ΠΡΑΚΤΙΚΑ. ΤΟΜΟΣ Β' Ανθολογία Ιονίου Λογοτεχνίας. «Ενέργειες Ανάδειξης Σύγχρονου Πολιτισµού & Ιστορικής Κληρονοµιάς από το ήµο Αργοστολίου»

Transcript

1

2

3 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΜΟΣ Β' Ανθολογία Ιονίου Λογοτεχνίας «Ενέργειες Ανάδειξης Σύγχρονου Πολιτισµού & Ιστορικής Κληρονοµιάς από το ήµο Αργοστολίου» 12 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2008 Υποέργο 3: Ψηφιοποίηση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

4 5 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Η αφίσα του συνεδρίου Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6 Αναλυτικό Πρόγραμμα εργασιών συνεδρίου 11 Χαρά Καλογηράτου ÇΗ μετάφραση της ÒΕλευθερωμένης ΙερουσαλήμÓ του Τουρκουάτο Τάσσο από τον Ιούλιο Τυπάλδο - Επιρροές από το δημοτικό τραγούδιè. 17 Πέτρος Πετράτος ÇΟι επιφυλλίδες του Ιθακήσιου δημοσιογράφου και λογοτέχνη Νίκου Καρβούνη στην εφημερίδα ÒΠρωίαÓ ( ).È 25 Νεοφύτου Σοφία ÇΖόφος και φως στην ποίηση του Φώτη ΕυαγγελάτουÈ. 39 Διονυσία Κυπριώτου ÇΤο Òμεσαιωνικόν μυθιστόρημα κρητικής υποθέσεωςó Αγάθη Μανέτα (1930) του Κεφαλονίτη φιλόλογου και συγγραφέα Νικολάου ΛιβαδάÈ. 43 Λειβαδα - Ντούκα ÇΑικατερίνη Αννίνου Βαλέττα: Η προσωπικότητα - το έργοè. 50 Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός ÇΓεράσιμος Κατσαϊτης: Ένας άγνωστος Ληξουριώτης ποιητήςè. 57 Περικλής Παγκράτης ÇÒΜυθική γαλέρα ανάπλωρα στο χρόνο Ó (Διονυσίου Ρώμα Ò ΠερίπλουςÓ)È. 63 Διονύσης Φλεμοτόμος ÇΟι τάφοι στη μητρική γη του Φώσκολου. Διονύσης Δάσης, μια από τις τελευταίες απηχήσειςè. 71 Πρωτοπρεσβύτερος Παναγιώτης Καποδίστριας ÇΛοχίας Κανάκης Σπίνος: ÒΆνοιξε με προσοχή ετούτο το βιβλίο...óè. 77 Μάκης Τζιλιάνος ÇΕπτανήσιοι λογοτέχνες στον Νέο ΚόσμοÈ. 87 Μάκης Αποστολάτος ÇΗ σημερινή ποιητική παραγωγή Κεφαλλήνων ποιητών ανάμεσα σε συμπληγάδες - Παράδοση ή νεωτερικότητα;è. 91 Παρασκευή Κοψιδά - Βρεττού ÇΛευκάδα - Γυναικεία σύμβολα και η ποιητική ερμηνευτική τους: παράδειγμα διακειμενικής συνάντησης στη λόγια και λαϊκή ποίησηè. 95 Ρίτσα Φράγκου-Κικίλια ÇΟ Άγγελος Σικελιανός Òπαλαιστής μετά του ΘεούÓÈ. 99 Μαρκαντωνάτου Μαρία ÇΗ γοητεία της σολωμικής ποίησης. Ένας λόγος για τον Α. ΚάλβοÈ. 103 Βασίλης Λέτσιος ÇΤα ιδιωματικά στοιχεία στα σατιρικά ποιήματα του Δ.ΣολωμούÈ. 109 Δώρα Μόσχου ÇΌψεις της ιστορίας και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης της Κέρκυρας στο έργο του Κων. ΘεοτόκηÈ. 115 Ρηγάτος Γεράσιμος ÇΗ ζωή και το λογοτεχνικό έργο του Κερκυραίου γιατρού Ειρηναίου ΑσώπιουÈ. 119 Θεοδόσης Πυλαρινός Ç...ÒΦώσκολοςÓ του Ανδρέα ΛασκαράτουÈ. 123 Ηλίας Τουμασάτος ÇΟ κόσμος στο πιητικό σύμπαν του Κώστα ΕυαγγελάτουÈ. Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

6 7 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΡΩΤΗ ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Πρωτ. Παναγιώτης Καποδίστριας, Διονύσης Φλεμοτόμος Προσέλευση συνέδρων - Παράδοση φακέλου Χαρά Καλογηράτου, Φιλόλογος: ÇΗ μετάφραση της ÒΕλευθερωμένης ΙερουσαλήμÓ του Τουρκουάτο Τάσσο από τον Ιούλιο Τυπάλδο - Επιρροές από το δημοτικό τραγούδιè Αντιγόνη Χριστοφοράτου, Φιλόλογος, Υποψήφια διδάκτωρ Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο ÇΗ φύση ως αφόρμηση και παράγοντας διαμόρφωσης του λυρικού στοιχείου στη λογοτεχνική παραγωγή του Ιούλιου ΤυπάλδουÈ Πέτρος Πετράτος, Φιλόλογος ÇΟι επιφυλλίδες του Ιθακήσιου δημοσιογράφου και λογοτέχνη Νίκου Καρβούνη στην εφημερίδα ÒΠρωίαÓ ( ).È Σοφία Νεοφύτου, Φιλόλογος ÇΖόφος και φως στην ποίηση του Φώτη ΕυαγγελάτουÈ Διονυσία Κυπριώτου, Φιλόλογος ÇΤο Òμεσαιωνικόν μυθιστόρημα κρητικής υποθέσεωςó Αγάθη Μανέτα (1930) του Κεφαλονίτη φιλόλογου και συγγραφέα Νικολάου ΛιβαδάÈ Ευριδίκη Λειβαδά-Ντούκα, Εκδότης, Συγγραφέας ÇΑικατερίνη Αννίνου Βαλέττα: Η προσωπικότητα - το έργοè Γεράσιμος Γαλανός, Εκπαιδευτικός, Υπεύθυνος Πολιτιστικών και Καλλιτεχνικών Θεμάτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Κεφαλονιάς ÇΓεράσιμος Κατσαϊτης: Ένας άγνωστος Ληξουριώτης ποιητήςè Συζήτηση Διάλειμμα ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΩΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Βασίλης Λέτσιος, Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού Περικλής Παγκράτης, Συγγραφέας ÇÒΜυθική γαλέρα ανάπλωρα στο χρόνο Ó (Διονυσίου Ρώμα Ò ΠερίπλουςÓ)È Διονύσης Φλεμοτόμος, Εκπαιδευτικός - Υπεύθυνος Πολιτιστικών και Καλλιτεχνικών Θεμάτων Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Ζακύνθου, Λογοτέχνης ÇΟι τάφοι στη μητρική γη του Φώσκολου. Διονύσης Δάσης, μια από τις τελευταίες απηχήσειςè Πρωτοπρεσβύτερος Παναγιώτης Καποδίστριας, Εκπαιδευτικός, Λογοτέχνης ÇΛοχίας Κανάκης Σπίνος: ÒΆνοιξε με προσοχή ετούτο το βιβλίο...óè Διονύσης Σέρρας, Φιλόλογος, Εκδότης του περιοδικού ÇΕπτανησιακά ΦύλλαÈ ÇΑνέκδοτες επιστολές Ελλήνων λογοτεχνών στον Σωκράτη ΚαψάσκηÈ. Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

7 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Μάκης Τζιλιάνος, Δημόσιος Συμβολαιογράφος Νέας Υόρκης ÇΕπτανήσιοι λογοτέχνες στον Νέο ΚόσμοÈ Συζήτηση Γεύμα συνέδρων ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Γεράσιμος Ρηγάτος, Μαρία Μαρκαντωνάτου Μάκης Αποστολάτος, Εκδότης- Διευθυντής του περιοδικού ÇΟμπρέλαÈ: ÇΗ σημερινή ποιητική παραγωγή Κεφαλλήνων ποιητών ανάμεσα σε συμπληγάδες - Παράδοση ή νεωτερικότητα;è Παρασκευή Κοψιδά-Βρεττού, Δρ. Κοινωνικής Λαογραφίας, Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Νομού Λευκάδας ÇΛευκάδα - Γυναικεία σύμβολα και η ποιητική ερμηνευτική τους: παράδειγμα διακειμενικής συνάντησης στη λόγια και λαϊκή ποίησηè Ρίτσα Φράγκου-Κικίλια, Καθηγήτρια στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα του Νεοελληνικού Τομέα του Πανεπιστημίου Αθηνών ÇΟ Άγγελος Σικελιανός Òπαλαιστής μετά του ΘεούÓÈ Μαρία Μαρκαντωνάτου, Φιλόλογος, Λογοτέχνης ÇΗ γοητεία της σολωμικής ποίησης. Ένας λόγος για τον Α. ΚάλβοÈ Βασίλης Λέτσιος, Διδάσκων στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο ÇΤα ιδιωματικά στοιχεία στα σατιρικά ποιήματα του Δ.ΣολωμούÈ Συζήτηση Διάλειμμα ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ Προεδρείο: Ρίτσα Φράγκου-Κικίλια,Περικλής Παγκράτης Δώρα Μόσχου, Εκπαιδευτικός, Υποψήφια διδάκτωρ Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο ÇΌψεις της ιστορίας και της κοινωνικής διαστρωμάτωσης της Κέρκυρας στο έργο του Κων. ΘεοτόκηÈ Γεράσιμος Ρηγάτος, Γιατρός, Συγγραφέας, Επίτιμος διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών ÇΗ ζωή και το λογοτεχνικό έργο του Κερκυραίου γιατρού Ειρηναίου ΑσώπιουÈ Άννα Κατσιγιάννη, Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πατρών: ÇΗ πρώτη ελληνική απόδοση του ÒΜάκβεθÓ από τον Ανδρέα ΘεοτόκηÈ Θεοδόσης Πυλαρινός, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο Ç...ÒΦώσκολοςÓ του Ανδρέα ΛασκαράτουÈ Συζήτηση Λήξη των εργασιών Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

8 9 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Το πρόγραμμα που δημοσιεύεται εδώ, περιγράφει τις εργασίες του συνεδρίου, όπως αποτυπώθηκαν στο φυλλάδιο και δεν αναφέρει τις διαφοροποιήσεις απο απουσίες συνέδρων ή μη έγκυρη κατάθεση των ομιλιών τους για την έκδοση των πρακτικών. Όλες οι συνεδρίες πραγματοποιήθηκαν στο Δημοτικό θέατρο Αργοστολίου Òο ΚέφαλοςÓ Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

9 Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

10

11 Η ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ÇΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗΣ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜÈ ΤΟΥ ΤΟΡΚΟΥΑΤΟ ΤΑΣΣΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ ΤΥΠΑΛΔΟ - ΕΠΙΡΡΟΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΤΡΑΓΟYΔΙ ΧΑΡΑ ΚΑΛΟΓΗΡΑΤΟΥ Το αριστούργημα του Τορκουάτο Τάσσο, του μεγαλύτερου Ιταλού ποιητή της ύστερης Αναγέννησης και πρόδρομο του Μπαρόκ, το ηρωικό έπος ÇGerusalemme LiberataÈ 1 που είναι εμπνευσμένο από τη κατάληψη της Ιερουσαλήμ κατά την Α' Σταυροφορία μετέφρασε ο Ιούλιος Τυπάλδος όταν μαζί με τη γυναίκα του εγκαταστάθηκαν το 1867 στη Φλωρεντία. Όμως, από τα είκοσι άσματα ο Τυπάλδος πρόλαβε να μεταφράσει τα δώδεκα 2 τα οποία έχουν χαρακτηριστεί ως η Çεντελέστερη δημιουργίαè 3 του. Παρακάτω θα ασχοληθούμε κυρίως με το σχολιασμό της θεματολογίας και του στίχου που χρησιμοποιήθηκαν σε αυτή τη μετάφραση αντιπαραβάλλοντάς τα με τα αντίστοιχα στοιχεία των δημοτικών τραγουδιών. Στη σύνθεση του έπους ÇGerusalemme LiberataÈ, ο ποιητής προσπάθησε να εναρμονίσει τα ηθικά ιδεώδες της εποχής του με την αισθητικότητα της έμπνευσής του και να συμβιβάσει τους τυπικούς κανόνες που είχαν διατυπώσει για το έπος οι λόγιοι της Αναγέννησης με τις παρορμήσεις της λυρικής του φαντασίας. Αφηγείται τη δράση του χριστιανικού στρατού υπό την ηγεσία του Γοφρείδου του Βουιλωνίου, τους τελευταίους μήνες της Α Σταυροφορίας, με αποκορύφωμα την κατάληψη της Ιερουσαλήμ και τη μάχη της Ασκαλωνίας. Στη βασική ιστορική δράση του ποιήματος προσέθεσε μια σειρά από φανταστικά επεισόδια. Το σημαντικότερο από αυτά τα επεισόδια αναφέρεται στον Ιταλό ήρωα Ρινάλντο, την ανταρσία, τον έρωτά του για τη Σαρακινή Αρμίντα, τη μετάνοιά του και την καθοριστική συμμετοχή του στην τελευταία μάχη. Ο Τάσσο προσέθεσε επίσης επεισόδια, όπως την ιστορία του Ιταλού ήρωα Ταγκρέδη και του έρωτά του με την Σαρακινή Κλορίνδα την οποία σκοτώνει κατά λάθος σε μια μάχη ή του κρυφού πάθους της Ερμινίας, πριγκίπισσας της Αντιόχειας για τον Ταγκρέδη ή ακόμα και την επέμβαση υπερφυσικών δυνάμεων. Επομένως, πέτυχε να συνδυάσει τη μυθοπλασία με την ιστορική αλήθεια, διαπλέκοντας τα ρομαντικά ειδυλλιακά επεισόδια στο σταθερό υπόβαθρο της βασικής ιστορικής δράσης. Στα επεισόδια αυτά οφείλεται η λυρική γοητεία του ποιήματος 4. Ο Μέμνων Μαρτζώκης, παίρνοντας αφορμή από τη δημοσίευση ενός μεταφρασμένου άσματος της ÇΕλευθερωμένης ΙερουσαλήμÈ από τον Τυπάλδο πιστεύει ότι υπάρχει κάποια σύνδεση μεταξύ Τυπάλδου και Τάσσο 5 : Çφρονούμεν ότι ουχί απλή συγκυρία ήγαγε τον κύριο Τυπάλδο εις την μετάφραση ταύτην, αλλά κρυφίον ψυχολογικόν ελατήριον, έμφυτος του ποιητή ροπή, υπολανθάνουσα τίς συγγένεια μετά της αισθητικής ιδιοσυγκρασίας του μεταφράζοντος και του μεταφραζομένουè 6. Ο έρωτας και η πατρίδα, η ευσέβεια και ο ιπποτισμός, είναι οι χαρακτήρες της ιταλικής εποποιίας προς τους οποίους έλκεται ο Τυπάλδος. 7 Όμως ας εξετάσουμε τι σχέση έχουν όλα αυτά με το δημοτικό τραγούδι 8. Σε ολόκληρο το έργο του Τυπάλδου μπορούμε να διακρίνουμε την αγάπη του για το δημοτικό τραγούδι και τη γλώσσα του λαού. Γράφει ποιήματα που δεν διαφέρουν από γνήσια δημοτικά όπως είναι η ÇΚαταδίκη του ΚλέφτηÈ. Αυτά άλλωστε είναι τα διδάγματα της Επτανησιακής Σχολής, στην οποία εντάσσεται ο Τυπάλδος και κατέχει τον χαρακτηρισμό του Λυρικού. Στα ακριτικά τραγούδια, το θέμα είναι η εξύμνηση του άρχοντος και των περιπετειών του. Ο Διγενής (ÇΗ αρπαγή της γυναίκας του ΔιγενήÈ) βρίσκεται αντιμέτωπος με τους Σαρακηνούς όπως και οι Σταυροφόροι πολεμούν ενάντια στους Σαρακηνούς Κλορίνδα και Αργάντες στην ÇΕλευθερωμένη ΙερουσαλήμÈ. Επίσης στο ποίημα αυτό συναντάμε πολλές φορές τη διαμεσολάβηση υπερφυσικών οντοτήτων από τη μεριά των Χριστιανών και των Μωαμεθανών, όπως είναι οι άγγελοι, ο διάβολος και άνθρωποι με μαγικές ιδιότητες. Παρομοίως, στα δημοτικά τραγούδια και ιδιαίτερα στις παραλογές όπως για παράδειγμα ÇΤο τραγούδι του Νεκρού ΑδελφούÈ και στα τραγούδια για τους Ακρίτες όπως ÈΗ πάλη του Διγενή με το ΧάροÈ συναντάμε μια πραγματικότητα υπερπραγματική. Οι πράξεις και οι ιδιότητες των ηρώων ξεπερνούν τους νόμους της φύσης και υπακούν σε μια διαφορετική λογική, την επική. Επικό ποίημα χαρακτηρίζεται και η ÇΕλευθερωμένη ΙερουσαλήμÈ. Τα Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

12 12 13 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ κλέφτικα δημοτικά (ÒΤουΧρίστου ΜηλιώνηÓ, ÇΤων ΚολοκοτρωναίωνÈ, ÇΤου ΖαχαράκηÈ, ÇΤου Γιάννη του ΣταθάÈ) τραγούδια από την άλλη δεν απομακρύνονται από το πραγματικό περιστατικό αλλά προσπαθούν να το παραστήσουν όσο γίνεται πιο πιστά. Οι ήρωες που εξυμνούνται αναφέρονται επώνυμα, η πράξη δηλώνεται σαφώς και η αναφορά στον χώρο γίνεται με συγκεκριμένα τοπωνύμια. Το ποίημα της ÇΕλευθερωμένης ΙερουσαλήμÈ αντίστοιχα αναφέρεται σε συγκεκριμένα πρόσωπα, χώρο και χρόνο. Επομένως, ως προς την θεματολογία. η ÇGerusalemme LiberataÈ βρίσκεται πολύ κοντά στις ιδέες που διαπερνούν την ποίηση του Ιουλίου Τυπάλδου σχετικά με το δημοτικό τραγούδι, γεγονός που πιθανότατα τον ώθησε να προχωρήσει στην μετάφραση. Το ποίημα χωρίζεται σε άσματα και το κάθε άσμα αποτελείται από στροφές των 6 ή των 8 στίχων. Το μεγαλύτερο μέρος είναι αφηγηματικό. Συχνά υπάρχουν μονόλογοι σε ευθύ λόγο και διάλογοι. Επίσης, υπάρχουν λέξεις που επαναλαμβάνονται χωρίζοντας το άσμα σε ενότητες και δίνοντας επιπλέον ρυθμό. Ως προς το στίχο, ο Τυπάλδος μετέφερε τον ενδεκασύλλαβο στίχο στον οποίο έγραψε ο Τάσσο στον Ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο των δημοτικών τραγουδιών και χρησιμοποίησε την ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία του ÇΕρωτόκριτουÈ. Ενδεικτικά παραθέτουμε τους πρώτους στίχους από το ιταλικό πρότυπο και την αντίστοιχη μετάφραση του Τυπάλδου: Όπως στη δημοτική ποίηση, υπάρχει τομή στην όγδοη συλλαβή που χωρίζει τον στίχο σε δυο ημιστίχια 9. Το πρώτο είναι οχτασύλλαβο. Ένας τόνος σε κάποια από τις ζυγές συλλαβές είναι αρκετός, ωστόσο μπορεί να υπάρχει δεύτερος σε οποιαδήποτε άλλη ζυγή συλλαβή. Είναι δυνατόν η πρώτη συλλαβή να τονιστεί αντί για τη δεύτερη. Το δεύτερο ημιστίχιο είναι επτασύλλαβο και παροξύτονο πάντα. Δηλαδή εδώ ο τόνος είναι υποχρεωτικός στην έκτη συλλαβή (του δεύτερου ημιστιχίου) και μπορεί να υπάρξει και δεύτερος σε άλλη ζυγή συλλαβή. Μετά από μια μικρή έρευνα, εύκολα διαπιστώνει κανείς ότι μετρικά η ÇΕλευθερωμένη ΙερουσαλήμÈ συμμορφώνεται συνήθως 10 στους κανόνες του δημοτικού τραγουδιού όπως στο παράδειγμα των πρώτων στίχων. Επίσης, παρατηρείται ισομετρία μορφής και περιεχομένου ανάμεσα στους στίχους που περιέχουν ένα ολοκληρωμένο νόημα ενώ το δίστιχο αποτελεί μια νοηματική ενότητα καθώς η ομοιοκαταληξία του ÇΕρωτόκριτουÈ στις ρίμες δεν ένωσε μορφικά μόνο τους δυο στίχους αλλά και σημασιολογικά. Μερικές φορές ακόμα και τα ημιστίχια περικλείουν μικρότερες νοηματικές ενότητες. Συ ξεύρεις ότι πάντοτε // με πόθο ο κόσμος τρέχει, Όπου ψηλάθε ο Παρνασσός // μύριες γλυκάδες βρέχει, Κι ότι με στίχους εκλεκτούς // η αλήθεια στολισμένη Τες πλέον αναίσθητες καρδιές // νικάει και τες θερμαίνει. Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

13 ΧΑΡΑ ΚΑΛΟΓΗΡΑΤΟΥ Έτσι, όταν βρίσκεται παιδί // στην κλίνη αρρωστημένο, Ποτήρι του προσφέρομε // στα χείλη μελωμένο, Πικρές ουσίες, το ανήξερο, // απατημένο πίνει Κ' η απάτη του τη δύναμη // και τη ζωή του δίνει 11. Παρενθετικά αναφέρεται ότι ο Τυπάλδος έχει δουλέψει με πολύ τέχνη την ομοιοκαταληξία που βέβαια δεν συναντάται στα δημοτικά τραγούδια αλλά υπάρχει στην Κρητική Λογοτεχνία και στον ÇΕρωτόκριτοÈ από όπου επηρεάστηκε επίσης η Επτανησιακή Σχολή. Οι λέξεις που ομοιοκαταληκτούν μερικές φορές ανήκουν σε ίδιους γραμματικούς τύπους δηλαδή μπορεί να χρησιμοποιούνται δυο μετοχές ή δυο ρήματα (αρρωστημένο - μελωμένο, τρέχει-βρέχει). Πολλές φορές όμως η ομοιοκαταληξία γίνεται πιο περίτεχνη, χρησιμοποιώντας διαφορετικούς γραμματικούς τύπους όπως ουσιαστικό με ρήμα (χέρι-υποφέρει), επίθετο με ουσιαστικό (γενναία-σημαία), μετοχή με ρήμα (στολισμένη - θερμαίνει) που είναι πιο δύσκολο να ομοιοκαταληκτούν. Η μορφή της ρίμας είναι παροξύτονη. Στα δημοτικά τραγούδια συχνά συναντάμε τεχνοτροπικά σχήματα 12 όπως είναι ο ισομετρικός παραλληλισμός, οι άστοχες ερωτήσεις και οι παρομοιώσεις σχήματα που υπάρχουν και στην ÇΕλευθερωμένη ΙερουσαλήμÈ και πιο συγκεκριμένα υπάρχουν στο πρωτότυπο έργο, στην Gerusalemme Liberata. Για παράδειγμα στο πρώτο άσμα μπορούμε να διαπιστώσουμε ομοιοκάταρτα σχήματα όπως αυτό στη 2 η στροφή: Çσυ άναψε στο στήθος μου θεία φλόγα κ' έμπνευσέ με, συ τα' άρματά μου λάμπρυνε και συ συγχώρεσέ μεè παρομοιώσεις όπως στην 3 η στροφή: Ç Συ ξεύρεις ότι πάντοτε με πόθο ο κόσμος τρέχει, όπου ψηλάθε ο Παρνασσός μύριες γλυκάδες βρέχει, κι ότι με στίχους εκλεκτούς η αλήθεια στολισμένη τες πλέον αναίσθητες καρδιές νικάει και τες θερμαίνει. Έτσι, όταν βρίσκεται παιδί στην κλίνη αρρωστημένο, ποτήρι του προσφέρομε στα χείλη μελωμένο, πικρές ουσίες, το ανήξερο, απατημένο πίνει κ' η απάτη του τη δύναμη και τη ζωή του δίνει.è Ακόμα υπάρχουν άστοχες ερωτήσεις όπως αυτή στη 12 η στροφή: Çπες του Γοφρέδου, τι βαστά στη θήκη τ' άρματά του; Τι δεν κινάει την ορφανή Ιερουσαλήμ να σώσει;è Όλα αυτά τα τεχνοτροπικά στοιχεία που υπήρχαν ήδη στην ÇGerusalemme LiberataÈ και συναντώνται και στο δημοτικό τραγούδι τα μετέφερε ο Τυπάλδος στην ελληνική απλή γλώσσα του λαού και τον ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο κι έτσι η μετάφραση πήρε τη μορφή δημοτικού τραγουδιού. Σχετικά με τη γλώσσα που χρησιμοποιείται στην ÇΕλευθερωμένη ΙερουσαλήμÈ, γνωρίζουμε ότι ο Τυπάλδος είναι υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας και έκανε αυτή τη μετάφραση για να δοκιμάσει τις δυνατότητες αυτής της γλώσσας. Σε μια επιστολή του προς τον Μ. Μαρτζώκη 13 εκφράζει το λόγο για τον οποίο επιχείρησε την μετάφραση της ÇΕλευθερωμένη Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

14 14 15 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΙερουσαλήμÈ. Ο ίδιος ο Τυπάλδος λέει χαρακτηριστικά Çεπεχείρησα την μετάφρασιν του Τάσσου μόνον δια να δοκιμάσω την γλώσσαν ταύτη, η οποία θεωρέιται τόσον πτωχή και άμορφος δύναται να διερμηνεύση όχι αδεξίως το μεγαλύτερον των νεωτέρων Επικών Ποιημάτων, του οποίου, χωρίς σχεδόν να το αντιληφθώ, μετέφρασα μέγα μέρος... Οφείλω επίσης να σας ομολογήσω, ότι όχι μικράν ευχαρίστησιν μου επροξένησεν, όταν είδον ότι δεν διέφυγε την οξυδέρκειάν σας η προσπάθειά μου να εξευγενήσω το κατά δύναμιν, και πλουτίσω την λαλούμενην γλώσσαν... νομίζω ότι δέον να καθαρίση τις την γλώσσαν εκ των ξενισμών και να την πλουτίσει με λέξεις, αι οποίαι της ελλείπουν, αντλών ταύτας εκ της αρχαίας, αλλ' ανευ μεταβολής της γραμματικής.è Ο μεγάλος ποιητής λοιπόν, κατά τον Τυπάλδο 14, πρέπει να ακολουθεί τη γλώσσα, τα αισθήματα, τις παραδόσεις και την αρμονία των δημοτικών ποιήσεων όπως έκανε ο Σολωμός, ο Δάντης, ο Σαίξπηρ και ο Καλδερόν. Ο ίδιος προσπάθησε να εξευγενίσει και να πλουτίσει την λαλούμενη γλώσσα, κάτι που θα έπρεπε να κάνουν όλοι οι λόγιοι. Η γλώσσα του ποιήματος είναι απολύτως κατανοητή καθώς ο Τυπάλδος έγραψε σε μια εξευγενισμένη για την εποχή δημοτική χωρίς αρχαϊσμούς και ξενισμούς. Είναι η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού ελαφρώς παραλλαγμένη. Αποδείχτηκε εύκαμπτη καθώς ο ποιητής κατάφερε να αποδώσει με επιτυχία το πρωτότυπο ιταλικό ποίημα. Συγκρίνοντας τη μετάφραση με το πρωτότυπο παρατηρείται ότι υπάρχει αρκετά ακριβής αντιστοιχία λέξεων μεταξύ τους. Ωστόσο, ο Τυπάλδος χρησιμοποιεί συχνά λέξεις-φράσεις από το δημοτικό τραγούδι όπως: εφούχτωσαν τα φοβερά κοντάρια, φούχτωσε το φοβερό σπαθί σου, κεντάει τ' άλογο, αεροπετάει δεν τρέχει ή δεν έτρεχε πετούσε. Η γλώσσα αυτή λοιπόν μπόρεσε να προσδώσει στο ποίημα το επικό και λυρικό ύφος του πρωτοτύπου, στοιχεία που υπάρχουν και στα δημοτικά τραγούδια. Συνοψίζοντας τα βασικότερα σημεία που αναφέρθηκαν παραπάνω, εστιάσαμε στα πιο σημαντικά στοιχεία που καταδεικνύουν τη σχέση της μετάφρασης της ÇΕλευθερωμένης ΙερουσαλήμÈ με το Δημοτικό Τραγούδι. Η θεματολογία που ενέπνευσε τον Τάσσο συνδυάζοντας την ιστορική πραγματικότητα με επικά αλλά και φανταστικά στοιχεία συμπίπτει με αυτή του δημοτικού τραγουδιού, όπως συμπίπτουν και μερικά τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά (ο ισομετρικός παραλληλισμός, οι άστοχες ερωτήσεις και οι παρομοιώσεις) του μεταφραζόμενου έργου. Ως προς το στίχο, ο Τυπάλδος μετέφερε τον ενδεκασύλλαβο στίχο της ÇGerusalemme LiberataÈ στον Ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο στίχο των δημοτικών τραγουδιών ακολουθώντας όλους τους τυπικούς κανόνες και χρησιμοποίησε την ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία του ÇΕρωτόκριτουÈ. Τέλος, η γλώσσα της ÇΕλευθερωμένης ΙερουσαλήμÈ είναι η απλή γλώσσα του λαού, η γλώσσα του δημοτικού τραγουδιού ελαφρώς παραλλαγμένη, και γι' αυτό το λόγο απολύτως κατανοητή και για εμάς σήμερα. Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

15 ΧΑΡΑ ΚΑΛΟΓΗΡΑΤΟΥ Παραπομπές Η Χαρά Καλογηράτου είναι Φιλόλογος 1 T. Tasso, Gerusalemme Liberata, Presso Romualdo Lotti, edizione quarta, Londra, Η έκδοση του έργου του Τυπάλδου η οποία έχει μελετηθεί από την υποφαινόμενη και στην οποία γίνονται οι παραπομπές είναι: [Άπαντα των Νεοελλήνων Κλασσικών], Ιούλιος Τυπάλδος Άπαντα. Επιμέλεια - Εισαγωγή Ντίνος Κονόμος, Αθήναι, Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων, [1968]. 3 Λ. Πολίτης, «Η Εφτανησιώτικη Σχολή», Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2003, σ Για τον Τ. Τάσσο δες N. Camariano, Torquato Tasso in literature graeca, Bucuresti, 1936, επίσης, S. Ferrazzi, «Torquato Tasso : studi biografici critici bibliografii», Burt Franklin bibliography & reference series432, Essays in literature and criticism, New York B. Franklin, 1971 και W.Moretti, «Torquato Tasso, Litterature italiana», 25, Bari: Laterza, 1973 καθώς και Φλαμίνι-Κρεμιέ, «Η αντίδρασις του καθολικισμού και η μετάπτωσης των γραμμάτων. Από Τάσσου μέχρι Μεταστάσιου» Ιστορία της ιταλικής λογοτεχνίας, Ελευθερουδάκης, 1930, σσ , βλέπε επίσης G. Aquilecchia, «Τάσσο Τορκουάτο», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τομ. 56, Έκδοση Οργανισμός, σ Σε αυτή την εργασία χρησιμοποιείται γενικότερα το μονοτονικό σύστημα γραφής ακόμα και για χωρία που παρατίθενται στην καθαρεύουσα. 6 Μ. Μαρτζώκης, «Η μετάφρασις της Ηλευθερωμένης Ιερουσαλήμ υπο Ιουλίου Τυπάλδου», Ζακύνθιος Ανθών, έτος Β, Απρίλιος 1877, σ Ηλίας Α. Τσιτσέλης, Κεφαλληνιακά Σύμμεικτα. Συμβολαι εις την Ιστορίαν και την Λαογραφίαν της νήσου Κεφαλληνίας, τόμ. πρώτος, εν Αθήναις, 1904, σ Αρκετοί είναι αυτοί που έχουν αναφερθεί στην επιρροή του δημοτικού τραγουδιού γενικότερα στην ποίηση του Ι. Τυπάλδου όπως οι: Γ. Θ. Ζωράς, «Κριτικά εις τον Τυπάλδον», Ελληνική Δημιουργία, τόμος Ε, τχ. 49 (15 Φεβρουαρίου 1950) <Αφιέρωμα στον Ιούλιο Τυπάλδο>, σ , Κ Παλαμάς, Άπαντα, τόμ. 8, Αθήνα 1972, σ. 290, Φ Κ. Μπουμπουλίδης, «Ιούλιος Τυπάλδος, », Ελληνική Δημιουργία, τόμ. Ε, τχ. 49 ( 15 Φεβρουαρίου 1950), «Ιούλιος Τυπάλδος, ». Ωστόσο, δεν έχει γίνει διεξοδική έρευνα με συγκεκριμένα στοιχεία για την μετάφραση της «Ελευθερωμένης Ιερουσαλήμ». 9 Θ. Σταύρου, Νεοελληνική Μετρική, Θεσσαλονίκη, 1992, σ Γενικότερα για το δημοτικό τραγούδι βλ. Γ. Μ. Σηφάκης, Για μια ποιητική του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 1988 και Α. Πολίτης, «Το Δημοτικό Τραγούδι», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ, Αθήνα, 1970-[2000], Εκδοτική Αθηνών, σ Οι πιο συνηθισμένες τονούμενες συλλαβές στην «Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ» είναι η 14η που τονίζεται πάντα, οι υπόλοιπες ζυγές και η 1η στη θέση της 2ης. Ωστόσο, αν και σπάνια, παρατηρείται να τονίζονται και κάποιες μονές συλλαβές όπως η 5η, η 3η, η 11η και κυρίως η 9η, όπως είναι εμφανές και στο παράδειγμα της πρώτης στροφής στον έβδομο στίχο. 11 Άπαντα, σ. 259, Άσμα πρώτο, στίχοι Άπαντα, σ Οι ιδέες του Τυπάλδου για την δημοτική γλώσσα βρίσκονται στα Άπαντα στο δοκίμιό του «Η Γλώσσα» (σσ.201-4), στην επιστολή του προς τον Σπύρο Δε Βιάζη (σσ ) και στον επιμνημόσυνο λόγο στον Διονύσιο Σολωμό (σσ ). Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

16 16 17 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Εκδόσεις - Ποιήματα διάφορα Ιουλίου Τυπάλδου, εν Ζακύνθω, τυπογραφείον Ο Παρνασός Σεργίου Χ. Ραφτάνη, Λογοτεχνική Βιβλιοθήκη Φέξη, Ιουλίου Τυπάλδου Ποιήματα, μετά Βιογραφίας του ποιητού υπό Μαρίνου Σιγούρου, εν Αθήναις Τυπάλδος Άπαντα Ποιήματα πεζά- γράμματα μεταφράσματα ιταλικά. Αναστύλωσε Ντίνος Κονόμος, Αθήνα, Εκδόσεις Πηγής, 1953 [Νεοελληνική Βιβλιοθήκη 5, διευθυντής: Γ. Βαλέτας]. - [Άπαντα των Νεοελλήνων Κλασσικών], Ιούλιος Τυπάλδος Άπαντα. Επιμέλεια - Εισαγωγή Ντίνος Κονόμος, Αθήναι, Εταιρεία Ελληνικών Εκδόσεων, [1968]. ΕΛΕΥΘΕΡΩΜΕΝΗ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ - «Τορκουάτου Τάσσου, Ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ, μετάφρασις Ιουλίου Τυπάλδου, Άσμα Γ» Παρνασσός, έτος Α, τχ. 3 (30 Μαρτίου 1877), σσ Βιβλιογραφία [Άπαντα των Νεοελλήνων Κλασσικών], Ιούλιος Τυπάλδος Άπαντα. Επιμέλεια Εισαγωγή Ντίνος Κονόμος, Αθήναι, Εταιρεία Ελληνικών Γ. Θ. Ζωράς, «Κριτικά εις τον Τυπάλδον», Ελληνική Δημιουργία, τόμος Ε, τχ. 4 (15 Φεβρουαρίου 1950) <Αφιέρωμα στον Ιούλιο Τυπάλδο>, σ Μ. Μαρτζώκης, «Η μετάφρασις της Ηλευθερωμένης Ιερουσαλήμ υπο Ιουλίου Τυπάλδου», Ζακύνθιος Ανθών, έτος Β, Απρίλιος 1877, σ Φ Κ. Μπουμπουλίδης, «Ιούλιος Τυπάλδος, », Ελληνική Δημιουργία, τόμ. Ε, τχ. 49 ( 15 Φεβρουαρίου 1950), «Ιούλιος Τυπάλδος, ». Κ. Παλαμά Άπαντα, τ.8, Αθήνα 1972, σ Α. Πολίτης, «Το Δημοτικό Τραγούδι», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΑ, Αθήνα, 1970-[2000], Εκδοτική Αθηνών, σ Λ. Πολίτη, «Η Εφτανησιώτικη Σχολή», Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 2003, σ Ν. Γ. Πολίτη, Δημοτικά τραγούδια, γράμματα, Γ. Μ. Σηφάκης, Για μια ποιητική του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, Θ. Σταύρου, Νεοελληνική Μετρική, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, Θεσσαλονίκη, 1992, σ Ηλίας Α. Τσιτσέλης, Κεφαλληνιακά Σύμμεικτα. Συμβολαι εις την Ιστορίαν και την Λαογραφίαν της νήσου Κεφαλληνίας εις τόμους τρεις. Τόμος πρώτος. «Βιογραφικά, Οίκων Ιστορίαι,Δημοσιεύματα»,εν Αθήναις, τύποις Παρασκευά Λεώνη, 1904, σ.743. G. Aquilecchia, «Τάσσο Τορκουάτο», Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, τομ. 56, Έκδοση Οργανισμός. N. Camariano, Torquato Tasso in literature graeca, Bucuresti, S. Ferrazzi, Torquato Tasso : «studi biografici critici bibliografii», Burt Franklin bibliography & reference series432, Essays in literature and criticism, New York B. Franklin, W.Moretti, Torquato Tasso, Litterature italiana, 25, Bari: Laterza, 1973 Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

17 ΟΙ ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΙΘΑΚΗΣΙΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥ ΚΑΙ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗ Ν. ΚΑΡΒΟΥΝΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΠΡΩΙΑ ( ) ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ Ο Νίκος Καρβούνης ( ) 1, γεννημένος στην Ιθάκη, αλλά μεγαλωμένος στη Ρουμανία, όπου ο πατέρας του είχε τις εμπορικές του επιχειρήσεις πήρε πλούσια μόρφωση λόγω της οικογενειακής οικονομικής ευρωστίας. Ερχόμενος στην Ελλάδα το 1903, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας, για να ολοκληρώσει τις φιλολογικές και νομικές σπουδές του, χωρίς όμως ποτέ να πάρει πτυχίο. Ο ίδιος βέβαια δε σταμάτησε να μελετά, να αυτομορφώνεται και μάλιστα να ασκείται στις ξένες γλώσσες. Υπήρξε χαρακτηριστική η ευρυμάθεια και γλωσσομάθειά του. Γρήγορα τοποθέτησε τον εαυτό του στο κίνημα του δημοτικισμού και συνέβαλε στη διάδοση και εδραίωσή του, καθώς συνεργάστηκε και με το περιοδικό Νουμάς. Ενδιαφέρθηκε για την ανανέωση της λογοτεχνίας και κυρίως της ποίησης. Μαζί με τους Κ. Βάρναλη, Ρ. Φιλύρα, Φ. Πολίτη, Λ. Παλαμά, Α. Κουμαριανό, Ν. Λαπαθιώτη κ. ά. ίδρυσε το περιοδικό Ηγησώ (1907). Ο ποιητικός του λόγος διακρίνεται για τον παλμό, τη ζωντάνια και το λυρισμό του, ενώ στο πεζογραφικό του έργο αναδεικνύεται ο ανθρωπισμός του, ο πλούσιος στοχασμός και η αγωνία του για την πορεία του ανθρώπου. Καλοδουλεμένες θεωρούνται οι μεταφράσεις του στα έργα των ποιητών Κίπλιγκ, Σέλλεϋ, Πόε, Μαγιακόφσκυ, Ιούδα Αλεβύ κ. ά. 2. Ως δημοσιογράφος εργάστηκε για πολλά χρόνια σε διάφορες αθηναϊκές εφημερίδες, δημοσιεύοντας ποικίλα άρθρα, επιφυλλίδες, ταξιδιωτικές εντυπώσεις, πολεμικές ανταποκρίσεις και φυσιολατρικά κείμενα, καθώς ο ίδιος ήταν δεινός ορειβάτης. Πρόκειται για μια πλούσια παραγωγή, διασκορπισμένη όμως στα έντυπα εκείνης της εποχής, που πρέπει να συγκεντρωθεί και να καταγραφεί. Ωστόσο, αξιοπρόσεκτη θεωρούμε την ιδεολογική-πολιτική διαδρομή του Ν. Καρβούνη. Πρόκειται για περίπτωση στοχαστή, που Çεδημιουργούσε κι εδημιουργείτο συγχρόνως απ' την ίδια τη σκέψη τουè. 3 Γεμάτος ανησυχίες και διεργασίες, απογοητεύσεις και επαναπροσεγγίσεις πέρασε μέσα από μια παλλόμενη διαδρομή θεωρητικών αναζητήσεων και πολιτικών αγώνων. 4 Επηρεάστηκε αρχικά από την ιδεολογία της Μεγάλης Ιδέας, χωρίς βέβαια να φθάσει σε ακρότητες. Ορμώμενος από γνήσια πατριωτικά αισθήματα, πήγε εθελοντής στο Μακεδονικό Αγώνα, πήρε μέρος στους Βαλκανικούς πολέμους μέσα από το σώμα των Γαριβαλδινών - στην αγκαλιά του ξεψύχησε ο Λ. Μαβίλης - βοήθησε στον αυτονομιστικό αγώνα των Ελλήνων της Βόρειας Ηπείρου. Προσπάθησε να οργανώσει εθελοντική ομάδα για αποστολή στο Μεξικό, το οποίο από το 1910 βρισκόταν σε επαναστατικό αναβρασμό. Αργότερα έζησε τη μικρασιατική εκστρατεία ως πολεμικός ανταποκριτής, ενώ στήριξε το κίνημα του 1922 των Πλαστήρα, Γονατά, Φωκά. Παρ' όλο που ο Ν. Καρβούνης συγκαταλεγόταν στους πρωτοπόρους νέους, που στήριξαν το κίνημα στο Γουδί και ζητούσαν ανανέωση της πολιτικής ζωής και γενικότερη ανόρθωση της ελληνικής κοινωνίας, σχετικά σύντομα διαχώρισε τη θέση του από την πολιτική και πρακτική του Ε. Βενιζέλου, όταν ο τελευταίος απέρριψε το αίτημα για Συνταγματική Βουλή και αθέτησε ριζοσπαστικές μεταρρυθμίσεις. Αυτή ακριβώς η ρήξη του με το βενιζελισμό τον οδήγησε στη συντηρητική αντιβενιζελική παράταξη και στη συνεργασία με πρόσωπα της μοναρχίας. Είναι όμως βέβαιο ότι παρέμεινε απλός μαχητής, μακριά από θέσεις και αξιώματα. Στράφηκε και προς τον τεκτονισμό, ενώ η τελευταία επαφή του με το μεταφυσικό ιδεαλισμό υπήρξε η εντρύφησή του στο θεοσοφισμό του Ινδού Κρισναμούρτι. 5 Στο μεταξύ, οι αγωνιώδεις προσπάθειες του ελληνικού κράτους να ορθοποδήσει και ιδιαίτερα μετά τη μικρασιατική καταστροφή και το προσφυγικό ρεύμα, οι πολιτικές ανωμαλίες της δεκαετίας του 1920, η νέα διάσταση που δίνει στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα η εμφάνιση στην πολιτική σκηνή του ΚΚΕ, αλλά και οι πολιτικές και πρακτικές της γειτονικής φασιστικής Ιταλίας καθώς και η διεθνής κατάσταση μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929 προκαλούν στον αληθινό στοχαστή Ν. Καρβούνη συνεχείς συνειδησιακές διεργασίες. Η δημιουργική του ανησυχία και αμφισβήτηση, ο επίμονος προβληματι- Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

18 18 19 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ σμός και αναστοχασμός του τον οδήγησαν έξω από το χώρο του ιδεαλισμού και τον έφεραν σε ρήξη με την αστική ιδεολογία. Ανακάλυψε το διαλεκτικό τρόπο σκέψης και προσχώρησε στο μαρξισμό. Αυτή η κρίσιμη περίοδος εντοπίζεται χρονικά στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του Οι νέοι βηματισμοί της σκέψης του Ιθακήσιου στοχαστή αποκαλύπτονται περίτρανα στις επιφυλλλίδες του στην αθηναϊκή εφημερίδα Πρωϊα κατά την τριετία , οι οποίες τότε είχαν Çτεράστια απήχηση στο πνευματικό και προοδευτικό κοινό της χώρας μαςè. 6 Ένα μέρος εκείνων των επιφυλλίδων συγκεντρώθηκε σ' έναν τόμο 240 σελίδων με το γενικό τίτλο: Νίκου Καρβούνη, Εκλογή από το έργο του, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις ÇΕκλεκτά ΒιβλίαÈ το Δεκέμβρη του 1960 στην Αθήνα με πρόλογο και επιμέλεια του Πάνου Πολίτη.[7] Αναφερόμενοι στη συνέχεια σε αυτές τις επιφυλλίδες θα χαρούμε τη στέρεη επιχειρηματολογία και τη διαλεκτική σκέψη του συγγραφέα τους. Πρόκειται για κείμενα με άρτια δομή και τέλεια συλλογιστική. Η γλώσσα τους - απλή καθαρεύουσα - διακρίνεται για τη ζωντάνια, την ακρίβεια και τη σαφήνειά της. Ιδιαίτερη ενεργητικότητα χαρακτηρίζει το ύφος τους, καθώς αναδεικνύεται η ζωηρότητα του συναισθήματος, η παραστατικότητα των εικόνων και η δύναμη της σκέψης. Ο πλούτος των λέξεων και των νοημάτων προδίδει την πολυεπίπεδη γνώση του συγγραφέα τους. Η πρώτη ενότητα του παραπάνω τόμου με τίτλο ÇΖωή - εξέλιξιςè περιλαμβάνει δύο επιφυλλίδες,çαπό την σκοπιάν των αιώνωνè και ÇΟ καιρός του ΣυμεώνÈ, στις οποίες ο συγγραφέας εξηγεί με απλό αλλά κατανοητό τρόπο την εξελικτική πορεία της ανθρώπινης ζωής και κοινωνίας. Τα αδιέξοδα της ζωής, τα κρισιακά φαινόμενα της κοινωνίας προκαλούν αναντίρρητα απαισιοδοξία και φόβο. Οι άνθρωποι αλλά και ολόκληροι λαοί Çυποφέρουν και δεινοπαθούν πνευματικώς και ψυχικώς, όταν συμπέση να βρεθούν εις τας ταραγμένας μεταβατικάς εποχάς που αποσυντίθεται κάτι που εφθάρηè (σ. 21). Αν όμως, διατείνεται ο Καρβούνης, εξετάσουμε αυτή την κρισιακή κατάσταση Çαπό τη σκοπιά των αιώνωνè, από τη σκοπιά δηλαδή της Ιστορίας, με βάση τους νόμους τους ιστορικούς, θα πρέπει να αισιοδοξούμε. Η Ιστορία διδάσκει ότι η ανθρώπινη πορεία μέσα στο χρόνο δε σταματά. Υπερβαίνει τις κρίσεις, βρίσκει διέξοδο. Μέσα από τη φθορά και την καταστροφή έρχεται το νέο. Η αιώνια ανασύνθεση της ανθρωπότητας προέρχεται από τις ατομικές ή και ομαδικές αποσυνθέσεις, οι οποίες βέβαια για τα άτομα και τις γενιές που τις υφίστανται είναι οδυνηρές. Με το δεδομένο, λοιπόν, ότι όλα αλλάζουν, όλα εξελίσσονται, οφείλει ο άνθρωπος, το ιστορικό δηλαδή υποκείμενο, να συνειδητοποιήσει αυτό τον ιστορικό νόμο, ακριβώς για να μπορέσει να συμβάλει στην εξελικτική πορεία της κοινωνίας. Οφείλει να πορεύεται με αισιοδοξία και ετοιμότητα, συνειδητή δράση και πίστη σταθερή μπροστά στις διαδικασίες αλλαγής και ανατροπής του υπάρχοντος πολιτικο-κοινωνικού συστήματος. Γιατί το ισχύον σύστημα θα αλλάξει, αλλά και το επόμενο δε θα μείνει αιώνιο, καθώς θα έρθει η ωρίμανσή του και η αντικατάστασή του από άλλο καλύτερο. Στο μεταξύ, υπογραμμίζει ο συγγραφέας, δεν μπορούμε να μένουμε απλοί θεατές. Κάθε άνθρωπος, Çπου αισθάνεται ότι δεν μπορεί να προδώση τον ανθρωπισμόν τουè (σ. 28), πρέπει τώρα και κάθε στιγμή να είναι έτοιμος, για να συμμετάσχει στη δημιουργία του νέου και του καλύτερου κόσμου. Από τις βασικές έγνοιες του Ν. Καρβούνη είναι η σχέση ατόμου και συνόλου, καθώς αναφέρεται σε αυτή στις εφτά επιφυλλίδες της επόμενης ενότητας: ÇΆτομον ή σύνολονè, ÇΤο άτομον και το σύνολονè, ÇÒΉρωεςÓ και ÓυπεράνθρωποιÓÈ, ÇΕγωκεντρικός ατομισμόςè, ÇΕίδωλα και πραγματικότηςè, ÇΗ φενάκη της φιλανθρωπίαςè και ÇΣυνεργασία, όχι ανταγωνισμόςè. Τον απασχολεί ιδιαίτερα η σχέση αυτή και μάλιστα τη στιγμή που διαπιστώνει ότι η εποχή του κυριαρχείται από τον ατομικισμό. ÇΟι νέοι, γράφει, εκπαιδεύονται με την αντίληψιν ότι πρέπει να ÒφθάσουνÓ, να ÒεπικρατήσουνÓÈ. Οι συμβουλές των μεγαλύτερων είναι: ÇΚλωτσήσετε, διαγκωνίσετε, τρικλοποδίσετε, σπρώξετε, τσαλαπατήσετε όσο μπορείτε, όσους μπορέσετε. Προ πάντων, φθάσετε! Τόσο το χειρότερο για όσους πέσουν, σκοντάψουν, παραγκωνισθούν [...] Αλλοίμονον σ' όσους κουρασθούν, σ' όσους λαχανιάσουν, σ' όσους λιποψυχήσουν, σ' όσους αηδιάσουν. Θα τους ξεπεράσουν οι ÒαξιώτεροιÓ, οι περισσότερον επιτήδειοιè (σ. 53). Αυτή, εξάλλου, η αντίληψη αποδέχεται ότι μέσα από μια τέτοια διαπάλη το άτομο αναπτύσσει τις ιδιαίτερες ικανότητές του, με αυτή την ÇάμιλλαÈ δυναμώνει το άτομο, αποκτά αυτοπεποίθηση, προοδεύει. Ο Ν. Καρβούνης, όμως, διαφωνεί με όλα τα παραπάνω. Θεωρεί ότι μια τέτοια αντίληψη αναιρεί την ίδια τη φύση του ανθρώπου ως κοινωνικού όντος, έρχεται σε αντίθεση με τη δομή και τη φιλοσοφία της κοινωνικής ζωής. Και προσπαθεί με επιμονή και υπομονή- γιατί το γράφει και το ξαναγράφει - αλλά και με πειστικά επιχειρήματα να αντιμετωπίσει την καθιερωμένη αντίληψη της προσωπικής αποκλειστικά επιτυχίας και να ανατρέψει τη θεωρία του ατομικισμού. Ξεκινάμε μια παραδοχή: το άτομο γεννιέται, μεγαλώνει και δραστηριοποιείται μέσα στην κοινωνία, κινείται και δρα μέσα στο σύνολο των συνανθρώπων του και άρα δεν μπορεί να νοηθεί έξω ή και πάνω από το κοινωνικό σύνολο. Επομένως, οφείλουμε να εξετάσουμε τη σχέση ατόμου - συνόλου σε αυτή και μόνο τη βάση. Χρησιμοποιεί έναν αξιοπρόσεκτο παραλληλισμό: τοποθετεί σε παράλληλη θέση το κοινωνικό σύνολο με έναν ζωντανό οργανισμό και το άτομο με ένα κύτταρο αυτού του οργανισμού. Η ίδια η επιστήμη παραδέχεται ότι ο τελευταίος δε νοείται χωρίς κύτταρα, αλλά και αυτά δε νοούνται έξω από το συγκεκριμένο οργανισμό. Εφόσον έτσι έχουν τα πράγματα, το κύτταρο Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

19 ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ ή ένα άθροισμα κυττάρων υπάρχει και αναπτύσσεται μέσα στον οργανισμό και είναι χρήσιμο στο βαθμό που συμβάλλει στη διατήρηση και σωστή λειτουργία του τελευταίου. Εξάλλου, αν τα κύτταρα αποσπασθούν από τον οργανισμό νεκρώνονται, ή αν υπεραναπτυχθούν ασύμμετρα προς το νόμο που διέπει την αναλογικότητά τους προς το συγκεκριμένο οργανισμό, Çτότε δημιουργούνται τα καρκινώματα, τα κακοήθη νεοπλάσματα, οι θανάσιμοι όγκοιè, που, όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ν. Καρβούνης, Çκρίνονται άξιοι μόνον για το μαχαίρι του χειρουργού, πριν επεκταθεί η εξάπλωσίς τωνè (σ. 41). Κατά παράλληλο τρόπο, η αξία του ατόμου έγκειται σε τούτο: είναι απαραίτητο τμήμα του συνόλου, συμβάλλει στη σωστή λειτουργία και την πρόοδο της κοινωνίας. Αυτό δε σημαίνει, διευκρινίζει ο επιφυλλιδογράφος, ότι θα μετατραπούν τα άτομα σε αγέλη. Αντίθετα, οφείλουν να αναπτύξουν την ατομικότητά τους, τις ιδιαίτερες δηλαδή κλίσεις και τα ενδιαφέροντά τους. Γράφει χαρακτηριστικά: ÇΟ άνθρωπος είνε ον διφυές, άτομον και μέρος ενός συνόλου, δηλαδή ζώον κοινωνικόν. Όχι μόνον δεν πρέπει να χάση την συνείδησιν της ατομικότητός του, να γίνη ένα ÒαγελαίονÓ, μη αυθύπαρκτον διανοητικώς και πνευματικώς ον, αλλά, απεναντίας, έχει καθήκον να αναπτύξη εις το ακέραιον τας ατομικάς του τας δυναμικότητας χάριν της εξελίξεως του συνόλου. Πρέπει, όμως, να έχη διαρκή συνείδησιν αυτής της αναλογικής αξίας του μέσα εις το όλονè (σ. 43). Εξάλλου, η ύπαρξη και δράση των εξαιρετικών προσωπικοτήτων, των σημαντικών ανθρώπινων πνευμάτων επικυρώνουν αυτή ακριβώς τη διαλεκτική σχέση μονάδας και συνόλου. Της σωστής προσωπικότητας η συνείδηση δεν είναι ατομική, αλλά γίνεται συνείδηση του όλου. Ο διαφορισμός του συνόλου σε άτομα, σε άτομα συνειδητά, είναι αναγκαίος για την κοινωνική εξέλιξη. Το άτομο φθάνει στον προορισμό του όταν δίνει Çό,τι περισσότερον και αξιώτερον μπορεί εις την ολότηταè (σ. 60). Η Çαπατομίκευσή τουè δε γίνεται για να απαλειφθεί από την κοινωνία, αλλά για να συγχωνευθεί μέσα στην κοινωνία και να την κάνει ποιοτικά καλύτερη και πλουσιότερη. Μια τέτοια, λοιπόν, αντίληψη καταπολεμά τον ατομικισμό, τον εγωκεντρισμό, ο οποίος βέβαια, όπως διαπιστώνει ο Ν. Καρβούνης, γιγαντώνεται μέσα στο αστικό καθεστώς. Το τελευταίο, προβάλλοντας ή μάλλον θεοποιώντας την ατομικότητα, υποστηρίζει το φυσιολογικό της κοινωνικής ανισότητας, την οποία όμως δεν μπορεί να αποδέχεται ο άνθρωπος ως λογικό ον. Άλλωστε, αυτή η κοινωνική ανισότητα, με την πρόταξη ÇπετυχημένωνÈ ατόμων και κοινωνικών ομάδων, συνεπάγεται τη φτώχεια, την αθλιότητα και την εκμετάλλευση. Και αυτά, σύμφυτα του ισχύοντος κοινωνικού καθεστώτος, καταδεικνύουν την υποτίμηση και υποβάθμιση της μεγάλης πλειοψηφίας της ανθρώπινης κοινωνίας, στην εργασία της οποίας βασίζεται η πρόοδος του συνόλου. Και στο σημείο αυτό ο επιφυλλιδογράφος υπογραμμίζει την αντίφαση της ζωής αλλά και την υποκρισία της αστικής κοινωνίας και νοοτροπίας. Αφού η άρχουσα τάξη καταπιέσει και εκμεταλλευθεί τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα, αφού σωρεύσει τα πλούτη της και επενδύσει τα κεφάλαιά της, τότε θα θυμηθεί τα θύματά της, καθώς θα κάνει λόγο για Çπάσχοντας αδελφούςè και Çαπόκληρους της τύχηςè (σ. 54), οι οποίοι έχουν ανάγκη από τη φιλανθρωπία της. Και η φιλανθρωπία αυτή δεν είναι άμοιρη πολιτικών σκοπιμοτήτων και ιδεολογικών παραχαράξεων, καθώς δημιουργείται, οργανώνεται και εξακτινώνεται, προκειμένου να καλυφθεί η ταξικότητα του φαινομένου και να προκληθεί σύγχυση στα μυαλά των θυμάτων της εκμετάλλευσης. Γράφει με σαφήνεια και πλήρη γνώση της κατάστασης ο Ιθακήσιος στοχαστής: ÇΌταν τα θύματα της εκμεταλλεύσεως αποκτούν συνείδησιν του ανθρωπίνου δικαιώματός των, τότε είνε ανάγκη επείγουσα να καθελκυσθή στον ωκεανόν του πλήθους ένα φανταχτερό πλοίον, σημαιοστόλιστον με όλα τα λάβαρα των θρησκειών, η ÒΦιλανθρωπίαÓ. [...] Η οργάνωσις της εκμεταλλεύσεως έγινεν ένα θελκτικόν δίπτυχον: από το ένα μέρος δημιουργείται η ανθρωπίνη αθλιότης, από το άλλο οργανώνονται τα μέσα της φιλανθρωπικής δράσεως. [... Και ] όλ' αυτά με επίδειξιν, με αυταρέσκειαν, με την αντίληψιν, ότι εκχωρείται, ότι χαρίζεται στις μάζες των δυστυχισμένων κάτι, για το οποίον πρέπει να αισθάνωνται ευγνωμοσύνην προς τους ευεργέτας των [...]È (σ. 65). Αυτή, όμως, η πρακτική της φιλανθρωπίας δε συμβάλλει προφανώς στην υπέρβαση της ανισότητας, αλλά αντίθετα συντηρεί και επιτείνει την άθλια κατάσταση. Δε θα υπάρξει ανάγκη καμιάς φιλανθρωπίας, όταν καταργηθεί η αιτία της, όταν δηλαδή καταργηθεί Çοριστικά και αποφασιστικά η ανισότης που δημιουργεί εκείνους που έχουν ανάγκη φιλανθρωπίαςè (σ. 68). ÇΕίνε ανάγκη λογική, πρωταρχική, απαραίτητος, ν' αλλάξη ριζικώς και ολοκληρωτικώς ο ρυθμός της ζωής των ανθρώπωνè (σ. 74). Πρέπει να εξαλειφθεί Çτο κίνητρον του ατομικού, εγωϊστικού κέρδους, η δυνατότης μιας ατομικής επικρατήσεωςè (σ. 75), για να επικρατήσει ουσιαστική συνεργασία μέσα στην ανθρώπινη ομάδα και ειρήνη μέσα στην ανθρωπότητα. Και καταλήγει: Çείνε απαραίτητον ν' αλλάξη η βάσις των πολιτειών και των κοινωνιών, ν' αλλάξουν αι συνθήκαι αι οικονομικαί αι σημεριναί που ωθούν εις την υπερτροφικήν ανάπτυξιν του ατόμου, που ευνοούν την εκμετάλλευσιν του ανθρώπου από τον άνθρωπονè (σ. 75). Προτείνει, με άλλα λόγια, ο Ιθακήσιος στοχαστής την εξάλειψη της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, το σοσιαλιστικό δηλαδή μετασχηματισμό της ανθρώπινης κοινωνίας. Και σε αυτότοσυμπέρασμα τον οδήγησαν η γνώση της ανθρώπινης ιστορίας και της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης αλλά και ο διαλεκτικός τρόπος σκέψης του. Στο ζήτημα της εργασίας, που αποτελεί το θέμα της τρίτης ενότητας των επιφυλλίδων του, ο Ν. Καρβούνης θα εφαρμόσει κατά τρόπο υποδειγματικό τη διαλεκτική σκέψη, για να υπερασπιστεί την πάγια θέση του για την ευτυχία του ανθρώπου μέσα Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων

20 20 21 ΑΝΘΟΛΟΓΙΑ ΙΟΝΙΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ σε μια ευτυχισμένη ανθρώπινη κοινωνία - ευτυχία που μπορεί και πρέπει να έρθει και από το εργασιακό καθεστώς της πολιτείας και της κοινωνίας. Ο γενικός τίτλος ÇΕργασία - ΔημιουργίαÈ περιλαμβάνει τέσσερις επιφυλλίδες: ÇΠού κατήντησεν η αποθέωσις της εργασίαςè, ÇΗ χαρά της δημιουργίαςè, ÇΤον άρτον ημών τον επιούσιον... È και Ç... άνθρωπος και η μηχανήè. Τον επιφυλλιδογράφο τον απασχολεί ο ρόλος της εργασίας στην ανθρώπινη εξέλιξη και ευημερία και μάλιστα σε σχέση με την ολοένα μηχανοποίηση και αυτοματοποίηση της ανθρώπινης εργασίας. Θα εξετάσει τα πραγματικά δεδομένα, θα πάρει υπόψη του στοιχεία από προγενέστερες ιστορικές εποχές και θα αντικρούσει παγιωμένες αντιλήψεις της σύγχρονης εποχής. Το αστικό κράτος μέσα από τους μηχανισμούς εκπαίδευσης και αγωγής έχει προωθήσει στους νέους την εξιδανίκευση της εργασίας και γενικότερα την έχει θεοποιήσει. Η εργασία, σύμφωνα με αυτές τις αντιλήψεις, εξευγενίζει και ηθικοποιεί τον άνθρωπο, είναι πηγή υλικής και ηθικής ευημερίας, γι' αυτό το μη εργαζόμενο άτομο θεωρείται εχθρός του κοινωνικού συνόλου. Όταν όμως έρθει η ώρα για την επαγγελματική αποκατάσταση των νέων, η εργασία είναι δυσεύρετη, γιατί βέβαια υφίσταται ανεργία, που συνεχώς αυξάνεται. Και τότε αρχίζει η διαπλοκή και ο παρασιτισμός, εφαρμόζεται η δωροδοκία και ο διαγκωνισμός, ανθούν οι πελατειακές σχέσεις, ενώ οι εργασιακές σχέσεις γίνονται ελαστικές σε βάρος πάγιων δικαιωμάτων των εργαζομένων. Έτσι, γίνεται προφανής η αντινομία του συστήματος: Çη θεωρητική αποθέωσις της εργασίας από το ένα μέρος, η καταδίκη των εργατών στην ανεργίαν και στην πείναν από το άλλοè (σ. 83). Πολιτικοί, οικονομολόγοι και θεωρητικοί υποστηρικτές του ισχύοντος κοινωνικο-πολιτικού συστήματος διατείνονται ότι η ανεργία έχει γίνει αναπόφευκτη λόγω της εκμηχάνισης και αυτοματοποίησης της παραγωγής. Η χρησιμοποίηση της μηχανής μείωσε αναγκαστικά τις θέσεις εργασίας. Δαιμονοποιείται δηλαδή το ίδιο το μέσο της παραγωγής, η μηχανή, και γενικότερα η τεχνολογική πρόοδος. Είναι όμως έτσι; αναρωτιέται ο Ν. Καρβούνης. Και για να απαντήσει, ξεδιπλώνει μια σωστή συλλογιστική. Τι είναι η μηχανή; Επινόηση του μυαλού του ανθρώπου. Είναι δηλαδή μια κατάκτηση του ανθρώπινου πνεύματος, η οποία αποβλέπει στη βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας. Επομένως, η χρησιμοποίηση της μηχανής πρέπει λογικά να επιφέρει τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και άρα και των συνθηκών ζωής των εργαζομένων. Γιατί όμως έχει μετατραπεί σε πηγή δυστυχίας; Ευθύνεται η ίδια η μηχανή γι' αυτή τη δυστυχία; Για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, οφείλουμε να καταδείξουμε ποιος διαχειρίζεται την επινόηση του ανθρωπίνου πνεύματος που λέγεται μηχανή. Είναι προφανές ότι η μηχανή δεν έχει καταστεί κοινωνικό κτήμα, αλλά ανήκει στον κεφαλαιούχο. Στόχος μόνιμος του κεφαλαιούχου είναι το κέρδος και η συνεχής αύξηση του κέρδους. Άρα, ο κεφαλαιούχος ιδιοκτήτης της μηχανής θα τη χρησιμοποιήσει έτσι, ώστε να μεγιστοποιήσει τα κέρδη του. ÇΚατά συνέπειαν, συμπεραίνει ο Ν. Καρβούνης, δεν πταίει η μηχανή διά την σημερινήν ανθρωπίνην κακοδαιμονίαν, αλλ' ο άνθρωπος που εκμεταλλεύεται, και χωρίς την μηχανήν και με την μηχανήν, τον όμοιόν τουè (σ. 101). Έτσι, επανέρχεται ο συγγραφέας στην πάγια θέση του, την εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο. Η μηχανή, δηλαδή, και γενικότερα η τεχνολογία δεν μπορεί και δεν πρέπει Çνα λειτουργή διά την εξυπηρέτησιν της βουλιμίας του κέρδους του εγωϊστικούè, δεν μπορεί και δεν πρέπει να μετατρέπεται σε Çμέσον εκμεταλλεύσεως των μαζών από τους ολίγουςè (σ.96). Είναι επομένως ανάγκη να υπάρξει αλλαγή σκέψης και δράσης. Η τεχνολογική πρόοδος βέβαια δεν μπορεί να σταματήσει. Συνεχώς η ανθρωπότητα θα επιδιώκει τη βελτίωση των όρων εργασίας και ζωής. Αυτή, όμως, η βελτίωση πρέπει να αγκαλιάσει το σύνολο του πληθυσμού. Και θα επιτευχθεί αυτό, όταν Çαι μηχαναί παύσουν ν' ανήκουν εις τα τραστ [...] και γίνουν κτήμα της ολότητοςè, όταν κοντολογίς μεταβληθεί ÇριζικώςÈ το ισχύον πολιτικοοικονομικό καθεστώς και Çη παραγωγή και η κατανομή των υλικών αγαθών βρίσκεται εις τα χέρια των πραγματικών εκπροσώπων των μαζώνè (σ. 103). Χωρίς να το κατονομάζει - αλλά με σαφήνεια το εννοεί - ο Ν. Καρβούνης επαναφέρει στον προβληματισμό των αναγνωστών του την αλλαγή του κοινωνικού καθεστώτος. Επαναδιατυπώνει με σαφήνεια την αναγκαιότητα του σοσιαλιστικού μετασχηματισμού της ανθρώπινης κοινωνίας, προκειμένου η εργασία να πάρει το σωστό της περιεχόμενο. Τότε η εργασία θα είναι Çη ανάλογη κάθε ατόμου συμβολή στις ανάγκες του συνόλου, του οποίου μέρος αυτό αποτελείè (σ. 85), τότε Çη εργασία η πραγματική [θα] είνε η συνεργασία του Ανθρώπου εις την όλην Δημιουργίαν και αυτό είνε το να ζη κανείς πραγματικώςè (σ. 104). Και τότε Çαι μηχαναί θα είνε δυνατόν ν' αφαιρούν ολοέν ανάγκην μόχθου από τα άτομα. Αλλ' αντί τούτο να δημιουργεί ÒανεργίανÓ και πείναν και δυστυχίαν και ανθρωπίνην αθλιότητα, θα δημιουργή, τουναντίον, άνεσιν και ελάφρωσιν και την δυνατότητα μιας εντονωτέρας ζωής, μιας περισσότερον ελευθέρας και απερισπάστου εξελίξεως του ανθρώπου προς την τελείωσίν του. Διότι το κέρδος από την παραγωγήν της μηχανής θα κατανέμεται εις όλους τους ανθρώπους. Κάθε νέα μηχανή, κάθε νέος τρόπος χρησιμοποιήσεως των δυνάμεων της Φύσεως αντί των ανθρωπίνων βραχιόνων, θα είνε και νέα προαγωγή της υλικής ανέσεως της ανθρωπότητος, της απαραιτήτου διά την ελευθέραν της πρόοδονè (σ. 103). Έτσι οραματιζόταν ο Ν. Καρβούνης τον αυριανό κόσμο. Τον Ιθακήσιο διανοητή απασχολεί επίσης ο ρόλος της διανόησης. Για το θέμα αυτό ο τόμος περιλαμβάνει οκτώ επιφυλλίδες: ÇΠνευματικός παρασιτισμόςè, ÇΠνευματική δουλείαè, ÇΌταν στερεύη η πηγή της δημιουργίαςè, ÇΤα κορακί- Ενέργειες ανάδειξης σύγχρονου πολιτισμού & ιστορικής κληρονομιάς από το Δήμο Αργοστολίου

21 ΠΕΤΡΟΣ ΠΕΤΡΑΤΟΣ στικα της ΔιανοήσεωςÈ, ÇΗ κρίσις και οι ÒδιανοούμενοιÓÈ, ÇΗ άλλη χρεωκοπίαè, ÇΝέους ρυθμούςè και ÇΨυχική τοπογραφίαè. Για τον Ν. Καρβούνη ο διανοούμενος οφείλει να βρίσκεται με το λόγο και με την πράξη του μέσα στη ζωή, δίπλα στο λαό, μέσα στις πραγματικές διαδικασίες και διεργασίες της κοινωνίας. Δε νοείται πνευματικός άνθρωπος έξω από το κοινωνικό γίγνεσθαι, μακριά από τις καθημερινές αγωνίες του συνόλου. Άλλωστε, η ίδια η ζωή ως πηγή δημιουργίας θα τον τροφοδοτεί με προβληματισμούς, ιδέες και προτάσεις και θα τον ενδυναμώνει στο ρόλο του. Η κατάσταση, όμως, στο αστικό σύστημα είναι διαφορετική. Οι διαπιστώσεις οδηγούν στην εξής εικόνα: Η πλειοψηφία των διανοουμένων είναι ενσωματωμένη στο σύστημα και επομένως οι σκέψεις και οι ενέργειές της, παρά τη διαφορετικότητα στους τρόπους εκδήλωσής τους και την ποικιλία στις επωνυμίες και τις ÒσχολέςÓ, δεν οδηγούν σε έξοδο από την αποπνικτική ατμόσφαιρα του ατομικισμού και της φιλαυτίας, της υλικής εκμετάλλευσης και της πνευματικής υποδούλωσης. Οι διανοούμενοι αυτοί ζουν Çαποξενωμένοι από τον κραδασμό της ζωής του συνόλουè, Çαπό τον παλμό της καθολικής ζωήςè (σ. 139). ÇΞεχωρίζουν εγωϊστικά τον εαυτόν των από το σύνολονè και Çπιστεύουν ότι η ÒδιανοητικήÓ των η δεξιοτεχνία τούς δίδει μίαν ανωτερότητα επάνω εις το ανθρώπινον σύνολονè (σ. 110). Έχοντας, έτσι, αυτονομηθεί από την κοινωνία, ξεχνούν τους συνανθρώπους τους και αδιαφορούν για τα προβλήματά τους, ενώ οι ίδιοι δυσανασχετούν απέναντί τους, ισχυριζόμενοι ότι οι τελευταίοι δεν τους κατανοούν. Παράλληλα, κι αυτή είναι η δεύτερη διαπίστωση του Ν. Καρβούνη, οι διανοούμενοι με τους συγκεκριμένους μηχανισμούς του ισχύοντος καθεστώτος εκμεταλλεύονται προς αποκλειστικό τους όφελος την πνευματική τους ανωτερότητα. ÇΑνεβασμένοι εις μίαν στίβαν βιβλίων και εγκυκλοπαιδειών, σκαρφαλωμένοι εις μίαν ασταθεστάτην σκαλωσιά φιλοσοφικών ερανισμάτωνè (σ. 154), στοχεύουν στο υλικό κέρδος από την προώθηση των πνευματικών τους προϊόντων αλλά και στην καλλιέργεια της υστεροφημίας τους. Η πρώτη στόχευση είναι απόλυτα συμβατή με το ισχύον κεφαλαιοκρατικό σύστημα, καθώς το τελευταίο έχει εμπορευματοποιήσει κάθε εκδήλωση του ανθρωπίνου πνεύματος. Η επιδίωξη του δεύτερου στόχου καλλιεργείται ανεμπόδιστα, καθώς ο υπερτροφικός ατομικισμός και ο αχαλίνωτος διανοητικός εγωκεντρισμός βρίσκουν πρόσφορο έδαφος μέσα στο ισχύον καθεστώς. Έτσι, ο αστός διανοούμενος γίνεται ουσιαστικά κι αυτός Çένας πνευματικός εκμεταλλευτής των μαζώνè (σ. 137). Επομένως, η υπάρχουσα κατάσταση καταδεικνύει τη χρεωκοπία του συστήματος. Όσο κι αν οι αστοί διανοούμενοι με βαρύγδουπες αλλά κενές περιεχομένου εκτιμήσεις και προτάσεις προτείνουν αλλαγές, αυτές δε συμβάλλουν στην υπέρβαση του αδιεξόδου. Όσο ζητούν αλλαγές στη μορφή και όχι στο περιεχόμενο, τόσο δεν πείθουν για την ειλικρίνεια των προθέσεών τους. Όσο κι αν υπάρχουν φωτεινές εξαιρέσεις - τις οποίες δεν παραβλέπει ο Ν. Καρβούνης - αυτές θα χάνονται μέσα στο χωνευτήρι του καπιταλιστικού ελέγχου. Οι σύγχρονοι διανοούμενοι πρέπει να υπερβούν την ατομική τους συνείδηση, πρέπει να συγχωνευθούν μέσα στη ζωή, να κατεβούν μέσα στον κόσμο, ώστε Çνα λάβουν βαθειάν συνείδησιν των αναγκών και των τάσεων του συνόλουè και έτσι να μετατραπούν σε κοινωνικούς αναμορφωτές, για να καταστούν Çοι οδηγοί των μεγάλων επαναστάσεωνè, γιατί Çχωρίς επανάστασιν τίποτε δεν άλλαξε ÒαναμορφωτικώςÓ, σ' αυτόν τον κόσμονè (σ. 145). Για επανάσταση, λοιπόν, περιμένει να ακούσει ο κόσμος να του μιλούν οι διανοούμενοι. Δεν τον πείθουν οι ÒνέεςÓ θεωρίες, οι ÒκαινούριεςÓ φιλοσοφίες των πνευματικών του ταγών, οι οποίες στην ουσία παρατείνουν τη ζωή του εκμεταλλευτικού καπιταλιστικού καθεστώτος. Μόνο αν μιλήσουν για τη ριζική ανατροπή της υπάρχουσας κατάστασης, η ανθρωπότητα θα τους αποδεχθεί και θα τους ακολουθήσει. Και η ανθρωπότητα γνωρίζει καλά ότι Çγια να δημιουργηθή ένας νέος κόσμος καλύτερος και αληθινώτερος, ούτε λέξεις καινούργιες χρειάζονται, ούτε νέα ÒιδανικάÓ, ούτε νέες θρησκείες, ούτε ατομικοί φραστικοί δονκιχωτισμοί. Χρειάζεται απλώς να εξασφαλισθή η ισότης των ευκαιριών και των μέσων της ζωής και της αναπτύξεως όλων των ανθρώπωνè (σ. 146). Κοντολογίς, χρειάζεται σοσιαλιστική επανάσταση και γι' αυτήν ακριβώς κάνει λόγο πάλι εδώ ο Ν. Καρβούνης. Ιδιαίτερα διευκρινιστικός και ταυτόχρονα αυστηρός είναι στο ζήτημα της τέχνης. Με δέκα επιφυλλίδες διατυπώνει θέσεις και προτάσεις για το φαινόμενο της τέχνης και για το ρόλο του καλλιτέχνη και του έργου τέχνης. Αναφέρουμε τους τίτλους των επιφυλλίδων: ÇΑπολιθωμένα γηρατειάè, ÇΤέχνη και ακαδημαϊσμόςè, ÇΠρος τα αρχέτυπαè, ÇΟ Σέλλεϋ και η ΕλλάςÈ, ÇÒΟ πρίγκηψ ΑθανάσιοςÓÈ, ÇΗ τυραννία των ειδικοτήτωνè, ÇΗ Ακρόπολις χωρίς την ιστορίαν τηςè, ÇΑντώνιος ΜπουρντέλÈ, ÇΤο μήνυμα ενός καλλιτέχνουè και Ç... εσωτερικός ρυθμόςè. Η τέχνη είναι αναμφισβήτητα εκδήλωση κοινωνική. Συνδέεται, είτε άμεσα είτε έμμεσα, με την κοινωνική ζωή, την οποία και παρακολουθεί σε όλη της την πορεία. Η πεμπτουσία της βρίσκεται στις βαθύτερες ηθικο-πολιτικές ανάγκες, που η ίδια η κοινωνική ζωή δημιουργεί. Η διαχρονική της δηλαδή σχέση με τον άνθρωπο εδράζεται στην ανθρώπινη ανάγκη έκφρασης και εξωτερίκευσης του εσωτερικού κόσμου, στην ανάγκη πλήρωσης και ψυχαγωγίας των μελών της κοινωνίας. Και φθάνει η τέχνη στην αποκορύφωση της ωραιότητάς της, όταν βρίσκεται σε άμεση ανταπόκριση προς τη γενικότερη εκδήλωση της ζωής και την αναζήτηση της αλήθειας. Το έργο τέχνης, βέβαια, πραγματώνεται από συγκεκριμένο άτομο σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο. Ο δημιουργός είναι Υποέργο 3 Ψηφιοποιήση - τεκμηρίωση και διάχυση του πολιτισμού των Επτανήσων