ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ: ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΡΗΤΡΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΑ ΔΙΚΤΥΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ: ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΡΗΤΡΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ(Α.Μ.: ) ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2017 ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΧΑΤΖΗΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ΟΥΡΑΝΙΑ ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 1

2 Περιεχόμενα Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ...6 ΙΙ. Ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και συμβατικές ενοχές στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής Εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές Εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβάσεις διανομής κατά τον ΚανΡώμης Η υπόθεση C-19/ Ο καταναλωτής κατά τον ΚανΡώμης Το εφαρμοστέο δίκαιο στις καταναλωτικές συμβάσεις κατά τον Κανονισμό Ρώμη Ι 20 III. ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Η Οδηγία 2000/31 ΕΚ σχετικά με ορισμένες πτυχές του ηλεκτρονικού εμπορίου στην εσωτερική αγορά Σκοπός και πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 2000/31 ΕΚ Η ευθύνη των φορέων παροχής υπηρεσιών σύμφωνα με την Οδηγία 2000/31/ΕΚ Η αρχή της χώρας προέλευσης κατά την οδηγία στο ηλεκτρονικό εμπόριο Η εγκατάσταση του φορέα παροχής υπηρεσιών στο ενωσιακό εταιρικό δίκαιο Α. Στο ενωσιακό εταιρικό δίκαιο Β. Στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής I.... Η ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας στα παραδοσιακά δίκτυα αποκλειστικής διανομής Η προβληματική του δικτύου διανομής Οι συμβάσεις αποκλειστικής διανομής γενικά και η αντιμετώπισή τους στο κοινοτικό δίκαιο Η ρήτρα εδαφικής προστασίας στα παραδοσιακά δίκτυα αποκλειστικής διανομής Υποχρεώσεις προμηθευτή A.Υποχρέωση μη παραβίασης της εδαφικής αποκλειστικότητας από τον προμηθευτή 41 B. Η υποχρέωση μη παραβίασης της εδαφικής αποκλειστικότητας από τους άλλους διανομείς του δικτύου Υποχρεώσεις διανομέα από την παραβίαση της ρήτρας γεωγραφικής αποκλειστικότητας A. Ευθύνη έναντι του προμηθευτή B. Ευθύνη έναντι των άλλων διανομέων II.Η ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας στα ηλεκτρονικά δίκτυα αποκλειστικής διανομής ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 2

3 1. Ο Κανονισμός 330/ Διάκριση μεταξύ ενεργητικών και παθητικών πωλήσεων Η δυνατότητα διενέργειας παθητικών πωλήσεων III.Η ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας στα δίκτυα επιλεκτικής διανομής Τα δίκτυα επιλεκτικής διανομής γενικά Η ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας στα παραδοσιακά δίκτυα επιλεκτικής διανομής IV.Οι γεωγραφικοί περιορισμοί στα ηλεκτρονικά δίκτυα επιλεκτικής διανομής Η απόφαση C-439/ IX. Η ρήτρα αποκλειστικότητας στο δίκτυο εμπορικής αντιπροσωπείας Το δίκτυο εμπορικής αντιπροσωπείας γενικά Δικαιώματα και υποχρεώσεις των μερών Η ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας στα παραδοσιακά δίκτυα εμπορικής αντιπροσωπείας Η ρήτρα εδαφικής αποκλειστικότητας στο σύστημα εμπορικής αντιπροσωπείας στο διαδίκτυο V.Η ρήτρα εδαφικής αποκλειστικότητας στα δίκτυα δικαιόχρησης ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΙΚΤΥΟΥ ΔΙΚΑΙΟΧΡΗΣΗΣ Δικαιώματα και υποχρεώσεις μερών VI.... Η ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας στα παραδοσιακά δίκτυα δικαιόχρησης80 1. ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η απόφαση Pronuptia ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ VII.... Η ρήτρα εδαφικής προστασίας στο σύστημα δικαιόχρησης στο διαδίκτυο91 VIII... Η εξακρίβωση της ταυτότητας του διανομέα και του αγοραστή στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής Η υποχρέωση παροχής πληροφοριών από τον διανομέα Υποχρεώσεις διανομέα έναντι του καταναλωτή κατά την 2000/31/ΕΚ Υποχρεώσεις του διανομέα έναντι του καταναλωτή κατά της 2011/83/ΕΕ για τις εξ αποστάσεως συμβάσεις Η ηλεκτρονική υπογραφή IX.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΙΣΤΟΤΟΠΟΙ ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 3

4 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 4

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΕ: Ανώνυμη εταιρία ΑΚ: Αστικός Κώδικας ΑΠ: Άρειος Πάγος αρ.: άρθρο Αρμ: Αρμενόπουλος ΑρχΝ: Αρχείο Νομολογίας βλ.: βλέπε ΔΕΕ: Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών ΔΕΚ: Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΕΑ: Επιτροπή Ανταγωνισμού εδ.: εδάφιο ΕΕΝ: Εφημερίς Ελλήνων Νομικών ΕΕμπΔ: Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου ΕΕΕυρΔ: Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου ΕλΔνη: Ελληνική Δικαιοσύνη επ.: επόμενα ΕΠΕ: Εταιρία περιορισμένης ευθύνης ΕπισκΕΔ: Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου ΕφΑθ: Εφετείο Αθηνών ΕφΘεσ: Εφετείο Θεσσαλονίκης ΕφΠατρ: Εφετείο Πατρών ΚΠολΔ: Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας κτλ.: και λοιπά ΜΠρΑθ: Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών ΜΠρΘεσ: Μονομελές Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης ν.: νόμος ΝοΒ: Νομικό Βήμα ο.π.: όπως παραπάνω π.δ.: προεδρικό διάταγμα ΠΠρΑθ: Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών πργ.: παράγραφος π.χ.: παραδείγματος χάριν ΣΕΚ: Συνθήκη Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων σελ.: σελίδα ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ: Τράπεζα Νομικών Πληροφοριών ΝΟΜΟΣ ΧρΙΔ: Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 5

6 Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Οι ανάγκες της σύγχρονης οικονομικής ζωής έχουν συντελέσει στη δημιουργία συστημάτων διανομής και διάθεσης προϊόντων και υπηρεσιών, που από νομική άποψη δεν είναι δυνατόν να υπαχθούν στους παραδοσιακούς γνωστούς τύπους της εμπορικής αντιπροσωπείας, παραγγελίας και πρακτορείας. Πρόκειται για συμβατικές μορφές συνεργασίας, με σκοπό την πρόσβαση των παραγωγών και χονδρεμπόρων σε μία άλλη αγορά, διαμέσου της ανάθεσης επιχειρηματικής δραστηριότητας σε τρίτες ανεξάρτητες επιχειρήσεις. Τα συστήματα αυτά διανομής εφαρμόζονται όλο και περισσότερο από πολλές επιχειρήσεις και είναι αλήθεια πως έχουν κυριαρχήσει στην σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα. Σε μία εποχή, όπου η κοινωνία στρέφεται στην παραγωγή και περιορίζει την κατανάλωση, όπου η αναζήτηση της χαμηλότερης τιμής παρακάμπτει εκ των πραγμάτων τον κάθε είδους μεσάζοντα-επιχειρηματία, υπάρχουν εμπορικές επιχειρήσεις που απευθύνονται σε τρίτους, ανεξάρτητους συνεργάτες προκειμένου να προωθήσουν τα προϊόντα τους και να αποκτήσουν μέσω της δράσης αυτών ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην αγορά. Τα διαμεσολαβητικά αυτά πρόσωπα αποτελούν ένα ενδιάμεσο επίπεδο μεταξύ της παραγωγής και της κατανάλωσης και προσπαθούν να γεφυρώσουν την απόσταση μεταξύ αυτών. Επιτρέπουν στον επιχειρηματία να δραστηριοποιηθεί εμπορικά σε ένα άγνωστο γι' αυτόν γεωγραφικό και καταναλωτικό περιβάλλον. Καλούνται να καταστήσουν ελκυστικά τα προϊόντα στους καταναλωτές και να προάγουν τα οικονομικά συμφέροντα του επιχειρηματία. Εντάσσονται στο σύστημα διανομής, που ο ίδιος δημιούργησε και παράλληλα διατηρούν την αυτονομία τους. Στην κορυφή του συστήματος βρίσκεται η εκάστοτε εμπορική επιχείρηση, η οποία αποτελεί τον "εγκέφαλο", αν μας επιτραπεί η καταχρηστική χρήση του όρου, της οργάνωσης. Οι σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ των προσώπων αυτών και του επιχειρηματία, αλλά και μεταξύ των περισσότερων ανεξάρτητων επαγγελματιών, και τα συστήματα διανομής στα οποία ενσωματώνονται παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, το οποίο δεν εξικνείται στα στενά όρια ενός κράτους, αλλά αγγίζει θέματα λειτουργίας και σκοπού της ίδιας της ευρωπαϊκής έννομης τάξης, ή ευταξίας για να ακριβολογούμε. Ο τίτλος της εργασίας όμως αφορά τα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής. Δηλαδή, δίκτυα διανομής που χρησιμοποιούν για την εμπορία των ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 6

7 προϊόντων τους οποιοδήποτε ηλεκτρονικό μέσο και ιδίως το διαδίκτυο. 1 Η προβληματική που θα μας απασχολήσει, λοιπόν, είναι τα συστήματα οργάνωσης των σχέσεων των μελών ενός δικτύου διανομής, που δραστηριοποιείται στο χώρο του ηλεκτρονικού εμπορίου και το κατά πόσο είναι αναγκαία η ξεχωριστή ρύθμιση αυτών των συστημάτων διανομής λόγω της ιδιαιτερότητας του μέσου δραστηριοποίησής τους. Στο πρώτο μέρος, λοιπόν, θα μας απασχολήσουν ζητήματα τήρησης τύπου στις συμβάσεις μέσω διαδικτύου, θα αναφερθούμε στις κυριότερες προστατευτικές ρυθμίσεις για τον καταναλωτή ενώ θα αναλύσουμε και μείζονα ζητήματα αναζήτησης της διεθνούς δικαιοδοσίας και του εφαρμοστέου δικαίου στις συμβάσεις που συνάπτονται μέσω του διαδικτύου. Στο δεύτερο μέρος θα ασχοληθούμε με το νομοθετικό πλαίσιο που διέπει το ηλεκτρονικό εμπόριο τόσο στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη με την καθιέρωση της Οδηγίας 2000/31/ΕΚ 2 Για ορισμένες νομικές πτυχές του ηλεκτρονικού εμπορίου στην εσωτερική αγορά, όσο και στην ελληνική έννομη τάξη με την ενσωμάτωση της Οδηγίας από τον Έλληνα νομοθέτη μέσω του ΠΔ 131/ Στη συνέχεια, αφού πρώτα προηγηθεί μία προσπάθεια προσέγγισης και οριοθέτησης των επιμέρους συστημάτων διανομής, καθένα από τα οποία εμφανίζει ιδιαίτερα γνωρίσματα και μια διασάφηση του όρου "διανομή" και η προβληματική του οργανωμένου δικτύου διανομής, θα ασχοληθούμε με την ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας αρχικά στα παραδοσιακά δίκτυα διανομής(αποκλειστική/επιλεκτική διανομή, εμπορική αντιπροσωπεία, δικαιόχρηση) και στη συνέχεια στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής, 1 Βλ. Ε. Παπακωνσταντίνου, Νομικά Θέματα πληροφορικής,2006, σελ Βλ. eur-lex.europa.eu Οδηγία 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 8ης Ιουνίου 2000 για ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου, στην εσωτερική αγορά («οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο»),επίσημη Εφημερίδα αριθ. L 178 της 17/07/2000 σ Ο ακριβής τίτλος του ΠΔ 131/2003 είναι ο εξής: Προσαρμογή στην Οδηγία 2000/31 του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου στην εσωτερική αγορά(φεκ Α 116/ ). ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 7

8 όπου και εμφανίζονται αρκετά προβλήματα. Στο τέταρτο μέρος θα ασχοληθούμε με ζητήματα που προκύπτουν λόγω της ανάγκης εξακρίβωσης της ταυτότητας του διανομέα και του αγοραστή στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής και την λύση που δίνεται μέσω της υποχρέωσης παροχής πληροφοριών από τον διανομέα και της ηλεκτρονικής υπογραφής. Στο πέμπτο και τελευταίο μέρος θα ακολουθήσουν συμπεράσματα ενώ αξιοσημείωτο είναι ότι για την ανάλυση των επιμέρους κεφαλαίων θα αντληθεί υλικό από την ελληνική αλλά και από την αλλοδαπή νομολογία. ΙΙ. Ιδιωτικό διεθνές δίκαιο και συμβατικές ενοχές στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής Η παρουσία ενός δικτύου διανομής στο διαδίκτυο συνεπάγεται την ταυτόχρονη παρουσία του σε όλες τις χώρες στις οποίες ο ιστότοπος είναι προσβάσιμος. Έτσι πριν ασχοληθούμε με τα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής και την ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας, που είναι και το κυρίως μέρος της εισήγησης, σκόπιμο είναι να αναφερθούμε πρώτα στο εφαρμοστέο δίκαιο που διέπει τις συμβάσεις στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής και στον Κανονισμό της Ρώμης, καθώς δημιουργούνται πλείστα ερωτήματα σχετικά με τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου, σε περίπτωση που αδυνατούμε να εντοπίσουμε γεωγραφικά ή να ταυτοποιήσουμε τους εμπλεκόμενους στις συναλλαγές. 1. Εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές Στις διασυνοριακές συναλλαγές μεταξύ προσώπων μη εγκατεστημένων στην ΕΕ, το εφαρμοστέο δίκαιο προσδιορίζεται βάσει των κανόνων συγκρούσεως του δικάζοντος δικαστή.(lex fori) Το άρθρο 25 ΑΚ ορίζει ότι οι κανόνες από σύμβαση ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 8

9 ρυθμίζονται από το δίκαιο στο οποίο έχουν υποβληθεί τα μέρη. Αν δεν υπάρχει τέτοιο, εφαρμόζεται το δίκαιο που αρμόζει στη σύμβαση από το σύνολο των ειδικών συνθηκών. Για διαφορές από συμβατικές σχέσεις μεταξύ συμβαλλομένων με κατοικία στην ΕΕ, το εφαρμοστέο δίκαιο προσδιορίζεται, για τις συναφθείσες μετά τις 17 Δεκεμβρίου 2009 συμβάσεις, βάσει του Κανονισμού 593/2008(Κανονισμός Ρώμη Ι) 4, ο κανονισμός αυτός διαδέχθηκε τη Σύμβαση της Ρώμης του , που ρυθμίζει το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές σχέσεις εφόσον υπάρχουν στοιχεία αλλοδαπότητας και παραμένει σε ισχύ εφόσον η συμβατική σχέση συνδέεται με κράτη που έχουν κυρώσει τη ΣυμβΡώμης, τα οποία όμως δεν είναι κράτη μέλη της ΕΕ. Μάλιστα προβλέπεται οικουμενική εφαρμογή του ΚανΡώμης, αφού το καθοριζόμενο από τον παρόντα κανονισμό δίκαιο εφαρμόζεται ακόμα και αν δεν πρόκειται για δίκαιο κράτους μέλους (άρ.2 ΚανΡώμης). Δεδομένου λοιπόν ότι το πεδίο εφαρμογής του Κανονισμού, όπως άλλωστε και της Σύμβασης, δεν εξαρτάται ούτε από το μέσο ούτε από τον τρόπο σύναψης της σύμβασης, βρίσκουν εφαρμογή και σε διαφορές που προκύπτουν στα πλαίσια μίας διαδικτυακής συναλλαγής. 6 Σύμφωνα με τον εν λόγω Κανονισμό η σύμβαση μεταξύ των συμβαλλομένων μερών μπορεί να διέπεται από το δίκαιο που επέλεξαν τα μέρη. Η επιλογή πρέπει να γίνεται ρητώς ή να συνάγεται σαφώς από τις διατάξεις τις σύμβασης ή τα δεδομένα της υπόθεσης. Με την επιλογή τους τα συμβαλλόμενα μέρη μπορούν να επιλέγουν το εφαρμοστέο δίκαιο στο σύνολο ή σε μέρος μόνο της σύμβασης(άρθρο 4 Η Πράσινη Βίβλος, που εκδόθηκε από την Ευρωπαική Επιτροπή, στις 14 Ιανουαρίου 2003, με τίτλο εργασίας τον Κανονισμό Ρώμη Ι για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές, στόχευε στην αντικατάσταση της διεθνούς σύμβασης με κανονισμός της ΕΚ, διευκολύνοντας την εφαρμογή ομοιόμορφων κανόνων σύγκρουσης νόμων στα νέα κράτη μέλη, παραχωρώντας ερμηνευτική αρμοδιότητα στο ΔΕΚ, εξασφαλίζοντας άμεση και υποχρεωτική εφαρμογή των κανόνων(σε αντίθεση με τις οδηγίες),βλ. Γνωμοδότηση της Ευρωπαικής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα Πρόταση κανονισμού του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές(ρώμη Ι) COM 650 τελικό. 5 Σύμβαση για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές, κυρώθηκε με τον Ν. 1972/1988 και ισχύει στην Ελλάδα από την Βλ. Δήμητρα-Γεωργία Τσιακλαγκάνου, Συμβάσεις διανομής στο ηλεκτρονικό εμπόριο,2014,. σελ ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 9

10 3 παρ.1) 7. Με αυτή τη διάταξη λοιπόν ο ως άνω Κανονισμός διατήρησε το λεγόμενο depecage 8. Ο όρος depecage(διαμελισμός) αναφέρεται στη δυνατότητα των συμβαλλομένων μερών να κατατμήσουν την μεταξύ τους σύμβαση σε ξεχωριστά τμήματα και κατ επέκταση το δίκαιο που θα εφαρμόζεται σε κάθε τμήμα αυτής(και έτσι να επιτραπεί η εφαρμογή διαφορετικού δικαίου στα διάφορα τμήματα μιας ενιαίας σύμβασης). Συνεπώς τα συμβαλλόμενα μέρη μιας σύμβασης που συνάπτεται μέσω διαδικτύου έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν ποιο δίκαιο θα διέπει τη σύμβαση τους. 1. Εφαρμοστέο δίκαιο ελλείψει επιλογής των μερών Από την άλλη μεριά, ελλείψει επιλογής εφαρμοστέου δικαίου από τα μέρη, ο Κανονισμός ρύθμισε περιπτωσιολογικά ποιο θα είναι το εφαρμοστέο δίκαιο σε διάφορες κατηγορίες συμβάσεων που αναλυτικά αναφέρονται στο άρθρο 4 παρ.1, και ενδεικτικά αξίζει να αναφέρουμε τις συμβάσεις πώλησης αγαθών και τις συμβάσεις παροχής υπηρεσιών. Ωστόσο, εάν όπως ορίζει το άρθρο 2, η σύμβαση δεν καλύπτεται από τις περιπτώσεις που περιγράφονται στην παρ.1 ή όταν τα στοιχεία της σύμβασης καλύπτονται από περισσότερα του ενός από τα στοιχεία των αναλυτικά παρατιθέμενων κατηγοριών συμβάσεων, η σύμβαση θα διέπεται από το δίκαιο της χώρας στην οποία το μέρος οφείλει να εκπληρώσει τη χαρακτηριστική παροχή ή έχει τη συνήθη διαμονή του(άρθρο 1 παρ.2). Με την έννοια χαρακτηριστική παροχή δε νοείται η χρηματική. Ως χαρακτηριστική παροχή θεωρείται η παροχή από την οποία προσδιορίζεται το είδος της σύμβασης, έτσι πχ 7 Σε κάθε περίπτωση πάντως τα αποτελέσματα στα οποία μπορεί να οδηγήσει η εφαρμογή του αλλοδαπού δικαίου, δεν θα πρέπει να είναι αντίθετα με κανόνες ή διατάξεις αναγκαστικού δικαίου της ημεδαπής έννομης τάξης, δίοτι στην περίπτωση αυτή τα αποτελέσματα παραμερίζονται και ο εφαρμόζεται ο κανόνας αναγκαστικού δικαίου της ημεδαπής νομοθεσίας, βλ. άρθρο 33 ΑΚ 8 Διαμελισμός βλ. Χ. Παμπούκη, Η επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου και οι κανόνες αμέσου εφαρμογής στη Σύμβαση της Ρώμης για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές, ΝοΒ 1992 σελ.1327 επ. ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 10

11 χαρακτηριστική είναι η παροχή του πωλητή, του εκμισθωτή, του εργολάβου και όχι η χρηματική αντιπαροχή του αγοραστή, του μισθωτή ή του εργοδότη. 9 Τέλος, η παρ. 3 του άρθρου 4 του Κανονισμού της Ρώμης ορίζει πως όταν από το σύνολο των περιστάσεων της υπόθεσης προκύπτει ότι η σύμβαση συνδέεται προδήλως 10 στενότερα με χώρα άλλη από εκείνη στην οποία αναφέρονται οι παρ. 1 και 2, εφαρμόζεται το δίκαιο αυτής της άλλης χώρας. 11 Η ρήτρα αυτή εισάγει μια εξαίρεση από τον κανόνα ότι εφαρμοστέο δίκαιο είναι το δίκαιο του τόπου συνήθους διαμονής του οφειλέτη της χαρακτηριστικής παροχής και είναι άρα διορθωτικού χαρακτήρα(ρήτρα διαφυγής). 12 Μάλιστα στην παράγραφο 4 προβλέπεται ένας δεύτερος σύνδεσμος, συμπληρωματικός, που επιβεβαιώνει τη διατήρηση της αρχής εγγύτητας από τον Κανονισμό: η εφαρμογή του δικαίου της χώρας με την οποία η σύμβαση συνδέεται στενότερα, σε περίπτωση μη δυνατού προσδιορισμού του εφαρμοστέου δικαίου βάσει των παραγράφων 1 και Βλ. ΕφΠειρ 520/2008, Αρμ 2009/216, ΔΕΕ 2008/ Λήφθηκε έτσι υπόψιν η αρχική πρόταση της Ευρωπαικής Ομάδας ιδιωτικού διεθνούς δικαίου(egpil/gedip)και η Πράσινη Βίβλος. 11 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ.120 επ. 12 Για να προσδιορίσουμε τις χώρες με τις οποίες η σύμβαση συνδέεται προδήλως στενότερα, θα πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη, κατά την παρ.20 του προοιμίου, κατά πόσον η σχετική σύμβαση παρουσιάζει πολύ στενή σχέση με άλλη σύμβαση ή συμβάσεις. Αυτή η υπόδειξη στοχεύει στην εφαρμογή του ίδιου δικαίου για τη ρύθμιση συμβάσεων που αποτελούν ένα σύνολο. 13 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ. 133 Και στη ΣυμβΡώμης(άρ.4 παρ.5 εδ.α) προβλεπόταν ως επικουρικός σύνδεσμος (σε αντίθεση με τη διορθωτική ρήτρα του εδ. Β), η μη εφαρμογή των τεκμηρίων συνδέσμου της σύμβασης(άρ.4 παρ.5 εδ. Α), σε περίπτωση μη δυνατού προσδιορισμού της χαρακτηριστικής παροχής(ενδεχομένως και για τις συμβάσεις διανομής), άρα και μη δυνατής εφαρμογής του αρ. 4 παρ Βλ. Απόφαση της 9ης Ιουλίου 2009, C-204/08, Rehder (Συλλογή 2009, σ. I-6073), στην οποία το Δικαστήριο δεν αποφάνθηκε ότι ο τόπος όπου βάσει της συμβάσεως πρέπει να πραγματοποιηθεί η κύρια παροχή υπηρεσιών είναι το μόνο δυνατό κριτήριο καθορισμού της διεθνούς δικαιοδοσίας κατά το άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο β, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού 44/2001. Το Δικαστήριο επισήμανε ότι πρέπει να αναζητηθεί ο τόπος που διασφαλίζει τον στενότερο σύνδεσμο μεταξύ της συμβάσεως και του δικαστηρίου που έχει διεθνή δικαιοδοσία, ιδίως αυτόν όπου, βάσει της συμβάσεως, πρέπει να γίνει η κύρια παροχή υπηρεσιών (66). Ως εκ τούτου, το θεμελιώδες κριτήριο είναι ο στενότερος σύνδεσμος μεταξύ της συμβάσεως και του δικαστηρίου που έχει διεθνή δικαιοδοσία, πλην όμως ο σύνδεσμος αυτός μπορεί να διασφαλισθεί ιδίως από τον τόπο όπου, βάσει της συμβάσεως, πρέπει να γίνει η κύρια παροχή υπηρεσιών. ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 11

12 2. Εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβάσεις διανομής κατά τον ΚανΡώμης Όσον αφορά τις συμβάσεις διανομής κατά τον Κανονισμό Ρώμη Ι 15 καταρχήν η επιλογή του εφαρμοστέου δικαίου με σχετική συμβατική ρήτρα 15 Βλ. Ε. Βασιλακάκης, Ζητήματα διεθνούς δικαιοδοσίας και εφαρμοστέου δικαίου επί συμβάσεως διανομής(γνμδ), ΔΕΕ 2004, σελ. 859 και 866, Ε.Τρούλη, Διεθνής Δικαιοδοσία και εφαρμοστέο Δίκαιο στις συμβάσεις διανομής, ΧρΙΔ 2007, σελ.470,477, όπου αναφέρεται πως στην ελληνική θεωρία γίνεται δεκτό ότι βαρύνον στοιχείο της σύμβασης είναι η εκ μέρους του διανομέα διοργάνωση του δικτύου για την προβολή και διακίνηση των εμπορευμάτων και όχι η πώληση προς τον διανομέα, θέση υιοθετηθείσα από τον ΑΠ στην απόφαση του 1522/2005Παρά την απήχηση της σύμβασης διανομής στον εμπορικό κόσμο, δεν ρυθμίζεται νομοθετικά στον εμπορικό νόμο. Μόνη αναφορά στο νόμο γίνεται στο άρθρο 14 παρ. 4 Ν. 3557/2007, το οποίο επιβάλλει την αναλογική εφαρμογή του π.δ. 219/1991 περί εμπορικής αντιπροσωπείας και στη σύμβαση αποκλειστικής διανομής, εφόσον ο διανομέας ενεργεί ως τμήμα της εμπορικής οργάνωσης του προμηθευτή του. Ο νόμος αρκέστηκε στην πρόγνωση μόνης της προϋπόθεσης ένταξης του διανομέα στο οργανωμένο δίκτυο του παραγωγού, περιορίζοντας τα κριτήρια που ενδεικτικά υπέδειξε ο ΑΠ με την υπ' αρ. ΑΠ 139/2006 μόλις ένα χρόνο πριν απόφασή του, τα οποία τα δικαστήρια της ουσίας επικαλούνται 15 : Α) ο διανομέας να ενεργεί ως τμήμα της εμπορικής οργάνωσης του αντισυμβαλλομένου του, έχοντας την ίδια ασθενή θέση και έντονη εξάρτηση από τον παραγωγό αλλά και αυτό το βαθμό ένταξης στο δίκτυο διανομής με τον τύπο του εμπορικού αντιπροσώπου, Β) να συμβάλλει στην επέκταση της πελατείας του αντισυμβαλλομένου του, επιτελώντας σε σημαντική έκταση καθήκοντα συγκρίσιμα με εκείνα του εμπορικού αντιπροσώπου, συνδεόμενος με το δίκτυο πωλήσεων του παραγωγού ή χονδρεμπόρου όπως ο αντιπρόσωπος, Γ) να αναλαμβάνει την υποχρέωση να μην ανταγωνίζεται τον αντισυμβαλλόμενό του, Δ) το πελατολόγιό του να είναι σε γνώση του αντισυμβαλλομένου του και μάλιστα, μετά τη λύση της σύμβασης διανομής να περιέρχονται οι πελάτες του στον τελευταίο, και ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 12

13 είναι ελεύθερη, ωστόσο περιορίζεται από τις διατάξεις αναγκαστικού δικαίου και άμεσης εφαρμογής της έννομης τάξης με την οποία αποδεικνύεται στενή σύνδεση. 16 Στο επίπεδο των διαμεσολαβητικών συμβάσεων κρίσιμοι είναι οι κανόνες περί αποζημίωσης πελατείας(του άρθρου 9 του ΠΔ 219/1991 και αντίστοιχα οι κανόνες του άρθρου 17 της Οδηγίας 86/653/ΕΚ) 17 : Οι διατάξεις αυτές φέρουν έναν αναγκαστικού δικαίου χαρακτήρα και επιβάλλεται να εφαρμόζονται οσάκις η κατάσταση έχει στενό σύνδεσμο με την Κοινότητα, ιδίως, εφόσον ο εμπορικός αντιπρόσωπος ασκεί τη δραστηριότητά του στο έδαφος κράτους μέλους ανεξάρτητα από το δίκαιο στο οποίο τα μέρη θέλησαν να υποβάλουν τη σύμβαση 18. Αντίστοιχα οι κανόνες περί παραγραφής ορίζονται ως αναγκαστικού δικαίου. 19 Προκειμένου για τις διαφορές από τη σύμβαση, προβλέπεται ρητά(αρ.4) ότι σε περίπτωση έλλειψης επιλογής εφαρμοστέου δικαίου η σύμβαση δικαιόχρησης διέπεται από το δίκαιο της χώρας στην οποία ο δικαιοδόχος έχει τη συνήθη διαμονή του 20 και η σύμβαση διανομής διέπεται από το δίκαιο της χώρας στην οποία ο διανομέας έχει τη συνήθη διαμονή του (άρ.4 1 στ). Ως συνήθης διαμονή εταιρείας ή άλλης ένωσης νοείται κατ άρθρο 19, ο τόπος της κεντρικής της διοίκησης και εάν πρόκειται Ε) γενικώς η οικονομική δράση του διανομέα και τα οικονομικά του οφέλη να είναι όμοια με εκείνα του αντιπροσώπου. Υπάρχουν διατάξεις του δικαίου της εμπορικής αντιπροσωπείας, που είναι ασύμβατες με τη σύμβαση διανομής, όπως αυτές των άρ. 5-7 π.δ. 219/1991. Η αναλογική εφαρμογή προσιδιάζει όχι στη σχέση των μερών της σύμβασης με τους τρίτους, αλλά στη σχέση των συμβαλλομένων μερών μεταξύ τους. 16 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ.126 επ. 17 Βλ. σχετικά και Χ.Παμπούκη/Γ.Νικολαίδη, Γνωμοδότηση για την ισχύ ρητών παρέκτασης κατά τον Κανονισμό ΕΚ 44/2001 και εφαρμοστέου δικαίου που φαινομενικά στερούν τον αποκλειστικό διανομέα από την αποζημίωση πελατείας και τους όρους υπό τους οποίους αυτός τη δικαούται,νοβ 2008,2603 επ. 18 Απόφαση Ingmar ΔΕΚ απόφ υπόθ. C-381/1998, Συλλ Ι ΕφΑθ 5035/2003 ΔΕΕ 2004, Αρ.4 παρ.1 σημείο ε Κανονισμού 593/2008 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 13

14 για φυσικό πρόσωπο, ο τόπος της επιχειρηματικής του δραστηριότητας. 21 Εφόσον η παροχή του αντιπροσώπου συνίσταται μόνο στη διαπραγμάτευση για λογαριασμό του αντιπροσωπευόμενου αλλά όχι στην κατάρτιση συμβάσεων εφαρμόζεται το άρθρο 4 1 στοιχ. β του Κανονισμού Ρώμη Ι, με αποτέλεσμα να είναι κρίσιμος ο τόπος της συνήθους διαμονής του παρόχου υπηρεσιών. 22 Ως χαρακτηριστική θεωρείται η παροχή υπηρεσιών από τον εμπορικό αντιπρόσωπο 23 και συνεπώς είναι κρίσιμο το δίκαιο του τόπου εγκατάστασης του αντιπροσώπου. Αντίστοιχα, προκειμένου για τις συμβάσεις εμπορικής διανομής, θεωρείται χαρακτηριστική η παροχή του διανομέα και καθοριστικός για το εμπορικό δίκαιο ο τόπος διαμονής ή δραστηριοποίησης αυτού. 24 Τέλος για τις διαφορές από τη σύμβαση δικαιόχρησης κρίσιμο είναι το δίκαιο του τόπου εγκατάστασης του λήπτη ως κέντρο βάρους και ως τόπος εκπλήρωσης της χαρακτηριστικής παροχής. 25 Το τεκμήριο φυσικά καταρρίπτεται όταν από τις περιστάσεις αποδεικνύεται στενότερη σύνδεση με άλλη χώρα πχ εφόσον η χώρα κύριας δραστηριοποίησης του εμπορικού αντιπροσώπου δεν συμπίπτει με τον τόπο εγκατάστασης αυτού ή δεν έχει εγκατάσταση και αποστέλλεται για πρώτη φορά σε ένα μέρος για να παρέχει τις υπηρεσίες του. 26 Η εύνοια του Κανονισμού προς τα ασθενέστερα μέρη μιας συμβατικής σχέσης( 23 Προοιμίου) εκδηλώνεται προς τους διανομείς και λήπτες ως προς τις 21 Κατά το άρθρο 19 Καν Ρώμη προβλέπεται ότι εάν η σύμβαση συνάπτεται στο πλαίσιο λειτουργίας υποκαταστήματος, αντιπροσωπείας ή άλλης εγκατάστασης, τόπος συνήθους διαμονής(για την εφαρμογή του αρ.4) θεωρείται ο τόπος όπου βρίσκεται το υποκατάστημα, η αντιπροσωπεία ή άλλη εγκατάσταση. 22 Βλ. Μ. Βαρελά και Δ. Κωστάκης, Συμβάσεις Διανομής(Επιμέλεια Ε.Περάκη),Ν.Β., Έκδοση 2009, σελ ΜΠρΑΘ 6780/2001 ΔΕΕ 2001, 894 ΠΠρΘες 2594/1997 Αρμ 1997, Βλ. Κ.Παμπούκης, Σύμβαση αποκλειστικής διανομής με στοιχεία αλλοδαπότητας, ΕπισκΕΔ 2002,403,ΑΠ 1252/2005 ΔΕΕ 2005, Βλ. Κοζύρης ο.π. σελ Βλ. Ε.Περάκη ο.π. σελ , ο οποίος εξειδικεύοντας την έννοια του δικαίου του δικτύου στις συμβάσεις δικαιόχρησης υποστηρίζει περαιτέρω ότι για τις ανάγκες εναρμόνισης υπερτερεί της παροχής του δικαιοδόχου η έννοια του δικτύου και συνεπώς η παροχή του δικαιοπαρόχου στην οποία αποβλέπει το σύνολο των μελών του δικτύου του. ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 14

15 σχέσεις τους με τον προμηθευτή και το δότη αντίστοιχα, ορίζοντας ως εφαρμοστέο δίκαιο αυτό του τόπου της συνήθους διαμονής τους, επιφυλάσσοντας τους την ίδια ευνοϊκή αντιμετώπιση με τους καταναλωτές και τους εργαζομένους, παρά την επαγγελματική ιδιότητα των πρώτων, συνεκτιμώντας ωστόσο την ενδεχόμενη διαπραγματευτική ανισότητα αυτών και την πραγματική τους εξάρτηση, σε πολλές περιπτώσεις, από τους δικαιοπαρόχους τους. Τέλος, κατά την διευκρίνιση του Προοιμίου του Κανονισμού( 17), οι συμβάσεις διανομής και δικαιόχρησης είναι συμβάσεις παροχής υπηρεσιών, αποτελούν ωστόσο αντικείμενο ειδικών κανόνων. 27 Η εφαρμογή του δικαίου του τόπου της συνήθους διαμονής του διανομέα, δικαίου εφαρμοστέου και υπό το χαρακτηρισμό της σύμβασης διανομής ως σύμβασης παροχής υπηρεσιών 28, και όχι του δικαίου του προμηθευτή των προϊόντων όπως στη σύμβαση πώλησης, που προκρίθηκε από τον Κανονισμό, επιτρέπει τη διαπίστωση ότι οι συμβάσεις διανομής βρίσκονται πλησιέστερα στις συμβάσεις παροχής υπηρεσιών από ότι στις συμβάσεις πώλησης, παρά την ειδική ρύθμισή τους. 29 Παρά την ασφάλεια δικαίου που επιτυγχάνεται με τη θέσπιση από τον ΚανΡώμης του κανόνα ότι εφαρμοστέο δίκαιο είναι το δίκαιο του τόπου συνήθους διαμονής του διανομέα, ο δικαστής, ωστόσο, μπορεί πάλι να προσφύγει στη ρήτρα 27 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ Βλ. Απόφαση της 3ης Μαΐου 2007, C-386/05, Color Drack (Συλλογή 2007, σ. I-3699), στην οποία το Δικαστήριο ερμήνευσε το άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο β, πρώτη περίπτωση, του κανονισμού 44/2001 σε περίπτωση κατά την οποία εμπόρευμα παραδόθηκε σε διαφορετικούς τόπους εντός του ιδίου κράτους μέλους. Στην απόφαση αυτή, το Δικαστήριο επισήμανε ότι το εν λόγω άρθρο πρέπει να ερμηνευθεί υπό το πρίσμα του ιστορικού θεσπίσεως, των σκοπών και της εν γένει οικονομίας του κανονισμού (9) και ότι σε περίπτωση κατά την οποία υπάρχουν περισσότεροι του ενός τόποι παραδόσεως εντός του ιδίου κράτους μέλους ένα και μόνο δικαστήριο πρέπει να έχει διεθνή δικαιοδοσία να αποφανθεί επί του συνόλου των απαιτήσεων εκ της συμβάσεως (10). Με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο αποφάνθηκε επίσης ότι το άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο β, πρώτη περίπτωση, του κανονισμού 44/2001 έχει εφαρμογή ανεξαρτήτως αν υφίστανται ένας ή περισσότεροι τόποι παραδόσεως (11) και ότι, σε περίπτωση που υπάρχουν περισσότεροι του ενός τόποι παραδόσεως των εμπορευμάτων ως τόπος εκπληρώσεως πρέπει καταρχήν να νοείται ο τόπος που διασφαλίζει τον στενότερο σύνδεσμο μεταξύ της συμβάσεως και του έχοντος διεθνή δικαιοδοσία δικαστηρίου, δηλαδή κατά κανόνα ο τόπος της κύριας παραδόσεως (12). Σε περίπτωση κατά την οποία δεν είναι δυνατός ο καθορισμός του τόπου της κυρίας παραδόσεως, η ενάγουσα μπορεί να ασκήσει την αγωγή ενώπιον του δικαστηρίου του τόπου παραδόσεως που θα επιλέξει, βάσει του άρθρου 5, σημείο 1, στοιχείο β, πρώτη περίπτωση, του κανονισμού 44/2001 (13). 29 Βλ. Ε. Τρούλη, Διεθνής Δικαιοδοσία και εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβάσεις διανομής, ΧρΙΔ 2007, σελ.478 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 15

16 διαφυγής για να αναζητήσει το κατά την εικαζόμενη βούληση των μερών εφαρμοστέο δίκαιο ελλείψει επιλογής. Η ρήτρα διαφυγής εν ολίγοις εφαρμόζεται όταν από το σύνολο των περιστάσεων συνάγεται ότι η σύμβαση συνδέεται στενότερα με άλλη χώρα Η υπόθεση C-19/09 Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθούμε και στην υπόθεση C-19/09 31 όσον αφορά τη διεθνή δικαιοδοσία σε περίπτωση συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας, η οποία συνάφθηκε μεταξύ συμβαλλομένων μερών εγκατεστημένων σε διαφορετικά κράτη μέλη και βάσει της οποίας παρασχέθηκαν υπηρεσίες εμπορικής αντιπροσωπεύσεως εντός πλειόνων μελών. Τα προδικαστικά ερωτήματα υποβλήθηκαν στο πλαίσιο ένδικης διαφοράς μεταξύ εμπορικού αντιπροσώπου, της εταιρίας Wood Floor Solutions Andreas Domberger GmbH, η οποία έχει την έδρα της στην Αυστρία, και του εντολέα αντιπροσωπευόμενου, της εταιρίας Silva Trade SA, η οποία έχει την έδρα της στο Λουξεμβούργο. Στις προτάσεις της η Γενική Εισαγγελέας Verica Trstenjak στις 12/01/2010 επισήμανε τα εξής: Κατόπιν των προεκτεθέντων, φρονώ ότι το άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο β, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού 44/2001 έχει εφαρμογή επί συμβάσεων 30 Βλ. Curia.europa.eu ECLI:EU:C:2013:551, Υπόθεση C-64/12, Schlecker κατά Boedecker, όπου το ΔΕΕ απόφανθηκε ότι πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά προτεραιότητα ο σύνδεσμος της σύμβασης με τον συνήθη τόπο εργασίας και ότι η απλή αριθμητική υπεροχή στοιχείων που υποδεικνύουν το δίκαιο άλλης χώρας δεν ακυρώνει αυτομάτως την εφαρμογή του εν λόγω δικαίου. Ωστόσο, ακόμη και σε περίπτωση κατά την οποία ο εργαζόμενος παρέχει τη συνήθη εργασία που αποτελεί αντικείμενο της σχετικής σύμβασης επί μακρόν και αδιαλλείπτως εντός της ίδιας χώρας, το εθνικό δικαστήριο δύναται, κατ εξαιρέση να μην εφαρμόσει το δίκαιο της χώρας όπου παρέχεται συνήθως η εργασία εφόσον από το σύνολο των περιστάσεων συνάγεται ότι η σύμβαση αυτή συνδέεται στενότερα με άλλη χώρα. Μεταξύ των ουσιωδών στοιχείων που υποδεικνύουν στενή σχέση με μια χώρα συγκαταλέγονται, ειδικότερα, η χώρα όπου ο εργαζόμενος έχει υπαχθεί σε φορέα κοινωνικής ασφάλισης και στα διάφορα προγράμματα συνταξιοδότησης, ασφάλισης ασθενείας και αναπηρίας. Επιπλέον, το εθνικό δικαστήριο πρέπει επίσης να λάβει υπόψη το σύνολο των περιστάσεων της υπόθεσης, όπως είναι μεταξύ άλλων, οι παράμετροι για τον καθορισμό των αποδοχών και των όρων εργασίας. 31 Curia.europa.eu,Προτάσεις Γενικής Εισαγγελέως Verica Trstenjak 12/01/2010 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 16

17 εμπορικής αντιπροσωπείας σε περίπτωση κατά την οποία ο εμπορικός αντιπρόσωπος παρέχει υπηρεσίες εντός πλειόνων κρατών μελών και ότι το άρθρο αυτό πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι η διεθνής δικαιοδοσία καθορίζεται βάσει του τόπου της κύριας παροχής υπηρεσιών. Καθόσον πρόκειται για εκτίμηση πραγματικών περιστατικών, αυτή εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο. Οσάκις δεν είναι δυνατός ο προσδιορισμός του τόπου της κύριας παροχής υπηρεσιών, φρονώ ότι πρέπει να γίνει δεκτό ότι, σε περίπτωση συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας, τόπος παροχής υπηρεσιών είναι η έδρα του εμπορικού αντιπροσώπου. Λαμβανομένου υπόψη του συνόλου των ανωτέρω, προτείνω στο Δικαστήριο να απαντήσει στα προδικαστικά ερωτήματα του Oberlandesgericht Wien ως εξής: «1) Το άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο β, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού (ΕΚ) 44/2001 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, έχει εφαρμογή επί συμβάσεων παροχής υπηρεσιών, όπως η σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας στην υπό κρίση υπόθεση, βάσει των οποίων οι υπηρεσίες παρέχονται εντός πλειόνων κρατών μελών. 2) Το άρθρο 5, σημείο 1, στοιχείο β, δεύτερη περίπτωση, του κανονισμού (ΕΚ) 44/2001 πρέπει να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι, προκειμένου να καθορισθεί η διεθνής δικαιοδοσία επί διαφορών εκ συμβάσεως παροχής υπηρεσιών εντός πλειόνων κρατών μελών, όπως η σύμβαση εμπορικής αντιπροσωπείας στην υπό κρίση υπόθεση, ο τόπος παροχής υπηρεσιών κατά την έννοια του άρθρου αυτού καθορίζεται βάσει του τόπου της κύριας παροχής υπηρεσιών. Η εκτίμηση αυτή εναπόκειται στο εθνικό δικαστήριο. 3) Οσάκις δεν είναι δυνατός ο προσδιορισμός του τόπου της κύριας παροχής υπηρεσιών, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, σε περίπτωση συμβάσεως εμπορικής αντιπροσωπείας όπως αυτής στην υπό κρίση ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 17

18 υπόθεση, τόπος παροχής υπηρεσιών είναι η έδρα του εμπορικού αντιπροσώπου.» Η απόφαση αυτή δηλαδή ουσιαστικά επιβεβαίωσε της Σύμβαση της Χάγης του που ορίζει ότι στις συμβάσεις εμπορικής αντιπροσωπείας εφαρμοστέο δίκαιο είναι αυτό της χώρας όπου βρίσκεται η εγκατάσταση του εμπορικού αντιπροσώπου. 4. Ο καταναλωτής κατά τον ΚανΡώμης Α. Κατά τον ΚανΡώμης Στον ΚανΡώμης υπάρχει ειδική πρόβλεψη για το εφαρμοστέο δίκαιο στις καταναλωτικές συμβάσεις. Προϋπόθεση εφαρμογής της είναι ο χαρακτηρισμός του αντισυμβαλλομένου ως καταναλωτή και ο προσδιορισμός του διαδικτυακού καταναλωτή. Εμείς θα σταθούμε όμως ειδικά στην προστασία των καταναλωτών συναλλασσομένων με τα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής. Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ποιο είναι το ακριβές περιεχόμενο της έννοιας του καταναλωτή όπως υιοθετείται στον Κανονισμό 44/2001. Το άρθρο 15 παρ.1 ορίζει ότι στην έννοια του καταναλωτή υπάγεται το πρόσωπο που καταρτίζει συμβάσεις των οποίων ο σκοπός μπορεί να θεωρηθεί ξένος προς την επαγγελματική του δραστηριότητα. Παρατηρείται λοιπόν πως ο ενωσιακός νομοθέτης προήγαγε τη στενή έννοια του καταναλωτή όπως άλλωστε και σε όλα τα κοινοτικά κείμενα, και αυτό επειδή θεωρεί πως ασθενέστερο συμβαλλόμενο μέρος δεν είναι απλώς το πρόσωπο που είναι τελικός αποδέκτης 32 Βλ. Αρ.6 Σύμβασης της Χάγης της 14 ης Μαρτίου 1978 για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβάσεις διαμεσολάβησης και αντιπροσωπείας. ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 18

19 προϊόντων και υπηρεσιών, αλλά το πρόσωπο που συνδιαλέγεται με τον προμηθευτή μη δρώντας στο πλαίσιο της επαγγελματικής του δραστηριότητας. 33 Την ίδια στενή ερμηνεία της έννοιας του καταναλωτή έχει εισάγει και το ΠΔ 131/2003 (άρθρο 1 στοιχ. ε ) για τις συναλλαγές στο πλαίσιο του ηλεκτρονικού εμπορίου, με αποτέλεσμα να εναρμονίζεται πλήρως με την έννοια του καταναλωτή και τον Κανονισμό ΕΚ/44/2001. Ο Κανονισμός ΕΚ/44/2001 εισήγαγε μια ευνοϊκή ρύθμιση για τους καταναλωτές, και εν προκειμένω για τους καταναλωτές που συνάπτουν συμβάσεις στο διαδίκτυο, δίνοντας σε αυτούς τη δυνατότητα να ενάγουν και να ενάγονται στο δικαστήριο του κράτους όπου έχει την κατοικία του. Συμπερασματικά πάντως μεγαλύτερη προστασία φαίνεται να παρέχεται στον καταναλωτή υπό τη Συμβ Ρώμης από ό,τι υπό τον Κανονισμό 44/2001, λόγω της προστασίας του ακόμα και εάν ενεργεί εν μέρει στα πλαίσια της επαγγελματικής δραστηριότητας, προέχουσας όμως της ιδιωτικής χρήσης. Αντίθετα, υπό τον Κανονισμό 44/2001 δεν αρκεί μόνο να είναι βαρύνουσας σημασίας η ιδιωτική χρήση, αλλά πρέπει και η επαγγελματική χρήση να είναι αμελητέα. 34 Β. Στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής 33 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π σελ. 134 επ. Χαρακτηριστική είναι η απόφαση Sheasrson Lehmann Hutton κατά TVB Treuhandgessellschaft(C-89/91, Συλλ. 1991, σελ.1-139) στην οποία γίνεται εμφανής η θέση του ΔΕΚ υπέρ της αποδοχής της στενής έννοιας του καταναλωτή, όπως προκρίνεται στη Σύμβαση των Βρυξελλών. Ο προσδιορισμός αυτός αποτελεί το ουσιώδες κριτήριο για την εφαρμογή της δυνατότητας παρέκτασης της διεθνούς δικαιοδοσίας στο δικαστήριο της κατοικίας του ενάγοντος καταναλωτή. Ως ratio της παρέκκλισης από τον κανόνα, η σκέψη 18 αναφέρει ότι πρέπει να αναγνωριστεί ότι το ειδικό σύστημα που καθιέρωσαν τα άρθρα 13 επ. της Συμβάσεως των Βρυξελλών(άρθρο 16 του Κανονισμού των Βρυξελλών αντίστοιχα) διαπνέεται από τη μέριμνα προστασίας του καταναλωτή λόγω της ιδιότητάς του ως συμβαλλομένου ο οποίος λογίζεται ως οικονομικώς ασθενέστερος και νομικώς διαθέτων λιγότερη πείρα από τον αντισυμβαλλόμενο του, οπότε δεν πρέπει να αποθαρρύνεται να ασκήσει αγωγή υποχρεούμενος να το πράξει ενώπιον των δικαστηρίων στο κράτος στο έδαφος του οποίου έχει την κατοικία του ο αντισυμβαλλόμενός του. Περαιτέρω ο Γενικός Εισαγγελέας στη σκέψη 26 των προτάσεων του τόνισε πως η Σύμβαση των Βρυξελλών προστατεύει τον καταναλωτή μόνο εφόσον είναι ο ίδιος ενάγων ή εναγόμενος σε δίκη. 34 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ.137 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 19

20 Κάθε χρήστης του διαδικτύου μπορεί να φέρει την ιδιότητα του καταναλωτή. 35 Λόγω της ανωνυμίας του αντισυμβαλλόμενου του προμηθευτή τεκμαίρεται ότι πρόκειται για καταναλωτική σύμβαση, λαμβάνοντας υπόψη το αρ. 10 της οδηγίας 2000/31/ΕΚ (αρ.9πδ 131/2003), κατά το οποίο προβλέπεται η παροχή ορισμένων πληροφοριών από τον επαγγελματία πωλητή, εκτός αντίθετης συμφωνίας των μερών που δεν είναι καταναλωτές. 36 Αποστολή της παραγγελίας από την επαγγελματική του ηλεκτρονική διεύθυνση δημιουργεί τεκμήριο για την επαγγελματική ιδιότητα του αγοραστή. 37 Οι προστατευτικές αυτές διατάξεις τυγχάνουν εφαρμογής σε ένα πλήθος συμβάσεων παροχής υπηρεσιών, που συνάπτονται στα πλαίσια των ηλεκτρονικών δικτύων διανομής και μπορεί να έχουν ως αντικείμενο ενδεικτικά την παροχή πληροφοριών και δεδομένων, την παραχώρηση χρήσης λογισμικού, την πρόσβαση στο διαδίκτυο Το εφαρμοστέο δίκαιο στις καταναλωτικές συμβάσεις κατά τον Κανονισμό Ρώμη Ι Και ο ΚανΡώμης και η ΣυμβΡώμης προβλέπουν ειδική ρύθμιση για τις καταναλωτικές συμβάσεις: εφαρμοστέο είναι το δίκαιο του τόπου της συνήθους διαμονής του καταναλωτή(αρ.6 παρ.1 ΚανΡώμη, αρ. 5 παρ.3 ΣυμβΡώμης) 39, εκτός αν έχει επιλεγεί ρητά το δίκαιο άλλης χώρας(αρ 6 παρ.2 ΚανΡώμη, αρ.5 παρ.3 Συμβ 35 Βλ. Ε. Λιάσκος/Δ.Πυργάκης, Η συμβολή των κανόνων του Ιδιωτικού Διεθνούς Δικαίου στην επίτευξη ασφάλειας δικαίου στο Internet, ΧρΙΔ 2002, σελ Άρ. 10 της οδηγίας 2000/31/ΕΚ και αρ. 9 ΠΔ 131/2003 εφόσον δεν έχουν συμφωνήσει διαφορετικά τα συμβαλλόμενα μέρη που δεν είναι καταναλωτές 37 Ε.Λιάσκος/Δ.Πυργάκης, ο.π. σελ Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ Το άρθρο αναφέρεται στη συνήθη διαμονή του καταναλωτή. Κατά μείζονα λόγο όμως θα εφαρμοστεί και όταν πρόκειται για κατοικία του καταναλωτή. Βλ. Β.Κιάντου, Ιδιωτικό Δίκαιο του Διεθνούς Εμπορίου, 4 η, 2005, σελ.421 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 20

21 Ρώμης). Η επιλογή αυτή ωστόσο δε μπορεί να στερήσει τον καταναλωτή από την προστασία που του παρέχουν οι διατάξεις από τις οποίες δεν μπορεί να γίνει παρέκκλιση με συμφωνία(κανρώμη)/ διατάξεις αναγκαστικού δικαίου(συμβρώμης) της χώρας όπου έχει τη συνήθη διαμονή του(αρ.6 παρ.3 ΚανΡώμη, αρ.5 παρ.2 ΣυμβΡώμης). Κατά το αρ. 6 παρ.1 του Κανονισμού, προκρίνεται ως εφαρμοστέο δίκαιο στις σχέσεις του επαγγελματία με τον καταναλωτή το δίκαιο της χώρας όπου ο καταναλωτής έχει τη συνήθη διαμονή του 40, εφόσον πληρούνται διαζευκτικά, δύο προϋποθέσεις. Καταρχήν, αρκεί ο επαγγελματίας να ασκεί τις εμπορικές ή επαγγελματικές του δραστηριότητες στη χώρα της συνήθους διαμονής του καταναλωτή ή σε διάφορες χώρες μεταξύ των οποίων και η συγκεκριμένη χώρα. Κατά τη δεύτερη προϋπόθεση πρέπει ο επαγγελματίας να κατευθύνει τις δραστηριότητες του σε αυτήν τη χώρα(ή σε διάφορες χώρες μεταξύ των οποίων και η συγκεκριμένη χώρα). 41 Πέρα όμως από την κατεύθυνση των δραστηριοτήτων μιας επιχείρησης στο κράτος κατοικίας του καταναλωτή, η εφαρμογή της ρύθμισης του κανονισμού προϋποθέτει τη σύναψη σύμβασης που εμπίπτει στα πλαίσια των δραστηριοτήτων αυτών. 42 Δεν αρκεί μια ιστοσελίδα να είναι προσβάσιμη, προϋπόθεση αποτελεί η ενεργητική πρόσκληση προς τον καταναλωτή για την κατάρτιση της σύμβασης, μέσω μιας αμφίδρομης ιστοσελίδας, που επιτρέπει τη σύναψη της σύμβασης σε απευθείας σύνδεση 43. Η απλή ενημέρωση του καταναλωτή για την υπηρεσία ή τη δυνατότητα αγοράς εμπορευμάτων μέσω μιας ενημερωτικής ιστοσελίδας στην οποία έχει πρόσβαση από το κράτος κατοικίας του, 40 Σε περίπτωση επιλογής άλλου εφαρμοστέου δικαίου, τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις από τις οποίες δε μπορεί να γίνει παρέκκλιση με συμφωνία κατά το δίκαιο της χώρας της συνήθους διαμονής του καταναλωτή, εφόσον πληρούνται οι ίδιες δύο προυποθέσεις. Αρ. 6 παρ.2 ΚανΡώμη. Βλ. και Α-Ι Καργόπουλου, Οι συμβάσεις των καταναλωτών υπό το πλαίσιο του νέου Κανονισμού Ρώμη Ι για το εφαρμοστέο δίκαιο σε συμβατικές ενοχές-μια πρώτη κριτική προσέγγιση, ΧρΙΔ 2008, σελ Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ.142 επ. 42 Προοίμιο ΚανΡώμης, παρ.24, Πρόταση της Επιτροπής COM (1999) 348 τελικό-99/0154, σελ Βλ. Ε. Αλεξανδρίδου, Διεθνής Δικαιοδοσία σε συμβάσεις ηλεκτρονικού εμπορίου, Αρμ.2001, σελ.1721 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 21

22 δεν επαρκεί για την εφαρμογή των προστατευτικών για αυτόν διατάξεων. 44 Η προϋπόθεση ύπαρξης συναφθείσας σύμβασης προκύπτει άλλωστε και από τον ίδιο τον Κανονισμό στο άρθρο 6, το οποίο εφαρμόζεται εφόσον η σύμβαση εμπίπτει στο πεδίο των εν λόγω(εμπορικών ή επαγγελματικών) δραστηριοτήτων του επαγγελματία. Κρίσιμες για τον προσδιορισμό της κατευθυνόμενης δραστηριότητας του εμπόρου προς άλλα κράτη αποδείχθηκαν οι συνεκδικασθείσες υποθέσεις C- 585/08 και C-144/09 45, οι οποίες είχαν ως αντικείμενο αιτήσεις εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως που αφορούσαν την ερμηνεία του άρθρου 15, παράγραφοι 1, στοιχείο γ, και 3, του κανονισμού (ΕΚ) 44/2001 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2000, για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις. Οι αιτήσεις αυτές υποβλήθηκαν στο πλαίσιο δύο ενδίκων διαφορών μεταξύ, πρώτον, του P. Pammer και της Reederei Karl Schlüter GmbH & Co KG (στο εξής: Reederei Karl Schlüter), σχετικά με την άρνηση της δεύτερης να επιστρέψει στον πρώτο το συνολικό ποσό που είχε καταβάλει ως τίμημα ταξιδίου σε εμπορικό πλοίο το οποίο δεν πραγματοποίησε και του οποίου περιγραφή υπήρχε στο Διαδίκτυο (υπόθεση C-585/08), και, δεύτερον, του Hotel Alpenhof GesmbH (στο εξής: Hotel Alpenhof) και του O. Heller, σχετικά με την άρνηση του δευτέρου να καταβάλει το τίμημα για την παροχή ξενοδοχειακών υπηρεσιών όσον αφορά διαμονή για την οποία η κράτηση είχε γίνει μέσω Διαδικτύου (υπόθεση C-144/09). Το δικαστήριο αποφάνθηκε ότι προκειμένου να γίνει δεκτό ότι, έμπορος του οποίου η δραστηριότητα προβάλλεται στον ιστότοπο του ή στον ιστότοπο ενδιάμεσου, κατευθύνει τη δραστηριότητά του προς το κράτος μέλος κατοικίας του καταναλωτή, κατά την έννοια του άρθρου 15 παρ.1, στοιχείο γ, του Καν. 44/2001, πρέπει να εξετασθεί αν πριν την ενδεχόμενη σύναψη συμβάσεως με τον καταναλωτή, από τον ιστότοπο και τη συνολική δραστηριότητα του εμπόρου συνάγεται ότι αυτός προετίθετο να συνάψει εμπορικές σχέσεις με καταναλωτές οι οποίοι έχουν την κατοικία τους σε ένα ή πλείονα κράτη μέλη, μεταξύ των οποίων και 44 Πρόταση της Επιτροπής COM (1999) 348 τελικό-99/0154, σελ Βλ.Curia.europa.eu. ECLI:EU:C:2010:740 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 22

23 το κράτος της κατοικίας του καταναλωτή αυτού, υπό την έννοια ότι ο έμπορος προετίθετο να συνάψει με αυτούς σύμβαση. Ο διεθνής χαρακτήρας της δραστηριότητας, η περιγραφή δρομολογίων για τη μετάβαση από ένα ή πλείονα κράτη μέλη προς τον τόπο εγκαταστάσεως του εμπόρου, η χρήση διαφορετικής γλώσσας ή διαφορετικού νομίσματος από αυτήν ή αυτό που χρησιμοποιείται συνήθως στο κράτος μέλος που είναι εγκατεστημένος ο έμπορος και η παράλληλη δυνατότητα κρατήσεως η επιβεβαιώσεως της κρατήσεως στη διαφορετική αυτή γλώσσα, η αναγραφή στοιχείων τηλεφωνικής επικοινωνίας συνοδευόμενη από τον κωδικό διεθνούς κλήσεως, το τίμημα για την παροχή υπηρεσιών ευρετηριάσεως στο Διαδίκτυο προκειμένου να διευκολυνθεί η δυνατότητα προσβάσεως καταναλωτών που κατοικούν εντός διαφορετικών κρατών μελών στον ιστότοπο του εμπόρου ή στον ιστότοπο του ενδιάμεσου του, η χρήση ονομασίας τομέα πρώτου επιπέδου διαφορετικής απ αυτήν που αντιστοιχεί στο κράτος μέλος εντός του οποίου είναι εγκατεστημένος ο έμπορος και η μνεία διεθνούς πελατείας αποτελούμενης από πελάτες που έχουν την κατοικία τους σε διαφορετικά κράτη μέλη δύνανται να αποτελούν ενδείξεις βάσει των οποίων μπορεί να γίνει δεκτό ότι η δραστηριότητα του εμπόρου κατευθύνεται προς το κράτος μέλος κατοικίας του καταναλωτή. Αντιθέτως δεν αρκεί απλώς η εντός του κράτους μέλους κατοικίας του καταναλωτή δυνατότητα προσβάσεως στον ιστότοπο του εμπόρου ή στον ιστότοπο του ενδιαμέσου του. Το αυτό ισχύει και για την αναγραφή ηλεκτρονικής διευθύνσεως ή άλλων στοιχείων επικοινωνίας, καθώς και για τη χρήση της γλώσσας ή του νομίσματος που χρησιμοποιούνται συνήθως στο κράτος μέλος εντός του οποίου είναι εγκατεστημένος ο έμπορος. 46 Συμπερασματικά το άρθρο αυτό αποσκοπεί στην προσαρμογή των κανόνων του ιδιωτικού διεθνούς δικαίου δικαίου στις ιδιαιτερότητες του ηλεκτρονικού εμπορίου. Με τη μέθοδο της κατεύθυνσης της δραστηριότητας επιτυγχάνεται καλύτερα η προβλεψιμότητα του εφαρμοστέου δικαίου από τον επαγγελματία και η προστασία 46 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 23

24 του καταναλωτή. Έτσι, σταθμίζοντας τα συμφέροντα και των δύο μερών(επαγγελματία-καταναλωτή) για τον προσδιορισμό του εφαρμοστέου δικαίου στις μεταξύ τους σχέσεις, φαίνεται να επιτυγχάνεται μια ισορροπία στις σχέσεις τους λαμβάνοντας υπόψη τα συμφέροντα και των δύο πλευρών, ισορροπία απαραίτητη για την καλύτερη ανάπτυξη των συναλλακτικών τους δραστηριοτήτων. 47 III. ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΟ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΕ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ 1. Η Οδηγία 2000/31 ΕΚ σχετικά με ορισμένες πτυχές του ηλεκτρονικού εμπορίου στην εσωτερική αγορά Πριν ασχοληθούμε με τα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής και την ρήτρα γεωγραφικής αποκλειστικότητας, που είναι και το κυρίως μέρος της εισήγησης, σκόπιμο είναι να αναφερθούμε πρώτα στο ειδικό κοινοτικό νομοθετικό πλαίσιο για το ηλεκτρονικό εμπόριο και τον αντίκτυπο που έχει στα ηλεκτρονικά δίκτυα διανομής. Η αβεβαιότητα ως προς τη διαμόρφωση των σχέσεων των μελών ενός ηλεκτρονικού δικτύου διανομής μεταξύ τους και με τους τρίτους(λ.χ. καταναλωτές) προκάλεσε το ενδιαφέρον του ευρωπαϊκού νομοθέτη. Σημαντικό βήμα για τη ρύθμιση και επίλυση των νομικών ζητημάτων που προκύπτουν στο πεδίο του ηλεκτρονικού εμπορίου στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά γενικότερα και στις σχέσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια ενός δικτύου διανομής ειδικότερα ήταν η ψήφιση της Οδηγίας 2000/31/ΕΚ Για ορισμένες πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας και του ηλεκτρονικού εμπορίου στην εσωτερική αγορά 48, η οποία 47 Βλ. Τσιακλαγκάνου ο.π. σελ Οδηγία 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαικού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 8 ης Ιουνίου 2000, ΕΕΕΚ 12/7/2000 L 178/1, Χ. Σκορδάκης,Ηλεκτρονικό Εμπόριο και Προστασία του Καταναλωτή στο Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο της Ευρωπαικής Ένωσης, ΔιΜΕΕ 2006, σελ.44, Ε. Αλεξανδρίδου, Η πρόταση Οδηγίας της ΕΕ για το ηλεκτρονικό εμπόριο και η προστασία του Καταναλωτή, ΔΕΕ 2000, σελ.113 της ιδίας, Ι. ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 24

25 μεταφέρθηκε στην ελληνική έννομη τάξη με το ΠΔ 131/ Η Οδηγία αυτή προσπαθεί να συμβιβάσει δύο αντιτιθέμενες καταρχήν επιταγές, την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας(εφεξής ΚτΠ), θεμελιώδη αρχή της ΕΕ, και την προστασία των καταναλωτών 50, λόγω των δικαιολογημένων περιορισμών που ενδέχεται η τελευταία να επιβάλει στην ελεύθερη κυκλοφορία των περιορισμών Σκοπός και πεδίο εφαρμογής της Οδηγίας 2000/31 ΕΚ Η Ευρωπαϊκή Ένωση εκ της αποστολής της όφειλε να άρει τυχόν εμπόδια στην αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, όπως είναι η έλλειψη ασφάλειας δικαίου λόγω της εφαρμογής διαφορετικών εθνικών διατάξεων από κράτος σε κράτος, και να δημιουργήσει αίσθημα εμπιστοσύνης τόσο στους επιχειρηματίες όσο και στους Καρακώστας, Δίκαιο και Ίντερνετ, Νομικά ζητήματα του Διαδικτύου, 2009, σελ.183. Με τον όρο υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας σύμφωνα με το αρ.1 παρ.2 της Οδηγίας 98/48/ΕΚ ορίζεται κάθε υπηρεσία που συνήθως παρέχεται έναντι αμοιβής, με ηλεκτρονικά μέσα εξ αποστάσεως και κατόπιν συγκεκριμένης παραγγελίας ενός δέκτη υπηρεσιών. Ο ορισμός αυτός εισήχθη και στην ελληνική έννομη τάξη με την παρ.2 του αρ.2 του ΠΔ 39/2001 Για την καθιέρωση μιας διαδικασίας πληροφόρησης στον τομέα των τεχνικών προτύπων και προδιαγραφών και των κανόνων σχετικά με τις υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας σε συμμόρφωση προς τις Οδηγίες 98/34/ΕΟΚ και 98/48/ΕΚ. 49 Η ελληνική νομοθεσία προσαρμόστηκε στην οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο με το Π.Δ.. 131/2003. Αν και στην οδηγία δεν περιλαμβάνεται, ορισμός των εν λόγω υπηρεσιών αλλά παραπομπή στις οδηγίες 98/34/ΕΚ & 98/48/ΕΚ ο έλληνας νομοθέτης με το άρθρο 1 του Π.Δ. 131/2003 ορίζει ως υπηρεσία της κοινωνίας της πληροφορίας «κάθε υπηρεσία που συνήθως παρέχεται έναντι αμοιβής, με ηλεκτρονικά μέσα εξ αποστάσεως και κατόπιν προσωπικής επιλογής ενός αποδέκτη υπηρεσιών κατά την έννοια της παραγράφου 2 του άρθρου 2 του Π.Δ. 39/2001 (ΦΕΚ Α 28) για την καθιέρωση μιας διαδικασίας πληροφόρησης στον τομέα των τεχνικών προτύπων και προδιαγραφών και των κανόνων σχετικά με τις υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας σε συμμόρφωση προς τις οδηγίες 98/34/ΕΚ και 98/48/ΕΚ». 50 Η Οδηγία προβλέπει προστασία για κάθε αποδέκτη υπηρεσιών της ΚτΠ και όχι μόνο για τον καταναλωτή(για τον οποίο ωστόσο προβλέπεται αυξημένη προστασία). 51 Βλ.Δήμητρα-Γεωργία Τσιακλαγκάνου, Συμβάσεις διανομής στο ηλεκτρονικό εμπόριο,2014, σελ.148 ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 25

26 καταναλωτές χωρίς όμως να προβεί και στην εναρμόνιση του δικαίου αυτού καθεαυτό. Στόχος της οδηγίας για το ηλεκτρονικό εμπόριο είναι «η ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς με την εξασφάλιση της ελεύθερης κυκλοφορίας των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας μεταξύ των κρατών μελών (άρθρο 1 1) με απώτερο σκοπό την προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης και τη συμβολή στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας». Προκειμένου να επιτευχθεί η καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης αναφορικά με τις ηλεκτρονικές συναλλαγές, η οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο έθεσε στις εθνικές αρχές κάθε κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης δύο υποχρεώσεις θεμελιώδους σημασίας. Α) Τα κράτη-μέλη όφειλαν να προχωρήσουν στη νομοθετική ρύθμιση ορισμένων θεμάτων ώστε να υπάρξει εναρμόνιση των νομοθεσιών των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρο 1 2). Τα νομικά ζητήματα που στοχεύει να εναρμονίσει η οδηγία αφορούν την εσωτερική αγορά, την εγκατάσταση των φορέων παροχής υπηρεσιών, τη σύναψη συμβάσεων με ηλεκτρονικά μέσα, τις εμπορικές επικοινωνίες, την ευθύνη των μεσαζόντων κατά την παροχή μιας υπηρεσίας της κοινωνίας της πληροφορίας, την πληροφόρηση των χρηστών, τους κώδικες δεοντολογίας, τα συστήματα εξώδικης επίλυσης των διαφορών, τα μέσα έννομης προστασίας και τη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αποτελεσματική εφαρμογή της οδηγίας. Η οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο δεν αποσκοπεί στην πλήρη εναρμόνιση αλλά μόνο στην προσέγγιση των εθνικών νομοθεσιών των κρατών-μελών, όσον αφορά τα ζητήματα που πραγματεύεται. Η αιτιολογική σκέψη 6 του προοιμίου της οδηγίας αναφέρει ρητά την εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας. Σύμφωνα με την αρχή αυτή η Κοινότητα παρεμβαίνει επικουρικά μόνο στους τομείς που κρίνεται απαραίτητη η εναρμόνιση των εθνικών νομοθεσιών προκειμένου να λειτουργήσει ελεύθερα η εσωτερική αγορά. Επιπλέον, σύμφωνα με την αρχή της αναλογικότητας, ΣΤΑΥΡΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ Σελίδα 26