ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΝΟΡΙΑΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΗΣ ΣΤΡΟΒΟΛΟΥ. Ἔτος 5ο, Τεῦχος 2ο, Μάρτιος - Ἀπρίλιος 2017

Transcript

1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΕΝΟΡΙΑΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΗΣ ΣΤΡΟΒΟΛΟΥ Ἔτος 5ο, Τεῦχος 2ο, Μάρτιος - Ἀπρίλιος 2017 ΙΕΡΟΙ ΝΑΟΙ: Παναγίας Χρυσελεούσης Τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας ΔΙΑΝΕΜΕΤΑΙ ΔΩΡΕΑΝ Ἐκδότης/Ἰδιοκτήτης: Ἐκκλησιαστικὴ Ἐπιτροπὴ Ἐνορίας Παναγίας Χρυσελεούσης Στροβόλου Ὑπεύθυνος σύνταξης: Πρωτ. Μαρῖνος Παπαχριστοδούλου (τηλ ) Συνεργάτες: Οἰκ. Ἀνδρέας Ζορπᾶς Πρωτ. Κωνσταντῖνος Χριστοδούλου Πρεσβ. Νικόλαος March Πρωτ. Ἰωάννης Uliniuc Ἀντώνιος Στυλιανάκης Μαρία Uliniuc Γιάγκος Εὐθυμιάδης Θωμᾶς Ἀν. Παπαθωμᾶς Δρ. Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου ἐπικοινωνίας: enoriako.deltio@gmail.com Παράλληλη δημοσίευση: facebook.com/inagiassofias ΕΠΙΚΑΙΡΑ Θεονύμφευτος Κόρη. 2 Ἡ Παναγία Χρυσελεοῦσα Στροβόλου καὶ τὰ κειμήλιά της. Ἡ Παναγία Μητέρα μας 5 ΑΓΙΟΛΟΓΙΟ 8 Ἅγιοι Νεοϊερομάρτυρες ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ / ΥΜΝΟΛΟΓΙΑ 13 Οἱ Καταβασίες τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων ΠΟΡΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 17 ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ Ἡ μετάδοση τῆς Παράδοσης Η ΓΩΝΙΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ 20 Ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Ἑβδομάδα ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ 23 ΜΑΡΤΙΟΥ - ΑΠΡΙΛΙΟΥ 200 ΧΡΟΝΙΑ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΗΣ 29 ΔΟΓΜΑ ΚΑΙ ΖΩΗ 40 Η σάρκωση τοῦ Λόγου ὡς γεγονὸς ποὺ βιώνεται στὴν Ἐκκλησία A MESSAGE OF FAITH 42 Today let us celebrate Palm Sunday ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΚΕΙΜΗΛΙΑ 44 ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΗΣ Ἡ Σταύρωσις τοῦ Χριστοῦ ΕΝΟΡΙΑΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 46 1

2 ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΟΝΥΜΦΕΥΤΟΣ ΚΟΡΗ Ἡ Παναγία Χρυσελεοῦσα Στροβόλου καὶ τὰ κειμήλιά της. Ἑορτασμοὶ γιὰ τὰ 200 χρόνια ( ) ἀπὸ τὴν ἀνακαίνιση τοῦ ναοῦ τῆς Χρυσελεούσης καὶ τὴν ἀνοικοδόμηση τοῦ παρεκκλησίου τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Κύπρου ( ) Κυπριανὸ καὶ τὸν Χατζησάββα Κυριακοῦ. Δρ Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου, Βυζαντινολόγος Μὲ τὶς εὐλογίες τοῦ Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου καὶ μὲ πανηγυρικὲς ἐκδηλώσεις μίας ἑβδομάδας (18-25 Μαρτίου 2017) ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Ἐπιτροπὴ τοῦ Ἱεροῦ ναοῦ Παναγίας Χρυσελεούσης Στροβόλου θὰ ἑορτάσει τὴ 200οστὴ ἐπέτειο ἀπὸ τὴ συμπλήρωση τῶν ἔργων ἀνακαίνισης τοῦ ναοῦ τῆς Χρυσελεούσης καὶ ἀνοικοδόμησης τοῦ παρεκκλησίου τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανὸ καὶ τὸν ἐξάδελφό του Χατζησάββα Κυριακοῦ. Μὲ τὴν εὐκαιρία τῶν ἑορτασμῶν ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Ἐπιτροπὴ θὰ κυκλοφορήσει τὸν ἀναμνηστικὸ τόμο «Ἡ Θεονύμφευτος Κόρη. Ἡ Παναγία Χρυσελεοῦσα Στροβόλου καὶ τὰ κειμήλιά της», στὸν ὁποῖο παρατίθενται ἡ ἱστορία, ἡ ἀρχιτεκτονικὴ καὶ τὰ κειμήλια τῶν ναῶν τῆς ἐνορίας Χρυσελεούσης Στροβόλου. Ὁ ναὸς βρίσκεται στὸ κέντρο τῆς ἱστορικῆς κωμόπολης τοῦ Στροβόλου καὶ τιμᾶται στὸ Γενέσιο τῆς Θεοτόκου (ἑορτάζει στὶς 8 Σεπτεμβρίου). Ὁ ἀρχικὸς ναὸς κτίστηκε στὶς ἀρχὲς τοῦ 13ου αἰώνα καὶ περιλαμβανόταν στὸ ἀνάκτορο τῶν Λουζινιανῶν βασιλιάδων τῆς Κύπρου στὸν Στρόβολο. Πρέπει νὰ σημειωθεῖ ὅτι τὸ βασιλικὸ ἔμβλημα τῶν Λουζινιᾶν τῆς Κύπρου, ὁ ἐφορμῶν ἐστεμμένος λέοντας, βρισκόταν ἐντοιχισμένο κοντὰ στὸ 2

3 παράθυρο τοῦ ἱεροῦ. Ὁ ναὸς διαμέσου τῶν αἰώνων ὑπέστη μετασκευὲς καὶ δέχθηκε προσθῆκες, οἱ ὁποῖες παραμόρφωσαν τὸ ἀρχικὸ κτίσμα, ὅπως λ.χ. οἱ ἐπεκτάσεις ποὺ ἔγιναν τὸ 1817 ἐπὶ Ἀρχιεπισκόπου Κυπριανοῦ καὶ τὸ Ὁ ἀρχικὸς ναός, τμῆμα τοῦ ὁποίου σώζεται πίσω ἀπὸ τὸ εἰκονοστάσιο τοῦ σημερινοῦ ναοῦ, ἀνήκει σὲ ἕναν ἐξαιρετικὰ σπάνιο στὴν Κύπρο ἀρχιτεκτονικὸ τύπο, τὸν τρίκογχο ἢ τετράκογχο ναό. Ὁ ναὸς διακοσμήθηκε τὸν 13 ο καὶ τὸν 16 ο αἰώνα μὲ τοιχογραφίες. Ἰδιαιτέρως σημαντικὲς εἶναι οἱ τοιχογραφίες στὸν τροῦλλο τοῦ ναοῦ μὲ τὸν ὁλόσωμο Χριστὸ Παντοκράτορα, τὴν Ἑτοιμασία τοῦ Θρόνου καὶ Προφῆτες ποὺ χρονολογοῦνται στὸν 13 ο αἰώνα. Μετὰ τὴν κατάληψη τῆς Κύπρου ἀπὸ τοὺς Τούρκους, τὸ 1571, ὁ Λατινικὸς ναὸς περιῆλθε στὰ χέρια τῶν Ὀρθοδόξων τῆς νήσου, ὁπότε διαρρυθμίστηκε ἐσωτερικὰ καὶ μετατράπηκε σὲ Ὀρθόδοξη ἐκκλησία. Τὸ 1817 ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, ὁ ὁποῖος καταγόταν ἀπὸ τὸν Στρόβολο, μὲ τὴ βοήθεια τοῦ ἐξαδέλφου του, Χατζησάββα Κυριακοῦ, προέβη σὲ ἐπισκευὴ καὶ ἐπέκταση τοῦ ναοῦ πρὸς τὰ δυτικά, ποὺ ἔχει τὴ μορφὴ τοῦ καμαροσκέπαστου. Στὴ σημερινὴ μορφὴ ὁ ναὸς εἶναι μία τρίκλιτη καμαροσκέπαστη ἐκκλησία μὲ τροῦλλο. Τὸ 1817, ἐπίσης, κτίστηκε τὸ παρεκκλήσιο τοῦ Ἁγίου Γεωργίου ἀπὸ τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Κυπριανὸ καὶ τὸν ἐξάδελφό του, Χατζησάββα Κυριακοῦ, πλησίον τῆς ἐκκλησίας τῆς Χρυσελεούσης, στὰ βορειοδυτικά. Ἐπειδὴ ὅμως ὁ Ἀρχιεπίσκοπος δὲν εἶχε τὴ σχετικὴ ἄδεια γιὰ τὸ παρεκκλήσιο, γιὰ νὰ μὴν ἀντιληφθοῦν οἱ Τοῦρκοι τὶς ἐργασίες ἀνέγερσης, περιέφραξε τὸν γύρω χῶρο μὲ ξηροὺς θάμνους. Ὅταν τελείωσε ἡ ἀνοικοδόμηση τοῦ παρεκκλησίου, τὸν Μάρτιο τοῦ 1817, σύμφωνα μὲ τὴν κτητορικὴ ἐπιγραφὴ πάνω ἀπὸ τὴ νότια εἴσοδο, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανὸς δωροδόκησε τοὺς Τούρκους γιὰ 3

4 νὰ μὴν τὸ χαλάσουν, ἀλλὰ οὔτε νὰ τοῦ προξενήσουν ζημιές. Τὸ παρεκκλήσιο ἀνήκει στὸν ἀρχιτεκτονικὸ τύπο τοῦ μονόχωρου καμαροσκέπαστου ναοῦ καὶ εἶναι κτισμένο ἀπὸ μαλακὸ πωρόλιθο. Οἱ λίθοι εἶναι ἀκανόνιστοι καὶ τὰ κενὰ μεταξύ τους γεμίζουν μὲ μικρὰ κομμάτια ἀπὸ τὸ ἴδιο πέτρωμα. Ἐσωτερικὰ στὸν νότιο τοῖχο τοῦ κυρίως ναοῦ διασώζονται τοιχογραφίες τοῦ ἁγίου Γεωργίου Δρακοντοκτόνου καὶ τοῦ Ἁγίου Παντελεήμονος, τοῦ 19ου αἰώνα μὲ μεταγενέστερες ἐπεμβάσεις. Τὸ παρεκκλήσιο εἶναι κηρυγμένο ἀρχαῖο μνημεῖο πίνακα Β καὶ ἑορτάζει στὶς 23 Ἀπριλίου, ὅταν τὸ Πάσχα προηγηθεῖ, διαφορετικὰ ἡ ἑορτὴ μεταφέρεται τὴ Δευτέρα τῆς Διακαινησίμου. Ἡ Ἐκκλησιαστικὴ Ἐπιτροπὴ θέλοντας νὰ τιμήσει τὸν ἐθνοϊερομάρτυρα Ἀρχιεπίσκοπο Κυπριανὸ τέλεσε στὶς 27 Ἀπριλίου 1930 τὰ ἀποκαλυπτήρια τῆς μαρμάρινης προτομῆς του στὸν αὔλειο χῶρο τοῦ ναοῦ. Φωτογραφία τοῦ ναοῦ στὰ μέσα τοῦ 20 οῦ αἰώνα. 4

5 Ἡ Παναγία μητέρα μας Πηγή: Ἀθωνικὰ μηνύματα, Ψυχωφελῆ Βατοπαιδινά, Ἔκδ. Ἱερᾶς Μεγίστης Μονῆς Βατοπαιδίου, Ἅγιον Ὄρος, Γέροντος Ἰωσὴφ Βατοπαιδινοῦ Ἐπιμέλεια: Πρωτ. Μαρίνου Παπαχριστοδούλου λα τὰ κτίσματα ἔχουν προσφέρει, τὸ κάθε ἕνα μὲ τὴ σειρά του, τὸν τρόπο τῆς ἐξυπηρετήσεώς τους στὸ θέμα τῆς σαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ἐκεῖνο δὲ ποὺ προσφέραμε ἐμεῖς, ἡ ἀνθρώπινη φύση, ὡς ἀντιπροσφορὰ γιὰ τὸ μέγιστο δῶρο τῆς θείας κενώσεως τοῦ Ἰησοῦ μας, τὸ κατ ἐξοχὴν τελειότατον τῶν δώρων, εἶναι ἡ Παναγία μητέρα Του καὶ μητέρα ὅλων μας. Ἔτσι ἐδῶ ἔγινε κάτι τὸ ἀπερίγραπτο. Πῶς εὑρέθη ἡ ἱκανότητα σὲ αὐτὴν τὴν Κόρη, οὕτως ὥστε νὰ μπορέσει νὰ ἐξυπηρετήση ἕναν τέτοιο σκοπό, ὅπου ὅλα τὰ ὑπόλοιπα κτίσματα δὲν ἦσαν πλέον ἱκανὰ νὰ προσφέρουν αὐτὸ ποὺ ἔλειπε; Ἐὰν ὁ ἄνθρωπος δὲν εἶχε τὴν δυνατότητα νὰ προσφέρη τὴν Παναγία ὡς δῶρο, τότε θὰ μποροῦσε νὰ πῆ κανεὶς ὅτι ἐματαιώνετο τὸ θέμα τῆς θείας οἰκονομίας ἔτσι ἡ σωτηρία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ἐπιστροφὴ καὶ ἐπαναφορὰ τῶν κτισμάτων στὴν θέση τους καὶ ἡ ἀποκατάσταση στὴν ἰσορροπία τῆς διεφθαρμένης κτίσεως δὲν θὰ ἐγίνετο. Αὐτὸ τὸ ἐπίτευγμα ποὺ ἡ ἀνθρώπινη φύση κατόρθωσε, εἶναι τὸ μεγαλύτερο ποὺ ἔγινε καὶ δὲν πρόκειται ποτὲ νὰ ἐπαναληφθῆ. Διεθέσαμε αὐτὸ τὸ μεγάλο δῶρο στὸ νὰ κολακεύσωμε, τρόπον τινά, τὴν θείαν ἀγάπη γιὰ νὰ μᾶς πλησιάση. Ἅπαξ δοθεῖσα ἡ χαριτωμένη αὐτὴ Κόρη, ἡ ὁποία τώρα εἶναι Θεοτόκος, μένει πλέον στὸ διηνεκὲς νὰ ἔχη ἰδιαιτέραν θέση ἔναντι στὸν Θεὸ καὶ σὲ μᾶς. Μέσω τῆς δικῆς της μεσολαβήσεως ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ ἀπέκτησε τὴν ἀνθρώπινη 5

6 6 φύση καὶ ἔγινε ταυτοχρόνως Θεάνθρωπος. Ὅ,τι εἶχε, αὐτὴ τοῦ τὸ ἔδωσε ὅλο, ἀφοῦ τοῦ πρόσφερε ὁλόκληρη τὴν ἀνθρώπινη φύση της. Ἔτσι καὶ Αὐτὸς μὲ τὴν σειρά Του τῆς μετέδωσε τὴν θέωση, ὅσο μπορεῖ βέβαια νὰ χωρέση ἡ ἀνθρώπινη φύση. Διότι νὰ τὴν μεταβάλη σὲ κατὰ φύσιν Θεὸν ἦταν ἀδύνατο. Κατὰ Χάριν ὅμως τὴν ἐθέωσε στὸ σημεῖο ἐκεῖνο πού, κατὰ τοὺς θεολόγους τῆς Ἐκκλησίας, νὰ μὴν τῆς λείπη τίποτα. Μὲ τὴν προσφορά μας αὐτὴ κατορθώσαμε καὶ ἀνεβήκαμε καὶ ἐμεῖς καὶ πλησιάσαμε τὸν Θεό. Διότι ἔχομε ἀπὸ τὴν δική μας φύση πλέον, τέτοιας μορφῆς συγγένεια, μέσω αὐτῆς τῆς Κόρης, ποὺ ἀπεκτήσαμε τὸν ἐνανθρωπισμὸ σὲ τέτοιο ἀναφαίρετο καὶ πλούσιο σημεῖο, ὥστε νὰ εἴμεθα ὄντως «κληρονόμοι τοῦ Θεοῦ καὶ συγκληρονόμοι τοῦ Υἱοῦ Αὐτοῦ». Στὴν θέση ποὺ εὑρίσκεται τώρα ἡ Δέσποινά μας Θεοτόκος, θεωθεῖσα πλέον, ἀπέκτησε καὶ ὁλόκληρη τὴν μητρότητα, διότι εἶναι ἡ πηγὴ τῆς πραγματικῆς καὶ ἀδιαφθόρου μητρότητος. Ἡ πρώτη Εὔα, σὰν πρώτη μητέρα, ἀπώλεσε τὴν ἀξία τῆς μητρότητος, ἐφ ὅσον μαζὶ μὲ μᾶς γέννησε καὶ τὸν θάνατο καὶ μαζί του τὴν ἔχθρα, τὸ μίσος, τὴν φθορά, τὴν καταστροφή. Δὲν εἶχε πλέον προσωπικότητα μητρότητος. Ἡ Δέσποινά μας Θεοτόκος μὲ τὸ ἀδιάφθορον τῆς ἁγνότητάς της, ὁλοκλήρωσε τὴν μητρότητα στὴν ἐντέλεια. Ὅπως στὸν Θεὸ Πατέρα εὑρίσκεται ὁλόκληρος ἡ πατρικὴ στοργή, ὥστε «οὐδὲ τοῦ ἰδίου Υἱοῦ νὰ φεισθῇ», ἀλλὰ «ὑπὲρ πάντων ἡμῶν» νὰ παραδώση Αὐτόν, ἔτσι καὶ τώρα στὰ σπλάχνα τῆς Δέσποινάς μας Θεοτόκου, τῆς Θεωθείσης αὐτῆς Κόρης, εὑρίσκεται ὁλόκληρος ἡ προσωπικότης, ὁλόκληρος ἡ θέση τῆς τελείας μητρότητος. Καὶ τώρα μετὰ παρρησίας προσερχόμεθα σ αὐτὸν τὸν θρόνον τῆς Χάριτος τῆς μητρότητος καὶ σὰν υἱοὶ πρὸς τὴν μανούλα μας τὴν ἱκετεύομε καὶ εἶναι ἀδύνατο νὰ μὴν μᾶς ἀκούση. Εἶναι ἀδύνατον διότι πὼς γίνεται στὴν τελειότητα

7 τῆς μητρότητος νὰ κλείσουν τὰ σπλάχνα, ὅταν φωνάζουν καὶ ζητοῦν τὰ παιδιά; Ἔχοντες αὐτὴν τὴν μητέρα σὰν ἐχέγγυο καὶ ἱσταμένην μεταξὺ ἡμῶν καὶ τοῦ Θεοῦ, ἔχομε τὴν τελεία ἐλπίδα ὅτι καμμιὰ προσδοκία μας, καμμιὰ ἐπιθυμία μας ἐν Θεῶ, κανένα αἴτημά μας, ἀλλὰ καὶ καμμιὰ ἀνάγκη τωρινὴ καὶ μέλλουσα εἶναι δυνατὸν νὰ μὴν ἱκανοποιηθοῦν. Διότι, ὅταν τρέχωμε στὴν μητρικήν της ἀγάπη, δὲν μπορεῖ νὰ ἀρνηθῆ, δὲν θέλει νὰ τὸ κάνη. Ἀρκεῖ φυσικὰ ἀπὸ μέρους μας νὰ γίνεται ἡ ἐλαχίστη προσπάθεια, νὰ στεκώμεθα σὰν λογικὰ ὄντα πάνω στὴν βάση τοῦ προορισμοῦ μας. Καὶ ἔτσι, ἔχοντας τὴν Δέσποινά μας Θεοτόκο σὰν ἐγγύηση, καθ ὅτι ἔγινε ἀφορμὴ τῆς σωτηρίας μας, λύνομε κάθε πρόβλημά μας καὶ στὸ παρὸν καὶ στὸ μέλλον. Ἄρα λοιπὸν τί ἀπόκειται σὲ μᾶς; Νὰ ἐρευνήσωμε βαθύτερα τὴν υἱϊκή μας πλέον κατάσταση ἀπέναντί της, νὰ τὴν ἀγαπήσωμε εἰλικρινέστερα, πιστότερα, ὑπολογίζοντες τὴν πραγματική της θέση καὶ νὰ εἴμεθα βέβαιοι ὅτι τὸ θέμα ὅλων μας τῶν προβλημάτων εἶναι ἤδη λελυμένο διότι, εἶναι μεσίτης μεταξὺ ἡμῶν καὶ τοῦ Υἱοῦ της, διότι, πλέον γι αὐτὴν ὁ Θεός, ὁ Σωτὴρ τοῦ κόσμου, ὁ Χριστός, δὲν εἶναι Κύριος καὶ Θεὸς μόνον, ἀλλὰ εἶναι καὶ ὁ κατὰ φύσιν Υἱός της. Καὶ δὲν εἶναι δυνατόν, ὅπως ἔχομε πεῖρα, νὰ πλησιάση ἡ ἰδανικὴ μητέρα τὸν ἰδανικὸν υἱὸν ζητώντας του κάποια χάρη καὶ αὐτὸς νὰ τῆς ἀρνηθῆ. Αὐτὸ δὲν γίνεται. Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖο ἀπομένει σὲ μᾶς εἶναι νὰ ἐρεθίσωμε μέσα μας ὁ,τιδήποτε ὑπάρχει ἔναντι τῆς μητρικῆς της ἀγάπης καὶ ὁ,τιδήποτε ἀφορᾶ αὐτό, στὴν ὑμνολογία της, στὴν εὐχαριστία της, στὴν δοξολογία της, στὴν παράκλησή της, στὴν ἐπίκλησή της, ἀκόμα καὶ σὲ κάθε ἄλλο τὸ ὁποῖον εὑρίσκεται καὶ ἁρμόζει στὸν θεοπρεπῆ χαρακτήρα της. Ἡ Χάρις της καὶ οἱ πρεσβεῖες της καὶ πάντων τῶν ἁγίων νὰ ἐνισχύουν καὶ μᾶς. Ἀμήν. 7

8 ΑΓΙΟΛΟΓΙΟ Ἅγιοι Νεοϊερομάρτυρες Πηγές: Ἰωάννας Δ. Κατσούλα, «Μορφὲς ἀπὸ τὸ Συναξάρι», Ἐκδ. Κυπρῆς, Ἀθήνα Χρίστου Τσολακίδη, «Ἁγιολόγιο τῆς Ὀρθοδοξίας», Ἐκδ. Χ. Δ. Τσολακίδη, Ἀθήνα. Ἱερᾶς Βασιλικῆς καὶ Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Μαχαιρᾶ, «Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός, ὁ Μάρτυρας τῆς Πίστεως καὶ τῆς Πατρίδος», Ἔκδ. Ἱερᾶς Βασιλικῆς καὶ Σταυροπηγιακῆς Μονῆς Μαχαιρᾶ, Οἰκονόμου π. Ἀνδρέα Ζορπᾶ Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α. Χορὸς Ἀγγελικός. Χριστῷ ἱερουργῶν, ἱεράρχα τῆς δόξης, θυσίαν λογικὴν καὶ ὁλόκληρον θῦμα, ἀθλήσεως ἄνθραξι σεαυτὸν προσενήνοχας ὅθεν ἅγιε, διπλῷ στεφάνῳ σε στέφει, ὁ δοξάσας σε, ὡς δοξασθείς σου τοῖς ἄθλοις, Χριστὸς ὁ φιλάνθρωπος. Μιμητὲς τῆς Σταυρικῆς θυσίας τοῦ Κυρίου οἱ Νεοϊερομάρτυρες τῆς πίστεως καὶ τῆς πατρίδας, οἱ Ἐπίσκοποι καὶ Πατριάρχες, ἀνηφόρισαν τὸν δρόμο τοῦ Γολγοθᾶ, ὥστε νὰ ἀπολαμβάνουμε ἐμεῖς τὴν πνευματικὴ ἀλλὰ καὶ τὴν ἐθνική μας ἐλευθερία. Στὸ ἄρθρο αὐτὸ θὰ προσπαθήσουμε πολὺ συνοπτικὰ νὰ ἀναφερθοῦμε στὴ ζωὴ τριῶν Ἀρχιερέων καὶ Μαρτύρων τῆς πίστεως καὶ τῆς πατρίδας. Α. ΑΓΙΟΣ ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ ὁ Γ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ (24 ΜΑΡΤΙΟΥ) Γεννήθηκε στὴ Μυτιλήνη ἀπὸ εὐσεβεῖς γονεῖς, οἱ ὁποῖοι φρόντισαν νὰ κάνουν τὸ παιδί τους φλογερὸ χριστιανὸ καὶ θερμὸ πατριώτη. Παρὰ τὰ δύσκολα χρόνια τῆς δουλείας κατόρθωσε νὰ σπουδάσει καὶ νὰ γίνει ἕνας ἀπὸ τοὺς σοφοὺς 8

9 τοῦ 17 ου αἰώνα. Χειροτονήθηκε Διάκονος καὶ Πρεσβύτερος καὶ στὴ συνέχεια Ἀρχιερέας καὶ Ποιμένας τῆς Χίου. Χρονικὰ βρισκόμαστε στὶς ἀρχὲς τοῦ 1600, ἐποχὴ ποὺ οἱ τουρκικὲς καταπιέσεις ἦταν πολὺ μεγάλες. Ὁ Παρθένιος γίνεται πατέρας καὶ διδάσκαλος τῶν χριστιανῶν. Παράλληλα ὀργανώνει καὶ τὴ φιλανθρωπία. Οἱ χιῶτες τὸν ἀγάπησαν καὶ στὸ πρόσωπό του βλέπουν τὸν ἴδιο τὸν Χριστὸ νὰ τοὺς ὁδηγεῖ κοντά του. Δεκαεπτὰ χρόνια ἐργάστηκε στὴν Χίο μὲ ζῆλο καὶ αὐταπάρνηση καὶ τὸ 1656 ἔγινε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως. Ἀναδείχθηκε ἄνδρας εὐλαβὴς καὶ ἀνέπτυξε ἰδιαίτερα τὴν Ἑλληνικὴ Παιδεία. Κάποια ἐπιστολή του ὅμως ἔπεσε στὰ χέρια τῆς ὑψηλῆς Πύλης ποὺ θεώρησε τὸ περιεχόμενό της ἐπαναστατικό. Συνελήφθη καὶ ὁ τότε Σουλτάνος Ἰμπραὴμ ὁ Α διέταξε τὴ θανάτωσή του, ἀφοῦ δὲν δέχτηκε νὰ ἀρνηθεῖ τὴν πίστη του στὸν Χριστό. Ἀντίθετα ἀνέφερε ὅτι «μυρίους θανάτους ἤθελα λάβει διὰ τὸ ὄνομά Του τὸ Ἅγιον». Μετὰ ἀπὸ ἀρκετὰ βασανιστήρια τὸν κρέμασαν στὴν καγκελωτὴ πύλη τὸ Σάββατο τοῦ Λαζάρου τοῦ Οἱ χριστιανοὶ τὸν ἔθαψαν στὴν νῆσο «τῶν Πριγκήπων». Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ. Ταχὺ προκατάλαβε. Παρθένιον ἅπαντες τὸν Ἱεράρχην Χριστοῦ, γενναίως ἀθλήσαντα βασιλευούσῃ ποτέ, ὑμνήσωμεν λέγοντες Λέσβον τὴν σὴν πατρίδα, ἁγιώτατε πάτερ, φύλαττε ἐν εἰρήνῃ, ἱεραῖς σου πρεσβείαις, ὡς ἔχων παρρησίαν, μάρτυς πολύαθλε. 9

10 10 Β. ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ὁ Ε, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ (10 ΑΠΡΙΛΙΟΥ) Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος, κατὰ κόσμο Γεώργιος Ἀγγελόπουλος, γεννήθηκε στὴ Δημητσάνα τὸ 1745 ἀπὸ εὐσεβεῖς καὶ ἐνάρετους γονεῖς. Ἔμαθε τὰ πρῶτα γράμματα στὴ Μονὴ Φιλοσόφου Δημητσάνας ἀπὸ τὸν θεῖο του καὶ ἀνάδοχό του Ἱερομόναχο Μελέτιο. Σπούδασε στὴν Ἀθήνα, στὰ εἴκοσί του χρόνια, στὴν Εὐαγγελικὴ Σχολὴ Σμύρνης καὶ στὴν Πάτμο ἔλαβε μαθήματα φιλοσοφίας ἀπὸ τὸν Δανιὴλ Κεραμέα. Κείρεται μοναχὸς στὴ Μονὴ Στροφάδων στὴ Ζάκυνθο μὲ τὸ ὄνομα Γρηγόριος. Ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης Προκόπιος τὸν καλεῖ κοντά του καὶ τὸν χειροτονεῖ Διάκονο, Πρεσβύτερο καὶ σύντομα τὸν κάνει Πρωτοσύγκελλο. Στὴ συνέχεια, ἀφοῦ ὁ Προκόπιος ἐκλέγεται Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ὁ Γρηγόριος ἀνέρχεται στὸν ἐπισκοπικὸ θρόνο τῆς Σμύρνης. Στὶς 19 Αὐγούστου 1785 ἐκλέγεται Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης καὶ Ἐθνάρχης τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων. Φροντίζει γιὰ τὴν ἀνοικοδόμηση τῶν Πατριαρχείων, τὴν ἐκπαίδευση καὶ τὴ γενικώτερη μόρφωση τοῦ Γένους. Ἱδρύει τυπογραφεῖο, ὅπου τυπώνονται πλῆθος βιβλίων. Ἀναπτύσσει τὴ φιλανθρωπία, ἱδρύοντας «Κιβώτιο τοῦ ἐλέους» γιὰ τὴν ἀνακούφιση τῶν πτωχῶν καὶ μετὰ κρυφὰ γιὰ τὴν ἐνίσχυση τοῦ Ἀγώνα. Ἡ δράση του αὐτὴ ἐνοχλεῖ τὸν Σουλτάνο ποὺ τὸν ἐξορίζει στὸ Ἅγιον Ὄρος (1798), ὅπου γίνεται καὶ σύμβουλος τῶν μοναχῶν. Τὸ 1808 ἀνακαλεῖται στὸν Πατριαρχικὸ θρόνο ἀπὸ ὅπου ἐκδιώκεται πάλι σὲ δύο χρόνια. Στὶς 14/12/1818

11 κλήθηκε γιὰ τρίτη φορὰ στὸν Οἰκουμενικὸ θρόνο. Τὰ χρόνια πολὺ δύσκολα καὶ διαισθάνεται τὸ μαρτυρικὸ τέλος. Ἤδη ἀπὸ τὸ Ἅγιο Ὄρος τὸ 1818 εὐλόγησε τὴ «Φιλικὴ Ἑταιρεία». Μὲ τὴν ἔναρξη τοῦ Ἀγώνα πολλοὶ εἶναι ποὺ τὸν παρακινοῦν νὰ φύγει, φυσικὰ τὸ ἀρνεῖται. Στὶς 10/4/1821, μετὰ τὴν Πασχαλινὴ Θεία Λειτουργία συλλαμβάνεται καὶ ἀφοῦ ὑποβάλλεται σὲ φρικτὰ βασανιστήρια ὁδηγεῖται στὴν ἀγχόνη, ἀφοῦ ἀρνεῖται νὰ ἀλλαξοπιστήσει τονίζοντας ὅτι ὁ «Πατριάρχης τῶν Χριστιανῶν Χριστιανὸς θὰ πεθάνει». Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α. Τῆς ἐρήμου πολίτης. Δημητσάνης τὸν γόνον βυζαντίου τὸν πρόεδρον, καὶ τῆς Ἐκκλησίας ἁπάσης, γέρας θεῖον καὶ καύχημα. Γρηγόριον τιμήσωμεν πιστοί, ὡς Μάρτυρα Χριστοῦ πανευκλεῆ, ἵνα λάβωμεν πταισμάτων τὸν ἱλασμόν, παρὰ Θεοῦ κραυγάζοντες. Δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐν εὐκλείᾳ οὐρανῶν, δοξάσαντί σε, Ἅγιε. Γ. ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΚΥΠΡΙΑΝΟΣ Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανὸς γεννήθηκε στὸν Στρόβολο τὸ Πολὺ μικρὸς εἰσῆλθε στὴ Μονὴ Μαχαιρᾶ ὡς δόκιμος μοναχός. Τὸ 1783 χειροτονεῖται Διάκονος καὶ ἀναχωρεῖ γιὰ τὴ Βλαχία μαζὶ μὲ τὸν θεῖο του Ἀρχιμανδρίτη Χαράλαμπο, γιὰ συλλογὴ χρημάτων. Στὴ Μολδοβλαχία, κατόπιν προτροπῆς τοῦ ἡγεμόνος Μιχαὴλ Σούτσου, χειροτονεῖται Πρεσβύτερος διορίζοντάς τον ἐφημέριο στὸν ἡγεμονικὸ Ναὸ καὶ συνάμα συμπληρώνει τὴν ἐγκύκλιο παιδεία του. Τὸ 1802 ἐπιστρέφει στὴν Κύπρο φέρνοντας οἰκονομικὴ βοήθεια γιὰ τὴ Μονὴ Μαχαιρᾶ. Ἀναλαμβάνει τὴ διαχείριση τοῦ Μετοχίου τῆς Μονῆς στὸν Στρόβολο, ὅπου φανερώνονται οἱ διοικητικὲς ἱκανότητές του καὶ διορίζεται Οἰκονόμος τῆς Ἀρχιεπισκοπῆς 11

12 12 ἀπὸ τὸν γηραιὸ Ἀρχιεπίσκοπο Χρύσανθο. Στὶς 30 Ὀκτωβρίου 1810 χειροτονεῖται Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου, ὁπότε ἀναδεικνύεται «φύλακας ἄγγελος τῶν ὁμοεθνῶν του». Ἀνορθώνει οἰκονομικὰ τὴν ἐκκλησία τῆς Κύπρου, καθιστώντας την πνευματικὸ καὶ μορφωτικὸ κέντρο. Ἱδρύει στὴν Λευκωσία τὴν πρώτη Ἑλληνικὴ Σχολή, τὸ σημερινὸ Παγκύπριο Γυμνάσιο. Τὸ ἴδιο κάνει καὶ γιὰ τὴ Λεμεσό. Ἡ Σχολὴ ὑπῆρξε τὸ ἀκοίμητο καὶ συνεχὲς ἐργαστήριο Ἐθνικῆς καὶ πνευματικῆς μορφώσεως τοῦ λαοῦ τῆς Κύπρου. Φυσικὰ τὸ πολυτιμότερο δῶρο του στὴν Κύπρο εἶναι ἡ θυσία του. Τὸ 1821, λίγο μετὰ τὴν ἔναρξη τῆς Ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως, ὁ τότε Σουλτάνος Μαχμοὺτ ὁ Β παραχωρεῖ Σουλτανικὸ Φιρμάνι στὸν Κουτσιοὺκ Μεχμὲτ νὰ θανατώσει τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς ἀλλὰ καὶ τοὺς προύχοντες τῆς Κύπρου καὶ νὰ δημεύσει τὶς περιουσίες τους. Ἔτσι λαὸς καὶ περιουσίες μένουν στοὺς αἱμοδιψεῖς Τούρκους. Ὁ ἐνθομάρτυρας, ἂν καὶ μποροῦσε νὰ διαφύγει τὴν ἐκτέλεση, προτίμησε τὴ θυσία του μαζὶ μὲ τοὺς ὑπολοίπους εὐλογώντας τὸ σχοινὶ τῆς ἀγχόνης του καὶ τὸν Λαὸ τῆς Κύπρου, ἀποτελώντας γιὰ ὅλους ἐμᾶς ὁδοδείκτη καὶ φάρο στὸν ἀγώνα μας γιὰ ἐλευθερία. Νὰ εὐχηθοῦμε ἡ Ὀρθόδοξος ἐκκλησία νὰ πάρει τὴν ἀπόφαση νὰ προτείνει τὴν Ἁγιοκατάταξη τοῦ Ἐθνομάρτυρα Κυπριανοῦ, ἀφοῦ πολλοὶ Νεομάρτυρες κατὰ τοὺς χρόνους τῆς Τουρκοκρατίας Ἁγιοκατατάχθηκαν καὶ ἑορτάζονται ἐπίσημα ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία.

13 Οἱ Καταβασίες τῆς Κυριακῆς τῶν Βαΐων Πηγή: Συμεὼν Μητροπολίτου Νέας Σμύρνης «Ἀφθαρσίας πηγή» Καταβασίες Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν, Ἐκδόσεις «Ἐν πλῷ», Β ἔκδοση: Ἀθήνα, Δεκέμβριος Ἐπιμέλεια: Πρωτ. Κωνσταντίνου Χριστοδούλου τὸ μεταίχμιο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς καὶ τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας βρίσκεται ἡ Κυριακὴ τῶν Βαΐων ἤ, ἀλλιώτικα, βαϊφόρος Κυριακὴ ἢ Βαϊφόρος ἑορτή. Ἡ ὀνομασία τῆς ἑορτῆς ὀφείλεται στὴν ἀρχαιότατη χριστιανικὴ συνήθεια κατὰ τὴν ἡμέρα αὐτὴ νὰ εὐλογοῦνται καὶ νὰ διανέμονται στοὺς πιστοὺς βάγια. Ἡ λειτουργικὴ αὐτὴ πράξη καθιερώθηκε εἰς ἀνάμνησιν τῆς θριαμβευτικῆς -καὶ τελευταίας- εἰσόδου τοῦ Κυρίου στὰ Ἱεροσόλυμα, ἡ ὁποία ἔγινε «τῇ ἐπαύριον» τοῦ δείπνου τῆς Βηθανίας ποὺ παρέθεσαν πρὸς τιμὴν τοῦ Ἰησοῦ καὶ στὸ ὁποῖο «εἷς τῶν ἀνακειμένων σὺν αὐτῷ» ἦταν καὶ ὁ Λάζαρος, τὸν ὁποῖο ὁ Κύριος εἶχε πρὸ πολλοῦ ἀναστήσει (Ἰω. Κεφ. 12). Κατὰ τὴν περιγραφὴ τοῦ εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου, «τῇ ἐπαύριον ὄχλος πολὺς ὁ ἐλθὼν εἰς τὴν ἑορτήν, ἀκούσαντες ὅτι ἔρχεται Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα, ἔλαβον τὰ β α ΐ α τ ῶ ν φ ο ι ν ί κ ω ν καὶ ἐξῆλθον εἰς ὑπάντησιν αὐτῷ, καὶ ἔκραζον ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, βασιλεὺς τοῦ Ἰσραήλ» (Ἰω. 12, 12-13). Ἡ ἑορτὴ τῆς Βαϊφόρου συνδέεται στενὰ μὲ τὴν ἀνάμνηση τῆς ἐκ νεκρῶν ἀναστάσεως τοῦ Λαζάρου. Ἀρχικὰ τὰ δύο αὐτὰ γεγονότα συνεορτάζοντο. Ὅμως ἐπειδὴ ἡ νηστεία τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἔληγε τὸ ἑσπέρας τῆς Παρασκευῆς καὶ κατὰ τὸ Σάββατο ποὺ ἀκολουθοῦσε δὲν ὑπῆρχε οὔτε νηστεία οὔτε κάποια ἑορτή, ἡ ἀνάμνηση τῆς ἀναστάσεως 13

14 τοῦ Λαζάρου διαχωρίστηκε ἀπὸ τὴν ἑορτὴ τῆς Βαϊφόρου Κυριακῆς καὶ τοποθετήθηκε τὸ Σάββατο ποὺ προηγεῖτο. Τόσο ἡ ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου ὅσο καὶ ἡ βαϊφόρος εἴσοδος τοῦ Χριστοῦ στὰ Ἱεροσόλυμα προσέδωσαν στὸ διήμερο Σάββατο Λαζάρου - Κυριακὴ Βαΐων ἕναν τόνο ἐξόχως θριαμβευτικό, ἔτσι ὥστε νὰ ἀποτελεῖ τὸ προανάκρουσμα τῆς ἐνδόξου Ἀναστάσεως τοῦ Κυρίου μας. Οἱ καταβασίες ποὺ ψάλλουμε εἶναι οἱ εἱρμοὶ τοῦ κανόνος τῆς ἑορτῆς, ὁ ὁποῖος εἶναι ποίημα τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ. ᾨδὴ θ. Θεὸς Κύριος καὶ ἐπέφανεν ἡμῖν συστήσασθε ἑορτήν καὶ ἀγαλλόμενοι δεῦτε μεγαλύνωμεν Χριστὸν μετὰ βαΐων καὶ κλάδων ὕμνοις κραυγάζοντες εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου, Σωτῆρος ἡμῶν. Ὁ Θεὸς καὶ Κύριος ἔλαμψε μὲ τὴν παρουσία Του ἀνάμεσά μας! Γι αὐτό, λοιπόν, γιορτάστε! Καὶ γεμάτοι χαρὰ ἐλᾶτε νὰ μεγαλύνουμε τὸν Χριστό, κρατώντας κλαδιὰ ἀπὸ φοίνικες καὶ ὑμνώντας Τον μὲ δυνατὲς φωνές: Εὐλογημένος νά ναι αὐτὸς ποὺ ἔρχεται, σταλμένος ἀπὸ τὸν Κύριο καὶ Σωτήρα μας! Ἡ παρούσα καταβασία ἀποτελεῖ ἕνα προσκλητήριο πρὸς τοὺς πιστούς προσκλητήριο γιὰ μιὰ ἑορταστικὴ καὶ 14

15 χαρμόσυνη ὑποδοχὴ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ, ὁ ὁποῖος -καθώς, γιὰ μιὰ ἀκόμη φορά, «τὴν λαμπρὰν καὶ ἔνδοξον πανήγυριν τῆς εἰς Ἱερουσαλὴμ εἰσόδου τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἑορτάζομεν», ὅπως ἀναγράφεται στὸ συναξάρι τῆς ἡμέρας- ἔρχεται μυστικὰ κοντά μας καὶ πορεύεται καὶ πάλι τὸν δρόμο τοῦ ἑκουσίου Πάθους Του. Τὸ «ὑλικὸ» ποὺ χρησιμοποιεῖ ὁ ποιητὴς Κοσμᾶς γιὰ νὰ συνθέσει καὶ τὸν παρόντα εἱρμό -πέρα ἀπὸ τὸ ρῆμα μεγαλύνω ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἔνατη βιβλικὴ ὠδὴ τῆς Θεοτόκου (Λουκ. 1, 46) καὶ τὸ ὁποῖο ὑπενθυμίζει ὅτι ὁ εἱρμὸς ἀνήκει στὴν θ ὠδὴ τοῦ κανόνος-, εἶναι δύο ἐδάφια τοῦ προφητάνακτος Δαβὶδ ἀπὸ τὸν 117 ο ψαλμό του, ἕναν ψαλμὸ λειτουργικὸ καὶ ταυτόχρονα μεσσιανικό, τοῦ ὁποίου τοὺς στίχους ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ἀπέδωσε στὸν ἑαυτό Του (Ματθ. 21, 42 Μάρκ. 12, 10 Λουκ. 20, 17), ἐνῶ οἱ ἀπόστολοι Πέτρος καὶ Παῦλος ἀναφέρουν χωρία τοῦ ψαλμοῦ ὡς ἐκπληρωθέντα στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ (Πράξ. 4, 11 Ρωμ. 9, 33 Α Πέτρ. 2, 7). Τὸ πρῶτο ἐδάφιο εἶναι τὸ α ἡμιστίχιο τοῦ στίχ. 26 «εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» καὶ τὸ δεύτερο, ὁ στίχ. 27 «Θεὸς Κύριος καὶ ἐπέφανεν ἡμῖν συστήσασθε ἑορτήν». Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ ἅγιος Νικόδημος, ὁ μελωδὸς χρησιμοποιεῖ τὰ δύο αὐτὰ χωρία «ἐνηλλαγμένως διὰ τὴν ἀνάγκην τοῦ μέλους». Δηλαδὴ ἀλλάζει τὴ σειρὰ μὲ τὴν ὁποία βρίσκονται στὸν ψαλμό, προτάσσοντας τὸν στίχο 27 καὶ τοποθετώντας στὸ τέλος τοῦ εἱρμοῦ τὸν στίχο 26. Τὸ νόημα ποὺ προσλαμβάνουν οἱ ψαλμικοὶ στίχοι στὴ σκέψη τοῦ ἱεροῦ Κοσμᾶ εἶναι καθαρὰ χριστολογικὸ καί, φυσικά, ἀπέχει πολὺ ἀπὸ τὸ ἀρχικὸ ποὺ εἶχαν μέσα στὸν ψαλμό, ὁ ὁποῖος χρησιμοποιόταν κατὰ τὴν ἑορτὴ τῆς Σκηνοπηγίας καὶ συγκεκριμένα ψαλλόταν ὅταν κλῆρος καὶ λαὸς ἀνέβαιναν στὸν ναό. Ὁ Κύριος, «Θεὸς ἀληθινὸς ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ» κατὰ 15

16 τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεώς μας, «ἐπέφανεν ἡμῖν», δηλαδὴ ἐνανθρώπησε καὶ ἦρθε ἀνάμεσά μας ἤ, ὅπως γράφει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, «ἐφανερώθη ἐν σαρκί» (Α Τιμ. 3, 16). Ἡ ἐν σαρκὶ παρουσία τοῦ Χριστοῦ -ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ ἐπίσημη ἀνάδειξή Του ὡς Μεσσία κατὰ τὴ θριαμβευτικὴ εἴσοδό Του στὰ Ἱεροσόλυμα, τὴν ὁποία σαφῶς ὑπαινίσσεται ὁ μελωδός-, μὲ τὴν ὁποία ἐγκαινιάζεται τὸ ἔργο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, προξενεῖ πολὺ φυσικὰ πνευματικὴ ἀγαλλίαση. Γι αὐτὸ καὶ ὁ ποιητὴς προτρέπει οἱ χριστιανοὶ νὰ συστήσουμε ἑορτή, δηλαδὴ νὰ γιορτάσουμε μὲ πνευματικὴ χαρὰ τὴ βαϊφόρο εἴσοδό Του στὰ Ἱεροσόλυμα. Ὁ μελωδὸς συνεχίζοντας προσδιορίζει καὶ τὸν τρόπο τοῦ ἑορτασμοῦ: νὰ μεγαλύνουμε τὸν Χριστὸ κρατώντας κι ἐμεῖς, ὅπως ὁ λαὸς τότε ποὺ ὁ Κύριος εἰσῆλθε στὰ Ἱεροσόλυμα, κλαδιὰ φοινίκων -βάγια- καὶ ἀνυμνώντας μεγαλόφωνα τὴν ἀνέκφραστη ἀγάπη Του, ἡ ὁποία τὸν ἔφερε στὸν κόσμο. Τὰ «βαΐα τῶν φοινίκων» εἶναι σύμβολα τῆς νίκης, τῆς νίκης τοῦ Χριστοῦ ἐπὶ τοῦ θανάτου, καὶ κατὰ τὸν ἅγιο Νικόδημο τὸν Ἁγιορείτη «νικητικὰ τῶν παθῶν σύμβολα». Κορυφαῖος ὕμνος μὲ τὸν ὁποῖο ὑποδεχόμαστε τὸν ἐρχόμενο Κύριο καὶ Σωτήρα μας εἶναι ὁ ψαλμικὸς στίχος «εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου», ὁ στίχος δηλαδὴ μὲ τὸν ὁποῖο ὑποδέχτηκαν τὸν Χριστό, εἰσερχόμενο στὰ Ἱεροσόλυμα, «ὄχλος πολὺς ὁ ἐλθὼν εἰς τὴν ἑορτήν»: «Ἔλαβον τὰ βαΐα τῶν φοινίκων καὶ ἐξῆλθον εἰς ὑπάντησιν αὐτῷ, καὶ ἔκραζον ὡσαννά, εὐλογημένος ὁ ἐρχόμενος ἐν ὀνόματι Κυρίου» (Ἰω. 12, 13). 16

17 ΠΟΡΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΑΣ Κεφ. 2. Ἡ μετάδοση τῆς Παράδοσης Συζητήσεις καὶ σχόλια Ἡ νίκη τοῦ Χριστοῦ. Ἀδελφῆς Μαγδαληνῆς, Συνομιλίες μὲ παιδιά Μεταδίδοντας τὴν πίστη, Ἔσσεξ, Ἀγγλία, Ἐπιμέλεια: Μαρία Uliniuc «Θαρσεῖτε, ἐγὼ νενίκηκα τὸν κόσμον» (Ἰωάν. 16,33). «Ἔρχεται ὁ τοῦ κόσμου ἄρχων καὶ ἐν ἐμοὶ οὐκ ἔχει οὐδέν» (Ἰωάν. 14,30). «Αὕτη ἐστὶν ἡ νίκη ἡ νικήσασα τὸν κόσμον, ἡ πίστις ἡμῶν». (Α Ἰωάν. 5,4). «Ἐσκύλευται ὁ θάνατος, ἠγέρθη Χριστὸς ὁ Θεός» (Ἀπολυτίκιον Κυριακῆς, 4ου ἤχου). Ἔχουμε κληθεῖ νὰ συμμετάσχουμε προσωπικὰ στὴ νίκη Του. Τὸ Πάσχα ἔχουμε ἤδη μιὰ πρόγευση τῆς ἀναστάσεώς μας μαζὶ μὲ τὸν Χριστό. Ἀγόρι (4 ἐτῶν): «Ξέρω τὸ Χριστὸς Ἀνέστη σὲ τρεῖς γλῶσσες». Α.Μ.: «Πές το μας λοιπόν». Ἀγόρι: «Χριστὸς Ἀνέστη!» Α.Μ.: «Ἀληθῶς Ἀνέστη!» Ἀγόρι: «Χριστὸς Βοσκρέσιε!» Α.Μ.: «Βοΐστινου Βοσκρέσιε!» Ἀγόρι: «Christ is Risen!» Α.Μ.: «He is Risen indeed! Πραγματικὰ ἀναστήθηκε καὶ δὲν εἶναι πιὰ νεκρός, εἶναι ζωντανὸς στὸν οὐρανό. Καὶ ὄχι μόνο στὸν οὐρανό». Τὸ ἀγόρι, βάζοντας τὸ χέρι σταθερὰ πάνω στὸ στομάχι του: «Ὄχι, εἶναι καὶ ἐδῶ μέσα». 17

18 Α.Μ.: «Καὶ ὄχι μόνο ἐκεῖ μέσα, ἀλλὰ παντοῦ. Ξέρεις ὅτι δὲν ὑπάρχει κανένα μέρος τοῦ κόσμου, ποὺ νὰ μὴν μπορεῖς νὰ Τὸν βρεῖς;» Τὸ ἀγόρι κοιτάζοντας μὲ θαυμασμὸ γύρω στὸν κῆπο καὶ στὸν οὐρανό: «Ὑπάρχει πολὺς Χριστός, δὲν εἶναι ἔτσι;» Πάσχα σημαίνει ὅτι ἡ κυριαρχία τοῦ κακοῦ ἔχει ἀνατραπεῖ. Ἐμεῖς ποὺ ζοῦμε «εἰς τοὺς ἐσχάτους καιρούς» (δηλαδὴ μετὰ τὴν Πεντηκοστή), εἴμαστε μάρτυρες τῆς ἐπιθανάτιας ἀγωνίας τοῦ κακοῦ. Ὅταν κάποτε μιλοῦσα μὲ παιδιὰ γι αὐτό, τὸ σύγκριναν μ ἕνα σκοτωμένο ἑρπετὸ ποὺ χτυπιέται ἀκόμη λίγο πρὶν πεθάνει μερικοὶ Πατέρες χρησιμοποίησαν τὴν ἴδια ἀναλογία. Ἡ πίστη στὴ νίκη τοῦ Χριστοῦ εἶναι ὅπλο κατὰ τῆς ἀπελπισίας κάτω ἀπὸ ὁποιεσδήποτε συνθῆκες. Κορίτσι (5 ἐτῶν): «Ἔχω νὰ σᾶς δείξω αὐτὴν τὴν εἰκόνα. [Ἦταν μιὰ εἰκόνα τῆς λύτρωσης τοῦ Ἀδὰμ καὶ τῆς Εὔας.] Γιατί ἐκεῖνος ὁ ἄνδρας καὶ ἐκείνη ἡ γυναίκα τραβοῦν τὸν Ἰησοῦ ἐκεῖ κάτω στὸ σκοτάδι;» Ἀναρωτήθηκα πῶς νὰ μιλήσω γιὰ τὴ λύτρωση σ ἕνα παιδὶ πέντε ἐτῶν, διότι ὄφειλα νὰ προσέξω, ἂν θὰ ἀναφερθῶ στὴν κόλαση καὶ μὲ ποιὸν τρόπο. Δὲν εἶναι συνετὸ νὰ ἀκριβολογοῦμε γιὰ τὴν κόλαση, ὅταν μιλᾶμε μὲ μικρὰ παιδιά μπορεῖ νὰ τὰ κάνουμε νὰ ὑποφέρουν ἀπὸ νυχτερινοὺς ἐφιάλτες ἢ νὰ καταστρέψουμε τὴν πίστη τους στὴν ἀγάπη καὶ στὴν παντοδυναμία τοῦ Θεοῦ. Οἱ δάσκαλοι ποὺ μιλοῦν γιὰ τὴν κόλαση ἐπίσης πρέπει νὰ εἶναι βέβαιοι ὅτι τὰ παιδιὰ εἶναι ἀρκετὰ μεγάλα καὶ μποροῦν νὰ ἐλέγχουν τὴ φαντασία τους, ὥστε νὰ ἀποφύγουν τὸν σχηματισμὸ φανταστικῶν εἰκόνων τῆς κόλασης. Μόνο οἱ πνευματικὰ ὥριμοι καλλιεργοῦν τὴ 18

19 μνήμη τῆς κόλασης, γιὰ νὰ διατηρήσουν ἢ νὰ ἀποκτήσουν ταπείνωση. Γιὰ νὰ κερδίσω χρόνο γιὰ ἔμπνευση ἄρχισα: «Κοίταξε, κατ ἀρχὴν δὲν Τὸν τραβοῦν πρὸς τὰ κάτω, Αὐτὸς τοὺς τραβάει πρὸς τὰ πάνω, γιὰ νὰ τοὺς βγάλει ἀπὸ κεῖ». Αὐτὸ ἦταν ἀρκετό ἡ εἰκόνα ἔκανε τὴ δουλειά της. Τὸ πρόσωπό της ἄστραψε καὶ ἔτρεξε νὰ πεῖ στὴ μητέρα της μὲ πραγματικὴ συγκίνηση: «Μάντεψε! Ἡ ἀδερφὴ τὸ ἐξήγησε! Τραβάει τὸν ἄντρα καὶ τὴ γυναίκα πρὸς τὰ ἔξω!»...χριστὸς Ἀνέστη! Αὐτό, λέει ὁ ἀπόστολος Παῦλος, δίνει νόημα στὸ ὅτι εἶσαι χριστιανός, διαφορετικὰ θὰ ἦταν μιὰ μωρία, ὅπως εἶναι στὰ μάτια τοῦ κόσμου. (Α Κορ. 15, 14). Τὸ Πάσχα δίνει νόημα στὴ ζωή μας. Ὡς δάσκαλοι τοῦ Χριστιανισμοῦ ἂς μαρτυροῦμε τὴν ἀναστάσιμη χαρά. 19

20 Ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Ἑβδομάδα Θωμᾶ Ἀν. Παπαθωμᾶ Μεγάλη Ἑβδομάδα ὀνομάζουμε τὴν ἑβδομάδα πρὶν ἀπὸ τὸ Πάσχα καὶ συγκεκριμένα ἀπὸ τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων μέχρι καὶ τὸ Μεγάλο Σάββατο. Τὸ ἐπίθετο «Μεγάλη» Ἑβδομάδα σκοπὸ ἔχει νὰ δείξει τὸ μεγαλεῖο τῶν γεγονότων ποὺ πέρασε ὁ Χριστός μας πρὶν ἀπὸ τὴν ἔνδοξή του Ἀνάσταση. Οἱ Ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδας εἶναι ἐντυπωσιακὲς ἀπὸ κάθε πλευρά, ἀφοῦ μέσα σὲ λίγες γραμμὲς ὕμνων καὶ λόγων ἀναφέρεται ὅλο τὸ νόημα τῆς περιόδου. Ἐπίσης ἀπὸ ἄποψη μουσικῆς, νοημάτων καὶ συμβολισμῶν. Στὴν προσπάθειά της ἡ Ἐκκλησία μας νὰ δώσει τὴ δυνατότητα σὲ ὅσο τὸ δυνατὸν περισσότερους πιστοὺς νὰ συμμετέχουν στὶς ἀκολουθίες τῆς Μ. Ἑβδομάδας, τὸ βράδυ ψάλλεται ὁ ὄρθρος τῆς ἑπόμενης μέρας (π.χ. τὴν Κυριακὴ τῶν Βαΐων τὸ βράδυ ψάλλεται ὁ Ὄρθρος τῆς Μεγάλης Δευτέρας). Οἱ τρεῖς πρῶτες ἡμέρες μᾶς προετοιμάζουν πνευματικὰ γιὰ τὸ θεῖο δράμα καὶ οἱ Ἀκολουθίες ὀνομάζονται «Ἀκολουθίες τοῦ Νυμφίου». Μεγάλη Δευτέρα (Κυριακὴ Βαΐων βράδυ): Τὴν Μεγάλη Δευτέρα κυριαρχοῦν δύο γεγονότα: α) Ἡ ζωὴ τοῦ Ἰωσήφ - τοῦ 11ου γιοῦ τοῦ Πατριάρχη Ἰακώβ - τοῦ ὀνομαζόμενου Παγκάλου, δηλαδὴ τοῦ ὡραίου στὸ σῶμα καὶ τὴν ψυχή. Ὁ Ἰωσὴφ προεικονίζει μὲ τὴν περιπέτειά του (ποὺ πουλήθηκε σκλάβος στὴν Αἴγυπτο) τὸν ἴδιο τὸν Χριστὸ καὶ τὸ πάθος Του. β) Τὸ περιστατικὸ τῆς ἄκαρπης συκιᾶς ποὺ ξέρανε ὁ Χριστός (Ματθ. 21, 18-22): Συμβολίζει τὴν Συναγωγὴ τῶν Ἑβραίων καὶ γενικὰ τὴν ζωὴ τοῦ Ἰσραηλιτικοῦ λαοῦ ποὺ ἦταν ἄκαρποι ἀπὸ καλὰ ἔργα. 20

21 Μεγάλη Τρίτη (Μεγάλη Δευτέρα βράδυ): Τὴν Μεγάλη Τρίτη θυμόμαστε καὶ ζοῦμε δυὸ παραβολές: α) Τῶν Δέκα Παρθένων (Ματθ. 25, 1-13) ποὺ μᾶς διδάσκει νὰ εἴμαστε ἕτοιμοι καὶ γεμάτοι ἀπὸ πίστη καὶ φιλανθρωπία. β) Τῶν Ταλάντων (Ματθ. 25, 14-30), ποὺ μᾶς διδάσκει νὰ εἴμαστε ἐργατικοὶ καὶ νὰ καλλιεργοῦμε καὶ νὰ αὐξάνουμε τὰ πνευματικά μας χαρίσματα. Μεγάλη Τετάρτη (Μεγάλη Τρίτη βράδυ): Ἡ Μεγάλη Τετάρτη εἶναι ἀφιερωμένη στὴν ἁμαρτωλὴ γυναίκα (Λουκ. 7, 47), ποὺ μετανιωμένη ἄλειψε τὰ πόδια τοῦ Κυρίου μὲ μύρο καὶ συγχωρέθηκε γιὰ τὰ ἁμαρτήματά της, γιατὶ ἔδειξε μεγάλη ἀγάπη καὶ πίστη στὸν Κύριο. Ψάλλεται τὸ περίφημο τροπάριο (δοξαστικό) τῆς Ὑμνογράφου Μοναχῆς Κασσιανῆς. Μεγάλη Πέμπτη (Μεγάλη Τετάρτη βράδυ): Τὴν Μεγάλη Πέμπτη γιορτάζουμε 4 γεγονότα: α) Τὸν Ἱερὸ Νιπτήρα, τὸ πλύσιμο δηλαδὴ τῶν ποδιῶν τῶν μαθητῶν ἀπὸ τὸν Κύριο, δείχνοντας ποιὰ πρέπει νὰ εἶναι ἡ διακονία τῶν πιστῶν στὴν Ἐκκλησία. β) Τὸν Μυστικὸ Δεῖπνο, δηλαδὴ τὴν παράδοση τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας. γ) Τὴν Προσευχὴ τοῦ Κυρίου, στὸ Ὄρος τῶν Ἐλαιῶν καὶ δ) Τὴν Προδοσία τοῦ Ἰούδα, δηλαδὴ τὴν ἀρχὴ τοῦ Πάθους τοῦ Κυρίου. Μεγάλη Παρασκευή (Μεγάλη Πέμπτη βράδυ): Τὴν Μεγάλη Παρασκευὴ ἔχουμε τὴν κορύφωση τοῦ θείου δράματος. Τελεῖται ἡ «Ἀκολουθία τῶν Παθῶν» καὶ θυμόμαστε καὶ βιώνουμε τὰ σωτήρια καὶ φρικτὰ Πάθη τοῦ Κυρίου καὶ Θεοῦ μας. Δηλαδή: Τὰ πτυσίματα, τὰ μαστιγώματα, τὶς κοροϊδίες, τοὺς ἐξευτελισμούς, τὰ κτυπήματα, τὸ ἀγκάθινο στεφάνι καὶ κυρίως τὴν σταύρωση καὶ τὸν θάνατο τοῦ Χριστοῦ μας. Μεγάλο Σάββατο (Μεγάλη Παρασκευὴ πρωὶ καὶ βράδυ): Τὸ Μεγάλο Σάββατο τὸ πρωὶ γιορτάζουμε: τὴν Ταφὴ τοῦ Κυρίου καὶ τὴν Κάθοδό Του στὸν Ἅδη, ὅπου κήρυξε σὲ ὅλους 21

22 22 τοὺς νεκρούς. Ἔτσι τὴ Μεγάλη Παρασκευὴ (ἡμερολογιακά), τελοῦνται οἱ ἑξῆς ἀκολουθίες: Τὸ πρωὶ ἡ Ἀκολουθία τῶν Μεγάλων Ὡρῶν. Τὸ μεσημέρι ἡ Ἀκολουθία τῆς Ἀποκαθηλώσεως. Τιμοῦμε, δηλαδή, τὴν ἀποκαθήλωση ἀπὸ τὸν Σταυρὸ καὶ Ταφὴ τοῦ Κυρίου ἀπὸ τὸν Ἰωσὴφ τὸν Ἀριμαθαίας καὶ τὸν Νικόδημο τὸν Φαρισαῖο, μέλος τοῦ Μ. Συμβουλίου καὶ κρυφὸ μαθητὴ τοῦ Κυρίου. Τὴν Μεγάλη Παρασκευὴ τὸ βράδυ (ἡμερολογιακά) ψάλλονται τὰ Ἐγκώμια (Ἐπιτάφιος θρῆνος) καὶ ἔχουμε τὴν περιφορὰ τοῦ Ἐπιταφίου! Κυριακὴ τοῦ Πάσχα (Μ. Σάββατο πρωὶ καὶ νύχτα ἀπὸ τὶς τὰ μεσάνυκτα): Τὸ Μεγάλο Σάββατο (ἡμερολογιακά) τὸ πρωί, ἔχουμε τὴν λεγόμενη «1η Ἀνάσταση», δηλαδὴ τὸ προανάκρουσμα τῆς Ἀναστάσεως ποὺ μεταδίδουν οἱ ὕμνοι καὶ τῆς προσμονῆς τῆς λυτρώσεως ὅλης τῆς κτίσεως ἀπὸ τὴν φθορὰ καὶ τὸν θάνατο! Τὸ Μεγάλο Σάββατο στὶς τὰ μεσάνυκτα (δηλαδὴ οὐσιαστικὰ τὴν Κυριακή), ἔχουμε τὴν ζωηφόρο Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου μας, τὴν ἥττα τοῦ θανάτου καὶ τῆς φθορᾶς καὶ τὴν ἁφὴ τοῦ Ἁγίου Φωτὸς ἀπὸ τὸν Πανάγιο Τάφο. Κυριακὴ τοῦ Πάσχα στὶς π.μ. ἢ τὸ ἀπόγευμα, τελεῖται ὁ «Ἑσπερινὸς τῆς Ἀγάπης», ὅπου σὲ πολλὲς γλῶσσες διαβάζεται τὸ Ἱερὸ Εὐαγγέλιο καὶ διατρανώνεται παγκοσμίως ἡ νίκη τοῦ θανάτου καὶ ἡ ἐποχὴ τῆς Καινούργιας Διαθήκης, τῆς χαρᾶς καὶ τῆς Ἀναστάσιμης ἐλπίδας. Οἱ πιστοί, συμμετέχοντας ἐνεργὰ στὶς ἀκολουθίες τῆς Μ. Ἑβδομάδας βιώνουμε τὰ πάθη καὶ τὴν ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ. Μετανιώνουμε καὶ λυπόμαστε γιὰ τὶς ἁμαρτίες μας καὶ εἴμαστε ἕτοιμοι νὰ δεχθοῦμε μὲ περισσὴ χαρὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Σωτήρα μας, ποὺ θὰ μᾶς φωτίσει καὶ θὰ μᾶς σώσει ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες μας. Βασικὸ συστατικὸ γιὰ νὰ νιώσουμε τὴν Ἀνάσταση φέτος εἶναι ἡ αὐτογνωσία, ἡ συγχώρεση καὶ ἡ ἀγάπη ποὺ πρέπει νὰ γεμίζει τὶς καρδιές μας.

23 Ακολουθίες στο Παρεκκλήσιο Αγίου Λουκά Κριμαίας ΑΠΟΛΛΩΝΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Μάρτιος Πέμπτη 2/3/2017 Παράκληση, 18:00 Παρασκευή 3/3,10/3,17/3,24/3 Χαιρετισμοί, 19:15 Παρασκευή 31/3/2017 Ἀκάθιστος 19:15 Ὕμνος Ἀπρίλιος: Πέμπτη 6/4/2017 Παράκληση, 18:00 Σάββατο 29/4/2017 Θ. Λειτουργία 06:00 - Ἀπὸ τὸ Σάββατο τοῦ Ἁγίου Λαζάρου μέχρι καὶ τὴν Κυριακὴ τοῦ Ἀποστόλου Θωμᾶ δὲν τελοῦνται μνημόσυνα. - Ἀπὸ 1/3/2017 μέχρι 25/3/2017 ὁ Ἑσπερινὸς ἀρχίζει στὶς 17:00. Ἀπὸ 26/3/2017 μέχρι 30/4/2017 ὁ Ἑσπερινὸς ἀρχίζει στὶς 18:00. Σημειώνεται ὅτι Ἑσπερινός τελεῖται στὸν ἱερὸ Ναὸ ποὺ τελεῖται Θεία Λειτουργία τὴν ἑπομένη, μὲ ἐξαίρεση τὴν ἡμέρα τοῦ Πάσχα (16 Ἀπριλίου) κατὰ τὴν ὁποία ὁ ἑσπερινὸς τῆς Ἀγάπης θὰ τελεσθεῖ στὸν ἱερὸ Ναὸ Χρυσελεούσης στὶς 11 τὸ πρωῒ καὶ ἡ θεία Λειτουργία τὴν ἑπομένη στὸν Ἅγιο Γεώργιο. Ὁ Ὄρθρος ἀρχίζει στὶς 06:30. - Τὴν Κυριακή 5 Μαρτίου καὶ 2 Ἀπριλίου, θὰ δοθεῖ στὸν ἱερὸ Ναὸ τῆς Τοῦ Θεοῦ Σοφίας ὁ ἁγιασμὸς γιὰ τοὺς πιὸ πάνω μῆνες. - Γιὰ ὁποιαδήποτε ἐκκλησιαστικὰ θέματα: Ἐξομολόγηση, Θεία Κοινωνία, Ἁγιασμό, πνευματικὲς συμβουλὲς καὶ ἄλλα, οἱ πιστοὶ μποροῦν νὰ ἐπικοινωνοῦν μὲ τοὺς Ἱερεῖς τῶν Ἱερῶν Ναῶν Παναγίας Χρυσελεούσης, π. Ἀνδρέα Ζορπᾶ, στὸ τηλ καὶ π. Νικόλαο March, στὸ τηλ καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, π. Μαρῖνο Παπαχριστοδούλου, στὸ τηλ , π. Κωνσταντῖνο Χριστοδούλου, στὸ τηλ καὶ π. Ἰωάννη Uliniuc στὸ τηλ Γιὰ καθορισμὸ Γάμου ἢ Βάπτισης στὸν Ἱερὸ Ναὸ τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας, οἱ πιστοὶ μποροῦν νὰ ἔρχονται στὰ Γραφεῖα τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ καθημερινά (Δευτέρα μέχρι καὶ Παρασκευή) ἀπὸ τὶς 16:00-17:00 ἀπό 1/3/2017 μέχρι 25/3/2017 καὶ ἀπὸ τὶς 17:00-18:00 ἀπὸ 26/3/2017 μέχρι 30/4/ Τηλ. Ἱ. Ν. τῆς τοῦ Θεοῦ Σοφίας: Τηλεομοιότυπο: Τηλ. Ἱ. Ν. Χρυσελεούσης

24 24 ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΜΑΡΤΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ ΑΓ. ΣΟΦΙΑ 1 Τετάρτη 2 Πέμπτη 3 Παρασκευή 4 Σάββατο 5 ΚΥΡΙΑΚΗ Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 Θ. Λειτουργία τῶν Προηγ. Δώρων 18:00-19:15 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-09:00 06:30-08:45 Τέλεση μνημοσύνων 17:30-18:00 17:30-18:00 Α Στάσις Χαιρετισμῶν 18:00-19:30 18:00-19:15 Θαῦμα Ἁγ. Θεοδώρου Τήρωνος Ὄρθρος Θεία Λειτουργία 06:30-08:45 06:30-08:30 Ἑσπερινός 17:00-18:00 17:00-18:00 Α ΝΗΣΤΕΙΩΝ (ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ) Ὄρθρος Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου 06:30-10:00 06:30-10:00 Κατανυκτικὸς ἑσπερινός 17:00-17:45 17:00-17:45 6 Δευτέρα Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 7 Τρίτη Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 8 Τετάρτη 9 Πέμπτη 10 Παρασκευή 11 Σάββατο 12 ΚΥΡΙΑΚΗ Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-08:45 Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 Θ. Λειτουργία τῶν Προηγ. Δώρων 18:00-19:15 Τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-08:45 06:30-08:45 Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-08:45 06:30-08:45 Τέλεση μνημοσύνων 17:30-18:00 17:30-18:00 Β Στάσις Χαιρετισμῶν 18:00-19:30 18:00-19:15 Ὄρθρος Θεία Λειτουργία ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ +ΣΤΕΓΗ ΑΓ. ΜΑΡΙΝΑ 06:30-08:45 06:30-08:30 Ἑσπερινός 17:00-18:00 17:00-18:00 Β ΝΗΣΤΕΙΩΝ (Γρηγορίου τοῦ Παλαμᾶ) Ὄρθρος Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου 06:30-09:45 06:30-09:45 Κατανυκτικὸς ἑσπερινός 17:00-17:45 17:00-17:45 13 Δευτέρα Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 14 Τρίτη Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 15 Τετάρτη Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-08:45 Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 Θ. Λειτουργία τῶν Προηγ. Δώρων 18:00-19:15 16 Πέμπτη Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00

25 ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΜΑΡΤΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ ΑΓ. ΣΟΦΙΑ 17 Παρασκευή 18 Σάββατο 19 ΚΥΡΙΑΚΗ Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-08:45 06:30-08:45 Τέλεση μνημοσύνων 17:30-18:00 17:30-18:00 Γ Στάσις Χαιρετισμῶν 18:00-19:30 18:00-19:15 Ὄρθρος Θεία Λειτουργία 06:30-08:45 06:30-08:30 Ἑσπερινός 17:00-18:00 17:00-18:00 Γ ΝΗΣΤΕΙΩΝ (ΣΤΑΥΡΟΠΡΟΣΚΥΝΗΣΕΩΣ) Ὄρθρος Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου* 06:30-10:00 06:30-10:00 Κατανυκτικὸς ἑσπερινός 17:00-17:45 17:00-17:45 20 Δευτέρα Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 21 Τρίτη Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 22 Τετάρτη Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ 06:30-08:45 Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 Θ. Λειτουργία τῶν Προηγ. Δώρων 18:00-19:15 23 Πέμπτη Μέγα Ἀπόδειπνον 17:00-18:00 17:00-18:00 24 Παρασκευή 25 Σάββατο 26 ΚΥΡΙΑΚΗ 27 Δευτέρα 28 Τρίτη 29 Τετάρτη 30 Πέμπτη 31 Παρασκευή Ὄρθρος - Ὧραι: Α, Γ, ΣΤ 06:30-08:30 06:30-08:30 Τέλεση μνημοσύνων 17:30-18:00 17:30-18:00 Μέγας Ἑσπ. Εὐαγγελισμοῦ - Δ Στάσις Χαιρετισμῶν** 18:00-20:00 Ο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ*** Ὄρθρος Θεία Λειτουργία - Δοξολογία 06:30-09:45 ΑΓΡΥΠΝΙΑ+ Παρασκευή - Σάββατο 20:00-01:00 17:00-18:00 Ἑσπερινός 17:00-18:00 Δ ΝΗΣΤΕΙΩΝ Ὁσ. Ἰωάννου τῆς Κλίμακος Ὄρθρος Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου 06:30-09:45 06:30-09:45 Κατανυκτικὸς ἑσπερινός 18:00-18:45 18:00-18:45 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-09:00 Μέγας Κανών 18:00-19:30 17:00-18:30 Θ. Λειτουργία τῶν Προηγ. Δώρων 18:30-19:45 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-08:45 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-08:45 06:30-08:45 Τέλεση μνημοσύνων 18:00-18:30 18:00-18:30 Ἀκάθιστος Ὕμνος 18:30-20:30 18:30-20:30 Στὸν ἱ. Ν. Χρυσελεούσης: * Ἀρχιερατικὸ Συλλείτουργο, προϊσταμένου τοῦ Μητροπ. Ἰασίου (Ρουμανία) κ. Θεοφάνους. ** Ἀρχιερατικὸς Ἑσπερινὸς χοροστατοῦντος τοῦ Ἀρχιεπ. Κύπρου κ. Χρυσοστόμου. *** Ἀρχιερατικὴ Θεία Λειτουργία προϊσταμένου τοῦ Ἀρχιεπ. Κύπρου κ. Χρυσοστόμου Στὸν ἱ. Ν. Ἁγίας Σοφίας +Μέγας Ἑσπ. Εὐαγγελισμοῦ - Δ Στάσις Χαιρετισμῶν - Ὄρθρος - Θ. Λειτουργία 25

26 ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ ΑΓ. ΣΟΦΙΑ 1 Σάββατο 2 ΚΥΡΙΑΚΗ 3 Δευτέρα 4 Τρίτη 5 Τετάρτη 6 Πέμπτη 7 Παρασκευή 8 Σάββατο 9 ΚΥΡΙΑΚΗ Ἀκαθίστου Ὕμνου, Ὁσ. Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας Ὄρθρος Θεία Λειτουργία - Δοξολογία 06:30-09:00 06:30-08:30 Ἑσπερινός 18:00-19:00 18:00-19:00 Ε ΝΗΣΤΕΙΩΝ Ὁσ. Μαρίας τῆς Αἰγυπτίας Ὄρθρος Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου 06:30-09:45 06:30-09:45 Κατανυκτικὸς ἑσπερινός 18:00-18:45 18:00-18:45 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Τετάρτη πρὸ τῶν Βαΐων Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-09:00 06:30-08:45 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός 06:30-09:00 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Παρασκευὴ πρὸ τῶν Βαΐων Ὄρθρος - Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 06:30-09:00 06:30-09:00 Μικρὸν Ἀπόδειπνον Κανὼν Ἁγίου Λαζάρου 18:00-19:00 18:00-19:00 Σάββατο πρὸ τῶν Βαΐων Ἡ Ἀνάστασις τοῦ Λαζάρου Ὄρθρος Θεία Λειτουργία 06:30-09:00 06:30-08:45 Ἑσπερινός 18:00-19:00 18:00-19:00 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΒΑΪΩΝ Ἡ Λαμπρὰ καὶ Ἔνδοξος Πανήγυρις τῆς εἰς Ἱερουσαλὴμ Εἰσόδου τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ Ὄρθρος Θεία Λειτουργία 06:30-10:00 06:30-10:00 Κατανυκτικὸς Ἑσπερινός 18:00-19:00 18:00-19:00 Ἄρχεται ἡ Ἁγία καὶ Μεγάλη Ἑβδομάς Κυριακὴ τῶν Βαΐων Ἑσπέρας Ὄρθρος Μεγάλης Δευτέρας 19:00-20:30 19:00-20:30 26

27 ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ ΑΓ. ΣΟΦΙΑ 10 Μεγάλη Δευτέρα 11 Μεγάλη Τρίτη 12 Μεγάλη Τετάρτη 13 Μεγάλη Πέμπτη 14 Μεγάλη Παρασκευή 15 Μέγα Σάββατο Ἰωσὴφ τοῦ Παγκάλου καὶ τῆς ὑπὸ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ Καταρασθείσης καὶ Ξηρανθείσης Συκῆς Ὧραι - Ἑσπερινός Προηγιασμένη ΕΥΧΕΛΑΙΟΝ Μέγα Ἀπόδειπνον 07:00-09:00 07:00-08:45 ΣΤΕΓΗ ΑΓ. ΜΑΡΙΝΑ 10:00-11:00 ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος Μεγάλης Τρίτης 19:00-20:30 19:00-20:30 Τῶν Δέκα Παρθένων Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 07:00-09:00 07:00-08:45 Μέγα Ἀπόδειπνον 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος Μεγάλης Τετάρτης 19:00-20:30 19:00-20:30 Τῆς ἀλειψάσης τὸν Κύριον Μύρῳ πόρνης γυναικός Ὧραι - Ἑσπερινός - Προηγιασμένη 07:00-09:00 07:00-08:45 Θεία Λειτουργία τῶν Προηγιασμένων Δώρων ΕΥΧΕΛΑΙΟΝ ΣΤΕΓΗ ΑΓ. ΜΑΡΙΝΑ 07:00-08:15 ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ 18:00-19:00 18:00-19:00 Ὄρθρος Μεγάλης Πέμπτης 19:00-21:00 Ἱεροῦ Νιπτῆρος, Μυστικοῦ Δείπνου, Ὑπερφυοῦς Προσευχῆς καὶ Προδοσίας Ὄρθρος - Ἑσπερινὸς μετὰ τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου Ὁ Ἑσπερινὸς μετὰ τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου 06:30-10:30 07:00-09:00 Ὄρθρος Μεγάλης Παρασκευῆς 18:30-21:30 18:30-22:00 Τὰ Ἅγια καὶ Σωτήρια καὶ Φρικτὰ Πάθη τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ Μεγάλαι Ὧραι Ὁ Μέγας Ἑσπερινός (τῆς Ἀποκαθηλώσεως) Ὄρθρος τοῦ Μεγάλου Σαββάτου (Ἐπιτάφιος Θρῆνος-Περιφορὰ Ἐπιταφίου) Ἡ Θεόσωμος Ταφὴ καὶ ἡ εἰς Ἅδου Κάθοδος τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ Μέγας Ἑσπερινὸς Θεία Λειτουργία Μεγάλου Βασιλείου Ἑσπέρας: Περὶ τὴν 11ην ἄρχεται ἡ Παννυχὶς τοῦ Πάσχα. Τελετὴ Ἀναστάσεως 12 τὰ Μεσάνυκτα. 07:00-09:30 07:00-09:30 19:00-22:00 19:00-22:00 07:30-10:00 07:30-10:00 23:00 23:00 27

28 ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΙΕΡΕΣ ΑΚΟΛΟΥΘΙΕΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ ΑΓ. ΣΟΦΙΑ 16 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ 17 Δευτέρα τῆς Διακαινησίμου 18 Τρίτη τῆς Διακαινησίμου 20 Πέμπτη τῆς Διακαινησίμου 21 Παρασκευὴ τῆς Διακαινησίμου 22 Σάββατο τῆς Διακαινησίμου 23 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΘΩΜΑ 25 Τρίτη 27 Πέμπτη 28 Παρασκευή 29 Σάββατο 30 ΚΥΡΙΑΚΗ ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ Τελετὴ Ἀναστάσεως 12 τὰ μεσάνυκτα Ὄρθρος καὶ Θ. Λειτουργία Ἀναστάσεως 00:00-02:30 00:00-02:30 Μέγας Ἑσπερινός (τῆς Ἀγάπης): 11:00-12:00 11:00-12:00 Ραφαήλ, Νικολάου, Εἰρήνης Τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΟΥ ΘΩΜΑ (ΑΝΤΙΠΑΣΧΑ) Γεωργίου Μεγαλομάρτυρος, Γεωργίου νεομ. ἐκ Κύπρου ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ 06:30-09:00 ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ 06:30-09:00 ΑΓ. ΜΑΡΙΝΑ 06:30-09:00 ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑ 06:30-09:00 ΑΠ. ΑΝΔΡΕΑΣ 06:30-09:00 06:30-08:30 06:30-08:30 ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΣ 06:30-09:45 06:30-09:45 Μάρκου Εὐαγγελιστοῦ 06:30-08:45 06:30-08:30 Παράκληση 18:00-19:00 Ἑσπερινός - Παράκληση στὴν Παναγία 18:00-19:30 Ἁγίων Ἰάσονος καὶ Σωσιπάτρου Ὄρθρος Θεία Λειτουργία 06:30-08:45 ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΜΥΡΟΦΟΡΩΝ 06:30-09:45 06:30-09:45 28

29 200 ΧΡΟΝΙΑ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΗΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΗΣ Οἰκονόμου π. Κωνσταντίνου Γ. Κούκου, Περιοδικὸ «ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ», Ἔτος ΚΓ, 1994, Τεύχη 189, 190, Ἔτος Μ, 2002, Τεῦχος 220. Μὲ τὴν εὐκαιρία τῶν ἑορτασμῶν γιὰ τὴ συμπλήρωση 200 χρόνων ἀφ ὅτου ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανὸς προέβη σὲ ἀνακαίνιση καὶ ἐπέκταση τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ Χρυσελεούσης Στροβόλου ( ), παραθέτουμε δύο κείμενα τοῦ μακαριστοῦ Οἰκονόμου π. Κωνσταντίνου Γ. Κούκου μὲ θέμα τὴν ἱστορικὴ ἀναδρομὴ τοῦ ναοῦ. Χρυσελεοῦσα εἶναι ἡ ἀρχαιότερη ἀπὸ τὶς σωζόμενες ἐκκλησίες τῆς περιοχῆς Στροβόλου. Ἀλλὰ τοῦτο, μόνον, ὅσον ἀφορᾶ τὸ κύριο τμῆμα τοῦ Ἁγίου Βήματος. Ὅπως θὰ ἐξηγηθεῖ ἀργότερα στὸ παρὸν ἄρθρο, τὰ ὑπόλοιπα μέρη τῆς ὅλης οἰκοδομῆς τοῦ σημερινοῦ ναοῦ εἶναι μεταγενέστερες προσθῆκες. α) Ὀνομασία: Τὸ ὄνομά της «Χρυσελεοῦσα» εἶναι νεώτερο. Ἀνάγεται, ἴσως, στὶς ἀρχὲς τοῦ αἰώνα μας. Ἐπίσημο, νομίζουμε, πρέπει νὰ θεωρηθεῖ τὸ ὄνομα «Ἐλεοῦσα». Αὐτὸ μαρτυρεῖται ἀπὸ ἀρχαία μεγάλη τοιχογραφία, ποὺ εἰκονίζει τὴ Θεομήτορα μὲ τὴν ἐπιγραφή, «ΜΡ (ΜΗΤΗΡ) ΘΥ (ΘΕΟΥ) Η ΕΛΕΟΥΣΑ Η ΘΕΟΝΥΜΦΕΥΤΟΣ ΚΟΡΗ». Ἡ τοιχογραφία αὐτή, ἐξ αἰτίας μιᾶς πολὺ ἐκτεταμένης φθορᾶς της ἀπὸ τὴν ὑγρασία 1, χρειάσθηκε νὰ ἐπαναζωγραφηθεῖ. Κι αὐτὸ πραγματοποιήθηκε, εὐτυχῶς, ἀπὸ ἄριστο ζωγράφο-ἁγιογράφο, τὸ μ. Σόλωνα Φραγκουλλίδη, τὸ καλοκαῖρι τοῦ Στὸ «Πανηγυρικὸν Λεύκωμα ἐπὶ τῇ τελετῇ τῶν ἀποκαλυπτηρίων τῆς προτομῆς τοῦ Ἐθνομάρτυρος Κυπριανοῦ ἐν τῇ γενετείρᾳ αὐτοῦ Στροβόλῳ τὴν 27ην Ἀπριλίου 1930» 2, ἀπαντῶνται 1 Ὀφειλόμενη στὴ βαρειὰ χιονόπτωση τῆς 4ης Φεβρουαρίου 1950 ποὺ κάλυψε ὅλη τὴν Κύπρο. Ἀπὸ τότε τέτοιο φαινόμενο δὲν ξαναπαρουσιάσθηκε. 2 Α Ἔκδοση: Λευκωσία (Κύπρου), Β Ἔκδοση: Στρόβολος Κύπρος,

30 καὶ οἱ ἀκόλουθες ὀνομασίες: «Χρυσοελεοῦσα» 3, «Χρυσελεοῦσα» 4, «Παναγία» 5, καὶ «Παναγία Στροβόλου» 6. β) Ὁ Πρῶτος Κτήτορας: Μέχρι τώρα ἐπικρατοῦσε ἡ ἀντίληψη ὅτι, κτήτορας τῆς πρώτης ἐκκλησίας, τῆς ὁποίας κατάλοιπο εἶναι τὸ κύριο τμῆμα τοῦ ὑπάρχοντος Ἁγίου Βήματος 7 τοῦ ἱ. ναοῦ Χρυσελεούσης, ὑπῆρξε ὁ φράγκος βασιλιᾶς τῆς Κύπρου Οὗγος Δ 8. Σὰν ἔτος ἀνέγερσης τῆς οἰκοδομῆς ὑπολογιζόταν τὸ Ἡ ἀντίληψη αὐτὴ ἑδραζόταν στὴ γραπτὴ μαρτυρία, γιὰ τὸ θέμα αὐτό, τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Κυπριανοῦ στὸ ἔργο του «Ἱστορία Χρονολογικὴ τῆς Νήσου Κύπρου», σ Ὁ βασιλιᾶς Οὗγος 10, γράφει ὁ ἱστορικός, «ἐφρόντισε διὰ τοὺς γάμους τοῦ μεγαλητέρου καὶ διαδόχου γιοῦ του Πέτρου παραιτηθεὶς αὐτῷ πᾶσαν ἐξουσίαν, καὶ αὐτὸς ὡς ἰδιώτης, ἠγάπησε νὰ κατοικῇ εἰς τὸ εἰς στρόβυλον παλάτιον. Ἐκεῖ ἔκτισε μίαν ἐκκλησίαν μὲ φράτορας, εἰς ἣν καὶ συναυλίζετο πάντοτε». Ἡ πληροφορία αὐτὴ ἔδωσεν ἀφορμὴ στὸν μ. Κωνσταντῖνο Δ. Χριστοφίδη, ἐπιμελητὴ τῆς πρώτης ἔκδοσης τοῦ ἀναφερθέντος «Πανηγυρικοῦ Λευκώματος» καὶ συγγραφέα τῶν περισσοτέρων ἄρθρων, ποὺ περιλαμβάνονται σ αὐτό, νὰ ταυτίσει τὴν ἐκκλησία τοῦ Οὕγου Δ μὲ τὴ Χρυσελεοῦσα 11. Τὸ ἴδιο ἔπραξε καὶ ὁ μ. Κωνσταντῖνος Μυριανθέας στὸ μν. ἔργο του «Βίος καὶ Ἱ. Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας Μαρίνης - Κειμήλια τοῦ Ἱ. Ναοῦ Χρυσελεούσης Στροβόλου» 12. Παρουσιάζονται ὅμως καὶ διαφορετικὲς ἀπόψεις: Ἔτσι: 30 3 Αὐτόθι σ. 27, 32, Αὐτόθι σ. 29, Αὐτόθι σ Αὐτόθι σ Ἡ κόγχη καὶ ὁ θόλος. 8 «Πανηγυρικὸν Λεύκωμα», Στρόβολου σ. 72, 73 κ.ἄ. 9 Κωνσταντίνου Μυριανθέως: Βίος καὶ Ἱ. Ἀκολουθία τῆς Ἁγίας Μαρίνης Κειμήλια τοῦ Ἱ. Ναοῦ Χρυσελεούσης Στροβόλου, Λευκωσία (Κύπρου) 1949, σ Βλ. μν. ἔ. σ. 73 ὅπου τὸ σχετικὸ ἄρθρο του τιτλοφορεῖται «Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Οὕγου Δ». 12 Λευκωσία (Κύπρου) 1949, σ. 44.

31 1. ὁ Rupert Gunnis, στὸ ἔργο του «Historic Cyprus» γράφει: «Ἡ Ἐκκλησία τῆς Παναγίας Παρθένου Μαρίας ξανακτίσθηκε τὸ 1817, ἀλλὰ ἡ κόγχη καὶ ὁ θόλος προέρχονται ἀπὸ ἀρχαιότερη οἰκοδομὴ τῶν Βυζαντινῶν χρόνων» 13 καὶ 2. Ὁ George Jeffery στὸ βιβλίο του «A description of the Historic Monuments of Cyprus» 14 λέγει: «Ἡ ἐκκλησία τοῦ χωριοῦ, ποὺ εἶναι ἀφιερωμένη στὴν Παναγία Χρυσοελεοῦσα, κτίσθηκε ἢ μᾶλλον ξανακτίσθηκε μὲ πολὺ παράδοξο τρόπο, ἔτσι ποὺ νὰ διατηρεῖ τὸ θόλο ἑνὸς ἀρχαιότερου Βυζαντινοῦ οἰκοδομήματος πάνω ἀπὸ τὴν ἁγία τράπεζα». Τῶν δύο αὐτῶν ἀντιθέτων ἀπόψεων, τοῦ Ἀρχιμανδρίτη Κυπριανοῦ ἀπὸ τὴ μιὰ καὶ τῶν R. Gunnis καὶ G. Jeffery ἀπὸ τὴν ἄλλη, κάμνει μνεία χωρὶς νὰ τοποθετεῖται ὑπὲρ ἢ κατὰ καὶ ὁ συγγραφέας τοῦ σχετικοῦ λήμματος τῆς Μεγάλης Κυπριακῆς Ἐγκυκλοπαίδειας, τόμος 9, σ Ὁ μ. Νέαρχος Κληρίδης, σχετικὰ μὲ τὸ θέμα αὐτό, δὲν μνημονεύει ὁποιαδήποτε φράγκικη ἐκκλησία στὸ ἔργο του «Χωριὰ καὶ Πολιτεῖες τῆς Κύπρου». Ὑποστηρίζει ὅμως, ὅτι ὁ ναὸς τῆς Χρυσελεούσης κτίσθηκε μὲ ἔξοδα τοῦ ἐθνομάρτυρα Κυπριανοῦ, στὴν ἴδια ἐκείνη θέση, ποὺ ὑψωνόταν ἄλλοτε περήφανο τὸ φράγκικο παλάτι τοῦ Οὕγου Δ» 15. Μιὰ περαιτέρω ἔρευνά μας σ ἄλλες ἀξιόλογες ἐκδόσεις ἱστορικὲς καὶ ἀρχαιολογικὲς γιὰ τὸ νησί μας 16 δὲν ἔφεραν στὸ φῶς κάτι ἄλλο ἀξιοπρόσεκτο γιὰ τὸ θέμα μας. Ἔτσι συνέχισε νὰ ἐπικρατεῖ ἡ ἀναφερθεῖσα μαρτυρία τοῦ ἱστορικοῦ Ἀρχιμανδρίτη Κυπριανοῦ, τὴν ὁποία δέχονται, ὅπως εἴπαμε, καὶ οἱ Κωνσταντῖνος Δ. Χριστοφίδης 13 Second edition London 1947, p. 433 (First edition May 14th 1936): The Church of the B.V.M. was rebuilt in 1817, but the apse and the dome are from a former building of the Byzantine period. 14 Cyprus 1918 p. 298: The village church, dedicated to the Panayia Chrysoeleousa is very curiously constructed, or rather reconstructed, so as to retain the dome of a more ancient Byzantine structure over the altar. 15 Λευκωσία Κύπρου, 1961, σ Ἰωάννου Χάκκετ: Ἱστορία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου Λεοντίου Μαχαιρᾶ: Χρονικόν Camille Enlart (translated and edited by David Hunt): Gothic Art and the Renaissance in Cyprus Λοΐζου Φιλίππου: Ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου κ.ἄ. 31

32 καὶ Κωνσταντῖνος Μυριανθέας. Σ αὐτοὺς μοναδικοὶ ἀντίλογοι παρέμειναν ὁ Rubert Gunnis, ὁ G. Jeffery καὶ μ ἕνα πλάγιο τρόπο ὁ Νέαρχος Κληρίδης. Μάταια «πάσχιζε» ἡ ἐναπομείνασα οἰκοδομὴ τοῦ Ἁγίου Βήματος, μὲ τὴν ὅλη ἀρχιτεκτονική της, ν ἀποδείξει ὅτι οὔτε φράγκικη ἦταν οὔτε φράγκεψε ποτέ. Προσπαθοῦσε νὰ θυμίσει τοὺς μελετητές της, μὲ τὴν ὅλη της ἐμφάνιση, ὅτι εἶναι «καθαρόαιμη» βυζαντινὴ ἐκκλησία, σὰν ἄλλες παρόμοιες οἰκοδομὲς τοῦ Μυστρᾶ, μὰ μονάχα τὸν R. Gunnis καὶ τὸν G. Jeffery μπόρεσε νὰ πείσει. Ἀπὸ τὸ 1991, ὅμως, «ἡ φωνὴ» τοῦ Ἁγίου Βήματος τῆς Χρυσελεούσης ἐνισχύθηκε σημαντικώτατα. Τί μεσολάβησε; Ἡ συντήρηση τῆς εἰκόνας τοῦ Παντοκράτορος ποὺ εἶναι ζωγραφισμένη στὸ θόλο τοῦ Ἁγίου Βήματος. Ἀπὸ τὸ 1903, ἐξ αἰτίας μιᾶς πυρκαϊᾶς, ποὺ ξέσπασε μέσα στὸ Ἅγιο Βῆμα 17, καὶ ποὺ ἀπείλησε μὲ καταστροφὴ τὸ ναό, ἡ τοιχογραφία τοῦ θόλου ἀμαυρώθηκε ἀπὸ τοὺς καπνούς, σὲ σημεῖο ποὺ νὰ μὴ διακρίνεται τίποτε. Ἡ συντήρηση λοιπὸν τῆς εἰκόνας ὑπῆρξε ἀρκετὰ ἀποκαλυπτικὴ γιὰ τὴν ἱστορία τῆς οἰκοδομῆς, ἂν καὶ ἡ φωτιὰ καὶ οἱ καπνοὶ ἐπέφεραν τέτοια φθορά, ποὺ δὲν ἦταν δυνατὴ ἡ πλήρης ἀποκατάστασή της. Ἡ συντήρηση ἔγινε ἀπὸ τὸ Ἀρχαιολογικὸ Μουσεῖο Κύπρου ὑπὸ τὴν εὐθύνη καὶ τὴν καθοδήγηση τοῦ τότε διευθυντῆ του, ἀρχαιολόγου κ. Ἀθανασίου Παπαγεωργίου, ὁ ὁποῖος καὶ ἑτοίμασε σχετικὴ μελέτη - ἀνακοίνωση. Μὲ τὴ δημοσίευσή της θὰ χυθεῖ ἄφθονο φῶς στὴν ἱστορία τῆς πρωταρχικῆς οἰκοδομῆς τοῦ ἱεροῦ ναοῦ Χρυσελεούσης. Γιὰ τὴν ὥρα, τὸ σημαντικώτερο ποὺ προῆλθε ἀπὸ τὴ συντήρηση τῆς τοιχογραφίας αὐτῆς, εἶναι ὅτι εἶναι ἔργο τοῦ 13ου αἰώνα. Ἔτσι τοποθετεῖται ἡ πρωτογενὴς οἰκοδομή, τουλάχιστο, κατὰ ἕνα αἰώνα προγενέστερα ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τοῦ Οὕγου Δ, ὁπότε καταλήγουμε σ 17 Ὁ τότε νεωκόρος τῆς ἐκκλησίας, καθὼς πληροφορούμεθα, φύλαξε τὴν πήλινη θερμάστρα.. μέσα στὸ ξύλινο ἑρμάρι, ποὺ βρισκόταν μέσα στὸ Ἅγιο Βῆμα καὶ ὅπου φυλάττονταν τὰ ἱ. ἄμφια τῶν ἱερέων. Τὰ ξυλοκάρβουνα, ποὺ φαίνονταν σβηστά, ἄναψαν καὶ ἀκολούθησαν κάποιες καταστροφές, μὲ κυριώτερη τὸ πλῆρες μαύρισμα τῆς εἰκόνας τοῦ Παντοκράτορος στὸν τροῦλλο. Ἡ περαιτέρω καταστροφὴ ἀποφεύχθηκε, γιατὶ οἱ γύρω κάτοικοι τῆς ἐκκλησίας ἔτρεξαν καὶ κατάσβεσαν τὴν πυρκαϊὰ μὲ νερὸ ποὺ ἔβγαλλαν ἀπὸ τὰ πηγάδια καὶ κουβαλοῦσαν μὲ κουβάδες καὶ ἄλλα δοχεῖα. 32

33 ἕνα ἀπὸ τὰ δύο ἀκόλουθα συμπεράσματα: 1. Ἡ ἀναφερόμενη ἀπὸ τὸν ἱστορικὸ ἀρχιμανδρίτη Κυπριανὸ ἐκκλησία τοῦ Οὕγου εἶναι ἄλλη ἀπὸ τὴ Χρυσελεοῦσα ποὺ δὲν διασώθηκε στὸ πέρασμα τόσων αἰώνων. 2. Ὁ Οὗγος δὲν ἔκτισε ἐκκλησία, παρὰ μόνο κατέσχε τὴν ὑπάρχουσα, τὴν στέρησε ἀπὸ τοὺς Ὀρθόδοξους πιστοὺς καὶ τὴ μετέτρεψε σὲ φράγκικο βασιλικὸ παρεκκλήσιο. Τὸ τελευταῖο ὅμως δὲν ὑποστηρίζεται, γιατὶ ὑπάρχει καὶ ἡ ἄποψη ὅτι οὐδέποτε ἔπαυσε ἡ Χρυσελεοῦσα νὰ εἶναι ὀρθόδοξος λατρευτικὸς χῶρος. Ἡ Χρυσελεοῦσα τὸ 1928 γ) Ὁ Δεύτερος Κτήτορας, ποὺ ἔδωσε καὶ τὴν τελικὴ μορφὴ τοῦ κεντρικοῦ κλίτους τῆς ὑπάρχουσας ἐκκλησίας τῆς Χρυσελεούσας, εἶναι ὁ καταγόμενος ἀπὸ τὸν Στρόβολο Ἐθνομάρτυρας Ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανός 18. Αὐτὸς ἀνήγειρε ἐκ

34 βάθρων ὅλο τὸ κεντρικὸ κλῖτος, κατεδάφισε τὸν δυτικὸ τοῖχο τοῦ ὑπάρχοντος τότε ναϋδρίου καὶ ἕνωσε τὸ Ἅγιο Βῆμα μὲ τὴ νέα οἰκοδομή, ἀφοῦ ὅμως πρῶτα διηύρυνε σημαντικὰ καὶ αὐτὸ τὸ Ἅγιο Βῆμα καὶ τοῦ ἔδωσε τὴ σημερινὴ μορφή. Ἐπιπρόσθετα ἀνήγειρε περικαλλὲς καμπαναριὸ ποὺ ὑπῆρχε μέχρι τὸ καὶ ἄρχισε τὴν οἰκοδομὴ περιτοιχίσματος, πρὶν ἀπὸ τὸ 1815, ποὺ δὲν πρόλαβε ν ἀποτελειώσει. Τοῦτο πραγματοποιήθηκε μόλις τὸ Ἐξοπλισμὸς καὶ διακόσμηση τοῦ ναοῦ: Τὸ εἰκονοστάσιο (τέμπλο) στὸ κεντρικὸ κλῖτος εἶναι ἔργο τῶν ξυλογλυπτῶν Γιαννακοῦ, Δημητρίου, Λαζαρῆ καὶ Χ Κωστῆ ἀπὸ τὰ Ταταῦλα Κωνσταντινουπόλεως. Τοὺς ἔφερε στὴν Κύπρο ὁ μν. Χ Σάββας ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα τὸ 1810 ἢ 1811, ὅταν πῆγε ἐκεῖ γιὰ προσκύνημα 21. Τὰ τρία σύνθρονα στὸ Βόρειο κλίτος, ὁ δεσποτικὸς θρόνος καὶ ὁ ἄμβωνας εἶναι ἔργα τοῦ Χ Κωστῆ. Οἱ τρεῖς ἄλλοι συντεχνῖτες του εἶχαν ἀποθάνει τὸ 1819 ὕστερα ἀπὸ ἐπιδημία χολέρας Τοῦτο κατεδαφίσθηκε γιὰ τὴν ἐπέκταση τοῦ ὑπάρχοντος ναοῦ. 20 Βλ. μν. ἔργο «Πανηγυρικὸν Λεύκωμα» σ. 76. «Κατὰ τὸ 1815 ἐκτίσθη μέρος (τοῦ περιβόλου τοῦ ναοῦ) ὡς δεικνύει ἡ ἐπὶ θύρας τοῦ δυτικοῦ τοίχου εὑρισκομένη ἐκ πωρώδους λίθου πλάξ, ἥτις ἔχει χαραγμένον ἐξέχοντα σταυρὸν τὸ IC. XC. NI. KA. (Ἰησοῦς Χριστὸς Νικᾷ) καὶ κάτωθεν κεφαλαίοις γράμμασι τὸ «ἐτελίωσεν Μέρος». Κάτωθεν «Στήτω Χριστὸς μεθ ἡμῶν» καὶ τὴν ἡμερομηνίαν « Ἀπριλλίου Κ». Εἰς τὴν βορείαν δὲ θύραν τοῦ περιβόλου ὑπῆρχε πλὰξ ἐφ ἧς ὑπῆρχε καὶ πάλιν ὁ σταυρὸς καὶ τὸ IC. XC. NI. KA. καὶ τὰ συμβολικὰ ΦΧ (=Φῶς Χριστοῦ) ΦΠ(=φαίνῃ πᾶσι) κάτω δὲ Ἐκ τούτου ἀποδεικνύεται, ὅτι ὁ τοῖχος τοῦ περιβόλου ἐτελείωσε κατὰ τὸ 1867». 21 Βλ. περισσότερα στὰ μν. «Πανηγυρικὸν Λεύκωμα», σ. 74 καὶ Κ. Μυριανθέως «Κειμήλια Ἱεροῦ Ναοῦ Χρυσελεούσης» σ. 47.

35 Ἀξιοπρόσεκτη εἶναι καὶ ἡ ξυλόγλυπτη εἰκόνα ὅπου παρίσταται ἡ προσφορὰ τῶν ἐθνομαρτύρων Ἀρχιεπισκόπου Κυπριανοῦ καὶ τοῦ ἀνεψιοῦ του Χ Σάββα τῆς ἐκκλησίας τῆς Χρυσελεούσας στὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο. Αὐτὴ βρίσκεται χαραγμένη στὸ θρονί, ὅπου εἶναι τοποθετημένη ἡ εἰκόνα τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος. Παρουσιάζει τοὺς δύο ἐθνομάρτυρες γονατιστοὺς νὰ κρατοῦν, ὁ Κυπριανὸς τὴν πρύμνη καὶ ὁ Χ Σάββας τὴν πρώρα πλοίου, ποὺ φέρει ἐντός του τὴ Θεοτόκο Ἐλεοῦσα Στροβόλου, κρατοῦσα τὸν Μονογενῆ Υἱό της καὶ περιβαλλόμενη ἀπὸ ἀγγέλους. Στὴ δεξιὰ πλευρά της, ἡ παράσταση αὐτὴ παρουσιάζει τὴν ἐκκλησία τῆς Ἐλεούσας καὶ στὴν ἀντίθετη πλευρὰ μελανοδοχεῖο καὶ τὸν Ἐθνομάρτυρα, ποὺ μόλις ὑπέγραψε τὴν προσφορὰ τῆς ἐκκλησίας τῆς Ἐλεούσας στὴ Θεομήτορα. Ὁ ἐθνομάρτυρας φέρει ἀρχιερατικὸ μανδύα, σκῆπτρο καὶ ἐπανωκαλύμαυχο. Τὸ σχέδιο τῆς ξυλογραφίας αὐτῆς, ὅπως μαρτυρεῖ ὁ μ. Κωνσταντῖνος Μυριανθέας 22 διασώθηκε: «Εἶναι ἔγχρωμον καὶ ἄνωθεν τοῦ Κυπριανοῦ ἐντὸς τετραγώνου ὑπάρχει ἡ ὑπογραφή: «Ὁ θείῳ ἐλέει Κύπρου Κυπριανός». Ἄνωθεν τοῦ Χ Σάββα: «Ο ΣΑΒΒΑΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥ ΠΡΟΣΚΥΝΗΤΗΣ». Φωτογραφικὸ ἀντίτυπο δημοσιεύεται στὸ μν. βιβλίο του 23. Ἀναθηματικὸς πίνακας Ἰ. Κισσονέργη 22 Βλ. στὸ πιὸ πάνω σ Βλ. στὸ πιὸ πάνω, πίναξ 8. 35

36 Μὲ πρωτοβουλία πάλι τοῦ μ. Κωνσταντίνου Μυριανθέα ἔγινε ζωγραφικὴ ἀντιγραφὴ τοῦ ἔγχρωμου αὐτοῦ σχεδίου, «κατὰ μίμησιν», ὅπως ἀναγράφεται σ αὐτή, ἀπὸ τὸν τότε καθηγητὴ τῆς τέχνης στὸ Παγκύπριο Γυμνάσιο μ. Ἰωάννη Κισσονέργη, τὸ ἔτος Ἡ ζωγραφιὰ αὐτὴ βρίσκεται μέσα στὸν Ἱερὸ Ναὸ Χρυσελεούσης καὶ εἶναι διαστάσεων 130Χ70 ἑκατοστόμετρα. Ὅμως, προαισθανόμενοι οἱ κτήτορες, φαίνεται, καὶ τὶς ἀμφισβητήσεις τοῦ μέλλοντος, ἰδιαίτερα γιὰ τὸν πρῶτο, τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Κύπρου Κυπριανό, φρόντισαν καὶ μὲ ἄλλους τρόπους νὰ κατοχυρώσουν τὸν Στρόβολο, σὰν τόπο τῆς καταγωγῆς τους. Ἔτσι δύο κτητορικὲς πλάκες ἐντοιχισμένες στὸ βόρειο ἐξωτερικὸ τοῖχο ἡ μιὰ καὶ ἡ ἄλλη στὸ νότιο διακηρύττουν τὴν ἱστορικὴ πραγματικότητα γιὰ τὸ θέμα αὐτό. Ἂς δοῦμε ὅμως τί γράφουν, ἢ μάλλον τί ὁ ἐθνομάρτυρας Κυπριανὸς διέταξε νὰ χαράξουν στὶς πλάκες αὐτές: Νότια πλάκα*: Λιτὴν προσφορὰν δέξαι, μητράνανδρε Κόρη τὴν ἐκ βάθρων οἰκοδομὴν τοῦ ναοῦ Σου, ἥν σοι προσφέρει Κυπριανὸς Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου ἐκ τῶν σῶν τὰ σὰ λαβὼν καὶ προσενέγκας μισθὸν δὲ δίδου πληροῦσα τὰς αἰτήσεις ἅς σοι προσάγει στεναγμοῖς ἀλαλήτοις. Θοῦ δ ὑπὸ πόδας αὐτοῦ πάντα ἐχθρὸν καὶ πολέμιον.,αωιζ Μαρτίου β (=1817) * Ὅταν τὸ 1952 ἀφαιρέθηκαν ἀπὸ τοὺς δυὸ ἐξωτερικοὺς τοίχους τῆς μονόκλιτης τότε Χρυσελεούσας γιὰ νὰ τοποθετηθοῦν, ὅπου θὰ ἅρμοζε στὴν τρίκλιτη ἐκκλησία, ἔγινε λάθος καὶ ἡ πλάκα ποὺ βρισκόταν στὴ βόρεια πλευρὰ τοποθετήθηκε στὴ νότια καὶ ἡ νότια στὴ βόρεια. 36

37 Βόρεια πλάκα: Τὸν δὲ πολλοῖς ἱδρῶσί τε καὶ ἁδραῖς δαπάναις ἐσπουδακότα τὴν ὅλην διακόσμησιν τοῦ Ναοῦ Σου τήν τε ἐκτὸς τήν τε ἔνδον τῶν ἱερῶν κειμηλίων Σὸν λάτρην Σάββαν κτίτορα ζήλῳ θείῳ καὶ ἐγχωρίους συνδραμόντας προθύμως ἄμειψαι πάντας ὡς Σὺ οἶδας Κυρία. ἐν ἔτει σωτηρίῳ 1817 ἐν μηνὶ Μαρτίῳ Ἀπὸ τὶς δυὸ αὐτὲς ἐπιγραφὲς καταφαίνεται ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κυπριανὸς ἀνέλαβε τὸ ὅλο οἰκοδομικὸ ἔργο τοῦ ναοῦ 24, ἐνῶ ὁ ἀνεψιός του Χ Σάββας ἀνέλαβε τὴ διακόσμηση τοῦ ναοῦ καὶ τὸν ἐξοπλισμό του σὲ ἱερὰ σκεύη καὶ κειμήλια 25. Μοναδικὴ ἐξαίρεση ἀποτελεῖ τὸ σωζόμενο μέχρι σήμερα ΑΡΤΟΦΟΡΙΟΝ. Τοῦτο ἀποτελεῖ προσφορὰ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Κυπριανοῦ καὶ βεβαιώνεται μὲ σχετικὴ ἐπιγραφή, «ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΥ». Ἡ ἐπιγραφὴ βρίσκεται στὸ ἐμπρόσθιο μέρος κάτω ἀπὸ εὐμεγέθη ὡραιότατο σταυρὸ ἀπὸ σιτέφι. Ἀπὸ τὸ ἴδιο ὑλικὸ εἶναι ἐπενδυμένο ἐξ ὁλοκλήρου τὸ ἀρτοφόριο. 24 Τὴν ἄποψη αὐτὴ ἀποδέχεται, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς ἀναφερθέντες καὶ ὁ μνημονευθεὶς G. Jeffery στὸ ρηθὲν ἔργο του, σ Τοῦτο ἀποδείχνεται μέχρι σήμερα μὲ τὶς σχετικὲς ἐπιγραφὲς καὶ στὰ σχετικὰ διασωζόμενα κειμήλια, ὅπως εἶναι ὁ θυμιατός, τὰ ἑξαπτέρυγα, Δισκοπότηρα, Λαβίδα, Ἀστερίσκος, 2 Σταυροὶ μεγάλοι κ.ἄ. γιὰ τὰ ὁποῖα θὰ γίνει λόγος στὴν παροῦσα ἐργασία. 37

38 Σύντομη ἱστορικὴ ἀναδρομή* Ὁ ἱερὸς τοῦτος χῶρος τῆς Παναγίας Χρυσελεούσας Στροβόλου ὑπηρετεῖ τὴν κοινότητά μας ἐδῶ καὶ 800 τόσα χρόνια. Κατάλοιπο τῆς πρώτης οἰκοδομῆς, ποὺ ὑφίσταται ἀπὸ τὰ βυζαντινὰ χρόνια, εἶναι τὸ Ἅγιο Βῆμα μὲ τὸν Παντοκράτορα ζωγραφισμένο στὸν Τροῦλο καὶ τὴν Ὑπεραγία Θεοτόκο ζωγραφισμένη στὴ δεξιὰ κόγχη τοῦ Ἁγίου Βήματος μὲ τὶς ἀκόλουθες ἐπιγραφές: 1. ΜΡ ΘΕΟΥ 2. Η ΕΛΕΟΥΣΑ Η ΘΕΟΝΥΜΦΕΥΤΟΣ ΚΟΡΗ καὶ 3. πάνω ἀπὸ τὸ Θεῖο Βρέφος, IΣ XC ΜΗΤΗΡ ΘΕΟΥ - Η ΘΕΟΝΥΜΦΕΥΤΟΣ ΚΟΡΗ 38

39 Τὸ Μάρτιο τοῦ 1817 συμπληρώθηκε μὲ ἔξοδα τοῦ τότε ἀρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανοῦ, διαλεκτοῦ τέκνου τοῦ Στροβόλου, τὸ κεντρικὸ κλῖτος τῆς Χρυσελεούσας καὶ προικίσθηκε καὶ διακοσμήθηκε μὲ μοναδικὰ ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια, δεσποτικὸ θρόνο, ἄμβωνα καὶ γυναικωνίτη. Ἐφοδιάσθηκε μὲ ἱερὰ ἀργυρὰ καὶ ἐπίχρυσα σκεύη, δισκοπότηρα, σταυρό, ἑξαπτέρυγα, θυμιατούς, εὐαγγέλια καὶ ἄλλα λειτουργικὰ βιβλία, μὲ ἔξοδα τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κυπριανοῦ, τοῦ ἀνεψιοῦ του Σάββα, προσκυνητοῦ, ποὺ κι αὐτὸς μαρτύρησε 1-2 μέρες μετὰ τὴν 9η Ἰουλίου 1821, καθὼς καὶ μὲ τὶς εἰσφορὲς ὅλων τῶν κατοίκων τῆς τότε μικρῆς κοινότητας Στροβόλου. Τὸ 1952 προστέθηκαν τὰ δύο κλίτη, βόρειο καὶ νότιο καὶ τὸ 1953 ἀνηγέρθηκε τὸ νέο κωδωνοστάσιο. Τὸ καλοκαίρι τοῦ 1973 κατεδαφίσθηκε τὸ μέχρι τότε ὑπάρχον (ἀπὸ τὸ 1867) περιτοίχισμα τοῦ ναοῦ, σμικρύνθηκε ὁ αὐλόγυρος κατὰ 1/3 περίπου τοῦ ἐμβαδοῦ του καὶ ἀφαιρέθηκε τὸ κιγκλίδωμα τῆς ὑπάρχουσας μέχρι τότε (1973) εἰσόδου τοῦ αὐλόγυρου. Ἀφαιρέθηκε ἐπίσης τὸ ἰδιαίτερο κιγκλίδωμα ποὺ περιέκλειε τὸ χῶρο, ὅπου βρισκόταν ἡ προτομὴ τοῦ ἐθνομάρτυρα Κυπριανοῦ. Ἔγινε νέα, ὁμολογουμένως καλλιτεχνική, διαμόρφωση τοῦ χώρου τῆς προτομῆς μὲ χρησιμοποίηση ἐκλεκτῶν μαρμάρων. Ἔγινε ὅμως καὶ ἀλλαγὴ καὶ στὴ στάση τῆς προτομῆς. Ἀντὶ ν ἀτενίζει, ὅπως πρίν, ἀπὸ τὸ 1930, πρὸς τὸ Βορρά, ἀτενίζει πιὰ πρὸς Δυσμάς. Στὶς 5 Δεκεμβρίου 1982 ἔγιναν ἀπὸ τὸ Μακαριώτατο Ἀρχιεπίσκοπο κ.κ. Χρυσόστομο τ ἀποκαλυπτήρια μιᾶς νέας προτομῆς, τοῦ μακαριστοῦ ἀρχιεπισκόπου Μακαρίου**. Τοποθετήθηκε ἀκριβῶς ἀπέναντι τῆς νέας θέσης τῆς προτομῆς τοῦ ἐθνομάρτυρα Κυπριανοῦ, ὥστε ἡ μιὰ ν ἀτενίζει τὴν ἄλλη. * Ἡ σύντομη αὐτὴ ἱστορικὴ ἀναδρομὴ ἀποτελεῖ ἀπόσπασμα προτροπῆς πρὸς τοὺς ἐνορίτες τοῦ ἱεροῦ Ναοῦ Παναγίας Χρυσελεούσης καὶ ὅλους τοὺς πιστοὺς γιὰ νὰ ἐνισχύσουν τὶς προσπάθειες γιὰ ὁλοκλήρωση τῆς ἀνοικοδόμησης τοῦ δεύτερου ἐνοριακοῦ ναοῦ «τῆς τοῦ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ». ** ἔργο τοῦ μακαριστοῦ Νίκου Δυμιώτη, διαλεκτοῦ λειτουργοῦ τῆς Μέσης Παιδείας Κύπρου, κοσμημένου μὲ ἀρετὲς ἐξαίρετες. 39

40 ΔΟΓΜΑ ΚΑΙ ΖΩΗ Η σάρκωση τοῦ Λόγου ὡς γεγονὸς ποὺ βιώνεται στὴν Ἐκκλησία Πηγή: Ἀθανασίου Γιέφτιτς, «Χριστός ἡ χώρα τῶν ζώντων», Ἐκδόσεις «Ἴνδικτος», Ἀθῆναι Πρωτ. Ἰωάννη Uliniuc 40 σάρκωση τοῦ Λόγου τοῦ Θεοῦ εἶναι ἕνα γεγονὸς ἀδιαμφισβήτητο, τὸ ὁποῖο ἔχει τεράστιες ἀνθρωπολογικὲς καὶ οἰκουμενικὲς διαστάσεις. Ἐδῶ εἶναι ἡ μεγάλη σημασία τῆς ἐνανθρώπησης τοῦ Χριστοῦ: ἔγινε ὁ Ἴδιος ὁ χρόνος καὶ ὁ χῶρος μας, «χώρα ζώντων», ὅπως λέει ὁ Ψαλμωδὸς καὶ μαρτυρεῖ ἡ μονὴ τῆς Χώρας. Σαρκώθηκε καὶ μὲ τὴν σάρκα Του ἦλθε σὲ ὅλες τὶς καταστάσεις μας, στὸν χῶρο καὶ στὸν χρόνο μας καὶ δίνεται σὲ μᾶς στὴν Ἐκκλησία, στὴν Θεία Λειτουργία, στὸν χωρόχρονό μας ὡς Θεία Κοινωνία, ὡς πρόγευση, ὡς ἀρραβώνας, ὡς μετοχὴ καὶ μέθεξη. Μὲ τὸν Χριστό, ὁ χῶρος καὶ ὁ χρόνος δὲν καταργοῦνται, ἀλλὰ μεταμορφώνονται. Ὅπως μαρτυρεῖ ὁ Ἅγιος Ἀθανάσιος, ὁ Χριστός, ὡς προαιώνιος Σοφία τοῦ Θεοῦ, ὡς αἰώνιος Μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, ὡς παντοδύναμος Κτίστης καὶ Τεχνίτης ὅλης τῆς κτίσεως, ἑκουσίως δέχεται τὴν σωτήριο Σάρκωση καὶ Ἐνανθρώπηση καὶ γίνεται ἄνθρωπος, κτίσμα γιὰ τὸ κτίσμα Του. Αὐτὸ εἶναι τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Θεοῦ, ἡ νέα χαρούμενη εὐ-αγγελία σωτηρίας καὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὅλης τῆς κτίσεως ἐν «τῷ Χριστῷ». Γι αὐτό, σύμφωνα μὲ τὴν πείρα τῆς Ἐκκλησίας, ὅλη ἡ δομὴ καὶ ἡ πεμπτουσία τοῦ κόσμου εἶναι χριστοκεντρική. Γι αὐτὸ καὶ ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου καὶ τῆς ἱστορίας, τοῦ ὅλου χωροχρόνου μας, βρίσκεται στὸν Χριστό, στὸν σαρκωθέντα καὶ ἐνανθρωπήσαντα Θεάνθρωπο, ὁ Ὁποῖος, ὡς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ, εἰσῆλθε στὴ φύση μας, στὴ ζωή μας καὶ ἕνωσε τὴ γῆ μὲ τὸν οὐρανό, τὸ κτιστὸ μὲ τὸ ἄκτιστο.

41 Τὸν Χριστὸ τὸν ζοῦμε καὶ τὸν βιώνουμε καὶ τὸν κοινωνοῦμε στὴ λειτουργικὴ πραγματικότητα τῆς Ἐκκλησίας μας, στὴ Θεία Εὐχαριστία, ὡς Χριστὸ Ἐσταυρωμένο καὶ Ἀναστάντα. Γι αὐτὸ σωστὰ παρατηρεῖ ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητὴς ὅτι τὸ μυστήριο τῆς Ἐνσαρκώσεως τοῦ Θεοῦ Λόγου, τὸ μυστήριο τοῦ Χριστοῦ, περιέχει ὅλη τὴ δύναμη τῶν αἰνιγμάτων καὶ τῶν τύπων τῆς Ἁγίας Γραφῆς καὶ τὴ γνώση ὅλων τῶν ὁρατῶν καὶ ἀοράτων κτισμάτων τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὅποιος μυηθεῖ στὸ ἀνέκφραστο μυστήριο τῆς Ἀναστάσεως τοῦ Χριστοῦ, αὐτὸς γνώρισε τὸν τελικὸ σκοπὸ γιὰ τὸν ὁποῖο ὁ Θεὸς ἔκτισε τὰ πάντα. Τὸ πόσο σπουδαῖο εἶναι γιὰ μᾶς τὸ ὅτι ὁ Χριστὸς ἔγινε ἄνθρωπος τὸ δείχνει καὶ ὁ ἅγιος Διάδοχος, ἐπίσκοπος Φωτικῆς. Λέει λοιπὸν ὁ ἅγιος: στὸ πρόσωπο καὶ στὴ δόξα τοῦ Μονογενοῦς Υἱοῦ ἐφανερώθη σ ἐμᾶς ὁ ἀόρατος Θεὸς Πατήρ. Διότι ἔτσι εὐδόκησε ὁ Θεός, ὥστε ὁ Υἱός Του μὲ τὴ σάρκωση νὰ λάβει τὴ δική μας μορφή, τὸ εἶδος μας καί, μένοντας στὴν αἰώνια καὶ παντοδύναμη δόξα Του, νὰ γίνει ὁρατὸς ὡς ἄνθρωπος, ὡς Θεάνθρωπος, γιὰ νὰ μποροῦμε ἐμεῖς, βλέποντας Αὐτὸν καὶ τὸ πρόσωπό Του, νὰ καθαρίσουμε τὸ δικό μας πρόσωπο, γιὰ νὰ βλέπουμε ὅλη τὴν αἰωνιότητα, τὴν ὡραιότητα τῆς Ἀναστάσεως. Αὐτὴ ἦταν ἡ φιλάνθρωπος προαιώνια Βουλὴ τοῦ Θεοῦ, τὸ χριστοκεντρικὸ θεῖο ἔργο σωτηρίας καὶ θεώσεως τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Χριστός, ὡς Δεύτερη Ὑπόσταση τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ Θεάνθρωπος, γίνεται στὴν Ἐκκλησία γιὰ μᾶς «μυριοϋπόστατος», ὅπως λέει ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Παλαμᾶς. Ἀνεπανάληπτα ἐπαναλαμβάνεται καὶ γεννιέται μέσα μας ὡς Χριστός, γιὰ νὰ μορφωθοῦμε ἐμεῖς εἰς Χριστόν, ὅπως λέει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: «νὰ μορφωθεῖ ὁ Χριστὸς ἐν ἡμῖν» (Γαλ. 4, 19), ἀλλὰ πρωτότυπα, διότι εἴμαστε κατ εἰκόνα τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου. Ὑπ αὐτὴ τὴν ἔννοια λέει καὶ πάλι ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ὅτι στὸν Χριστὸ ἑνώνονται καὶ ἀνακεφαλαιώνονται τὰ πάντα, ἐπουράνια καὶ ἐπίγεια (Ἐφεσ. 1, 10). 41

42 A MESSAGE OF FAITH Today let us celebrate Palm Sunday Πρεσβ. Νικολάου March n April 9th we will celebrate or rather we will participate in our Lord s triumphal entry into the city of Jerusalem. His triumphant entry was foretold almost six hundred years before by the prophet Zechariah, who said, «Behold, your King comes to you; He is righteous and saving; He is gentle and mounted upon a donkey». Those people who witnessed this event also cried out «Hosanna to the Son of David! Blessed is He who comes in the name of the Lord! Hosanna in the highest!». They did not realize at the time that Jesus was not an earthly king coming in the name of the Lord. They did not understand that in fact the Lord Himself, the Heavenly King, was coming in His own name. The Lord s entry into Jerusalem is an event in which the Triune God participates through the personhood of the Son of God. This entry therefore is a timeless event that takes place within the eternal present of God s time. The Church teaches us the timeless character of the Lord s Entry into Jerusalem, through our hymnology. On Palm Sunday we will sing aloud that «Today» this great event takes place for our salvation. We are not simply remembering the day on which a past event occurred. Rather, we are proclaiming that in all reality our Lord s entry and the Grace of it are happening today, now, in our present time. Thus, during the Divine Liturgy we become witnesses and participants in this event through which God achieves our salvation. Therefore we also are standing with the crowd in Jerusalem crying out «Hosanna». We are not reenacting this event but rather we are participating in it. The Orthodox Faith is an ancient Faith, but it does not 42

43 belong in museums. Museums preserve the knowledge of the past so that those who live in the present can learn from those events. The Orthodox Faith is a living faith of the present that brings all peoples and all generations-past, present, and futureinto unity with each other and with the living God. Today, on Palm Sunday, let us not simply celebrate or remember the event of Palm Sunday. Instead, let us participate in our Lord, God, and Savior Jesus Christ s triumphant entry into Jerusalem and cry out with the multitudes of every generation of Believers «Hosanna to the Son of David! Blessed is He who comes in the name of the Lord! Hosanna in the highest!» Amen. 43

44 ΕΙΚΟΝΕΣ ΚΑΙ ΚΕΙΜΗΛΙΑ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΗΣ Η ΣΤΑΥΡΩΣΙΣ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Οἰκονόμου π. Κωνσταντίνου Γ. Κούκου, Περιοδικὸ «ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΑ ΜΗΝΥΜΑΤΑ», Ἔτος Β, Τεῦχος 7, Κυριακὴ τῶν Βαΐων Ὁ Μεγάλος Σταυρὸς ποὺ κοσμεῖ τὸ μοναδικὸ σὲ τέχνη ξυλόγλυπτο τέμπλο τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ Χρυσελεούσης Στροβόλου. 44