επιπέδου, Σάμο, και τοπικό πόλο το Καρλόβασι. Ενότητα Ικαρίας: Περιλαμβάνει το Δήμο Ικαρίας και το Δήμο Φούρνων, με κεντρικό πόλο την έδρα της Π.Ε. Ικαρίας και οικιστικό κέντρο 5 ου επιπέδου, Άγιο Κήρυκο, και τοπικούς πόλους τον Εύδηλο (Ικαρία) και τους Φούρνους (ομώνυμο νησί). Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων μεταφορικής υποδομής Ο τομέας των μεταφορών αναγνωρίζεται σαν κρίσιμος για την αναπτυξιακή προοπτική και την εξασφάλιση ποιότητας ζωής στη νησιωτική και παραμεθόριο Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου. Ο ρόλος των μεταφορών σε μια νησιωτική περιφέρεια αποκτά ιδιαίτερα ποιοτικά χαρακτηριστικά, λόγω της ιδιαιτερότητας του χώρου και της μικρής κλίμακας. Τα χερσαία δίκτυα διαδραματίζουν δευτερεύοντα ρόλο, νομαρχιακού ή τοπικού επιπέδου, ενώ αντίθετα οι θαλάσσιες και εναέριες μεταφορές αποκτούν πολύ μεγαλύτερη σημασία, ιδιαίτερα αν αντιπαρατεθούν με τις χαμηλές πληθυσμιακές πυκνότητες και μια μειονεκτούσα τοπική οικονομία. Οι ιδιαιτερότητες αυτές χαρακτηρίζουν σχεδόν το σύνολο του αρχιπελάγους του Αιγαίου, παρουσιάζονται όμως οξύτερες στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου. Αυτό οφείλεται τόσο στη διασπορά των νησιών και την απομόνωση από τους κύριους μεταφορικούς άξονες, όσο και στην καθοριστική έλλειψη ενδοχώρας. Για αυτό το λόγο, οι θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές αναδεικνύονται καθοριστικές για την ολοκλήρωση του δικτύου μεταφορών. Αυτό μπορεί να δικαιολογεί τις αναγκαιότητες οικονομίας κλίμακας όπου οι επενδύσεις στα νησιά σε ορισμένα έργα υποδομής δεν ανταποκρίνονται σε δείκτες πληθυσμού, πόσο μάλλον στη ζήτηση υπό την επιχειρηματική έννοια. Οι στρατηγικά σχεδιασμένες και συντονισμένες μεταφορές προσφέρουν λύσεις βέλτιστης αξιοποίησης των υποδομών σε διεθνή κλίμακα. Στην περίπτωση των νησιών, κυρίαρχο ρόλο προς αυτήν την κατεύθυνση, θα παίξει η ακτοπλοΐα μικρών αποστάσεων. Οι αναμενόμενες αλλαγές στη λειτουργία και τον εξοπλισμό της ακτοπλοΐας μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα τον υποδιπλασιασμό των χρονοαποστάσεων, γεγονός που θα αλλάξει ριζικά την εικόνα των ενδοπεριφερειακών συνδέσεων αλλά και των διασυνδέσεων με άλλες γειτονικές περιφέρειες, όπως με τις Κυκλάδες, τα Δωδεκάνησα, την Κρήτη και τις Β. Σποράδες, την Κύμη, την Αλεξανδρούπολη και την Β Ελλάδα. Μια τέτοια προοπτική θα συνέδεε λειτουργικά τα δύο μέσα, εναέρια και θαλάσσια, εξαντλώντας τις διαφορετικές οικονομίες κλίμακας που τα χαρακτηρίζουν. Η οργάνωση των μεταφορών στην Περιφέρεια, με βάση τόσο τις γενικότερες κατευθύνσεις του υπερκείμενου σχεδιασμού όσο και τα σχετικά πορίσματα της 55

58 αξιολόγησης της Α Φάσης της παρούσας, προσανατολίζεται στις εξής βασικές κατευθύνσεις: Βελτίωση της προσβασιμότητας των νησιωτικών περιοχών. Ανάπτυξη, στον κλάδο των μεταφορών και των συγκοινωνιών του Β Αιγαίου, ολοκληρωμένων συστημάτων συντονισμού των μεταφορών, σε σημεία όπου επιτυγχάνονται οι βέλτιστες αποδόσεις των μέσων. Βελτίωση των υποδομών αλλά και της εξυπηρέτησης και της ασφάλειας των λιμενικών αλλά κυρίως των αεροπορικών μεταφορών. Επίτευξη «βιώσιμων μεταφορών» με παράλληλη μείωση της περιβαλλοντικής όχλησης. Ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής του νησιωτικού χώρου καθώς και της συμπληρωματικότητάς του με τον ηπειρωτικό χώρο. Επέκταση της πολιτικής της επιδότησης των άγονων νησιωτικών γραμμών (για πλοία, αεροπλάνα, υδροπλάνα), με αυστηρά ποιοτικά κριτήρια που θα εξασφαλίζουν 12μηνη εξυπηρέτηση. Σε αυτό το πνεύμα, για τις θαλάσσιες επιβατικές, τουριστικές και εμπορευματικές μεταφορές προωθούνται οι εξής βασικές για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου κατευθύνσεις: Διερεύνηση της δυνατότητας δημιουργίας νέου ακτοπλοϊκού λιμένα σε απόσταση από το αστικό κέντροτου νησιούστη Σάμο και η απόδοση των υφισταμένων εγκαταστάσεων σε τουριστικές ή/και αλιευτικές χρήσεις.ειδικότερα, επιβάλλεται η ολοκλήρωση των εν ελελίξει μελετών για το νέο λιμένα Μυτιλήνης που χωροθετείται στην περιοχή Καρά Τεπέ. Πέραν της επιβατικής και εμπορευματικής ακτοπλοΐας, ο νέος λιμένας θα πρέπει να περιλαμβάνειιχθυόσκαλα στη λιμενική ζώνη με τις απαραίτητες συνοδεύουσες υποδομές. Οι χρήσεις που θα παραμείνουν στον υφιστάμενο λιμένα της Μυτιλήνης να αφορούν στην επιβατική κίνηση και συγκεκριμένα στον τουρισμό κρουαζιέρας, στην ακτοπλοΐα μικρών αποστάσεων (σύγχρονων πλοιαρίων, ιπτάμενων δελφινιών, υδροπλάνων και θαλάσσιου ταξί) και δρομολόγια που θα ενισχύουν την τουριστική δραστηριότητα που αναπτύσσεται με τα παράλια της Τουρκίας. Επέκταση της δυνατότητας παροχής υπηρεσιών θαλάσσιου ταξί από πιστοποιημένους κυβερνήτες και πλωτά μέσα. Να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές σε επιλεγμένα αλιευτικά καταφύγια, ώστε να είναι εφικτή η χρήση τους και ως τουριστικά αγκυροβόλια. Διαρκής αναβάθμιση όλων των υφιστάμενων λιμένων με σημαντική εμπορευματική ή/και επιβατική κίνηση ρόλο κόμβων μπορούν να επιτελέσουν οι λιμένες Σάμου (Βαθύ Καρλόβασι), Μυτιλήνης, Σιγρίου, Χίου, Μεστών και Μύρινας. 56

59 Υποστήριξη της ανάπτυξης νέων, ανεξάρτητων από το κέντρο, θαλάσσιων συνδέσεων επιβατικών ή θαλάσσιου τουρισμού (τύπου Ρεγγατα) μεταξύ προορισμών της νησιωτικής Ελλάδας (π.χ. Καβαλα Μυτιλήνη Χίος Ρόδος Κρήτη) Δημιουργία δικτύου τουριστικών λιμένων, καταφυγίων και αγγυροβολίων για την καλύτερη επικοινωνία των περιοχών αλλά και την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού. Σε ότι αφορά τις επιβατικές και εμπορευματικές αεροπορικές μεταφορές, δίνονται οι εξής κατευθύνσεις: Επέκταση και ενίσχυση της υπηρεσίας των υδροπλάνων και δημιουργία αυτόνομων περιφερειακών δικτύων αερομεταφορών με υδροπλάνα. Διερεύνηση της δυνατότητας επιδοτούμενου φορέα παροχής επιβατικών μεταφορών σε νησιωτικές περιοχές με εξειδικευμένα ελικόπτερα, σε σταθερά δρομολόγια καθ όλο το έτος με τη χρήση υπηρεσιών γενικού οικονομικού ενδιαφέροντος. Διαρκής αναβάθμιση των υφισταμένων και κατασκευή νέων αερολιμενικών υποδομών και ελικοδρομίων σε όλη την κατοικημένη νησιωτική επικράτεια. Υποστήριξη της ανάπτυξης νέων, ανεξάρτητων από το κέντρο, αεροπορικών συνδέσεων μεταξύ προορισμών της νησιωτικής Ελλάδας (π.χ. Αλεξανδρούπολη Μυτιλήνη Χίος Ρόδος Κρήτη). Αναβαθμισμένο ρόλο στις αεροπορικές υπηρεσίες στο Αιγαίο μπορούν να αναλάβουν οι αερολιμένες της Περιφέρειας στη Λέσβο και τη Σάμο. Οι οδικές μεταφορές διαδραματίζουν δευτερεύοντα ρόλο στην Περιφέρεια του Βορείου Αιγαίου, εξυπηρετώντας ανάγκες σύνδεσης οικισμών και άλλων μεταφορικών υποδομών και σημείων ενδιαφέροντος εντός των νησιών. Οι κατευθύνσεις που δίνονται αντικατοπτρίζουν αυτό το χαρακτήρα και αναφέρονται σε: Αναβάθμιση και κατασκευή νέων τμημάτων των κυρίων οδικών αξόνων σε μεγάλα και πληθυσμιακά εύρωστα νησιά του Βορείου Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος, Λήμνος) και κυρίως των ευρύτερων παρακάμψεων των ενοποιημένων πλέον οικιστικών συγκροτημάτων. Διαρκής αναβάθμιση των παρεχόμενων υπηρεσιών από τους σταθμούς υπεραστικών λεωφορείων, οι οποίοι εφεξής θα χωροθετούνται σε περιοχές που συνδέονται άμεσα με κόμβους υψηλής συγκέντρωσης επιβατικού κοινού (αερολιμένες, θαλάσσιοι λιμένες). Ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των κυκλοφοριακών προβλημάτων των ιστορικών κέντρων των πρωτευουσών των νησιών του Β. Αιγαίου (Μυτιλήνη, Χίος, Βαθύ), με δράσεις όπως η μετατροπή των προκυμαίων τους σε δρόμους ήπιας κυκλοφορίας προς την εξυπηρέτηση κυρίως των πεζών, κατασκευή των αναγκαίων παρακάμψεων, ενίσχυση και αναβάθμιση των υπηρεσιών των μέσων 57

60 μαζικής μεταφοράς και σύνδεση με τις πύλες εισόδου των νησιών (αεροδρόμιαλιμένες), δημιουργία οργανωμένων χώρων στάθμευσης βαρέων οχημάτων, και κυκλοφοριακός σχεδιασμός με προτεραιότητα στο ποδήλατο και τους πεζούς. Σημειώνεται ότι θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα ώστε οι όποιες παρεμβάσεις να ελέγχονται σχετικά με τυχόν αρνητικές επιπτώσεις στο αστικό και φυσικό τοπίο των νησιών. Ολοκλήρωση των οδικών παρακάμψεων των οικισμών που βρίσκονται επί του κύριου εθνικού και επαρχιακού οδικού δικτύου, στην κατεύθυνση της διόρθωσης των υφιστάμενων αλλοιώσεων του τοπίου και την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Αποθάρρυνση νέων χαράξεων οδικών αξόνων και κυρίως παράλληλων με την ακτογραμμή οδών, ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω διάχυση της δόμησης των περιοχών εκτός σχεδίου στις ευαίσθητες και προστατευόμενες περιοχές, στα δάση, τις δασικές εκτάσεις και τη γεωργική/καλλιεργούμενη γη. Τακτική συντήρηση του αγροτικού και δασικού οδικού δικτύου που παρουσιάζει ευνοϊκή για το περιβάλλον χάραξη. Εκσυγχρονισμός της αστικής και υπεραστικής συγκοινωνίας με τη χρήση λεωφορείων φυσικού αερίου, την κατασκευή υποδομών (π.χ. στάσεις, εκδοτήρια εισιτηρίων) με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, καθώς και την αναδιάρθρωση των υφιστάμενων διαδρομών και τη δημιουργία νέων, ώστε να μειωθούν τα επίπεδα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και να αυξηθεί ο αριθμός των μετακινούμενων ατόμων, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο και στη μείωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Κύριο ρόλο στο άμεσο μέλλον θα έχει η ανάπτυξη βιώσιμων μεταφορών και ειδικότερα η ανάπτυξη ολοκληρωμένου συστήματος συντονισμένων θαλάσσιων και αεροπορικών επιβατικών μεταφορών με το συντονισμό του συνολικού επιβατικού μεταφορικού συστήματος από εξειδικευμένο φορέα διαχείρισης της κίνησης και των δρομολογίων, καθώς και η επιστράτευση και επέκταση νέων μέσων (θαλάσσια ταξί, υδροπλάνα, ελικόπτερα) για την κάλυψη των επιβατικών αναγκών. Στην κατεύθυνση αυτή, θα πρέπει να εκπονηθεί Μελέτη Προέλευσης Προορισμού για το σύνολο της Περιφέρειας η μελέτη αυτή πρόκειται να τροφοδοτήσει το σχεδιασμό του ολοκληρωμένου συστήματος συντονισμένων θαλάσσιων και αεροπορικών επιβατικών μεταφορών που αποτελεί κεντρικό στόχο για τον τομέα των μεταφορών στη νησιωτική Περιφέρεια του Β. Αιγαίου. Οι στρατηγικές κατευθύνσεις που αφορούν ειδικότερα μεταφορικές υποδομές που συνδέονται με ειδικές μορφές τουρισμού (κρουαζιέρα, τουρισμός με σκάφη αναψυχής), αναφέρονται παρακάτω (Ενότητα «Ειδικές εναλλακτικές μορφές τουρισμού). 58

61 Χωρική διάρθρωση των βασικών δικτύων λοιπής υποδομής Ενέργεια Αναγνωρίζεται η πάγια ανάγκη των νησιών για ενεργειακή αυτονομία και επάρκεια, με βασική κατεύθυνση την ενεργειακή διασύνδεση των νησιών της Περιφέρειας με το ηπειρωτικό δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, στο πλαίσιο της οποίας προωθείται το σχετικό σχέδιο διασύνδεσης από τον ΑΔΜΥΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας). Η βασική αυτή κατεύθυνση αποτελεί και προϋπόθεση για το στόχο της αύξησης του ποσοστού εκμετάλλευσης της αιολικής ενέργειας. Η Περιφέρεια θα πρέπει επίσης να αποκτήσει πρόσβαση στη χρήση του φυσικού αερίου σαν εναλλακτικό καύσιμο θέρμανσης έναντι του πετρελαίου. Στο πλαίσιο αυτό προωθούνται οι ακόλουθες ειδικότερες κατευθύνσεις: Υπογειοποίηση των δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στους αρχαιολογικούς χώρους και τους παραδοσιακούς οικισμούς. Επίσπευση της αξιοποίησης των υφιστάμενων μελετών που αφορούν την εκμετάλλευση του γεωθερμικού πεδίου των νησιών της περιφέρειας. Προώθηση ολοκληρωμένου προγράμματος ενεργειακής εξοικονόμησης. Δημιουργία υβριδικών ενεργειακών έργων για την παραγωγή ενέργειας και χρήση «Ενεργειακού Μίγματος» που θα στηρίζεται στην ηλιακή και αιολική ενέργεια καθώς και στη βιοενέργεια (βιομάζα) σε συνδυασμό με τη δημιουργία μικρών ή μεγάλων ταμιευτήρων. Με αυτό τον τρόπο θα εξασφαλιστεί η ενεργειακή αυτονομία των νησιών, καθώς η παραγωγή ενέργειας από μεμονωμένα συστήματα που στηρίζονται κυρίως στην ηλιοφάνεια και τον αέρα παρουσιάζουν αδυναμίες που οφείλονται τόσο στις καιρικές συνθήκες και την εποχικότητα όσο και στην έλλειψη κατάλληλων τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας (συσσωρευτές). Συμπλήρωση του «Ενεργειακού Μίγματος» με παραγωγή ενέργειας από γεωθερμία και κατασκευή εγκαταστάσεων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερμία σε περιοχές όπως ο Πολιχνίτος, η Άργενος και η Στύψη Λέσβου, καθώς και η Νενήτα Χίου. Ειδικά για τις δυο τελευταίες περιοχές υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις καθώς υπάρχει η ωριμότητα των έργων και εκκρεμεί η υλοποίησή τους. Χρήση συστήματος τηλεθέρμανσης δημόσιων κτιρίων σε περιοχές που διαθέτουν αντίστοιχο γεωθερμικό ενεργειακό πεδίο. Για τις κατηγορίες βιομηχανικών δραστηριοτήτων με ανάγκη χωροθέτησης σε άμεση επαφή με θαλάσσιο μέτωπο ισχύουν οι κατευθύνσεις του άρθρου 5 παρ. 3 και παρ. 8 καθώς και του άρθρου 8 του Ε.Π. για τη βιομηχανία. Επιπροσθέτως δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση ενεργειακών βιομηχανικών μονάδων σε περιοχές που έχουν χαρακτήρα υψηλής προστασίας όπως οι πυρήνες βιοτόπων, οι υγρότοποι, τα δάση (εκτός των προβλεπόμενων από 59

62 τη δασική νομοθεσία), καθώς και την οικολογικά ευαίσθητη ζώνη περιμετρικά αυτών που δύναται να τα επηρεάζει άμεσα. Η διασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος κατά τον εφοδιασμό των εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας αλλά και αποθήκευσης καυσίμων με την υποχρεωτική διάστρωση κάθε φορά μέσων αντιρρυπαντικής τεχνολογίας για την αποφυγή διαρροών. Επίσης κατά το σχεδιασμό θα πρέπει να λαμβάνεται πρόνοια για τον περιορισμό των διελεύσεων πλοίων ανεφοδιασμού καυσίμων στα νησιά, ώστε να μειώνεται ο κίνδυνος εμφάνισης διαρροών στο θαλάσσιο χώρο. Η κατά προτεραιότητα τοποθέτηση φωτοβολταϊκών συστημάτων στην οροφή όλων των βιομηχανικών κτιρίων. Ο υποχρεωτικός σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων ενεργειακής εξοικονόμησης από τη Δημοτική Αρχή κάθε νησιού. Τα προγράμματα θα διαμορφώνονται ανά κατηγορία καταναλωτή με βάση το πόσο ενεργοβόρος και ρυπογόνος είναι και θα στοχεύουν στην εξοικονόμηση ενέργειας στα δημόσια κτίρια, καθώς και στη μείωση των ρύπων των οχημάτων της δημοτικής συγκοινωνίας και του συνόλου του δημοτικού στόλου μέσω της χρήσης βιοκαυσίμων. Με βάση το Ειδικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ, πέραν των γενικών κριτηρίων χωροθέτησης ΑΠΕ και των περιοχών αποκλεισμού τους, ισχύουν τα ειδικά κριτήρια χωροθέτησης των αιολικών μονάδων στο νησιωτικό χώρο: o Το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσοστό κάλυψης εδαφών των αιολικών εγκαταστάσεων σε επίπεδο πρωτοβάθμιου Ο.Τ.Α. δεν μπορεί να υπερβαίνει το 4% ανά ΟΤΑ δηλαδή 0,53 τυπικές ανεμογεννήτριες / 1000 στρέμματα. o Στα μη διασυνδεδεμένα με το σύστημα και το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας της ηπειρωτικής χώρας νησιά (όπως το σύνολο των νησιών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου) και μέχρι τη διασύνδεσή τους η συνολική ισχύς των αιολικών σταθμών ανά νησί δεν πρέπει να ξεπερνά το διπλάσιο του επιπέδου αιχμής της ζήτησης που αυτό εμφανίζει σε μεσο μακροπρόθεσμο ορίζοντα (δεκαετία). Εξαίρεση από το όριο αυτό, αποτελούν οι προτάσεις εγκατάστασης αιολικών πάρκων που περιλαμβάνουν την κατασκευή επαρκούς διασύνδεσης με το σύστημα και το δίκτυο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας της ηπειρωτικής χώρας καθώς και τα αιολικά πάρκα που αποτελούν μέρος πρότασης υβριδικών σταθμών. o Εφαρμόζονται οι κανόνες τοπίου που ορίζονται στο Παράρτημα IV A Φάση που συνοδεύει το Ειδικό Πλαίσιο. Κατασκευή σταθμού υγροποιημένου ή και συμπιεσμένου αερίου στην Μυτιλήνη και κατασκευή δικτύου στην πόλη. Εξασφάλιση επαρκών χώρων υποδοχής και αποθήκευσης φυσικού αερίου σε όλα τα κατοικημένα νησιά. 60

63 Το Ειδικό Πλαίσιο καθορίζει συγκεκριμένα κριτήρια χωροθέτησης αιολικών μονάδων στο θαλάσσιο χώρο και τις ακατοίκητες νησίδες. Σημειώνεται εδώ ότι στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου καταγράφονται 64 ακατοίκητες νησίδες η Σαμιοπούλα και ο Άγ. Μηνάς κατοικούνται σύμφωνα με την απογραφή ΕΛΣΤΑΤ Ειδικότερα σε ότι αφορά το ζήτημα της χωροθέτησης εγκαταστάσεων για την παραγωγή ΑΠΕ στο χώρο της Περιφέρειας, και παράλληλα με τις ρυθμίσεις του Ειδικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ και του Νόμου 3851/2010 (ΦΕΚ 85 Α/ ), θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν οι κατευθύνσεις της παρούσας για το σχεδιασμόδιαχείριση προστασία του Τοπίου της Περιφέρειας που απορρέουν από τη σχετική αξιολόγηση της Α Φάσης, ιδιαιτέρως σε ότι αφορά τα Τοπία που αξιολογούνται σαν Διεθνούς και Εθνικής εμβέλειας. Επιπλέον, βάσει του Νόμου 3827/2010 (ΦΕΚ 30 Α/ ) που κυρώνει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο, θα πρέπει να υπάρχει μέριμνα για την εφαρμογή των γενικότερων και ειδικότερων μέτρων των Άρθρων 5 και 6 σε ότι αφορά πολιτικές που επηρεάζουν το Τοπίο της Περιφέρειας. Οι ρυθμίσεις του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ (2003) που αφορούν τη χωροθέτηση των συμβατικών εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας και αποθήκευσης καυσίμων στην Περιφέρεια (κριτήρια αξιολόγησης καταλληλότητας θέσεων και κριτήρια αποκλεισμού, ενότητα Γ.3.6.1) εξακολουθούν να ισχύουν όσο τα νησιά παραμένουν μη διασυνδεδεμένα στο ηπειρωτικό δίκτυο. Με τη διασύνδεσή τους, οι σταθμοί παραγωγής ενέργειας από καύσιμα μπαίνουν σε καθεστώς ψυχρής εφεδρείας. Υδατικό και Θερμαλιστικό δυναμικό Προωθείται η αξιοποίηση των θερμομεταλλικών πηγών των νησιών της Περιφέρειας και ο εκσυγχρονισμός των υπαρχόντων συγκροτημάτων λουτρών στην Ικαρία και τη Λέσβο, καθώς και μια πολιτική αειφορίας του υδάτινου δυναμικού των νησιών της Περιφέρειας. Μέχρι σήμερα οι κατευθύνσεις αυτές δεν έχουν υλοποιηθεί καθώς η περιφέρεια και οι δήμοι δεν έχουν ολοκληρώσει καμία σχετική έρευνα για την αξιοποίηση των θερμομεταλλικών πηγών, έχουν όμως ξεκινήσει οι διαδικασίες χαρακτηρισμού των ιαματικών πηγών στην Λέσβο (Θερμή, Εφταλού, κτλ.). Επιπλέον, επιτακτική κρίνεται η υιοθέτηση μιας πολιτικής αειφορίας του υδάτινου δυναμικού της Περιφέρειας από το υπό εκπόνηση Σχέδιο διαχείρισης των Υδατικών πόρων του Β. Αιγαίου από το ΥΠΕΚΑ. Υποδομές περιβάλλοντος Προωθείται η χωροθέτηση των ΧΥΤΑ που προβλέπονταν από τον εγκεκριμένο νομαρχιακό σχεδιασμό και η εκπόνηση μελετών βιωσιμότητας για την εγκατάσταση Κέντρων Ανακύκλωσης Υλικών. Σήμερα έχουν χωροθετηθεί όλοι οι ΧΥΤΑ αστικών αποβλήτων λειτουργούν οι ΧΥΤΑ Νότιας Χίου, Λέσβου, Βαθέως Σάμου (ο ΧΥΤΑ Μαραθόκαμπου έκλεισε λόγω σοβαρών γεωτεχνικών προβλημάτων), ο ΧΥΤΑ Φούρνων έχει κατασκευαστεί και πρόκειται να λειτουργήσει. Στην Ικαρία ο ΧΥΤΑ έχει ενταχθεί σε πρόγραμμα χρηματοδότησης. Δεν έχει υλοποιηθεί κανένας ΧΥΤΑ αδρανών. Παράλληλα η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχει προχωρήσει στην 61

64 αναθεώρηση του έως τώρα ισχύοντος Π.Ε.Σ.Δ.Α με εκπόνηση σχετικής μελέτης και έγκριση από το Περιφερειακό Συμβούλιο. Οι Δήμοι Λήμνου, Αγίου Ευστρατίου, Λέσβου και Σάμου έχουν ξεκινήσει προγράμματα ανακύκλωσης σε συνεργασία με ιδιώτες. Ζώνες και σημεία της Περιφέρειας με έντονο πρόβλημα ρύπανσης Στις κατευθύνσεις του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ (2003) περιλαμβάνονται η αντιμετώπιση του προβλήματος της υφαλμύρινσης, η αντιμετώπιση του προβλήματος της εύρεσης βαρέων μετάλλων στο νερό ύδρευσης της πόλης της Χίου και η κάλυψη των ελλείψεων σε δίκτυα αποχέτευσης και βιολογικούς καθαρισμούς στις παραθαλάσσιες πόλεις. Φαινόμενα υφαλμύρωσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα έχουν παρατηρηθεί στην παράκτια ζώνη του Κάμπου της Χίου, του κόλπου Καλλονής στη Λέσβο και στις περιοχές Μεσόκαμπου και Ηραίου στη Σάμο. Σήμερα το πρόβλημα της υφαλμύρινσης εξακολουθεί να υπάρχει με εποχιακές εξάρσεις και γίνεται η προσπάθεια περιορισμού του με την δημιουργία φραγμάτων (Ερεσού, Κατράρη, Κόρης Γεφύρι, Σαραπιού, κλπ.) και λιμνοδεξαμενών που θα καλύπτουν τις ανάγκες άρδευσης. Όσον αφορά το πρόβλημα της εύρεσης βαρέων μετάλλων στο πόσιμο νερό της Χίου, με την αποκατάσταση του ΧΑΔΑ της Χίου αναμένεται η σταδιακή ελάττωση της συγκέντρωσης των βαρέων μετάλλων στο πόσιμο νερό. Έχουν παρατηρηθεί μερικά προβλήματα από την απόρριψη αστικών αποβλήτων στη θάλασσα καθώς ένας σχετικά μικρός αριθμός βιολογικών καθαρισμών παραθαλάσσιων πόλεων έχει κατασκευασθεί και εκκρεμεί η ένταξη σε χρηματοδοτικά προγράμματα αρκετών άλλων. Επίσης πρόβλημα με την μόλυνση της ατμόσφαιρας υφίσταται από τη λειτουργία των ρυπογόνων μονάδων της ΔΕΗ μέσα ή πλησίον των οικισμών κυρίως στη πόλη της Μυτιλήνης και στους Τουριστικούς ευαίσθητους οικισμούς του Καρφά στη Χίο και του Κοκκαρίου στη Σάμο. Τέλος, υπάρχει πρόβλημα από την ανεξέλεγκτη απόρριψη βιομηχανικών αποβλήτων σε παραθαλάσσιες περιοχές όπως στον κόλπο της Γέρας, στον κόλπο της Καλλονής, σε υγροβιότους κτλ., εκκρεμεί επίσης η υλοποίηση αρκετών βιολογικών καθαρισμών παραθαλασσίων πόλεων και οικισμών ένας μικρός αριθμός βιολογικών έχει ενταχθεί σε χρηματοδοτικά προγράμματα. Επίσης πρόβλημα υπάρχει με την μόλυνση της ατμόσφαιρας από τα πυρινελουργία, ασβεστοκάμινους και καμίνια καυσόξυλων αλλά κυρίως από τις μονάδες της ΔΕΗ, κυρίως της Μυτιλήνης που είναι σε επαφή με την πόλη. Υπάρχουν σοβαροί κίνδυνοι αλλά και προβλήματα κυρίως λόγω φυσικών καταστροφών όπως σεισμοί, φωτιές, πλημμύρες, κατολισθήσεις διάβρωση του εδάφους που χρήζουν άμεσης αντιμετώπισης αλλά και πιθανοί κίνδυνοι από τεχνολογικές καταστροφές από ναυάγια ή απόρριψη στην θάλασσα επικίνδυνων ουσιών μιας και από την περιοχή διέρχονται ετησίως τάνκερ από τα στενά 62

65 του Βοσπόρου, που θα να αντιμετωπιστούν μέσα από ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό σχεδιασμό. Προγραμματικά πλαίσια για τη χωροθέτηση των βασικών παραγωγικών δραστηριοτήτων του πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα Βασικά χαρακτηριστικά των παραγωγικών δραστηριοτήτων Με βάση την ανάλυση των οικονομικών δεικτών αλλά και από την περαιτέρω ανάλυση στους επιμέρους τομείς της οικονομίας της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, διαφαίνεται η διόγκωση του τριτογενή τομέα εις βάρος της πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγικής βάσης. Αυτού του είδους το παραγωγικό μοντέλο υποκρύπτει κινδύνους κυρίως λόγω της εξάρτησης σε μεγάλο βαθμό από εξωγενείς παράγοντες (καιρικές συνθήκες, συχνότητα και ποιότητα μεταφορών κλπ.), ιδιαίτερα όσον αφορά στον τουρισμό που αποτελεί και την κυριότερη πηγή εισοδήματος. Επίσης, οι ίδιοι παράγοντες επηρεάζουν και τους λοιπούς παραγωγικούς τομείς, δεδομένου ότι συμβάλλουν στην αύξηση της τιμής των παραγόμενων προϊόντων που οδηγεί στην μειωμένη ανταγωνιστικότητα της Περιφέρειας, αλλά και στην μειωμένη συμμετοχή στον τομέα των εξαγωγών με αποτέλεσμα την γενικότερη αστάθεια στον κοινωνικοοικονομικό ιστό της. Πρωτογενής τομέας. Η Περιφέρεια Β. Αιγαίου χαρακτηρίζεται σαν αγροτική περιοχή και ο Αγροτικός Τομέας κατέχει σημαντική θέση στην όλη παραγωγική διαδικασία. Ο αγροτικός τομέας χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη δυναμικών κλάδων (ελαιοκαλλιέργεια, αμπελοκαλλιέργεια, μαστιχοκαλλιέργεια, ιχθυοκαλλιέργεια, αλιεία, κτηνοτροφία). Σ' αυτούς τους κλάδους απασχολείται το μεγαλύτερο μέρος του ενεργού πληθυσμού που απασχολείται στον πρωτογενή τομέα. Η δραστηριότητα των κλάδων αυτών διαφοροποιείται από περιοχή σε περιοχή και χαρακτηρίζει τις περιοχές αυτές. Είναι κλάδοι στους οποίους απασχολείται κατά παράδοση ο τοπικός πληθυσμός και με παραδοσιακά συστήματα καλλιέργειας. Στο γεγονός αυτό, αλλά και στις ιδιαίτερες εδαφικές και κλιματολογικές συνθήκες που χαρακτηρίζουν την Περιφέρεια οφείλεται η παραγωγή παραδοσιακών επώνυμων προϊόντων και η ύπαρξη σημαντικού αριθμού Π.Ο.Π. (Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης) και Π.Γ.Ε. (Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης. Δευτερογενής τομέας. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις που υπάρχουν σήμερα λειτουργούν σε οικογενειακή βάση και περιορίζονται σε δραστηριότητες όπως: κατασκευής μεταλλικών προϊόντων, στον κλάδο των τροφίμων και ποτών (παρασκευή ούζου, τυροκομεία, αλίπαστα, συσκευαστήρια ιχθυοκαλλιεργειών, παρασκευή γλυκών κουταλιού, τυποποίηση μαστίχας), στην επεξεργασία αγροτικών προϊόντων, των προϊόντων επεξεργασίας ξύλου, κ.λ.π., δηλαδή δραστηριότητες που αναπτύσσονται με βάση την εκμετάλλευση μιας τοπικής ύλης ή παράδοσης σε ένα συγκεκριμένο κλάδο όπως π.χ. η μαστίχα στη Χίο, η ελιά στη Λέσβο, η ελαιοκομία και η κεραμική στη Λέσβο, το αμπέλι στη Σάμο και στη Λήμνο. 63

66 Τριτογενής τομέας. Ο τριτογενής τομέας είναι ο δυναμικότερος τομέας οικονομικής δραστηριότητας της Περιφέρειας Β. Αιγαίου, με τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης της χώρας σε όλη τη δεκαετία με κυριότερη ενασχόληση τον τουρισμό. Οι εναλλαγές των τοπίων, το μεγάλο πλήθος και η ποικιλία παραλιών που ικανοποιούν τις διαφορετικές προτιμήσεις του παραδοσιακού τουρισμού, η πολύ καλή ποιότητα των ακτών, η ύπαρξη εναλλακτικών ευκαιριών ήσυχων διακοπών, οι περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους στην ενδοχώρα των νησιών, οι προστατευόμενες περιοχές και το αξιόλογο δομημένο περιβάλλον της, τα ιδιαίτερα πολιτιστικά και θρησκευτικά χαρακτηριστικά της περιοχής, η υψηλή αναγνωρισμότητα τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και στο εξωτερικό, αποτελούν ευνοϊκά στοιχεία για την ανάπτυξη τουριστικής δραστηριότητας υψηλής επισκεψιμότητας. Τέλος, αξιοσημείωτη είναι η αύξηση του ξενοδοχειακού δυναμικού της Περιφέρειας, το οποίο σχεδόν τριπλασιάστηκε στη διάρκεια των τελευταίων 15 ετών. Δραστηριότητες του Πρωτογενούς τομέα Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του πρωτογενή τομέα στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου αφορούν κυρίως στο μικρό μέγεθος και στον πολυτεμαχισμό των εκμεταλλεύσεων, το χαμηλό ποσοστό της καλλιεργούμενης και αρδευόμενης γης, στα φαινόμεναυπερβόσκησης και ερημοποίησης κατά τόπους, στη διαχρονική μείωση της απασχόλησης, στη χρήση παρωχημένων μέσων, πρακτικών και τεχνικών, στην παραγωγή φημισμένων και υψηλής ποιότητας αγροτικών προϊόντων, στη σημαντική εξάρτηση από τις αγροτικές επιδοτήσεις και στην έλλειψη σχεδιασμού ως προς τη διάρθρωση των καλλιεργειών, στο χαμηλό βαθμό εξειδίκευσης των απασχολουμένων και στην έλλειψη ουσιαστικής τεχνικής υποστήριξης, στη μείωση των ιχθυοαποθεμάτων λόγω της υπεραλίευσης και γενικά ακατάλληλων αλιευτικών πρακτικών και στην έλλειψη υποστηρικτικών υποδομών (π.χ. σφαγεία, αλιευτικά καταφύγια). Ο κλάδος της γεωργίας στην Περιφέρεια χαρακτηρίζεται από την ανεπαρκή ποσότητα των προϊόντων και εξαρτάται, ως προς τη βιωσιμότητά του, από συμπληρωματικά εξωγεωργικά εισοδήματα. Μολονότι αυτός ο τύπος επιβίωνε ως πρόσφατα στο περιθώριο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), σήμερα προωθείται τόσο από τις περιφερειακές όσο και από τις περιβαλλοντικές πολιτικές της ΕΕ. Ειδικότερα, στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος, η ενίσχυση της γεωργίας μικρής κλίμακας που συνοδεύεται από πολυδραστηριότητα, μπορεί να προστατεύσει τη μετατροπή της γεωργικής γης σε τουριστική στις παράκτιες ζώνες και να αποτρέψει την εγκατάλειψη των προβληματικών περιοχών όπου διατηρούνται παραδοσιακά γεωργικά συστήματα. Επιπλέον, συνδυασμένη με μια λογική στήριξης της παραγωγής ποιοτικών προϊόντων, θα επέτρεπε τη συνέχιση της παράδοσης των νησιών στην επεξεργασία προϊόντων τοπικής σημασίας και ιδιαίτερης ποιότητας. Η αναδιάρθωση του αγροτικού τομέα προς μια παρόμοια κατεύθυνση, απαιτεί τη στήριξη της τοπικής επιχειρηματικότητας σε επίπεδο χρηματοδότησης, τεχνογνωσίας, πληροφόρησης γύρω από τις αγορές, εμπορίας και διάθεσης. Η 64

67 στήριξη της μικρής αλλά ποιοτικής γεωργίας θα μπορούσε επίσης να προστατεύσει από μια ενδεχόμενη τουριστική μονοκαλλιέργεια, ενώ παράλληλα θα υποβοηθούσε την ανάπτυξη ειδικών/εναλλακτικών μορφών τουρισμού όπως του αγροτουρισμού και του οικοτουρισμού. Σε κάθε περίπτωση, η προώθηση μιας γεωργίας μικρής κλίμακας, προσανατολισμένης στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και στη διατήρηση των παραδοσιακών γεωργικών συστημάτων συνδυάζεται στην Περιφέρεια τόσο με την ευαισθησία των οικοσυστημάτων (βλ. Λέσβος) όσο και με την στρατηγική επιλογή μιας εναλλακτικής τουριστικής ανάπτυξης, βασισμένης στην ιδιαιτερότητα του φυσικού περιβάλλοντος και την πολιτιστική κληρονομιά των νησιών. Απολύτως αναγκαία είναι για την Περιφέρεια η προστασία της γεωργικής γης από ανταγωνιστικές χρήσεις, τόσο σαν ανεκτίμητος οικονομικός πόρος των νησιών όσο και σαν κρίσιμος παράγοντας περιβαλλοντικής διαχείρισης. Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην άμεση προστασία της γεωργικής γης όπου καλλιεργούνται προϊόντα με ΠΟΠ και ΠΓΕ, όπως οι περιοχές με καλλιέργειες μαστιχόδεντρων και οι περιοχές όπου καλλιεργείται η ελιά θρούμπα στη Χίο, καθώς και οι ελαιώνες της Λέσβου και της Σάμου. Για τον κλάδο της κτηνοτροφίας, που αναπτύσσεται παραδοσιακά στα νησιά του Βορείου Αιγαίου και παράγει ποιοτικά και αναγνωρίσιμα τοπικά προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ, ιδιαίτερη σημασία έχει η διαφύλαξη των βοσκοτόπων και η προστασία τους από την υπερβόσκηση που μπορεί να οδηγήσει στην ερημοποίηση. Στην κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να εκπονηθούν για τους βοσκότοπους κάθε νησιού σε επίπεδο Περιφερειακής Ενότητας αντίστοιχες μελέτες διαχείρισης βοσκοτόπων και να ληφθούν σχετικά μέτρα όπως η αγρανάπαυση βοσκοτόπων, η εντατικοποίηση της καλλιέργειας κτηνοτροφικών φυτών, κλπ. Για τους κλάδους της γεωργίας και κτηνοτροφίας προτείνονται ειδικότερα: Ενιαία προώθηση και branding των ποιοτικών τοπικών προϊόντων στις εγχώριες και διεθνείς αγορές στο πλαίσιο του «καλαθιού της περιφέρειας Β. Αιγαίου». Διερεύνηση της χωροθέτησης ΠΟΑΠΔ για την καλύτερη οργάνωση σημαντικών καλλιεργειών σε κάθε νησί (π.χ. για τους ελαιώνες της Λέσβου, τα μαστιχόδεντρα της Χίου, την κτηνοτροφία της Λήμνου) με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας, την αντιμετώπιση προβλημάτων ρύπανσης (π.χ. από τα απόβλητα των ελαιοτριβείων) και την άμεση τροφοδότηση της βιομηχανίας/βιοτεχνίας τυποποίησης και επεξεργασίας των προϊόντων αυτών. Υπαγωγή της γεωργικής γης σε καθεστώς προστασίας, ώστε να διαφυλαχτεί από αλλαγή χρήσης μεγάλης κλίμακας. Η άσκηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας σε ολόκληρη την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου να πραγματοποιείται σύμφωνα με το «Καθεστώς πολλαπλής συμμόρφωσης των Αγροπεριβαλλοντικών Ευρωπαϊκών Κανονισμών» όπως εκάστοτε ισχύει και να εφαρμόζονται υποχρεωτικά οι Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής Υ.Α /568/04 (ΦΕΚ 142/Β / ), ώστε η άσκηση των 65

68 σχετικών δραστηριοτήτων να είναι συμβατή με την προστασία του περιβάλλοντος που αποτελεί συγκριτικό πλεονέκτημα της Περιφέρειας. Προώθηση των καλλιεργειών εκείνων που θα συμβάλλουν στην αύξηση της κάλυψης των καθημερινών διατροφικών αναγκών του πληθυσμού και των επισκεπτών των νησιών από την τοπική και ενδοπεριφερειακή γεωργική παραγωγή, ώστε να περιοριστούν στο ελάχιστο δυνατό οι εισαγωγές σε είδη βασικής διατροφής (π.χ. κηπευτικά, πατάτα, καρπούζια πεπόνια, σύκα, εσπεριδοειδή κλπ). Προώθηση της καλλιέργειας κτηνοτροφικών φυτών κατά προτεραιότητα στο σύνολο των γεωργικών εκτάσεων των νησιών που βρίσκονται σε καθεστώς εγκατάλειψης, ώστε να μειωθούν οι εισαγωγές ζωοτροφών και να αποτραπεί η αλλαγή χρήσης της γεωργικής γης. Προώθηση των βιολογικών καλλιεργειών και εκμεταλλεύσεων που εφαρμόζουν αγροτοπεριβαλλοντικά μέτρα. Προώθηση των θερμοκηπιακών καλλιεργειών σε μη καλλιεργούμενες εκτάσεις. Εξασφάλιση της αναγκαίας συντήρησης της υφιστάμενης αγροτικής οδοποιίας. Εφαρμογή προγραμμάτων για τη διατήρηση των αισθητικών ελαιώνων και αμπελώνων, καθώς και για τη διατήρηση και συντήρηση των αναβαθμίδων. Ειδικά στις επικλινείς εκτάσεις που υπάρχουν ελαιώνες και αμπελώνες δεν επιτρέπεται η αναδιάρθρωση των καλλιεργειών. Παροχή κινήτρων/ευνοϊκών όρων για τη δημιουργία Πολυλειτουργικών Αγροκτημάτων σε αγροτικές εκμεταλλεύσεις που θα λειτουργούν με έμφαση στις τοπικές παραγωγικές δυνατότητες. Αυτά θα δημιουργούνται σε περιοχές οι οποίες διαθέτουν τουλάχιστον καλλιεργήσιμη έκταση, φυτικό ή ζωικό κεφάλαιο και χώρο εστίασης ή δυνατότητα εκπαίδευσης ή δυνατότητα επίδειξης και παρακολούθησης της παραγωγικής διαδικασίας ή οικοτεχνικής μεταποίησης, σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στο άρθρο 52 του ν. 4235/14 (ΦΕΚ/32/Α/ ). Στο πλαίσιο αυτό ενθαρύνεται και η δημιουργία Περιφερειακού δικτύου Πολυλειτουργικών Αγροκτημάτων. Δημιουργία Αγορών Παραγωγών. Σύνδεση της γεωργικής δραστηριότητας με τον Πρότυπο Σταθμό Υποστήριξης της Παραγωγικής Διαδικασίας που προγραμματίζεται να δημιουργηθεί στη Λέσβο από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, ως μέτρο άμεσης προτεραιότητας προκειμένου οι παραγωγοί να πιστοποιούν την ποιότητα του ελαιολάδου αλλά και να λαμβάνουν πολύτιμες συμβουλές για τη διαδικασία παραγωγής και τη βελτίωση της ποιότητας όλων των αγροτικών προϊόντων. Προώθηση της έρευνας σχετικά με τη νησιωτική αγροτική οικονομία, με εστίαση κυρίως στην ελιά, το αμπέλι, τη μαστίχα κλπ. Κέντρο του δικτύου θα αποτελεί ο Πρότυπος Σταθμός Υποστήριξης της Παραγωγικής Διαδικασίας Λέσβου. Στο 66

69 δίκτυο δύναται να συνεισφέρει με την παροχή ερευνητικού έργου το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Προγράμματα προώθησης της ποιότητας των τοπικών προϊόντων και υπηρεσιών, με ταυτόχρονη υλοποίηση προγραμμάτων για την προώθηση της μεσογειακής διατροφής, ως μέτρο άμεσης προτεραιότητας και συνέχισης του «Καλαθιού» των προϊόντων της Περιφέρειας του Βορείου Αιγαίου Η διασφάλιση της ορθολογικής διαχείρισης του υδατικού δυναμικού μέσω της ανάπτυξης των «πράσινων» πρακτικών και της ορθολογικής διαχείρισης στη γεωργία και των κατευθύνσεων των Σχεδίων Λεκανών Απορροής, ώστε να διατηρηθεί η ισορροπία των υδατικών πόρων και να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή, μέσω των παρακάτω μέτρων: α. Εφαρμογή προγραμμάτων μείωσης απωλειών της χρήσης νερού. β. Κατασκευή εγγειοβελτιωτικών έργων μικρής κλίμακας, συλλογικά αρδευτικά δίκτυα, εξωποτάμιες λιμνοδεξαμενές, μικρά φράγματα και μικρές ομβροδεξαμενές σε κατάλληλα σημεία σε όλες τις τοπικές κοινότητες για την άρδευση της γεωργικών καλλιεργειών και την εξυπηρέτηση των κτηνοτροφικών αναγκών, για την εξοικονόμηση νερού. γ. Εφαρμογή του Κώδικα Ορθής Γεωργικής Πρακτικής και του Καθεστώτος Πολλαπλής Συμμόρφωσης της Γεωργίας, καθώς και προώθηση προγραμμάτων μείωσης της χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, με ταυτόχρονη προώθηση οργανοχουμικών εδαφοβελτιωτικών. Σύνταξη Διαχειριστικού Σχεδίου για τη Βόσκηση τόσο σε επίπεδο νησιών όσο και σε επίπεδο Δημοτικών Ενοτήτων, με προτεραιότητα σε εκείνες με το μεγαλύτερο ζωικό κεφάλαιο, με σκοπό τη βέλτιστη διαχείριση της βόσκησης. Στο Διαχειριστικό Σχέδιο θα περιγράφονται ο αριθμός και τα είδη των ζώων που βόσκουν, το σύστημα βόσκησης που ακολουθείται, και οι προτάσεις διαχείρισης που πρέπει να εφαρμοσθούν προκειμένου να ενισχυθεί ή να αποκατασταθεί η παραγωγικότητα, σύμφωνα πάντα με τους Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. Ενδεικτικά αναφέρονται στη συνέχεια μερικά από τα μέτρα που θα περιλαμβάνει το Διαχειριστικό Σχέδιο: α. Αύξηση της παραγωγής της βοσκήσιμης ύλης στους υπάρχοντες βοσκότοπους και βελτίωση της βλάστησης μέσω της λίπανσης με οργανοχουμικά προϊόντα, της επανασποράς του εδάφους, της φύτευσης θάμνων και του ελέγχου των ζιζανίων. β. Χρήση εναλλακτικών πηγών τροφής ή / και ο συνδυασμός εναλλακτικών και υπαρχόντων πηγών τροφής που προέρχονται από δάση, λειμώνες, καλαμιές, κ.α. γ. Μετακίνηση των υπεράριθμων ζώων σε άλλους βοσκοτόπους όπου δεν υπάρχει υπερβόσκηση. 67

70 δ. Εφαρμογή του περιτροπικού συστήματος βόσκησης, με τη διαίρεση του βοσκοτόπου σε τμήματα και τη διαδοχική χρήση του από τα ζώα κατά τη διάρκεια της αυξητικής περιόδου της βλάστησης. Συνίσταται ως ανώτερο όριο βόσκησης σε κάθε τμήμα το ένα (1) έτος και η επανάχρησή του με το πέρας δυο (2) ετών. Επίλυση ιδιοκτησιακών προβλημάτων που αφορούν κυρίως στους κοινόχρηστους βοσκότοπους και σύνταξη διαχειριστικών μελετών για τα κοινόχρηστα βοσκοτόπια. Επίλυση διαχειριστικών συγκρούσεων που προκύπτουν από την εμπλοκή διαφορετικών φορέων της κεντρικής και τοπικής διοίκησης, κυρίως στα θέματα της προστασίας, των αναδασώσεων, της χρήσης των εκτάσεων γης. Να επιτρέπεται η βόσκηση στις προστατευόμενες περιοχές ως διαχειριστικό εργαλείο, εφόσον έχει προηγηθεί μελέτη βοσκοϊκανότητας, για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Παροχή κινήτρων για τη χρήση των τοπικών ποικιλιών και φυλών του ζωικού κεφαλαίου, που χρησιμοποιούν την αυτοφυή βλάστηση περισσότερο αποτελεσματικά από τις βελτιωμένες, με τη χορήγηση ενισχύσεων και απόδοση της προστιθέμενης αξίας στα τελικά προϊόντα των ποικιλιών και των φυλών αυτών. Η κατάρτιση των απασχολουμένων στους κλάδους της γεωργίας και κτηνοτροφίας, με στόχο τη διαρκή βελτίωση των δεξιοτήτων τουςκαι την προσέλκυση νέου ανθρώπινου δυναμικού σχετικά υψηλών προσόντων. Στην κατεύθυνση αυτή τα μέτρα που προτείνονται είναι: α. Εκπαιδευτικά προγράμματα συμβούλων αγροτικής ανάπτυξης. β. Εκπαιδευτικά προγράμματα με αντικείμενο την παραγωγή, την επεξεργασία και την τυποποίηση των τοπικών προϊόντων. γ. Προγράμματα κατάρτισης νέων γεωργών. Σε ότι αφορά την αλιεία, στην ευρύτερη περιοχή των νησιών που αποτελούν την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ασκείται σημαντική θαλάσσια αλιευτική δραστηριότητα. Ο συνολικός αριθμός αλιευτικών σκαφών της Περιφέρειας ανέρχεται στο 12% περίπου των σκαφών της χώρας, υπολειπόμενων όμως σε ιπποδύναμη και δυναμικότητα (στοιχεία Ε.Π. Αλιείας ). Τα κυριότερα προβλήματα του κλάδου προκαλούνται από τη ρύπανση των θαλάσσιων περιοχών, καθώς και την υπεραλίευση που έχουν επιδράσει αρνητικά στα υδάτινα οικοσυστήματα και τα ιχθιαποθέματα, σε συνδυασμό με την αλιευτική δραστηριότητα που πραγματοποιείται από τις τουρκικές ακτές. Σημειώνεται επίσης η έλλειψη σε οργανωμένες ιχθυόσκαλες στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου (λειτουργεί μόνο η ιχθυόσκαλα Χίου), η ανάγκη ανάπτυξης νέων αλιευτικών καταφυγίων, καθώς και επενδύσεων αναβάθμισης και προστασίας/ασφάλειας των υφιστάμενων αλιευτικών καταφυγίων από τους έντονους κυματισμούς και τη διάβρωση των ακτών. 68

71 Ειδικότερες κατευθύνσεις για τον κλάδο της αλιείας είναι οι παρακάτω: Προστασία από την υπεραλίευση και την παράνομη αλιεία, ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω μείωση των ιχθυοαποθεμάτων. Εφαρμογή αλιευτικών πρακτικών που θα σέβονται τη φέρουσα ικανότητα των αλιευτικών περιοχών, ώστε να διασφαλιστεί η ανάπτυξη και βιωσιμότητα του κλάδου, καθώς και η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Σύνδεση της αλιευτικής δραστηριότητας με τον τουρισμό μέσω της προώθησης της ανάπτυξης του αλιευτικού και του καταδυτικού τουρισμού, ώστε να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα του κλάδου. Αναπτυξιακά έργα για τον κλάδο της αλιείας σύμφωνα με την ανάγκη προστασίας των περιοχών αλιείας, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι αλιευτικές πρακτικές που εφαρμόζονται είναι συμβατές με την αειφόρο εκμετάλλευση των φυσικών θαλάσσιων πόρων. Ιδιαίτερη σημασία έχει για την Περιφέρεια η ανάπτυξη του δυναμικού κλάδου των υδατοκαλλιεργειών, που ευνοείται από τις τοπικές συνθήκες. Σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες, στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου ως περιοχές με περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης χαρακτηρίζονται οι θαλάσσιες περιοχές της Καλλονής Λέσβου για οστρακοκαλλιέργεια και της Λαγκάδας Χίου για ιχθυοκαλλιέργεια, ενώ η περιοχή Γέρας Λέσβου χαρακτηρίζεται ως περιοχή με σημαντικό υδατοκαλλιεργητικό ενδιαφέρον. Στις περιοχές αυτές θα πρέπει κατά προτεραιότητα να θεσμοθετηθούν Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) με βάση τους όρους και περιορισμούς που θέτει το Ειδικό Πλαίσιο για τις Υδατοκαλλιέργειες. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στους αρχαιολογικούς χώρους και θεσμοθετημένα μνημεία που βρίσκονται στα σημεία που έχουν οριστεί οι ΠΟΑΥ της Καλλονής (Σκαμιούδι, Αρχαία Πύρα) και οι δραστηριότητες οστρακοκαλλιέργειας που ενδεχομένως να αναπτυχθούν σε αυτό το τμήμα του θαλάσσιου χώρου θα πρέπει να σέβονται εκτός από τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής και την πολιτιστική κληρονομιά. Στις ιδιαίτερες εδαφικές και κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν στην Περιφέρεια οφείλεται η παραγωγή μοναδικών επώνυμων προϊόντων, που συνθέτουν το λεγόμενο «Καλάθι προϊόντων Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου». 69

72 Πίνακας Β.1.1.γ.2: Καλάθι προϊόντων Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Εθνικά Προϊόντα Παραδοσιακά Προϊόντα Τοπικά Προϊόντα Ελαιόλαδα και Ελιές (Λέσβος, Σάμος, Χίος, Ικαρία) Τυροκομικά Προϊόντα από αιγοπρόβειο γάλα (Λέσβος, Λήμνος, Ικαρία, Σάμος, Χίος, Άγιος Ευστράτιος) Μαστίχα Χίου Κρασιά Σάμου, Λήμνου και Ικαρίας Αιγοπρόβειο κρέας Ούζο (Μυτιλήνης, Πλωμαρίου και Χίου) ΛικέρΧίου Τσίπουρο Λήμνου Προϊόντα Αρτοποιίας, Ζαχαροπλαστικής και Ζυμαρικά Λήμνου από τοπικά σιτηρά Μέλι (όλων των νησιών και κυρίως Σάμου, Ικαρίας και Λήμνου) Προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας Ορχιδέα Σάμου Μανταρίνι Χίου Τοπικά Γλυκά Πηγή: Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Εσπεριδοειδή του Κάμπου Χίου και της Σάμου Αμύγδαλα αφράτα Χίου, Αχλάδια αχτσέδεςλέσβου Μήλα Αγιάσου Λέσβου (ρενέτες και ξινόμηλα) Κεράσια Αγιάσου Κάστανα Αγιάσου Σύκα ΕρεσούΛέσβου, Λήμνου Αρωματικά φυτά (σε όλα τα νησιά και ιδίως Σάμο, Ικαρία, Χίο) Όσπρια όπως ο άφκος (είδος φάβας) της Λήμνου Δαμάσκηνα Λήμνου Ζωοτροφές Λήμνου και Λέσβου (π.χ. αραβόσιτος, μηδική, κριθάρι) Κηπευτικά και Μποστανικά Ανθοκομικάείδη Γλυκάνισος (με τεράστια σημασία για τις ποτοποιίες ούζου κυρίως στην Λέσβο, Λήμνο, Χίο) Αρκετά από τα προϊόντα που περιλαμβάνονται στο «Καλάθι» της Περιφέρειας (τυροκομικά, ελιές και ελαιόλαδο, μαστίχα και μαστιχέλαιο, οίνοι) έχουν αναγνωριστεί ως προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) και Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΓΕ), ενώ με πρωτοβουλία του Αγροτικού Συνεταιρισμού Εσπεριδοκαλλιεργητών Χίου έχει υποβληθεί σχετικός φάκελος υποψηφιότητας στην Ε.Ε. για την αναγνώριση του Μανταρινιού Χίου ως προϊόν ΠΓΕ. 70

73 ΠίνακαςΒ.1.1.γ.3: Προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου Α/Α ΠΡΟΪΟΝ/ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΠΟΠ Ή ΠΓΕ 1 Τσίκλα Χίου ΠΟΠ 2 Μαστίχα Χίου ΠΟΠ 3 Μαστιχέλαιο Χίου ΠΟΠ 4 Ελαιόλαδο Λέσβος (Μυτιλήνης) ΠΓΕ 5 Ελαιόλαδο Σάμος ΠΓΕ 6 Ελιές Θρούμπα Χίου ΠΟΠ 7 Καλαθάκι Λήμνου ΠΟΠ 8 Κασέρι ΠΟΠ 9 Λαδοτύρι Μυτιλήνης ΠΟΠ 10 Φέτα ΠΟΠ 11 Γραβιέρα ΠΟΠ Πράγματι, ιδιαίτερες προοπτικές παρουσιάζονται από το ότι η περιφέρεια παρουσιάζει «εξειδίκευση» σε προϊόντα ποιότητας τα οποία διατίθενται στην αγορά με ονομασία προέλευσης, και τα οποία έχουν δημιουργήσει όνομα και πελατεία στο διεθνή χώρο. Παραδείγματα αποτελούν η μαστίχα Χίου, το λάδι, οι ελιές και τα τυροκομικά της Μυτιλήνης, το γλυκό κρασί της Σάμου, τα τυροκομικά και το κρασί της Λήμνου. Τα προϊόντα με ονομασία προέλευσης είναι ασφαλώς περισσότερα και μπορούν να πολλαπλασιάσουν, ενισχύοντας την απασχόληση και το εισόδημα στον πρωτογενή τομέα. Οι ευκαιρίες που προσφέρει ο νέος αναπτυξιακός νόμος μέσω κινήτρων και ο Εφαρμοστικός Νόμος 3986/2011 για την επιτάχυνση της εγκατάστασης νέων επιχειρήσεων και την τεχνική υποστήριξη τους πρέπει να αξιοποιηθούν, και παράλληλα να ενταθεί το μάρκετινγκ των προϊόντων με τη χρήση των τεχνολογιών πληροφορικής και του διαδικτύου. Θα πρέπει επίσης να δοθούν κίνητρα και τεχνική υποστήριξη στους επαγγελματίες του πρωτογενούς τομέα (γεωργούς, κτηνοτρόφους, αλιείς, υδατοκαλλιεργητές) για τη διαφοροποίηση και αναδιάρθρωση της παραγωγής, στρεφόμενοι σε δυναμικές καλλιέργειες με δυνατότητες εξαγωγής των προϊόντων και σε καθετοποίηση. Απαιτούνται κατάλληλα μέτρα για την ενίσχυση του πρωτογενή τομέα (εκπαίδευση, επιδότηση πληγεισών καλλιεργειών, αναδασμοί, βελτίωση καλλιεργειών, λιγότερο υδροβόρες καλλιέργειες, υποδομές άρδευσης, ποιοτικά προϊόντα, υποδομές όπως σφαγεία, τυροκομεία, τυποποιητήρια, κλπ.), με στόχο την επίτευξη σχετικής 71

74 αυτονομίας της περιφέρειας σε βασικά προϊόντα (λάδι, λαχανικά, εσπεριδοειδή, κρέας, γαλακτοκομικά προϊόντα, ψάρια) που ήδη παράγονται στα νησιά. Βασικό εργαλείο που πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω μέσω των ανωτέρω πολιτικών αποτελεί το «καλάθι προϊόντων» της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, ενώ θα πρέπει να αξιοποιηθεί η ύπαρξη του φορέα «Αγροτοδιατροφική Σύμπραξη». Στην κατεύθυνση της δικτύωσης θα πρέπει, σε συνεργασία με τη γειτονική επίσης νησιωτική Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, να γίνει διερεύνηση προς την κατεύθυνση της δημιουργίας του Καλαθιού Προϊόντων Αιγαίου, με ενιαία προώθηση και branding των ποιοτικών τοπικών προϊόντων στις εγχώριες και διεθνείς αγορές. Επίσης στο πλαίσιο σχέσεων με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου θα πρέπει να διερευνηθούν δυνατότητες συνεργασίας με δημιουργία συνεταιρισμών στον τομέα της μεταποίησης προϊόντων του πρωτογενή, με σκοπό τη δημιουργία ποιοτικών προϊόντων σε ανταγωνιστικές ποσότητες με εξαγωγικό προσανατολισμό. Δραστηριότητες του Δευτερογενούς τομέα Συνολικά ο δευτερογενής τομέας της Περιφέρειας Β. Αιγαίου χαρακτηρίζεται από: το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων (μέση απασχόληση και κύκλος εργασιών) που διακρίνει τις περιοχές χαμηλής χωρικής συγκέντρωσης, σημαντικούς πόρους και δυνατότητες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (αιολική ενέργεια, φωτοβολταϊκά πάρκακλπ.), την μη ύπαρξη οργανωμένων χώρων υποδοχής μεταποιητικών δραστηριοτήτων, την εξειδίκευση της μεταποίησης στους κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών. Οι περιορισμοί που υπάρχουν σε ότι αφορά τον Δευτερογενή Τομέα στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου είναι οι κάτωθι: Μη ύπαρξη οργανωμένων χώρων εγκατάστασης βιοτεχνιών και οχλουσών δραστηριοτήτων. Υψηλά κόστη μεταφοράς εμπορευμάτων λόγω μη εφαρμογής του μεταφορικού ισοδύναμου. Συνεχιζόμενη τάση συγκέντρωσης επιχειρηματικών υποδομών κατά μήκος του βασικού επαρχιακού δικτύου. Διατήρηση παραδοσιακών τρόπων οργάνωσης (οικογενειακές επιχειρήσεις) με περιορισμένες δυνατότητες ενσωμάτωσης καινοτομιών. Έλλειψη δικτυώσεων και επιφυλακτικότητα σε συνεργασίες μεταξύ των κλάδων. Έλλειψη επαρκούς συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων και των φορέωνυπηρεσιών υποστήριξης της επιχειρηματικότητας και περιορισμένη ενεργοποίηση των υφιστάμενων Δικτύων συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων. 72

75 Έλλειψη λιμενικών υποδομών εμπορευματικού χαρακτήρα. Διεθνείς οικονομικές εξελίξεις που οδηγούν σε συμπίεση τις δραστηριότητες μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που αντιπροσωπεύουν το βασικό κορμό της τοπικής οικονομίας. Μη ύπαρξη σύνδεσης με την ηπειρωτική χώρα, για τη μεταφορά της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ. Περιορισμένη αξιοποίηση εναλλακτικών μορφών ενέργειας λόγω περιβαλλοντικών περιορισμών. Η έλλειψη χωροθετημένων υποδοχέων του δευτερογενή τομέα (ΒΙΟΠΑ, ΠΟΑΠΔ, ΠΟΑΥ κτλ.) δεν διευκόλυνε την επιχειρηματική δραστηριότητα παρά την ύπαρξη κινήτρων που προβλέπονταν στους αναπτυξιακούς νόμους που είχαν θεσμοθετηθεί Η νησιωτικότητα και η δυσκολία πρόσβασης δυσχέραινε την ανάπτυξη του δευτερογενούς τομέα λόγω του αυξημένου κόστους μεταφοράς και της δυσκολίας μετακίνησης των εμπορευμάτων Η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού δυσχέραινε επίσης την ανάπτυξη καινοτόμων επιχειρήσεων του δευτερογενούς τομέα. Η οικονομική κρίση και η δυσκολία χρηματοδότησης από τον τραπεζικό τομέα λειτούργησε επίσης ανασταλτικά στην ανάπτυξη των προβλεπόμενων από το ΠΠΣΧΑ δράσεων ανάπτυξης του δευτερογενούς τομέα Η έλλειψη χωροθετήσεων των χώρων ανάπτυξης των μεταλλευτικών και εξορυκτικών δραστηριοτήτων και των χώρων επεξεργασίας με σύγχρονη προστασία του Περιβάλλοντος μέσω των απαιτούμενων στρατηγικών και λοιπών περιβαλλοντικών μελετών, λειτούργησε ανασταλτικά στην ανάπτυξη των επενδύσεων του κλάδου. Η έλλειψη των απαιτούμενων χερσαίων λιμενικών χώρων υποδοχής των δραστηριοτήτων μεταφοράς των προϊόντων του δευτερογενούς τομέα δεν έδωσε την απαιτούμενη δυναμική ώθηση Η περιορισμένη κάλυψη σε ενέργεια, ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες, μικρή χρήση ΑΠΕ κυρίως λόγω προβλημάτων διασύνδεσης, εξάρτηση από το πετρέλαιο. Οι προοπτικές που μπορούν να αξιοποιηθούν και να βελτιώσουν την θέση της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στον δευτερογενή τομέα είναι οι εξής: στενότερη διασύνδεση της μεταποίησης με τη γεωργοκτηνοτροφική και αλιευτική παραγωγή (καθετοποίηση παραγωγής). αξιοποίηση του εξαγωγικού δυναμικού των μεταποιημένων διατροφικών προϊόντων (συμπεριλαμβανομένης της δυνατότητας πρόσβασης προώθησης προϊόντων στην τουρκική αγορά). 73

76 ενεργοποίηση συλλογικών επιχειρηματικών φορέων και προσπάθειες αξιοποίησης των πανεπιστημιακών σχολών για την ενσωμάτωση καινοτομιών και την βελτίωση της εξωστρέφειας των τοπικών επιχειρήσεων. ισχυρή τοπική παράδοση με ενδιαφέροντα στοιχεία σύνδεσης της τοπικής παραγωγής και του πολιτισμού. ικανοποιητική προσπελασιμότητα εσωτερικού οδικού δικτύου που ευνοεί την αποκέντρωση επιχειρήσεων. αξιοποίηση όλων των διαθέσιμων ΑΠΕ, όπως του αιολικού δυναμικού, της γεωθερμικής ενέργειας, του ήλιου, των κυμάτων, του βιοαερίου κλπ. και αύξηση του ενδιαφέροντος για χρηματοδότηση επενδύσεων σε ΑΠΕ. Βασική προϋπόθεση αποτελεί κατά τη διαδικασία χωροθέτησης εγκαταστάσεων ΑΠΕ ο σεβασμός των κριτηρίων χωροθέτησης του Ε.Π. για τις ΑΠΕ καθώς και οι ειδικότερες κατευθύνσεις της παρούσας για τα τοπία διεθνούς και εθνικής εμβέλειας των νησιών. Ο δευτερογενής τομέας έχει σημαντικές προοπτικές ιδιαίτερα όσον αφορά στα προϊόντα που συνδέονται με τη γεωργική και κτηνοτροφική παραγωγή, καθώς και την παραγωγή της αλιείας και της υδατοκαλλιέργειας, προσδίδοντας προστιθέμενη αξία στην παραγωγή επεξεργασμένων και τυποποιημένων προϊόντων αλλά και στη μεταποίηση και στην αξιοποίηση των ορυκτών πόρων (μάρμαρα, μεταλλεύματα, ορυκτά, κλπ.). Παράλληλα, η παραγωγή παραδοσιακών προϊόντων, είτε τροφίμων ή χειροτεχνημάτων προϊόντων μικρο βιοτεχνίας έχει σημαντικές προοπτικές διείσδυσης στην αγορά του τουρισμού ώστε να καλυφθούν ανάγκες που σήμερα καλύπτουν εισαγόμενα προϊόντα χαμηλής αισθητικής και ποιότητας. Πράγματι, κυρίαρχη θέση στη δομή του δευτερογενούς τομέα στην Περιφέρεια έχει η μεταποίηση αγροτικών προϊόντων, σε πολλές περιπτώσεις παραδοσιακών με ΠΟΠ ή ΠΓΕ. Γενικά οι μεταποιητικές αυτές δραστηριότητες κατανέμονται χωρικά ανά νησί ως εξής: Βιοτεχνίες παρασκευής ούζου (στη Λέσβο, τη Χίο, τη Λήμνο και τη Σάμο), Τυροκομεία (στη Λέσβο, τη Χίο και τη Λήμνο), Βιοτεχνίες αλίπαστων (στη Λέσβο), Συσκευαστήρια ιχθυοκαλλιεργειών (στη Χίο), Ελαιοτριβεία (κυρίως στη Λέσβο και δευτερευόντως στη Χίο), Βιοτεχνίες παρασκευής γλυκών κουταλιού (στη Χίο), Επεξεργασία και τυποποίηση μαστίχας (στη Χίο) Οινοποιία (στη Λέσβο, τη Λήμνο, τη Σάμο και τη Χίο). Σήμερα δεν λειτουργεί κάποιος οργανωμένος υποδοχέας μεταποιητικών μονάδων στην Περιφέρεια. Στις προτεινόμενες παραπάνω ΠΟΑΠΔ του πρωτογενή τομέα, ενδείκνυται η χωροθέτηση μονάδων μεταποίησης των προϊόντων του πρωτογενούς τομέα, οι οποίες ανήκουν στον κλάδο τροφίμων ποτών και συνδέονται με την 74

77 οργάνωση της καθετοποίησης των συγκεκριμένων δυναμικών προϊόντων και την εξασφάλιση των απαραίτητων προϋποθέσεων για την εύρυθμη και οικονομικά αποδοτικότερη λειτουργία τους. Επιπλέον, στο πλαίσιο της οργανωμένης ανάπτυξης δραστηριοτήτων του δευτερογενούς τομέα που είτε δεν συνδέονται με τη μεταποίηση των συγκεκριμένων προϊόντων του πρωτογενή, είτε έχουν διαφορετικές ανάγκες χωροθέτησης, κρίνεται απαραίτητη στα μεγαλύτερα νησιά της Περιφέρειας η συγκέντρωσή τους σε εκτός σχεδίου περιοχές που πληρούν βασικές προϋποθέσεις (όχι σε μεγάλη απόσταση από το κύριο αστικό κέντρο του νησιού, με ικανοποιητική οδική πρόσβαση, ικανή έκταση για τη χωροθέτηση των απαραίτητων υποδομών, κλπ.), με τη δυνατότητα μετεξέλιξης της περιοχής συγκέντρωσης ή τμήματός της σε Βιοτεχνικό Πάρκο (ΒΙΟΠΑ) με πολεοδόμηση εφόσον παρατηρηθεί ικανή συγκέντρωση μονάδων. Ειδικότερες κατευθύνσεις για την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του δευτερογενούς τομέα στην Περιφέρεια, αποτελούν οι εξής: Κατ εφαρμογή του Ειδικού Πλαισίου για τη Βιομηχανία, να είναι κατ αρχήν αποδεκτή η χωροθέτηση των εγκαταστάσεων του δευτερογενούς τομέα σε περιοχές του δικτύου ΦΥΣΗ (NATURA) 2000,σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις που τίθενται από τα ειδικά καθεστώτα προστασίας τους. Δεν επιτρέπεται η εγκατάσταση βιομηχανικών μονάδων στους οικοτόπους προτεραιότητας, στις περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης και προστασίας της φύσης του ν. 3937/11 τους πυρήνες βιοτόπων, τους υγροτόπους, τα δάση και τις δασικές εκτάσεις (εκτός των προβλεπόμενων από τη δασική νομοθεσία), τα διατηρητέα μνημεία της φύσης, καθώς και την οικολογικά ευαίσθητη ζώνη περιμετρικά αυτών που δύναται να τα επηρεάζει άμεσα. Παροχή κινήτρων προκειμένου οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις και οι μεταποιητικές μονάδες αγροτικών προϊόντων να διαθέτουν Απόφαση Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (ΑΕΠΟ) σε ισχύ και κατά συνέπεια να εφαρμόζουν το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης ISO 14000, το Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης EMAS, καθώς και Σήμανση Eco Label. Να αποθαρρύνεται η χωροθέτηση των βιομηχανικών μονάδων στην κρίσιμη παραθαλάσσια ζώνη, κυρίως στις αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές. Να επιτρέπεται η συνύπαρξη των δραστηριοτήτων της παραδοσιακής βιοτεχνίαςχειροτεχνίας, καθώς και των μονάδων μεταποίησης και τυποποίησης προϊόντων ΠΓΕ και ΠΟΠ με τις τουριστικές δραστηριότητες, πρωτίστως για τις περιπτώσεις που οι εν λόγω μονάδες είναι επισκέψιμες. Για την ίδρυση ή το μετασχηματισμό υφιστάμενων μονάδων με ανάγκη χωροθέτησης σε άμεση επαφή με το θαλάσσιο μέτωπο, δίνονται οι ακόλουθες κατευθύνσεις: α. Να επιλεγούν τα κατάλληλα σημεία εγκατάστασης των ενεργειακών δραστηριοτήτων σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της παρ. 8 του άρθρ. 5 του Ε.Π. για τη Βιομηχανία, με απαγόρευση της χωροθέτησης σε κλειστούς 75

78 κόλπους και απαραίτητη προϋπόθεση εγκατάστασης την εξασφάλιση ικανής απόστασης από λιβάδια ποσειδωνίας, αμμώδεις παραλίες και υδατοκαλλιέργειες. β. Για όσο ακόμα η Περιφέρεια παραμένει μη διασυνδεδεμένη με το ηπειρωτικό δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, οι ζώνες εγκατάστασης συμβατικών ενεργειακών δραστηριοτήτων θα πρέπει να συνοδεύονται από κοινές λιμενικές υποδομές. Να περιοριστεί δραστικά η παρόδια ανάπτυξη των μονάδων μεταποίησης και των λοιπών επιχειρηματικών δραστηριοτήτων (αποθήκες, "μάντρες" οικοδομικών υλικών αλλά και εμπορικές εκθέσεις αυτοκινήτων, επίπλων κλπ.) κατά μήκος των βασικών οδικών αξόνων, ώστε να εξορθολογιστούν οι λειτουργίες, να αποτραπούν οι δυσμενείς επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης και διάσπαρτης χωροθέτησης των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και να διασφαλιστεί το επίπεδο ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ειδικά για τα ελαιοτριβεία: α. Να χρησιμοποιηθεί η σύγχρονη τεχνολογία για την πρόληψη μείωση της παραγωγής υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων (Υ.Α.Ε.) και της επεξεργασίας και αξιοποίησής τους αποκλειστικά ως βιομάζα, προκειμένου να αποκλειστεί η διάθεσή τους στο περιβάλλον που το επιβαρύνει έστω και παροδικά λόγω εποχικότητας της δραστηριότητας. Ενδεικτικά αναφέρεται ως περιοχή στην οποία θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα ως προς την εφαρμογή αυτού του μέτρου ο Κόλπος Γέρας Λέσβου. β. Να χρηματοδοτηθούν, στα πλαίσια της νησιωτικότητας οι παρακάτω δράσεις: o Υποδομές επεξεργασίας/αξιοποίησης των Υ.Α.Ε. ως βιομάζα (παραγωγή κομπόστ, φαινόλες κλπ). o Διερεύνηση των επιδράσεων της απόθεσης υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων σε παραγωγικές εκτάσεις προς όφελος της γεωργίας. o Προγράμματα έρευνας εναλλακτικών και βιώσιμων μεθόδων επεξεργασίας και πιλοτική εφαρμογή αυτής, ώστε να μειωθεί το υψηλό κόστος που συνεπάγεται η εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας. o Προγράμματα έρευνας και πιλοτικής εφαρμογής που θα παρέχουν τη δυνατότητα αξιοποίησης χρήσιμων συστατικών των υγρών αποβλήτων ελαιοτριβείων (π.χ. αντιοξειδωτικά, πολυφαινόλες κλπ) από νέες επιχειρήσεις που θα στηρίξουν την έναρξη εργασιών τους σε αυτό τον σκοπό. Δραστηριότητες του Τριτογενούς τομέα Κυρίαρχη δραστηριότητα του τριτογενή τομέα στην Περιφέρειας Β. Αιγαίου και κλάδος με σημαντική διείσδυση σε πλήθος άλλων κλάδων του τριτογενή αλλά και άλλων τομέων της οικονομίας, είναι ο τουρισμός. Οι περιορισμοί και τα 76

79 προβλήματα που υφίστανται στον κλάδο του τουρισμού στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου αφορούν: Μικρό αριθμό τουριστικών καταλυμάτων υψηλής στάθμης και υποδομές μέσης δυναμικότητας με το μεγαλύτερο μέρος αυτών να αποτελούν οικογενειακές επιχειρήσεις. Εποχική τουριστική δραστηριότητα σε συνδυασμό με την μικρή μέση διάρκεια παραμονής τουριστών. Έλλειψη επαρκών σταθμών ελλιμενισμού και ανεφοδιασμού των τουριστικών σκαφών (μαρίνες). Ελλείψεις σε βασικές υποδομές, ως προς τις πύλες εισόδου (λιμάνι, αεροδρόμιο) με αποτέλεσμα την έλλειψη εύκολης προσπελασιμότητας τόσο με την εγχώρια, όσο και με την διεθνή αγορά τουρισμού και συνακόλουθη επιβάρυνση του κόστους ως προορισμού (επιβάρυνση σε χρόνο και οικονομικό κόστος). Χρονική και χωρική υπερσυγκέντρωση της τουριστικής κίνησης και δραστηριότητας. Οι δυνατότητες που δύνανται να αξιοποιηθούν προκειμένου να αναπτυχθεί ο τουρισμός στην Περιφέρεια με ευνοϊκότερους όρους, είναι: Η διεύρυνση της τουριστικής αγοράς της περιφέρειας. Ήδη τα τελευταία χρόνια παρατηρούνται σημαντικής κλίμακας αφίξεις Τούρκων και Ρώσων επισκεπτών με συνεχώς αυξανόμενους ρυθμούς. Επισημαίνεται ότι ιδιαίτερες προοπτικές παρουσιάζει η αξιοποίηση της αυξημένης τουριστικής κίνησης των παραλίων της Τουρκίας με διαμόρφωση ελκυστικών τουριστικών προϊόντων, ενεργοποίηση σχημάτων επιχειρηματικής συνεργασίας και στοχευμένη προβολή, ώστε να επιτευχθεί ισόρροπη αμφίδρομη διακίνηση τουριστών μεταξύ των δύο πλευρών. Η δυνατότητα ανάπτυξης ειδικών/εναλλακτικών μορφών τουρισμού με την αξιοποίηση των μοναδικής αξίας φυσικών πόρων (περιοχές φύσης υπό προστασία, μη επιβαρυμένες από την ανθρώπινη δραστηριότητα αξιόλογες θαλάσσιες περιοχές μοναδικού κάλλους), καθώς και του πλούσιου πολιτιστικού, ιστορικού και αξιόλογου κτιριακού αποθέματος και της ύπαρξης ιαματικών πηγών. Η ανάπτυξη ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού, πέραν του εμπλουτισμού του τουριστικού προϊόντος που επιτυγχάνει, αποτελεί σημαντικό παράγοντα προς τη διεύρυνση της τουριστικής περιόδου ώστε στην Περιφέρεια να καλύπτει ολόκληρο το χρόνο. Η ύπαρξη προδιαγραφών και πλαισίου για τη μορφολογία και την αισθητική των νέων κατασκευών σε παραδοσιακά πρότυπα. Η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και διαμόρφωση ισχυρής φυσιογνωμίας ταυτότητας προορισμού, ελκυστικής για τον επισκέπτη. Η ικανοποιητική εσωτερική προσπελασιμότητα. 77

80 Η ύπαρξη προδιαγραφών και πλαισίου για τη μορφολογία και την αισθητική των νέων κατασκευών σε παραδοσιακά πρότυπα. Η πλούσια πολιτιστική κληρονομιά και διαμόρφωση ισχυρής φυσιογνωμίας ταυτότητας προορισμού, ελκυστικής για τον επισκέπτη. Η δυνατότητα ολοκλήρωσης του τουριστικού προϊόντος με την αξιοποίηση συνεργειών με τους παραδοσιακούς κλάδους και τις τοπικές δραστηριότητες της περιοχής (προϊόντα ΠΟΠ και ΠΓΕ, υπηρεσίες εστίασης και τοπική γαστρονομία) και την ανάπτυξη διατομεακών/κλαδικών συνεργασιών για την προσέλκυση τουριστών. Βασικές κατευθύνσεις για τον τουρισμό Υιοθετούνται οι κατευθύνσεις του τροποποιημένου Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό, για τα νότια παράλια της Σάμου και τα αστικά κέντρα του νησιού(σάμος και Καρλόβασι), που τοποθετούνται στην κατηγορία «Α1 Αναπτυγμένες τουριστικά περιοχές». Απαραίτητη κρίνεται η τροποποίηση της εν ισχύ με το Π.Δ. της (ΦΕΚ 100 Δ/ ) Ζώνης Οικιστικού Ελέγχου (ΖΟΕ) Σάμου στην κατεύθυνση εναρμόνισης με το σχετικό Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α. για τον Τουρισμό και τους Νόμους 4002/2011 και 4179/2013, και συγκεκριμένα των Ζωνών: Ζ Περιοχές προστασίας γεωργικής γης. Σημειώνεται ότι θα πρέπει να ληφθεί μέριμνα για τον καθορισμό γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας εντός της ζώνης αυτής βάσει των κριτηρίων της ΚΥΑ υπαριθμ (ΦΕΚ 1528 Β/ ) προ της προτεινόμενης τροποποίησης. Η Καλλιεργούμενες εκτάσεις. Ισχύει η προϋπόθεση για τη διερεύνηση καθορισμού γεωργικής γης υψηλής παραγωγικότητας βάσει των κριτηρίων της ανωτέρω ΚΥΑ, προ της προτεινόμενης τροποποίησης. Θ Περιοχές κυρίως προστασίας δασών και δασικών εκτάσεων. Η τροποποίηση θα προϋποθέτει τον ακριβή καθορισμό των δασών και δασικών εκτάσεων που θα παραμείνουν υπό προστασία. Ι Περιοχές τουρισμού, αναψυχής και παραθεριστικής κατοικίας. Οι κατευθύνσεις που προωθούνται για τις Ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές, με βάση τις ρυθμίσεις του Ε.Π. για τον Τουρισμό, έχουν ως εξής: Ανάδειξη στοιχείων ταυτότητας με στόχο τη διαφοροποίηση του τουριστικού χαρακτήρα της περιοχής, και ανάπτυξη ειδικών τουριστικών υποδομών και εγκαταστάσεων που εμπλουτίζουν και διευρύνουν το τουριστικό προϊόν. Μέριμνα για την αντιμετώπιση συγκρούσεων μεταξύ δραστηριοτήτων και την αποτροπή της μονόπλευρης εξάρτησης από τον τουρισμό. Ανάληψη δράσεων αποφόρτισης και προστασίας των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων που δέχονται υψηλές πιέσεις, ιδίως με την εφαρμογή ολοκληρωμένων πρακτικών διαχείρισης των υδατικών πόρων και των υγρών και 78

81 στερεών αποβλήτων και την προώθηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας των εγκαταστάσεων. Προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, με την αναγνώριση και συνδυασμένη προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε περιοχής. Ανάληψη δράσεων αναβάθμισης του δομημένου χώρου, με πολεοδομικές παρεμβάσεις, όπως αναπλάσεις κοινόχρηστων χώρων με αύξηση των ελεύθερων χώρων και των χώρων πρασίνου και παροχή κινήτρων για αναπλάσεις ιδιωτικών χώρων σε συνδυασμό με τη βελτίωση των κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών παραμέτρων. Προσαρμογή νέων εγκαταστάσεων στα μορφολογικά πρότυπα και την κλίμακα των οικισμών. Αξιοποίηση των εκάστοτε τοπικών πόρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ανάπτυξη ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού και ένταξή τους στο τουριστικό προϊόν με ταυτόχρονη μέριμνα για την προστασία των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων. Παροχή κινήτρων για εκσυγχρονισμό υφιστάμενων τουριστικών μονάδων με παράλληλη αναβάθμιση σε τύπους και κατηγορίες καταλυμάτων (4 και 5 αστέρια) ή επέκταση αυτών και συμπληρώσεις με ειδικές τουριστικές υποδομές. Δράσεις εξυγίανσης περιοχών μέσω επανάχρησης αξιόλογων κτιρίων ή συνόλων, και παροχής κινήτρων για o μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες, o για μερική ή ολική απόσυρση μη αξιόλογων, απαξιωμένων ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων και εγκαταστάσεων χρήσης τουρισμού, o για κατεδάφιση μη αξιόλογων ή μη απαραίτητων ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων που προσβάλλουν το τοπίο. Προώθηση Σχεδίων Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, για την αντιμετώπιση της κυκλοφοριακής συμφόρησης, την ενίσχυση των μέσων μαζικής μεταφοράς και των «ήπιων» μορφών μετακίνησης (όπως βάδισμα, ποδήλατο) και τη βελτίωση της ασφάλειας των πεζών και διακινουμένων, καθώς και μέτρων βελτίωσης των εισόδων και της σήμανσης των πόλεων. Θέσπιση δυνατότητας χαρακτηρισμού, είτε μέσω των υφισταμένων είτε μέσω νέων ειδικών προς τούτο εργαλείων χωρικού σχεδιασμού, τμημάτων των περιοχών Α1 ως Περιοχών Ενεργητικής Παρέμβασης και Ανάπλασης με τον προσδιορισμό μέτρων για την αναβάθμιση ή και την ανάπτυξη του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, σε συνδυασμό με την παρακολούθηση της εφαρμογής των μέτρων αυτών για τη διαπίστωση της αποτελεσματικότητάς τους. Αναβάθμιση και μετατροπή υφισταμένων ξενοδοχειακών καταλυμάτων σε σύνθετα τουριστικά καταλύματα. Ολοκληρωμένες πολιτικές τουριστικής ανάπτυξης μέσω οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων και 79

82 σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης έναντι της σημειακής χωροθέτησης τουριστικών καταλυμάτων. Περιορισμός της κατασκευής νέων καταλυμάτων σε κατηγορίες 4 και 5 αστέρων. Σε εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές αύξηση της ελάχιστης απαιτούμενης επιφάνειας γηπέδου σε είκοσι (20) στρέμματα και θέσπιση μέγιστης πυκνότητας 8 και 9 κλινών/στρέμμα για ξενοδοχεία 5 και 4 αστέρων, αντιστοίχως. Υιοθέτηση της κατεύθυνσης αυτής και στην περίπτωση επέκτασης υφιστάμενου καταλύματος, πλην της περίπτωσης τυχόν συμπλήρωσης αυτού με ειδικές τουριστικές υποδομές, εκτός αν αυτό αποκλείεται από ειδικές διατάξεις. Για τα παράλια και περιορισμένες περιοχές της ενδοχώρας των λοιπών μεγαλύτερων νησιών της περιφέρειας (Λέσβος, Λήμνος, Χίος, Ικαρία), που χαρακτηρίζονται ως «Α2 Αναπτυσσόμενες τουριστικά περιοχές», ισχύουν σε γενικές γραμμές οι παραπάνω κατευθύνσεις με τις εξής ειδικότερες στοχεύσεις: α. Ολοκληρωμένες τουριστικές παρεμβάσεις με αναπτυξιακό χαρακτήρα για την περιοχή, όπως οργανωμένοι υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων, σύνθετα τουριστικά καταλύματα, ειδικά προγράμματα τουριστικής ανάπτυξης και ανάπτυξη βασικών υποδομών (όπως λιμένες, αεροδρόμια κ.λπ.). β. Ανάδειξη στοιχείων ταυτότητας και αναγνωρισιμότητας της περιοχής. γ. Ανάπτυξη ειδικών τουριστικών υποδομών και εγκαταστάσεων που εμπλουτίζουν και διευρύνουν το τουριστικό προϊόν. δ. Προώθηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας των εγκαταστάσεων (προώθηση ΑΠΕ, βιοκλιματικών μεθόδων σχεδιασμού κ.ά.). ε. Προστασία, αποκατάσταση και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, με την αναγνώριση και συνδυασμένη προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε περιοχής. στ. Ανάληψη δράσεων αναβάθμισης του δομημένου χώρου, με πολεοδομικές παρεμβάσεις, όπως αναπλάσεις κοινόχρηστων χώρων με αύξηση των ελεύθερων χώρων και των χώρων πρασίνου και παροχή κινήτρων για αναπλάσεις ιδιωτικών χώρων. ζ. Κατασκευή νέων, συμπλήρωση και αναβάθμιση υφιστάμενων τεχνικών, κοινωνικών (περίθαλψης και αθλητισμού), περιβαλλοντικών και πολιτιστικών υποδομών (μουσεία, κ.λπ.). η. Αξιοποίηση των εκάστοτε τοπικών πόρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ανάπτυξη ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού (αγροτουρισμού, περιηγητικού, πεζοπορικού, πολιτιστικού τουρισμού κ.λπ.). θ. Παροχή κινήτρων για εκσυγχρονισμό υφιστάμενων τουριστικών μονάδων με παράλληλη αναβάθμιση σε τύπους και κατηγορίες καταλυμάτων (3, 4 και 5 80

83 αστέρια) ή επέκταση αυτών και συμπληρώσεις με ειδικές τουριστικές υποδομές. ι. Επανάχρηση αξιόλογων κτιρίων ή συνόλων και παροχή κινήτρων για μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες. ια. Παροχή κινήτρων για μερική ή ολική απόσυρση μη αξιόλογων, απαξιωμένων ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων και εγκαταστάσεων χρήσης τουρισμού, καθώς και παροχή κινήτρων για κατεδάφιση μη αξιόλογων ή μη απαραίτητων ή εγκαταλελειμμένων κτιρίων που προσβάλλουν το τοπίο. ιβ. Θέσπιση δυνατότητας χαρακτηρισμού, είτε μέσω των υφισταμένων είτε μέσω νέων ειδικών προς τούτο πολεοδομικών εργαλείων, τμημάτων των περιοχών Α2 ως Περιοχών Ενεργητικής Παρέμβασης και Ανάπλασης με τον προσδιορισμό μέτρων για την αναβάθμιση ή και την ανάπτυξη του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, σε συνδυασμό με την παρακολούθηση της εφαρμογής των μέτρων αυτών για τη διαπίστωση της αποτελεσματικότητάς τους. ιγ. Λήψη μέτρων για την έγκαιρη πρόληψη φαινομένων υποβάθμισης της ποιότητας των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων. ιδ. Βελτίωση της προσβασιμότητας των δυσπρόσιτων τουριστικών πόρων. ιε. Αναμόρφωση των όρων και περιορισμών της σημειακής χωροθέτησης τουριστικών καταλυμάτων με βάση τις ακόλουθες κατευθύνσεις: i) Περιορισμός της κατασκευής νέων καταλυμάτων σε κατηγορίες 3, 4 και 5 αστέρων ii) Σε εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές, αύξηση της ελάχιστης απαιτούμενης επιφάνειας γηπέδου σε δέκα (10) στρέμματα και θέσπιση μέγιστης πυκνότητας 8, 9 και 10 κλινών/στρέμμα για ξενοδοχεία 5, 4 και 3 αστέρων, αντιστοίχως. Υιοθέτηση της κατεύθυνσης αυτής και στην περίπτωση επέκτασης υφιστάμενου καταλύματος, πλην της περίπτωσης τυχόν συμπλήρωσης αυτού με ειδικές τουριστικές υποδομές εκτός αν αυτό αποκλείεται από ειδικές διατάξεις. ιστ. Αναβάθμιση και μετατροπή υφισταμένων ξενοδοχειακών καταλυμάτων σε σύνθετα τουριστικά καταλύματα. ιζ. Χωροθέτηση οργανωμένων κατασκηνώσεων (camping) Για τα τμήματα των νησιών της Ομάδας Ι (Λήμνος, Λέσβος Σάμος, Χίος, Ικαρία) που εντάσσονται στις υπό στοιχεία (Α) και (Β) κατηγορίες περιοχών, ισχύουν οι κατευθύνσεις των κατηγοριών αυτών, με έμφαση στις ακόλουθες: α. Αντιμετώπιση συγκρούσεων μεταξύ δραστηριοτήτων. β. Έλεγχος των περιβαλλοντικών πιέσεων και του είδους της ανάπτυξης. 81

84 γ. Προώθηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας των εγκαταστάσεων (προώθηση ΑΠΕ, βιοκλιματικών μεθόδων σχεδιασμού κ.ά.). δ. Μέριμνα για την αποτροπή της μονόπλευρης εξάρτησης από τον τουρισμό, ε. Ένταξη υποδομών και εγκαταστάσεων ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού στο προσφερόμενο προϊόν, με μέριμνα για την προστασία των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων στην περιοχή ανάπτυξής τους. στ. Προσαρμογή νέων εγκαταστάσεων στα μορφολογικά πρότυπα και την κλίμακα των οικισμών. ζ. Πολιτικές ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης μέσω οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων ήπιας ανάπτυξης και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης έναντι της σημειακής χωροθέτησης τουριστικών καταλυμάτων. η. Θέσπιση δυνατότητας χαρακτηρισμού, είτε μέσω των υφισταμένων είτε μέσω νέων ειδικών προς τούτο εργαλείων χωρικού σχεδιασμού, τμημάτων των νησιών της Ομάδας Ι ως Περιοχών Ενεργητικής Παρέμβασης και Ανάπλασης με τον προσδιορισμό μέτρων για την αναβάθμιση ή και την ανάπτυξη του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, σε συνδυασμό με την παρακολούθηση της εφαρμογής των μέτρων αυτών για τη διαπίστωση της αποτελεσματικότητάς τους. Στα υπόλοιπα νησιά που ανήκουν στην Ομάδα ΙΙ οι Στρατηγικές κατευθύνσεις χωρικής οργάνωσης και ανάπτυξης που προωθούνται κατά προτεραιότητα είναι : α. Βελτίωση της προσβασιμότητας β. Διαφύλαξη φυσικών, ιστορικών, αρχιτεκτονικών, κ.ά., σημείων του χώρου με «μοναδικά» χαρακτηριστικά. γ. Αποκατάσταση και αξιοποίηση παλαιών κελυφών, επανάχρηση αξιόλογων κτιρίων ή συνόλων και παροχή κινήτρων για μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες τουλάχιστο 3 αστέρων. δ. Προσαρμογή νέων εγκαταστάσεων στα μορφολογικά πρότυπα και την κλίμακα των οικισμών. ε. Αξιοποίηση των εκάστοτε τοπικών πόρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ανάπτυξη ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού (αγροτουρισμού, περιηγητικού, πεζοπορικού, πολιτιστικού τουρισμού, θαλάσσιου τουρισμού, κ.α.). στ. Παροχή κινήτρων για εκσυγχρονισμό υφιστάμενων τουριστικών μονάδων με παράλληλη αναβάθμιση σε τύπους και κατηγορίες καταλυμάτων (3, 4 και 5 αστέρια) ή επέκταση αυτών και συμπληρώσεις με ειδικές τουριστικές υποδομές. ζ. Αναμόρφωση των όρων και περιορισμών της σημειακής χωροθέτησης τουριστικών καταλυμάτων με βάση τις ακόλουθες κατευθύνσεις: 82

85 i) Περιορισμός της κατασκευής νέων καταλυμάτων σε κατηγορίες 3, 4 και 5 αστέρων, μέγιστης δυναμικότητας 100 κλινών. ii) Σε εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές, αύξηση της ελάχιστης απαιτούμενης επιφάνειας γηπέδου σε δεκαπέντε (15) στρέμματα και θέσπιση μέγιστης πυκνότητας 8, 9 και 10 κλινών/στρέμμα για ξενοδοχεία 5, 4 και 3 αστέρων, αντιστοίχως. Υιοθέτηση της κατεύθυνσης αυτής και στην περίπτωση επέκτασης υφιστάμενου καταλύματος, πλην της περίπτωσης τυχόν συμπλήρωσης αυτού με ειδικές τουριστικές υποδομές εκτός αν αυτό αποκλείεται από ειδικές διατάξεις. η. Πολιτικές ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης μέσω οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων ήπιας ανάπτυξης και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης έναντι της σημειακής χωροθέτησης τουριστικών καταλυμάτων. θ. Χωροθέτηση οργανωμένων κατασκηνώσεων (camping). Σημειώνεται ότι αναγκαία είναι η τροποποίηση των ΖΟΕ της Χίου στην κατεύθυνση εναρμόνισης με τις ρυθμίσεις του Ε.Π. για τον Τουρισμό και των Νόμων 4002/2011 και 4179/2013. Στις περιοχές της Περιφέρειας με περιθώρια ανάπτυξης ειδικού εναλλακτικού τουρισμού (στοιχείο Β1), το Ειδικό Πλαίσιο περιλαμβάνει μόνο τα μικρότερα νησιά (Οινούσσες, Ψαρά, Αγ. Ευστράτιος, Φούρνοι). Σε αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι, παρότι το ισχύον Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό (2013) μέσω του Χάρτη Βασικών Κατευθύνσεων Χωρικής Οργάνωσης του Τουρισμού δεν κατατάσσει τις περιοχές της ενδοχώρας των μεγαλύτερων νησιών της Περιφέρειας σε κάποια κατηγορία σε σχέση με τη θεμιτή τουριστική τους ανάπτυξη, εμμέσως εξαιρώντας τις, προτείνεται μέσω της παρούσας και με βάση το προτεινόμενο πρότυπο χωρικής ανάπτυξης και τις εξαιρετικές δυνατότητες των νησιών του Β. Αιγαίου για ανάπτυξη ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού, η κατάταξη των περιοχών αυτών στην κατηγορία Β1 (περιοχές με περιθώρια ανάπτυξης ειδικού εναλλακτικού τουρισμού), με τις εξής κατευθύνσεις: α. Διατήρηση, προστασία και ανάδειξη των φυσικών, ιστορικών, αρχιτεκτονικών, κ.ά. σημείων του χώρου με «μοναδικά» χαρακτηριστικά, καθώς και της κλίμακας των οικισμών. β. Προσαρμογή της τυπολογίας των καταλυμάτων (μορφολογικοί περιορισμοί, δυναμικότητα, κατηγορίες) και άλλων σχετικών με τον τουρισμό υποδομών σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής και των ειδικών εναλλακτικών μορφών που υποστηρίζουν. γ. Επανάχρηση αξιόλογων κτιρίων ή συνόλων και παροχή κινήτρων για μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες κατηγορίας 3 αστέρων τουλάχιστον. 83

86 δ. Παροχή κινήτρων για εκσυγχρονισμό υφισταμένων τουριστικών μονάδων με παράλληλη αναβάθμιση σε τύπους και κατηγορίες καταλυμάτων (3, 4 και 5 αστέρια) ή επέκταση αυτών και συμπληρώσεις με ειδικές τουριστικές υποδομές. ε. Αξιοποίηση των εκάστοτε τοπικών πόρων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την ανάπτυξη ειδικών εναλλακτικών μορφών τουρισμού (αγροτουρισμού, περιηγητικού, πεζοπορικού, πολιτιστικού τουρισμού κ.λπ.). στ. Δημιουργία υποδομών στήριξης, προώθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και πιστοποίησης απασχολουμένων σε ειδικές εναλλακτικές μορφές τουρισμού (Eco Management and Audit Scheme EMAS). ζ. Λήψη μέτρων για την έγκαιρη πρόληψη φαινομένων υποβάθμισης της ποιότητας των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων. η. Συγκρότηση τοπικών πολυθεματικών δικτύων και βελτίωση της προσβασιμότητας μεταξύ των πόλων και των πόρων που τα συγκροτούν με περιβαλλοντικά ήπιες παρεμβάσεις. θ. Κατασκευή νέων, συμπλήρωση και αναβάθμιση υφιστάμενων τεχνικών, κοινωνικών (περίθαλψης και αθλητισμού), περιβαλλοντικών και πολιτιστικών υποδομών (μουσεία, τεχνολογικά θεματικά πάρκα, κ.λπ.). ι. Δημιουργία δικτύων μονοπατιών (εθνικών, ευρωπαϊκών) και διαδρομών («δρόμοι» καπνού, αμπέλου, ελιάς κ.ά.) περιβαλλοντικής ευαισθησίας και εκπαίδευσης. ια. Προώθηση τοπικών συμφώνων ποιότητας και προγραμμάτων στήριξης αγροτικών ή και παραδοσιακών μεταποιητικών δραστηριοτήτων φιλικών προς το περιβάλλον (στήριξη ολοκληρωμένης ή βιολογικής γεωργίας, προϊόντων ονομασίας προέλευσης, παραδοσιακών τεχνικών, κ.ά.) και λειτουργικής διασύνδεσής τους με τουριστικές μονάδες. ιβ. Αναβάθμιση και μετατροπή υφισταμένων ξενοδοχειακών καταλυμάτων σε σύνθετα τουριστικά καταλύματα ήπιας ανάπτυξης. ιγ. Πολιτικές ολοκληρωμένης τουριστικής ανάπτυξης μέσω οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων ήπιας ανάπτυξης και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης έναντι της σημειακής χωροθέτησης τουριστικών καταλυμάτων. ιδ. Αναμόρφωση των όρων και περιορισμών της σημειακής χωροθέτησης τουριστικών καταλυμάτων με βάση τις ακόλουθες κατευθύνσεις: i) Περιορισμός της κατασκευής νέων καταλυμάτων σε κατηγορίες 3, 4 και 5 αστέρων ii) Σε εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές, αύξηση της ελάχιστης απαιτούμενης επιφάνειας γηπέδου σε δεκαπέντε (15) στρέμματα και θέσπιση μέγιστης πυκνότητας 8, 9 και 10 κλινών/στρέμμα για ξενοδοχεία 5, 4 και 3 αστέρων, αντιστοίχως. Υιοθέτηση της κατεύθυνσης αυτής και στην περίπτωση 84

87 επέκτασης υφιστάμενου καταλύματος, πλην της περίπτωσης τυχόν συμπλήρωσης αυτού με ειδικές τουριστικές υποδομές εκτός αν αυτό αποκλείεται από ειδικές διατάξεις. Ειδικότερα για τις περιοχές της ενδοχώρας των μεγαλύτερων νησιών που το Ε.Π. δεν κατατάσσει σε κάποια κατηγορία, προτείνεται σε εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές αύξηση της ελάχιστης απαιτούμενης επιφάνειας γηπέδου σε δέκα (10) στρέμματα και θέσπιση μέγιστης πυκνότητας 8, 9 και 10 κλινών/στρέμμα για ξενοδοχεία 5, 4 και 3 αστέρων αντίστοιχα. Σημειώνεται εδώ ότι σε ότι αφορά τα ακατοίκητα νησιά της Περιφέρειας που κατατάσσονται στην πρώτη υποομάδα της ΟΜΑΔΑΣ ΙΙΙ των νησιών σύμφωνα με τις κατευθύνσεις του Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (βραχονησίδες, νησιά με έκταση μικρότερη των 300 στρεμμάτων, νησιά σε απόσταση μικρότερη των 10 ναυτικών μιλίων από τα θαλάσσια σύνορα της χώρας), δεν επιτρέπεται κανένα είδος τουριστικής ανάπτυξης. Παράλληλα με τη ρύθμιση του Ειδικού Πλαισίου για πλήρη αποκλεισμό των νησιών αυτών σε σχέση με την ανάπτυξη τουριστικών υποδομών, αναγνωρίζεται ότι διαθέτουν δυνατότητες για ήπιες δράσεις περιβαλλοντικής έρευνας και εκπαίδευσης, καταδυτικού και αλιευτικού τουρισμού κ.ά. Σε νησιά της δεύτερης υποομάδας που δεν ανήκουν στην παραπάνω κατηγορία (π.χ. νησίδες του συμπλέγματος των Φούρνων όπως ο Ανθρωποφάς και ο Αγ. Μηνάς)επιτρέπεται αποκλειστικά η δημιουργία οργανωμένων υποδοχέων τουριστικών δραστηριοτήτων πρότυπου χαρακτήρα, που συνδέονται υποχρεωτικά με τη δημιουργία και προβολή πρότυπων εγκαταστάσεων και δράσεων οικολογικού και πολιτιστικού χαρακτήρα με ενσωμάτωση καινοτόμων τεχνολογιών και σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων ήπιας ανάπτυξης. Σε ότι αφορά την τουριστική ανάπτυξη σε προστατευόμενους και παραδοσιακούς οικισμούς της Περιφέρειας, κύριος στόχος είναι η διαφύλαξη της αξίας του πόρου και η προστασία του παραδοσιακού χαρακτήρα. Ειδικότερα προωθούνται οι εξής δράσεις: Δημιουργία μηχανισμού ελέγχου των χρήσεων γης και της έντασης της τουριστικής δραστηριότητας βάσει των εξής κριτηρίων: επιφάνεια δομημένου χώρου, συνολικός αριθμός τουριστικών επιχειρήσεων με έδρα ή πραγματική λειτουργία στον οικισμό, αριθμός υφιστάμενων κλινών. Διαμόρφωση αυστηρότερων κανόνων για τη μορφολογία των νέων κτισμάτων, ενίσχυση δράσεων αποκατάστασης κελυφών και ειδικότερα για τους εγκαταλελειμμένους και φθίνοντες οικισμούς, προώθηση πρωτοβουλιών στην κατεύθυνση αναζωογόνησής τους. Έλεγχος της δυνατότητας επέκτασης ή μη των οικισμών κατά τρόπο ώστε να διαφυλάσσεται η αξία του πόρου και να προστατεύεται ο παραδοσιακός του χαρακτήρας. 85

88 Ανάπτυξη δράσεων τοπικών συμφώνων ποιότητας (πέρα από τους κατά περίπτωση ισχύοντες κτιριολογικούς κανονισμούς), που αφορούν στη διατήρηση και ανάδειξη αξιόλογων μορφολογικών στοιχείων και την ιδιαίτερη τοπική αρχιτεκτονική παραδοσιακών οικισμών. Αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων οικισμών που παρουσιάζουν αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, με τη μετατροπή κτιρίων σε καταλύματα ή και με νέες μεγαλύτερου μεγέθους επενδύσεις (αύξηση μέχρι και 20% της υφισταμένης δομημένης επιφάνειας), με κίνητρα είτε προς τους σημερινούς ιδιοκτήτες είτε προς ενδιαφερόμενους επενδυτές. Είναι δυνατή η ανάπτυξη σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων σε εγκαταλελειμμένους οικισμούς με την προϋπόθεση της αξιοποίησης και ανάδειξης του υπάρχοντος κτιριακού δυναμικού και σύμφωνα με τις κατευθύνσεις της ισχύουσας νομοθεσίας. Τέλος, σε ότι αφορά τις περιοχές που ανήκουν στο Εθνικό Σύστημα Προστατευόμενων περιοχών του Νόμου για τη Βιοποικιλότητα, προωθούνται οι σχετικές στρατηγικές κατευθύνσεις του Ε.Π. για τον Τουρισμό υπό το σημείο Ζ. Ειδικές Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Συνεδριακός Εκθεσιακός τουρισμός: Στην ανάπτυξη του συνεδριακού εκθεσιακού τουρισμού στην Περιφέρεια συναινούν σημαντικοί παράγοντες, όπως η λειτουργία του Πανεπιστημίου Αιγαίου, η ύπαρξη αξιόλογων στοιχείων του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, και οι σημαντικές δυνατότητες σύνδεσης του συνεδριακού με άλλες μορφές τουρισμού (παραδοσιακές και ειδικές εναλλακτικές). Σημειώνεται ότι οι προοπτικές του συνεδριακού εκθεσιακού τουρισμού εξαρτώνται άμεσα από την εύκολη πρόσβαση (κυρίως αεροπορική και οδική, και δευτερευόντως ακτοπλοϊκή), και επομένως συγκεντρώνονται στη Μυτιλήνη, τη Σάμο Καρλόβασι, και τη Χίο. Προς την κατεύθυνση αυτή θα πρέπει να αξιοποιηθεί το υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα και να αποκατασταθούν και επαναχρησιμοποιηθούν αξιόλογα παλαιά βιομηχανικά κελύφη (π.χ. εγκαταστάσεις του βυρσοδεψείου Σουρλάγκα στη Γέρα Λέσβου) ως συνεδριακοί εκθεσιακοί χώροι, με παράλληλη θέσπιση κινήτρων. Αστικός τουρισμός:αναβάθμιση του ρόλου της πόλης της Μυτιλήνης ωςτουριστικός προορισμός τουρισμού διαμονής σύντομης διάρκειας, με τα εξής μέτρα: Να αναδειχθεί και να αναβαθμιστεί το ιστορικό κέντρο, τα μνημεία, οι αρχαιολογικοί χώροι και λοιπά αξιόλογα στοιχεία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος της πόλης. Να ενταχθεί η πόλη σε εθνικά και διεθνή δίκτυα στα πλαίσια ειδικών θεματικών ενοτήτων (π.χ. κοινή ιστορία, αρχιτεκτονική, τοπική παραγωγή κ.α.) 86

89 Να αναβαθμιστούν και να επεκταθούν οι παρεχόμενες υπηρεσίες και δραστηριότητες σε μουσεία, εκθετήρια, φεστιβάλ και άλλες θεματικές ή πολιτιστικές εκδηλώσεις. Να κατασκευαστούν νέα καταλύματα υψηλών προδιαγραφών με παράλληλη απόσυρση των απαξιωμένων μονάδων κατά τις εκάστοτε ισχύουσες διατάξεις και να επαναχρησιμοποιηθεί το υφιστάμενο κτιριακό απόθεμα οποιασδήποτε χρήσης και να μετατραπεί σε τουριστικά καταλύματα και άλλες συναφείς υποστηρικτικές υποδομές, καθώς και να αναπτυχθούν οργανωμένοι χωρικοί υποδοχείς στην ευρύτερη περιοχή της Μυτιλήνης, ώστε να εκσυγχρονιστεί και να βελτιωθεί η ποιότητα του ξενοδοχειακού δυναμικού της πόλης Να αναβαθμιστεί ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς, να βελτιωθούν οι συνθήκες κυκλοφορίας και ασφάλειας των πεζών, καθώς και η προσβασιμότητα των εμποδιζόμενων ατόμων. Να τοποθετηθεί κατάλληλη σήμανση και να ενισχυθεί ο τομέας της ενημέρωσης των επισκεπτών για τη θέση και το περιεχόμενο των τουριστικών αξιοθέατων, με παράλληλη εξασφάλιση της εύκολης πρόσβασης σε αυτούς. Να μετεγκατασταθούν ο εμπορικός και επιβατικός λιμένας Μυτιλήνης εκτός του πολεοδομικού συγκροτήματος, ώστε να μειωθούν οι επιπτώσεις που προκαλεί η υφιστάμενη θέση τους στην πόλη (κυκλοφοριακή συμφόρηση, ατμοσφαιρική ρύπανση κλπ). Θαλάσσιος τουρισμός: Ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί ειδική μορφή τουρισμού που παρουσιάζει σταθερή τάση ανάπτυξης στην Ελλάδα, με ιδιαίτερες δυνατότητες ανάπτυξης στην Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, και στις 4 κατηγορίες του: Τουρισμός κρουαζιέρας, τουρισμός με σκάφη αναψυχής, αλιευτικός τουρισμός, και τουρισμός καταδύσεων αναψυχής. Το τροποποιημένο Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό (2013) περιλαμβάνει συγκεκριμένες κατευθύνσεις που αφορούν ιδιαίτερα την ανάπτυξη του θαλάσσιου τουρισμού στην Περιφέρεια. Στο πλαίσιο της παρούσας, οι κατευθύνσεις αυτές συμπληρώνονται και εξειδικεύονται για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ως εξής: Τουρισμός κρουαζιέρας: Στο ισχύον Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό δεν δίνεται ιδιαίτερη προτεραιότητα σε κάποιον κόμβο της Περιφέρειας, τόσο σε ότι αφορά τη δημιουργία πύλης εισόδου επιβατών κρουαζιέρας (homeport) όσο και σε ότι αφορά τη δημιουργία εγκαταστάσεων εξυπηρέτησης επιβατών κρουαζιέρας (portofcall). Ωστόσο η θέση των νησιών του Βορείου Αιγαίου σε μικρή απόσταση και παράλληλα με τις ακτές της Μικράς Ασίας και τους εκεί αξιόλογους προορισμούς, σε συνδυασμό με τον ολοένα αναπτυσσόμενο πολυθεματικό χαρακτήρα τους σαν τουριστικοί προορισμοί, και τις επαρκείς και δυνάμενες να βελτιωθούν περαιτέρω μεταφορικές υποδομές και συνδέσεις τους, διαθέτουν αξιόλογες δυνατότητες ανάπτυξης του τουρισμού κρουαζιέρας. Σαν πύλη εισόδου επιβατών κρουαζιέρας (homeport), που θα περιλαμβάνει και εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης των επιβατών (portofcall) μπορεί να αναπτυχθεί η Μυτιλήνη. Σαν σταθμοί κρουαζιέρας μπορούν να αναδειχθούν περεταίρω κατά προτεραιότητα η Σάμος, η Χίος, η Λέσβος και η 87

90 Λήμνος. Βασικές προϋποθέσεις αποτελούν η περαιτέρω και οργανωμένη ανάδειξη των νησιών σαν πολυθεματικοί προορισμοί με βάση τους πλούσιους φυσικούς και πολιτιστικούς τους πόρους, η βελτίωση των εσωτερικών συγκοινωνιακών συνδέσεων και προσαρμογή τους στις ανάγκες μεταφοράς επισκεπτών, η πρόβλεψη ζώνης για εξυπηρέτηση κρουαζιέρας εντός της λιμενικής ζώνης των σταθμών, και η απαραίτητη διαχείριση των επισκεπτών κρουαζιέρας προς αποφυγήν φαινομένων υπερσυγκέντρωσης επισκεπτών που θα εξαντλούν τα όρια των υφιστάμενων υποδομών και θα αλλοιώνουν την τουριστική εμπειρία. Τουρισμός με σκάφη αναψυχής: Σημαντική κατεύθυνση για την ανάπτυξη του τουρισμού αναψυχής στην Περιφέρεια, που προβλέπεται και στο Ειδικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό, αποτελεί η πύκνωση του δικτύου τουριστικών λιμένων (μαρίνες, αγκυροβόλια, καταφύγια) τόσο στα νησιά της Περιφέρειας που εντάσσονται στη Ζώνη Ναυσιπλοΐας Αναψυχής (ΖΝΑ) 3 Κεντρικό Ανατολικό Αιγαίο (Λέσβος, Χίος και μικρότερα νησιά επιρροής τους) όσο και σε εκείνα που εντάσσονται στη ΖΝΑ 4 Νοτιοανατολικό Αιγαίο Δωδεκάνησα (Σάμος, Ικαρία και μικρότερα νησιά επιρροής τους). Εξίσου σημαντική κατεύθυνση αποτελεί η βελτίωση εκσυγχρονισμός υφιστάμενων τουριστικών λιμενικών υποδομών. Επιθυμητός είναι επίσης ο συνδυασμός της λειτουργίας επιλεγμένων λιμένων με συναφείς χρήσεις, όπως υπηρεσίες θαλάσσιων ταξί και ναυταθλητισμού. Τέλος, η ανάπτυξη και λειτουργία ενιαίου συστήματος ηλεκτρονικής ενημέρωσης για διαθεσιμότητα θέσης, κόστος κ.λπ. ανά τουριστικό λιμένα, θεωρείται απαραίτητη για την προσφορά ποιοτικών υπηρεσιών και την προσέλκυση επισκεπτών. Αλιευτικός τουρισμός: Αποτελεί ειδική μορφή τουρισμού που δεν έχει έως σήμερα αναπτυχθεί σε σημαντικό βαθμό στη χώρα, ωστόσο παρουσιάζει ιδιαίτερες δυνατότητες ειδικά στην ΠΒΑ, δεδομένου ότι διαθέτει σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με την ποιότητα των θαλάσσιων υδάτων και των αλιευτικών αποθεμάτων, τόσο σε ότι αφορά την υγιεινή τους όσο και σε ότι αφορά τα γευσιγνωστικά τους χαρακτηριστικά. Η χωροθέτηση δραστηριοτήτων αλιευτικού τουρισμού θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ενιαία και σε συνάρτηση με άλλες δραστηριότητες του θαλάσσιου χώρου, στο πλαίσιο μελέτης Π.Ε.Χ.Π. που προτείνεται για το θαλάσσιο χώρο και τις βραχονησίδες της Περιφέρειας. Εντός της σχετικής μελέτης ΠΕΧΠ θα πρέπει να προβλέπονται ζώνες προστασίας για την αλιεία, άλλες θαλάσσιες και υποθαλάσσιες δραστηριότητες, καθώς και το υποθαλάσσιο φυσικό περιβάλλον κατά τον σχεδιασμό και την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του θαλάσσιου τουρισμού. Τουρισμός καταδύσεων αναψυχής: Βασική κατεύθυνση αποτελεί η ανάπτυξη δραστηριοτήτων καταδυτικού τουρισμού, κατά προτίμηση μέσω της δημιουργίας θαλάσσιων καταδυτικών πάρκων θαλάσσιες περιοχές που θα προστατεύονται από την αλιεία και άλλες θαλάσσιες και υποθαλάσσιες δραστηριότητες. Σε θαλάσσιες περιοχές που διαθέτουν τους κατάλληλους πόρους (υποθαλάσσιοι γεωλογικοί σχηματισμοί, πλούσια οικοσυστήματα, ενάλιες αρχαιότητες κ.λπ.) προωθείται η ανάπτυξη υποθαλάσσιων μουσείων. Οι ευρύτερες ζώνες ανάπτυξης των ανωτέρω δραστηριοτήτων θα πρέπει να καθοριστούν στο πλαίσιο της ειδικής 88

91 μελέτης Π.Ε.Χ.Π. που προτείνεται για το θαλάσσιο χώρο και τις βραχονησίδες της Περιφέρειας. Πολιτισμικός τουρισμός: Ειδική μορφή τουρισμού με παρουσία στην Περιφέρεια και σημαντικές δυνατότητες περαιτέρω ανάπτυξης. Βασικές κατευθύνσεις αποτελούν: Η διασύνδεση των μουσείων αρχαιολογικών χώρων μνημείων αξιόλογων λαογραφικών πόρων και ένταξη σε δίκτυα διαδρομών από κοινού με προορισμούς φυσιολατρικού ενδιαφέροντος. Η δημιουργία μουσείων και θεματικών πάρκων συμπεριλαμβανομένων των τεχνολογικών για την ανάδειξη των πολιτιστικών πόρων και ιδιαιτεροτήτων κάθε περιοχής. Ιδιαίτερη σημασία έχει η δημιουργία μουσείων ανάδειξης της αξιόλογης παραγωγικής/βιομηχανικής ιστορίας της Περιφέρειας (π.χ. βυρσοδεψία, ελαιουργία, σαπωνοποιία, επεξεργασία μαστίχας κλπ.). Η διατήρηση και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και ειδικότερα των ιστορικών κέντρων των πόλεων της Περιφέρειας και των παραδοσιακών οικισμών, αλλά και μεμονωμένων κτιρίων. Η ενίσχυση δράσεων για τη δημιουργία πολυχώρων ψηφιακής αναπαράστασης ιστορικών, μυθολογικών και άλλων πολιτιστικών σεναρίων (σύνδεση καινοτομίας πολιτισμού). Η ενίσχυση, προβολή και καθιέρωση φεστιβάλ, πολιτισμικών θεσμών και άλλων σχετικών εκδηλώσεων. Η ανάπτυξη του γαστρονομικού τουρισμού με βάση την εξαιρετική ποιότητα και ποικιλία των παραδοσιακών προϊόντων της Περιφέρειας, και ένταξή του στο τουριστικό προϊόν. Ειδικότερα σε ότι αφορά τον θρησκευτικό τουρισμό που επίσης παρουσιάζει αξιόλογη παρουσία στην Περιφέρεια και έχει περιόδους αιχμής όλο το χρόνο, προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην ανάδειξη των θρησκευτικών πόλων, τη συγκρότηση, οργάνωση και προβολή τους σε δίκτυα, την προώθηση μέτρων εξωραϊσμού/αναβάθμισης και ανάδειξης των λατρευτικών χώρων και των συνοδών τους εγκαταστάσεων διημέρευσης και διαμονής, και τη διαφύλαξη των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών των μοναστηριών από νέες μη προσαρμοσμένες στο χαρακτήρα τους κτιριακές επεκτάσεις. Ιαματικός και θεραπευτικός τουρισμός: Η Περιφέρεια διαθέτει σημαντικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων ιαματικού τουρισμού που δεν έχουν έως σήμερα αξιοποιηθεί ικανοποιητικά, όπως αξιόλογους ιαματικούς πόρους (Ικαρία, Λέσβος), ποιότητα του φυσικού και οικιστικού περιβάλλοντος των ευρύτερων περιοχών, και ένταξή τους σε περιοχές που παρουσιάζουν ευρύτερο τουριστικό ενδιαφέρον, ωστόσο στερείται έως σήμερα της υποστήριξης από ξενοδοχειακές υποδομές υψηλών προδιαγραφών. Βασικές κατευθύνσεις για την ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού αποτελούν η λήψη μέτρων για τη διαφύλαξη 89

92 των ιαματικών πόρων από την κάθε είδους υποβάθμιση και η παρακολούθησή τους, και η δημιουργία γενικότερα κέντρων θεραπευτικού τουρισμού (θερμαλισμού, θαλασσοθεραπείας, υδροτουρισμού, κλπ.). Στην κατεύθυνση αυτή προτείνεται η εκπόνηση μελετών αξιοποίησης των ιαματικών πηγών και θερμαλιστικού δυναμικού ανά Δήμο για τη Λέσβο, τη Λήμνο και την Ικαρία. Τουρισμός υπαίθρου: Αποτελεί ίσως τη σημαντικότερη προς αξιοποίηση μορφή τουρισμού για την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου, δεδομένου ότι διαθέτει πλήθος αξιόλογων ή μοναδικών πόρων, στην πλειονότητά τους αναξιοποίητων, που προσδίδουν δυνατότητες ανάπτυξης ειδικών μορφών τουρισμού (ορνιθολογικός, οικολογικός, γεωτουρισμός) που θα προσέλκυαν σημαντικό αριθμό επισκεπτών καθ όλη τη διάρκεια του έτους. Σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να ληφθούν δράσεις: 1. Προστασίας και αξιοποίησης περιοχών της Περιφέρειας που εντάσσονται στο Δίκτυο NATURA 2000, με προτεραιότητα στην εκπόνηση Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών (ΕΠΜ) και καθορισμού Φορέα Διαχείρισης. 2. Σχεδιασμού, προστασίας και διαχείρισης των τοπίων διεθνούς, εθνικής και περιφερειακής εμβέλειας μέσω των κατάλληλων μελετών ή στο πλαίσιο εκπόνησης ΕΠΜ σε ευρύτερες περιοχές NATURA Προστασία των γεωτόπων της Περιφέρειας (ιδιαίτερα δυτική Λέσβος) σαν τουριστικών πόρων από χρήσεις που αλλοιώνουν τον χαρακτήρα τους και υποβαθμίζουν την αξία τους ως προορισμό. 4. Καθιέρωσης τοπικών δικτύων και διαδρομών πολυθεματικού χαρακτήρα με έμφαση στη φυσιολατρική διάσταση με παράλληλη ένταξη πολιτιστικών πόρων (παραδοσιακοί οικισμοί, γαστρονομικών σταθμών, κ.λπ.). 5. Δημιουργίας υποδομών παρατήρησης και ερμηνείας της φύσης (παρατηρητήρια, κέντρα ενημέρωσης επισκεπτών, θεματικά μουσεία). 6. Διασύνδεσης της τοπικής αγροτικής παραγωγής και των σχετικών προϊόντων μεταποίησης με την τουριστική κατανάλωση (τοπικά σύμφωνα ποιότητας) προώθηση και εμπορία τοπικών προϊόντων. 7. Εξασφάλισης της προσβασιμότητας των περιοχών τουριστικού ενδιαφέροντος. Καθορισμός Περιοχών Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων Με δεδομένη αφενός τη μέχρι σήμερα έλλειψη ολοκληρωμένου θαλάσσιου χωροταξικού σχεδιασμού στην Ελλάδα (υφίστανται μόνο διάσπαρτες κατευθύνσεις στα εγκεκριμένα Χωροταξικά Πλαίσια και στη νομοθεσία), και αφετέρου την επιδίωξη χωροθέτησης στο θαλάσσιο χώρο του Βορείου Αιγαίου πλήθους δραστηριοτήτων όπως ναυτιλίας θαλάσσιων μεταφορών, αλιείας, τουρισμού (θαλάσσιος τουρισμός, παραδοσιακός θερινός τουρισμός κ.λπ.), ναυταθλητισμού, υδατοκαλλιέργειας, παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ, υποθαλάσσιας εξόρυξης κ.λπ., κρίνεται αναγκαία η εκπόνηση ειδικής χωροταξικής μελέτης για το θαλάσσιο χώρο 90

93 και τις ακατοίκητες νησίδες της Περιφέρειας, με σκοπό το συντονισμό της χωρικής τους οργάνωσης. Η εν λόγω μελέτη, πλην των κατευθύνσεων της παρούσας, θα πρέπει να λάβει υπόψιν τον παραμεθόριο και περιφερειακό χαρακτήρα της περιοχής, τον έντονα μειονεκτικό χαρακτήρα των ακατοίκητων νησίδων, και να στοχεύσει σε προτάσεις που θα έχουν στόχο τόσο την αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ των διαφορετικών δραστηριοτήτων, όσο και δυνατότητες συνέργειας μεταξύ τους. Στο πλαίσιο αυτό, καθορίζεται Περιοχή Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων στη θαλάσσια περιοχή και τις ακατοίκητες νησίδες της ΠΒΑ. Ο θαλάσσιος χώρος του Β. Αιγαίου αποτελεί ζωτικό χωρο για την περιφέρεια και αναπτυξιακό πόρο με σημαντικές προοπτικές. Ο θαλάσσιος χώρος αποτελεί επίσης τη συνέχεια του ζωτικού χώρου των παράκτιων ζωνών των νησιών, και διατρέχει κινδύνους από τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται στις ζώνες αυτές (κύρια ρύπανση από απόβλητα των αστικών κέντρων και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων), ενώ πρόσθετοι κίνδυνοι ρύπανσης δημιουργούνται από τα διερχόμενα μεγαλύτερα ή μικρότερα σκάφη. Ιδιαίτερη φροντίδα απαιτείται για τις παράκτιες θαλάσσιες ζώνες οι οποίες περιβάλλουν τα νησιά και αποτελούν προέκταση του τοπίου τους, ενώ σε αρκετά σημεία της περιφέρειας φιλοξενούν ενάλιες αρχαιότητες και έμβια συστήματα τα οποία χρήζουν προστασίας. Σε αυτή τη βάση, προτείνεται να εξεταστεί συνολικά ως προς τις ειδικές χωρικές ρυθμίσεις οι οποίες απαιτούνται, μεσω της εκπόνησης Μελέτης Περιοχης Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων (ΠΕΧΠ). Κατάρτιση Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων Εν όψει του αναβαθμισμένου ρόλου που σύμφωνα με το προτεινόμενο πρότυπο χωρικής ανάπτυξης καλούνται να αναλάβουν τα κύρια αστικά κέντρα της Περιφέρειας, της θέσης τους σαν πύλες του κάθε μεγαλύτερου νησιού αλλά και της ανάγκης αναζωογόνησης κυρίως των ιστορικών κέντρων τους στην κατεύθυνση προσφοράς ποιοτικότερου χώρου τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες, προτείνεται η κατάρτιση Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (Σ.Ο.Α.Π.) για τα αστικά κέντρα Μυτιλήνη, Χίο, Βαθύ, Μύρινα και Αγ. Κήρυκο. Εκπόνηση σχεδίων του υποκείμενου σχεδιασμού Στην κατεύθυνση αφενός της ολοκλήρωσης του σχεδιασμού που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την έγκριση σχεδίων του υποκείμενου σχεδιασμού, όπως τα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ (νέα ΤΧΣ και ΕΧΣ) και οι ΖΟΕ, και αφετέρου της εξειδίκευσης στο χώρο των αναθεωρημένων κατευθύνσεων της παρούσας, προτείνονται: Α. Η επίσπευση και έγκριση των σχεδίων που βρίσκονται υπό εκπόνηση στην Περιφέρεια, με μέριμνα ώστε να εναρμονίζονται και να εξειδικεύουν τις κατευθύνσεις της παρούσας. 91

94 Β. Η εκπόνηση νέων Τοπικών Χωρικών Σχεδίων (Τ.Χ.Σ.) ανά Καλλικράτειο Δήμο, που θα λαμβάνουνυπόψιν τις αναθεωρημένες κατευθύνσεις του υπερκείμενου σχεδιασμού και θα ολοκληρώνει το σχεδιασμό σε επίπεδο χωρικής ενότητας νησιού. Στο πλαίσιο αυτό ενθαρρύνεται η εκπόνηση των εν λόγω σχεδίων ενιαία για τις ευρύτερες βιώσιμες χωρικές ενότητες της παρούσας, δηλαδή τις ενιαίες χωρικές ενότητες των μεγαλύτερων νησιών συνοδευόμενα από τα μικρότερα νησιά επιρροής τους: o Λήμνος Άγιος Ευστράτιος o Χίος Οινούσσες Ψαρά o Ικαρία Φούρνοι Γ. Η αναθεώρηση των ΖΟΕ Σάμου, Β. Χίου και Ν. Χίου, ώστε να εναρμονιστούν με τον υπερκείμενο σχεδιασμό και να λάβουν υπόψιν τις σημαντικές πρόσφατες εξελίξεις στο θεσμικό πλαίσιο (π.χ. ΚΥΑ σχετικά με κριτήρια για τον καθορισμό ΓΓΥΠ, Νόμοι για τις ΑΠΕ και τον Τουρισμό, κλπ.). 92

95 Β.1.1.δ. ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΠΛΑΙΣΙΟΥ ΣΕ ΧΩΡΙΚΕΣ ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ Β1.1.δ.1.1 Δήμος Λέσβου Οι κατευθύνσεις του Περιφερειακού Πλαισίου εξειδικεύονται για το νησί της Λέσβου ανά θεματική ενότητα ως εξής: Οικιστικό δίκτυο Αναμφισβήτητο οικιστικό κέντρο του νησιού η έδρα της Περιφέρειας, Μυτιλήνη, συγκεντρώνει τις περισσότερες διοικητικές και εν γένει αστικές λειτουργίες του νησιού. Ωστόσο η θέση της πόλης στο ανατολικό άκρο του νησιού σε συνδυασμό με το μέγεθός του και την αναβάθμιση σε υποδομές και υπηρεσίες μικρότερων οικιστικών κέντρων λόγω του προηγούμενου ρόλου τους σαν έδρες των Καποδιστριακών Δήμων του νησιού, όπως η Καλλονή (στα κεντρικά του νησιού), το Πλωμάρι και ο Πολυχνίτος (στα νότια), συνετέλεσαν στη διαμόρφωση ενός πολυπολικού οικιστικού δικτύου που θα πρέπει να αναγνωριστεί και να ενισχυθεί. Ιδιαίτερη σημασία έχει και η λειτουργία τοπικών «διπόλων» (Ερεσός Άντισα, Μήθυμνα Πέτρα, Καλλονή Αγ.Παρασκευή), καθώς και «συστάδων» οικισμών που λειτουργούν ως τοπικοί πόλοι και εμφανίζουν ιδιαίτερη δυναμική αστικοποίησης (οικισμοί πέριξ του Παππάδου στα νοτιοανατολικά). Η Μυτιλήνη αποτελεί πόλο έλξης υπηρεσιών, δραστηριοτήτων και ανθρώπων κάτι το οποίο προέρχεται κυρίως από την αύξηση των τμημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου που εδρεύουν εκεί. Σημειώνεται ότι οι λοιποί οικισμοί πρώην έδρες των Καποδιστριακών Δήμων πλην της Καλλονής και του Πλωμαρίου, δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη συγκέντρωση αστικών λειτουργιών και ο ρόλος τους στο οικιστικό δίκτυο αναμένεται να υποβαθμιστεί περισσότερο στο μέλλον με την απομάκρυνση των όποιων λειτουργιών απαιτούσε το παλαιό διοικητικό καθεστώς τους. Προωθούνται και για τη Λέσβο οι γενικές ρυθμίσεις οικιστικής ανάπτυξης που αναφέρονται παραπάνω στο πλαίσιο των σχετικών στρατηγικών κατευθύνσεων (σελ. 27). Φυσική και πολιτιστική κληρονομιά:θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στην προστασία τύπων οικοτόπων και ειδών προτεραιότητας καθώς και περιοχών στις οποίες παρατηρείται υψηλός αριθμός σημαντικών ειδών φυσικού και πολιτιστικού πόρου. Θα πρέπει να εκπονηθούν σχετικές Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες για όλες τις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 με προτεραιότητα την επικαιροποίηση κατά προτεραιότητα ενιαίας ΕΠΜ του Κόλπου Καλλονής και των Παράκτιων Υγροτόπων: που θα περιλαμβάνει την ΕΖΔ GR και τη ΖΕΠ: GR Επίσης κατά προτεραιότητα θα πρέπει να εκπονηθεί και εγκριθεί ενιαία ΕΠΜ Δυτικής Λέσβου Απολιθωμένου Δάσους, που θα περιλαμβάνει την ΕΖΔ: (GR ) και τη ΖΕΠ: GR Η περιοχή Δυτικής Λέσβου Απολιθωμένου Δάσους επιλέχθηκε να γίνει κατά προτεραιότητα τόσο για τη σπουδαιότητα του τόπου, όσο και για το ότι περιλαμβάνει εντός των ορίων της το Απολιθωμένο Δάσος τμήματα του συνεχώς αποκαλύπτονται στην ευρύτερη περιοχή,το οποίο με το 93

96 Π.Δ. 443/1985 έχει κηρυχθεί ως «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης», προστατεύεται από τη Συνθήκη της Βαρκελώνης, συμπεριλαμβάνεται στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων (EGN) και αποτέλεσε τον βασικό λόγο που το νησί της Λέσβου χαρακτηρίστηκε ως Γεωπάρκο και εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. Σημειώνεται ότι στο πλαίσιο των μελετών αυτών θα πρέπει ληφθούν υπόψη τα τοπία Διεθνούς, Εθνικής και Περιφερειακής εμβέλειας που έχουν εντοπιστεί εντός των περιοχών αυτών και να προβλεφθούν κατάλληλα μέτρα προστασίας και διαχείρισής τους λαμβάνοντας υπόψιν τις κατευθύνσεις του ειδικού τεύχους για το τοπίο, της παρούσας. Για τα τμήματα των τοπίων αυτών όπως έχουν εντοπιστεί που δεν εντάσσονται σε περιοχές NATURA2000, πρέπει να εκπονηθούν κατάλληλες μελέτες προστασίας και διαχείρισης λαμβάνοντας υπόψιν τις κατευθύνσεις του ειδικού τεύχους για το τοπίο. Εντός όλων των Προστατευόμενων περιοχών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (Natura, υγρότοποι, ΚΑΖ, Μνημεία της Φύσης, κλπ) η άσκηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας θα πραγματοποιείται υποχρεωτικά και κατά προτεραιότητα κατ "Εφαρμογή του καθεστώτος της πολλαπλής συμμόρφωσης των Αγροπεριβαλλοντικών Ευρωπαϊκών Κανονισμών", ΚΥΑ υπ αριθμ / , ασχέτως με τη λήψη άμεσων ενισχύσεων. Επίσης να εφαρμόζονται υποχρεωτικά και οι Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής ΥΑ /568 (ΦΕΚ 142/Β / ), ώστε η άσκηση των δραστηριοτήτων αυτών να είναι συμβατή με την προστασία των εν λόγω περιοχών και των οικοτόπων και ειδών χαρακτηρισμού τους. Θα πρέπει να προστατευτούν και να αναδειχθούν όλες οι τοπιακές ενότητες γεωλογικών γεωμορφολογικών σχηματισμών, όπως αναφέρεται στον Άτλαντα γεωλογικών μνημείων του Αιγαίου και κυρίως οι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί που έχουν ενταχθεί στη Λίστα Τεκμηρίωσης σύμφωνα με την οποία το νησί της Λέσβου χαρακτηρίστηκε ως Γεωπάρκο και εντάχθηκε στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO. Σε ότι αφορά τους παραδοσιακούς οικισμούς του νησιού (Μυτιλήνη, Πέτρα, Συκαμινέα, Μήθυμνα, Αγιάσος, Πληγώνι, Ταξιάρχες, Αγ. Μαρίνα, Μόρια, Παναγιούδα, Αφαλώνας, Πάμφιλα, Πολιχνίτος, Βατούσα, Ασώματος, Βασιλικά, Βρισα, Λισβόρι, Παλαιοχώρι, Ακράσι, Νεοχώρι, Μεγαλοχώρι, Αμπελικό) πέραν της υιοθέτησης μέτρων για την προστασία του παραδοσιακού χαρακτήρα τους (μορφολογικά πρότυπα, έλεγχος χρήσεων κ.λπ.), προτείνεται η απαγόρευση της δυνατότητας επέκτασης των ορίων τους και η ένταξή τους σε τουριστικά δίκτυα διαδρομών. Ειδικότερα σε αποψιλωμένους πληθυσμιακά παραδοσιακούς οικισμούς με αξιόλογο αλλά προς εγκατάλειψη οικιστικό απόθεμα, ενθαρρύνεται η επένδυση σε σύνθετα τουριστικά καταλύματα και άλλες τουριστικές εγκαταστάσεις που θα τους αναζωογονήσουν λειτουργικά. Σε ότι αφορά την κατεύθυνση της δημιουργίας διαδρομών που θα συνδέουν τους ιστορικούς, πολιτιστικούς και φυσικούς πόρους κάθε περιοχής μεταξύ τους με στόχο την ανάδειξη και προβολή τους και την προσέλκυση επισκεπτών, 94

97 προτεραιότητα αποτελούν οι παρεμβάσεις περαιτέρω ανάδειξης, σύνδεσης και προώθησης των διαδρομών που αναδείχθηκαν στο πλαίσιο του τοπικού προγράμματος της κοινοτικής πρωτοβουλίας LEADER+: Λέσβος «Ο κόσμος μας σε ανάπτυξη». Στους εγκαταλελειμμένους οικισμούς και παλαιούς οικισμούςνα επιτρέπεται η επισκευή, συντήρηση και αποκατάσταση των υπαρχόντων κτισμάτων/κτιρίων στην αρχική τους μορφή, μετά από έγκριση του αρμοδίου Συμβουλίου Αρχιτεκτονικής. Επίσης, να επιτρέπονται οι προσθήκες που είναι απαραίτητες για την σύγχρονη λειτουργία των κτιρίων ανάλογα και με την χρήση τους και η ανέγερση νεόδμητων οικοδομών οι οποίες θα διαθέτουν υποχρεωτικά εμφανή εξωτερική τοιχοποιία από λιθοδομή και μορφολογικά, δομικά στοιχεία και αναλογίες όγκων που παραπέμπουν σε παραδοσιακούς τύπους και μορφές κατοικίας. Στους παραδοσιακούς, εγκαταλελειμμένους, παλιούς και φθίνοντες οικισμούς ή οικιστικές ενότητες, όπως είναι οιτζίθρα, Λυγερή, Ρεύμα, Κουρνέλα, Μέσουνα, Κάτω Χωριό, Άνω Δρότα, Ραχίδι, Μηλίες και Κολυμβάτερα, επιβάλλεται η προώθηση πρωτοβουλιών στην κατεύθυνση αναζωογόνησής τους, με διαφύλαξη της αξίας του πόρου και η προστασία του παραδοσιακού τους χαρακτήρα, σύμφωνα και με το Ειδ. Χωρ. του Τουρισμού. Επίσης για τους παραδοσιακούς οικισμούς που σχετίζονται με ήπια τουριστική ανάπτυξη και επισκεψιμότητα, έστω και μικρή, επιβάλλεται η χρήση υπόγειων καλωδίων μεταφοράς της ηλεκτρικής ενέργειας. Για την ανάδειξη και προστασία των παραδοσιακών οικισμών προτείνονται κατά προτεραιότητα: Επίσπευση της θεσμοθέτησης ως Παραδοσιακών των 18 αξιόλογων οικισμών της Λέσβου για τους οποίους ολοκληρώθηκαν οι ειδικές μελέτες από το ΤΕΕ Βόρειου Αιγαίου και τη Γ.Γ. Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής. Καταγραφή, αναγνώριση και ανάλυση της πολεοδομικής και αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας όλων των μεσόγειων οικισμών για κήρυξη ως αξιόλογους ή παραδοσιακούς με ειδικούς όρους. Μέχρι την ολοκλήρωση της διαδικασίας αυτής υποχρεωτικά όλοι οι οικισμοί των νησιών λαμβάνονται ως αξιόλογοι και ορίζεται απόσταση ασφαλείας 1.000μ. για τη χωροθέτηση ασύμβατων χρήσεων και ιδιαίτερα οχλουσών δραστηριοτήτων. Εκπόνηση μελετών προτύπων ανάδειξης των παραδοσιακών οικισμών,μεστόχο την τουριστική αξιολόγησή τους με επιπλέον ιδιαίτερη βαρύτητα στην υλοποίηση έργων ανάπλασης προσόψεων παραλιακού μετώπου και θεσμοθέτηση τους. Το μέτρο αυτό προτείνεται για τις περιοχές Προκυμαία και Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης, από Μακρύ Γυαλό μέχρι Ταμπακαριά. Υλοποίηση επένδυσης του τύπου των σύνθετων τουριστικών καταλυμάτων για την ένταξη των παραδοσιακών οικισμών σε δίκτυα εναλλακτικού τουρισμού,ώστε να αξιοποιηθούν οι εναπομείναντες θύλακες της παραδοσιακής βιομηχανίας βιοτεχνίας της προπολεμικής περιόδου και οι κενές κατοικίες που δεν εντάσσονται λειτουργικά στον ιστό των οικισμών, όπως στον Πολιχνίτο και στο Πέραμα. 95

98 Παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της διάσωσης διατήρησης, ανάδειξης και αξιοποίησής της φυσιογνωμίας των κελυφών παλαιών βιομηχανικών συγκροτημάτων στη Μυτιλήνη από Καλαμάρη έως Ταμπακαριά, στο Πέραμα Γέρας, στο Πλωμάρι και στο Ντίπι (Σκάλα Συκούντας). Στα πλαίσια της προστασίας και ανάδειξης του πολιτισμικού αποθέματος της Λέσβου προτείνονται κατά προτεραιότητα: α. Σύνδεση της περιοχής του Κάτω Κάστρου και Επάνω Σκάλας στη Μυτιλήνη, στα πλαίσια της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων στη Μυτιλήνη. β. Ανάδειξη της θέσης Ροδαφνίδια, όπου έχουν εντοπισθεί στοιχεία πρώιμης κατοίκησης, της παλαιότερης ίσως στην Ευρώπη. γ. Αξιοποίηση και ανάδειξη των εγκαταστάσεων των Οθωμανικών λουτρών στις θερμοπηγές. Προτεραιότητα αποτελεί επίσης η αναθεώρηση, οριοθέτηση και προσδιορισμός όρων προστασίας για τα Καταφύγια Άγριας Ζωής που έχουν ήδη θεσμοθετηθεί. Δίκτυα Διαδρομές Τα δίκτυα των μονοπατιών πεζοπορικών διαδρομών τα οποία συνδέουν διάφορους οικισμούς και αξιοθέατες τοποθεσίες (πολιτιστικού ή φυσικού ενδιαφέροντος) μεταξύ τους, που αναφέρονται στην επικαιροποιημένη μελέτη σχεδιασμού δικτύου πεζοπορικών διαδρομών της Λέσβου να προστατεύονται για λόγους ανάπτυξης εναλλακτικού και πεζοπορικού τουρισμού και δεν επιτρέπεται η μετατροπή τους σε δρόμους. Επιβάλλεται η δημιουργία φορέα διαχείρισης του δικτύου μονοπατιών και η αποκατάσταση της συνέχειάς τους καθώς και η συντήρησή τους. Να προβλέπονται σχετικές διατάξεις στον Κανονισμό Βόσκησης του Δήμου Λέσβου. Η δημιουργία νέων μονοπατιών πέρα από αυτών που περιλαμβάνονται στην προαναφερόμενη μελέτη να αποφεύγεται, εκτός και αν προκύπτει τεκμηριωμένη αναγκαιότητα ολοκλήρωσης βρόγχων ή προσπέλασης σε σημεία οικολογικού ενδιαφέροντος, αποκλειστικά για ερευνητικούς σκοπούς, με την προϋπόθεση η κατασκευή τους να γίνεται στα παραδοσιακά πρότυπα με χρήση τοπικών υλικών. Σε όλες τις περιοχές προστατεύονται και αποκαθίστανται, με τη χρήση ιδίων υλικών, συνήθως ξερολιθιάς, οι πέτρινοι φράχτες, οι αναβαθμοί και οι φυτοφράχτες, ως στοιχεία του τοπίου και των μονοπατιών. Μέσα από την δημιουργία των δικτύων και των διαδρομών θα δημιουργηθεί και θα κατασκευαστεί ένα εκτεταμένο δίκτυο μονοπατιών που θα συνδέει τους ιστορικούς, πολιτιστικούς, μεσαιωνικούς και φυσικούς πόρους κάθε περιοχής μεταξύ τους με στόχο την ανάδειξη και προβολή τους και την προσέλκυση επισκεπτών. 96

99 Το τοπικό πρόγραμμα της κοινοτικής πρωτοβουλίας LEADER+: Λέσβος «Ο κόσμος μας σε ανάπτυξη», έχει μελετήσει και αναδείξει σε διαδρομές, σε συνεργασία με τους Δήμους του νησιού και ειδικούς επιστήμονες, περιβαλλοντολόγους, τοπογράφους κ.α. 18 πανέμορφα μονοπάτια στο νησί τα οποία μπορούν πλέον να περιηγηθούναπόεπισκέπτεςκαικατοίκους. Φιλοδοξία του σχεδίου αποτελεί ο στόχος να αναδειχθεί το νησί της Μυτιλήνης ως προορισμός περιηγητικού περιπατητικού τουρισμού, αναδεικνύοντας έτσι τη μοναδικότητα της φύσης ενός νησιού που συνδυάζει με αρμονία το βουνό και τη θάλασσα. Το Σχέδιο των περιπατητικών διαδρομών σχεδιάστηκε έτσι ώστε να μην υπάρχει ανθρώπινη παρέμβαση που να αλλοιώνει το περιβάλλον και με κριτήρια που να αναδεικνύουν τα χαρακτηριστικά του αγροτικού τοπίου και την ιδιαίτερη ταυτότητα κάθε περιοχής. Δίκτυα μεταφορικής και λοιπής υποδομής: Μεταφορική Υποδομή Οδικές Υποδομές Ως πρώτης προτεραιότητας παρέμβαση στο τομέα των οδικών μεταφορών αναδεικνύεται η ολοκλήρωση της παράκαμψης της πόλης της Μυτιλήνης τόσο από τα βόρεια όσο και από τα νότια, σε συνδυασμό με τους κόμβους σύνδεσής της με το υφιστάμενο οδικό δίκτυο της περιοχής. Επίσης, θα πρέπει να ολοκληρωθούν οι σε εξέλιξη μελέτες για τη βελτίωση του τμήματος της 36 ης Ε.Ο. από τη Μόρια μέχρι τη Λάρσο και η κατασκευή της Παράκαμψης Παναγιούδας Παμφίλων και του κόμβου σύνδεσής της με την 73 η Ε.Ο. Σημαντικό έργο αποσυμφόρησης του κέντρου της πόλης είναι η οδική σύνδεση των δύο φανών του εσωτερικού λιμένα της Μυτιλήνης, με την εκτροπή της κυκλοφορίας από το δρόμο της Προκυμαίας. Η εν λόγω κατασκευή αναμένεται να έχει περιορισμένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, μικρή δαπάνη κατασκευής, λειτουργίας και συντήρησης. Μειονέκτημα της πλωτής γέφυρας είναι η διακοπτόμενη κίνηση των οχημάτων πάνω στη γέφυρα και των διερχόμενων σκαφών κάτω από αυτή. Ωστόσο, η κατασκευή της γέφυρας δεν λύνει πλήρως το κυκλοφοριακό πρόβλημα του κέντρου της πόλης. Απαιτούνται άμεσα μέτρα ανακούφισης του κυκλοφοριακού φόρτου, η δημιουργία νέων θέσεων στάθμευσης, η δημιουργία παρακαμπτήριων οδών και η αναβάθμισης του οδικού δικτύου και των συγκοινωνιακών υποδομών. Για την επίλυση του κυκλοφοριακού προβλήματος της πόλης που συνδέεται άμεσα με την λειτουργία του λιμανιού χρειάζεται σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς η ανάληψη δράσεων όπως 97

100 Κυκλοφοριακός σχεδιασμός με έμφαση στο ποδήλατο, στα μέσα μαζικής μεταφοράς και στους πεζούς Επίσπευση ενεργειών διάνοιξης νότιας παράκαμψης Δημιουργία περιφερειακών χώρων στάθμευσης και στάθμευσης βαρέων οχημάτων Λήψη φιλικότερων μέτρων μετακίνησης ΑΜΕΑ Θαλάσσιες Μεταφορές Έχει παραχωρηθεί από το ΤΑΥΠΕΔ σε ιδιώτη η Μαρίνα της Μυτιλήνης, η οποία άρχισε να υλοποιείται με πόρους του Β' ΚΠΣ. Η μαρίνα με την ολοκλήρωσή και λειτουργία της αναμένεται να αποσυμφορήσει εν μέρει το εσωτερικό λιμάνι φιλοξενώντας τουριστικά σκάφη αλλά και να αναβαθμίσει σημαντικά τις δυνατότητες ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής. Εκτός από το έργο αυτό, που αναμένεται να παρέχει υποδομή και υπηρεσίες υψηλής ποιότητας, υπάρχουν ήδη λιμενίσκοι που παρέχουν καταφύγιο σε αλιευτικά σκάφη και σκάφη αναψυχής. Πέρα από τα λιμενικά έργα τα οποία μπορούν να παρέχουν καταφύγιο σε σκάφη αναψυχής επομένως και σε ιστιοπλοϊκά σκάφη ή ταχύπλοα, υπάρχει υποδομή που σχετίζεται με το άθλημα της κωπηλασίας και γενικότερα του ναυταθλητισμού. Η Μυτιλήνη έχει παράδοση στην ανάπτυξη του αθλήματος της κωπηλασίας με συμμετοχές αθλητών της στις Εθνικές Ομάδες και με υποδομή εντός της πόλης. Η υποδομή αυτή καθώς και η γνώση του αθλήματος θα μπορούσε να υποστηρίξει τη διοργάνωση σχετικών αγώνων αλλά και να προσελκύσει αθλητές ή συλλόγους που θα προπονούνται ή θα προετοιμάζονται στη Λέσβο. Αεροδρόμια και εναέριες μεταφορές Το αεροδρόμιο της Μυτιλήνης θεωρείται ότι μπορεί να καλύψει τις ανάγκες του νησιού, ωστόσο απαιτούνται ο εκσυγχρονισμός και η βελτίωση των εγκαταστάσεων εξυπηρέτησης επιβατών, παρεμβάσεις που υπαγορεύονται από τις αυξημένες ανάγκες εξυπηρέτησης κατά τη θερινή περίοδο οπότε παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση στην κίνηση του αεροδρομίου. Στο πλαίσιο αυτό πραγματοποιείται από την Υ.Π.Α. η επέκταση του κρατικού αερολιμένα Μυτιλήνης με μετατόπιση των κτιριακών εγκαταστάσεων στη δυτική πλευρά του χώρου και βελτίωση της ορατότητας από την πλευρά της Κρατήγου. 98

101 Υποδομές Περιβάλλοντος Ύδρευση Στη Λέσβο το υδρογραφικό δίκτυο παρουσιάζει μεγάλη πυκνότητα και η μορφή του έχει δενδριτική ανάπτυξη, που οφείλεται στις έντονες υψομετρικές διαβαθμίσεις του νησιού. Αξιόλογο υδατικό δυναμικό εμφανίζεται στις χαμηλές περιοχές του κόλπου Καλλονής, όπου αναπτύσσεται πλούσιος υδροφορέας. Λόγω όμως της εντατικής άντλησης είναι μεγάλος ο κίνδυνος υφαλμύρωσης της παράκτιας ζώνης. Σημαντικό επίσης είναι το υδάτινο δυναμικό στο ΝΑ τμήμα του νησιού (στις προσχωσιγενείς αποθέσεις και στα καρστικοποιημένα ασβεστολιθικά πετρώματα). Ικανοποιητικές υδρογεωλογικές συνθήκες εμφανίζονται στο ΝΔ και ΒΑ τμήμα. Εκδηλώσεις πηγαίων υδάτων εντοπίζονται στις ορεινές περιοχές και απαντάται μεγάλος αριθμός σημαντικών πηγών και γεωτρήσεων, που χρησιμοποιούνται για την κάλυψη των υδρευτικών και αρδευτικών αναγκών. Υπάρχουν επίσης και αρκετές ιαματικές θερμοπηγές, οι πιο γνωστές από τις οποίες είναι της Θερμής, του κόλπου της Γέρας, του Πολιχνίτου, του Λισβορίου και της Εφταλούς. Πρόβλημα καταλληλότητας παρουσιάσθηκε μετά την μείωση των επιτρεπόμενων ορίων παριεκτικότητας αρσενικού στα πόσιμα νερά, επειδή συγκεκριμένες περιοχές της Λέσβου βρέθηκαν με υπόγεια νερά άνω του επιτρεπόμενου ορίου, λόγω πετρωμάτων. Προωθούνται δράσεις όπως: Διεύρυνση και ολοκλήρωση δικτύων βιολογικών καθαρισμών και διασφάλιση ομαλής λειτουργίας τους Αντικατάσταση των παλαιών δικτύων ύδρευσης στα χωριά και των δεξαμενών τους Άμεση αποκατάσταση βλαβών των δικτύων των δημοτικών ενοτήτων Αποχέτευση Απόβλητα Στο Δήμο Λέσβου έχει συσταθεί Φορέας Διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων. Ένα σημαντικό μέρος κάλυψης των αναγκών διαχείρισης στερεών αστικών απορριμμάτων καλύφθηκε με τις παρεμβάσεις του Ταμείου Συνοχής με την κατασκευή ενός ΧΥΤΑ στη Λέσβο και ενός σταθμού μεταφόρτωσης στην περιοχή Μυτιλήνης. ΧΥΤΑ ΣΜΑ ΧΑΔΑ Έχει πραγματοποιηθεί και λειτουργεί ένας ΧΥΤΑ στο νησί της Λέσβου, στη θέση Κλεφτόβιγλα στα όρια των Δημοτικών Ενοτήτων Μανταμάδου, Θερμής και Αγ. 99

102 Παρασκευής, ο οποίος εξυπηρετεί το σύνολο του Νησιού, ενώ υλοποιήθηκε και ο ΣΜΑ στη Μυτιλήνη. Σύμφωνα με το Περιφερειακό Σχέδιο Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, το 2007, προτείνονται να γίνουν 5 Σταθμοί Μεταφόρτωσης Απορριμμάτων για την 1 η Διαχειριστική Ενότητα (δηλ. το νησί της Λέσβου): Κινητός ΣΜΑ Πολιχνίτου, στη θέση Οξύς Κινητός ΣΜΑ Γέρας Πλωμαρίου, στη θέση Πευκάρα 2 κινητοί ΣΜΑ στις θέσεις Πορτός και Σκαμνιούδα της Δ.Ε. Ερεσού Κινητός ΣΜΑ Πέτρας Μήθυμνας, σε θέση πλησίον της ΕΕΛ. Επίσης προτείνεται από το ΠΕΣΔΑ, για το νησί της Λέσβου η δημιουργία 5 ΧΥΤ Αδρανών Υλικών: ΧΥΤ αδρανών στην θέση Καμμένος Άντισσας ΧΥΤ αδρανών στη θέση Χαλκέλια Πλωμαρίου ΧΥΤ αδρανών στη θέση Λεμονού ΧΥΤ αδρανών στη θέση Οξύς Πολιχνίτου ΧΥΤ αδρανών στη θέση Κλεφτόβιγλα Από το σύνολο των 58 ΧΑΔΑ που υπήρχαν στη Λέσβο, ένας αποκαταστάθηκε πριν το 2003, οι 36 αποκαταστάθηκαν με το Γ ΚΠΣ, 10 βρίσκονται υπό κατασκευή (ΕΣΠΑ), 9 υπό δημοπράτηση (ΕΣΠΑ) και 2 υπό μελέτη (ΕΣΠΑ). Ενέργεια Προωθείται ο βασικός στόχος της ενεργειακής αυτονομίας και επάρκειας, με απεξάρτηση από το πετρέλαιο και με βασική κατεύθυνση την ενεργειακή διασύνδεση με το ηπειρωτικό δίκτυο μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, στο πλαίσιο της οποίας προωθείται το σχετικό σχέδιο διασύνδεσης από τον ΑΔΜΥΕ (Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας). Ειδικότερα προωθούνται οι ακόλουθες ειδικότερες κατευθύνσεις: Υπογειοποίηση των δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στους αρχαιολογικούς χώρους και τους παραδοσιακούς οικισμούς, συμπεριλαμβανομένων των 18 αξιόλογων οικισμών που έχουν εντοπιστεί στη Λέσβο και προτείνεται να κηρυχθούν ως νέοι παραδοσιακοί οικισμοί. Επίσπευση της αξιοποίησης των υφιστάμενων μελετών που αφορούν την εκμετάλλευση του γεωθερμικού πεδίου της Λέσβου. Προώθηση ολοκληρωμένου προγράμματος ενεργειακής εξοικονόμησης. Για τη χωροθέτηση εγκαταστάσεων για την παραγωγή ΑΠΕ, και παράλληλα με τις ρυθμίσεις του Ειδικού Πλαισίου για τις ΑΠΕ και του Νόμου 3851/2010 (ΦΕΚ

103 Α/ ), θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν οι κατευθύνσεις της παρούσας για το σχεδιασμό διαχείριση προστασία του Τοπίου της Περιφέρειας που απορρέουν από τη σχετική αξιολόγηση της Α Φάσης, ιδιαιτέρως σε ότι αφορά τα Τοπία που αξιολογούνται σαν Διεθνούς και Εθνικής εμβέλειας. Στη Λέσβο τα τοπία Διεθνούς εμβέλειας εντοπίζονται στη δυτική Λέσβο (περιοχή Άντισσας Ερεσού) και τη βόρεια Λέσβο (περιοχή Μήθυμνας Πέτρας), ενώ τα τοπία Εθνικής εμβέλειας εντοπίζονται στη νότια Λέσβο και την περιοχή της Μυτιλήνης. Επιπλέον, βάσει του Νόμου 3827/2010 (ΦΕΚ 30 Α/ ) που κυρώνει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο, θα πρέπει να υπάρχει μέριμνα για την εφαρμογή των γενικότερων και ειδικότερων μέτρων των Άρθρων 5 και 6 σε ότι αφορά πολιτικές που επηρεάζουν το Τοπίο της Περιφέρειας. Κατασκευή σταθμού υγροποιημένου ή και συμπιεσμένου φυσικού αερίου στη Λέσβο και κατασκευή δικτύου σε πρώτη φάση στην πόλη της Μυτιλήνης, ώστε να προσφέρεται εναλλακτική στη χρήση του πετρελαίου για θέρμανση. Οι ρυθμίσεις του ισχύοντος ΠΠΧΣΑΑ (2003) που αφορούν τη χωροθέτηση των συμβατικών εγκαταστάσεων παραγωγής ενέργειας και αποθήκευσης καυσίμων στην Περιφέρεια (κριτήρια αξιολόγησης καταλληλότητας θέσεων και κριτήρια αποκλεισμού, ενότητα Γ.3.6.1) εξακολουθούν να ισχύουν όσο η Λέσβος παραμένει μη διασυνδεδεμένη με το ηπειρωτικό δίκτυο. Με τη διασύνδεση, προτείνεται η παύση της λειτουργίας του σταθμού παραγωγής ενέργειας από πετρέλαιοστη Μυτιλήνηκαι η απομάκρυνσή του. Ωστόσο σε κατάλληλη θέση θα πρέπει να προβλεφθεί η εγκατάσταση εφεδρικού σταθμού παραγωγής ενέργειας από καύσιμα. Διερεύνηση των δυνατοτήτων δημιουργίας υδροηλεκτρικού σταθμού εγγυημένης ισχύος στην Ερεσό, λαμβάνοντας υπόψιν την καλή πρακτική του αντίστοιχου υβριδικού ενεργειακού έργου στην Ικαρία. Διερεύνηση δυνατοτήτων αξιοποίησης βιομάζας (π.χ. αξιοποίηση πυρηνόξυλου ως καύσιμη ύλη, παραγωγή biodiesel από τα μαγειρικά λάδια κλπ.) Επέκταση πιλοτικού συστήματος τηλεθέρμανσης δημοτικών εγκαταστάσεων στον Πολιχνίτο Λέσβου σε συνεργασία με τον ερευνητικό Φορέα που το υλοποίησε και εφαρμογή και σε άλλες περιοχές που διαθέτουν αντίστοιχο γεωθερμικό ενεργειακό πεδίο. Διερεύνηση τοποθέτησης φωτοβολταϊκών στις οροφές ή σε δώματα δημοσίων κτιρίων (π.χ. σχολείων). Κοινωνικές Υποδομές Σε επίπεδο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, στο Νομό Λέσβου λειτουργούν 21 Γυμνάσια, 4 Λύκεια και 4 Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια. Όσον αφορά στις υποδομές υγείας και πρόνοιας, στο νησί της Μυτιλήνης λειτουργεί ένα Γενικό Νοσοκομείο, 4 Κέντρο Υγείας και 29 Περιφερειακά Ιατρεία. 101

104 Απαιτείται η βελτίωση των υποδομών κοινωνικής αλληλεγγύης, η ενίσχυση των υπηρεσιών κοινωνικής φροντίδας, η υποστήριξη ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Αιγαίου και η βελτίωση υποδομών υποστήριξης εκπαιδευτικής δραστηριότητας και μέσης και στοιχειώδους εκπαίδευσης. Παραγωγικές δραστηριότητες Πρωτογενής τομέας: Προωθείται και στη Λέσβο μια γεωργία μικρής κλίμακας, προσανατολισμένη στην παραγωγή ποιοτικών προϊόντων και στη διατήρηση των παραδοσιακών γεωργικών συστημάτων, τόσο στο πλαίσιο της στρατηγικής επιλογής μιας εναλλακτικής τουριστικής ανάπτυξης, βασισμένης στην ιδιαιτερότητα του φυσικού περιβάλλοντος και την πολιτιστική κληρονομιά των νησιών, όσο και σαν σημαντικός παράγοντας περιβαλλοντικής διαχείρισης. Με αυτό το σκεπτικό, απολύτως αναγκαία είναι η προστασία της γεωργικής γης της Λέσβου από ανταγωνιστικές χρήσεις. Άμεση προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην προστασία των γεωργικών εκτάσεων με ελαιοκαλλιέργεια, από όπου παράγεται το ΠΓΕ ελαιόλαδο της Λέσβου. Στην κατεύθυνση της βέλτιστης οργάνωσης της ελαιοκαλλιέργειας και της παραγωγής ελαιόλαδου, άμεση προτεραιότητα πρέπει να έχει η χωροθέτηση ΠΟΑΠΔή ΒΙΟΠΑ με σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας/ανταγωνιστικότητας, την αντιμετώπιση προβλημάτων ρύπανσης (π.χ. από τα απόβλητα των ελαιοτριβείων) και την άμεση τροφοδότηση της βιομηχανίας/βιοτεχνίας τυποποίησης και επεξεργασίας των προϊόντων αυτών. Στην κατεύθυνση της οργάνωσης του κλάδου της κτηνοτροφίας θα πρέπει να εκπονηθεί για τους βοσκότοπους της Λέσβου αντίστοιχη μελέτηδιαχείρισης βοσκοτόπων και να ληφθούν σχετικά μέτρα όπως αγρανάπαυση βοσκοτόπων, εντατικοποίηση της καλλιέργειας κτηνοτροφικών φυτών, κλπ. Η άσκηση τηςγεωργίας και της κτηνοτροφίας μέσα σε όλες τις περιοχές του Εθνικού Συστήματος Προστατευόμενων Περιοχών της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου, υποχρεωτικά πραγματοποιείται, σύμφωνα με τις διατάξεις της ΚΥΑ υπ αριθμ / "Εφαρμογή του καθεστώτος της πολλαπλής συμμόρφωσης των Αγροπεριβαλλοντικών Ευρωπαϊκών Κανονισμών", όπως κυρώθηκε με το άρθρο 8 του Ν.3399/05 και εκάστοτε ισχύει, ασχέτως με τη λήψη άμεσων ενισχύσεων. Εφαρμόζονται υποχρεωτικά οι Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής ΥΑ /568 (ΦΕΚ 142/Β / ) ώστε η άσκηση των δραστηριοτήτων αυτών να είναι συμβατή με την προστασία των εν λόγω περιοχών και των οικοτόπων και ειδών χαρακτηρισμού τους. Η ελεύθερη βόσκηση επιτρέπεται μόνο ελεγχόμενα, βάσει διαχειριστικών σχεδίων βοσκοϊκανότητας, περιοδικής εναλλαγής βοσκοτόπων κ.λπ. και μέσω Κανονισμών Βόσκησης που πρέπει να διαθέτει ο Δήμος Λέσβου. Το σύστημα φραγμών που εφαρμόζεται σε κάποιες περιοχές πρέπει να είναι ο βασικός κορμός του σχεδιασμού. Σύμφωνα με το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες, στην Περιφέρεια Β. Αιγαίου ως περιοχές με περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης χαρακτηρίζονται οι θαλάσσιες περιοχές της Καλλονής Λέσβου 102

105 για οστρακοκαλλιέργεια και της Λαγκάδας Χίου για ιχθυοκαλλιέργεια, ενώ η περιοχή Γέρας Λέσβου χαρακτηρίζεται ως περιοχή με σημαντικό υδατοκαλλιεργητικό ενδιαφέρον. Στις περιοχές αυτές τέλος, θα πρέπει να θεσμοθετηθούν Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΠΟΑΥ) με βάση τους όρους και περιορισμούς που θέτει το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Υδατοκαλλιέργειες, με προτεραιότητα στις θαλάσσιες περιοχές της Καλλονής και της Γέρας. Δευτερογενής τομέας: Οι κατευθύνσεις για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων του δευτερογενούς τομέα στη Λέσβο σχετίζονται με: Την έμφαση στην παραγωγή επεξεργασμένων και τυποποιημένων αγροτικών προϊόντων Τη διείσδυση ποιοτικών προϊόντων μεταποίησης στην αγορά του τουρισμού. Την ανάπτυξη ιχθυοκαλλιεργειών και μονάδων τυποποίησης και εξαγωγής ψαριών. Πέραν της κατεύθυνσης για δημιουργία ΠΟΑΠΔ που θα σχετίζεται με την αγροτική παραγωγή και αντίστοιχες μονάδες καθετοποίησης και μεταποίησης αγροτικών προϊόντων, κρίνεται απαραίτητη η συγκέντρωση λοιπών δραστηριοτήτων του δευτερογενούς τομέα σε εκτός σχεδίου περιοχή που να πληροί βασικές προϋποθέσεις (όχι σε μεγάλη απόσταση από τη Μυτιλήνη, με ικανοποιητική οδική πρόσβαση, ικανή έκταση για τη χωροθέτηση των απαραίτητων υποδομών, κλπ.), με τη δυνατότητα μετεξέλιξης της περιοχής συγκέντρωσης ή τμήματός της σε Βιοτεχνικό Πάρκο (ΒΙΟΠΑ) με πολεοδόμηση εφόσον παρατηρηθεί ικανή συγκέντρωση μονάδων. Τριτογενής τομέας: Ο τριτογενής τομέας είναι ο πλέον δυναμικός τομέας της οικονομίας της Περιφέρειας αλλά και του Δήμου Λέσβου. Με δεδομένο ότι οι τρεις κυρίαρχοι κλάδοι του τριτογενούς τομέα (εμπόριο, υπηρεσίες και μεταφορές) επηρεάζονται άμεσα και έντονα από την τουριστική δραστηριότητα, φαίνεται ότι ο τουρισμός διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην οικονομία της Περιφέρειας. Ο τριτογενής τομέας θα αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο μέσω της ισόρροπης και ορθολογικής ανάπτυξης του τουριστικού τομέα, ο οποίος μπορεί να δημιουργεί τις βασικές προϋποθέσεις ανάπτυξης πολλών άλλων κλάδων των υπηρεσιών και ως εκ τούτου ανάπτυξη συνολικά του τριτογενούς τομέα της Λέσβου. Στο πλαίσιο αυτό, και με βάση τις κατευθύνσεις του Ειδικού Πλαισίου για τον Τουρισμό (ΦΕΚ 3155 Β/ ) δίνεται προτεραιότητα στις εξής κατευθύνσεις: Προώθηση ολοκληρωμένων τουριστικών παρεμβάσεων με αναπτυξιακό χαρακτήρα για την περιοχή, όπως οργανωμένοι υποδοχείς τουριστικών δραστηριοτήτων, σύνθετα τουριστικά καταλύματα ήπιας ανάπτυξης, ειδικά προγράμματα τουριστικής ανάπτυξης και ανάπτυξη βασικών υποδομών (όπως λιμένες, αεροδρόμια κ.λπ.). 103

106 Έλεγχος των περιβαλλοντικών πιέσεων και του είδους της ανάπτυξης, με λήψη μέτρων για την έγκαιρη πρόληψη φαινομένων υποβάθμισης των φυσικών και ανθρωπογενών πόρων. Προώθηση μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας των τουριστικών εγκαταστάσεων. Βελτίωση της προσβασιμότητας των δυσπρόσιτων τουριστικών πόρων. Περιορισμός της κατασκευής νέων καταλυμάτων σε κατηγορίες 3, 4 και 5 αστέρων. Σε εκτός σχεδίου και εκτός ορίων οικισμών περιοχές αύξηση της ελάχιστης απαιτούμενης επιφάνειας γηπέδου σε δέκα (10) στρέμματα και θέσπιση μέγιστης πυκνότητας 8, 9 και 10 κλινών/στρέμμα για ξενοδοχεία 5, 4 και 3 αστέρων αντίστοιχα. Υιοθέτηση της κατεύθυνσης αυτής και στην περίπτωση επέκτασης υφιστάμενου καταλύματος, πλην της περίπτωσης τυχόν συμπλήρωσης αυτού με ειδικές τουριστικές υποδομές, εκτός αν αυτό αποκλείεται από ειδικές διατάξεις. Ειδικότερα για την ενδοχώρα του νησιού που δεν κατατάσσεται από το Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α. του Τουρισμού σαν «Αναπτυσσόμενη τουριστικά περιοχή», προτείνεται μέγιστη δυναμικότητα 100 κλινών για τα νέα τουριστικά καταλύματα. Κατασκευή νέων, συμπλήρωση και αναβάθμιση υφιστάμενων τεχνικών, κοινωνικών (περίθαλψης και αθλητισμού), περιβαλλοντικών και πολιτιστικών υποδομών(μουσεία, κ.λπ.). Δημιουργία υποδομών στήριξης, προώθηση προγραμμάτων εκπαίδευσης και πιστοποίησης απασχολουμένων σε ειδικές εναλλακτικές μορφές τουρισμού(eco ManagementandAuditScheme EMAS). Δημιουργία δικτύων μονοπατιών (εθνικών, ευρωπαϊκών) και διαδρομών περιβαλλοντικής ευαισθησίας και εκπαίδευσης. Προώθηση τοπικών συμφώνων ποιότητας και προγραμμάτων στήριξης αγροτικών ή και παραδοσιακών μεταποιητικών δραστηριοτήτων φιλικών προς το περιβάλλον (στήριξη ολοκληρωμένης ή βιολογικής γεωργίας, προϊόντων ονομασίας προέλευσης, παραδοσιακών τεχνικών, κ.ά.) και λειτουργικής διασύνδεσής τους με τουριστικές μονάδες. Αναβάθμιση και μετατροπή υφισταμένων ξενοδοχειακών καταλυμάτων σε σύνθετα τουριστικά καταλύματα ήπιας ανάπτυξης. Διατήρηση, προστασία και ανάδειξη των φυσικών, ιστορικών, αρχιτεκτονικών, κ.ά. σημείων του χώρου με «μοναδικά» χαρακτηριστικά, καθώς και της κλίμακας των οικισμών. Προσαρμογή νέων εγκαταστάσεων στα μορφολογικά πρότυπα και την κλίμακα των οικισμών. Παροχή κινήτρων για εκσυγχρονισμό υφιστάμενων τουριστικών μονάδων με παράλληλη αναβάθμιση σε τύπους και κατηγορίες καταλυμάτων (3, 4 και 5 αστέρια) ή επέκταση αυτών και συμπληρώσεις με ειδικές τουριστικές υποδομές. 104

107 Αποκατάσταση και αξιοποίηση παλαιών κελυφών, επανάχρηση αξιόλογων κτιρίων ή συνόλων, και παροχή κινήτρων για μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες τουλάχιστον 3 αστέρων. Συγκρότηση τοπικών πολυθεματικών δικτύων και βελτίωση της προσβασιμότητας μεταξύ των πόλων και των πόρων που τα συγκροτούν με περιβαλλοντικά ήπιες παρεμβάσεις. Προσαρμογή της τυπολογίας των καταλυμάτων (μορφολογικοί περιορισμοί, δυναμικότητα, κατηγορίες) και άλλων σχετικών με τον τουρισμό υποδομών σύμφωνα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής και των ειδικών εναλλακτικών μορφών που υποστηρίζουν. Χωροθέτηση οργανωμένων κατασκηνώσεων (camping). Ειδικότερα σε ότι αφορά την ανάπτυξη ειδικών/εναλλακτικών μορφών τουρισμού, η Λέσβος διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων: Θαλάσσιου τουρισμού: Ανάδειξη της Λέσβου σε σταθμό κρουαζιέρας με μέτρα βελτίωσης των εσωτερικών συγκοινωνιακών συνδέσεων και προσαρμογή τους στις ανάγκες μεταφοράς επισκεπτών, την πρόβλεψη ζώνης για εξυπηρέτηση κρουαζιέρας εντός της λιμενικής ζώνης του επιβατικού λιμένα στη Μυτιλήνη και το Σίγρι, και μέτρα διαχείρισης των επισκεπτών κρουαζιέρας. Εξίσου σημαντική είναι η ανάγκη πύκνωσης των τουριστικών λιμένων/αγκυροβολίων της Λέσβου και η ανάπτυξη και αναβάθμιση των υποδομών και προσφερόμενων υπηρεσιών (ανάπτυξη και λειτουργία ενιαίου συστήματος ηλεκτρονικής ενημέρωσης). Ειδικότερες κατευθύνσεις για συναφείς ειδικές μορφές τουρισμού στις οποίες η Λέσβος παρουσιάζει σημαντικές αναπτυξιακές δυνατότητες, όπως ο αλιευτικός και ο καταδυτικός τουρισμός, θα καθοριστούν στο πλαίσιο της ειδικής μελέτης Π.Ε.Χ.Π. που προτείνεται για το θαλάσσιο χώρο και τις βραχονησίδες της Περιφέρειας.Ενδεικτικά αναφέρονται οι κατάλληλες θέσεις σημεία δημιουργίας καταδυτικών πάρκων καταδυτικών διαδρομών στις περιοχές Μερσίνια Φάρα Τάρτι, Πέτρα και Σίγρι. Πολιτισμικού τουρισμού: Βασική κατεύθυνση αποτελεί η διασύνδεση των μουσείων αρχαιολογικών χώρων μνημείων αξιόλογων λαογραφικών πόρων και ένταξή τους σε δίκτυα διαδρομών από κοινού με προορισμούς φυσιολατρικού ενδιαφέροντος. Ιδιαίτερες δυνατότητες έχει η περεταίρω ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού που ήδη παρουσιάζει σημαντική απήχηση στο νησί κατά περιόδους ολόκληρο το έτος, με την προβολή των προορισμών και των θρησκευτικών εθίμων μέσω κατάλληλων θεματικών δικτύων. Επίσης η Λέσβος διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα για την ανάπτυξη του γαστρονομικού τουρισμού με βάση την εξαιρετική ποιότητα και ποικιλία των τοπικών προϊόντων (ούζο, σαρδέλα Καλλονής, ελαιόλαδο κλπ.) και προϊόντων της Περιφέρειας. 105

108 Τουρισμού υπαίθρου: Θα πρέπει να ληφθούν μέτρα προστασίας και αξιοποίησης των περιοχών του νησιού με ιδιαίτερους φυσικούς πόρους (περιοχές NATURA 2000), και δημιουργίας υποδομών παρατήρησης και ερμηνείας της φύσης (παρατηρητήρια, κέντρα ενημέρωσης επισκεπτών, θεματικά μουσεία). Ιδιαίτερες δυνατότητες περεταίρω ανάπτυξης σε αυτή την κατεύθυνση έχει ο ορνιθολογικός τουρισμός.έμφαση επίσης πρέπει να δοθεί στο ηφαιστειακό τοπίο με το απολιθωμένο δάσος του δυτικού τμήματος, την εύφορη νοτιοανατολική ακτή, τις θερμές ιαματικές πηγές. Ελαιώνες, δάση από πεύκα, βελανιδιές, καστανιές, σπάνια χλωρίδα, καταρράκτες (π.χ. Μαν κάτσα στον Μανταμάδο, της Ερεσού, κλπ), αλυκές (Καλλονή), ποταμοί, κάστρα, ιστορικές θέσεις και παραδοσιακοί οικισμοί περιλαμβάνονται στο δίκτυο μονοπατιών του νησιού, ενώ ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί στα μονοπάτια της ελιάς. Συνεδριακού εκθεσιακού τουρισμού: Η λειτουργία 6 τμημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου στη Λέσβο, η εξειδίκευση που παρουσιάζει το νησί σε συγκεκριμένους κλάδους (π.χ. ουζοποιία, παραγωγή ελαιολάδου κλπ.) και το ειδικό ενδιαφέρον σε διάφορα πεδία (ορνιθολογία, γεωλογία, κλπ.), καθώς και η ολοένα διαμορφώμενη τουριστική ταυτότητά του σαν προορισμός, αποτελούν παράγοντες προσέλκυσης σχετικού επενδυτικού ενδιαφέροντος. Αστικού τουρισμού: Η έδρα του Δήμου, Μυτιλήνη, συγκεντρώνει τις απαιτούμενες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του αστικού τουρισμού, με την ανάδειξή της σαν προορισμός επισκέψεων μικρής διάρκειας. Προς την κατεύθυνση αυτή κινούνται τα μέτρα που προτείνονται παραπάνω (σελ. 84). Γεωτουρισμού: Η Λέσβος, με την ανακήρυξή της σαν γεωπάρκο της UNESCO λόγω των μοναδικών χαρακτηριστικών και σημείων γεωλογικού ενδιαφέροντος που διαθέτει, όπως το Απολιθωμένο Δάσος στο Σίγρι, έχει αποκτήσει ισχυρό συγκριτικό πλεονέκτημα για την περεταίρω ανάπτυξη του γεωτουρισμού. Προτεραιότητες σε αυτή την κατεύθυνση πρέπει να είναι η ένταξη των σημείων γεωλογικού ενδιαφέροντος σε τουριστικά δίκτυα (θεματικά ή μη) με την κατάλληλη διαχείριση ροών επισκεπτών, και η ανάδειξη προβολή της Λέσβου σαν προορισμός γεωτουρισμού. Αθλητικού τουρισμού: Η ανάπτυξη του αθλητικού τουρισμού στη Λέσβο εστιάζεταικυρίως στη διοργάνωση κωπηλατικών αγώνων (διοργανώνονται ετησίως οι Αιγαιοπελαγίτικοι Αγώνες στον Κόλπο της Γέρας) και την περαιτέρω ανάπτυξη και προώθηση των extreme δραστηριοτήτων όπως αναρριχήσεις, ραπέλ και flying fox π.χ. στον καταρράκτη Μανταμάδου «Λάκκος Μαν Κάτσα», καθώς τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του (πολύ μεγάλα σκούρα βράχια ύψους μέτρων) ήδη προσελκύουν τουρισμό. Ιδιαίτερα σε ότι αφορά την περαιτέρω ανάπτυξη της κωπηλασίας, η δημιουργία Ναυταθλητικού Κέντρου διεθνών προδιαγραφών στον κλειστό Κόλπο της Γέρας θα εμπλούτιζετο τουριστικό προϊόν και θα προσέλκυε επιπλέονφιλάθλους. 106

109 Ιαματικού θεραπευτικού τουρισμού: Η ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού με τη δημιουργία σύγχρονων κέντρων θερμαλισμού σε περιοχές που διαθέτουν τους κατάλληλους φυσικούς πόρους (Πολιχνίτος, Θέρμα Κόλπου Γέρας, Λουτρόπολη Θερμής, Εφταλού) μπορεί να εμπλουτίσει περεταίρω το τουριστικό προϊόν του νησιού και εκτός θερινής περιόδου αιχμής. Προτεραιότητα προς αυτή την κατεύθυνση είναι η προβολή και ένταξη σε τουριστικά δίκτυα σε συνδυασμό με συμπληρωματικές συναφείς μορφές τουρισμού, και η δημιουργία δικτύου ιαματικών πηγών περιλαμβάνοντας ενδεικτικά τις πηγές Εφταλούς, Θερμής, Πολιχνίτου, Λισβορίου και Θέρμων Κόλπου Γέρας. Εκπόνηση σχεδίων του υποκείμενου σχεδιασμού: Κρίνεται απαραίτητη η άμεση εκπόνηση ΓΠΣ (νέου Τ.Χ.Σ.) για την ενιαία χωρική ενότητα του νησιού. Στο πλαίσιο εκπόνησής τους να ληφθεί μέριμνα ώστε να προβλεφθούν και να οριοθετηθούν οι τοπιακές ενότητες γεωλογικών και γεωμορφολογικών σχηματισμών (γεώτοποι) της Λέσβου ως Περιοχές Ειδικής Προστασίας (ΠΕΠ). Κατάρτιση Σχεδίων Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων (Σ.Ο.Α.Π.): Προτείνεται η κατάρτιση Σχεδίου Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων για τη Μυτιλήνη, με εστίαση σύμφωνα με το άρθρο 12 του Ν.2742/99 (Α 207) στις γειτονιές Κουλμπάρα (ΠΕΑ3) και Αγ. Συμεών (ΠΕΑ5) της πόλης Μυτιλήνης. Είναι οι πιο πυκνοδομημένες περιοχές του Ιστορικού Κέντρου και με τον τρόπο αυτό επιδιώκεται η αξιοποίηση του αξιόλογου κτιριακού αποθέματος καθώς και η εξασφάλιση κοινόχρηστων/ελεύθερων χώρων. Β1.1.δ.1.2 Δήμος Λήμνου Οι κατευθύνσεις του Περιφερειακού Πλαισίου εξειδικεύονται για το νησί της Λήμνου ανά θεματική ενότητα ως εξής: Οικιστικό δίκτυο Κεντρικό ρόλο στο οικιστικό δίκτυο του νησιού λόγω της θέσης τους έχουν οι δύο κυριότεροι οικισμοί, η Μύρινα στα δυτικά και ο Μούδρος στα ανατολικά. Η έδρα του Δήμου, Μύρινα, στο δυτικό άκρο του νησιού, συγκεντρώνει τις περισσότερες διοικητικές και αστικές λειτουργίες. Ο Μούδρος λειτουργεί σαν δευτερεύων τοπικός πόλος στα ανατολικά. Σημειώνεται και εδώ η ύπαρξη «συστάδας» οικισμών πέριξ του οικισμού της Νέας Κούταλης που λειτουργικά αναγνωρίζεται σαν οικιστική ενότητα και λειτουργεί σαν τοπικός πόλος. Ο ρόλος των οικισμών πρώην εδρών Καποδιστριακών Δήμων, αναμένεται, ομοίως με την περίπτωση της Λέσβου, να υποβαθμιστεί περαιτέρω. Προωθούνται και για τη Λήμνο οι γενικές ρυθμίσεις οικιστικής ανάπτυξης που αναφέρονται παραπάνω στο πλαίσιο των σχετικών στρατηγικών κατευθύνσεων (σελ. 27). 107

110 Φυσική και πολιτιστική κληρονομιά Το πολιτιστικό περιβάλλον της Λήμνου αποτελεί σημαντικό πόρο, καθώς λειτουργεί ως συγκριτικό πλεονέκτημα για την ενίσχυση της τουριστικής δραστηριότητας και της οικονομίας της γενικότερα, στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης. Κατά συνέπεια η διατήρηση, προστασία, ανάδειξη και προβολή της πολιτιστικής της κληρονομιάς είναι κρίσιμο ζήτημα. Στα πλαίσια της προστασίας και ανάδειξης του πολιτισμικού αποθέματος της Λήμνου προτείνονται κατά προτεραιότητα: α. Προστασία του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος των αρχαιολογικών χώρων Ηφαιστία, Καβείριο και Πολιόχνης. β. Ειδική σήμανση στη θέση Ούριακος και οργάνωση μικρής έκθεσης στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μύρινας με στόχο τη γνώση της πρώτης κατοίκησης του νησιού από το ανθρώπινο είδος. γ. Ανάδειξη του Ιστορικό κέντρο της Μύρινας μέσω αρχαιολογικών περιπάτων. Χαρακτηρίζεται ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης (Ν. 3937/11 άρθρο 5 παρ. 5β), το Απολιθωμένο Δάσος στην Νήσο Λήμνο και συγκεκριμένα: A. Οι μεμονωμένοι κορμοί απολιθωμένων δένδρων στις θέσεις: 1. Δυτικά του οικισμού Βάρος (συντεταγμένες ΕΓΣΑ 87: , ) 2. Λόφος Παρανησιά, Όρμος Κοντιά (συντεταγμένες ΕΓΣΑ 87: , ) 3. Λόφος Παρανησιά, Όρμος Κοντιά (συντεταγμένες ΕΓΣΑ 87: , ) 4. Προφήτης Ηλίας ( συντεταγμένες ΕΓΣΑ 87: , ) Β. Οι μεμονωμένοι κορμοί απολιθωμένων δένδρων ή τμήματα αυτών, που βρίσκονται εντός τριών χερσαίων τμημάτων, τα οποία περιγράφονται παρακάτω. Τμήμα Β1. Μούδρου Ρουσσοπουλίου Καμινίων ( στρέμματα) Τμήμα Β2. Βάρους Ρωμανού ( στρέμματα). Τμήμα Β3. Τσιμανδρίων Πορτιανού (7.018 στρέμματα). Στις παραπάνω θέσεις και περιοχές, προστατεύονται οι μεμονωμένοι κορμοί απολιθωμένων δένδρων, ιστάμενοι ή κατακείμενοι και τμήματα αυτών, καθώς και άλλα όργανα φυτών όπως ρίζες, καρποί και σπέρματα, κλαδιά και φύλλα δένδρων, που βρίσκονται εγκατεσπαρμένα σε διάφορα σημεία. Σε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι κάποιο απολίθωμα κινδυνεύει από φυσική φθορά ή ανθρώπινη ενέργεια, επιτρέπεται η μεταφορά του σε φυλασσόμενο χώρο για συντήρηση ή/και η επιστροφή του επί τόπου για έκθεση κατόπιν γνωμοδότησης της Αρχής στην οποία ανατίθεται η διαχείριση του μνημείου. 108

111 Χάρτης Απολιθωμένου Δάσους Λήμνου Σημαντικοί είναι και οι φυσικοί σχηματισμοί με τον υδροβιότοπο του Διαπορίου, τα πλούσια βοσκοτόπια και τα ηφαιστειακά πολύχρωμα πετρώματα προς το Φακό.Προτεραιότητα θα πρέπει να δοθεί στην επικαιροποίηση και θεσμοθέτηση σε ΦΕΚ της εγκεκριμένης ΕΠΜ της ΕΖΔ Χορταρολίμνης Λίμνης Αλυκής & Θαλάσσιας Περιοχής (GR ) και της ΖΕΠ Λιμνών Χορταρολίμνης και Αλυκής, Κόλπου Μούδρου, Έλους Διαπόρι και Χερσονήσου Φακός (GR ) και της Ζώνης προστασίας Β1 του Διατηρητέου Μνημείου της Φύσης του Απολιθωμένου Δάσους Λήμνου. Πλην των παραπάνω περιοχών για τις οποίες η εκπόνηση/θεμοθέτηση ΕΠΜ έχει απόλυτη προτεραιότητα, μεσοπρόθεσμα θεωρείται αναγκαία η εκπόνηση ΕΠΜ για όλες τις περιοχές NATURA 2000, έτσι ώστε να καθοριστούν οι όροι προστασίας και οι επιτρεπόμενες χρήσεις γης κατά ζώνη.σημειώνεται ότι στο πλαίσιο των μελετών αυτών θα πρέπει ληφθούν υπόψη τα τοπία Εθνικής και Περιφερειακής εμβέλειας που έχουν εντοπιστεί εντός των περιοχών αυτών και να προβλεφθούν κατάλληλα μέτρα προστασίας και διαχείρισής τους λαμβάνοντας υπόψιν τις κατευθύνσεις του ειδικού τεύχους για το τοπίο, της παρούσας. Για τα τμήματα των τοπίων αυτών όπως έχουν εντοπιστεί που δεν εντάσσονται σε περιοχές NATURA 2000, πρέπει να εκπονηθούν κατάλληλες μελέτες προστασίας και διαχείρισης λαμβάνοντας υπόψιν τις κατευθύνσεις του ειδικού τεύχους για το τοπίο. Θα πρέπει να προστατευτούν και να αναδειχθούν όλες οι τοπιακές ενότητες γεωλογικών γεωμορφολογικών σχηματισμών, όπως αναφέρεται στον Άτλαντα γεωλογικών μνημείων του Αιγαίου και κυρίως οι γεωμορφολογικοί σχηματισμοί στη Βόρεια Λήμνο από το ακρωτήριο Φαλακρό έως και ακρωτήριο Τρυγής, οι 109