ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ

Transcript

1 ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΡΟΥΣΙΩΤΙΣΣΑ ΕΒΔΟΜΑΔΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ὑπό Ἐπισκόπου Ἰερεμίου, Μητροπολίτου Ἱ. Μ. Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως «Εἰς πόλιν ἤ εἰς Ρούμελην, ὅπου περιπατήσεις, παντοῦ ἀκούεις ὄνομα τό τῆς Προυσιωτίσσης» (Ἆσμα τοῦ εὐσεβοῦς λαοῦ) Kυριακή 19 Ἰουνίου 2011 Κυριακή τῶν Ἁγίων Πάντων Ἀπολυτίκιον Παναγίας Προυσιωτίσσης Ἦχος α Τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης Σύ προΐστασαι πρόμαχος καί τερατουργός ἐξαισίων τῇ ἐκ Προύσσης εἰκόνι Σου. Πανάχραντε Παρθένε Μαριάμ καί γάρ φωτίζεις ἐν τάχει τούς τυφλούς δεινούς τε ἀπελαύνεις δαίμονας καί παραλύτους δέ συσφίγγεις, Ἀγαθή, κρημνῶν τε σῴζεις καί πάσης βλάβης τούς Σοί προσφεύγοντας. Δόξα τῷ Σῷ ἀσπόρῳ τοκετῷ, δόξα τῷ Σέ θαυμαστώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργοῦντι διά Σοῦ τοιαῦτα θαύματα. ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟ ΕΓΚΥΚΛΙΟ ΚΗΡΥΓΜΑ Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΘΕΟΣ (Α) Μέ τό σημερινό μου κήρυγμα, ἀδελφοί χριστιανοί, μπαίνουμε σέ ἕνα νέο κεφάλαιο τῆς πίστης μας καί θά μιλήσουμε γιά τόν δημιουργό Θεό. 1. Ὅλα τά ὡραῖα, ἀγαπητοί μου, πού βλέπουμε γύρω μας καί ἐμεῖς οἱ ἴδιοι οἱ ἄνθρωποι, ἀλλά καί οἱ ἄγγελοι τοῦ οὐρανοῦ, ὅλοι καί ὅλα εἴμαστε δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ. Αὐτό πρέπει καλά νά τό ξέρουμε. Γιά νά μήν μᾶς παρασύρει ἡ ὡραία φύση καί τήν θεοποιήσουμε, πρέπει νά γνωρίζουμε ὅτι ὅλα, καί αὐτά πού φαίνονται καί αὐτά πού δέν φαίνονται, «ὁρατά καί ἀόρατα», ὅλα εἶναι δημιουργήματα τοῦ

2 Θεοῦ. Εἶναι τόσο σοβαρό αὐτό τό θέμα, τό νά γνωρίζουμε δηλαδή ὅτι ὅλα εἶναι κτίσματα καί δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, ὥστε ἡ Ἁγία Γραφή, αὐτό τό θαυμάσιο βιβλίο τοῦ Θεοῦ, στό πρῶτο βιβλίο της, τήν Γένεση, στό πρῶτο κεφάλαιο αὐτοῦ τοῦ βιβλίου καί στόν πρῶτο στίχο αὐτοῦ τοῦ κεφαλαίου ὁμιλεῖ γι αὐτό τό θέμα. Λέει: «Ἐν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεός τόν οὐρανόν καί τῆν γῆν». Αὐτό εἶναι τό πρῶτο πού πρέπει νά ξέρουμε. Καί ὅταν λέει ἡ Ἁγία Γραφή «οὐρανόν καί τῆν γῆν», ἐννοεῖ γενικά ὅλο τόν κόσμο. Ἔτσι ὁμολογοῦμε τόν Θεό μας στό «Πιστεύω», ὡς «ποιητήν οὐρανοῦ καί γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καί ἀοράτων»! 2. Ὅλα, ἀγαπητοί μου, τά ἔκανε ὁ Θεός ἀπό τό μηδέν, δηλαδή, ἀπό μή προϋπάρχουσα ὕλη. Ἐπειδή ὅμως κάνουμε δογματική διδασκαλία τῆς Πίστης μας καί ἐπειδή πρέπει νά τά λέμε ὅλα μέ ἀκρίβεια, ἄς μήν λέμε τήν ἔκφραση «ἀπό τό μηδέν», γιατί αὐτή τήν ἔκφραση δέν τήν χρησιμοποιοῦν οὔτε ἡ Ἁγία Γραφή οὔτε οἱ ἅγιοι Πατέρες. Νά λέμε καλύτερα τήν ἔκφραση τῆς Ἁγίας Γραφῆς ὅτι ὅλα ἔγιναν «ἐκ τοῦ μή ὄντος». Δύο ὑπάρχουν, ἀδελφοί χριστιανοί: Ὁ ΩΝ καί τά μή ὄντα. Ὁ ΩΝ εἶναι ὁ Θεός, πού πάντοτε ὑπάρχει καί δέν μποροῦμε νά νοήσουμε χρονική στιγμή κατά τήν ὁποία δέν ὑπῆρχε ὁ Θεός. Ἐνῶ ὅλα τά ἄλλα, τά ἐκτός ἀπό τόν Θεό, ἦταν μή ὄντα καί ἦρθαν σέ ὕπαρξη ἀπό τόν ΟΝΤΑ Θεό. Ἡ Ἁγία Γραφή λοιπόν μιλώντας γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου λέει ὅτι «ἐξ οὐκ ὄντων ἐποίησεν αὐτά ὁ Θεός» καί παρακάτω λέει ὅτι «καί τό τῶν ἀνθρώπων γένος οὕτως γεγένηται» (Β Μακ. 7,28). Ὅτι δηλαδή καί ἐμεῖς οἱ ἄνθρωποι δημιουργηθήκαμε «ἐξ οὐκ ὄντων». Ἔτσι τό λέμε καί στήν θεία Λατρεία: «Σύ ἐκ τοῦ μή ὄντος εἰς τό εἶναι ἡμᾶς παρήγαγες», λέει ὁ ἱερεύς στήν εὐχή τοῦ Τρισαγίου Ὕμνου. 3. Ὅλα λοιπόν ἔγιναν, ὅλα δημιουργήθηκαν ἀπό τόν Θεό. Ὁ Θεός μας ὅμως, ἀδελφοί χριστιανοί, μάθαμε στά προηγούμενα μαθήματα ὅτι εἶναι ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΣ. Ὁ Πατέρας, ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα. Ὅταν λέμε λοιπόν ὅτι ὁ κόσμος ἔγινε ἀπό τόν Θεό, θά ἐννοοῦμε ὅτι καί τά τρία Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, καί ὁ Πατέρας καί ὁ Υἱός καί τό Ἅγιο Πνεῦμα, συμμετεῖχαν στήν δημιουργία τοῦ κόσμου. Ἄς τό ποῦμε ὅπως τό λεει σύντομα καί ὡραῖα ὁ Μέγας Ἀθανάσιος: «Ὁ Πατήρ διά τοῦ Λόγου (= διά τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ) ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ τά πάντα ποιεῖ». 1 Ὅπως μᾶς τό λέει ἡ Ἁγία Γραφή ὁ Πατέρας εἶναι ὁ «ἐξ οὗ τά πάντα» (Α Κορ. 8,6. Ρωμ. 11,36) ὁ Υἱός εἶναι «δι οὗ τά πάντα» (Ἰωάν. 1,3. Α Κορ. 8,6. Κολ. 1,16. Ἑβρ. 1,2) καί τό Ἅγιο Πνεῦμα εἶναι ὁ «ἐν ὧ τά πάντα ἐγένετο» (Γεν. 1,2) Ἐπιστολή πρός Σεραπίωνα 1,28. MPG 26, Ὁ Ὠριγένης μᾶς λέγει ὅτι στήν δημιουργία τοῦ κόσμου πρέπει νά νοήσουμε «τήν προκαταρκτική αἰτία τῶν γινομένων τόν Πατέρα τήν δημιουργικήν τόν Υἱόν τήν τελειωτικήν τό Πνεῦμα. Ἀρχή γάρ τῶν ὄντων μία (ὁ Πατήρ), δι Υἱοῦ δημιουργοῦσα καί τελειοῦσα ἐν Πνεύματι» (Περί Ἁγίου Πνεύματος 16,38. MPG 32,136). 2

3 4. Ἡ Ἁγία Γραφή στό πρῶτο κεφάλαιο τῆς Γένεσης μᾶς μιλάει γιά τήν δημιουργία τοῦ κόσμου μέ μία ἁπλή διήγηση, πού εἶναι κατανοητή σέ ὅλους: Καί στούς μορφωμένους καί στούς ἀγράμματους γέροντες καί τά μικρά παιδιά. Παρά τήν ἁπλότητά της ὅμως ἡ διήγηση αὐτή γοητεύει τόν Μέγα Βασίλειο, ὁ ὁποῖος ἔγραψε γι αὐτήν ἕνα σπουδαῖο ἐπιστημονικό ἔργο, πού τό ἐπιγράφει «Εἰς τήν Ἑξαήμερον». 3 Κατά τήν διήγηση αὐτή ὁ κόσμος ἔγινε σέ ἕξι ἡμέρες. Θά χρειαζόταν, ἀδελφοί μου χριστιανοί, ὥρα πολλή γιά νά σᾶς πῶ τί σημαίνουν οἱ ἕξι αὐτές ἡμέρες. Ἀλλά ἐπειδή δέν ἔχουμε τόν χρόνο αὐτό, σᾶς λέω, μήν πιστεύετε ὅτι ὁ κόσμος ἔγινε σέ ἕξι ἡμέρες. Ὁ κόσμος ἔγινε ΑΜΕΣΩΣ. Ὁ Θεός «εἶπε καί ἐγενήθησαν» (Ψαλμ. 32,9). «Ὁ Θεός, πού ζεῖ αἰώνια δημιούργησε ὅλα τά πράγματα ἀμέσως» (Σοφ. Σειράχ 18,1). Ὁ ἄχρονος Θεός δέν ἔχει ἀνάγκη ἀπό χρόνο γιά νά δημιουργήσει. Ἀλλά τότε, γιατί ἡ Ἁγία Γραφή λέει ὅτι ὁ κόσμος ἔγινε σέ ἕξι ἡμέρες; Πρῶτον, θά ποῦμε ὅτι αὐτό ἡ Ἁγία Γραφή τό λέει γιά μᾶς τούς ἀδύνατους ἀνθρώπους, γιά νά νοήσουμε καί νά ἀπολαύσουμε καλύτερα τό δημιουργικό ἔργο τοῦ Θεοῦ, σάν νά τό ξεφυλλίζουμε σέ ἕνα τεῦχος μέ ἕξι πελώριες σελίδες. Ὅπως τό λέει ὁ ἅγιος Αὐγουστῖνος, «οἱ ἡμέρες τῆς δημιουργίας εἶναι περίοδοι παρατηρήσεως τοῦ ἀνθρώπου καί δέν εἶναι ἡμέρες τοῦ ἔργου τοῦ Θεοῦ»! Ἀλλά κυρίως θά ποῦμε ὅτι ἡ Ἁγία Γραφή μιλάει γιά ἕξι ἡμέρες δημιουργίας, γιά νά πεῖ ὅτι τήν ἑβδόμη ἡμέρα ἀναπαύτηκε ὁ Θεός (βλ. Γεν. 2,2), χωρίς βέβαια νά ἔχει ἀνάγκη ὁ Θεός ἀπό ἀνάπαυση. Τό λέει ὅμως αὐτό γιά τούς Ἰουδαίους, πού ἦταν αἰχμάλωτοι στήν Βαβυλώνα καί ξεχνοῦσαν ἐκεῖ, μεταξύ τῶν Βαβυλωνίων, τήν ἀργία τοῦ Σαββάτου. Γιά τόν ἴδιο λόγο λέει ἡ Γένεση ὅτι ὁ ἥλιος δημιουργήθηκε τήν τετάρτη ἡμέρα, ἐνῶ ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τό φῶς δημιουργήθηκε ἀπό τήν ἀρχή (βλ. Γεν. 1,3). Ἀλλά ἐπειδή οἱ Βαβυλώνιοι λάτρευαν τόν ἥλιο καί τά ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ γιά θεούς καί κινδύνευαν ἀπό τήν εἰδωλολατρία τους αὐτή οἱ Ἰουδαῖοι, γι αὐτό ἡ Ἁγία Γραφή, γιά νά διαφυλάξει τούς Ἰουδαίους ἀπό τήν εἰδωλολατρία, παριστάνει τόν ἥλιο νά δημιουργεῖται τήν τέταρτη ἡμέρα (βλ. Γεν ). Σάν νά θέλει νά πεῖ μέ αὐτό ὅτι δέν εἶναι θεός ὁ ἥλιος, γιατί καί πρίν νά δημιουργηθεῖ αὐτός ὑπῆρχε ζωή! 5. Ἀλλά ἄν ὁ κόσμος ἔγινε ἀμέσως καί ὄχι σέ ἕξι ἡμέρες, πῶς ἐννοοῦμε αὐτό τό «ἀμέσως»; Τό ἐρώτημα αὐτό, ἀδελφοί μου χριστιανοί, εἶναι πολύ σοβαρό καί ἀπαιτεῖ λίγο χρόνο γιά τήν ἀπάντησή του. Γι αὐτό ἀναβάλλουμε τήν ἀπάντησή του γιά τό ἑπόμενο κήρυγμά μας. Μέ πολλές εὐχές Ὁ Μητροπολίτης Γόρτυνος καί Μεγαλοπόλεως Ἰερεμίας 3. βλ. MPG 29. 3

4 Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (Κείμενο, μετάφραση, προλογικά σημειώματα καί ὀλιγοστά σχόλια) Πληροφοροῦμε τούς ἀγαπητούς ἀναγνῶστες μας ὅτι τό ἑρμηνευόμενο ἐδῶ βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης παρατίθεται ἄστητο διά πρακτικούς λόγους μετά ὅμως τήν ὁλοκλήρωσή του, ὅταν αὐτό θά ἐκδοθεῖ εἰς βιβλίον, θά εἶναι στημένο μέ τά σχόλια στήν ἴδια σελίδα τῆς ἑρμηνευομένης περικοπῆς. Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΣΑΪΑΣ 2. Πρόσκληση γιά βοήθεια (16,1-6) 1. Ἡ σκηνή ἐδῶ ἀλλάζει καί μεταφέρεται στήν μωαβίτιδα πόλη Σελλά, ὅπου εἶχαν συγκεντρωθεῖ οἱ φυγάδες Μωαβῖτες. Αὐτοί ἀπό ἐκεῖ στέλνουν «ἀρνί» ἤ «ἀρνιά» στόν βασιλέα τῆς Ἰουδαίας (βλ. στίχ. 1 κατά τό Ἑβρ.), ὡς τόν κεκανονισμένο φόρο τους σ αὐτόν (βλ. Δ Βασ. 3,4) ἀναγνωρίζοντες ἔτσι ὅτι εἶναι ὑποτελεῖς του καί, περιγράφοντάς του τήν οἰκτρή τους κατάσταση (στίχ. 2), τοῦ ζητοῦν προστασία καί καταφύγιο στήν χώρα του (στίχ. 3.4α). Αὐτό βέβαια θά διαρκέσει μέχρις ὅτου φύγει ὁ ἐπιδρομέας πού εἰσέβαλε στήν γῆ τους, μάλιστα ἐλπίζουν ὅτι αὐτό θά γίνει σύντομα, ὅπως φαίνεται ἀπό τόν τρόπο πού ὁμιλοῦν: «Ὁ καταπιεστής θά ἐκλείψει, ἡ καταστροφή θά παύσει, ὁ ἐπιδρομέας θά ἀφανισθεῖ ἀπό τήν γῆ» (στίχ. 4β). Γιά νά κάνουν ἀκουστό ἀπό τούς Ἰουδαίους τό αἴτημά τους οἱ Μωαβῖτες παρουσιάζονται ἐδῶ ὅτι ἔχουν τήν ἰδία προσδοκία μέ αὐτούς, ὅτι δηλαδή καί αὐτοί ἀναμένουν τόν ἀπόγονο τοῦ Δαυΐδ δίκαιο κριτή, τόν Μεσσία (στίχ. 5). Αὐτή ἡ μεσσιακή ἐλπίδα τῶν Μωαβιτῶν πρέπει νά δημιουργήθηκε σ αὐτούς κατά τά χρόνια πού ἦταν ὑπό τήν κυριαρχία τοῦ Δαυΐδ, ἀλλά καί ἀργότερα, ὅταν ἤρχοντο στίς στέψεις ἰουδαίων βασιλέων, θά ἄκουαν στούς σχετικούς ἐνθρονιστήριους λόγους περί τοῦ ἰδανικοῦ Βασιλέως καί Κριτοῦ, τοῦ ἀπό τήν γενεά τοῦ Δαυΐδ ἀναμενομένου Μεσσία. 2. Τό αἴτημα ὅμως τῶν Μωαβιτῶν ἀπερρίφθη ἀπό τούς Ἰουδαίους, λόγω τῆς ἀλαζονείας τους καί λόγω τῆς διπλοπροσωπίας τους (στίχ. 6). 16, 1 Ἀποστελῶ ὡς ἑρπετὰ ἐπὶ τὴν γῆν μὴ πέτρα ἔρημός ἐστι τὸ ὄρος θυγατρὸς Σιών; 2 Ἔσῃ γὰρ ὡς πετεινοῦ ἀνιπταμένου νεοσσὸς ἀφῃρημένος, θύγατερ Μωάβ. Ἔπειτα δέ, Ἀρνῶν, πλείονα 3 βουλεύου, ποίει τε σκέπην πένθους αὐτῇ διὰ παντός ἐν μεσημβρινῇ σκοτίᾳ φεύγουσιν, ἐξέστησαν, μὴ ἀπαχθῇς. 4 Παροικήσουσί σοι οἱ φυγάδες Μωάβ, ἔσονται σκέπη ὑμῖν ἀπὸ προσώπου διώκοντος, ὅτι ᾔρθη ἡ συμμαχία σου, καὶ ὁ ἄρχων ἀπώλετο ὁ καταπατῶν ἐπὶ τῆς γῆς. 5 Καὶ διορθωθήσεται μετ ἐλέους θρόνος, καὶ καθιεῖται ἐπ αὐτοῦ μετὰ ἀληθείας ἐν σκηνῇ Δαυῒδ κρίνων καὶ ἐκζητῶν κρίμα καὶ σπεύδων δικαιοσύνην. 6 Ἠκούσαμεν τὴν ὕβριν Μωάβ, ὑβριστὴς σφόδρα, τὴν ὑπερηφανίαν ἐξῇρας. Οὐχ οὕτως ἡ μαντεία σου, οὐχ οὕτως. 16, 1 Θά ἀποστείλω (τούς καταδιωκομένους Μωαβῖτες) σάν ἑρπετά στήν γῆ 4

5 (ἄς καταφύγουν στήν Ἰουδαία, γιατί) δέν εἶναι τό ὄρος τῆς θυγατρός Σιών ἔρημος βράχος (ὅπως τό περιφρονοῦν). 2 Θυγατέρα τῆς Μωάβ, θά γίνεις σάν ἕνα μικρό πουλί, πού πάρθηκε ἀπό ἁρπακτικό πετεινό Ἀλλά ἐσύ (πόλη) Ἀρνῶν, θά πάθεις τά περισσότερα. 3 (Πρός τήν Ἰουδαία:) Φρόντισε, γίνε γιά πάντα προστασία (τῆς Μωάβ) στό πένθος της φεύγουν μεσημβρινή ὥρα, σάν σέ σκοτάδι. Ἔχασαν τά λογικά τους, μήν τούς περιφρονήσεις. 4 Θά παροικήσουν σέ σένα οἱ ἐξόριστοι τῆς Μωάβ (δέξου τους, γιατί) θά σοῦ γίνουν προστασία ἀπό τόν διώκτη σας διαλύθηκε ἡ συμμαχία σου, καί χάθηκε ὁ ἄρχοντας πού καταπατοῦσε τήν γῆ. 5 Θά στηθεῖ ἕνας θρόνος μέ ἔλεος καί θά καθήσει σ αὐτόν, στήν σκηνή τοῦ Δαυΐδ, κριτής μέ ἀλήθεια, πού θά ζητεῖ τό δίκαιο καί θά ἀποδίδει δικαιοσύνη. 6 (Οἱ Ἰουδαῖοι:) Ἀκούσαμε τήν ὑπερηφάνεια τῆς Μωάβ, εἶναι πολύ ὑβρίστρια. Ἀπέκοψες τήν ὑπερηφάνειά της, οἱ μαντεῖες σου (Μωάβ) δέν θά εἶναι καλές. Ἑβραϊκό: 16, 1 Στεῖλτε ἀρνί πρός τόν ἄρχοντα τῆς γῆς ἀπό τήν Σελλά, διά τῆς ἐρήμου, πρός τό ὄρος τῆς θυγατέρας τῆς Σιών. 2 Σάν πετόμενα πτηνά τά διωγμένα ἀπό τήν φωλιά ἔτσι εἶναι οἱ θυγατέρες τῆς Μωάβ στίς διαβάσεις τοῦ Ἀρνών. 3 Δῶσε μας συμβουλή, πᾶρε μιά ἀπόφαση. Κᾶνε τήν σκιά σου βαθειά σάν νύκτα στό καταμεσήμερο. Κρῦψε τούς φυγάδες, μή προδώσεις τούς πλανώμενους. 4 Ἄφησε οἱ Μωαβῖτες φυγάδες νά μείνουν κοντά σου, γίνε τό καταφύγιό τους ἀπό τόν καταστροφέα. Ὁ καταπιεστής θά ἐκλείψει, ἡ καταστροφή θά παύσει, ὁ ἐπιδρομέας θά ἀφανισθεῖ ἀπό τήν γῆ. 5

6 5 (Τότε) θά στερεωθεῖ ἕνας θρόνος βασισμένος στήν ἀγάπη καί θά καθήσει σ αὐτόν ἕνας μέ πιστότητα, ἕνας ἀπό τόν οἶκο τοῦ Δαυΐδ, κριτής πού ζητᾶ τό δίκαιο καί εἶναι γρήγορος στό νά ἀποδώσει τήν δικαιοσύνη. 6 Ἀκούσαμε γιά τήν ὑπερηφάνεια τῆς Μωάβ, γιά τήν πολλή της ὑπερηφάνεια καί ἀλαζονεία, γιά τήν ὑπεροψία της καί τήν αὐθάδειά της, ἀλλά οἱ κομπασμοί της εἶναι μάταιοι. 16,1. Δύσκολο κείμενο καί διαφόρως ἑρμηνευόμενο. Φαίνεται ὅτι οἱ Μωαβῖτες, ἀπειλούμενοι ἀπό κάποια ἐπιδρομή, ζητοῦσαν νά τεθοῦν ὑπό τήν προστασία τοῦ βασιλέως τοῦ Ἰούδα καί νά βροῦν σ αὐτόν καταφύγιο. Τό «ἀρνί», γιά τό ὁποῖο ὁμιλεῖ κατά τό Ἑβρ. ὁ στίχ. μας, ἦταν σημεῖο ὑποταγῆς, βλ. Δ Βασ. 3,4. Μεταφράζοντας ὁ ἅγιος Ἱερώνυμος «στεῖλε, Κύριε, τό ἀνώτατο Ἀρνίο τῆς γῆς» προτείνει γι αὐτήν τήν περικοπή μία μεσσιανική ἑρμηνεία. Πέτρα. Τό ἀντίστοιχο Ἑβρ. κείμενο ὁμιλεῖ γιά τήν Σελλά ([l s ), ἡ ὁποία ἑρμηνεύεται «βράχος» καί μερικές φορές ταυτίζεται πράγματι μέ τήν σημερινή Πέτρα, κειμένη στήν χώρα τῆς Ἐδώμ, ἀλλά ἔπρεπε ἐκεῖ νά εἶναι καί ἄλλοι «βράχοι» στήν Ἀραβία ἤ στήν γύρω περιοχή. 16,3. Βουλεύου. Οἱ στίχ. 3-4α ἀναφέρουν τήν ἱκεσία τῶν φυγάδων τῆς Μωάβ, πού ζητοῦν ἀπό τούς Ἰουδαίους νά τούς δεχθοῦν. Γιά νά στηρίξουν τό αἴτημά τους, ἐκφράζουν στούς στιχ. 4β-5, πού ἀκολουθοῦν, τήν ἐμπιστοσύνη τους στό μέλλον τοῦ Ἰσραήλ, κυρίως στήν σταθερότητα τοῦ θρόνου τοῦ Δαυΐδ, θεμελιωμένου στίς ὑποσχέσεις τίς ὁποῖες πολύ συχνά κήρυττε ὁ Ησαΐας. 16,4α. Ὁ ἄρχων ἀπώλετο. Κατά τό Ἑβρ. :«Ὁ καταπιεστής θά ἐκλείψει, ἡ καταστροφή θά παύσει». Ἡ πρόταση αὐτή φαίνεται ὡς ἀσύνδετη μέ τό προηγούμενο νόημα, γι αὐτό καί προτείνουν νά τήν νοήσουμε ὡς «μέχρι νά ἐκλείψει ὁ κατακτητής, μέχρι νά παύσει ἡ καταστροφή». Καμμία ὅμως μαρτυρία κειμένου δέν εὐνοεῖ αὐτή τήν ἑρμηνεία. 16,6. Ὁ στίχ. αὐτός φαίνεται ὅτι μεταφέρει τήν ἀπάντηση τῶν Ἰουδαίων στούς Μωαβῖτες. 6