- 3 - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

Transcript

1 - 3 - ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Θέμα: Η λειτουργική περίοδος του Τριωδίου. (Επίκαιρο) (κεφ.29) Σχολείο:Περιφερειακό Λύκειο Αγίου Χαραλάμπους, Έμπα Τάξη:Α Λυκείου Καθηγητής:Νικόλαος Καραμπάς Π.Μ.Π.: Α Σκοπός: Να αντιληφθούν οι μαθητές τη μεγάλη σημασία που έχει η λειτουργική περίοδος του Τριωδίου, για την πνευματική προκοπή και Σωτηρία των πιστών. Β Στόχοι: Οι μαθητές: 1. Να γνωρίσουν τη λειτουργική περίοδο του Τριωδίου και την ιστορική της εξέλιξη, 2. Να γνωρίσουν τις λειτουργικές ιδιαιτερότητες της Μ. Σαρακοστής, 3. Να μάθουν τον τρόπο με τον οποίο καθορίζεται ο εορτασμός του Πάσχα από πού προέρχεται και τι σημαίνει η λέξη «Πάσχα», 4. Να αντιληφθούν την μεγάλη αξία της ταπείνωσης, της μετάνοιας και της νηστείας για την πνευματική ολοκλήρωση και σωτηρία των πιστών, 5. Να αποκομίσουν γνώσεις και βιώματα που θα τους βοηθήσουν για μια ουσιαστικότερη συμμετοχή στις λειτουργικές ευκαιρίες των συγκεκριμένων λειτουργικών περιόδων. Γ Πορεία: α. Αξιολόγηση του προηγούμενου μαθήματος (ερωτήσεις). β. Ως αφόρμηση για το νέο μάθημα χρησιμοποιώ την παραβολή του Ασώτου Υιού του Ευαγγελίου της προηγούμενης Κυριακής. Ρωτάω τους μαθητές αν θυμούνται ποια περικοπή ακούσαμε την Κυριακή που πέρασε και αν γνωρίζουν πώς λέγεται η λειτουργική περίοδο που διανύουμε. γ. Στη συνέχεια χρησιμοποιώ το ανακλαστικό διασκόπιο και δείχνω σε διαφάνειες τι είναι το Τριώδιο και σε ποιες περιόδους χωρίζεται αναλυτικά. Συνεχίζω με εικόνες από κάθε θέμα των Ευαγγελλίων, των παραβολών και των γιορτών της λειτουργικής περιόδου του Τριωδίου, προκαλώντας τους μαθητές να συμπεραίνουν (με βάση τα θέματα των εικόνων) το βαθύτερο θεολογικό τους νόημα. Επιδίωξή μου είναι με αυτό τον τρόπο να αναλύσουμε μαζί με τους μαθητές,όλη τη λειτουργική περίοδο του Τριωδίου, αρχίζοντας από την ιστορική του εξέλιξη, την σύνδεσή του με το Πάσχα (τι σημαίνει Πάσχα και πώς καθορίζεται ο εορτασμός του), τις προπαρασκευαστικές εβδομάδες, τη Μ. Σαρακοστή και την Μ. Εβδομάδα. Έτσι με αυτή την προοπτική και προσπαθώντας να εμπλέξω τους μαθητές το δυνατόν περισσότερο, θα επιδιώξω την ακόλουθη ανάλυση της λειτουργικής περιόδου του Τριωδίου: Τριώδιο λέγεται: α) η χρονική περίοδος των 10 εβδομάδων, που αρχίζει την Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου και τελειώνει το Μεγάλο Σάββατο, β) το Eκκλησιαστικό - Λειτουργικό βιβλίο, που περιέχει τις ακολουθίες που τελούνται κατά την περίοδο αυτή. Η ονομασία Τριώδιο οφείλεται στο ότι οι κανόνες που ψάλλονται αυτή την περίοδο και περιέχονται στο σχετικό βιβλίο, περιλαμβάνουν τρεις μόνο ωδές (αντί 8 ή 9 ως συνήθως).

2 Αφορμή γιά την εξέλιξη του Τριωδίου ήταν η νηστεία της Μεγάλης Εβδομάδας που μέχρι τον 3 ο αιώνα περιορίζονταν μόνο σε αυτή. Από τον 4 ο αιώνα επεκτάθηκε σε σαράντα ημέρες πριν από τη Μ. Εβδομάδα και τον 6 ο αιώνα προστέθηκαν και οι προπαρασκευαστικές εβδομάδες, αρχικά δύο και αργότερα τρεις. Έτσι το Τριώδιο, ως χρονική περίοδος, διαμορφώθηκε ως εξής: διαιρείται σε τρία μέρη. Στο πρώτο ανήκει η περίοδος των τριών εβδομάδων που ορίζουν οι τέσσερις Κυριακές πριν από τη Μ. Τεσσαρακοστή. Στο δεύτερο μέρος ανήκει η Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος ανήκει η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα (από τη Μ. Δευτέρα μέχρι το Μ. Σάββατο). Πυρήνας του Τριωδίου και κέντρο όλου του λειτουργικού έτους, είναι το Πάσχα, που σύμφωνα με την αρχαία παράδοση της Εκκλησίας, που επικυρώθηκε από την Α Οικουμενική Σύνοδο (Νίκαια 325 μ.χ.) εορτάζεται την πρώτη Κυριακή, μετά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η Μ. Σαρακοστή να κινείται από το Φεβρουάριο(το νωρίτερο) μέχρι το τέλος Απριλίου αρχές Μαϊου (το αργότερο) 1. Προπαρασκευαστικές Εβδομάδες 1. Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου: Η Εκκλησία θέλει να μας εμπνεύσει την ταπείνωση του τελώνη και να μας προφυλάξει από την περηφάνια του Φαρισαίου. (Την εβδομάδα που ακολουθεί αναστέλλεται η νηστεία της Τετάρτης και της Παρασκευής). 2. Κυριακή του Σπλαγχνικού Πατέρα (ή του Ασώτου Υιού) : Στη γνωστή παραβολή παρουσιάζονται: α) Η Αγάπη του Θεού που σέβεται την ελευθερία του ανθρώπου, αγωνιά γι αυτόν και συγχωρεί κάθε παραστράτημά του β) Τα τραγικά αδιέξοδα στα οποία οδηγεί τον άνθρωπο η αμαρτία, και, γ) Η μικρόψυχη ευσέβεια του μεγάλου αδελφού. (Η Πέμπτη της εβδομάδας που ακολουθεί, ονομάζεται Τσικνοπέμπτη. Είναι η τελευταία καθημερινή πριν από το Πάσχα που τρώγεται κρέας) 3. Κυριακή της Απόκρεω : Λέγεται έτσι γιατί μετά από αυτή την Κυριακή η Εκκλησία εισηγείται την αποχή από το κρέας. Τη μέρα αυτή διαβάζεται η περικοπή που αναφέρεται στη μέλλουσα Κρίση. Σ αυτήν τονίζεται ότι το μέτρο της κρίσεως μας θα είναι ο βαθμός της αγάπης μας προς τους συνανθρώπους μας, οι οποίοι ταυτίζονται με τον ίδιο το Χριστό. 4. Κυριακή της Τυρινής : Λέγεται έτσι διότι αυτή τη μέρα, καθώς και την εβδομάδα που προηγήθηκε, δεν τρώγαμε κρεάτινα αλλά φαγητά που περιείχαν γάλα ή παράγωγά του (εννοείται και ψαρικά). Τη μέρα αυτή η Εκκλησία θυμίζει σε όλους την εξορία του Αδάμ από τον Παράδεισο. Στην Ευαγγελική περικοπή της μέρας τονίζεται: α) Η ανάγκη να μάθουμε να συγχωρούμε όσους μας έβλαψαν, η οποία τίθεται ως προϋπόθεση για να συγχωράει κι εμάς ο Θεός β) Το βαθύτερο νόημα της νηστείας, που πρέπει να μας οδηγεί στην πνευματική ελευθερία, την ταπείνωση και την αγάπη, και γ) Η σημασία του να αποκτούμε πνευματικούς θησαυρούς στον ουρανό 2. Μεγάλη Τεσσαρακοστή ονομάζουμε την περίοδο που ξεκινά την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει την Παρασκευή πριν από την Κυριακή των Βαΐων (40 μέρες). Ακολουθεί το Σάββατο του Λαζάρου και η Κυριακή των Βαΐων. Οι δυο αυτές μέρες αποτελούν την εισαγωγή και το προμήνυμα της ενδόξου Αναστάσεως του Κυρίου. Μετά ξεκινά η Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα η οποία, βέβαια, έχει το δικό της ξεχωριστό νόημα και περιεχόμενο.

3 H Μεγ. Τεσσαρακοστή είναι περίοδος έντονης πνευματικής αλλά και σωματικής προετοιμασίας για τα γεγονότα που θα ζήσουμε τη Μεγ. Εβδομάδα. Γι αυτό και είναι περίοδος αυστηρής νηστείας και έντονης προσευχής. Θυμίζουμε ότι: α) η νηστεία είναι άσκηση εγκράτειας και ελευθερίας, άσκηση υπακοής και ταπείνωσης, άσκηση αγάπης και φιλαδελφίας, άσκηση πίστεως, αυτοκριτικής και μετάνοιας, και, β) η προσευχή είναι η καλλιέργεια αγαπητικής σχέσεως με το Θεό. Η Εκκλησία, θέλοντας να μας προσφέρει επιπρόσθετες ευκαιρίες για προσευχή, καθιέρωσε, ειδικά γι αυτή την περίοδο, μερικές ακολουθίες με κατανυκτικό περιεχόμενο. Οι ακολουθίες αυτές είναι: α. Του Ακαθίστου Ύμνου. (Πέντε πρώτες Παρασκευές της Μεγ. Τεσσαρακοστής) β. Το Μεγάλο Απόδειπνο. (Δευτέρα-Πέμπτη τη Μεγ. Τεσσαρακοστή) γ. Η Λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων.(Τετάρτη και Παρασκευή της Μ.Τεσ) δ. Ο Κατανυκτικός Εσπερινός της Συγχώρεσης. (Κυριακές της Μεγ. Τεσσαρακ) ε. Ο Μεγάλος Κανόνας του Αγ. Ανδρέα Κρήτης. (Πέμπτη της Ε εβδομάδας) Κάθε Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής έχει ένα ειδικό νόημα και ένα ξεχωριστό περιεχόμενο. Η πρώτη είναι η Κυριακή της Ορθοδοξίας (αναστύλωση των εικόνων, νίκη κατά των αιρέσεων, θρίαμβος ορθοδοξίας). Η δεύτερη είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά (ο υπερασπιστή της ορθόδοξης ησυχαστικής μεθόδου, που καθιέρωσε τη διάκριση ανάμεσα στην ουσία και τις ενέργειες του Θεού). Η τρίτη είναι η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως (η δύναμη του σταυρού). Η τέταρτη αφιερώνεται στον άγιο Ιωάννη της Κλίμακος (αξία της ασκητικότητας). Την πέμπτη Κυριακή η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη της οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας (πρότυπο μετάνοιας). 3. Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα: 1. Όρθρος Μεγάλης Δευτέρας (Τελείται την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ) 2. Όρθρος Μεγάλης Τρίτης (Τελείται τη Μεγ. Δευτέρα το βράδυ)η Παραβολή των δέκα παρθένων στέλλει το μήνυμα της πνευματικής εγρήγορσης. Η Παραβολή των ταλάντων μας υπενθυμίζει ότι πρέπει να αξιοποιήσουμε τα χαρίσματα που μας έδωσε ο Θεός. 3. Όρθρος Μεγάλης Τετάρτης (Τελείται τη Μεγ. Τρίτη το βράδυ) Η ανάγκη για μετάνοια τονίζεται μέσα από το περιστατικό της αλείψεως με μύρο των ποδιών του Κυρίου από μια αμαρτωλή γυναίκα. Το περιστατικό αυτό είναι το περιεχόμενο του περίφημου τροπαρίου της Κασσιανής. 4. Όρθρος Μεγάλης Πέμπτης (Τελείται τη Μεγ. Τετάρτη το βράδυ) Η Εκκλησία θυμάται: α) Τη νίψη των ποδιών των Αποστόλων από τον Κύριο β) Το Μυστικό Δείπνο και την παράδοση του μυστηρίου της Θ. Ευχαριστίας γ) Την προσευχή του Κυρίου προς τον Θεό-Πατέρα και δ) Την προδοσία του Ιούδα. 5. Όρθρος Μεγ. Παρασκευής (Τελείται τη Μεγ. Πέμπτη το βράδυ) Θυμούμαστε τα φρικτά πάθη του Κυρίου με αποκορύφωμα τη Σταύρωσή Του. 6. Όρθρος Μεγάλου Σαββάτου (Τελείται τη Μεγ Παρασκευή το βράδυ) Τιμούμε τον ενταφιασμό του Κυρίου και την κάθοδό Του στον Άδη. Ψάλλονται τα εγκώμια σε τρεις στάσεις και γίνεται η περιφορά του Επιταφίου.

4 7. Μεγάλο Σάββατο πρωί Τελείται ο εσπερινός της Ανάστασης μαζί με τη λειτουργία του Μ. Βασιλείου. Η ακολουθία έχει αναστάσιμο χαρακτήρα γιατί, ως εσπερινός, αναφέρεται στη γιορτή της επόμενης μέρας. Εδώ ολοκληρώνεται ο κύκλος του Τριωδίου. Η πένθιμη περίοδος φτάνει στο τέλος της. Από την επόμενη μέρα, τη λαμπρή μέρα της ΑΝΑΣΤΑΣΗΣ, αρχίζει η ευφρόσυνη περίοδος του Πεντηκοσταρίου. Μέθοδος Διδασκαλίας: Επαγωγική, διαλογική. Εποπτικά Μέσα: Διαφάνειες, έγχρωμες εικόνες από όλη την περίοδο του Τριωδίου και εικονογραφημένα τα κυριότερα θεολογικά μυνήματα της περιόδου. Δ. Αξιολόγηση: 1. Ποιος είναι ο σκοπός της νηστείας της Μ. Σαρακοστής;

5 ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Όνομα:... ΚΕΦ.29. Οι λειτουργικές περίοδοι του Τριωδίου, Μ. Σαρακοστής και Πεντηκοσταρίου, οδοδείκτες στην πνευματική πορεία του πιστού 1.Να βάλετε στη σωστή σειρά τις Κυριακές της Μ. Σαρακοστής. α. Κυριακή αγίου Γρηγορίου Παλαμά β. Κυριακή οσίας Μαρίας Αιγυπτίας γ. Κυριακή αγίου Ιωάννη της Κλίμακας δ. Κυριακή Ορθοδοξίας ε. Κυριακή Σταυροπροσκυνήσεως 2.Να αντιστοιχίσετε τα στοιχεία της στήλης Α με εκείνα που ταιριάζουν στη στήλη Β. Α Β 1. Τριώδιο 2. γιορτή του Πάσχα α. «θώρακας δυνάμεως» β. Απογεύματα Κυριακής 3. Κατανυκτικοί Εσπερινοί 4. Μέγας Κανόνας 5. Ακάθιστος Ύμνος γ. Εξύψωση της Θεοτόκου δ. Δέκα εβδομάδες ε. Ανδρέας Κρήτης ς.αναγνώσματα ζ. Εαρινή ισημερία 3. Σημειώστε δίπλα από κάθε πρόταση ΣΩΣΤΟ ή ΛΑΘΟΣ α.η Μ. Σαρακοστή κινείται μεταξύ Φεβρουαρίου και αρχές Μαϊου... β. Την Α Κυριακή των Νηστειών γιορτάζεται η μνήμη του αγίου Γρηγορίου Παλαμά... γ. Ο Ακάθιστος Ύμνος είναι ποίημα του Ανδρέα Κρήτης.... δ. Η λειτουργία των Προηγιασμένων Δώρων μπορεί να τελεσθεί κάθε μέρα της Μ. Εβδομάδος... ε. Το Τριώδιο περιλαμβάνει εφτά εβδομάδες.... στ.από τον 6 ο αιώνα το Τριώδιο πήρε τη σημερινή του μορφή Να συμπληρώσετε τα κενά του παρακάτω κειμένου βάζοντας στην κατάλληλη θέση τις λέξεις: νηστεία, ξεκίνημα, οδοδείκτες, ακολουθίες, θυσίας, χριστιανός, πιστούς, Ανάστασης, γεγονότα, περιόδου. Οι ιδιαίτερες... και προσευχές κατά τη διάρκεια αυτής της... καθώς και ο συνδυασμός τους με τη...σηματοδοτούν σαν... μια καινούργια πορεία για τους..., ένα καινούργιο...στη ζωή τους, ώστε ανακαινισμένος ο... να φθάσει και να βιώσει τα σωτήρια...της σταυρικής...του Χριστού και της Πώς καθορίζεται ο εορτασμός του Πάσχα και από ποια Οικουμενική Σύνοδο επικυρώθηκε; ΔΙΑΦΑΝΕΙΕΣ

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

23

24

25

26

27

28