ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΠΟΥΔΕΣ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: «ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΚΑΙ ΕΘΝΟΚΑΘΑΡΣΗ ΣΤΗ ΝΑ ΕΥΡΩΠΗ» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Κ. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΙΣΗΓΗΤΡΙΑ: ΣΑΛΑΣΑΣΟΓΛΟΥ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ-ΖΑΧΑΡΩ ΚΟΜΟΤΗΝΗ

2 ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ελληνόγλωσσες ΔΠΔΓ ΔΠΔΡ Η.Ε. ΠΚ ΚΔΠΔ α.υ. υ.υ Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Ρουάντα Ηνωμένα Έθνη Ποινικός Κώδικας Καταστατικό Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου αντικειμενική υπόσταση υποκειμενική υπόσταση Ξενόγλωσσες ICTY ICTR ICC ILC International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia International Criminal Tribunal for Rwanda International Criminal Court International Law Commission ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Prosecutor vs Kashiyema & Ruzindana, IT-95-1-T, Απόφαση Prosecutor v. Kambanda Case No ICTR S Prosecutor v. Akayesu Case No. ICTR 96-4-T Prosecutor v. Karadzic and Mladic Case No IT R61, IT 95-5-R 61. 2

3 Πίνακας περιεχομένων Αντί προλόγου ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 0 :Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ 1. Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο και τα εγκλήματα πολέμου Η πορεία προς την ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης I. Οι Δίκες της Νυρεμβέργης και του Τόκιο II. Από τα στρατιωτικά στα πρώτα ad hoc Δικαστήρια III. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο IV. Το περιεχόμενο προστασίας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου Το απαράγραπτο και η αναδρομικότητα πριν το καταστατικό της Ρώμης I. Αναδρομικότητα II. Παραγραφή..26 3

4 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 0 : Γενοκτονία και Εθνοκάθαρση στο Διεθνές Δίκαιο Σύμβαση για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας 2. Γενικά στοιχεία Ανάλυση των επιμέρους στοιχείων της Σύμβασης για την έννοια της γενοκτονίας Τυπολογία της γενοκτονίας Ανάλυση mens rea και actus reus I. Αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος της γενοκτονίας II. Η υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος Σχέση ανάμεσα στην υποχρέωση ευθύνης για την πρόληψη και στην υποχρέωση ευθύνης για την καταστολή του εγκλήματος Υποχρέωση πρόληψης της γενοκτονίας Η Σύμβαση της γενοκτονίας ως όργανο για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 0 : Γενοκτονία και εθνοκάθαρση στη ΝΑ Ευρώπη Α. Γενοκτονία των Αρμενίων 3.1 Γενικά στοιχεία Τι σήμαινε η γενοκτονία των Αρμενίων σε Διεθνές επίπεδο Πραγματοποίηση γενοκτονίας Προσπάθεια για αναγνώριση της γενοκτονίας από τον ΟΗΕ Η απάντηση του ΟΗΕ για το θέμα της Αρμένικης Γενοκτονίας Η γενοκτονία των Αρμενίων σήμερα Κριτική επισκόπηση για την γενοκτονία των Αρμενίων Β. Σερβία: Δύο γενοκτονίες μέσα σε 50 χρόνια Χρονικό Προς μια μεθοδευμένη γενοκτονία: Περίοδος Υπό τη σκοπιά της σύμβασης για τη γενοκτονία Βοσνία- Ερζεγοβίνη κατά Γιουγκοσλαβίας (περίοδος ) Επίλογος Βιβλιογραφία

6 If a man is killed in Paris, it is a murder, the throats of fifty thousand people are cut in the East, and it is a question. Victor Hugo 6

7 Ξεκινώντας Είχε πει κάποτε ο Ζαν Ζακ Ρουσσώ ότι τα μεγαλύτερα θαύματα της αρετής τα έχει δημιουργήσει ο πατριωτισμός: Το ευγενές αυτό και γεμάτο ζωντάνια συναίσθημα, που δίνει στη δύναμη της φιλαυτίας όλη την ομορφιά της αρετής, προσδίδει μια ενεργητικότητα η οποία, δίχως να το ευτελίζει, το καθιστά το πιο ηρωικό από όλα τα πάθη. Αυτός ο πατριωτισμός όμως που συνήθως ταυτίζεται και με τον εθνικισμό πόσο εύκολο είναι να χάσει τον προσανατολισμό του και να εξελιχθεί σε ένα όπλο ισχυρό στα χέρια κάποιων που επιζητούν όλο και περισσότερη δύναμη, πλούτο και εδαφική κυριαρχία διαστρεβλώνοντας και εξισορροπώντας την έννοια του πατριωτισμού ως ιδεώδους με την έννοια της βίας, της δολοφονίας αμάχων, και της χρησιμοποίησης κάθε είδους ειδεχθούς τρόπου για τον αφανισμό της υποτιθέμενης απειλής. Για χάρη αυτών των λίγων ισχυρών η ιστορία θρηνεί εκατοντάδες χιλιάδες θύματα. Η γενοκτονία και η εθνοκάθαρση αποτελούν τρανταχτά παραδείγματα που εξακολουθούν να στοιχειώνουν τις μνήμες όσων επέζησαν από αυτές τις στυγερές πρακτικές αφανισμού. Το μόνο σίγουρο είναι ότι οι πρακτικές αυτές δεν θα σταματήσουν αν η καταστολή των πρακτικών αυτών δεν γίνει πρωταρχικό μέλημα όλων των κρατών συμβαλλόμενων και μη σε συνθήκες και συμβάσεις. Η πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας όπως αποδείχθηκε με την μέχρι τώρα ισχύουσα πρακτική δεν προσέδωσε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Επιπρόσθετα στη Σύμβαση του 1948 γίνεται εκτενής περιγραφή των εγκλημάτων που στοιχειοθετούν το έγκλημα της γενοκτονίας καθώς και την αναγκαστική λήψη θετικών μέτρων για την καταστολή αυτού χωρίς όμως να δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στους τρόπους πρόληψης αφού η υποχρέωση αυτή συναντάται μόνο στο Άρθρο 1 της Σύμβασης. Άραγε οι συντάκτες της Σύμβασης αυτής είχαν στο μυαλό τους μια πεσιμιστική αντίληψη κατά την συγγραφή αυτής και αφιέρωσαν το μεγαλύτερο μέρος στην τιμωρία παρά στην πρόληψη; Ακόμη όμως και η τιμωρία των εγκλημάτων αυτών αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση καθώς έπρεπε να περάσουν αρκετά χρόνια μέχρι να τιμωρηθούν οι υπαίτιοι των εγκλημάτων αυτών λες και τόσες δεκαετίες η Σύμβαση αυτή να είχε περιπέσει σε αχρηστία. Οι πολιτικές αναταράξεις, ο ψυχρός πόλεμος, όλα αυτά τα γεγονότα που σημάδεψαν την ιστορία από την κύρωση της Σύμβασης μέχρι την ουσιαστική εφαρμογή της γύρω στη δεκαετία του 90 δείχνουν πόσο επηρεάζονται τα κράτη από τις διεθνείς πολιτικές εξελίξεις δίνοντας το δικαίωμα στη διάπραξη εγκλημάτων και κυρίως στην ανοχή αυτών αποδεικνύοντας ακόμη μια φορά ότι σε περιόδους διεθνών κρίσεων όπως είπε κάποτε ο Ambrose Bierce σε μία ρήση του: η πολιτική είναι μια μάχη συμφερόντων μεταμφιεσμένη σε αγώνα αρχών. Το συμφέρον είναι πάνω από όλα και είναι αυτό που κινεί τα νήματα. Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια οι καταδικαστικές αποφάσεις για εγκλήματα γενοκτονίας είναι τόσες πολλές που δίνουν την ελπίδα ότι τα κράτη πλέον προσανατολίζονται προς μία άλλη κατεύθυνση, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως αυτά ορίστηκαν στο Άρθρο 1 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα «Όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι στην αξιοπρέπεια και τα δικαιώματα. Είναι 7

8 προικισμένοι με λογική και συνείδηση, και οφείλουν να συμπεριφέρονται μεταξύ τους με πνεύμα αδελφοσύνης». Τέλος, σημαντικός αρωγός και παρόν σε όλη αυτή την προσπάθεια για την πρόληψη και την καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας υπήρξε η πάγια τακτική του Δικαστηρίου. Είτε μέσω ad hoc είτε μέσω μόνιμων δικαιοδοτικών οργάνων μπορεί να μην μπόρεσε να καταστείλει σε πολλές περιπτώσεις την γενοκτονία έναντι αθώων πληθυσμών αλλά σίγουρα κατάφερε να δημιουργήσει μια πλούσια νομολογία χάρη των επόμενων γενεών. Εισαγωγή Η Γενοκτονία και η Εθνοκάθαρση είναι δύο φαινόμενα που απαντώνται αρκετά συχνά στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης αλλά και παγκοσμίως από την αρχαιότητα έως σήμερα. Από την μια μεριά η γενοκτονία μέχρι και τον εικοστό αιώνα παρέμενε ένα έγκλημα χωρίς όνομα με αποτέλεσμα μέχρι και την επίσημη εισαγωγή του όρου στη Σύμβαση του 1948 πολλά εγκλήματα που η παγκόσμια Κοινή Γνώμη τα χαρακτήριζε ως γενοκτονία να μη λάβουν τον τίτλο που τους αξίζει. Από την άλλη μεριά η εθνοκάθαρση καθιερώθηκε με αφορμή τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας και γρήγορα έγινε συνώνυμο της υποχρεωτικής μετανάστευσης και προσφυγοποίησης των πληθυσμών ανά τον πλανήτη. Πρόθεση δεν ήταν ο ολοκληρωτικός αφανισμός ενός πληθυσμού, αλλά η ομογενοποίηση μιας περιοχής μέσω της εκδίωξης όλων αυτών των στοιχείων που απειλούσαν την εθνική ενότητα. Βέβαια στην εθνοκάθαρση ενός πληθυσμού δεν αποκλείεται να υπάρχουν γενοκτονικές τάσεις όπως και το αντίστροφο. Τα όρια για την αναγνώριση των εγκλημάτων αυτών δεν είναι πάντα ευδιάκριτα 1. Το να αναγνωριστεί από ένα κράτος το έγκλημα της γενοκτονίας είναι πολύ δύσκολο καθώς αυτό συνεπάγεται όχι μόνο κυρώσεις αλλά και μια φήμη που δύσκολα αποβάλλεται από τις μνήμες των ανθρώπων. Η γενοκτονία των Αρμενίων κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου ένα ακανθώδες ζήτημα τόσο για την Τουρκία όσο και για τους ίδιους τους Αρμένιους οι οποίοι μέχρι σήμερα παλεύουν για την αναγνώριση της γενοκτονίας που συντελέστηκε εις βάρος τους αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Κάποιες φορές τα ειδεχθή εγκλήματα που διεπράχθησαν εις βάρος άμαχων ομάδων μπορεί να μην έχουν αναγνωριστεί ως γενοκτονία νομικά αλλά η απαξίωση των εγκλημάτων από την Κοινή Γνώμη αποτελεί ίσως τον πιο αρμόδιο κριτή επιβάλλοντας μια άλλη τιμωρία αυτή της διεθνούς αποπομπής. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τα εγκλήματα που συντελέστηκαν εις βάρος των Σέρβων στην Κροατία την περίοδο του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Όταν άρχισαν να γίνονται γνωστά τα εγκλήματα που συντελέστηκαν και να απαριθμούνται τα θύματα αυτών των στυγερών πρακτικών αφανισμού η Παγκόσμια Κοινή Γνώμη αντέδρασε. Δεν θα επέτρεπε πλέον να γίνονται θηριωδίες εις βάρος αμάχων και οι υπεύθυνοι να παραμένουν ατιμώρητοι. Η Σύμβαση για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας το 1948 αποτέλεσε σταθμό στην οριοθέτηση του εγκλήματος ως ξεχωριστό έγκλημα με ιδιαίτερη σημασία. Από την υπογραφή της Σύμβασης και μέχρι 1 Βλ. Υπόθεση Σύμβασης της Γενοκτονίας Βοσνία κατά Σερβίας στο Διεθνές Δικαστήριο (2007). 8

9 τις αρχές του 1990 η Σύμβαση παρέμενε ανενεργή. Οι λόγοι ήταν πολύ και ποικίλοι. Κατ αρχήν το πέρας του Β Παγκόσμιου Πολέμου το διαδέχεται η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου. Κατά την περίοδο αυτή όσες συμφωνίες έγιναν για διώξεις που αφορούσαν παραβάσεις του ανθρωπιστικού δικαίου έπεσαν στο κενό. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα κανένα κράτος δεν τολμάει να κάνει λόγο για γενοκτονία μέσα στο έδαφος του. Πολλά εγκλήματα συνέβησαν κατά την περίοδο του πολέμου αυτού κανένα όμως δεν κατέληξε σε διώξεις ενώπιων ποινικών δικαστηρίων. Η αστάθεια και το τεταμένο κλίμα εκείνης της περιόδου δεν μπορούσε να οδηγήσει σε καμιά είδους συνεργασία μεταξύ των κρατών για την απονομή δικαιοσύνης. Στη δεκαετία του 80 λόγω της πτώσης του σιδηρού παραπετάσματος, τα κράτη αρχίζουν και πάλι να συσφίγγουν τις σχέσεις συνεργασίας τους. Στόχος τους τώρα είναι η δημιουργία διεθνών ποινικών δικαστηρίων και συγκεκριμένα ενός πιο μόνιμου δικαιοδοτικού οργάνου το οποίο θα είναι ικανό να δικάζει άτομα για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία. Η δημιουργία ενός μόνιμου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ήταν πλέον πραγματικότητα. Δυστυχώς πριν την ολοκλήρωση ακόμη των εργασιών για την έναρξη της λειτουργίας του τα γεγονότα στη πρώην Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας και στη Ρουάντα ήταν τέτοιας ισχύος που υπήρχε πλέον σοβαρός κίνδυνος για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια. Η αντίδραση της Διεθνούς Κοινότητας ήταν άμεση με τη δημιουργία δύο ad hoc δικαστηρίων. Βέβαια τα δικαστήρια αυτά δέχτηκαν έντονες επικρίσεις και αμφισβητήσεις που αφορούσαν κυρίως τη μονιμότητα συγκρότησης τους, καθώς επίσης και την τήρηση των θεμελιωδών κανόνων του ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου. Σημαντικό κεφάλαιο στην προσπάθεια για την καταστολή και την πρόληψη της γενοκτονίας αποτελεί η Διεθνής Ποινική Δικαιοσύνη. Μέσα από τα διάφορα στάδια εξέλιξης της έγινε δυνατή μια πιο ισχυρή υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς πλέον εξασφαλίζει νομικά και την τιμωρία των ενόχων με θετικά μέτρα για κάθε είδος βιαιοπραγίες που συντελούνται εις βάρος αθώων. Το μήνυμα που περνά αυτή η αδιάκοπη εξέλιξη είναι ότι το έγκλημα πλέον δεν θα μένει ατιμώρητο απ όπου και αν προέρχεται. Η δημιουργία ενός μόνιμου διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου που θα βάζει φραγμό στη βία βέβαια δεν είναι καινούργια. Ήδη από την αρχαιότητα υπήρξε η ανάγκη δημιουργίας ενός Διεθνούς Δικαστηρίου. Ο θεσμός των Αμφικτιονιών το οποίο αποτελούσε μια πρόδρομη μορφή διεθνούς οργανώσεως και συνάμα το Αμφικτιονικό Συμβούλιο το οποίο λειτουργούσε ως Διεθνές Δικαστήριο συνηγορεί απόλυτα σ αυτό. Έπειτα τον 18 ο αιώνα φαίνεται καθαρά η πρόθεση των Κρατών για ειρηνική επίλυση των διαφορών τους ως έκφραση του φυσικού δικαίου. Αργότερα στα πλαίσια της οικουμενικά οργανωμένης κοινωνίας μπόρεσε να γίνει η συγκεκριμενοποίηση της με την εισαγωγή της ως κομμάτι του θετικού δικαίου. Στο άρθρο 2 (3) Χάρτη ΟΗΕ ορίζεται ότι όλα τα Μέλη οφείλουν να επιλύουν τις διεθνείς τους διαφορές με ειρηνικά μέσα, ήτοι με τέτοιο τρόπο ώστε να μην τίθεται σε κίνδυνο η διεθνής ειρήνη ασφάλεια και δικαιοσύνη, ενώ στο Άρθρο 2(4) Χάρτη ΟΗΕ ορίζεται η απαγόρευση της χρήσης 9

10 βίας μεταξύ των κρατών. Οι διατάξεις αναφέρονταν αρχικά μόνο στα Μέλη του ΟΗΕ αλλά το 1970 με τη Διακήρυξη για τις αρχές του Διεθνούς Δικαίου που αφορούν τη συνεργασία και τις φιλικές σχέσεις μεταξύ των κρατών, που υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των ΗΕ, θεωρήθηκε ότι πρέπει να επιβάλλεται σε όλα τα κράτη. Η ίδια υποχρέωση επαναβεβαιώθηκε με τη Διακήρυξη της Μανίλα (1982) ώστε σήμερα να μην αμφισβητείται από κανένα κράτος 2. Με τις διατάξεις αυτές τίθενται τα θεμέλια για ειρηνική επίλυση των διαφορών μεταξύ των κρατών. Αργότερα στη σύγχρονη Διεθνή Δικαιοσύνη ο κανόνας που επιβάλλει την ειρηνική επίλυση των διαφορών θα συμπληρωθεί από ένα πλαίσιο κανόνων, βάσει των οποίων θα ορίζονται οι στόχοι, οι διαδικασίες, οι αρμοδιότητες και γενικότερα όλα εκείνα τα στοιχεία που συγκροτούν το πλαίσιο ενός οργανωμένου διεθνούς συνόλου. Στους κόλπους του διεθνούς δικαίου δημιουργήθηκε παράλληλα και ένα άλλο είδος δικαίου το ανθρωπιστικό δίκαιο το οποίο άρχισε να αναπτύσσεται γύρω στον 19 ο αι. και αφορούσε περιπτώσεις εκδήλωσης ακραίων μορφών αδίκου όπως μαζικές εκτελέσεις, γενοκτονία και κάθε είδους φρικαλεότητες που εκδηλώνονται σε περίοδο πολέμου. Το ανθρωπιστικό δίκαιο αποτελεί σημαντική τομή καθώς είναι ένα δίκαιο πέρα και υπεράνω των κρατών, ακόμη και χωρίς τη δική τους σύμπραξη και μάλιστα με εθιμική επιβολή, είναι ένα δίκαιο που εξελίσσεται καθώς ρυθμίζει ένα πεδίο που αφορά ένα μεγάλο αριθμό προσβαλλόμενων εννόμων αγαθών. Φυσικά η Διεθνή Κοινότητα μπροστά στις φρικαλεότητες που διεπράχθησαν κατά τη διάρκεια των γενόμενων γενοκτονιών δεν μπορούσαν να μείνουν ατιμώρητες. Για το λόγο αυτό εξαιτίας του αποτρόπαιου χαρακτήρα των εγκλημάτων αυτών, το ανθρωπιστικό δίκαιο αναπτύχθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να αφορά και το πεδίο του Ποινικού Δικαίου. Η ουσία της εφαρμογής του διεθνούς ποινικού δικαίου έγκειται στην αρχή aut dedere aut judicare 3, με την έννοια ότι τα κράτη έχουν την υποχρέωση είτε να διώκουν ποινικά είτε να εκδίδουν τα άτομα που διαπράττουν διεθνή εγκλήματα και να βοηθούν με κάθε τρόπο τα κράτη που προβαίνουν σε έρευνα με σκοπό την ενδεχόμενη δίωξη τους. Προς εφαρμογή της αρχής αυτής για την δίωξη τέτοιων εγκλημάτων τα κράτη οφείλουν να ενσωματώσουν στο εσωτερικό τους δίκαιο τόσο τα διεθνή εγκλήματα όσο και την υποχρέωση τήρησης της αρχής αυτής. Επιπρόσθετα τα κράτη έχουν την υποχρέωση να διασφαλίσουν την παραδειγματική τιμωρία όσων κρίθηκαν ένοχοι στα πλαίσια μιας δίκαιης δίκης. Η αναγνώριση των κρατών να εφαρμόζουν τους κανόνες του διεθνούς ποινικού δικαίου αναφέρεται ως έμμεσο σύστημα εφαρμογής, το οποίο ενσωματώνεται στις ουσιαστικού διεθνούς ποινικού δικαίου συμβάσεις και καθρεφτίζεται στο εθιμικό δίκαιο 4. Το σύστημα αυτό βασίζεται στα 2 Βλ. Κ. Ιωάννου- Σ. Περράκη, Εισαγωγή στη Διεθνή Δικαιοσύνη Α Γενική θεωρία και θεσμικές εφαρμογές εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα 2004, σελ. 4 και επ. 3 Βλ. Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Τα εγκλήματα πολέμου, νομική βιβλιοθήκη 2006, σελ.480 και επ. 4 Αντίθετα με τις υπόλοιπες αρχές του δικαίου έκδοσης, το πεδίο εφαρμογής της περιορίζεται σε ορισμένα μόνο εγκλήματα εξαιρετικής βαρύτητας για τα οποία είναι δυνατό να ζητηθεί η έκδοση. Όπως για παράδειγμα οι σοβαρές παραβάσεις του ανθρωπιστικού δικαίου. Η κατοχύρωση της αρχής αυτής στο συγκεκριμένο πεδίο θεωρείται ότι είχε λάβει χώρα με τις Συμβάσεις της Γενεύης 10

11 εθνικά νομικά συστήματα. Από την άλλη μεριά άμεσο σύστημα εφαρμογής θεωρείται το σύστημα όπου η διεθνής κοινότητα συστήνει ανακριτικά και δικαιοδοτικά όργανα για να εφαρμόσουν απευθείας το διεθνές ποινικό δίκαιο στα άτομα και όχι στα κράτη καθιερώνοντας έτσι την αρχή της ατομικής ποινικής ευθύνης. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται η αποτελεσματική τιμωρία των υπαιτίων για εγκλήματα διεθνούς δικαίου. Για να γίνει κατανοητή η συμβολή της Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης στο Διεθνές Δίκαιο και συγκεκριμένα στα ζητήματα εκείνα που αφορούν τη γενοκτονία και την εθνοκάθαρση, θα πρέπει να αναλυθούν τα βασικά εκείνα γεγονότα που συντέλεσαν στο να πάρει τη σημερινή της μορφή. Έτσι στην παρούσα διπλωματική ξεδιπλώνεται μέσω της ιστορικής αναδρομής η πορεία της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης από τη στιγμή που τα κράτη σταμάτησαν να παίζουν το ρόλο του απαθή θεατή και ανέλαβαν δράση όχι μόνο για να τιμωρήσουν τα εγκλήματα που ήδη διεπράχθησαν αλλά και να βάλουν ένα τέλος στις βλέψεις για εξουσία μέσω της βίας αθώων ομάδων και πληθυσμών. Σημαντικός σταθμός στην προσπάθεια αυτή αποτέλεσε η Σύμβαση για την γενοκτονία η οποία για πρώτη φορά προβλέπει ποιες αξιόποινες πράξεις ορίζονται ως γενοκτονία και συγχρόνως ποιες ποινές επισύρουν οι πράξεις αυτές, με σκοπό την αποθάρρυνση των μελλοντικών γενιών στην διάπραξη τέτοιων φρικαλεοτήτων. Συγχρόνως θα παρουσιαστούν παραδείγματα περιπτώσεων από την σύγχρονη ιστορία στα οποία η αναγνώριση ενός εγκλήματος ως γενοκτονία τελικά δεν είναι τόσο εύκολη υπόθεση. Ειδικότερα έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια και να γίνουν πολλές αλλαγές μέχρι η διεθνή σκηνή να φτάσει στη σημερινή της μορφή. Μία περίπτωση που θα αναλυθεί εις βάθος αποτελεί η γενοκτονία των Αρμενίων, η οποία παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι τόσο για το ίδιο το γεγονός αλλά κυρίως για την στάση της Τουρκίας και των άλλων κρατών που τάσσονται υπέρ της και αρνούνται πεισματικά την αναγνώριση αυτή. Ποιες πολιτικές σκοπιμότητες κρύβονται πίσω από αυτή την άρνηση, ποια η ευθύνη των κρατών στη διάπραξη των εγκλημάτων και ποιος ο ρόλος της σύμβασης του 1948 στην πρόληψη και καταστολή των εγκλημάτων για τη γενοκτονία αλλά και άλλων συμβάσεων που αφορούν εγκλήματα πολέμου όπως η εθνοκάθαρση; Μπόρεσαν τελικά οι Συμβάσεις να σταματήσουν τη διάπραξη τέτοιων εγκλημάτων; Σημαντική αρωγή στην προσπάθεια αυτή παρέχουν τα δικαστήρια τα οποία μέσω της εξέλιξης τους και της πλούσιας νομολογίας τους κατάφεραν σε μεγάλο βαθμό όσο τους επέτρεπε η δικαιοδοσία τους αλλά και μερικές φορές ξεπερνώντας ακόμη και αυτή να θέσουν όρια και φραγμούς, να φροντίσουν για την τήρηση των όρων των Συμβάσεων αλλά και να απονείμουν δικαιοσύνη εκεί που έπρεπε. καθιστώντας με αυτό τον τρόπο το ανθρωπιστικό δίκαιο ως τον πρώτο κλάδο που την ανέδειξε. Έκτοτε, η αρχή συμπεριλήφθηκε σε αρκετά κείμενα διεθνούς ενδιαφέροντος κι έγινε συχνά αντικείμενο επίκλησης στη διεθνή νομολογιακή πρακτική, ώστε να αντιμετωπίζεται πλέον χωρίς καμιά αμφιβολία ως αρχή του εθιμικού διεθνούς δικαίου, η οποία δεσμεύει τα κράτη πέρα και πάνω από τις συμβατικές τους δεσμεύσεις. Βλ. Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων Τα Εγκλήματα Πολέμου Νομική Βιβλιοθήκη ( 2006) σελ

12 Κεφάλαιο 1 ο 1. Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο και τα εγκλήματα πολέμου Το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο ή δίκαιο ενόπλων συρράξεων αναπτύχθηκε στους κόλπους του Διεθνούς Δικαίου 5. Είναι ένα σύνολο κανόνων και αρχών συμβατικού και εθιμικού χαρακτήρα, το οποίο στοχεύει στην επίλυση ζητημάτων ανθρωπιστικής φύσεως που αφορούν και προκύπτουν άμεσα από ένοπλες συρράξεις διεθνούς, ή μη χαρακτήρα. Το πλέγμα αρχών και κανόνων του επιδιώκει, αφενός, να προστατεύσει στη διάρκεια ένοπλης σύρραξης τα πρόσωπα που δεν μετέχουν (άμαχοι) ή δεν μετέχουν πια (τραυματίες, αιχμάλωτοι, ασθενείς ναυαγοί) στις εχθροπραξίες. Αφετέρου να περιορίσει τα μέσα και τις μεθόδους που μπορούν να επιλέξουν τα Μέρη στη σύρραξη. Το πεδίο εφαρμογής του ρυθμίζει περιπτώσεις που αφορούν τη διάπραξη μορφών ακραίου αδίκου όπως η γενοκτονία και οι φρικαλεότητες που συμβαίνουν σε περίοδο πολέμου και οι οποίες απλώνονται συνήθως λόγω της μαζικής τους μορφής σε ένα μεγάλο αριθμό προσβαλλόμενων έννομων αγαθών. Η ανάπτυξη του οφείλεται κατά κύριο λόγο στη Διεθνή Κοινότητα η οποία δεν μπορούσε να μείνει αμέτοχη στον αποτρόπαιο χαρακτήρα ορισμένων εγκλημάτων. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η επέκταση των δραστηριοτήτων της κατά τρόπο θεσμικό και στο χώρο του ποινικού δικαίου. Άμεση προτεραιότητα της ήταν η τιμωρία όλων αυτών που είχαν αναμειχθεί στα εν λόγω εγκλήματα. Βέβαια η επέκταση αυτή στο χώρο του ποινικού δικαίου ήταν εύλογο να προκαλέσει αρκετά προβλήματα στην πράξη. Η ιδιομορφία του ποινικού δικαίου, η ανάγκη δημοκρατικής νομιμοποίησης του αλλά και η παράμετρος των πολιτικών σκοπιμοτήτων στη δίωξη μιας αξιόποινης πράξης αποτελούσαν σημαντικά προβλήματα που έπρεπε να ληφθούν σοβαρά υπόψη από τη Διεθνή Κοινότητα εφόσον ήθελε να τάσσεται στο πλευρό της νομιμότητας. Η λύση με τη σύσταση των ad hoc διεθνών δικαστηρίων συνέχιζε να δημιουργεί αρκετά προβλήματα. Για το λόγο αυτό μετά από μια μακρά πορεία διεθνούς κινητικότητας δημιουργήθηκε το πρώτο μόνιμο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Το Δικαστήριο αυτό έδινε μια ελπίδα ως προς την επίλυση των παραπάνω προβλημάτων. Το καταστατικό του 6 όριζε ότι αφενός θα γίνεται προσπάθεια συμπληρωματικής αρμοδιότητας του ΔΠΔ προς αυτήν των συμμετεχόντων κρατών, ώστε να μπορεί να γίνεται αποτελεσματική δίωξη όλων των ενόχων που κατηγορούνται για βιαιοπραγίες και 5 Βλ. Κ. Χατζηκωνσταντίνου, Προσεγγίσεις στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, εκδόσεις Ι. Σιδέρη(2009) σελ 25 επ. 6 Υιοθετήθηκε την 17 η Ιουλίου 1998 από τη Διπλωματική Σύνοδο των Υψηλών Αντιπροσώπων για τη Δημιουργία ενός Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου και τέθηκε σε ισχύ την 1 η Ιουλίου 2002, αφού συμπληρώθηκε ο αναγκαίος αριθμός επικυρώσεων (60) από τα κράτη που το υπέγραψαν. Στην Ελλάδα κυρώθηκε με το ν. 3003/

13 φρικαλεότητες και αφετέρου προσπάθεια για την οριοθέτηση ενός ποινικού δικαίου των εθνών για τη δίωξη των εγκλημάτων του ανθρωπιστικού δικαίου. Σύμφωνα με το καταστατικό το ΔΠΔ μπορεί να δράσει σε περιπτώσεις εγκλημάτων ανθρωπιστικού δικαίου, γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και επίθεση. Το ΔΠΔ ενεργοποιείται είτε από οποιοδήποτε συμβαλλόμενο μέρος είτε από το ΣΑ είτε από τον Εισαγγελέα για εγκλήματα που εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του και τελούνται είτε στο έδαφος συμβαλλόμενου μέρους είτε από πολίτη συμβαλλόμενου μέρους. Η εξέλιξη του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Αποκλειστικό τμήμα αυτού αποτελούν τα εγκλήματα πολέμου με τα οποία το ΔΠΔ ουκ ολίγες φορές ασχολήθηκε. Είναι γεγονός ότι τα εγκλήματα πολέμου υπάγονται στο χώρο του διεθνούς δικαίου λόγω των κρατών που είναι αναμειγμένα κάθε φορά και η ποινική δίωξη είναι αρκετά δύσκολο να εφαρμοστεί. Η εξέλιξη του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου συνέβαλε στο να εντάσσονται στα εγκλήματα πολέμου όχι μόνο οι σοβαρές παραβιάσεις του δικαίου που εφαρμόζεται σε διεθνείς ένοπλες συγκρούσεις αλλά και σε ένοπλες συγκρούσεις στα πλαίσια ενός και του αυτού κράτους( εμφύλιες συγκρούσεις) οπότε και επεκτάθηκε η αρμοδιότητα του. Τέλος κατά ένα μεγάλο βαθμό τα εγκλήματα πολέμου βασίζονται σε παραβιάσεις εθιμικού δικαίου καθώς και σε ζητήματα που αφορούν ατομική ευθύνη ανωτέρων, λειτουργία της προσταγής κτλ που μπαίνουν σε εξαιρετικά δύσβατα μονοπάτια του ποινικού δικαίου 7. Η ποινικοποίηση των παραβάσεων των εγκλημάτων πολέμου στο διεθνές δίκαιο προχωρούσε με μεγάλη διστακτικότητα έως και το 1929, οπότε και η υποχρέωση ποινικοποίησης επεκτάθηκε σε όλες τις παραβάσεις που προβλέπονταν στη Σύμβαση της Γενεύης του Και πάλι όμως υπήρχε διστακτικότητα στην προσαρμογή των εθνικών (ποινικών) νομοθεσιών. Αργότερα μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο η επιταγή για την τιμωρία των εγκληματιών του πολέμου έγινε πιο απαιτητική με αποτέλεσμα τη σύναψη των συμβάσεων της Γενεύης του 1949, οι οποίες με τρόπο σαφή όρισαν τις υποχρεώσεις κάθε συμβαλλόμενου κράτους ως προς τη λήψη μέτρων ποινικού χαρακτήρα. Στις Συμβάσεις αυτές τα Συμβαλλόμενα Μέρη υποχρεούνταν να τυποποιήσουν σε εγκλήματα όλες εκείνες τις πράξεις που χαρακτηρίζονται από τις Συμβάσεις ως εγκλήματα πολέμου και επιπλέον έχουν την υποχρέωση να καθορίσουν κατά το πρότυπο του ευρωπαϊκού ποινικού δικαίου τις ποινικές κυρώσεις που αυτές επισύρουν. Επιπρόσθετα αξιόποινη με βάση τις Συμβάσεις ορίζεται όχι μόνο η φυσική αλλά και η ηθική αυτουργία 8. Έτσι με τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 τα συμμετέχοντα κράτη ανέλαβαν την υποχρέωση να προβλέψουν και ποινικές κυρώσεις για όλες τις πράξεις που συνιστούν σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων αυτών, καθώς και την ποινική δίωξη 7 Βλ. Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Τα εγκλήματα πολέμου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2006 σελ. 28 και επ. 8 Βλ. Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Τα εγκλήματα πολέμου, Νομική Βιβλιοθήκη 2006, σελ. 51 και επ. 13

14 των ατόμων που είναι αναμειγμένα σε τέτοιες υποθέσεις 9. Επιπρόσθετα δόθηκε το δικαίωμα στα κράτη να προσάγουν ενώπιον των δικαστηρίων ανεξάρτητα από την εθνικότητα τους υπευθύνους αυτών. Το δικαίωμα αυτό επαναλαμβάνεται και στο καταστατικό ίδρυσης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Με την υπογραφή αυτού δίνεται η δυνατότητα στα κράτη και συγκεκριμένα στα εθνικά τους δικαστήρια να επιλαμβάνονται υποθέσεων που αφορούν παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, εκπληρώνοντας με αυτό τον τρόπο υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει ήδη μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι παραπάνω υποχρεώσεις υπάρχουν και στο καταστατικό του ΔΠΔ όπου στο προοίμιο αυτού αναφέρεται ότι τα σοβαρότερα εγκλήματα που ενδιαφέρουν τη διεθνή κοινότητα δεν θα πρέπει να μένουν ατιμώρητα αλλά και επίσης ότι η ποινική τους δίωξη θα πρέπει να εξασφαλίζεται με τη λήψη μέτρων σε εθνικό επίπεδο και με την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Παράλληλα τα κράτη υποχρεώνονται να δώσουν ένα τέλος στην ατιμωρησία των υπευθύνων τέτοιων εγκλημάτων 10 δεσμευόμενοι να ασκήσουν την ποινική τους δικαιοδοσία όταν αυτό είναι απαραίτητο 11. Συγκεκριμένα η απόφαση 2003/335/ΕΥ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 8 ης Μαΐου 2003 σχετικά με τη διερεύνηση και δίωξη της γενοκτονίας, των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και των εγκλημάτων πολέμου αναφέρει ότι «το καταστατικό το οποίο επικυρώθηκε από όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης την 17 η Ιουλίου του 1998, βεβαιώνει ότι τα σοβαρότερα εγκλήματα που αφορούν τη διεθνή κοινότητα ως σύνολο, ιδίως η γενοκτονία, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου, δεν πρέπει να παραμένουν ατιμώρητα και ότι πρέπει να εξασφαλίζεται η αποτελεσματική δίωξη τους με τη λήψη μέτρων σε εθνικό επίπεδο και με την ενίσχυση της διεθνούς συνεργασίας. Το καταστατικό της Ρώμης υπενθυμίζει ότι αποτελεί υποχρέωση κάθε κράτους να απονέμει δικαιοσύνη κατά των υπευθύνων εγκλημάτων πολέμου. Τέλος στο καταστατικό τονίζεται και ο συμπληρωματικός χαρακτήρας του ως προς την εθνική ποινική δικαιοδοσία. Η αποτελεσματική διερεύνηση και η κατά περίπτωση δίωξη της γενοκτονίας, των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και των εγκλημάτων πολέμου θα πρέπει να εξασφαλίζεται χωρίς να υπεισέρχεται το θέμα της δικαιοδοσίας του ΔΠΔ 12.» 9 Βλ. άρθρο 49 Σύμβαση της Γενεύης І : «Τα Υψηλά Συμβαλλόμενα Μέρη υποχρεούνται να λάβουν άπαντα τα αναγκαία νομοθετικά μέτρα δια τον καθορισμό των κυρώσεων των επιβλητέων εις τα πρόσωπα, άτινα προέβησαν ή έδωσαν εις άλλους διαταγήν να προβούν εις οιανδήποτε σοβαράν παραβίασιν της παρούσης Συμβάσεως ως αι παραβάσεις αύται καθορίζονται εις το επόμενον άρθρον. Έκαστον Συμβαλλόμενον Μέρος θα έχη την υποχρέωσιν ν αναζητήση τα πρόσωπα τα κατηγούμενα ότι προέβησαν ή έδωσαν εις άλλους διαταγήν να προβούν εις οιανδήποτε των σοβαρών τούτων παραβάσεων και οφείλει να παραπέμψη τα πρόσωπα ταύτα ενώπιον των Δικαστηρίων του, οιαδήποτε και αν είναι η εθνικότης των. Δύναται επίσης, εάν το προτιμά, και υπό τους προβλεπόμενους υπό της ιδίας αυτού νομοθεσίας όρους, να παραδώση τα ειρημένα πρόσωπα προς εκδίκασιν εις έτερον Συμβαλλόμενον Μέρος, το οποίον ενδιαφέρεται δια την δίωξιν των, εφ όσον το Συμβαλλόμενον τούτο Μέρος έχει εναντίον των επαρκείς λόγους διώξεων». 10 Βλ. Προοίμιο καταστατικού ΔΠΔ άρθρα 4,5 11 Βλ στο ίδιο άρθρο 6 12 ΕΕ της , L 118/12, σημεία 2-4 προοιμίου 14

15 Βέβαια για να μπορέσει ένα δικαστήριο να ασκήσει αποτελεσματικά την εξουσία του δεν αρκείται στην ύπαρξη μόνο ενός νομοθετικού κειμένου. Τα εθνικά δικαστήρια δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν διεθνή εγκλήματα όταν δεν υπάρχουν οι απαραίτητες βάσεις και δομές. Απαραίτητη προϋπόθεση για την άσκηση ποινικής δικαιοσύνης αποτελεί η ενίσχυση των μηχανισμών δικαστικής συνεργασίας. Μέσα από τη συνεργασία των κρατών στις δικαστικές υποθέσεις η άσκηση της δικαιοδοσίας τους θα γίνεται ακόμη πιο αποτελεσματική. Συμπερασματικά, για να σταματήσουν οι σφαγές και οι φρικαλεότητες η Διεθνής Κοινότητα έκανε ένα άλμα προς την ποινική δικαιοσύνη δημιουργώντας το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο με το οποίο επιδιώκονταν να ρυθμιστούν περιπτώσεις ακραίων μορφών αδίκου, όπως εγκλημάτων γενοκτονίας ή των φρικαλεοτήτων του πολέμου. Βέβαια τα προβλήματα που δημιούργησε αυτό το άλμα ήταν πάρα πολλά. Από την μια μεριά το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο μετά από εξουσιοδότηση του Συμβουλίου Ασφαλείας ΟΗΕ έδινε το δικαίωμα επέμβασης στο έδαφος ενός άλλου κράτους ως τελευταία λύση με σκοπό την επαναφορά της τάξης και ασφάλειας, το σταμάτημα πράξεων βίας και την ομαλή επανένταξη τόσο των θυμάτων όσο και των θυτών στην τοπική κοινωνία 13. Παρόλα αυτά το εγχείρημα αυτό πάσχει τόσο από νομική όσο και από πραγματική άποψη. Δεν είναι πάντα ξεκάθαρο το μέγεθος της βίας και του μίσους που αναπτύσσεται στις τοπικές κοινωνίες. Ως αποτέλεσμα της παραπάνω παραδοχής αποτελεί το γεγονός ότι ακόμη και μια πρόχειρη επέμβαση μπορεί να οδηγήσει σε οικονομική και στρατιωτική καταστροφή. Έπειτα σε νομικό επίπεδο η παρέμβαση η οποία δικαιολογείται από την ευθύνη προστασίας αποτελεί ένα αδύναμο όπλο σε σχέση με τη εθιμική αλλά και νομική ισχύ της εθνικής κυριαρχίας. Τέλος η δικαιολόγηση μιας ανθρωπιστικής παρέμβασης πολλές φορές χρειάζεται την υποστήριξη της κοινής γνώμης. Για το λόγο αυτό οι κυβερνήσεις αλλά και τα θύματα πολλές φορές διογκώνουν τα γεγονότα θεωρώντας ότι πρόκειται για γενοκτονία με στόχο την υποστήριξη της κοινής γνώμης σε τέτοιου είδους ανθρωπιστικές επεμβάσεις χωρίς όμως στην πραγματικότητα να πρόκειται για γενοκτονία. Από την άλλη μεριά πώς μπορούσε το ποινικό δίκαιο το οποίο χαρακτηρίζεται κυρίως από την άσκηση κρατικής εξουσίας να εναρμονιστεί με το διεθνές δίκαιο; η δημιουργία ad hoc Δικαστηρίων τα οποία θα είχαν καθορισμένη διάρκεια αλλά και έκταση αρμοδιοτήτων ανέγειραν πολλά ερωτήματα όπως ποιος ο ρόλος του Δικαστή και του Νομοθέτη κατά τη δημιουργία ενός τέτοιου Δικαστηρίου, και πως μπορεί να εξασφαλιστεί αποτελεσματικά η αρχή της νομιμότητας. 13 Η Αρχή της Ευθύνης Προστασίας απέκτησε τη νομιμοποιητική της βάση το 2005 όπου στο κείμενο της Παγκόσμιας Διάσκεψης Κορυφής στις παραγράφους 138 και 139 αναγνώρισε την ευθύνη των κρατών και της διεθνούς κοινότητας για την προστασία των πληθυσμών από τον κίνδυνο της γενοκτονίας, εγκλημάτων πολέμου, εθνοκάθαρσης και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Ακολούθησε το 2006 η Απόφαση 1674 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ην. Εθνών, η οποία επιβεβαιώνει τις διατάξεις των παραγράφων 138 και 139 του ανωτέρω κειμένου της Παγκόσμιας Διάσκεψης Κορυφής σχετικά με την αρχή αυτή. Βλ. Michael Byers, (2005) War Law, Understanding International Law and Armed Conflict σελ.104 και επ. 15

16 2. Η πορεία της σύγχρονης Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης Γενικά στοιχεία Το τέλος του Β Παγκοσμίου Πόλεμου αποτελεί σταθμό και σηματοδοτεί μια νέα τάξη πραγμάτων στο χώρο της Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης. Ο αντίκτυπος από τις βιαιότητες και τις ακρότητες του πολέμου αυτού ήταν τέτοιας ισχύος που προκάλεσε την παγκόσμια κοινή γνώμη για τιμωρία των ενόχων. Στις 30 Οκτωβρίου 1943, με τη Διακήρυξη της Μόσχας οι κυβερνήσεις της Σοβιετικής Ένωσης, του Ηνωμένου Βασιλείου, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Κίνας ζήτησαν την έγκαιρη ίδρυση ενός διεθνούς οργανισμού για τη διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας γνωστοποιώντας παράλληλα στους ιθύνοντες των μελών του Άξονα, ότι τα ειδεχθή εγκλήματα που διέπραξαν κατά τη διάρκεια του πολέμου δεν θα μείνουν ατιμώρητα με το πέρας αυτού 14. Έτσι, μετά τη λήξη του πολέμου και μετά από μια σειρά διασκέψεων γίνονται πράξη αυτά που όριζε η Διακήρυξη αποτυπωμένα πλέον στη Σύμβαση του Λονδίνου 15, την 8 η Αυγούστου Βασικά χαρακτηριστικά της εν λόγω Διακήρυξης είναι ότι για πρώτη φορά στην ιστορία των διεθνών σχέσεων διώκονται μέλη της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας ενός κράτους, για πρώτη φορά διατυπώνεται η αντικειμενική υπόσταση τριών διεθνών εγκλημάτων, ήτοι των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, της επίθεσης και των εγκλημάτων πολέμου και τέλος, για πρώτη φορά αποφασίζεται η σύσταση ενός διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου για την απονομή δικαιοσύνης. Η Διακήρυξη της Μόσχας και η Σύμβαση του Λονδίνου αποτέλεσαν πρόδρομο για την απονομή δικαιοσύνης σε εγκλήματα που τελούνται κατά τη διάρκεια του πολέμου αλλά αποσιωπούνται είτε λόγω πολιτικών σκοπιμοτήτων είτε λόγω της δυσκολίας χαρακτηρισμού ενός εγκλήματος σε μια πιο ειδικότερη μορφή. Δυστυχώς μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου κα έπειτα πέρασε σχεδόν μισός αιώνας μέχρι να υπάρξει δίωξη για παρόμοια εγκλήματα που τελέστηκαν σε ένοπλες συρράξεις ή για σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο λόγος ήταν η περίοδος του Ψυχρού Πολέμου η οποία κράτησε από το 1947 έως και την πτώση του τείχους του Βερολίνου στις 11 Νοεμβρίου Κατά την περίοδο αυτή όσες προσπάθειες έγιναν για δίωξη ενόχων ή τη δημιουργία ενός πιο διαρκούς διεθνούς ποινικού δικαστηρίου έπεσαν στο κενό. Σε κάθε περίπτωση η σύμβαση του Λονδίνου 14 Την 30 η Οκτωβρίου 1943 οι Ρούζβελτ, Στάλιν και Τσόρτσιλ υπέγραψαν την Διακήρυξη της Μόσχας, σύμφωνα με την οποία «οι Γερμανοί εγκληματίες πολέμου θα έπρεπε να επιστρέψουν στις χώρες, στις οποίες είχαν λάβει χώρα τα εγκλήματα τους και να δικαστούν από τους ανθρώπους, τους οποίους είχαν προσβάλει». Bandekas Ilias & Nash Suzan, International Criminal Law, second edition 2003, Cavendish Publishing σελ Η Συμφωνία του Λονδίνου περιελάμβανε 30 άρθρα και προέβλεπε (άρθρο 2) τετραμελή σύνθεση του Δικαστηρίου με έναν αντιπρόσωπο από κάθε χώρα (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, ΕΣΣΔ και Γαλλία) και έναν αναπληρωματικό, σε περίπτωση κωλύματός του. Τους αντιπροσώπους όριζε το καθένα από τα συμβαλλόμενα κράτη. 16

17 αποτέλεσε αναμφισβήτητα τομή για την εδραίωση της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ενώ η επιθυμία για την δίωξη των υπευθύνων και την απόδοση διεθνούς ποινικής ευθύνης στο χώρο του διεθνούς δικαίου, αποτέλεσε τον πρόδρομο για την δημιουργία και άλλων διεθνών ποινικών δικαιοδοτικών οργάνων, όχι μόνο ad hoc αλλά και μόνιμων. I. Οι Δίκες της Νυρεμβέργης και του Τόκυο Ως αποτέλεσμα της Σύμβασης του Λονδίνου ήταν η σύσταση δύο δικαιοδοτικών οργάνων ένα για την εκδίκαση και τιμωρία των μεγαλύτερων εγκληματιών πολέμου του Ευρωπαϊκού Άξονα και το άλλο για εγκλήματα που συνέβησαν στην Άπω Ανατολή. Συγκεκριμένα, δυνάμει της από 8 Αυγούστου 1945 Συμφωνίας του Λονδίνου, ιδρύθηκε το Στρατιωτικό Δικαστήριο της Νυρεμβέργης 16. Ενώ για τα εγκλήματα που τελέστηκαν στην Άπω Ανατολή, συστάθηκε το Στρατιωτικό Δικαστήριο του Τόκιο 17, όχι όμως με Συνθήκη αλλά δυνάμει της από 19 Ιανουαρίου 16 Το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο ιδρύθηκε βάσει συμφωνίας που υπεγράφη στις 8 Αυγούστου 1945 στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, από τους τέσσερις «νικητές» του πολέμου (το Ηνωμένο Βασίλειο, τις ΗΠΑ, τη Γαλλική Δημοκρατία και την ΕΣΣΔ) για την εκδίκαση και τιμωρία των μεγαλύτερων εγκληματιών πολέμου του Ευρωπαϊκού Άξονα. Το καταστατικό του, αποτελείται από 30 άρθρα, τα οποία επισυνάπτονται ως παράρτημα στη συμφωνία. Το καταστατικό αναφέρεται σε θέματα που αφορούν την οργάνωση του Δικαστηρίου, την ατομική ευθύνη, την οργάνωση για την άσκησης ποινικής δίωξης, τα δικαιώματα του κατηγορουμένου με σκοπό τη διασφάλιση μιας δίκαιης δίκης, τα αποδεικτικά στοιχεία, τη διαδικασία στο ακροατήριο, την απόφαση και στην εκτέλεση της ποινής. Το άρθρο 6 του Καταστατικού καθορίζει τα αντικειμενικά στοιχεία των εγκλημάτων κατά της ειρήνης, τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Οι δικονομικοί κανόνες τη ς Νυρεμβέργης εσωκλείονται σε 11 άρθρα. Τυχόν δικονομικά προβλήματα επιλύονταν με αποφάσεις του δικαστηρίου. Τον Οκτώβριο του 1945 συνολικά 24 άτομα δικάστηκαν. Ένα από αυτά δικάστηκε ερήμην. Μόλις έναν χρόνο μετά, ανακοινώθηκαν οι αποφάσεις. Έντεκα εξ αυτών καταδικάστηκαν σε θάνατο με απαγχονισμό, τρεις σε ισόβια κάθειρξη και τέσσερις σε κάθειρξη από 10 μέχρι 20 χρόνια. Ενώπιον του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου βρέθηκαν πρώτοι κατηγορούμενοι οι στενοί συνεργάτες του Αδόλφου Χίτλερ και πρωτεργάτες της ναζιστικής θηριωδίας, μεταξύ των οποίων και οι H.W.Göring, R. Hess, και J. Von Ribbentrop. Στις 20 του Νοέμβρη του 1945 οδηγήθηκαν στο Παλάτι της Δικαιοσύνης, στη Νυρεμβέργη της Γερμανίας, ενώπιον των στρατιωτικών δικαστών από τις ΗΠΑ, τη Μ. Βρετανία, τη Γαλλία και την Σοβιετική Ένωση, 24 πολιτικοί και στρατιωτικοί της Ναζιστικής Γερμανίας, για τη δίκη που έμεινε γνωστή ως η Δίκη των Σημαντικότερων Εγκληματιών Πολέμου. Βλ. Roelof Haveman, op.cit.p.12 και tvxs.gr / σαν /εξήντα-πέντε-χρόνια-από τη δίκη-της- Νυρεμβέργης (Accessed: ) 17 Το Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για την Άπω Ανατολή «Δικαστήριο του Τόκιο» δημιουργήθηκε για να δικάσει τους Ιάπωνες εγκληματίες πολέμου. Ιδρύθηκε τον Ιανουάριο του 1946 όχι με Συνθήκη, όπως στο Δικαστήριο της Νυρεμβέργης αλλά με εκτελεστικό διάταγμα του Ανώτατου Διοικητή Συμμαχικών Δυνάμεων Ιαπωνίας, του Αμερικανού Στρατηγού Douglas MacArthur. Ο χάρτης του τέθηκε σε ισχύ τον Απρίλιο του 1946 και βασιζόταν στον χάρτη της Νυρεμβέργης. Αποτελείται μόνο από 17 άρθρα που αφορούν μεταξύ άλλων την δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, την ατομική ευθύνη, τις διαδικασίες για δίκαιη δίκη, αποδεικτικά στοιχεία την απόφαση και την εκτέλεση της ποινής. Τον Απρίλιο του 1946, λίγες μέρες μετά τον καθορισμό του Χάρτη, 28 πρόσωπα δικάστηκαν. Τον Νοέμβριο του 1948 εκδόθηκαν οι αποφάσεις οι οποίες καταδίκασαν 7 από αυτούς σε θάνατο με 17

18 1946 Ειδικής Διακηρύξεως του Ανώτατου Διοικητή των συμμαχικών Δυνάμεων στον Ειρηνικό, στρατηγού Μακάρθουρ. Τα δικαστήρια αυτά από την σύσταση τους δέχτηκαν αρκετά έντονες επικρίσεις οι οποίες εστιάζονταν κυρίως στη νομιμότητα της λειτουργίας τους 18. Σε κάθε περίπτωση τα Δικαστήρια αυτά αποτέλεσαν τα πρώτα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια και μάλιστα αποτέλεσαν την βάση για την ίδρυση και βελτίωση της λειτουργίας των επόμενων Διεθνών Ποινικών Δικαστηρίων. Επιπλέον αναμφίβολα η νομολογία τους αποτέλεσε την βάση για την σύνταξη της Συμβάσεως για την πρόληψη και τιμωρία του Εγκλήματος της Γενοκτονίας του 1948, τις Συμβάσεις της Γενεύης του 1949 και την ανάπτυξη της εσωτερικής νομοθεσίας πολλών κρατών αναφορικά με τα εγκλήματα του διεθνούς δικαίου 19. Τέλος, σημαντική ήταν η συμβολή τους ως προς την καθιέρωση της αρχή της ατομικής ποινικής ευθύνης. Το διεθνές ποινικό δίκαιο εφαρμόστηκε απευθείας σε άτομα από τα δικαστήρια αυτά, από δύο διεθνή δικαστικά όργανα τα οποία ιδρύθηκαν από μερικά μέλη της διεθνούς κοινότητας. Μέχρι τότε τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και τα εγκλήματα πολέμου αφορούσαν πρωτίστως ευθύνη κρατών παρά ατόμων. Η δίωξη των ατόμων για τα εγκλήματα πολέμου παρέμενε στην αρμοδιότητα των κρατών υπό το πρίσμα του διεθνούς δικαίου. Χάρη στα δικαστήρια της Νυρεμβέργης και του Τόκιο, καθιερώθηκε η αρχή της ατομικής ποινικής ευθύνης, σύμφωνα με την οποία, οποιοδήποτε άτομο ανεξαρτήτως βαθμού και θέσης, μπορεί να είναι υπεύθυνο για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ειρήνης και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας 20. απαγχονισμό, 16 σε ισόβια κάθειρξη, και δύο σε πρόσκαιρη κάθειρξη από 7 μέχρι 20 χρόνια. Βλ. Roelof Haveman, op.cit.p Bandekas Ilias & Nash Suzan, International Criminal Law, second edition 2003, Cavendish Publishing σελ Bandekas Ilias & Nash Suzan, International Criminal Law, second edition 2003, Cavendish Publishing σελ Roelof Haveman, Olga Kavran, Julian Nicholls, Supranational Criminal Law- A system sui generis, Intersentia, Antwerp-Oxford-New York, σ.σ. 1 και

19 II. ΑΠΌ ΤΑ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚA ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ AD HOC ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ Μετά το πέρας του Β Παγκοσμίου Πολέμου και για περίπου 50 χρόνια τα Δικαστήρια του Τόκιο και της Νυρεμβέργης υπήρξαν τα μόνα Διεθνή Δικαστήρια τα οποία δίκασαν άτομα κατηγορούμενα για εγκλήματα πολέμου. Παρά τη συμβολή τους όμως στη διάπλαση κανόνων της Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης υπήρξε έντονη κριτική ως προς την απονομή δικαιοσύνης καθώς επρόκειτο για στρατιωτικά ad hoc Δικαστήρια που ιδρύθηκαν από τους νικητές του πολέμου 21 και με ορισμό δικαστών από την πλευρά των νικητών. Λόγω του γεγονότος αυτού υπήρξαν σοβαρές ενστάσεις ως προς την αμεροληψία των δικαστηρίων αυτών. Όπως προαναφέρθηκε λόγω του κινδύνου για τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια αλλά και για να τιμωρηθούν οι φρικαλεότητες που τελέστηκαν κατά του άμαχου πληθυσμού κατά την διάρκεια των ενόπλων συρράξεων στην πρώην Γιουγκοσλαβία 22 αλλά και στην Ρουάντα 23, το Συμβούλιο Ασφαλείας αντέδρασε δημιουργώντας δύο ad hoc Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια ώστε να μπορέσει να φέρει στη δικαιοσύνη τους υπευθύνους των φρικαλεοτήτων αυτών. Τα Δικαστήρια αυτά, που ιδρύθηκαν μετά το τέλος του πολέμου, περιορίζονται από τις εντολές που έχουν που είναι συγκεκριμένες σε χώρο και χρόνο. Πρόκειται δηλαδή για ειδικά μη μόνιμα Δικαστήρια με σκοπό την εκδίκαση των εγκλημάτων που τελέστηκαν στις χώρες αυτές (ad hoc Δικαστήρια). Έτσι λοιπόν δυνάμει της από 25 Μαΐου 1993 υπ αριθμ. 827 Απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας των Η.Ε. συστάθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY). Περαιτέρω το έτος 1994 δυνάμει της υπ αριθμ. 977 Αποφάσεως του ως άνω οργάνου αποφασίστηκε η σύσταση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για την Ρουάντα (ICTR). Τα δικαστήρια αυτά δέχθηκαν πολλές επικρίσεις κατά τη λειτουργία τους οι οποίες αφορούσαν κυρίως την ευκαιριακή συγκρότηση τους, τη σύνθεση αλλά και το κατά πόσο τηρούνταν οι εγγυήσεις που απορρέουν από τους θεμελιώδεις κανόνες του 21 Συγκεκριμένα δικαστές και εισαγγελείς τοποθετήθηκαν από τους νικητές17(τέσσερις δικαστές, ήτοι από ένας για κάθε μία από τις 4 δυνάμεις συνολικά δηλ. Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ και Σοβιετική Ένωση., Βλ. Roelof Haveman, op.cit. p Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ΔΠΔΠΓ), συστήθηκε την 25 η Μαΐου1993 με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, που ενήργησε στα πλαίσια του κεφαλαίου VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Το Καταστατικό του απαρτίζεται από 34 άρθρα. Με βάση το άρθρο 15του Καταστατικού, τα μέλη του Δικαστηρίου, υιοθέτησαν στις αρχές του 1994 τους δικονομικούς κανόνες που αποτελούνται από 125 άρθρα. Βλ. Roelof Haveman, op.cit.p Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Ρουάντα, ιδρύθηκε την 8η Νοεμβρίου 1994 με απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας που ενήργησε στα πλαίσια του κεφαλαίου VII του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Το Καταστατικό του αποτελείται από 32 άρθρα. Οι δικονομικοί κανόνες θεσπίσθηκαν το 1995,σύμφωνα με το άρθρο 14 του Καταστατικού, και αποτελούνται από 126 κανόνες. Αρχικά οι δικονομικοί κανόνες ταυτίζονταν με αυτούς του ΔΠΔΠΓ αλλά στην πορεία διαφοροποιήθηκαν. Στις αρχές του 2003 συνολικά 55 άτομα παραπέμφθηκαν σε δίκη ενώπιον του ICTR, ενώ 10 άτομα καταδικάσθηκαν σε πρόσκαιρη ή ισόβια κάθειρξη. Ενώπιον του ΔΠΔΠΓ στις αρχές του 2003 συνολικά 46 άτομα παραπέμφθηκαν σε δίκη, ενώ 30 άτομα καταδικάσθηκαν σε φυλάκιση από 3 μέχρι 46 χρόνια. Βλ. Roelof Haveman, op.cit. p

20 ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου 24. Παρά τις δυσκολίες στην λειτουργία των Δικαστηρίων αυτών αφενός λόγω της έλλειψης βούλησης συνεργασίας από την πλευρά των κρατών της πρώην Γιουγκοσλαβίας και αφετέρου από προβλήματα οικονομικής και διοικητικής φύσεως του κράτους της Ρουάντα, η συνεισφορά τους ήταν πολύ μεγάλη καθώς λόγω της πλούσιας νομολογίας που παρήχθη εξαιτίας της εκδικάσεως πληθώρας υποθέσεων ενώπιον τους, κατέστη δυνατή η πληρέστερη τυποποίηση της υποστάσεως των εγκλημάτων που τελέστηκαν στις υπό κρίση υποθέσεις και ιδίως των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και του εγκλήματος της γενοκτονίας. III. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο Μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου και την εμπειρία των Δικαστηρίων της Νυρεμβέργης και του Τόκιο αλλά και την σύναψη της Συμβάσεως για την πρόληψη και καταστολή της Γενοκτονίας το 1948, τέθηκε το ζήτημα της ιδρύσεως ενός διεθνούς δικαιοδοτικού οργάνου για την τιμωρία ατόμων, κατηγορούμενων για γενοκτονία 25. Ανατέθηκε λοιπόν στην Διεθνή Επιτροπή Δικαίου η εξέταση του ζητήματος. Ωστόσο το ζήτημα αυτό πάγωσε για τις επόμενες δεκαετίες. Τα φρικτά εγκλήματα που διεπράχθησαν στην πρώην Γιουγκοσλαβία και την Ρουάντα αποτέλεσαν την αφορμή για την αναβίωση του ζητήματος, πιο επιτακτικά αυτή την φορά. Μάλιστα η πλούσια και σημαντική νομολογία του ΔΠΔΓ και του ΔΠΔΡ δημιούργησαν το κατάλληλο κλίμα στην διεθνή κοινότητα για την δημιουργία ενός μόνιμου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Έτσι λοιπόν μετά από έντονες διεργασίες υπεγράφη την 17 η Ιουλίου 1998 στην Ρώμη (από 120 χώρες αρχικά) το Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το οποίο τέθηκε σε ισχύ έπειτα από τις απαραίτητες επικυρώσεις την 1 η Ιουλίου 2002 και μπορεί να διώξει ποινικά εγκλήματα τα οποία τελέστηκαν από αυτή την ημερομηνία και έπειτα. Το Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης κυρώθηκε από τη χώρα μας με τον Ν.3003/02 ΦΕΚ.Α 75/ Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ( International Criminal Court ή αλλιώς ICC ή ICCt ) είναι ένα μόνιμο δικαστικό όργανο που διαθέτει διεθνή νομική προσωπικότητα 24 Βλ. Χ. Μπουρλογιάννη Βραϊλα, Είναι το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία αρμόδιο να κρίνει τον Slobodan Milosevic ; ΝΒ/2002, σελ.876 επ. 25 Bandekas Ilias & Nash Suzan, International Criminal Law, second edition 2003, Cavendish Publishing σελ Ευγ. Γιαρένη, όπ.π.σελ.63 επ. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2002 το ΚατΔΠΔ είχε υπογραφεί από 139 κράτη και έχει ήδη 87 επικυρώσεις ή προσχωρήσεις. Ως μόνιμο δικαστήριο (Αρθ.1 του ΚαtΔΠΔ), διαθέτει καθορισμένα όργανα (προδικαστικό συμβούλιο, Δικαστήριο α και β βαθμού, εισαγγελία, γραμματεία), επιλεγμένους φυσικούς δικαστές με επταετή θητεία και εγγυήσεις ανεξαρτησίας. 20

21 και έχει έδρα την Χάγη της Ολλανδίας. Έχει δικαιοδοσία να δικάζει άτομα και όχι Κράτη για τα πιο σοβαρά εγκλήματα που απασχολούν τη Διεθνή κοινότητα, ήτοι εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου, γενοκτονία και τελικώς το έγκλημα της επίθεσης. Όσον αφορά την επίθεση αν και έχει προβλεφθεί στη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου είναι πολύ δύσκολο να οριστεί αν δεν έχει υπάρξει πρώτα συμφωνία των συμβαλλόμενων κρατών για τον ορισμό της αλλά και κάτω υπό ποιες συνθήκες το Δικαστήριο μπορεί να ασκεί μια τέτοια δικαιοδοσία. Γενικότερα οι αρμοδιότητες του Δικαστηρίου ορίζονται πολύ προσεχτικά και διέπονται από την αρχή της συμπληρωματικότητας σε περίπτωση που ένα κράτος αδυνατεί ή είναι απρόθυμο να ασκήσει δίωξη σχετικά με τα παραπάνω εγκλήματα. Τα Εθνικά Δικαστήρια σε κάθε περίπτωση έχουν προτεραιότητα καθώς το Διεθνές Δικαστήριο δεν έχει δημιουργηθεί με σκοπό την υποκατάσταση των Εθνικών Δικαστηρίων. Στο καταστατικό της Ρώμης διακρίνονται ξεκάθαρα οι προϋποθέσεις για το πότε και πως το Δικαστήριο μπορεί να ασκεί την δικαιοδοσία του. Όταν ένα κράτος υπογράφει το καταστατικό αποδέχεται αυτοδικαίως την δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου σε ότι αφορά τα εγκλήματα που αναφέρονται στο καταστατικό. Επίσης στις περιπτώσεις που ένα ή περισσότερα μέρη που εμπλέκονται είναι συμβαλλόμενα κράτη, ο κατηγορούμενος είναι υπήκοος συμβαλλόμενου κράτους μέλους, το έγκλημα διαπράττεται σε έδαφος κράτους μέλους, ή ένα κράτος που δεν είναι συμβαλλόμενο με το καταστατικό μπορεί να αποφασίσει να αποδεχθεί σε ad hoc βάση την αρμοδιότητα του Δικαστηρίου για κάποιο συγκεκριμένο έγκλημα που έχει διαπραχθεί στο έδαφος του ή από κάποιο υπήκοο του 27. Βέβαια οι περιπτώσεις αυτές δεν έχουν ισχύ στην περίπτωση που το Συμβούλιο Ασφαλείας ενεργώντας σύμφωνα με το κεφάλαιο VII του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών έχει παραπέμψει την υπόθεση τον εισαγγελέα. 27 Άρθρο 12 παρ. 1,2,3 του Καταστατικού της Ρώμης 21

22 IV. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΩΝ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΠΟΙΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο σύμφωνα με την αρχή της ειδικότητας (άρθρο 5 κατ ΔΠΔ) δημιουργήθηκε με σκοπό συγκεκριμένο, ήτοι να τιμωρήσει τα εγκλήματα τα σχετικά με τη γενοκτονία, τα εγκλήματα πολέμου, τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας 28 και το έγκλημα της επίθεσης. Στην Απόφαση του Συμβουλίου 2003/335 /ΔΕΥ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, της 8ης Μαΐου 2003, δίνονται οι ορισμοί σχετικά με τη έρευνα και τη δίωξη της γενοκτονίας, των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας και των εγκλημάτων πολέμου. Συγκεκριμένα ως γενοκτονία ορίζονται οι πράξεις που διαπράττονται με πρόθεση να καταστρέψουν, στο σύνολο τους ή εν μέρει, μια εθνική, εθνοτική, φυλετική ή θρησκευτική ομάδα, είτε σκοτώνοντας τα μέλη της ομάδας, είτε με την επιβολή μέτρων που αποβλέπουν στην αποφυγή γεννήσεων εντός της ομάδας είτε και τη βίαιη μεταφορά των παιδιών της ομάδας σε κάποια άλλη ομάδα. Ως εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ορίζονται οι πράξεις που διαπράττονται ως μέρος μιας εκτεταμένης ή συστηματικής επίθεσης εναντίον αμάχου πληθυσμού, όπως με τη δολοφονία, την εξόντωση, την απέλαση, τους βασανισμούς και τον βιασμό. Τα εγκλήματα πολέμου τέλος, αφορούν σοβαρές παραβιάσεις των Συμβάσεων της Γενεύης της 12 ης Αυγούστου 1949 όπως δολοφονίες, βασανιστήρια, απάνθρωπη μεταχείριση συμπεριλαμβανομένων των βιολογικών πειραμάτων, καταστροφές της περιουσίας και ομηρία. Τα Κράτη Μέλη πρέπει να λαμβάνουν τα αναγκαία μέτρα ώστε οι αρχές να ενημερώνονται για οποιοδήποτε γεγονός προκαλεί υπόνοιες ότι ο αιτών για άδεια διαμονής έχει διαπράξει κάποιο απ τα παραπάνω αδικήματα. Οι αρμόδιες αρχές μπορούν κατόπιν να ξεκινήσουν ποινική δίωξη σε ένα κράτος μέλος ή στο ΔΠΔ. Επίσης τα κράτη μέλη πρέπει να αλληλοβοηθούνται για τη διερεύνηση και δίωξη των εγκλημάτων πολέμου. Μπορούν ακόμη να δημιουργήσουν ή να ορίσουν μονάδες ειδικών από τις αρμόδιες αρχές επιβολής του νόμου για το σκοπό αυτό. 28 Άρθρα 6-8 κατδπδ. Για την ερμηνεία και εφαρμογή των άρθρων 6-8 όπως και για τις συμπεριφορές που στοιχειοθετούν τα συγκεκριμένα εγκλήματα υπάρχει ξεχωριστό κείμενο με τίτλο «Τα στοιχεία των εγκλημάτων». Το κείμενο αυτό το οποίο καθόρισε η Προπαρασκευαστική Επιτροπή και υιοθετήθηκε από την Συνέλευση των κρατών μελών έχει βοηθητικό χαρακτήρα και όχι δεσμευτικό για τους δικαστές. Χαρακτηριστικά σε περίπτωση αντιφατικότητας υπερισχύει το κείμενο του καταστατικού ( άρθρο 9 παρ.3). Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, Τα εγκλήματα πολέμου Νομική Βιβλιοθήκη, εκδ. 2006, σελ. 64 Ο ρόλος του κειμένου είναι ουσιαστικά το αποτέλεσμα ενός συμβιβασμού. Δεν επικράτησε ούτε η άποψη αυτών που ήθελαν να προσδώσουν στο κείμενο πλήρη δεσμευτικότητα, αλλά ούτε και η άποψη αυτών που θα προτιμούσαν να μην υπάρξει καθόλου ένα τέτοιο κείμενο το οποίο θα περιόριζε τη διακριτική ευχέρεια του δικαστηρίου κυρίως ως προς την εφαρμογή και εθιμικών στοιχείων. Γι αυτό το λόγο επελέγη μια ενδιάμεση λύση η οποία αποτυπώνεται στο άρθρο 9 ( το οποίο θεωρείται ως ειδικότερο του άρθρου 21 παρ. 1 α, με την έννοια ότι ορίζει τον τρόπο με τον οποίο το Δικαστήριο θα εφαρμόζει τα «Στοιχεία του Εγκλήματος»), σύμφωνα με το οποίο το ΔΠΔ μπορεί να καταφεύγει σ αυτό χωρίς όμως να δεσμεύεται απ αυτό. 22