Η Ελληνική Οικονομία 1/00

Transcript

1 Η Ελληνική Οικονομία 1/00 Τριμηνιαία Έκθεση Αρ. Τεύχους 24, Μάρτιος 2000 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών - ΙΟΒΕ

2 Οι Συγγραφείς Η ανάλυση της πορείας της Ελληνικής Οικονομίας αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας των Ερευνητών του ΙΟΒΕ. Τα κείμενα αυτά είναι ανυπόγραφα και οι απόψεις που εκφράζονται αποτελούν τη συνισταμένη των διαφόρων αντιλήψεων και απόψεων. Επίσης, οι απόψεις που εκφράζονται εδώ δεν ανταποκρίνονται κατ ανάγκη προς αυτές των οργανισμών που υποστηρίζουν, χρηματοδοτούν ή συνεργάζονται με το Ίδρυμα. Το IOBE Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών είναι ιδιωτικός, μη κερδοσκοπικός, κοινωφελής ερευνητικός οργανισμός. Ιδρύθηκε με σκοπό να προωθεί την επιστημονική έρευνα για τα τρέχοντα και αναδυόμενα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και να παρέχει αντικειμενική πληροφόρηση και να διατυπώνει προτάσεις οι οποίες είναι χρήσιμες στη διαμόρφωση πολιτικής Οι Χορηγοί Η μελέτη αυτή έγινε με την ευγενική χορηγία της A.Β. ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ Α.Ε. Copyright 2000 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών ISSN Απαγορεύεται η με οιονδήποτε τρόπο ανατύπωση ή μετάφραση οποιουδήποτε μέρους της μελέτης, χωρίς την άδεια του εκδότη. Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) Τσάμη Καρατάσου 11, Αθήνα, Tηλ.: ( ), Fax: (01)

3 7 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ Μία Εξαιρετική Συγκυρία Μετά από μία μακρά και επίπονη προσπάθεια, η Ελλάδα βρίσκεται επιτέλους προ των πυλών της Ο.Ν.Ε.. Νέα εποχή για την Ελληνική οικονομία, νέες ευκαιρίες, νέα διλήμματα. Η είσοδος στην Ο.Ν.Ε. θα συμβάλλει, ανάμεσα σε άλλα, στην εμπέδωση της σταθερότητας των τιμών και της συναλλαγματικής ισοτιμίας, στη μείωση των κρατικών ελλειμμάτων και του κρατικού δανεισμού και στη θωράκιση της οικονομίας από εξωγενείς διαταραχές. Από την άλλη πλευρά, όμως, θα απαιτήσει μία διαφορετική οικονομική πολιτική καθώς τα παραδοσιακά όργανα άσκησής της είτε θα "χαθούν" είτε θα εξασθενήσουν. Για παράδειγμα, μετά την ένταξη στην Ο.Ν.Ε. δεν θα είναι δυνατή η άσκηση αυτοδύναμης νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής. Και οι δύο θα ασκούνται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Η δε δημοσιονομική πολιτική θα περιορίζεται όχι μόνο από το Σύμφωνο Σταθερότητας αλλά και από την υποχρέωση να συμβάλλει στη σταθερότητα των τιμών - ευθύνη σχεδόν αποκλειστική μέχρι σήμερα της νομισματικής πολιτικής. Η κυβέρνηση η οποία θα προκύψει από τις εκλογές του Απριλίου θα πρέπει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για την αξιοποίηση των νέων ευκαιριών και την αντιμετώπιση των νέων διλημμάτων, θέτοντας έτσι τις βάσεις για την επιτυχή πορεία της χώρας εντός της Ο.Ν.Ε.. Θα πρέπει, ουσιαστικά, να μεταθέσει το βάρος της οικονομικής πολιτικής στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της Ελληνικής οικονομίας για την οποία, όπως επανειλημμένα έχει επισημάνει το Ι.Ο.Β.Ε, απαιτούνται γενναίες διαρθρωτικές αλλαγές. Λόγω του εξαιρετικού της περίστασης, η παρούσα "Τριμηνιαία" διαφέρει από τις προηγούμενες. Ναι μεν αναλύει τις βραχυπρόθεσμες τάσεις και προοπτικές της Ελληνικής και της παγκόσμιας οικονομίας, (δεύτερη ενότητα), αλλά εστιάζεται κυρίως στις μακροπρόθεσμες προκλήσεις εντός της Ο.Ν.Ε. και περιγράφει τις προτεινόμενες από το Ι.Ο.Β.Ε. διαρθρωτικές αλλαγές για την επιτυχή αντιμετώπισή τους (τρίτη ενότητα). Βραχυπρόθεσμες Τάσεις και Προοπτικές Οι προοπτικές της διεθνούς οικονομίας βελτιώθηκαν περαιτέρω κατά τη διάρκεια των τριών μηνών από την έκδοση της προηγουμένης "Τριμηνιαίας". Όμως, η πέραν κάθε προσδοκίας οικονομική ανάπτυξη στις Η.Π.Α., και σε μικρότερο βαθμό στην Αγγλία και την Ε.Ε., έχει εντείνει τους φόβους πιθανής υπερθέρμανσης και έχει δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για μεγαλύτερη, της μέχρι πρότινος αναμενόμενης αύξησης των επιτοκίων των βιομηχανικών χωρών. Κρίνοντας από την εμπειρία των τελευταίων είκοσι ετών, μία τέτοια αύξηση ίσως δημιουργήσει αναταραχή στις διεθνείς χρηματαγορές της οποίας, όμως, οι επιπτώσεις στην Ελλάδα αναμένεται να είναι μικρές, περιοριζόμενες - κατά πάσα πιθανότητα - σε κάποιες εκροές συναλλάγματος και αναταραχή στην αγορά ομολόγων. Κατά τ' άλλα, οι βραχυπρόθεσμες προοπτικές της Ελληνικής οικονομίας παραμένουν αισιόδοξες. Ενδεικτικά, μετά από μία μακρά περίοδο αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού, το σχετικό κριτήριο της Συνθήκης του Maastricht επετεύχθη τελικά τον Φεβρουάριο. Επίσης, η επιβράδυνση της βιομηχανικής παραγωγής το 1999 εκτιμάται, με τα νέα στοιχεία, ότι ήταν παροδική. Η Ελληνική βιομηχανία, γενικότερα, έχοντας εξέλθει από μία μακρά κρίση, εισέρχεται στην εποχή της Ο.Ν.Ε. με αυξημένες δυνατότητες και δείχνει ότι είναι σε θέση να αποτελέσει βασικό παράγοντα οικονομικής ανάπτυξης. Υπάρχουν, βεβαίως, σημαντικές αδυναμίες, οι οποίες

4 8 εντοπίζονται στην ύπαρξη βραδυπορούντων κλάδων και επιχειρήσεων. Στον τομέα της απασχόλησης, υπάρχουν δύο παράγοντες, οι οποίοι έχουν εμποδίσει μέχρι τώρα την ταχεία ανάπτυξη να μεταφρασθεί σε νέες θέσεις εργασίας με ρυθμούς, οι οποίοι θα απορροφούσαν την άνοδο του εργατικού δυναμικού: Η ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού μεταναστών, πολλοί εκ των οποίων δεν καταγράφονται στην επίσημη οικονομία και των οποίων η συμμετοχή στρεβλώνει τα δεδομένα της απασχόλησης, και οι ακαμψίες στην αγορά εργασίας, οι οποίες εμποδίζουν τις επιχειρήσεις να αυξήσουν τον αριθμό των απασχολούμενών τους. Μακροπρόθεσμες Προκλήσεις Για την αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων προκλήσεων της Ελληνικής οικονομίας, το Ι.Ο.Β.Ε. έχει κατ' επανάληψη επισημάνει την ανάγκη διαρθρωτικών αλλαγών και παρεμβάσεων. Αυτές συνοψίζονται ως εξής: συρρίκνωση των προνομίων και δημιουργία συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού, απελευθέρωση των αγορών εργασίας και κεφαλαίου, βελτίωση του συστήματος κρατικών προμηθειών, στήριξη της αναδιανομής του πλούτου σε μακροχρόνιο ορίζοντα και προοπτική, με βασικούς μηχανισμούς την παιδεία και την κοινωνική ασφάλιση, περιορισμό των αβεβαιοτήτων στην οικονομική δραστηριότητα, και αναθεώρηση του συνολικού ελεγκτικού μηχανισμού του δημοσίου. Εξετάζοντας συνολικά το θέμα των διαρθρωτικών αλλαγών, αυτές θα πρέπει να έχουν και έναν επιπλέον κοινό στόχο: Την αύξηση της εθνικής αποταμίευσης. Τα τελευταία είκοσι έτη, η εθνική αποταμίευση, ως ποσοστό του Α.Ε.Π., έχει μειωθεί δραματικά. Εάν δε δεν υπάρξει συντονισμένη προσπάθεια, κατά πάσα πιθανότητα θα μειωθεί περαιτέρω, με δυσμενείς συνέπειες για τη χρηματοδότηση των εγχώριων επενδύσεων - την "ατμομηχανή" της οικονομικής ανάπτυξης. Τελειώνοντας, η Ελλάδα αφιέρωσε πολύ χρόνο και ενέργεια για την επίτευξη των κριτηρίων της Συνθήκης του Maastricht, παραμελώντας τις διαρθρωτικές αλλαγές, οι οποίες απαιτούνται για την διατηρήσιμη ανάπτυξη, την πρόοδο και την ευημερία. Δεν πρέπει να χαθεί άλλος χρόνος. Η κυβέρνηση, η οποία θα προκύψει από τις επικείμενες εκλογές, θα πρέπει να εκμεταλλευθεί την ευνοϊκή οικονομική συγκυρία, η οποία θα συμβάλλει στην άμβλυνση του βραχυπρόθεσμου κόστους των αναγκαίων διαρθρωτικών αλλαγών, για να θεσμοθετήσει και εφαρμόσει τις εν λόγω αλλαγές.

5 9 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1 Τάσεις και Προοπτικές της Παγκόσμιας Οικονομίας Γενική Επισκόπηση Οι προοπτικές της διεθνούς οικονομίας βελτιώθηκαν περαιτέρω κατά τη διάρκεια των τριών μηνών από την έκδοση της προηγουμένης "Τριμηνιαίας". Εν συντομία, στις Η.Π.Α. η ανάπτυξη ξεπέρασε κάθε προσδοκία καθώς η αύξηση του Α.Ε.Π. για το τέταρτο τρίμηνο του 1999 ανήλθε στο εκπληκτικό 6,9% (ετήσια βάση), ενώ οι προοπτικές για το 2000 είναι εξαιρετικές. Στην Ε.Ε. η οικονομική δραστηριότητα, υποβοηθούμενη από το ασθενές Ευρώ, επιταχύνθηκε περισσότερο από ότι αναμενόταν μερικούς μήνες πριν, ενώ οι προπορευόμενοι (forward-looking) δείκτες προοιωνίζουν περαιτέρω επιτάχυνση στο προσεχές μέλλον με αναμενόμενη αύξηση του Α.Ε.Π. το 2000 γύρω στο 3,2% από 2,2% το Στο δε Ηνωμένο Βασίλειο, παρά το ισχυρό νόμισμα, το Α.Ε.Π. αυξήθηκε κατά 0,8% τα δύο τελευταία τρίμηνα του 1999 και προβλέπεται να αυξηθεί περισσότερο από 3% το Οι προοπτικές έχουν επίσης βελτιωθεί και για τις "αναδυόμενες αγορές", ιδιαίτερα της Ν.Α. Ασίας. Μόνο στην Ιαπωνία παραμένουν ασθενείς οι ενδείξεις για αυτοτροφοδοτούμενη ανάπτυξη της εσωτερικής ζήτησης. Ο διαφαινόμενος κίνδυνος υπερθέρμανσης ώθησε την Ομοσπονδιακή Κεντρική Τράπεζα των Η.Π.Α. (την γνωστή ως Fed) να αυξήσει στις 2 Φεβρουαρίου το επιτόκιο-στόχο της διατραπεζικής αγοράς κατά 25 μονάδες βάσεως (μ.β.), για τέταρτη φορά από το τέλος Ιουνίου Η Τράπεζα της Αγγλίας αύξησε επίσης το βασικό επιτόκιό της κατά 25 μ.β. στις συνεδριάσεις της τον Ιανουάριο και Φεβρουάριο, για 4η φορά σε έξι μήνες. Ακολουθώντας την Fed, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Ε.Κ.Τ.) αύξησε επίσης τα βασικά επιτόκιά της κατά 25 μ.β. στη συνεδρίαση της 3ης Φεβρουαρίου, αναφέροντας ως έναν από τους λόγους τις πιθανές πληθωριστικές πιέσεις από την συνεχή διολίσθηση του Ευρώ έναντι του δολαρίου. Ίσως, όμως, η αύξηση των επιτοκίων από την Ε.Κ.Τ. να ήταν πρόωρη. Δεν είναι μόνον ότι η διολίσθηση του Ευρώ θα έχει μάλλον μικρή επίδραση στον πληθωρισμό. Επιπλέον - και σε αντίθεση με τις Η.Π.Α., όπου τα τελευταία έξι έτη ο μέσος ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης ήταν σχεδόν 4% και η ανεργία τον Ιανουάριο του 2000 μειώθηκε στο χαμηλότερο των τριάντα τελευταίων ετών επίπεδο, 4% - η Ε.Ε. μόλις άρχισε να εξέρχεται από μία σχεδόν δεκαετία ασθενούς ανάπτυξης και η ανεργία παραμένει υψηλή, 9,6% τον Ιανουάριο. Περαιτέρω, οι πληθωριστικές πιέσεις στην Ε.Ε. παραμένουν ασθενείς. Ναι μεν ο εναρμονισμένος δείκτης σημείωσε ετήσια άνοδο κατά 2% τον Ιανουάριο, φθάνοντας στο ανώτατο όριο-στόχο της Ε.Κ.Τ. και στο υψηλότερο επίπεδο από τον Ιανουάριο του 1997, αλλά η άνοδος αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση της τιμής του πετρελαίου. Αφαιρώντας την επίδραση των τιμών ενέργειας, η άνοδος του δείκτη ήταν μόλις 1%. Αναμένεται λοιπόν ο πληθωρισμός στην Ε.Ε. να μειωθεί κατά τη διάρκεια του 2000 όταν - όπως υποδηλώνουν οι τιμές Futures - η τιμή του πετρελαίου μειωθεί σημαντικά. Τέλος, η Ε.Ε., σε αντίθεση με τις Η.Π.Α., έχει μεγάλο ποσοστό αδρανούς παραγωγικού δυναμικού (output gap). Αρκετοί αναλυτές αποδίδουν την αύξηση των επιτοκίων στην προσπάθειά της Ε.Κ.Τ. να αναστρέψει την διολίσθηση του Ευρώ έναντι του δολαρίου, προσπάθεια όμως που δεν απέδωσε. Κατά τη διάρκεια του Φεβρουαρίου, η ισοτιμία του Ευρώ κυμαινόταν γύρω στα 98,5 cents, έχοντας μάλιστα πέσει έως και 94 cents την τελευταία εβδομάδα του μήνα. Η σχετική αδυναμία του Ευρώ ίσως συνεχισθεί στο προσεχές μέλλον,

6 10 αντανακλώντας, όπως σχολιάσθηκε στην προηγούμενη "Τριμηνιαία", τα καλύτερα δεδομένα της Αμερικανικής οικονομίας. Ναι μεν η οικονομική ανάπτυξη στην Ε.Ε. αναμένεται να επιταχυνθεί σε 3,2% περίπου το 2000, πλην όμως θα υστερήσει και πάλι έναντι αυτής στις Η.Π.Α.. Ανεξαρτήτως, πάντως, των συναλλαγματικών διακυμάνσεων, η ανοδική φάση των επιτοκίων στις βιομηχανικές χώρες δεν έχει κλείσει ακόμη. Οι χρηματαγορές αναμένουν περαιτέρω αυξήσεις των επιτοκίων από την Fed, αρχίζοντας με τη προσεχή συνεδρίαση της 23ης Μαρτίου, προς επιβράδυνση της Αμερικανικής οικονομίας, και από την Ε.Κ.Τ.. Την μάλλον αναγκαία αύξηση των Αμερικανικών επιτοκίων πιστοποιεί το κατωτέρω διάγραμμα. Τα μακροχρόνια επιτόκια των Η.Π.Α., όπως και των άλλων βιομηχανικών χωρών, παρά την κατά 2% περίπου άνοδο το 1999, παραμένουν χαμηλότερα αυτών της προηγουμένης ανοδικής φάσης το Επιπλέον, σε ένα περιβάλλον υπεραισιόδοξων προσδοκιών, οι οποίες τροφοδοτούνται από την εξαιρετική επίδοση της οικονομίας και των χρηματιστηρίων των Η.Π.Α., μικρές αυξήσεις των επιτοκίων ίσως να μην αρκέσουν για την αποφυγή της υπερθέρμανσης. Διάγραμμα % Επιτόκια 10-Ετών Κρατικών Ομολόγων 8 Η.Π.Α. Γι' αυτό, πολλοί αναλυτές επισημαίνουν ότι η Fed ίσως άργησε να αυξήσει τα επιτόκια, αφήνοντας έτσι να ενταθούν οι ανισορροπίες στην οικονομία των Η.Π.Α. και να αυξηθούν οι εξ αυτών απορρέοντες κίνδυνοι. Τα διλήμματα, πάντως, της Fed σχετικά με την αύξηση των επιτοκίων υπό συνθήκες ασθενών πληθωριστικών πιέσεων θυμίζουν αυτά της Τράπεζας της Ιαπωνίας στα τέλη της δεκαετίας του '80. Υπενθυμίζεται ότι η απογοητευτική απόδοση της Ιαπωνικής οικονομίας στη δεκαετία του '90 αποδίδεται στην καθυστερημένη αύξηση των επιτοκίων σε ένα περιβάλλον ανάλογο του παρόντος στις Η.Π.Α.. Εν συντομία, όπως επισημαίνει ο κ. Yamaguchi, υποδιοικητής της Τράπεζας της Ιαπωνίας, 1 μία τέτοια αύξηση ήταν δύσκολη σε ένα περιβάλλον όπου ο πληθωρισμός ήταν κάτω του 1%, παρά το γεγονός ότι η οικονομική ανάπτυξη είχε επιταχυνθεί από περίπου 4% στο πρώτο μισό της δεκαετίας σε 5% στο δεύτερο. Τονίζοντας περαιτέρω τις ομοιότητες των διλημμάτων των δύο κεντρικών τραπεζών, αυτή η εξαιρετική μα, όπως αποδείχθηκε, μη διατηρήσιμη απόδοση οφειλόταν στο ισχυρό Γιέν, το οποίο είχε ανατιμηθεί κατά 100% έναντι του δολαρίου από τον Φεβρουάριο του 1995, στις αλλαγές στην αγορά εργασίας, οι οποίες βοήθησαν στη μείωση των μισθολογικών πιέσεων παρά την πολύ χαμηλή ανεργία, και στις υψηλές επενδύσεις, οι οποίες αύξησαν την παραγωγικότητα και μείωσαν το μοναδιαίο κόστος εργασίας Επιτόκιο-στόχος Διατραπεζικής Η.Π.Α. 1 /1 /9 1 1 /1 /9 2 1 /1 /9 3 1 /1 /9 4 1 /1 /9 5 1 /1 /9 6 1 /1 /9 7 1 /1 /9 8 1 /1 /9 9 1 /1 /0 0 Ημερομηνία (Ημέρα/Μήνας/Έτος) Πηγή: Federal Reserve Bank of St. Louis, Financial Times. Γερμανία Από την άλλη πλευρά, όμως, μεγάλη αύξηση των επιτοκίων πιθανόν να οδηγήσει σε έναν αυτοτροφοδοτούμενο φαύλο κύκλο απαισιόδοξων προσδοκιών, πτώσης του χρηματιστηρίου και πτώσης της κατανάλωσης και της παραγωγής. Πιθανές Επιπτώσεις στην Παγκόσμια Οικονομία Στην προηγούμενη "Τριμηνιαία" είχε γίνει εκτενής αναφορά στις πιθανές επιπτώσεις για την παγκόσμια οικονομία από μία διόρθωση στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης. Συγκεκριμένα, είχε επισημανθεί ότι μία πτώση του χρηματιστηρίου ίσως 1 Ομιλία με τίτλο "Asset Price and Monetary Policy: Japan's Experience", στο συμπόσιο της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τραπέζης του Κάνσας Σίτυ στο Jackson Hole τον Αύγουστο του 1999.

7 11 οδηγήσει σε μείωση της κατανάλωσης, καθώς τα νοικοκυριά θα προσπαθούν να αυξήσουν τις αποταμιεύσεις τους, και, μέσω αυτής, σε ύφεση, με σημαντικές παρενέργειες για την παγκόσμια οικονομία. Η πιθανότητα μίας τέτοιας διόρθωσης δεν έχει εκλείψει. Το χρηματιστήριο NASDAQ, του οποίου ο ομώνυμος δείκτης κυριαρχείται από εταιρείες υψηλής τεχνολογίας, καταγράφει το ένα ρεκόρ ανόδου μετά το άλλο, αγνοώντας την άνοδο των επιτοκίων και παρουσιάζει έντονα σημάδια υπερτίμησης. Στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, παρά την πτώση τον Φεβρουάριο υπό την πίεση των αυξανόμενων επιτοκίων, οι τιμές των μετοχών παραμένουν σε υψηλά επίπεδα. Ίσως δε αυξηθούν και πάλι λόγω της ταχύτατης οικονομικής ανάπτυξης, αρχίζοντας ένα νέο κύκλο υπεραισιόδοξων προσδοκιών και κάνοντας αναγκαία μία γενναία αύξηση των επιτοκίων για την αποφυγή της υπερθέρμανσης. Διάγραμμα /1/2000=100 Χρηματιστηριακοί Δείκτες NASDAQ Dow Jones 1 /1 /9 9 1 /4 /9 9 1 /7 /9 9 1 /1 0 /9 9 1 /1 /0 0 Ημερομηνία (Ημέρα/Μήνας/Έτος) Πηγή: Financial Times, ιστοσελίδες των χρηματιστηρίων. CAC40 Οι δε επιπτώσεις μίας χρηματιστηριακής διόρθωσης ίσως ενισχυθούν από κάποια αναταραχή στις διεθνείς αγορές ομολόγων κατά τη διάρκεια της ανοδικής φάσης των επιτοκίων των βιομηχανικών χωρών. Όπως πιστοποιεί το κατωτέρω διάγραμμα, η διεθνής αγορά ομολόγων κατέρρευσε κατά τη διάρκεια της προηγούμενης ανοδικής φάσης. Συγκεκριμένα, μεταξύ του πρώτου και του δεύτερου τριμήνου του 1994, ήτοι μετά την έναρξη της ανόδου των επιτοκίων από την Fed, (βλ. διάγραμμα 2.1-1), οι εκδόσεις διεθνών ομολόγων μειώθηκαν στο μισό. Η κατάρρευση αυτή της αγοράς, όμως, επηρέασε περισσότερο τις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως αυτές της Λατινικής Αμερικής, οι οποίες ουσιαστικά αποκόπηκαν από τις διεθνείς χρηματαγορές. 2 Διάγραμμα Εκδόσεις Διεθνών Ομολόγων -- Δίς $Η.Π.Α. Λατινική Αμερική Σύνολο 9 0 :1 9 1 :1 9 2 :1 9 3 :1 9 4 :1 Ημερομηνία (Έτος:Τρίμηνο) Πηγή:Αντζουλάτος (2000). Η εμπειρία του 1994, όπως και αυτή των αρχών της δεκαετίας του '80, προειδοποιεί ότι η άνοδος των επιτοκίων στις βιομηχανικές χώρες ίσως δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα σε χώρες οι οποίες εξαρτώνται από διεθνείς ροές κεφαλαίων και διεθνή δανεισμό για την κάλυψη ελλειμμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Μέχρι στιγμής, όμως, και παρ' ότι τα μακροπρόθεσμα επιτόκια αυξήθηκαν κατά τους τελευταίους δώδεκα μήνες όσο και καθ' όλη τη διάρκεια του 1994, δεν έχει παρατηρηθεί κάποιο ανησυχητικό φαινόμενο. Όπως δε παρατηρεί το περιοδικό Euromoney (Φεβρουάριος 2000, σελ. 9) ίσως αυτό οφείλεται στο ότι η άνοδος των επιτοκίων δεν είναι τόσο απότομη όσο ήταν το 1994, ενώ το επίπεδό τους είναι χαμηλότερο. Πλην όμως, η αναμενόμενη περαιτέρω άνοδος των επιτοκίων των βιομηχανικών χωρών ίσως οδηγήσει τους διεθνείς επενδυτές σε αναδιάρθρωση των χαρτοφυλακίων τους προς τα κρατικά ομόλογα βιομηχανικών χωρών, τα οποία ενέχουν μικρό κίνδυνο. Επιπλέον, μία κρίση στα χρηματιστήρια των χωρών αυτών, πολλά εκ των οποίων φαίνονται υπερτιμημένα, θα 2 Περισσότερες λεπτομέρειες στο άρθρο "On the Determinants and Resilience of Bond Flows to LDCs, " του Α.Α. Αντζουλάτου, προς δημοσίευση στο ακαδημαϊκό περιοδικό Journal of International Money and Finance τον Ιούνιο του

8 12 επιτείνει την εν λόγω αναδιάρθρωση, δημιουργώντας έτσι προβλήματα στις δανειζόμενες χώρες ακόμα και αν η αγορά των διεθνών ομολόγων δεν επηρεασθεί. Πιθανές Επιπτώσεις στην Ελλάδα Όπως επισημάνθηκε στην προηγούμενη "Τριμηνιαία", οι σημαντικότεροι βραχυπρόθεσμοι κίνδυνοι για την Ελληνική οικονομία πηγάζουν από τις διεθνείς χρηματαγορές. Κάποια κρίση, όπως η προαναφερθείσα του 1994 ή αυτή της Ρωσίας τον Αύγουστο του 1998, ή μία μεγάλη διόρθωση στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, είναι πιθανόν να οδηγήσει σε εκροές κεφαλαίων και να δημιουργήσει κάποια αναταραχή στην εγχώρια αγορά ομολόγων. Με τα υπάρχοντα μέχρι στιγμής δεδομένα, όμως, αυτές οι διαταραχές μάλλον δεν θα επηρεάσουν σημαντικά την πορεία της Ελλάδας προς την Ο.Ν.Ε.. Ίσως, όμως, έχουν σημαντική αρνητική επίδραση στις όμορες χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται πολλές Ελληνικές επιχειρήσεις. Σε κάθε περίπτωση, η είσοδος στην Ο.Ν.Ε. θα θωρακίσει την χώρα έναντι τέτοιων εξωγενών διαταραχών. Για παράδειγμα, θα εξαλείψει τον κίνδυνο συναλλαγματικής κρίσης σε περιόδους αναταραχής στις διεθνείς χρηματαγορές, καθώς και τις εξ' αυτής αρνητικές συνέπειες για την οικονομία.

9 Τάσεις και Προοπτικές της Ελληνικής Οικονομίας Γενική Επισκόπηση Οι εκτιμήσεις για τις εξελίξεις στην πραγματική οικονομία δεν διαφοροποιούνται σε σχέση με όσα αναφέρθηκαν στην προηγούμενη έκθεση του ΙΟΒΕ. Ετσι, οι προβλέψεις για το 2000 παραμένουν αισιόδοξες και η αναμενόμενη άνοδος του ΑΕΠ διαμορφώνεται στο 3,7%. Σε μία πιο μακροχρόνια προοπτική που συνδέεται με την επικείμενη ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ, τη στιγμή αυτή μπορεί βάσιμα να προβλεφθεί ότι η ελληνική οικονομία διαθέτει τον απαιτούμενο δυναμισμό για να προχωρήσει σε ακόμη ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης στο μέλλον, επιτυγχάνοντας πρόοδο και στο μέτωπο της πραγματικής σύγκλισης. Η πρόβλεψη αυτή στηρίζεται στους ισχυρούς ρυθμούς ανόδου των επενδύσεων τα τελευταία χρόνια, οι οποίες θα αρχίσουν σύντομα να έχουν αισθητές επιπτώσεις και στην παραγωγή. Ένας δεύτερος, εξίσου σημαντικός παράγων είναι οι παρατηρούμενες έντονες διεργασίες αναδιάρθρωσης στις επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα, οι οποίες βελτιώνουν τη λειτουργία και την παραγωγικότητά τους. Η δυναμική του ιδιωτικού τομέα υπερβαίνει ήδη το παρωχημένο πλαίσιο μέσα στο οποίο ασκείται η παραγωγική δραστηριότητα, το οποίο λειτουργεί πλέον ως τροχοπέδη. Και ναι μεν ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων αποστασιοποιείται από το πλαίσιο αυτό και προχωρά με τις δικές του δυνάμεις στις προσαρμογές που απαιτούνται. Είναι όμως αδύνατο να επιτευχθούν πολύ ταχύτεροι ρυθμοί ανόδου στο μέλλον, αν δεν απελευθερωθούν όλες οι παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή των διαρθρωτικών αλλαγών, που θα προωθήσουν τον συνολικό εκσυγχρονισμό του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο ασκείται η επιχειρηματική δραστηριότητα στην Ελλάδα. Βιομηχανία Η ελληνική βιομηχανία, έχοντας εξέλθει οριστικά από μια μακρά κρίση δείχνει ότι μπορεί να αποτελέσει βασικό παράγοντα της ταχύτερης οικονομικής ανάπτυξης που προβλέπεται για το μέλλον και να αυξήσει εκ νέου τη συμμετοχή της στο ΑΕΠ, προσεγγίζοντας τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Η πρόβλεψη στηρίζεται στις εξελίξεις της τελευταίας πενταετίας, οι οποίες έχουν αλλάξει την ελληνική βιομηχανική επιχείρηση και έχουν διευρύνει τις δυνατότητές της. Οι αλλαγές έχουν επισημανθεί σε προηγούμενες εκθέσεις του ΙΟΒΕ και επιβεβαιώνονται από τα πιο πρόσφατα στοιχεία που συνοψίζονται στα ακόλουθα: Η βιομηχανική παραγωγή το 1999 αυξήθηκε κατά 0,5%, σημαντικά βραδύτερα απ' ότι το προηγούμενο έτος. Σημειώνεται ωστόσο ότι: Πρώτον, το 1999 είναι ο έκτος κατά σειρά χρόνος που η βιομηχανική παραγωγή αυξάνεται. Έτσι, στη περίοδο αυτή παρουσιάζεται σωρευτική άνοδος της τάξης του 9%, ενώ στην αμέσως προηγούμενη πενταετία η συνολική μεταβολή ήταν έντονα πτωτική. Δεύτερον, η επιβράδυνση οφείλεται κυρίως στην αρνητική συμβολή ορισμένων κλάδων, οι οποίοι παρουσιάζουν σταθερά πτωτική πορεία τα τελευταία χρόνια. Οι κυριότεροι απ' αυτούς είναι η υφαντουργία και η ένδυση. Από την επισκόπηση των μακροχρόνιων τάσεων προκύπτει ότι η υποχώρηση αυτών των σημαντικών κλάδων έχει αλλάξει τη βασική διάρθρωση της ελληνικής βιομηχανίας, γεγονός όμως που δεν έχει ακόμη αποτυπωθεί στο δείκτη βιομηχανικής παραγωγής, ο οποίος εξακολουθεί να επηρεάζεται σημαντικά απ' αυτούς και πιθανώς υποεκτιμά τα επίπεδα της συνολικής βιομηχανικής παραγωγής. Η παρατηρούμενη επιβράδυνση της βιομηχανικής παραγωγής εκτιμάται ότι

10 14 ήταν συγκυριακή και συμβαδίζει απόλυτα με ανάλογες τάσεις που παρατηρήθηκαν στο σύνολο της ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Ήδη τους δυο πρώτους μήνες του 2000 οι έρευνες Οικονομικής Συγκυρίας στη Βιομηχανία του ΙΟΒΕ καταγράφουν σημαντική βελτίωση του κλίματος, η οποία αντανακλάται στη μεγάλη αύξηση του δείκτη επιχειρηματικών προσδοκιών: από 103,9 τον Δεκέμβριο του 1999 σε 105,3 τον Ιανουάριο και 112,3 τον Φεβρουάριο του Επιπροσθέτως, ο βαθμός χρησιμοποίησης εργοστασιακού εξοπλισμού παρουσιάζει σαφή άνοδο τους τελευταίους μήνες, γεγονός που δεν έχει παρατηρηθεί ξανά με αυτή την ένταση. Έτσι από 74% που κυμαινόταν τους πρώτους μήνες του 1999, προσέγγισε το 78% στις αρχές του Τα δεδομένα αυτά προοιωνίζονται σαφώς ταχύτερη πορεία της βιομηχανικής παραγωγής στους επόμενους μήνες. Το ποσοστό των βιομηχανιών που δεν συναντά προσκόμματα στην επέκταση της παραγωγικής του δραστηριότητας είτε από την πλευρά της προσφοράς, είτε από την πλευρά της ζήτησης αυξάνει διαρκώς, για να υπερβεί στις αρχές του 2000 το 70% του συνόλου, που είναι η υψηλότερη τιμή του στα χρόνια διεξαγωγής της έρευνας Οικονομικής Συγκυρίας. Ο δυϊσμός της ελληνικής βιομηχανίας, στον οποίο έχουμε αναφερθεί συχνά στο παρελθόν, υποχωρεί καθώς μειώνεται σταδιακά το ποσοστό των βραδυπορούντων. Τώρα μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής βιομηχανίας έχει αντικειμενικά τις δυνατότητες να διευρύνει την παραγωγική του δραστηριότητα. Η ανταγωνιστική θέση των ελληνικών επιχειρήσεων παραμένει - σύμφωνα με τις δικές τους εκτιμήσεις - αμετάβλητη με πιθανές μικρές βελτιώσεις στην εγχώρια κυρίως αγορά και, σε μικρότερο βαθμό, στις αγορές της Ε.Ε. και στον υπόλοιπο κόσμο. Συγκεκριμένα, το τελευταίο τρίμηνο του 1999 το 17% των βιομηχανικών επιχειρήσεων θεωρεί ότι η ανταγωνιστική τους θέση στην εγχώρια αγορά βελτιώθηκε. Το αντίστοιχο ποσοστό για την Ε.Ε. ήταν 8% και για τις υπόλοιπες αγορές 11%. Οι δε απαντήσεις που αναφέρονται σε χειροτέρευση ήταν μόλις 1% για την εγχώρια αγορά και 2% για τις αγορές της Ε.Ε. και του υπόλοιπου κόσμου. Στα τέλη του 1999 οι ελληνικές βιομηχανίες διατυπώνουν αισιόδοξες προβλέψεις για την μεσομακροπρόθεσμη περίοδο και θεωρούν ότι η επενδυτική τους δραστηριότητα στο μέλλον θα επηρεασθεί θετικά από την εξέλιξη της ζήτησης και την κερδοφορία τους. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι το 2000 οι επενδυτικές δαπάνες των ιδιωτικών επιχειρήσεων θα αυξηθούν κατά 18% περίπου. Και οι επενδύσεις που προγραμματίζονται κατανέμονται ως εξής: 20% του συνόλου αφορά την αντικατάσταση απαξιωμένου κεφαλαιουχικού εξοπλισμού και 22% την επέκταση της παραγωγικής δυναμικότητας για ήδη παραγόμενα προϊόντα. Το υπόλοιπο 58% των επενδύσεων αφορά επενδύσεις εκσυγχρονισμού και αναδιαρθρώσεων καθώς σχεδιάζεται με τους ακόλουθους στόχους: την παραγωγή νέων προϊόντων (28%), την βελτίωση των μεθόδων παραγωγής (15%), την εισαγωγή νέων μεθόδων παραγωγής (6%), άλλους σκοπούς όπως ασφάλεια, υγιεινή, προστασία περιβάλλοντος (9%). Τα δεδομένα αυτά υποδηλώνουν με σαφήνεια ότι συνεχίζονται με έντονους ρυθμούς οι διαδικασίες αναδιάρθρωσης και εκσυγχρονισμού στην ελληνική βιομηχανία. Το βασικό συμπέρασμα που προκύπτει από τα παραπάνω είναι ότι η ελληνική βιομηχανία εισέρχεται στην εποχή της ΟΝΕ με αυξημένες δυνατότητες. Υπάρχουν βέβαια ακόμη σημαντικές αδυναμίες, οι οποίες εντοπίζονται στην ύπαρξη των βραδυπορούντων σε επίπεδο επιχείρησης και κλάδων. Προβλήματα εξάλλου μπορεί να υπάρξουν και στην ανταγωνιστικότητα κυρίως αν το κόστος

11 15 παραγωγής στην ελληνική βιομηχανία συνεχίσει και στο μέλλον να επιβαρύνεται δυσανάλογα από εξωγενείς παράγοντες όπως π.χ. η πρόσφατη ανατίμηση της κεντρικής ισοτιμίας της δραχμής. Εκτιμάται ωστόσο ότι αν αρθούν τα εμπόδια που σχετίζονται με τις διαρθρωτικές αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας, μπορεί να διευρυνθεί γρήγορα ο υπαρκτός πυρήνας των εκσυγχρονισμένων επιχειρήσεων και το σύνολο του τομέα να αναπτυχθεί πολύ ταχύτερα απ' ότι σήμερα. Κατασκευές Ο τομέας των κατασκευών παρουσιάζει τα τρία τελευταία χρόνια σημαντική ανάπτυξη καθώς το προϊόν του αυξάνεται με ρυθμούς πολλαπλάσιους από εκείνους του ΑΕΠ. Συγκεκριμένα: το 1997 το προϊόν του τομέα των κατασκευών σε σταθερές τιμές αυξήθηκε κατά 16,8%, το 1998 κατά 11,3% και το 1999 κατά 9,5%. Προβλέπεται δε ότι και το 2000 θα υπάρξει σημαντική άνοδος. Οι θετικές προοπτικές του τομέα ήταν σαφείς καθ' όλη τη διάρκεια του προηγούμενου χρόνου όταν ο σχετικός δείκτης επιχειρηματικών προσδοκιών παρέμεινε σε πολύ υψηλά επίπεδα. Προς το τέλος του 1999 η πορεία του δείκτη σημείωσε σημεία κόπωσης και τον πρώτο μήνα του 2000 υποχώρησε ελαφρά. Η υποχώρηση όμως φαίνεται ότι ήταν παροδική καθώς τον Φεβρουάριο παρατηρείται νέα αύξηση. Μ' αυτά τα δεδομένα μπορεί βάσιμα να προβλεφθεί ότι η δραστηριότητα στον κατασκευαστικό τομέα θα είναι και το 2000 έντονη. Στις θετικές προοπτικές συμβάλλουν ιδιαίτερα οι εκτιμήσεις των κατασκευαστών δημοσίων έργων όπου η δραστηριότητα παρουσιάζεται εντονότερη απ' ότι στον κλάδο των ιδιωτικών έργων. Προβλήματα ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν στις σχέσεις των κατασκευαστικών εταιρειών με το δημόσιο καθώς οι περισσότερες απ' αυτές επισημαίνουν ότι το κύριο πρόσκομμα στην δραστηριότητα τους παραμένει οι γραφειοκρατικές διαδικασίες. Σε μια πιο μακροχρόνια προοπτική οι κατασκευές προβλέπεται ότι θα συμβάλλουν θετικά στην επίτευξη υψηλών ρυθμών οικονομικής ανάπτυξης, καθώς η ταχεία ανοδική πορεία του τομέα εκτιμάται ότι θα συνεχισθεί, τροφοδοτούμενη κυρίως από την ολοκλήρωση μεγάλων έργων που έχουν ήδη αρχίσει, αλλά και από την αυξημένη ζήτηση που δημιουργεί η διεξαγωγή προοπτική των Ολυμπιακών Αγώνων του Υπηρεσίες Το προϊόν των υπηρεσιών το 1999 αυξήθηκε με ρυθμό 3,5%. Από τους επιμέρους κλάδους του τομέα πολύ ταχείς ρυθμοί ανόδου παρατηρήθηκαν στο εμπόριο, στους ενδιάμεσους νομισματικούς οργανισμούς (Τράπεζες κ.λ.π.), στα ξενοδοχεία-εστιατόρια και στις επικοινωνίες. Μέρος της ανόδου οφείλεται στην αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας, η οποία ήταν ιδιαίτερα εμφανής τον προηγούμενου χρόνο. Ο δυναμισμός του τομέα των υπηρεσιών αποτυπώνεται και στην δημιουργία ενός μεγάλου αριθμού νέων θέσεων εργασίας. Συγκεκριμένα η απασχόληση στις υπηρεσίες εκτιμάται ότι αυξήθηκε τα τρία τελευταία χρόνια με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξεως του 3%, διπλάσιο δηλαδή από την αύξηση της συνολικής απασχόλησης. Έτσι, ο τριτογενής τομέας έχει φθάσει πλέον να απασχολεί το 59% της συνολικής απασχόλησης. Η δυναμική ανάπτυξη των υπηρεσιών προβλέπεται ότι θα συνεχισθεί και το Σύμφωνα με έρευνα του ΙΟΒΕ στον τομέα των υπηρεσιών, η οποία βρίσκεται ακόμη σε δοκιμαστικό στάδιο, οι προβλέψεις της μεγάλης πλειονότητας των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στις υπηρεσίες παρουσιάζονται ιδιαίτερα αισιόδοξες στις αρχές του 2000 επηρεαζόμενες κυρίως από προοπτικές για την άνοδο της ζήτησης. Έτσι, διαμορφώνονται και πολύ θετικές προοπτικές για την πορεία της απασχόλησης, η οποία από την ίδια έρευνα προκύπτει ότι θα αυξηθεί.

12 16 Όσον αφορά τέλος τις μακροχρόνιες τάσεις όλα δείχνουν ότι ο τομέας μπορεί να αναπτυχθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια επηρεαζόμενος από την άνοδο του τουρισμού, τις μεγάλες αλλαγές που πραγματοποιούνται ήδη στο τραπεζικό σύστημα, αλλά και από την είσοδο και στην Ελλάδα των δεδομένων της "νέας οικονομίας" που ενισχύουν ιδιαίτερα την ανάπτυξη των τομέων της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών. Τέλος, σημαντικό ρόλο στην περαιτέρω άνοδο θα παίξει - όταν πραγματοποιηθεί - και η απελευθέρωση των αγορών στις τηλεπικοινωνίες και στις μεταφορές. Τιμές Μετά από μια μακρά πορεία αποκλιμάκωσης του πληθωρισμού, τον Φεβρουάριο 2000 ικανοποιήθηκε τελικώς το σχετικό κριτήριο για την ένταξη στην ΟΝΕ, καθώς η μέση δωδεκάμηνη αύξηση του Εναρμονισμένου Δείκτη Τιμών Καταναλωτού περιορίσθηκε στο 2,1% έναντι μέσης ανόδου 0,7% στις τρεις χώρες της Ε.Ε. με τον χαμηλότερο πληθωρισμό. Πέρα όμως από την επιτυχία αυτή θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο πληθωρισμός παρουσιάζει τους πρώτους μήνες του 2000 αισθητή αναζωπύρωση. Το φαινόμενο είναι βέβαια διεθνές και σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση των τιμών του πετρελαίου. Αυτό όμως δεν περιορίζει τη σημασία του ούτε την ανάγκη για την εφαρμογή μέτρων που θα αποτρέψουν τους κινδύνους που απειλούν την νομισματική σταθερότητα. Έτσι, η διατήρηση του πληθωρισμού σε χαμηλά επίπεδα και στο μέλλον παραμένει μια από τις πρωταρχικές επιδιώξεις της οικονομικής πολιτικής. Μέχρι σήμερα το κύριο βάρος της αντιπληθωριστικής πολιτικής είχε ανατεθεί στην νομισματική πολιτική, η οποία θα συνεχίσει να έχει αντιπληθωριστική στόχευση και κατά το τρέχον έτος. Οι δυνατότητες όμως της νομισματικής πολιτικής περιορίζονται σταδιακά. Και μετά την ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ, από το 2001 δεν θα είναι δυνατή η άσκηση αυτόνομης εθνικής νομισματικής πολιτικής. Αυτό επιβάλλει την μετατόπιση της έμφασης σε άλλους τομείς της οικονομικής πολιτικής με κύριο στόχο πλέον την μείωση του κόστους και την άνοδο της παραγωγικότητας. Ειδικότερα, η δημοσιονομική πολιτική αναλαμβάνει την ευθύνη να προχωρήσει με ταχύτητα στην εξάλειψη των ελλειμμάτων και στην εφαρμογή εισοδηματικής πολιτικής στον δημόσιο τομέα, η οποία θα συμβάλλει στην νομισματική σταθερότητα. Ο σημαντικότερος όμως παράγων και για την αντιπληθωριστική πολιτική στο μέλλον θα είναι η ταχύτητα και η αποτελεσματικότητα με την οποία θα προωθηθούν οι διαρθρωτικές μεταβολές, που αναφέρονται στο σχετικό κεφάλαιο της παρούσας Έκθεσης. Οι μεταβολές αυτές, οι οποίες θα ενισχύσουν την συνολική προσφορά, απελευθερώνοντας παραγωγικές δυνάμεις και θα βελτιώσουν την παραγωγικότητα, θα οδηγήσουν τελικώς στη συμπίεση του κόστους και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Απασχόληση Τα δεδομένα για την απασχόληση και τους μισθούς που δεν έχουν αλλάξει από την προηγούμενη Έκθεση του ΙΟΒΕ σκιαγραφούν τις μακροχρόνιες τάσεις οι οποίες συνοψίζονται στα ακόλουθα: Η επιτάχυνση της οικονομικής ανάπτυξης τα τελευταία χρόνια δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών, οι οποίες αντισταθμίζουν τις απώλειες στον αγροτικό τομέα με αποτέλεσμα να παρατηρείται άνοδος της συνολικής απασχόλησης. Η άνοδος όμως αυτή είναι βραδύτερη από την άνοδο του εργατικού δυναμικού και έτσι παρά τη σχετικώς ταχεία οικονομική ανάπτυξη, παρατηρείται και αύξηση της ανεργίας. Με άλλα λόγια η οικονομική ανάπτυξη αποδεικνύεται ικανή, αλλά όχι αναγκαία συνθήκη για τον περιορισμό της ανεργίας.

13 17 Δυο είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που εμποδίζουν την ταχεία ανάπτυξη να μεταφρασθεί σε νέες θέσεις εργασίας με ρυθμούς που θα απορροφούσαν την άνοδο του εργατικού δυναμικού. Ο πρώτος είναι η ύπαρξη ενός μεγάλου αριθμού λαθρομεταναστών, η συμμετοχή των οποίων στρεβλώνει τα δεδομένα της απασχόλησης. Ο δεύτερος, εξίσου σημαντικός παράγων, είναι οι ακαμψίες στην αγορά εργασίας, οι οποίες εμποδίζουν τις επιχειρήσεις να αυξήσουν τον αριθμό των απασχολουμένων τους. Συνεπώς μια πολιτική για τον περιορισμό της ανεργίας στα επόμενα χρόνια έχει δυο σκέλη: Πρώτον, την περαιτέρω επιτάχυνση της οικονομικής ανόδου και δεύτερον, την δημιουργία συνθηκών στην αγορά εργασίας που θα επιτρέπουν την μετατροπή της οικονομικής ανόδου σε νέες θέσεις εργασίας με ταχύτερους ρυθμούς. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας θα πρέπει να λάβουν σοβαρά υπόψη την ύπαρξη των μεταναστών επιταχύνοντας τις διαδικασίες ένταξής τους και δεύτερον, την ανάγκη για πιο ευέλικτες ρυθμίσεις στη χρησιμοποίηση του εργατικού δυναμικού, συμβατές με τις νέες μορφές εργασίας που αναπτύσσονται με ταχύτητα. Άλλες εξίσου σημαντικές περιοχές στις οποίες θα πρέπει να στραφεί η πολιτική για την απασχόληση και την ανεργία είναι η ενίσχυση της κινητικότητας των εργαζομένων, η οποία είναι ιδιαίτερα χαμηλή με αποτέλεσμα να συνυπάρχουν ειδικότητες με υψηλή ανεργία σε μια περιοχή και στενότητες προσφοράς σε άλλη. Τέλος, το ζήτημα της αναβάθμισης του γνωστικού επιπέδου των εργαζομένων, που συνδέεται με την παιδεία και τα συστήματα κατάρτισης, έχει ιδιαίτερη σημασία τόσο για την επανένταξη των ήδη ανέργων όσο και για την πρόληψη της δημιουργίας νέων.

14 18

15 Ισοζύγιο Πληρωμών, Εμπόριο και Συναλλαγματικές Ισοτιμίες Την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 1999, για την οποία υπάρχουν στοιχεία, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε σε 2,84 δις $ Η.Π.Α., από 3,03 την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους. Η εν λόγω βελτίωση οφείλεται κυρίως στη μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου εισοδημάτων από 1,21 σε 0,54 δις $ και την αύξηση του πλεονάσματος του ισοζυγίου πληρωμών από 5,50 σε 5,84 δις δολάρια. Το έλλειμμα, όμως, του εμπορικού ισοζυ- γίου αυξήθηκε από 12,38 σε 12,74 δις $, παρά την κατά 0,1 δις $ περίπου βελτίωση του ισοζυγίου καυσίμων. Επίσης, τα πλεονάσματα των ισοζυγίων μεταβιβάσεων και χρηματοοικονομικών συναλλαγών μειώθηκαν σε 4,80 και 2,96 δις $, αντίστοιχα, από 5,06 και 3,52 δις $. Συνολικά, πάντως, το έλλειμμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών για την περίοδο Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου κυμαίνεται εντός των προβλέψεων.

16 Η Αγορά Αξιογράφων Κατά το πρώτο δίμηνο του 2000, διαψεύσθηκαν οι υπεραισιόδοξες προσδοκίες για ανάκαμψη του Χ.Α.Α.. Παρότι ο δείκτης κυμάνθηκε γύρω στις 5000 μονάδες, περίπου 20% κάτω από το ανώτατο όριο των μονάδων της 17ης Σεπτεμβρίου 1999, οι απώλειες των εταιρειών μικρής κεφαλαιοποιήσεως είναι πολύ μεγαλύτερες, και σε πολλές περιπτώσεις υπερβαίνουν το 50%. Μαζί με τις προσδοκίες μειώθηκε και ο όγκος συναλλαγών, η μέση ημερήσια αξία των οποίων έπεσε σε περίπου 243 δις δραχμές το πρώτο δίμηνο του έτους, από 324 και 315 δις του τρίτου και τετάρτου τριμήνου του 1999, αντίστοιχα. Επιβραδύνθηκαν, επίσης, και οι καθαρές εισροές στα μετοχικά αμοιβαία κεφάλαια εσωτερικού, οι οποίες τον Φεβρουάριο ανήλθαν σε 90,5 δις δραχμές, σημειώνοντας πτώση κατά 60% έναντι του προηγούμενου μήνα. Στην προηγούμενη "Τριμηνιαία" είχε επισημανθεί ότι η σοβαρότερη επίπτωση μίας διόρθωσης στο Χ.Α.Α. ίσως είναι η απώλεια της εμπιστοσύνης του επενδυτικού κοινού και η συνεπαγόμενη μείωση της δυνατότητας συνεισφοράς του Χ.Α.Α. στην αναπτυξιακή προσπάθεια της χώρας. Ο σχετικός κίνδυνος έχει αυξηθεί εσχάτως από την εμπλοκή του χρηματιστηρίου στις προεκλογικές αψιμαχίες των κομμάτων.

17 Ελληνική Οικονομική Πολιτική Δημοσιονομική Πολιτική Παρά την υπέρβαση των δαπανών από τα προβλεπόμενα επίπεδα, η διπλάσια του αναμενόμενου ποσοστού αύξηση των εσόδων οδήγησε σε μείωση του ελλείμματος της Γενικής Κυβέρνησης μεγαλύτερη κατά 55 δις από ότι προέβλεπε ο προϋπολογισμός του Έτσι, το έλλειμμα περιορίσθηκε στα 580 δις, ποσοστό 1,5% του Α.Ε.Π.. Επίσης, η μείωση των δανειακών αναγκών, σε συνδυασμό με το υψηλό πρωτογενές πλεόνασμα, συνετέλεσε στη συρρίκνωση του χρέους της Γενικής Κυβέρνησης σε 104,1% του Α.Ε.Π. στο τέλος του 1999, έναντι του προβλεπόμενου 104,9%, από 105,8% το Η μείωση του χρέους θα ήταν ακόμη μεγαλύτερη εάν η άνοδος του δολαρίου και του Γιέν δεν διόγκωναν το χρέος κατά δις. Αυτή η άνοδος, εάν δεν αναστραφεί, ενδέχεται να επηρεάσει το ρυθμό μείωσης του δημοσίου χρέους, το οποίο για το 2000 έχει προβλεφθεί στο 103,3% του Α.Ε.Π.. Εν τω μεταξύ, ιδιαίτερη προσοχή επιβάλλεται στον τομέα της δημοσιονομικής πολιτικής λόγω των επερχομένων εκλογών. Όπως διδάσκει η εμπειρία, κατά τα έτη διεξαγωγής βουλευτικών εκλογών παρατηρείται σημαντική αύξηση των δαπανών. Νομισματική Πολιτική Την 8η Μαρτίου, η Τράπεζα της Ελλάδος μείωσε για δεύτερη φορά μέσα σε έξι εβδομάδες τα βασικά επιτόκιά της. Συγκεκριμένα, μείωσε κατά 50 μ.β. τα επιτόκια παρέμβασης στη διατραπεζική αγορά για αποδοχή καταθέσεων 14 ημερών και του δευτέρου κλιμακίου καταθέσεων, σε 9,25% και 8,0%, και κατά 75 μ.β. τα επιτόκια Lombard και κατάθέσεων για μία ημέρα, σε 10,25% και 8,75%. Πιστεύουμε ότι η κίνηση της Τράπεζας ήταν προς τη σωστή κατεύθυνση και συνεπής με τον αντιπληθωριστικό χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής. Όπως είχε επισημανθεί στην προηγούμενη "Τριμηνιαία", η ουσιαστική επίτευξη του κριτηρίου του πληθωρισμού από το τέλος του 1999 συνηγορούσε υπέρ ταχύτερης αποκλιμάκωσης των επιτοκίων από ότι διαφαινόταν μέχρι πρότινος. Υπέρ αυτής της εκτίμησης συνηγορεί και η αναφερθείσα στην ενότητα 2.2 κατά γράμμα εκπλήρωση του κριτηρίου του πληθωρισμού Πρέπει επίσης να επισημανθεί ότι οι εκ της σύγκλισης των Ελληνικών επιτοκίων προς τα επιτόκια της Ευρω-ζώνης πληθωριστικές πιέσεις, θα είναι, κατά πάσα πιθανότητα, μικρότερες του γενικώς αναμενόμενου, για δύο λόγους: Πρώτον, λόγω της αύξησης των επιτοκίων στην ζώνη του Ευρώ, η εν λόγω σύγκλιση θα επιτευχθεί με μικρότερη μείωση των δραχμικών επιτοκίων. Δεύτερον, ο φόβος των πληθωριστικών πιέσεων αντανακλά κάποια "χρηματική οφθαλμαπάτη" (money illusion"). Αναλυτικότερα, η παρούσα διαφορά των Ελληνικών επιτοκίων από τα αντίστοιχα της Ευρω-ζώνης αντανακλά κυρίως την αναμενόμενη διολίσθηση της δραχμής προς την κεντρική της ισοτιμία. Ως εκ τούτου, η μείωση των Ελληνικών επιτοκίων θα συνοδευτεί από αντίστοιχη διολίσθηση της δραχμής. Με άλλα λόγια, το κόστος δανεισμού σε Ευρώ - το νόμισμα με το οποίο σύντομα θα διαπραγματεύονται οι Ελληνικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά - δεν θα επηρεασθεί από την μείωση των δραχμικών επιτοκίων. Συνεπώς, δεν θα πρέπει να επηρεασθούν σημαντικά και οι δαπάνες τους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι φοβούμενες πληθωριστικές πιέσεις από την πλευρά της ζήτησης - επιχειρήσεις και νοικοκυριά - θα

18 21 είναι ασθενέστερες από ότι αναμένεται. Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του 1999 η χρηματοδότηση του ιδιωτικού τομέα από τις εμπορικές τράπεζες σε συνάλλαγμα αυξήθηκε κατά διπλάσιο περίπου ποσοστό από την χρηματοδότηση σε δραχμές. Το δε συνολικό ποσό στο τέλος Δεκεμβρίου ανερχόταν στο μισό περίπου της συνολικής χρηματοδότησης σε δραχμές. Βεβαίως, από την πλευρά της προσφοράς (supply side), η παρατεταμένη άνοδος της τιμής του πετρελαίου θα εντείνει τις πληθωριστικές πιέσεις. Πλην όμως, το αυτό ισχύει και για τις χώρες-μέλη της Ο.Ν.Ε., υποδηλώνοντας ότι ο κίνδυνος μη ικανοποίησης του κριτηρίου του πληθωρισμού λόγω αυτής της ανόδου δεν είναι μεγάλος. Επιπλέον, οι εν λόγω πιέσεις αναμένεται να είναι παροδικές και να αμβλυνθούν από την (προσδοκώμενη) πτώση της τιμής του πετρελαίου στους επόμενους μήνες. Περαιτέρω, κάποια αναταραχή στις διεθνείς χρηματαγορές, η οποία - όπως αναλύεται στην δεύτερη ενότητα - ίσως δημιουργήσει εκροές κεφαλαίων από την Ελλάδα, είναι μάλλον απίθανο να απειλήσει το κριτήριο σύγκλισης των επιτοκίων. Αυτό πιστοποιείται στο κατωτέρω διάγραμμα, όπου η διαφορά των αποδόσεων (spread) μεταξύ των δεκαετών κυβερνητικών ομολόγων αναφοράς της Ελλάδας και της Γερμανίας έχει σταθεροποιηθεί τους δύο τελευταίους μήνες γύρω στις 100 μονάδες βάσης (μ.β.). Διάγραμμα Διαφορά Αποδόσεων (Spread) 10-Ετών Ομολόγων % Ελλάδος/Ισπανίας/Πορτογαλίας - Γερμανίας Ελλάς Πορτογαλία Ισπανία 4 /1 /9 9 4 /4 /9 9 4 /7 /9 9 4 /1 0 /9 9 4 /1 /0 0 Ημερομηνία (Ημέρα/Μήνας/Έτος) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, Financial Times. Τέλος, η κατά 3,85% ανατίμηση της κεντρικής ισοτιμίας της δραχμής είχε μία θετική επίδραση: Αύξησε κατά ανάλογο ποσοστό την σε Ευρώ αξία των δραχμικών ομολόγων. Αυτή η μη αναμενόμενη υπεραξία θα ωφελήσει τους κατόχους των εν λόγω ομολόγων, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονται και οι τράπεζες, απομακρύνοντας τον - μάλλον θεωρητικό - κίνδυνο δημιουργίας προβλημάτων στο τραπεζικό σύστημα από την αύξηση των μη αποδοτικών δανείων λόγω της πτώσης του Χ.Α.Α..

19 22 3. ΜΑΚΡΟΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ Αναγκαίες Διαρθρωτικές Παρεμβάσεις Απελευθέρωση των Βασικών Αγορών (Εργασίας, Κεφαλαίου) Η τιμή των δύο παραδοσιακών συντελεστών της παραγωγής προσδιορίζεται από τη δομή της αγοράς, από τους τυπικούς περιορισμούς που την περιγράφουν και από την ποιότητα των παρεχομένων υπηρεσιών, που εκφράζονται στη δεδομένη χρονική στιγμή από την παραγωγικότητά τους. Στην περίπτωση της αγοράς εργασίας, όσο ο βασικός, μέχρι σήμερα, φορέας απασχόλησης, το Δημόσιο, αδυνατεί να εισάγει κριτήρια σύνδεσης των αμοιβών των εργαζομένων με την παραγωγικότητα, τόσο η αγορά εργασίας στο σύνολό της στερείται του βασικού μηχανισμού εξισορρόπησης των διαφορών στις ενδιάμεσες αγορές της που είναι η προσαρμογή των μισθών μέσω του ανταγωνισμού στις σχετικές παραγωγικότητες. Για να μπορέσει η αγορά εργασίας, στο σύνολό της, να λειτουργήσει ανταγωνιστικά θα πρέπει αργά αλλά σταθερά οι ελεγχόμενοι από το δημόσιο φορείς να συντονιστούν ώστε οι μηχανισμοί αξιολόγησης να είναι σύμφωνοι με το κριτήριο της παραγωγικότητας. Όσο το δημόσιο και οι φορείς του δεν συντονίζονται και δεν αμείβουν τους εργαζόμενους με βάση την παραγωγικότητα, τόσο οι στρεβλώσεις της αγοράς εργασίας θα επιβαρύνουν το σύνολο της ιδιωτικής παραγωγής, συρρικνώνοντας μεθοδικά την αποτελεσματικότητα του συστήματος. Αντίθετα, η προτεινόμενη προσαρμογή θα οδηγήσει στο να αναδειχθούν και να ποσοτικοποιηθούν οι στρεβλώσεις που εισάγει το ισχύον θεσμικό πλαίσιο στην αγορά εργασίας. Κύριο κριτήριο, λοιπόν, για την απελευθέρωση της αγοράς εργασίας οφείλει να γίνει στο μέλλον η συρρίκνωση των διαφορών μεταξύ αμοιβών (οικονομικών και ποιοτικών π.χ. άδειες, μονιμότητα, ασφαλιστικά προνόμια, συνθήκες εργασίας κ.α.) και παραγωγικότητας που μετράται στον δημόσιο σε σχέση με τον ιδιωτικό τομέα. Σε γενικές γραμμές το δημόσιο πρέπει να αντιληφθεί ότι δεν μπορεί να εξακολουθήσει να λειτουργεί σαν ένας ανταγωνιστής του ιδιωτικού τομέα της οικονομίας που προσπαθεί να τον εξαντλήσει οικονομικά ανεβάζοντας το κόστος παραγωγής του αντιπάλου του, μεθοδολογικά προσφέροντας μισθούς και παροχές που δεν συνδέονται με την παραγωγικότητα των εργαζομένων σ' αυτόν. Στην αγορά κεφαλαίων και χρηματοπιστωτικών πόρων πρόβλημα δεν δημιουργεί η διακριτή μεταχείριση δημοσίων και ιδιωτικών φορέων παροχής τραπεζικών υπηρεσιών. Είναι χαρακτηριστικό μάλιστα ότι στο τμήμα των υπηρεσιών, που δεν αφορά εξειδικευμένους κλάδους ή τύπους υπηρεσιών (π.χ. αγροτική χρηματοδότηση, επενδυτικές δραστηριότητες), ο ανταγωνισμός ελέγχεται πλέον μόνο από τα τυπικά χαρακτηριστικά, τα οποία εκφράζουν, προφανώς, την συγκεντρωμένη δομή του κλάδου των τραπεζικών υπηρεσιών. Το θέμα σχετικά με τις διαρθρωτικές αδυναμίες της αγοράς χρηματοπιστωτικών πόρων αφορά τις αναποτελεσματικές ρυθμιστικές συνθήκες που ισχύουν και δομούν το σύστημα. Η αγορά κεφαλαίων παρ όλη την αναδιάρθρωσή της τα τελευταία χρόνια, δεν μπόρεσε να παρακολουθήσει σε κανένα επίπεδο τις εξελίξεις, που συνέβησαν στην παγκόσμια αγορά της, τις τελευταίες δεκαετίες. Το σύστημα απέχει και σε σχέση με τα όσα συμβαίνουν στις ανταγωνιστικές αγορές άλλων χωρών αλλά και με όσα σύντομα θα αντιμετωπίσει σε θέματα θεσμών, ελέγχων και συντονισμού των κανόνων επιβολής των θεσμών με την εισαγωγή των οδηγιών της ΕΕ. Δεν είναι τυχαίο ότι σήμερα η οικονομία στερείται ενός πλήθους μηχανισμών οργανωμένων αγορών (εταιρικά ομόλογα, διαχείρισης ακινήτων, επιχειρηματικών

20 23 κεφαλαίων), στερείται μηχανισμών ελέγχου της διαφάνειας και των κανόνων εσωτερικής πληροφόρησης, συντονίζεται από ένα απαρχαιωμένο σύστημα κεντρικού ελέγχου, ενώ σύντομα θα έρθει αντιμέτωπη με τον πιο ισχυρό ανταγωνισμό μίας ανοικτής και προηγμένης αγοράς. Σε αντίθεση λοιπόν με την αγορά εργασίας, που ως στόχο για την ανάπτυξη της οικονομίας οφείλει να έχει την δημιουργία συνθηκών σύνδεσης της πραγματικής αμοιβής των εργαζομένων του δημόσιου τομέα με την παραγωγικότητα στις αγορές κεφαλαίων και για αποτίμηση του κόστους των παροχών και για βελτίωση των κινήτρων ανάπτυξης της ανταγωνιστικότητας στις ενδιάμεσες αγορές εργασίας, στην αγορά ρευστών διαθεσίμων το ζητούμενο είναι η ανάπτυξη σύγχρονων θεσμικών πλαισίων και αντίστοιχων αγορών, ώστε να διατηρηθεί σε ισχύ η υφιστάμενη παραγωγική βάση μέσω και της δημιουργίας νέων προϊόντων. Διαφορετικά η βιωσιμότητα του υφιστάμενου συστήματος διαχείρισης των πόρων θα τεθεί υπό αμφισβήτηση. Δημιουργία Συνθηκών Ανταγωνισμού και Συρρίκνωσης των Προνομίων Θεσμικά το δημόσιο βρίσκεται σε ισχυρή θέση έναντι των φορέων του ιδιωτικού τομέα. Μπορεί να δημιουργεί προνόμια, αποκλειστικότητες και περιορισμούς στις ανταγωνιστικές συνθήκες λειτουργίας των αγορών, χωρίς να ελέγχεται από τυπικές διαδικασίες κινήτρων. Η ισχύς του αυτή σχεδόν τις περισσότερες φορές διαχέεται και προς τους ανεξάρτητους φορείς του δημοσίου και προς φορείς του ιδιωτικού τομέα, χωρίς να περιγράφονται με σαφήνεια οι λόγοι που δικαιολογούν τις συγκεκριμένες ενέργειες και αποφάσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι και αυτή ακόμη η υποχρέωση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους, να υπολογίζει τις οικονομικές επιπτώσεις των νομοσχεδίων, στην ουσία έχει ατονήσει. Η είσοδος της χώρας στην ΟΝΕ μας δεσμεύει να σχεδιάσουμε τη λειτουργία των αγορών όχι πλέον σύμφωνα με τα στενά εθνικά μας πλαίσια, αλλά σύμφωνα με τα γενικώς αποδεκτά και ισχύοντα στην ΕΕ. Η θεωρία που δικαιολογούσε για σειρά ετών περιορισμούς, ρυθμίσεις, προνομιακές καταστάσεις και ενέργειες που στρέβλωναν τις συνθήκες του ανταγωνισμού στις αγορές, αναγκαστικά θα εκλείψει. Γνώμονας της πολιτικής ανάπτυξης του ανταγωνισμού και συρρίκνωσης των προνομίων είναι η αποτελεσματική λειτουργία της Επιτροπής Ανταγωνισμού σαν ουσιαστικού θεσμικού οργάνου. Στο βαθμό που η Επιτροπή Ανταγωνισμού, όπως καταγράφεται από την μέχρι σήμερα ανάλυση της συμπεριφοράς της, είναι ένα άβουλο όργανο διεκπεραίωσης υποθέσεων, στο βαθμό που ο έλεγχος της αντιμονοπωλιακής πολιτικής, χωρίς αιτιολόγηση, δεν αφορά τα κρατικά μονοπώλια, που καταστρατηγούν κανόνες και θεσμούς χωρίς όρια και ελέγχους, και στο βαθμό που οι αγορές συντονίζονται με βάση στενά περιφερειακά ή συντεχνιακά συμφέροντα, η αναπτυξιακή πορεία και το μέλλον της χώρας στον ανταγωνισμό της ΕΕ δεν είναι εξασφαλισμένα. Αντίθετα, όσο οι ενέργειες της Επιτροπής Ανταγωνισμού θα αναβαθμίζονται καλύπτοντας όλα όσα ήδη αναφέρθηκαν, τόσο θα είναι εφικτή η ανάπτυξη και άλλων ανεξαρτήτων φορέων ελέγχου ενός πλήθους δραστηριοτήτων (τηλεπικοινωνίες, ΜΜΕ, περιβάλλον κ.α.). Απώτερος στόχος αυτής της διαδικασίας είναι σύντομα να γίνει εφικτός και στην ελληνική δημόσια διοίκηση ο διαχωρισμός των αρμοδιοτήτων μεταξύ φορέων περιγραφής των κανόνων συμπεριφοράς (Υπουργεία) και φορέων ελέγχου εφαρμογής των κανόνων. Βελτίωση του Συστήματος Κρατικών Προμηθειών Η αποτελεσματική διαχείριση ενός οργανισμού, όπως το Ελληνικό Δημόσιο, δεν εξαρτάται μόνο από την σχέση μισθών

21 24 και παραγωγικότητας αλλά και από το σύστημα προμηθειών του. Ένα σπάταλο και αναποτελεσματικό σύστημα προμηθειών, είτε στις αγορές καταναλωτικών αγαθών είτε στην προμήθειες δημοσίων έργων και διαρκών καταναλωτικών αγαθών, επιβαρύνει την λειτουργία του συστήματος στο σύνολο, ενώ παράλληλα αυξάνει τα φορολογικά βάρη και τις ανάγκες εξυπηρέτησης των δανειακών υποχρεώσεων του δημοσίου. Τα στοιχεία από τις έρευνες που πραγματοποιήθηκαν εξ ονόματος του δημοσίου και της ΕΕ, από οργανισμούς ποιοτικού ελέγχου των κρατικών προμηθειών, επιβεβαιώνουν μεγάλη έκταση κακοτεχνιών με παράλληλη καταστρατήγηση των συμβατικών υποχρεώσεων. Στο βαθμό που τα συμπεράσματα αυτά δεν απέχουν από την πραγματικότητα και με δεδομένο ότι το Ελληνικό δημόσιο θα συνεχίσει να συντονίζει και στο άμεσο μέλλον ένα μεγάλο τμήμα των συνολικών δαπανών της χώρας (καταναλωτικές και επενδυτικές), θεωρούμε ότι το δημόσιο οφείλει να έχει ως προτεραιότητα του και την βελτίωση των μηχανισμών ανάθεσης και πιστοποίησης των προμηθειών αλλά και την δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος εγκεκριμένων προμηθευτών του δημοσίου. Και οι δύο προτάσεις απότελούν ουσιαστική διαχειριστική αναπροσαρμογή της κοινωνίας μας αφού οδηγούν σε βελτίωση της αποτελεσματικότητας χωρίς σημαντικές διαχειριστικές δαπάνες. Στήριξη της Αναδιανομής στο Πλούτο με Μακροχρόνιο Χρονικό Ορίζοντα και Προοπτική Η πολιτική της βραχυχρόνιας θεώρησης στην στήριξη των εισοδημάτων απεδείχθη ανεπαρκής. Ανελαστικοί μισθοί, εξασφαλισμένες θέσεις εργασίας, περιορισμοί στην ταχύρυθμη αναδιάρθρωση του εργατικού δυναμικού, έχουν αποδειχθεί έντονα αντιαναπτυξιακές πολιτικές. Το ίδιο ισχύει και για το θέμα του ελέγχου των τιμών και της έμμεσης ή ακόμη και άμεσης παρέμβασης στις αγορές των προϊόντων υγείας και παιδείας, μέσω θεσμικών και διοικητικών ρυθμίσεων. Η σύγχρονη θεωρία της ανάπτυξης τείνει να αποδεχθεί ότι η οικονομική μεγέθυνση εξαρτάται, σε ένα μεγάλο βαθμό, από την στήριξη της αναδιανομής του πλούτου και όχι των εισοδημάτων. Όπου, βέβαια, τα βασικά στοιχεία του πλούτου, σε ατομικό επίπεδο, προσδιορίζονται όχι από την μεταβίβαση μεταξύ γενεών αλλά από την απόκτηση υψηλού και με διεθνή ανταγωνιστικότητα επιπέδου παιδείας, υγείας και ασφάλισης Πολιτικές, λοιπόν, που συμβάλουν στην ταχύρυθμη βελτίωση του επιπέδου των γνώσεων και της παιδείας, καθώς και πολιτικές που εξασφαλίζουν τα ασφαλιστικά συστήματα υγείας και πρόνοιας σε αντιδιαστολή με τους κατώτερους μισθούς και τις απολύσεις οδηγούν σε άμεση και ταχύρυθμη ανάπτυξη των κοινωνιών. Οι διαρθρωτικές αλλαγές της κοινωνίας μας, για να είναι μακροχρόνια βιώσιμες, θα πρέπει να προσβλέπουν στην αναδιανομή του πλούτου και όχι σε βραχυχρόνιες ρυθμίσεις αναδιανομής των εισοδημάτων. Όπως, για παράδειγμα, και με την αγροτική πολιτική, που τα επόμενα χρόνια, θα προσαρμοστεί ραγδαία από ένα σύστημα προστασίας των τιμών και των εισοδημάτων σε ένα σύστημα μακροχρόνιας προστασίας και εξασφάλισης του πλούτου των εργαζομένων στο τομέα, μέσω μεθόδων βελτίωσης των καλλιεργειών της παιδείας και των τεχνικών εμπορίας, ώστε, σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, να μπορέσει να αντεπεξέλθει στον διεθνή ανταγωνισμό, έτσι και για το σύνολο της ελληνικής οικονομίας οφείλουμε να συντονισθούμε με άξονα την μακροχρόνια αναδιάρθρωση των βασικών μηχανισμών αναδιανομής πλούτου σε ατομικό επίπεδο, δηλαδή της παιδείας και της κοινωνικής ασφάλισης. Κύριες διαρθρωτικές αλλαγές δεν είναι δυνατό να αποδώσουν εάν δεν συντονίζονται με τη ουσιαστική παρέμβαση στους δύο προαναφερθέντες τομείς αναδιανομής του κοινωνικού πλούτου.