Ι. ΝΑΟΣ ΚΟΙΜΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ, ΚΑΣΤΡΑΚΙ, ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ - ΜΕΛΕΤΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

Transcript

1

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Η παρούσα διπλωματική εργασία εκπονήθηκε στo πλαίσιο του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών: Αρχιτεκτονική και Δομοστατική Αποκατάσταση Ιστορικών Κτιρίων και Συνόλων / Π.Μ.Σ. Α.ΔΟ.ΑΠ., το οποίο διοργανώνεται από το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών Τ.Ε. (Τρίκαλα) του Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας. Πριν την παρουσίαση της παρούσας διπλωματικής εργασίας, αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω ορισμένους από τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάστηκα, τόσο κατά τη διάρκεια φοίτησής μου στο Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών, όσο και κατά τη διάρκεια εκπόνησης της μεταπτυχιακής μου διατριβής. Αρχικά, θέλω να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή της παρούσας διπλωματικής εργασίας, κ. Δημήτριο Χριστοδούλου, Δρ. Πολιτικό Μηχανικό, για την πολύτιμη καθοδήγησή του και την εμπιστοσύνη και εκτίμηση που μού έδειξε. Στη συνέχεια, θα ήθελα να ευχαριστήσω ολόψυχα την κ. Αφροδίτη Πασαλή, Δρ. Αρχιτέκτονα Μηχανικό, Καθηγήτρια του Τ.Ε.Ι. Θεσσαλίας και Διευθύντρια του Π.Μ.Σ. Α.ΔΟ.ΑΠ., τόσο για τις γνώσεις που μού μεταλαμπάδευσε κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, όσο και για το υλικό το οποίο έθεσε στη διάθεσή μου, ώστε να ολοκληρώσω με τον καλύτερο και αρτιότερο τρόπο την παρούσα εργασία. Τις ευχαριστίες μου εκφράζω στην αδελφότητα της Ιεράς Μονής Αγίου Στεφάνου Μετεώρων για την πρόσβαση σε αρχειακό υλικό και βιβλιογραφία καθώς και στον εφημέριο Καστρακίου π. Ιωάννη. Τέλος, ευχαριστώ τον πατέρα μου, Σωτήριο Τζήμα, Αρχιτέκτονα Μηχανικό και την αδερφή μου, Ελένη-Κωνσταντίνα Τζήμα, Αρχιτέκτονα Μηχανικό, επίσης, οι οποίοι με την υπομονή, τις τεχνικές συμβουλές και την εμπειρία τους, συνέβαλαν στην ολοκλήρωση του έργου μου.

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... Ⅰ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ... Ⅱ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... Ⅳ ABSTRACT... Ⅴ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΚΟΠΟΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΣΧΕΔΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΧΕΔΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΦΩΤΟΡΕΑΛΙΣΤΙΚΑ I

4 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ - ΠΙΝΑΚΩΝ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 1 ΕΙΚΟΝΑ 2 Γεωγραφικός εντοπισμός, πηγή Google maps, (ιδία επεξεργασία) (Φ.Τ.256) Γεωγραφικός εντοπισμός, πηγή Google maps, (ιδία επεξεργασία) (Φ.Τ.255) ΣΕΛ.2 ΣΕΛ.2 ΕΙΚΟΝΑ 3 Αγιογραφίες 14ου αι. στη νότια τοιχ/ια του Ιερού (Φ.Τ.253) ΣΕΛ.3 ΕΙΚΟΝΑ 4 Αγιογραφίες 14ου αι. στη βόρεια τοιχ/ια του Ιερού (Φ.Τ.253) ΣΕΛ.3 ΕΙΚΟΝΑ 5 Κάτοψη ΣΕΛ.7 ΕΙΚΟΝΑ 6 Κατά πλάτος τομή ΣΕΛ.8 ΕΙΚΟΝΑ 7 (Φ.Τ. 035) ΣΕΛ.8 ΕΙΚΟΝΑ 8 (Φ.Τ.008) ΣΕΛ.9 ΕΙΚΟΝΑ 9 Πηγή: Χατζητρύφωνος Ε., Το περίστωο στην Υστεροβυζαντινή Εκκλησιαστική Αρχιτεκτονική ΣΕΛ.10 ΕΙΚΟΝΑ 10 Νοτιοδυτική άποψη του μνημείου (Φ.Τ. 001) ΣΕΛ.13 ΕΙΚΟΝΑ 11 Κιλλίβαντας στο ανατολικό μέρος της τοξοστοιχείας (Φ.Τ.111) ΣΕΛ.13 ΕΙΚΟΝΑ 12 Κιλλίβαντας στο δυτικό μέρος της τοξοστοιχείας (Φ.Τ.112) ΣΕΛ.13 ΕΙΚΟΝΑ 13 Λίθινη κολυμπήθρα (Φ.Τ. 105) ΣΕΛ.14 ΕΙΚΟΝΑ 14 Αγία Τράπεζα και Αγίασμα (Φ.Τ.219) ΣΕΛ.14 ΕΙΚΟΝΑ 15 Χωνευτήριο (Φ.Τ. 119) ΣΕΛ.14 ΕΙΚΟΝΑ 16 Τέμπλο στο κεντρικό κλίτος (Φ.Τ.254) ΣΕΛ.15 ΕΙΚΟΝΑ 17 Τέμπλο στο βόρειο κλίτος (Φ.Τ. 107). ΣΕΛ.15 ΕΙΚΟΝΑ 18 Παντοκράτορας (Φ.Τ. 249) ΣΕΛ.16 ΕΙΚΟΝΑ 19 Παντάνασσα (Φ.Τ.249) ΣΕΛ.16 ΕΙΚΟΝΑ 20 Νωπογραφίες του 14ου αιώνα (Φ.Τ. 139) ΣΕΛ.18 ΕΙΚΟΝΑ 21 Ιστόρηση του κεντρικού κλίτους (δυτική άποψη) (Φ.Τ. 074) ΣΕΛ.18 ΕΙΚΟΝΑ 22 Επιγραφή στο υπέρθυρο της βόρειας εισόδου (Φ.Τ. 202) ΣΕΛ.19 ΕΙΚΟΝΑ 23 Άποψη του δαπέδου σήμερα (Φ.Τ. 098) ΣΕΛ.19 ΕΙΚΟΝΑ 24 Αρχικό πλακόστρωτο δάπεδο στην κόγχη του Ιερού Βήματος (Φ.Τ. 225) ΣΕΛ.20 ΕΙΚΟΝΑ 25 Ξύλινος φορέας της στέγης του κεντρικού κλίτους (Φ.Τ. 124) ΣΕΛ.20 ΕΙΚΟΝΑ 26 Ξύλινος φορέας της στέγης. Συμβολή πλάγιου κλίτους και νάρθηκα (Φ.Τ. 075) ΣΕΛ.21 ΕΙΚΟΝΑ 27 1η Ιστορική Φάση ΣΕΛ.22 ΕΙΚΟΝΑ 28 2η Ιστορική Φάση ΣΕΛ.23 ΕΙΚΟΝΑ 29 4η Ιστορική Φάση ΣΕΛ.24 II

5 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ - ΠΙΝΑΚΩΝ ΕΙΚΟΝΑ 30 (Φ.Τ.019) ΣΕΛ.25 ΕΙΚΟΝΑ 31 (Φ.Τ.238) ΣΕΛ.26 ΕΙΚΟΝΑ 32 (Φ.Τ.024) ΣΕΛ.26 ΕΙΚΟΝΑ 33 (Φ.Τ.239) ΣΕΛ.27 ΕΙΚΟΝΑ 34 (Φ.Τ.057) ΣΕΛ.27 ΕΙΚΟΝΑ 35 (Φ.Τ.128) ΣΕΛ.28 ΕΙΚΟΝΑ 36 (Φ.Τ.056) ΣΕΛ.29 ΕΙΚΟΝΑ 37 (Φ.Τ.026) ΣΕΛ.29 ΕΙΚΟΝΑ 38 (Φ.Τ.023) ΣΕΛ.30 ΕΙΚΟΝΑ 39 (Φ.Τ.002) ΣΕΛ.30 ΕΙΚΟΝΑ 40 (Φ.Τ.161) ΣΕΛ.31 ΕΙΚΟΝΑ 41 (Φ.Τ.051) ΣΕΛ.31 ΕΙΚΟΝΑ 42 (Φ.Τ.052) ΣΕΛ.32 ΕΙΚΟΝΑ 43 (Φ.Τ.206) ΣΕΛ.32 ΕΙΚΟΝΑ 44 Παράδειγμα: Ελκυστήρας, έλασμα, και κοχλίες αγκύρωσης. ΣΕΛ.53 ΕΙΚΟΝΑ 45 Όψη αγκύρωσης ελκυστήρων. ΣΕΛ.53 ΕΙΚΟΝΑ 46 Σχεδιαστικό παράδειγμα τοποθέτησης ελκυστήρων με αδιατάρακτη κοπή και αγκύρωσής τους με ελάσματα. ΣΕΛ.54 ΕΙΚΟΝΑ 47 Υφιστάμενη κατάσταση ΣΕΛ.57 ΕΙΚΟΝΑ 48 Προτεινόμενη μορφή. ΣΕΛ.57 ΕΙΚΟΝΑ 49 Υποθεμελίωση από οπλισμένο σκυρόδεμα. ΣΕΛ.58 ΕΙΚΟΝΑ 50 Διεύρυνση θεμελίωσης με λίθους. ΣΕΛ.59 ΕΙΚΟΝΑ 51 Εξοπλισμός που απαιτείται για τη διενέργεια των ενεμάτων. πηγή: Μπούντα Ο., 2007, Η εφαρμογή των ενεμάτων στην αποκατάσταση των μνημείων, Πάτρα (διατριβή διπλώματος ειδίκευσης) ΣΕΛ.62 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Σύνθεση κονίας αρμολόγησης. ΣΕΛ.55 ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Σύνθεση ενεμάτων. ΣΕΛ.56 III

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου βρίσκεται στις ανατολικές παρυφές του Καστρακίου, κοντά στον κοιμητηριακό ναό του Αγίου Νικολάου. Τόσο βόρεια όσο και δυτικά περιβάλλεται από βράχο, ενώ γειτνιάζει με τον βράχο «Αδράχτι» λίγο πιο κάτω από τα υπολείμματα των τειχών του κάστρου που οχύρωνε τον αρχικό οικισμό, ανάμεσα στον οικισμό του Καστρακίου και την Καλαμπάκα. Ο ναός δεν έχει χρονολογηθεί, αλλά παρουσιάζει στοιχεία που δικαιολογούν την τοποθέτησή του πιθανόν στις αρχές του 14 ου αιώνα ή και νωρίτερα. Τυπολογικά, ανήκει στις τρίκλιτες, ξυλόστεγες βασιλικές. Πρόκειται για ένα κτίσμα πεπλατυσμένης ορθογωνικής σε γενικές γραμμές κάτοψης, γενικών διαστάσεων 13,20*10,00μ., με μεταγενέστερο, επίσης, ορθογωνικής κάτοψης εξωνάρθηκα στη δυτική πλευρά, με διαστάσεις 7,40*3,00μ. Στο ορθογώνιο της κάτοψης προσκολλάται εξωτερικώς η τρίπλευρη κόγχη του Ιερού Βήματος, ενώ η κόγχη της προθέσεως εγγράφεται στο πάχος του ανατολικού τοίχου. Δεν υπάρχει κόγχη του διακονικού, καθώς το χώρο του καταλαμβάνει το ιεροφυλάκιο. Ο ναός φέρει τοξοστοιχίες, ενώ πλαϊνά κλίτη και νάρθηκας δημιουργούν περίστωο. Η παρούσα μεταπτυχιακή εργασία αφορά στην αποκατάσταση του προαναφερθέντος Ιερού Ναού. Στόχος της εργασίας είναι η απομάκρυνση των νεωτεριστικών επεμβάσεων και η επαναφορά του ναού στην ιστορική του μορφή, καθώς και η αντιμετώπιση των παθολογιών του κτιρίου ώστε να διασωθεί και να καταστεί δυνατή, χωρίς αντιξοότητες, η χρήση του. Πραγματοποιήθηκε μελέτη των αρχιτεκτονικών και μορφολογικών χαρακτηριστικών του μνημείου, της παθολογίας και της εντατικής του κατάστασης, διερεύνηση του χαρακτηριστικού τύπου του, εντοπισμός βλαβών και έλεγχος ετοιμόρροπων δομικών στοιχείων λόγω εκτεταμένης παθολογίας ή/και διάβρωσης, εκτίμηση, διαχείριση και αποκατάσταση βλαβών. Ακολούθησε η επιλογή της κατάλληλης μεθοδολογίας δομοστατικής αποκατάστασης και ενίσχυσης του φέροντος οργανισμού, προστασίας και συντήρησης. Τέλος, προτείνονται συμβατές τεχνικές ενισχύσεων, ώστε να διασφαλίζεται η βιωσιμότητα των προτεινόμενων επεμβάσεων. IV

7 ABSTRACT ABSTRACT Church of the Assumption, located at the eastern outskirts of Kastraki, near the cemetery church of Agios Nikolaos. Both north and west is surrounded by rock, while adjacent to the "Adrachti" rock, just below the remains of the walls of the castle that fortified the original settlement, between the settlement of Kastraki and Kalambaka. The temple has not been dated, but it has evidence to justify its placement probably at the beginning of the 14th century or earlier. Typologically, it belongs to the three-aisled, wood-roofed, basilicas. It is a structure of a flattened rectangular generally plan view, of general dimensions 13,20 * 10,00m, with a lateral also rectangular floor plan of an exonarthex on the west side, with dimensions of 7,40 * 3,00m. In the rectangle of the plan, the three-sided niche of the Holy Step is externally adhered, while the medley of intent is recorded in the thickness of the eastern wall. There is no niche of the diaconate, as his place is occupied by the penitentiary. The temple has arches, while lateral aisles and narthex create a "loggia". This postgraduate thesis concerns the restoration of the Holy Temple. The aim of the project is the removal of modernist interventions and the restitution of the temple in its historical form, as well as the treatment of the building pathogens in order to preserve it and allow its use without adversity. The study of the architectural and morphological characteristics of the monument, the pathology and the intensive condition, the investigation of its characteristic type, the detection of faults and the control of structural elements due to extensive pathology and / or erosion, assessment, management and repair of faults. The selection of a methodology for structural restoration and strengthening of the bearing body followed, protection, maintenance, types and techniques of support was followed to ensure the sustainability of the proposed interventions. V