ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ Λίγα λόγια για τον Σύλλογο Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης

Transcript

1 Αστερόσκονη ΤΟΜΟΣ 1, ΤΕΥΧΟΣ 1 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2009 Μία περιοδική έκδοση του Συλλόγου Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης Έδρα: Χανιά Μανουσογιαννάκηδων 67, , info@sfak.gr, web: ιανέµεται ωρεάν Λίγα λόγια για τον Σύλλογο Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης Από την Σύνταξη Η αστρονοµία είναι µία από τις επιστή- µες που πιάνει την ταχύτητα του φωτός. εν περνάει µέρα που να µην έχουµε µία σηµαντική ανακάλυψη σε κάποιον τοµέα της και πραγµατικά δεν προλαβαίνουµε να διαβάζουµε και να µεταφράζουµε εντυπωσιακές ειδήσεις για το sfak.gr. Είναι επίσης µία από τις ελάχιστες επιστήµες που οι ερασιτέχνες µπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην εξέλιξή της για την κατανόηση του Σύµπαντος. Η «Αστερόσκονη» ξεκινάει µε δειλά βήµατα την ζωή της προσπαθώντας να επικοινωνήσει µε ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την Αστρονοµία και θα ήθελαν να µάθουν λίγα πράγµατα παραπάνω. Σε αυτό το πρώτο τεύχος παρουσιάζουµε τον Σύλλογο Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης, το σπίτι µας δηλαδή, και λίγα λόγια για το αστεροσκοπείο της Κρήτης επί της ευκαιρίας της επίσκεψης µας στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα. Επίσης αναλύουµε την φάρσα του Άρη και αποδεικνύουµε µια και καλή γιατί ο κόκκινος πλανήτης δεν πρόκειται να γίνει δεύτερο φεγγάρι. Σας παρουσιάζουµε τις εκδηλώσεις του Συλλόγου και µερικές επιλεγµένες ειδήσεις από το Ελπίζουµε ότι θα βρούµε τον τρόπο η «Αστερόσκονη» να φτάνει στα χέρια σας και να γίνει ένα µικρό παράθυρο στον έναστρο ουρανό. Η Κρήτη ήταν ανέκαθεν πόλος έλξης εξαιτίας της γεωπολιτικής της θέσης, το σταυροδρόµι ανάµεσα στην Ανατολή και την ύση, τον Ευρωπαϊκό Βορρά µε τον Αφρικανικό Νότο. Για τους αστρονόµους, ερασιτέχνες και επαγγελµατίες, η Κρήτη έχει και µια επιπρόσθετη αξία. Τους σκοτεινούς της ουρανούς που την φέρνουν στις πρώτες θέσεις στις προτιµήσεις τους. Μακριά από την φωτορύπανση των µεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων, σε συνδυασµό µε την ιδιαίτερη γεωγραφική της ιδιότητα να βρίσκεται στο νοτιότερο σηµείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Κρήτη έχει επιλεγεί από διάσηµα ιδρύµατα και πανεπιστήµια για έρευνα, παρατήρηση και αστροφωτογράφηση. εν είναι τυχαίο ότι ένα από τα καλύτερα ελληνικά τµήµατα αστροφυσικής έχει έδρα στο Πανεπιστήµιο Κρήτης, ούτε ότι το δεύτερο µεγαλύτερο αστεροσκοπείο της χώρας µε δεκάδες ανακαλύψεις και συµµετοχή σε αναρίθµητα προγράµµατα βρίσκετε στην κορυφή τ ω ν Λ ε υ κ ώ ν Ο ρ έ ω ν. Οι σκοτεινοί ουρανοί της Κρήτης έφεραν κοντά ερασιτέχνες αστρονόµους, ανθρώπους που αγαπούν τον νυχτερινό ουρανό, που δη- µιούργησαν τον 16ο ελληνικό σύλλογο ερασιτεχνικής Αστρονοµίας. Αρχικός σκοπός του Συλλόγου είναι να φέρει κοντά ανθρώπους που ενδιαφέρονται για την Αστρονοµία ανεξάρτητα µε την κατάρτιση ή την εµπειρία τους, µε το αν έχουν εξοπλισµό ή γνώσεις. Τα µέλη του Συλλόγου δεν περιορίζονται στα γεωγραφικά σύνορα του νησιού αλλά βρίσκονται στον Καναδά, στην Ιαπωνία, στο Βέλγιο, περιλαµβάνουν ερευνητές, αστροφυσικούς, επαγγελ- µατίες αστρονόµους αλλά και α- πλούς ανθρώπους που θέλουν να µοιραστούν την αγάπη τους, τις γνώσεις τους, τις απορίες τους και τις εµπειρίες τους πάνω σε µία από τις πιο ραγδαία εξελισσόµενες επιστή- µες, αυτής της Αστρονοµίας, µια από τις ελάχιστες επιστήµες που η συµµετοχή του ερασιτέχνη αστρονόµου είναι ουσιώδης, την έχει βοηθήσει να αναπτυχθεί και έχει συµβάλει σε πάρα πολλές ανακαλύψεις µε στόχο την κατανόηση του άγνωστου αλλά πολύ γνώριµου Σύµπαντος.. Εκδηλώσεις ου ραγµατο- οιήθηκαν κατά την διάρκεια εριλάµβαναν: εκάδες παρουσιάσεις στο κοινό της Κρήτης µε συµµετοχή στα πολιτιστικά προγράµµατα του ήµου Σητείας και Λάστρου, της Ε. Υ.Σ.Α., και Πολιτιστικών Συλλόγων ανά την Κρήτη Εβδοµαδιαίο αστρονοµικό Μαγκαζίνο στην ΝΕΑ Τηλεόραση (Χανιά) Συµµετοχή στα διεθνή προγράµµατα Globe at Night, International Sidewalk Astronomy Night, World Space Week Παρουσιάσεις σε παιδικές κατασκηνώσεις όπως του Ε.Ο.Σ. Χανίων, και των προσκόπων σε Ηράκλειο και Άγιο Νικόλαο όπως και συµµετοχή στο πρόγραµµα εξωσχολικών εκδηλώσεων της Ακαδηµίας Εµπορικού Ναυτικού Κρήτης (Α.Ε.Ν.) µε σειρά παρουσιάσεων. Παρουσιάσεις και ενηµερώσεις για θέµατα φωτορύπανσης µε συµ- µετοχή στην µέρα της Γης, σε ηµερίδα φωτορύπανσης και φωτισµού στο Ρέθυµνο, µε έκθεση φωτογραφίας στην αίθουσα εκδηλώσεων της τράπεζας Χανίων Συµµετοχή στην Ναυτική Ε- βδοµάδα µε έκθεση διαστηµικής ναυσιπλοΐας, τηλεσκοπίων και α- στρονοµικού υλικού, οµιλία µε θέµα «Ο Μηχανισµού των Αντικυθήρων» του καθηγητή Αστροφυσικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης και µέλος του Συλλόγου Ιωάννη Σειραδάκη και αστροπαρατήρηση στο κάστρο της Αρχαίας Απτέρας υπό την αιγίδα του Πολεµι- κού Ναυτικού Οργάνωση της 1 ης Παγκρήτιας Συνάντησης Ερασιτεχνών Αστρονό- µων στην κορυφή του Σκίνακα στα 1750 µέτρα µε την συµµετοχή 35 ερασιτεχνών αστρονόµων µε την Αρωγή του Αστεροσκοπείου του Σκίνακα και του Πανεπιστηµίου Κρήτης ιοργάνωση 2-3 επισκέψεων το χρόνο για το κοινό στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα Παρουσίαση στα τοπικά κανάλια σηµαντικών αστρονοµικών γεγονότων Άρθρα στον τοπικό τύπο Συµµετοχή στην καταγραφή βροχών διαττόντων αστέρων για τον ιεθνή Οργανισµό Μετεωριτών (I.Μ.Ο.) Συµµετοχή στην Παγκόσµια Εκστρατεία κατά της φωτορύπανσης ως µέλος της IDA (International Dark-Sky Association). Συνεργασία µε το Capella Observatory της Γερµανίας για έρευνα και αστροφωτογράφιση µε το τηλεσκόπιο Γανυµήδης των 0,6 µέτρων Ο Σύλλογος έχει στην διάθεση του µε ένα µικρό κόστος το φορητό πλανητάριο StarLab χωρητικότητας 25 ενηλίκων ή 45 παιδιών ηµοτικού µε δυνατότητα απεικόνισης του νυχτερινού ουρανού. Η ε ιστηµονική Βιβλιοθήκη Ο Σύλλογος Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης έχει µια αρκετά µεγάλη επιστηµονική βιβλιοθήκη µε βιβλία εκλαϊκευµένης κυρίως Αστρονοµίας και µε οπτικοακουστικό υλικό (dvd, βίντεο, ηχητικά ντοκουµέντα) που ξεπερνάει τους 400 τίτλους. Τα βιβλία προέρχονται από δωρεές κυρίως των µελών του Συλλόγου. Η βιβλιοθήκη περιλαµβάνει εκτός από εξειδικευµένα επιστηµονικά βιβλία, τίτλους εκλαϊκευµένης αστρονοµίας, κοσµολογίας, αστροχάρτες και άτλαντες του ουρανού όπως επίσης και µια σειρά βιβλίων που απευθύνεται σε παιδιά..

2 ΣΕΛΙ Α 2 Κοσµολογία: Πόσο συχνά γεννώνται νέα άστρα στον Γαλαξία µας; CERN: Νέα προβλήµατα στο Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων Aµέσως µετά την ολοκλήρωση των διαδικασιών επισκευής του Μεγάλου Επιταχυντή Αδρονίων του CERN από τη ζηµιά που είχε προκληθεί λόγω διαρροής ηλίου), ένα νέο πρόβληµα αναµένεται να καθυστερήσει περαιτέρω την επαναλειτουργία του. Συγκεκριµένα, ανακαλύφθηκαν δύο διαρροές κενού σε κάποιους τοµείς του Επιταχυντή οι οποίοι υποτίθεται ότι θα πρέπει να παραµένουν σε εξαιρετικά χαµηλές θερµοκρασίες. Για να γίνουν οι επισκευές, αυτοί οι τοµείς πρέπει να θερµανθούν, µε αποτέλεσµα η επαναλειτουργία να καθυστερήσει άλλους δύο µήνες. Ήδη ο Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων βρίσκεται 2,5 χρόνια εκτός του χρονοδιαγράµµατος που είχε τεθεί αρχικά από το CERN το Αστρικά φυτώρια µπορούν να βρεθούν σε γιγαντιαία νέφη µοριακών αερίων και σκόνης διάσπαρτα σε ολόκληρο το γαλαξία, περιοχές µε πολλαπλά άστρα µε την µία εκατοντάδες κάθε φορά. Πόσο συχνά, όµως, συµβαίνει κάτι τέτοιο; Κατά µέσο όρο ένα αστέρι γεννιέται το χρόνο στον Γαλαξίας µας, υπολογίζουν τώρα οι αστρονόµοι. εν βλέπουµε όµως συχνά την µαζική γέννηση άστρων στον γαλαξία µας. Πρόσφατα οι επιστήµονες εξέτασαν στο υπέρυθρο τι συµβαίνει µέσα σε ένα γιγαντιαίο αστρικό φυτώριο µε το όνοµα RCW 38 και είδαν εκατοντάδες αστέρια σε διαφορετικές φάσεις ανάπτυξης. Αυτό που βρήκαν είναι σηµαντικό καθώς αυτό αντιπροσωπεύει την πρώτη φορά που µελετάται µε τόση α- κρίβεια ένα τεράστιο σµήνος εκτός αυτού του νεφελώµατος του Ορίωνα. Το RCW 38 βρίσκεται περίπου έτη φωτός µακριά και είναι ένα εκ των δύο σχετικά κοντινών γιγαντιαίων σµηνών µε πάνω από 1000 άστρα. Το άλλο είναι το νεφέλωµα του Ορίωνα το οποίο είναι 3,5 φορές πιο κοντά και πολύ πιο εύκολο να µελετηθεί, και µέχρι τώρα το µοναδικό παράδειγµα. Οι αστρονόµοι µελετούν 317 άστρα στο σµήνος σε τρία υπέρυθρα µήκη κύµατος. Περίπου 30% των άστρων ήταν χαρακτηριστικά κόκκινα υποδηλώνοντας την ύπαρξη περιαστρικών ίσως πρωτοπλανητικών δίσκων. Επίσης βρήκαν ίχνη ταραγµένων αερίων και µερικών ακόµα νεότερων πρωταστέρων, όλα χαρακτηριστικά ακόλουθα µε τις συνθήκες ενός ενεργού αστρικού φυτωρίου. Η αρχική έρευνα αναµένεται να έχει και συνέχεια µε πιο λεπτοµερή µελέτη για να προσδιοριστεί ποια χαρακτηριστικά ενός σµήνους είναι χαρακτηριστικά όλων των σµηνών και ποια (για παράδειγµα την διανοµή των άστρων στο χώρο, οι αριθµοί των διαφορετικών τύπων άστρων, ή τον αριθµό των άστρων µε πρωτοαστρικούς δίσκους) είναι µόνο περιστασιακά. To LRO φωτογραφίζει τις αποστολές Απόλλο στην Σελήνη! Η ΝΑΣΑ έδωσε στην δηµοσιότητα τις φωτογραφίες των θέσεων προσσελήνωσης των αποστολών του προγράµµατος Απόλλο που τραβήχτηκαν από το Σεληνιακό Αναγνωριστικό Όχηµα Τροχιάς LRO. Οι εικόνες δείχνουν τα οχήµατα προσσελήνωσης των αποστολών Απόλλο στην επιφάνεια της Σελήνης µε την σκιά τους από την χαµηλή γωνία του Ήλιου στην επιφάνεια της Σελήνης να κάνει πιο αισθητή την παρουσία τους. Ορατά επίσης είναι τα ίχνη που άφησαν πίσω τους οι αστροναύτες καθώς περπατούσαν πέρα-δώθε από την άκατο προς τον µεταφορέα εξοπλισµού όπου πάνω του βρίσκοντας πολλά από τα επιστηµονικά όργανα για τα πειράµατα που έγιναν από την αποστολή Απολλο 14. Το Ιαπωνικό Καγκούγια που πήρε φωτογραφίες από τα σηµεία προσσελήνωσης των αποστολών Απολλο δεν είχε πολύ καλή ανάλυση για να δείξει λεπτοµέρειες των ακάτων ή άλλων λεπτοµερειών. Σε αυτές όµως τις φωτογραφίες δεν βλέπουµε µόνο τις ακάτους αλλά και άλλον εξοπλισµό που άφησαν πίσω τοyς οι αστροναύτες. Είχε ενδιαφέρον να δούµε πόσο καλή ανάλυση έχει η κάµερα του LRO και πόσο καλή εστίαση έχουµε κάνει, και όπως φαίνεται όλα δουλεύουν ρολόι Αναφέρει ο Μαρκ Ρόµπινσον, δ ι ε υ θ ύ ν ω ν ε ρ ε υ ν η τ ή ς τ ο υ L R O. Η κάµερα του LRO κατάφερε να φωτογραφίσει 5 από τις 6 περιοχές προσσελήνωσης των αποστολών Απόλλο και η περιοχή προσσελήνωσης του Απόλλο 12 αναµένεται να φ ω τ ο γ ρ α φ η θ ε ί µ έ σ α σ τ ι ς ε π ό µ ε ν ε ς ε β δ ο µ ά δ ε ς Η ελλειπτική τροχιά του διαστηµοπλοίου είχε ως αποτέλεσµα οι αναλύσεις των φωτογραφιών να είναι διαφορετικές για κάθε σηµείο προσσελήνωσης, που όµως όλες κυµαίνονται ανάµεσα σε 1,3 µέτρα ανά πίξελ. Επειδή η άτρακτος καθόδου είναι περίπου 4 µέτρα σε διάµετρο πιάνουν περίπου 9 πίξελ. Επειδή όµως ο Ήλιος ήταν χαµηλά πάνω από τον ορίζοντα όταν τραβήχτηκαν οι φωτογραφίες ακόµα και απειροελάχιστες διακυµάνσεις στην τοπογραφία δηµιουργούν µεγάλες σκιές οπότε κάθε άτρακτος Απόλλο δηµιουργεί µια χαρακτηριστική σκιά που καλύπτει περίπου 20 πίξελ. Η φωτογραφία του Απολλο 14 είχε τις επιθυµητές συνθήκες φωτισµού επιτρέποντας να φανούν πολλές λεπτοµέρειες. Είναι ορατό το Σεληνιακό Πακέτο Πειραµάτων όπως επίσης και ίχνη από το όχηµα και τις πατηµασιές των αστροναυτών που άφησαν. Μελλοντικές µελέτες επίσης θα µας δώσουν περισσότερες πληροφορίες για το δικό µας Ηλιακό Σύστηµα. Το σκεπτικό είναι ότι ο Ήλιος µας ίσως να δηµιουργήθηκε µέσα σε ένα σµήνος και αργότερα να αποσπάστηκε. Μιας που η υπεριώδης ακτινοβολία µπορεί να διαλύσει την σκόνη, τεράστια καυτά αστέρια τα οποία εκπέµπουν τέτοιο φως ίσως να έπαιξαν σηµαντικό ρόλο εµποδίζοντας τον σχηµατισµό πλανητών αν βρίσκονταν κοντά στον νεαρό Ήλιο. Παροµοίως αν ένα κοντινό τεράστιο άστρο προκαλούσε έκρηξη υπερκαινοφανούς κατά την διάρκεια των πρώτων σταδίων ζωής του Ήλιου, το γεγονός θα µπορούσε να εξηγήσει την αφθονία ραδιενεργών στοιχείων στο Ηλιακό µας Σύστηµα. Περισσότερα για τον RCW 38 στην έκθεση της οµάδας: arxiv.org/abs/ Ζουµαρισµένη φωτογραφία του σηµείου ροσσελήνωσης του Α όλλο 14 α ό το LRO, ηγή: NASA (τα βέλη α ό αριστερά ρος τα δεξιά: Ε ιστηµονικά όργανα - Πατηµασιές αστροναυτών - Σεληνιακή Άτρακτος (Αντάρης) - Σκιά ατράκτου

3 ΣΕΛΙ Α 3 Μάγεψε η έκλειψη του αιώνα Μαγεµένοι κοιτώντας τον ουρανό και παρατηρώντας µέσα από τα ειδικά γυαλιά τους το µεγαλύτερο σε διάρκεια (για ολόκληρο τον 21ο αιώνα) «σµίξιµο» του Ηλίου και της Σελήνης, την ολική έκλειψη Ηλίου της 22ας Ιουλίου του 2009, έστεκαν χθες εκατοµµύρια άνθρωποι σε ολόκληρη σχεδόν την Ασία. ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΑΠΘ ΣΤΗΝ ΚΙΝΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ Η θερµοκρασία της επιφάνειας του Ηλίου είναι περίπου βαθµοί Κελσίου, εκατοντάδες φορές χαµηλότερη από αυτήν της ατµόσφαιράς του, που φτάνει τους βαθµούς Κελσίου. Η ερµηνεία του παράδοξου αυτού φαινοµένου απασχολεί εδώ και δεκαετίες τη διεθνή επιστηµονική κοινότητα, που καλείται να δώσει απάντηση στο ερώτηµα που έχει διατυπωθεί απλοϊκά µε τη φράση «πώς γίνεται ένα κοµ- µάτι πάγου να θερµαίνει µια θερµάστρα;». Η χθεσινή «έκλειψη του αιώνα», που ήταν ορατή στην ανατολική Ασία, αλλά και άλλες δύο που είχαν προηγηθεί, στο Καστελόριζο τον Μάρτιο του 2006 και στο Νοβοσιµπίρσκ της Σιβηρίας το 2008, φαίνεται πως δίνουν µια πειστική απάντηση, αποδίδοντας τη θέρµανση της ατµόσφαιρας του Ηλίου στα µαγνητικά του πεδία. Αν και σε πολλές περιοχές, από τις οποίες ήταν ορατό το φαινόµενο, οι καιρικές συνθήκες απογοήτευσαν τα συγκεντρωµένα πλήθη, εκατοµµύρια ήταν αυτοί που παρακολούθησαν εκστασιασµένοι την ηµέρα να µετατρέπεται για µερικά λεπτά σε νύχτα, όταν ο µαύρος όγκος της Σελήνης έκρυψε εντελώς το φως µε το οποίο ο Ηλιος τροφοδοτεί τη Γη. Στη διατύπωση αυτής της θεωρίας έχει συµβάλει σηµαντικά και η οµάδα αστροφυσικής του ΑΠΘ, µε επικεφαλής τον καθηγητή Φυσικής Ι. Σειραδάκη, που βρέθηκε χθες στην Κίνα, παρακολούθησε την ολική έκλειψη και έκανε φασµατοσκοπικές µετρήσεις µε ειδικό εξοπλισµό. Από τις αναλύσεις που έγιναν προέκυψε πως έχει µειωθεί η συνολική θερ- µοκρασία της ατµόσφαιρας του Ηλίου, κάτι που εξηγείται από την ελάττωση των µαγνητικών πεδίων. «Κάθε 11 χρόνια, το µαγνητικό πεδίο του Ηλίου αντιστρέφεται. Ο βόρειος πόλος του γίνεται νότιος και αντίστροφα. Αυτή η διαδικασία είναι τώρα σε εξέλιξη και προκαλεί ελάττωση του µαγνητικού πεδίου. Αυτό θεωρούµε εµείς ότι συνδέεται και µε την ελάττωση της θερµοκρασίας της ατµόσφαιρας του Ηλίου, κάτι που θα αλλάξει σε ένα µήνα από σήµερα», εξήγησε στο «Εθνος» ο καθηγητής Ι. Σειραδάκης, από τις όχθες του τρίτου µεγαλύτερου αντλιοταµιευτήρα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύµατος στον κόσµο, Τιανχουανγκπινγκ, κοντά στην πόλη Χαγκτσού, στην ευρύτερη περιοχή της Σαγκάης, από όπου παρακολούθησε και µελέτησε την «έκλειψη του αιώνα». Η οµάδα του ΑΠΘ αρατηρεί τη µεγαλύτερη ολική έκλειψη ηλίου του 21ου αιώνα Οι τυχεροί και οι περίεργοι που έστρεψαν τα µάτια τους στον ουρανό µέσα σε αυτά τα περίπου 6 λεπτά που διήρκησε το φαινόµενο της ολικής έκλειψης, είδαν τη Σελήνη να στέκεται µπροστά στον Ηλιο και να στεφαν ώ ν ε τ α ι µ ε τ ο λ α µ π ρ ό τ ο υ σ τ έ µ µ α. Φ ω τ ο γ ρ α φ ί ε ς Οι χιλιάδες επιστήµονες που παρακολούθησαν την έκλειψη -µεταξύ αυτών και µια οκταµελής οµάδα από το ΑΠΘ- πραγµατοποίησαν τα πειράµατά τους, πήραν τις φωτογραφίες τους και εν ευθέτω χρόνω θα εξαγάγουν τα συµπεράσµατά τους για αρκετά προβλήµατα που αντιµετωπίζουν µε την κατανόηση της λειτουργίας και της φύσης του ηλιακού στέµµατος και του ί δ ι ο υ τ ο υ Η λ ί ο υ. Για την εκτέλεση των παρατηρήσεων και πειραµάτων της, η οκταµελής ελληνική αποστολή συνεργάστηκε, µεταξύ άλλων, µε τον αποκαλούµενο «κυνηγό εκλείψεων» Τζέι Πασάκοφ από τη Μασαχουσέτη των ΗΠΑ, µε τον οποίο είχαν συνεργαστεί και στις δύο προηγούµενες εκλείψεις. Εκτός από τον καθηγητή Σειραδάκη, στην αποστολή συµµετείχε η διδάκτωρ του Τµήµατος Φυσικής Αν. Μεταλληνού, οι φοιτητές του ίδιου Τµή- µατος Τ. Αθανασιάδης και Θ. Τραϊανού, ερασιτέχνες αστρονόµοι από τη Θεσσαλονίκη, καθώς και ο καθηγητής του Πανεπιστηµίου του Σικάγου, Θανάσης Οικονόµου, ο οποίος έχει σχεδιάσει και κατασκευάσει διαστηµικές συσκευές για πολλές αποστολές της NASA. Τις πειραµατικές συσκευές που χρησιµοποιήθηκαν για τις φασµατοσκοπικές µετρήσεις του ιονισµένου σιδήρου (FeX και FelV) έχει επιµεληθεί ο Θεσσαλονικιός κατασκευαστής αστρονοµικών οργάνων, Αρ. Βούλγαρης. Από την άλλη αρκετοί Ινδουιστές συγκεντρώθηκαν στην ιερή πόλη του Βαρανάσι της Ινδίας για να κάνουν βουτιές στον Γάγγη και να προσευχηθούν στον Ηλιο, καθώς σύµφωνα µε τη θρησκεία τους η πράξη αυτή οδηγεί στη λύτρωση από τον κύκλο της ζωής και του θανάτου. Λίγο αργότερα οι συγκεντρωµένοι στις διάφορες πόλεις του Μπαγκλαντές, του Νεπάλ, του Μπουτάν, της Μιανµάρ, της Κίνας και της Ιαπωνίας, αποχαιρετούσαν τον Ηλιο, καθώς οι πόλεις µία µία βυθίζονταν στο σκοτάδι. Οι πιο άτυχοι ήταν οι κάτοικοι και οι επισκέπτες των παραθαλάσσιων πόλεων της Κίνας κοντά στη Σανγκάη, αφού ο ουρανός στην περιοχή ήταν καλυµµένος από σύννεφα, ενώ την καλύτερη θέα είχαν όσοι παρακολούθησαν τον φαινόµενο σε κάποια από τις πόλεις της κεντρικής Κίνας.

4 ΣΕΛΙ Α 4 ΑΣΤΕΡΟΣΚΟΝΗ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 2009 ευ Τρι Τετ Πεµ Παρ Σαβ Κυρ 3Απόκρυψη άστρου από τον ία Περσείδες ιάττοντες Αστέρες 17 Ο Ποσειδών σε αντίθεση Περσείδες ιάττοντες Αστέρες Πανσέληνος 02: Νέα Σελήνη 1 2 Ε ίσκεψη στο Σκίνακα Ο ίας σε αντίθεση 21 2η Παγκρήτια Συνάντηση η Παγκρήτια Συνάντηση 23 2η Παγκρήτια Συνάντηση 31 Ιδανικές µέρες αρατήρησης DSO 16-25/8 10/8-4/9 Κρόνος χωρίς δακτυλίους 2-3/9 Ο ίας χωρίς δορυφόρους Ε ίσκεψη στο Σκίνακα Χρονοδιάγραµµα εκδηλώσεων/ Παρατηρήσεων του Συλλόγου Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης 2/8 Επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα στα πλαίσια του προγράµµατος ελεύθερης επίσκεψης του κοινού. Εκδήλωση ανοιχτή στο κοινό 3/8 Το άστρο HIP µε οπτικό µέγεθος 6m0 υποκρύπτεται από τον ία στις 3 Αυγούστου. Είναι το φωτεινότερο άστρο που θα αποκρυφτεί για τα επόµενα 100 χρόνια ορατό από την Ευρώπη. Στο κοντινό µέλλον υπάρχει µόνο µία απόκρυψη µε παρόµοιο άστρο αλλά θα είναι ορατή µόνο από την δυτική Νότια Αµερική (Χιλή...). Για τους υπόλοιπους από εµάς δεν θα ξαναδούµε παρό- µοια απόκρυψη για γενιές! 11/8-12/8 Περσείδες ιάττοντες Αστέρες. (60?/h)Φέτος η βροχή των διαττόντων αστέρων θα µας βρει στα Ροδοπού για την καταγραφή του γεγονότος για λογαριασµό της ΙΜΟ. Θα χρησιµοποιήσουµε ειδικές κάµερες και φωτοευαίσθητα φιλµ για να αιχµαλωτίσουµε τους Περσείδες σε φιλµ. 21/23 Αυγούστου 2η Παγκρήτια Συνάντηση Ερασιτεχνών Α- στρονόµων στα Ανώγια, κοινή συνάντηση µελών του ΣΦΑΚ και της Οµάδας Αστρονοµίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης (βλέπε αναλυτικό πρόγραµµα στο 30/8 Επίσκεψη στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα στα πλαίσια του προγράµµατος ελεύθερης επίσκεψης του κοινού. Εκδήλωση ανοιχτή στο κοινό??/8στα πλαίσια των εκδηλώσεων "Χωριά µε Φώτα Ανοιχτά" εµείς θα σβήσουµε τα φώτα για να γίνουµε ο οδηγός σας σε ένα ταξίδι στην γειτονιά της Γης. Με τα τηλεσκόπια του Συλλόγου Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης θα ξεκινήσουµε από τον ία, θα περάσουµε από τον Κρόνο τον Ποσειδώνα και τον Ουρανό για να καταλήξου- µε στον γαλαξία της Ανδροµέδας περνώντας µέσα από µακρινά αστρικά σµήνη και αποµεινάρια βίαιων εκρήξεων άστρων. Εκδήλωση ανοιχτή στο κοινό Το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα Σύντοµη Παρουσίαση Μέλη του Σ.Φ.Α.Κ. στήνουν τα δικά τους τηλεσκόπια έξω από το αστεροσκοπείο κατά την διάρκεια της Παγκρήτιας Συνάντησης ερασιτεχνών Αστρονόµων το 2008 Το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα δηµιουργήθηκε και λειτουργεί στα πλαίσια επιστηµονικής συνεργασίας του Πανεπιστηµίου Κρήτης και του ΙΤΕ µε το Max - Planck Institut fur Extraterrestriche Physik της Γερµανίας. Ως θέση του Αστεροσκοπείου επελέγη µε βάση επιστηµονικά και λειτουργικά κριτήρια η κορυφή Σκίνακας του Ψηλορείτη σε 1750 µ. υψόµετρο και σε 60 χλµ. οδική απόσταση από το Ηράκλειο. Το 1985 διανοίχτηκε δρόµος µήκους 2.5 χλµ. προς την κορυφή του Σκίνακα και κατασκευάστηκε το πρώτο κτήριο - Αστεροσκοπείο, το οποίο από το 1986 στεγάζει τηλεσκόπιο κατόπτρου 30 εκ. και εστιακού λόγου F 3.2. Το 1988 α- ποπερατώθηκε ξενώνας 200 τ.µ. Και τα δύο κτήρια, όπως και µικρό κτήριο για τις γεννήτριες, είναι πετρόχτιστα - προσαρµοσµένα στο βραχώδες περιβάλλον. Η ουσιαστική λειτουργία του Α- στεροσκοπείου άρχισε το 1987 µετά την εγκατάσταση ψηφιακής κάµερας CCD και φωτοµετρικών φίλτρων. Παράλληλα µε τη δηµιουργία και την εξασφάλιση της λειτουργικότητας των ε- γκαταστάσεων στον Σκίνακα αναπτύχθηκε στο Π.Κ. και στο ΙΤΕ, στο Η- ράκλειο η απαραίτητη υποδοµή σε Υ/ Η για την επεξεργασία των αστρονοµικών παρατηρήσεων ( επεξεργασία ψηφιακών εικόνων - εγκατάσταση των α- στρονοµικών πακέτων IRAF, MI- DAS, FIGARO). Τηλεσκόπιο 1.3 µ. στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα Λόγω του ότι το τηλεσκόπιο των 30 εκ. είναι µικρό για να ικανοποιήσει ορισµένες ερευνητικές απαιτήσεις, αποφασίσθηκε το 1990 στα πλαίσια της συνεργασίας των τριών ιδρυµάτων (Πανεπιστηµίου Κρήτης, ΙΤΕ, Max - Planck Institut) η επέκταση των εγκαταστάσεων µε τη δηµιουργία µεγαλύτερου τηλεσκοπίου κατόπτρου 1.3 µ. που είναι το µεγαλύτερο εν λειτουργία στην Ελλάδα. Το Αστεροσκοπείο µε το τηλεσκόπιο των 1.3 µ. εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του Το νέο κτήριο - Αστεροσκοπείο είναι εξ' ολοκλήρου µεταλλικό µε θόλο διαµέτρου 8 µ. Το οπτικό σύστηµα του τηλεσκοπίου είναι τύπου Ritchey Cretien, εστιακού λόγου F 7.6 µε 45' µέγιστο αξιοποιήσιµο οπτικό πεδίο και κατασκευάστηκε από την Karl Zeiss της Γερµανίας. Το σύστηµα στήριξης - οδήγησης του τηλεσκοπίου το οποίο ελέγχεται όπως άλλωστε και η ταυτόχρονη περιστροφή του θόλου από Η/Υ, κατασκευάστηκε από την DFM Engineering (USA) βάσει παρόµοιας κατασκευής για το Smithsonian Observatory του Harvard. Από το έτος 2000 η ηλεκτροδότηση των εγκαταστάσεων στο Αστεροσκοπείο του Σκίνακα γίνεται µέσω φωτοβολταϊκού πάρκου. Ο εξοπλισµός του τηλεσκοπίου περιλαµβάνει: - µειωτή εστιακής απόστασης (Focal Reducer) ο οποίος υπερδιπλασιάζει το οπτικό πεδίο του τηλεσκοπίου και επιτρέπει φασµατοσκοπία χαµηλής ανάλυσης. - σύστηµα αυτόµατης οδήγησης (Autoguider). - µία CCD κάµερα µε 1024x1024 pixels και δύο CCD κάµερες µε 800x2000 pixels. Υπό εγκατάσταση βρίσκονται: - υπέρυθρη (near-ir) κάµερα µεγάλου οπτικού πεδίου - σύστηµα Προσαρµοστικής Οπτικής για βελτίωση του οπτικού seeing. - φασµατογράφος υψηλής ανάλυσης (R=35000) τύπου Echelle. Τα κύρια τρέχοντα παρατηρισιακά προγράµ- µατα του Αστεροσκοπείου του Σκίνακα περιλαµβάνουν: * Οπτικές Μελέτες των Ενεργών Πυρήνων Γαλαξιών * Υπολείµµατα Υπερκαινοφανών Αστέρων * Πλανητικά Νεφελώµατα * οµές Σπειροειδών Γαλαξιών * ιπλά Συστήµατα Ακτίνων Χ * Σφαιρικά Σµήνη Αστέρων * Μεταβλητοί RR-Lyrae * Βαρυτικοί Φακοί

5 ΣΕΛΙ Α 5 Σοκ! Ο Άρης δεν θα γίνει σαν δεύτερο φεγγάρι στις 27 Αυγούστου! Ένα µήνυµα ηλεκτρονικού ταχυδροµείου που ξεκίνησε ως πραγµατικό γεγονός κατέληξε ως ετήσια φάρσα η οποία βοµβαρδίζει τα ηλεκτρονικά µας γραµµατοκιβώτια αλλά και τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης που µεταδίδουν και διαδίδουν την φάρσα κάθε χρόνο. *********** Το αρχικό µήνυµα: Ο λανήτης Άρης θα είναι ο ορατός στον ουρανό νύχτας αυτό τον Αύγουστο. Φέτος στις 27 Αυγούστου ο Άρης και η Γη θα έχουν µία απόσταση περίπου 242 εκατοµµύρια χιλιόµετρα, και όπως βλέπετε από την παραπάνω εικόνα, έχουν ακόµα πολύ δρόµο για να βρεθούν σε αντίθεση δηλαδή στις 27 Ιανουαρίου 2010 και θα βρίσκονται σε απόσταση περίπου 99 εκατοµµυρίων χιλιοµέτρων µακριά. Η 27/8/2003 έφερε τον Άρη και την Γη στην κοντινότερη απόσταση τους εδώ και χρόνια. Για να συµβεί αυτό θα πρέπει η Γη να είναι στο αφήλιο της, δηλαδή την µεγαλύτερη απόσταση από τον Ήλιο και συγχρόνως ο Άρης να είναι σε περιήλιο, δηλαδή στην κοντινότερη απόσταση του στον Ήλιο και σε αντίθεση µε την Γη. Οι συνθήκες αυτές λοιπόν δεν πρόκειται να υπάρξουν ξανά πριν το Θα φανεί τόσο µεγάλος όσο η Πανσέληνος στο γυµνό µάτι. -Καλύτερη στιγµή να το αρατηρήσετε θα είναι στις 27 Αυγούστου στις το βράδυ όταν ο Άρης θα έρθει σε α όσταση 34.65Μ µίλια α ό τη γη. -Να ροσέξετε τον ουρανό στις 27 του Αυγούστου 12:30 AM. -Θα µοιάσει σαν να έχει η γη 2 φεγγάρια. -ΜΗΝ ΤΟ ΧΑΣΕΤΕ ΑΥΤΟ... Η ε όµενη φορά ου ο Άρης θα έρθει τόσο κοντά θα είναι το *************** Για την ιστορία να πούµε ότι πράγµατι ο Άρης και η Γη είχαν έρθει πολύ κοντά τον Αύγουστο του 2003, σχεδόν 56 εκατοµµύρια χιλιόµετρα µακριά, και ναι, η ΝΑΣΑ είχε εκδώσει ανακοίνωση που έλεγε ότι ο Άρης θα ήταν τόσο µεγάλος όσο και η Σελήνη, αν τον κοιτάξουµε µέσα α ό ένα τηλεσκό ιο. Αυτή η τελευταία φράση είναι κάτι που οι δηµιουργοί της φάρσας είχαν παραλείψει στο δικό τους µήνυµα. Πράγµατι, ο Άρης και η Γη δεν θα ξαναβρεθούν σε τόσο κοντινή απόσταση όσο αυτή του 2003 πριν το 2287 αλλά µέχρι τότε θα έχουµε δεκάδες αντιθέσεις, µερικές εκ των οποίων σας παραθέτουµε στον πίνακα που ακολουθεί: Ηµεροµηνία Αντίθεσης Φαινοµενικός ίσκος Απόσταση (σε δευτερόλεπτα του τόξου) (σε Αστρονοµικές Μονάδες) 2010 Ιαν " Μαρ " Απρ " Μαι " Ιου " Οκτ " Πράγµατι τον Αύγουστο του 2003 ο Άρης ήταν εντυπωσιακός και για πρώτη φορά µέσα από τα ερασιτεχνικά µας τηλεσκόπια µπορούσαµε να διακρίνουµε χαρακτηριστικά της επιφάνειας του όπως τους πόλους και χρωµατικές διαφορές που είναι γενικά δύσκολο να παρατηρηθούν σε άλλη εποχή του χρόνου. Στην παραπάνω εικόνα βλέπουµε τις θέσεις του Ήλιου, της Γης και του Άρη στις 27 Αυγούστου 2003 µε την απόσταση του Άρη και της Γης στα 56 εκατοµ- µύρια χιλιόµετρα. Επειδή η Γη είναι πιο κοντά στον Ήλιο έχει µικρότερη τροχιά που ολοκληρώνει κάθε 365 µέρες, ενώ ο Άρης που είναι σε εξωτερική τροχιά, και έχει να διανύσει µεγαλύτερη απόσταση, την ολοκληρώνει κάθε 687 γήινες ηµέρες. Αυτό σηµαίνει ότι η Γη πλησιάζει τον Άρη από την εσωτερική τροχιά και κάθε 26 µήνες είναι δίπλα δίπλα. Όποτε και λέµε ότι ο Άρης είναι σε «αντίθεση». Η απόσταση όµως της αντίθεσης ποικίλει κάθε χρόνο και αυτό οφείλετε στο γεγονός ότι οι τροχιές των δύο πλανητών δεν έχουν την ίδια απόσταση από τον Ήλιο. Επίσης η αντίθεση δεν συµβαίνει στις 27 Αυγούστου κάθε χρόνο αλλά κάθε 26 µήνες. Μην περιµένετε λοιπόν να δείτε τον Άρη τόσο µεγάλο όσο το φεγγάρι. Έτσι κι αλλιώς θα πρέπει να ξενυχτήσετε µέχρι τις 4 το πρωί που ανατέλλει για να δείτε απλά ένα κοκκινωπό "αστέρι" να ανεβαίνει σιγά σιγά µέχρι να χαθεί στο φως του Ήλιου κατά τις 6 το πρωί. Ίσως το 2287 κάποιοι από τους απογόνους µας να παρατηρούν αυτήν την κοντινή συνάντηση από το σπίτι τους στον Άρη. Βιβλιογραφία: εδοµένα για τον Άρη: appends.htm#1 Εξοµοίωση Άρη Γης mars_orbit.html Η προσέγγιση του 2003 από την ΝΑΣΑ ιαδώστε αυτό το µήνυµα µπας και σταµατήσει η παραπληροφόρηση. Μπορείτε να το βρείτε εδώ:

6 ΣΕΛΙ Α 6 Το µεγαλύτερο τηλεσκόπιο του κόσµου θα κατασκευαστεί στη Χαβάη Η Χαβάη ε ελέγη τελικά ως η το οθεσία ό ου θα κατασκευαστεί το µεγαλύτερο τηλεσκό ιο του λανήτη, το ο οίο θα είναι τόσο ισχυρό, ώστε θα ε ιτρέψει στους ε ιστήµονες να «δουν» τι συνέβαινε στο ρώιµο σύµ αν ριν 13 δισ. έτη φωτός. Το κάτοπτρο του τηλεσκοπίου, µε διάµετρο περίπου 30 µέτρα, θα µπορεί να συλλέγει φως, το οποίο χρειάστηκε 13 δισ. χρόνια για να φθάσει στη Γη. Αυτό σηµαίνει ότι οι αστρονόµοι θα µπορούν να φωτογραφίσουν το σύµπαν όπως ήταν µόλις 400 εκατ. χρόνια µετά το αρχικό «Μπιγκ Μπανγκ», καταγράφοντας, κατά κάποιο τρόπο, την ιστορία του σύµπαντος. Το τηλεσκόπιο, που αναµένεται να έχει ολοκληρωθεί το έτος 2018, θα βρίσκεται στην κορυφή του κοιµισµένου ηφαιστείου Μάουνα Κέα, το οποίο είναι πολύ δηµοφιλές στους αστρονόµους, επειδή, σε υψόµετρο περίπου µέτρων, βρίσκεται πάνω από τα σύννεφα και έχει καθαρή θέα του ουρανού για πάνω από 300 µέρες το χρόνο. Από την άλλη, η αποµονωµένη θέση της Χαβάης, στη µέση του Ειρηνικού ωκεανού, σηµαίνει ότι είναι σχετικά απαλλαγµένη από α- τµοσφαιρική µόλυνση, ενώ η ύπαρξη λίγων πόλεων στο νησί σηµαίνει ότι δεν υπάρχει σηµαντική φωτορύπανση που να εµποδίζει την παρατήρηση του έναστρου ουρανού. Το «Τηλεσκόπιο των Τριάντα Μέτρων», όπως έχει ονοµαστεί, διεκδικήθηκε και από άλλες χώρες. Ο κυριότερος ανταγωνιστής της Χαβάης, κατά την τελική επιλογή, ήταν η οροσειρά Αµαζόνες στην Χιλή. Όµως η Χαβάη προτιµήθηκε, επειδή σε αυτήν το τηλεσκόπιο θα βρίσκεται σε µεγαλύτερο υψόµετρο, ο αέρας είναι πιο ξηρός και η µέση θερµοκρασία κυµαίνεται λιγότερο µέσα στον χρόνο παράγοντες που όλοι βοηθούν στις καλύτερες αστρονοµικές παρατηρήσεις. Το τηλεσκόπιο, σύµφωνα µε τα ξένα πρακτορεία, θα κατασκευαστεί από το πανεπιστήµιο της Καλιφόρνιας, το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας και την Ένωση Καναδικών Πανεπιστηµίων για την Αστρονοµική Έρευνα. Τα µεγαλύτερα τηλεσκόπια του κόσµου σήµερα βρίσκονται κι αυτά στο Μάουνα Κέα της Χαβάης, όµως η διάµετρος του κατόπτρου τους είναι περίπου τρεις φορές µικρότερη από αυτήν του υπό κατασκευή γιγάντιου τηλεσκοπίου. Όµως το σχεδιαζόµενο αµερικανο-καναδικό τηλεσκόπιο µάλλον δεν θα κρατήσει για πολύ τη δόξα του µεγαλύτερου τηλεσκοπίου, καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες σχεδιάζουν να κατασκευάσουν το Ευρωπαϊκό Υπερβολικά Μεγάλο Τηλεσκόπιο (όπως χαρακτηριστικά έχει ονοµαστεί), που θα έχει κάτοπτρο 42 µέτρων (έναντι 30 µέτρων του αµερικανο-καναδικού). Προς το παρόν εξετάζονται διάφορες υποψήφιες τοποθεσίες για την εγκατάστασή του, στην Αργεντινή, την Χιλή, το Μαρόκο και την Ισπανία. Η οριστική απόφαση αναµένεται να ληφθεί το 2010 και να είναι έτοιµο κι αυτό το Μια ακόµα οµάδα πανεπιστηµίων σχεδιάζει άλλο ένα µεγάλο τηλεσκόπιο, το λεγόµενο Γιγάντιο Τηλεσκόπιο του Μαγγελάνου, που κι αυτό αναµένεται να είναι έτοιµο γύρω στο 2018 (!). Θα έχει κάτοπτρο 24 µέτρων και θα εγκατασταθεί στην Χιλή. Σύµφωνα µε τον Ρον Κουτζίνσκι, διευθυντή του Ινστιτούτου Αστρονοµίας στο πανεπιστήµιο της Χαβάης, η κατασκευή τόσων πολλών και µεγάλων τηλεσκοπίων µέχρι το 2018 περίπου, δεν µπορεί παρά να αποτελεί «χαράς ευαγγέλια» για όλους τους αστρονόµους, καθώς πλέον ο ουρανός θα καλύπτεται πλήρως, τόσο από το βόρειο ηµισφαίριο (όπου βρίσκεται η Χαβάη), όσο και από το νότιο ηµισφαίριο. Πάντως η κατασκευή του µεγαλύτερου τηλεσκοπίου στη Χαβάη δεν προχωρά άνευ εµποδίων. Οργανώσεις ιθαγενών κατοίκων της Χαβάης διαµαρτύρονται, καθώς οι παραδόσεις τους θεωρούν ιερά τα µεγάλα υψόµετρα και «πύλη» για τον παράδεισο, µε συνέπεια στο παρελθόν µόνο ιερείς επιτρέπονταν να ανέβουν στην κορυφή του όρους Μάουνα Κέα. Από την άλλη, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις διαµαρτύρονται ότι η κατασκευή ενός ακόµα µεγάλου τηλεσκοπίου θα πλήξει διάφορα επαπειλούµενα είδη. Με την επέτειο των 40 χρόνων απο την κατάκτηση της Σελήνης, η Google παρουσίασε την νέα της υπηρεσία, Google Moon. Σε αντιστοιχία µε το Google Earth µπορεί κάποιος να κάνει ζουµ σε περιοχές της Σεληνης, ειδικά σε αυτές όπου έγιναν οι προσσεληνώσεις των αποστολών Απόλλο και να δει στην υψηλότερη διαθέσιµη ανάλυση αυτή τη στιγµή την περιοχή όπου περπάτησαν οι αστροναύτες του Απολλο 11 όπως και φωτογραφικό υλικό των αποστολών. Eξωγήινη ζωή στον "Εγκέλαδο"; Βάσιµες ενδείξεις για την ύ αρξη ωκεανού υγρού νερού κάτω α ό την ε ιφάνεια του δορυφόρου του Κρόνου, "Εγκέλαδου", κάτι ου µ ορεί αράλληλα να σηµαίνει ότι υ άρχουν ιθανότητες ανεύρεσης εξωγήινης ζωής α οκαλύ τει µία νέα έρευνα ου δηµοσιεύτηκε στο εριοδικό "Nature". Ο "Εγκέλαδος" είναι έτσι ένα από τα πιο υποσχόµενα µέρη του ηλιακού συστήµατος για τον εντοπισµό ζωής έξω από τη Γη. Η έρευνα έγινε από τον Φρανκ Πόστµπεργκ του Ινστιτούτου Πυρηνικής Φυσικής Μαξ Πλανκ και του πανεπιστηµίου της Χαϊδελβέργης στη Γερµανία, και τους συνεργάτες του. Οι επιστήµονες διαπίστωσαν την ύπαρξη µικρών ποσοτήτων αλάτων νατρίου (2% περίπου της συνολικής µάζας) σε µερικά από τα παγωµένα σωµατίδια που µεταφέρουν οι τεράστιοι θερµοπίδακες (γκέιζερ) υδρατµών που ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά το 2005 και εκτοξεύονται θεαµατικά από τέσσερις τεράστιες σχισµές (τις λεγόµενες "ραβδώσεις της τίγρης") στο νότιο πόλο του δορυφόρου. Τα σωµατίδια αναλύθηκαν από το διαστηµικό σκάφος "Cassini", καθώς πέρασε µέσα από τους πίδακες. Η ύπαρξη νατρίου, κατά τους γερµανούς επιστήµονες, αποτελεί σαφή ένδειξη (την καλύτερη που έχει βρεθεί µέχρι σήµερα) ότι βαθιά κάτω από τους επιφανειακούς πάγους υγρό νερό έρχεται σε επαφή µε βράχους µε άλατα. Όπως είπαν, τα ορυκτά άλατα φαίνεται πως "ξεπλένονται" από τα υπόγεια βράχια του "Εγκέλαδου", όπως στη Γη οι ωκεανοί απορροφούν άλατα και µε το πέρασµα του χρόνου έγιναν αλµυροί. Αντίθετα, µια άλλη µελέτη, επίσης στο "Nature", από τον αστρονόµο Νίκολας Σνάϊντερ του πανεπιστηµίου του Κολοράντο - Μπούλντερ των ΗΠΑ και τους συνεργάτες του, δεν κατάφερε να ανακαλύψει ίχνη νατρίου στους εκτοξευόµενους θερµοπίδακες, έπειτα από παρατηρήσεις που έκανε µε µεγάλα επίγεια τηλεσκόπια εφοδιασµένα µε φασµατογράφους. Σε κάθε περίπτωση, οι επιστήµονες χρειάζονται νέες παρατηρήσεις για να αποδείξουν χωρίς αµφιβολία την ύπαρξη υπόγειου νερού (κατά πάσα πιθανότητα σε σπήλαια λίγο κάτω από την παγωµένη επιφάνεια του δορυφόρου), κάτι που ελπίζεται να συµβεί, όταν το Cassini κάνει την επόµενη διέλευσή του από τον "Εγκέλαδο" (έναν από τους 60 δορυφόρους του Κρόνου) φέτος το Νοέµβριο.

7 ΣΕΛΙ Α 7 Σαράντα χρόνια µετά την πρώτη προσσελήνωση, φιλοδοξίες για νέο «γιγάντιο άλµα» παγωµένης απογοήτευσης στην τότε Σοβιετική Ένωση. Τέσσερις δεκαετίες συµπληρώνονται στις 20 Ιουλίου από την η- µέρα που ο Νιλ Αρµστρονγκ άφηνε την πρώτη ανθρώπινη πατη- µασιά στη Σελήνη, στέλνοντας κύµατα εθνικής περηφάνιας στην Αµερική και ρίγη Η τελευταία επανδρωµένη αποστολή του προγράµµατος Apollo ολοκληρώθηκε το 1972 και τις δεκαετίες που µεσολάβησαν µέχρι σήµερα το φεγγάρι φαινόταν να έχει χάσει την ψυχροπολεµική γοητεία του -τα απεριόριστα κονδύλια για πυραυλικές και επανδρωµένες αποστολές στέρεψαν και έδωσαν τη θέση τους σε οικονοµικότερα προγράµµατα ροµποτικής εξερεύνησης. Τώρα, σαράντα χρόνια µετά, η Σελήνη ανακτά τη σαγήνη της και προσελκύει περισσότερους επίδοξους µνηστήρες: * Η NASA σχεδιάζει να επιστρέψει στη Σελήνη µε το νέο σκάφος Orion το 2020 και να κατασκευάσει µόνιµη βάση γύρω στο Το κόστος της πρώτης επανδρωµένης αποστολής εκτιµάται ότι θα ξεπεράσει τα 100 δισ. δολάρια. * Η Κίνα, που πραγµατοποίησε την πρώτη της επανδρωµένη αποστολή σε τροχιά το 2003, σχεδιάζει την πρώτη µη επανδρωµένη προσσελήνωση για το 2020 και επανδρωµένη προσελήνωση το * Η Ινδία προγραµµατίζει την πρώτη επανδρωµένη αποστολή στο ιάστηµα για το 2015 µε την προοπτική να στείλει ανθρώπους στη Σελήνη µετά το 2020 * Η Ρωσία έχει σχέδια µόνο για ροµποτικές αποστολές στη Σελήνη το διάστηµα , οπότε θα αρχίζει την κατασκευή µιας πλήρους ρο- µποτικής σεληνιακής βάσης * Ο Ευρωπαϊκός Οργανισµός ιαστήµατος (ESA) δεν έχει ακόµα αποφασίσει αν θα αναπτύξει το δικό του διαστηµικό όχηµα για µεταφορά α- στροναυτών, θα µπορούσε όµως να συµµετάσχει σε αποστολές των ΗΠΑ και της Ρωσίας στη Σελήνη Σε µια νέα ασιατική κούρσα από τη Γη στη Σελήνη, Ιαπωνία, Κίνα και Ινδία πραγµατοποίησαν µη επανδρωµένες αποστολές στη Σελήνη τη διετία (στην ένθετη αριστερά, η Γη ανατέλλει πάνω από τον ορίζοντα της Σελήνης σε εικόνα που µετέδωσε η ιαπωνική αποστολή Καγκούια). Επανδρωµένη αποστολή στον Αρη δεν αναµένεται πριν από τα µέσα της δεκαετίας του 2030 και πιθανότατα θα πραγµατοποιηθεί µε διεθνή συνεργασία λόγω του αστρονοµικού κόστους, που ε- κτιµάται στα εκατοντάδες δισεκατοµµύρια δολάρια. Το έ ος του Α όλλωνα Ο στόχος της αποστολής ανθρώπων στη Σελήνη τέθηκε από τον τότε Αµερικανό πρόεδρο Τζον Κένεντι σε µια ιστορική οµιλία του ενώπιον του Κογκρέσου στις 25 Μαΐου 1962.Ο Κένεντι δολοφονήθηκε έξι χρόνια πριν από την εκτόξευση του Apollo 11 στις 16 Ιουλίου Τέσσερις ηµέρες µετά την αναχώρηση από το ιαστηµικό Κέντρο Κένεντι, η σεληνάκατος Eagle αποσυνδέθηκε από τη Μονάδα Ελέγχου που παρέµεινε σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη και έφερε στο έδαφος του δορυφόρου τους Νιλ Αρµστρονγκ και Έντουιν «Μπαζ» Όλντριν. Ο Αρµστρονγκ ήταν ο πρώτος που πάτησε το ξένο έδαφος και είπε την ιστορική φράση: «Ένα µικρό βήµα για έναν άνθρωπο, ένα τεράστιο άλµα για την ανθρωπότητα». Οι δύο αστροναύτες πέρασαν µόνο λίγες ώρες στη σεληνιακή επιφάνεια, αναπηδώντας συνεχώς µε εξωπραγµατικό τρόπο λόγω της χαµηλής βαρύτητας, έξι φορές ασθενέστερη από ό,τι στη Γη. Αναχώρησαν στις 21 Ιουλίου για να συναντήσουν τον πιλότο της Μονάδας Ελέγχου Μάικλ Κόλινς που τους περίµενε σε σεληνιακή τροχιά. Άφησαν πίσω τους στο φεγγάρι επιστηµονικό εξοπλισµό, την αµερικανική σηµαία (η οποία έπεσε λόγω των αερίων της πυροδότησης κατά την αναχώρηση της αποστολής), µια κονκάρδα του Apollo 1, και µια πλάκα που γράφει: Εδώ άνθρωποι από τον πλανήτη Γη πάτησαν για πρώτη φορά το πόδι τους στη Σελήνη, τον Ιούλιο του 1969 µ.χ. Ερχόµαστε εν ειρήνη για όλη την ανθρωπότητα. Άφησαν επίσης ένα δίσκο από πυρίτιο µε δηλώσεις τριών Αµερικανών προέδρων και ηγετών από 73 χώρες, καθώς και ένα χρυσό κλαδί ελιάς, σύµβολο ειρήνης Συνολικά 12 Αµερικανοί πάτησαν στο φεγγάρι µέχρι την τελευταία επανδρωµένη αποστολή, το Apollo 17, το Α ό τον Α όλλωνα στον Ωρίωνα To αµερικανικό Κογκρέσο έχει αποφασίσει να αποσύρει τα γερασµένα διαστηµικά λεωφορεία το 2010, αµέσως µόλις ολοκληρωθεί η κατασκευή του ιεθνούς ιαστηµικού Σταθµού (ISS). Το σχέδιο αναδιοργάνωσης της NASA και επιστροφής στη Σελήνη ανακοινώθηκαν από τον τότε Αµερικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους το Το νέο σκάφος, Orion, δεν θα είναι έτοιµο για επανδρωµένες αποστολές πριν από το 2015 το νωρίτερο. Στο ενδιάµεσο διάστηµα, Η- ΠΑ και Ευρώπη θα πρέπει να βασίζονται στα ρωσικά Soyuz για την αποστολή των αστροναυτών τους στον ISS. Το Orion, µια κωνική κάψουλα χωρητικότητας έως έξι ατόµων, θα είναι το όχηµα όχι µόνο για αποστολές σε γήινη τροχιά αλλά και για ταξίδια µέχρι τη Σελήνη και τον Αρη Ο σχεδιασµός του αποµακρύνεται από τη λογική του διαστηµικού λεωφορείου και παραπέµπει περισσότερο στις κάψουλες της αποστολές Apollo. Η κάψουλα θα εκτοξεύεται τοποθετηµένη στην κορυφή του ισχυρού πυραύλου Ares 1, o οποίος επίσης θυµίζει τους γιγάντιους Saturn των αποστολών Apollo. Για τις αποστολές στη Σελήνη ή τον Αρη, το σκέλος προσεδάφισης θα εκτοξεύεται µε έναν δεύτερο πύραυλο, τον Ares 2.

8 ΣΕΛΙ Α 8 Ξεκίνησε την λειτουργία του το µεγάλο τηλεσκόπιο Των Κανάριων Νήσων Ένα από τα µεγαλύτερα και πιο ισχυρά τηλεσκόπια του κόσµου, που βρίσκεται στα Κανάρια Νησιά, ξεκίνησε τη λειτουργία και την εξερεύνηση των πιο µακρινών ορατών σηµείων του Σύµπαντος. Το Μεγάλο Τηλεσκόπιο των Κανάριων, κόστους 130 εκατοµµυρίων δολαρίων, βρίσκεται στην κορυφή ενός ανενεργού ηφαιστείου. Η συγκεκριµένη τοποθεσία, πάνω από τα σύννεφα και σε υψόµετρο µέτρων, του παρέχει σηµαντικά πλεονεκτήµατα, εκµεταλλευόµενο τον καθαρό ουρανό του Ατλαντικού Ωκεανού. Το Ινστιτούτο Αστροφυσικής Καναρίων Νήσων, οργανισµός διαχείρισης και λειτουργίας του παρατηρητηρίου, επεσήµανε ότι το τηλεσκόπιο θα παρατηρήσει τη γέννηση άστρων, θα µελετήσει συγκεκριµένα χαρακτηριστικά µαύρων τρυπών και θα αποκρυπτογραφήσει κάποια από τα χηµικά συστατικά της Μεγάλης Έκρηξης. Το τηλεσκόπιο διαθέτει 36 ξεχωριστά κάτοπτρα που ξεκίνησαν να εστιάζουν σταδιακά τον Ιούλιο του 2007, ώστε τελικά να λειτουργήσουν ως µιας ενιαία επιφάνεια που οδηγεί το φως στο κεντρικό σηµείο της κάµερας. Τα µεγάλα κατοπτρικά τηλεσκόπια ξεκίνησαν να συµβάλλουν σηµαντικά στην αστρονοµική έρευνα όταν ο Έντουιν Χάµπλ τελειοποίησε την τεχνική λήψης φωτογραφιών του ιαστήµατος µε το κάτοπτρο διαµέτρου 500 εκατοστών που εγκατέστησε στο Παρατηρητήριο Πάλοµαρ στην Καλιφόρνια, τον Ιανουάριο του Ως µέλος του Συλλόγου έχετε πρόσβαση στην επιστηµονική και ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του Συλλόγου, συµµετοχή στις ειδικές για τα µέλη αστροπαρατηρήσεις, σε εκπαιδευτικά σεµινάρια και εργαστήρια, ειδικές εκπτώσεις σε καταστήµατα αστρονοµικών ειδών, βιβλίων και αστροχαρτών, άµεση ενηµέρωση µε sms για όλες τις εκδηλώσεις του Συλλόγου, εκπαίδευση στην χρήση του νέου σας τηλεσκοπίου και όλα αυτά µε µία συµµετοχή µόλις 20 το χρόνο. (+10 εγγραφή) Εγγραφή µέσω της ιστοσελίδα στις κατά τόπου εκδηλώσεις, ή ζητήστε µας να σας αποστείλουµε την αίτηση εγγραφής µε ένα sms στο Η ιστοσελίδα του Συλλόγου Φίλων Αστρονοµίας Κρήτης είναι πόλος έλξης δεκάδων επισκεπτών κάθε µέρα εξαιτίας των έγκυρων ειδήσεων από τον κόσµο της Αστρονοµίας και Αστροφυσικής. Είναι η πρώτη ιστοσελίδα σε δηµοσιεύσεις ειδήσεων και εξελίξεων στον χώρο της Αστρονοµίας, της αστροφυσικής και της Κοσµολογίας και έχει ως πηγές της τις Αµερικανικές, Ευρωπαϊκές και Ιαπωνικές ιαστηµικές Υπηρεσίες, το Α.Π.Ε. καθώς και τις πιο ενηµερωµένες ιστοσελίδες Αστρονοµίας στον κόσµο. Περιέχει µια µεγάλη ηλεκτρονική βιβλιοθήκη, καθώς και δεκάδες εργασίες των µελών του Συλλόγου πάνω σε θέµατα Αστροφυσικής και Κοσµολογίας. H ειδική ενότητα παρατήρησης του Ήλιου, παρέχει φωτογραφίες, αναλύσεις και βίντεο από το Ηλιακό Παρατηρητήριο του Θοδωρή Μπακαλέξη και οι σχεδόν καθηµερινές ενηµερώσεις την κάνουν την πιο ενηµερωµένη ενότητα για τον Ήλιο στην Ελλάδα. Στατιστικά, από την δηµιουργία της έχουν γίνει πάνω από 2600 δηµοσιεύσεις και έχει συνολικά επισκέψεις µε περίπου 50 επισκέπτες την ηµέρα που έχουν δει πάνω από σελίδες. Επιβεβαιώθηκε πρόσκρουση στον ία Ένας ερασιτέχνης αστρονόµος τράβηξε φωτογραφία µίας πρόσκρουσης στον ία χτες και σήµερα η ΝΑΣΑ επιβεβαίωσε ότι η µαύρη κηλίδα στον γιγαντιαίο πλανήτη αερίων είναι όντως µία πρόσκρουση και όχι κάποια µετεωρολογική διαταραχή. Και ο Άντονι Γουέσλεϊ έκανε την µεγαλύτερη ανακάλυψη της ζωής του. Το τηλεσκόπιο Υπερύθρων στην κορυφή του Μάουνα Κία στην Χαβάη φωτογράφισε την νότια πολική περιοχή του ία, επιβεβαιώνοντας την πρόσκρουση η οποία συνέβη στις 19 Ιουλίου. Νέες φωτογραφίες στο υπέρυθρο δείχνουν το πιθανό σηµείο πρόσκρουσης, µε µία ορατή σκούρα "ουλή" στα άνω τµήµατα της ατµόσφαιρας του ία που εντοπίστηκαν στα υπέρυθρα µήκη κύµατος, και µία υπερθέρµανση της άνω τροπόσφαιρας µε τον εντοπισµό εκποµπής αερίων αµµωνίας στα µέσα υπέρυθρα µήκη κύµατος. Ο Άντονι είπε ότι αυτό είναι ένα πεδίο όπου οι ερασιτέχνες αστρονόµοι µπορούν να συνεισφέρουν σηµαντικά στην επιστήµη. "Η µελέτη των πλανητικών ατµοσφαιρών είναι ένα πολύ καυτό θέµα αυτό το καιρό και πουθενά δεν είναι οι δυνα- µικές τόσο εµφανείς όσο στον ία," είπε. "Οι ε- ρευνητές βασίζονται στις ερασιτεχνικές φωτογραφίες του ία για το µεγαλύτερο µέρος των δεδο- µένων τους, στηριζόµενες από επαγγελµατικές φωτογραφίες αν κάτι πολύ σηµαντικό συµβεί που δικαιολογεί το κόστος χρήσης µεγαλύτερων οργάνων." Η νέα πρόσκρουση έγινε ακριβώς 15 χρόνια µετά την πρώτη πρόσκρουση του κοµήτη Shoemaker-Levy 9, και καθώς γιορτάζουµε την επέτειο της προσσελήνωσης του Απόλλο 11. Ο Γκλεν Όρτον, επιστήµονας στο JPL και η οµάδα του ξεκίνησαν να παρακολουθούν τον πλανήτη την ευτέρα το πρωί και δεν έχουν σταµατήσει ακόµα. Αυτήν την ώρα κατεβάζουν δεδοµένα και προσπαθούν να κλείσουν χρόνο παρατήρησης σε αυτό και σε άλλα τηλεσκόπια. "Ήµασταν πολύ τυχεροί να δούµε τον ία στον κατάλληλο χρόνο, την κατάλληλη ώρα και την κατάλληλη πλευρά για να γίνουµε µάρτυρες του γεγονότος. εν θα µπορούσαµε να το είχαµε σχεδιάσει καλύτερα," είπε. Η φωτογραφία που τραβήχτηκε από το Τηλεσκόπιο Υπερύθρων είναι στα 1,65 microns, ένα µήκος κύµατος ευαίσθητο στο ηλιακό φως που αντανακλάται από τα πάνω στρώµατα της ατµόσφαιρας του ία και δείχνει τον φωτεινό κρατήρα της ουλής (κάτω αριστερά) και τα θραύσµατα στα βορειδυτικά (πάνω αριστερά). Ο Shoemaker-Levy 9 ήταν ένας κοµήτης που καταγράφτηκε να σπάει σε πολλαπλά κοµµάτια πριν αυτά χτυπήσουν τον ία το Και η επιβεβαίωση από το Hubble