ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΣΤΑΥΡΟ 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Transcript

1 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΣΤΑΥΡΟ 9 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι Σταυροφόροι χωρίς Σταυρό είναι μία ανάγνωση των διεθνών εξελίξεων μετά την καμπή της 11ης Σεπτεμβρίου του Ο πόλεμος εναντίον της ισλαμικής τρομοκρατίας, που κήρυξε ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους, ήταν κάτι πολύ περισσότερο απ αυτό που ισχυριζόταν η ρητορική της Ουάσιγκτον. Το πρωτοφανές τρομοκρατικό πλήγμα λειτούργησε σαν καταλύτης. Δρομολόγησε την υλοποίηση της αυτοκρατορικής στρατηγικής των Νεοσυντηρητικών για το νέο αμερικανικό αιώνα. Μίας στρατηγικής που είχε σχεδιασθεί από τη δεκαετία του 1990 και είχε ως στόχο να εξαργυρώσει τη νίκη της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο κατά τρόπο που να εξασφαλίσει στη μοναδική πια υπερδύναμη την αναμφισβήτητη παγκόσμια ηγεμονία. Τον παρόν βιβλίο αναλύει τις εξελίξεις στα μέτωπα της ευρύτερης Μέσης Ανατολής. Αυτό γίνεται επειδή εκεί κρίθηκε το εγχείρημα της παγκόσμιας ηγεμονίας. Οι δύο πόλεμοι και τα πολλά διπλωματικά παίγνια σ αυτό το χώρο σφράγισαν την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα και κατά πάσα πιθανότητα θα επικαθορίσουν τις ισορροπίες σε πλανητικό επίπεδο για πολλά ακόμα χρόνια.

2 10 ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ Το παρόν βιβλίο αποτελείται από τέσσερα μέρη και έναν Επίλογο: Στο πρώτο μέρος αναλύονται η ισλαμική τρομοκρατία, η αυτοκρατορική στρατηγική των Νεοσυντηρητικών, η σχέση αυτής της στρατηγικής με το Ισραήλ και, τέλος, ο τρόπος με τον οποίο η κατάρρευση αυτής της στρατηγικής έστειλε τον Μπαράκ Ομπάμα στο Λευκό Οίκο. Στο δεύτερο μέρος εξετάζονται η εκστρατεία στο Αφγανιστάν, ο ανταρτοπόλεμος των Ταλιμπάν, η αντιπαράθεση του γαλλογερμανικού άξονα με την Ουάσιγκτον, ο πόλεμος στο Ιράκ, η αιματηρή αντίσταση στην αμερικανική κατοχή, η σημασία του κουρδικού κρατιδίου στο βόρειο Ιράκ και το ρήγμα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις κατά τη διάρκεια του πολέμου. Το τρίτο μέρος είναι αφιερωμένο εξ ολοκλήρου στην Τουρκία. Αναλύονται το βαθύ κράτος, η σύγκρουση του κεμαλικού κατεστημένου με το μετριοπαθές πολιτικό Ισλάμ, το εσωτερικό Κουρδικό πρόβλημα και ο ρόλος του ΡΚΚ, ο Νεοοθωμανισμός ως ιδεολογία και πολιτική στρατηγική, οι βλέψεις της Άγκυρας στο βόρειο Ιράκ και, τέλος, η σχοινοβασία της αμερικανικής διπλωματίας προκειμένου να προωθήσει μία διευθέτηση στο τρίγωνο Άγκυρα - Κούρδοι - Βαγδάτη. Δόθηκε έμφαση στην Τουρκία αφ ενός λόγω του αυξημένου ρόλου της στις ισορροπίες της ευρύτερης περιοχής κι αφ ετέρου λόγω του ειδικού ενδιαφέροντος της ελληνικής κοινής γνώμης για τα τεκταινόμενα στη γειτονική χώρα. Στο τέταρτο μέρος παρουσιάζονται το Παλαιστινιακό ζήτημα και η σημασία του για το μουσουλμανικό κόσμο, η αδιέ-

3 ΣΤΑΥΡΟΦΟΡΟΙ ΧΩΡΙΣ ΣΤΑΥΡΟ 11 ξοδη εμμονή του Ισραήλ στην επιδίωξη στρατιωτικής λύσης, το άνοιγμα του Μπαράκ Ομπάμα προς το Ισλάμ και πώς αυτό το άνοιγμα δοκιμάζεται στο ισραηλινοπαλαιστινιακό μέτωπο, η διένεξη για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, οι αντιθέσεις στους κόλπους του ισλαμικού καθεστώτος και τα σενάρια βομβαρδισμού. Όλα τα ανωτέρω δεν είναι πλίνθοι και κέραμοι ατάκτως ερριμμένοι. Αποτελούν κομμάτια του ίδιου γεωπολιτικού παζλ, το οποίο, όπως ήδη έχουμε σημειώσει, επικαθόρισε τις ισορροπίες σε πλανητικό επίπεδο. Στον Επίλογο επιχειρείται μία επιγραμματική σύνθεση αυτού του παζλ. Επιλογή μου ήταν να γράψω ένα περιεκτικό και ευκολοδιάβαστο βιβλίο, που να μην προϋποθέτει ειδικές γνώσεις. Ένα βιβλίο, όμως, έγκυρο και ικανό να βοηθήσει όσους ενδιαφέρονται να εντάξουν τις καθημερινές ειδήσεις σ ένα συνεκτικό ερμηνευτικό πλαίσιο και κατ αυτόν τον τρόπο να κατανοήσουν τη λογική και τη δυναμική των εξελίξεων. Όπως συμβαίνει πάντα, η τελική κρίση ανήκει στους αναγνώστες. Μάρτιος 2010

4 12 ΣΤΑΥΡΟΣ ΛΥΓΕΡΟΣ

5 σταυροφοροι χωρισ σταυρο 13 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Το μεγάλο σοκ Παρά το γεγονός ότι το Χόλλυγουντ είχε βομβαρδίσει την κοινή γνώμη με ταινίες θρίλερ που είχαν ως θέμα τις πιο παράδοξες απειλές, η αλήθεια είναι ότι οι Αμερικανοί θεωρούσαν αδιανόητο αυτό που συνέβη στις 11 Σεπτεμβρίου του Το μητροπολιτικό έδαφός τους δεν υπέστη ούτε ένα βομβαρδισμό, ακόμα και στις χειρότερες ημέρες του Βʹ Παγκοσμίου Πολέμου, με την εξαίρεση της επίθεσης στο μακρινό Περλ Χάρμπορ. Έχοντας δύο ωκεανούς να τους προστατεύουν, υπό τη στενή έννοια η ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών απειλείτο κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μόνο από τους σοβιετικούς διηπειρωτικούς πυραύλους. Υπό την ευρεία έννοια, απειλείτο από τις όποιες επιτυχίες της Μόσχας στο μεταξύ τους γεωπολιτικό ανταγωνισμό. Μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, έπαψε να υφίσταται η στρατιωτική απειλή του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Μέσα στο νέο περιβάλλον ασφαλείας, η έλλειψη ενός καθορισμένου ορατού εχθρού προκάλεσε σύγχυση στη μοναδική πια υπερδύναμη και έφερε στην επιφάνεια

6 14 σταυροσ ΛΥΓΕΡΟΣ άλλου τύπου προβλήματα. Οι αρμόδιοι Αμερικανοί αξιωματούχοι άρχισαν να ασχολούνται περισσότερο με το φαινόμενο που αποκαλείται ασύμμετρες απειλές. Η συνδυασμένη επίθεση εναντίον των Δίδυμων Πύργων και του Πενταγώνου ήταν κατ εξοχήν ενέργεια ασύμμετρου πολέμου. Οι τρομοκράτες ήταν ουσιαστικά άοπλοι. Κατάφεραν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τα πολιτικά αεροπλάνα και να τα μετατρέψουν στα πιο καταστροφικά όπλα. Και μάλιστα σε όπλα που δεν μπορούσαν να αντιμετωπισθούν από τα υπερσύγχρονα αμυντικά συστήματα της μοναδικής υπερδύναμης, επειδή ακριβώς υπήρχε το στοιχείο της επιχειρησιακής καινοτομίας. Δεν επρόκειτο μόνο για έναν απλό αιφνιδιασμό ή για μία απλή τρομοκρατική ενέργεια. Ενυπήρχαν και τα δύο αυτά στοιχεία, αλλά η επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 τα υπερέβη. Γι αυτό και ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους μίλησε εξ αρχής για πόλεμο. Εννοούσε, βεβαίως, τον ασύμμετρο πόλεμο, ο οποίος δεν υπακούει σε κανόνες ή στο δίκαιο του πολέμου, ούτε έχει πολλά κοινά με τις κλασικές στρατιωτικές συγκρούσεις. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πολλές φορές υποστεί κλασικές τρομοκρατικές επιθέσεις και έχουν θρηνήσει θύματα. Αμερικανοί διπλωμάτες και στρατιωτικοί έχουν σκοτωθεί σε ξένες χώρες από τοπικές τρομοκρατικές οργανώσεις. Ακόμα και οι πιο αιματηρές απ αυτές τις επιθέσεις, όμως, δεν είχαν ούτε τη διάσταση ούτε τις επιπτώσεις που θα επέτρεπαν να χαρακτηρισθούν πράξη ασύμμετρου πολέμου. Η 11η Σεπτεμβρίου του 2001 αποτελεί καμπή. Απέδειξε την καταλυτική σημασία της ασύμμετρης απειλής για την υπό τη

7 σταυροφοροι χωρισ σταυρο 15 στενή έννοια εθνική ασφάλεια της υπερδύναμης. Η αλήθεια είναι ότι οι αρμόδιοι στην Ουάσιγκτον φοβούνταν μία μείζονος σημασίας τρομοκρατική επίθεση και είχαν εκπονήσει σχετικά σενάρια. Ουσιαστικά, όμως, πίστευαν ότι ακόμα και η μεγαλύτερη ενδεχόμενη επίθεση δεν θα ήταν τίποτα περισσότερο από ένα αιματηρό επεισόδιο, μία αμυχή στο σώμα της αμερικανικής κοινωνίας. Υπήρχαν, βεβαίως, και τα σενάρια που αφορούσαν το ενδεχόμενο τρομοκράτες να χρησιμοποιήσουν πυρηνικά, χημικά ή βιολογικά όπλα εναντίον του πληθυσμού. Όλα αυτά, όμως, ήταν περισσότερο μία θεωρητική απειλή. Η πρακτική επί προεδρίας του Μπιλ Κλίντον ήταν επιλεκτικοί βομβαρδισμοί εναντίον χωρών της μαύρης λίστας, όπως κατά καιρούς ήταν το Σουδάν και η Λιβύη. Επισήμως, στόχος των χειρουργικών αεροπορικών πληγμάτων ήταν η καταστροφή εγκαταστάσεων που χρησιμοποιούσαν τρομοκράτες. Κατά κανόνα, όμως, ειδικά στην περίπτωση του Ιράκ, επρόκειτο για πράξεις τιμωρίας. Το ίδιο νόημα είχε και η επιβολή διεθνών πολιτικών και οικονομικών κυρώσεων στα λεγόμενα κράτη-παρίες. Το ποιοτικά νέο της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001 δεν ήταν μόνο το πρωτοφανές μέγεθος του πλήγματος. Ήταν το γεγονός ότι εκείνη τη φορά η ισλαμική τρομοκρατία έπληξε την καρδιά της Αυτοκρατορίας, με καταλυτικές συνέπειες στο πολιτικοψυχολογικό επίπεδο. Η Αλ Κάιντα έπληξε με επιτυχία δύο σύμβολα της αμερικανικής παντοδυναμίας. Οι Δίδυμοι Πύργοι του Διεθνούς Kέντρου Εμπορίου της Nέας Yόρκης δεν ήταν μόνο σύμβολο της μητρόπολης του διε-

8 16 σταυροσ ΛΥΓΕΡΟΣ θνούς καπιταλισμού. Ήταν σύμβολο και της αμερικανικής οικονομικής ισχύος. Το Πεντάγωνο δεν είναι απλώς ένα δημόσιο κτίριο. Είναι το κέντρο και το σύμβολο της ακαταμάχητης αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος. Πέρα από το γιγαντιαίο αριθμό των ανθρωπίνων θυμάτων και τις τεράστιες υλικές ζημιές, υπάρχει και το πλήγμα στο κύρος των Hνωμένων Πολιτειών. Η παντοδύναμη CIA και οι άλλες αμερικανικές και ευρωπαϊκές μυστικές υπηρεσίες με τα προηγμένα τεχνολογικά μέσα δεν κατάφεραν να αποτρέψουν ούτε τις αεροπειρατείες ούτε τις επιθέσεις αυτοκτονίας, όταν τα πολιτικά αεροσκάφη άλλαξαν την προγραμματισμένη πορεία τους. Με την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001, η ανασφάλεια εισέβαλε από τα προβληματικά σημεία της περιφέρειας του διεθνούς συστήματος στο κέντρο του, στην καρδιά των Ηνωμένων Πολιτειών. Η απειλή έπαψε πια να είναι οριοθετημένη, όπως ήταν μέχρι τότε. Αποδείχθηκε στην πράξη ότι η έννοια της εθνικής ασφάλειας είναι σφαιρική και χρήζει επαναπροσδιορισμού. Στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, οι Αμερικανοί φοβούνταν τα πυρηνικά στρατηγικά όπλα των Σοβιετικών και αντιστρόφως. Για να εξουδετερώσει την απειλή των εχθρικών διηπειρωτικών πυραύλων και να αποκτήσει στρατηγικό πλεονέκτημα, η Ουάσιγκτον (επί προεδρίας του Ρόναλντ Ρέηγκαν) έθεσε σε εφαρμογή το πρόγραμμα του πολέμου των άστρων. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η απειλή συρρικνώθηκε. Η 11η Σεπτεμβρίου του 2001 ήταν ένα σοκ, που προκάλεσε πρωτοφανή φόβο στους Αμερικανούς. Απέδειξε ότι

9 σταυροφοροι χωρισ σταυρο 17 ακόμα και τα τελειότερα συστήματα ασφαλείας δεν είναι σε θέση να εξουδετερώνουν πάντα και εγκαίρως τρομοκρατικές επιθέσεις, ειδικά όταν τις πραγματοποιούν άτομα αποφασισμένα να θυσιασθούν. Ο μύθος της άτρωτης Αυτοκρατορίας κατέρρευσε. Μαζί του κατέρρευσε και η βεβαιότητα που εξέθρεψε η ιστορία δύο αιώνων, ότι το έδαφος των Ηνωμένων Πολιτειών είναι απρόσβλητο (με την εξαίρεση ενός μη ορατού πυρηνικού πολέμου) από εχθρικές επιθέσεις. Όσο κι αν επεκταθούν και ενταθούν τα μέτρα ασφαλείας, είναι πιθανόν κάποια στιγμή να προκύψει μία ρωγμή, μέσα από την οποία θα βρει δρόμο για να εκδηλωθεί μία τρομοκρατική επίθεση αυτοκτονίας. Αυτό δεν σημαίνει, βεβαίως, ότι είναι περιττά τα μέτρα αποτροπής. Σημαίνει απλώς ότι δεν επαρκούν πάντα. Ενώ είναι αναγκαία, δεν είναι και ικανή συνθήκη για την καταπολέμηση αυτού του είδους της τρομοκρατίας. Ο φόβος για ένα νέο πλήγμα στοιχειώνει την καθημερινότητα όχι μόνο των Αμερικανών, αλλά και των Ευρωπαίων. Έχουμε για τα καλά εισέλθει σ ένα φαύλο κύκλο τρομοκρατίας κι αντιτρομοκρατίας, που παγιδεύει εκατέρωθεν τους πολίτες. Η ασφάλειά τους ήταν για πολλά χρόνια σχεδόν αυτονόητη. Σήμερα, έχει καταστεί ζητούμενο. Τα αστυνομικά μέτρα εντείνονται και η καθημερινότητα θυμίζει ολοένα και περισσότερο συνθήκες αεροδρομίου. O κόσμος έχει εισέλθει σε μία περίοδο αβεβαιότητας. Στο όνομα της ασφάλειας γίνονται εκπτώσεις ακόμα και σε μέχρι προσφάτως αυτονόητα δημοκρατικά δικαιώματα. Ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ελευθερίες έχουν ακρωτηρια-

10 18 σταυροσ ΛΥΓΕΡΟΣ σθεί στο βωμό των ασαφών σκοπιμοτήτων της ασφάλειας, που συχνά διολισθαίνουν στην υπερβολή, εάν όχι στην παράνοια. Αναμφίβολα, η ασφάλεια είναι ύψιστο αγαθό. Είναι κατάρα, όμως, η καθημερινότητα των απλών πολιτών στη Δύση να εγκλωβισθεί σ έναν ασφυκτικό κορσέ. Η δυτική δημοκρατία οφείλει όχι να εξοικειωθεί μ αυτή την κατάσταση, αλλά να τη βιώνει ως πολιτική αποτυχία της. Απ ό,τι φαίνεται, όμως, ένα σημαντικό τμήμα των ελίτ όχι μόνο έχει εξοικειωθεί, αλλά και θεωρεί την καταπολέμηση της τρομοκρατίας μία ευκαιρία για να επιβάλει χωρίς σοβαρές αντιστάσεις το μοντέλο μίας πειθαρχημένης κοινωνίας. Το πολιτικό έλλειμμα της αντιτρομοκρατίας Παραλλήλως με τα αστυνομικά μέτρα, στόχος πρέπει να είναι η εξουδετέρωση των αιτίων που καθιστούν την τρομοκρατία σημείο αναφοράς για ολόκληρους λαούς. Η εξόφθαλμα μεροληπτική στάση της Δύσης, ειδικά στο Παλαιστινιακό ζήτημα, προκαλεί αισθήματα απόγνωσης και οργής, που αποτελούν την πολύτιμη πρώτη ύλη για την άνθηση της τρομοκρατίας. Εάν δεν υπήρχε αυτή η πρώτη ύλη, οι αδίστακτοι φανατικοί τρομοκράτες του Οσάμα Μπιν Λάντεν δεν θα φάνταζαν στα μάτια των εξαθλιωμένων και οργισμένων μουσουλμανικών μαζών σαν ήρωες-εκδικητές. Θα ήταν μάλλον ένα περιθωριακό φαινόμενο. Η Ουάσιγκτον, εξάλλου, δεν είναι άμοιρη ευθυνών για το γεγονός ότι ολόκληροι λαοί του Τρίτου Κόσμου βυθίζονται στην απόγνωση