Σχολή Διοίκησης & Οικονομίας Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων. Δημήτριος Δ. Στράνης ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ

Transcript

1 Σχολή Διοίκησης & Οικονομίας Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Δημήτριος Δ. Στράνης ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ ΑΘΗΝΑ 2012

2 ΕΡΓΑΣΙΑΚΟΙ ΘΕΣΜΟΙ - 2 -

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Εισαγωγικά. 7 Η ανάγκη της επαναοριοθέτησης του δικαίου της εργασίας.. 8 Ιστορική εξέλιξη και αντικείμενο του Εργατικού Δικαίου.. 9 Οι σύγχρονες εξελίξεις στο Εργατικό Δίκαιο Χαρακτηριστικά του Εργατικού Δικαίου 11 Πηγές του Εργατικού Δικαίου. 12 Α. Μη Αυτόνομες Πηγές Το Σύνταγμα Ο Νόμος Το έθιμο Οι διοικητικές πράξεις.. 17 Β. Αυτόνομες Πηγές Τα καταστατικά των σωματείων Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας Οι διαιτητικές αποφάσεις Οι κανονισμοί εργασίας Η πρακτική των επιχειρήσεων. 18 Η Νομολογία.. 19 Η επιστήμη του Δικαίου.. 19 Οι Διεθνείς Πηγές Οι διεθνείς συμβάσεις εργασίας 20 Διεθνής Οργάνωση Εργασίας Η Ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του Ανθρώπου Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης.. 21 Το Ευρωπαϊκό (Ενωσιακό) Κοινωνικό Πλαίσιο Προστασίας.. 22 Η ιεραρχία των πηγών.. 24 Η σύγκρουση των ρυθμίσεων στο πεδίο του εργατικού δικαίου και η ιδιοτυπία της 25 Το εργατικό δίκαιο υπάγεται στο δημόσιο ή στο ιδιωτικό δίκαιο; 25 Σύμβαση εξαρτημένης εργασίας 27 Σύμβαση ορισμένου και Σύμβαση αορίστου χρόνου 28 Πρόσωπα που μετέχουν στη σύμβαση εργασίας 30 Προϋποθέσεις για την έγκυρη σύναψη σύμβασης εργασίας 31 Άκυρη, ακυρώσιμη και μερικά άκυρη σύμβαση εργασίας 34 Έννοιες που διευκρινίζουν τη σχέση εξαρτημένης εργασίας Η παροχή της εργασίας και ετοιμότητα για την παροχή εργασίας Εξάρτηση Αμοιβή. 37 Εκατέρωθεν υποχρεώσεις εργοδοτών και εργαζομένων 37 Α. Για τον εργοδότη. 37 Β. Για τον εργαζόμενο. 39 Διαδικαστικά πρόσληψης 41 Τρόποι λύσης σύμβασης αορίστου χρόνου. 42 Τρόποι λύσης σύμβασης ορισμένου χρόνου. 43 Τακτική και άτακτη καταγγελία. 43 Η πρόσφατα καθιερωθείσα μείωση της αποζημίωσης της καταγγελίας

4 Η καταγγελία από τον εργαζόμενο 46 Τα χρονικά όρια της εργασίας.. 47 Ωράριο. 47 α. Νόμιμο ωράριο 48 β. Συμβατικό ωράριο. 49 Άλλες κατηγορίες ωραρίων. 50 α. Εθιμικό ωράριο.. 50 β. Ελαστικό ωράριο 50 γ. Διακεκομμένο ωράριο. 50 Πρόσθετη εργασία. 50 α. Υπερεργασία Υπολογισμός του ωρομισθίου. 52 β. Υπερωρία 53 - Τα ισχύοντα μετά τον ν.3863/ Οι ρυθμίσεις του πρόσφατου ν.3385/2005 όπως τροποποιήθηκε με τον ν.3863/2010 για την αμοιβή της πρόσθετης εργασίας 54 - H διευθέτηση του χρόνου εργασίας σύμφωνα με τον πρόσφατο ν.3986/ Η διάκριση των εργαζομένων σε υπάλληλους και εργάτες.. 56 Μαθητευόμενο υπάλληλοι 58 Διευθύνοντες υπάλληλοι 59 Τρόποι προσδιορισμού του μισθού Μισθός κατά μονάδα χρόνου Μισθός κατά μονάδα εργασίας Μισθός με ποσοστά στα κέρδη Μισθός με ποσοστά στις ίδιες εισπράξεις του εργαζομένου Μισθός με φιλοδωρήματα Μικτοί τρόποι αμοιβής 62 Ειδικότερες μορφές μισθού Μισθός σε χρήμα Μισθός σε είδος 63 Οι τακτικές και έκτακτες αποδοχές 64 Σύνθεση του μισθού 65 Είδη επιδομάτων. 66 Χαρακτηριστικά του μισθού 68 Άδειες εργαζομένων 69 - Ετήσια άδεια 69 - Άλλες κατηγορίες αδειών.. 70 Α. Άδειες για οικογενειακούς λόγους 70 Β. Άδειες για σπουδαστικούς λόγους.. 72 Γ. Λοιπές άδειες 73 Πιστοποιητικό εργασίας 74 Εργατικό Ατύχημα Ευθύνη από εργατικό ατύχημα 76 - Διαδικαστικά σχετικά με το εργατικό ατύχημα 77 Προστασία για ειδικές κατηγορίες προσώπων Προστασία ανηλίκων

5 2. Προστασία γυναικών Προστασία των στρατευομένων Προστασία άλλων ειδικών κατηγοριών. 81 Προστασία από τις ομαδικές απολύσεις 81 - Στοιχεία της έννοιας προϋποθέσεις 82 - Στάδια των ομαδικών απολύσεων Διαδικασία των ομαδικών απολύσεων. 82 Υποχρεώσεις του εργοδότη έναντι των διαφορών φορέων Υποχρεώσεις έναντι του Ι.Κ.Α Ο εργοδότης οφείλει να απογραφεί Βιβλίο Καταχώρησης Νεοπροσλαμβανόμενου Προσωπικού Βιβλίο Μισθολογίου Απογραφή εργαζόμενου και έκδοση Βιβλιαρίου ενσήμων Καταβολή των εισφορών Επιθεώρηση Εργασίας 87 Ποιες είναι οι αρμοδιότητες των Επιθεωρήσεων Εργασίας. 87 Υποχρεώσεις Εργοδοτών έναντι της Επιθεώρησης Εργασίας 88 - Ο.Α.Ε.Δ. 88 Αναγγελία της πρόσληψης.. 88 Κανονισμοί.. 89 α. Το στάδιο της κατάρτισης. 89 β. Η κύρωση του κανονισμού 90 γ. Περιεχόμενο του κανονισμού 90 δ. Νομική φύση. 90 Πειθαρχικό Δίκαιο 91 - Οι πειθαρχικές ποινές 91 - Φορείς της πειθαρχικής εξουσίας.. 92 Διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη 92 Μη ομαλή εξέλιξη της εργασιακής σχέσης 93 Α. Για τον εργαζόμενο Μη εκπλήρωση της βαρύνουσας τον εργαζόμενο υποχρέωσης.. 93 α. Ανυπαίτια μη εκπλήρωση.. 93 β. Υπαίτια μη εκπλήρωση Ελλιπής εκπλήρωση της υποχρέωσης του εργαζομένου.. 94 Β. Για τον εργοδότη 95 Υπερημερία εργοδότη. 95 Μονομερής βλαπτική μεταβολή των όρων της συμβάσεως εργασίας 95 Συλλογικό εργατικό δίκαιο - Συλλογική σύμβαση εργασίας.. 96 Χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις για την κατάρτιση της συλλογικής σύμβασης εργασίας Τα είδη των συλλογικών συμβάσεων εργασίας Εθνικές Γενικές συλλογικές συμβάσεις Κλαδικές Επιχειρησιακές Εθνικές Ομοιοεπαγγελματικές Τοπικές Ομοιοεπαγγελματικές

6 - Η ισχύς των συλλογικών συμβάσεων Προσχώρηση και επέκταση εφαρμογής της συλλογικής σύμβασης εργασίας 98 - Καταγγελία της συλλογικής σύμβασης. 98 Δικαίωμα συνδικαλιστικής ελευθερίας Δικαίωμα απεργίας 99 - Διαδικασία κήρυξης απεργίας 99 - Υποχρεώσεις των εργαζομένων 99 - Υποχρεώσεις των εργοδοτών 99 Ευελιξία της εργασιακής σχέσης. 101 α. Μορφές ευελιξίας β. Μερική απασχόληση Πρακτική διαδικασία της λύσης της εργασιακής σχέσης. 102 Βιβλιογραφία

7 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ Η λέξη εργασία σημαίνει την χρησιμοποίηση της σωματικής και πνευματικής δύναμης με σκοπό να παραχθεί κάποιο επιθυμητό ή επιβεβλημένο αποτέλεσμα. Στην έννοια αυτή εντάσσονται πολλά πράγματα και όχι μόνο η εργασία με την στενά οικονομική και παραγωγική για την οικονομία δραστηριότητα. Η λέξη εργασία μπορεί να χρησιμοποιείται εναλλακτικά με τους όρους απασχόληση ή υπηρεσία. Η μετάβαση από την οικιακή οικονομία στις σύγχρονες βιομηχανικές και μεταβιομηχανικές κοινωνίες είχε ως συνέπεια την αλλαγή της ελεύθερα παρεχόμενης και πολλές φορές χωρίς κέρδος εργασίας σε προεχόντως έννομη σχέση που απολαμβάνει ειδική νομική προστασία. Η αντιμετώπιση της εργασίας διαφοροποιείται διαχρονικά ανά τους αιώνες. Στην περίοδο της νομαδικής ζωής η ανθρώπινη δραστηριότητα συνοδεύει την εκπλήρωση της ικανοποίησης των ενστίκτων. Στην αρχαιότητα η εργασία προοριζόταν μόνο για τους δούλους οι οποίοι εδίδοντο με τη σχέση της μίσθωσης σε κάποιον ο οποίος είχε την ανάγκη από παροχή εργασίας. Η ηθική στάση της εργασίας απέναντι στην κοινωνία είναι επίσης κυμαινόμενη και άλλοτε αντιμετωπίζεται ως μια πληγή ή ένα κακό και άλλοτε ως κάτι θείο, πνευματικό και ευλογημένο. Είναι ενδιαφέρον ότι η αντιμετώπιση της εργασίας διαχρονικά διαφοροποιείται και συνδέεται με διάφορες αξιολογήσεις κοινωνικού χαρακτήρα που από τόπο και από κοινωνία σε κοινωνία, μεταβάλλονται. Δύο φέρονται ως στοιχεία της εργασίας: Το πρώτο είναι η ύπαρξη κάποιου βαθμού δεσμευτικότητας ή πίεσης. Το δεύτερο είναι η ύπαρξη κάποιας οικονομικής ανταπόδοσης ή αμοιβής, η οποία μάλιστα δεν είναι εκτός του κύκλου των συναλλαγών αλλά εντάσσεται ακριβώς εντός αυτού. Ως προς το πρώτο στοιχείο, υπάρχουν ποικίλες διαβαθμίσεις οι οποίες μπορεί να εκκινούν από μία χαλαρή δέσμευση και να κλιμακώνονται σε μεγαλύτερες και εντονότερες μορφές δέσμευσης

8 Η εργασία δεν είναι ένα ατομικής και μεμονωμένης αξίας φαινόμενο αλλά ένα φαινόμενο το οποίο εντάσσεται στο πεδίο του ενδιαφέροντος της ευρύτερα θεωρούμενης οικονομικής πολιτικής, η οποία δεν μπορεί παρά να περιέχει και ειδική αναφορά στην απασχόληση. Η ΑΝAΓΚΗ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ EΡΓΑΣΙΑΣ Ορθότερο θα ήταν να μη γίνεται διάκριση μεταξύ εργατικού δικαίου και δικαίου που αφορά στις σχέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται με το δημόσιο αλλά να υπάρχει ένα ενιαίο δίκαιο της εργασίας ή δίκαιο της απασχόλησης. Στενά με το δίκαιο της απασχόλησης συνδέεται και το δίκαιο των κοινωνικών ασφαλίσεων. Ο κοινός παρανομαστής των δύο αυτών κλάδων του δικαίου έγκειται στο ότι στο πεδίο του δικαίου της απασχόλησης είναι έντονα παρόν το δημόσιο δίκαιο, είτε με τη μορφή της προστατευτικής, συνταγματικής, διοικητικής και ενγένει δημοσίου δικαίου διάστασης του δικαίου της απασχόλησης του λεγόμενου ιδιωτικού τομέα, είτε με τη μορφή των δημοσίου δικαίου σχέσεων απασχολουμένων και κράτους, στο πεδίο της παροχής της εργασίας στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, είτε με την μορφή της προστατευτικής ενγένει λειτουργίας του δικαίου της απασχόλησης. Η προστατευτική λειτουργία του εργατικού δικαίου και ευρύτερα του δικαίου της απασχόλησης έχει πολλές ειδικότερες εκφάνσεις για τις οποίες θα γίνει λόγος εκτενέστερα στη συνέχεια. Σήμερα έχουμε να κάνουμε με έναν ραγδαίο ανασχηματισμό των παραδοσιακών κατηγοριών του εργατικού δικαίου. Η παραδοσιακή εργασιακή σχέση με τον μισθωτή και τον εκμισθωτή της εργασίας ως διακεκριμένων υποκειμένων και την δυνατότητα από την πλευρά του μισθωτή για άσκηση του «διευθυντικού δικαιώματος», χωρίς να σημαίνει ότι έχει εξαφανισθεί, υφίσταται βασικές και ουσιώδεις τροποποιήσεις και σημαντική εξέλιξη

9 Η λεγόμενη αυτοαπασχόληση, η τηλεργασία, η εργασία κατ οίκον, η μερική απασχόληση, η μίσθωση της εργασίας ή του εργαζομένου, η ευρύτατη χρήση των λεγόμενων υπεργολαβιών στο χώρο της απασχόλησης,δημιουργεί μια νέα μάζα εργαζομένων και διαφοροποιεί την παραδοσιακή σχέση εξαρτημένης εργασίας. Από την άλλη πλευρά σημειώνεται η δικαιολογημένη απομάκρυνση από τις κλασσικές κατηγορίες του ιδιωτικού δικαίου και η υπαγωγή σε «συλλογικότερες» κατηγορίες που προσιδιάζουν περισσότερο προς το δημόσιο δίκαιο. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Η αφετηρία του εργατικού δικαίου τοποθετείται ακριβώς στην εποχή της πρώτης βιομηχανικής ανάπτυξης και της συγκέντρωσης του πληθυσμού στα αστικά κέντρα, λόγω της μετατροπής των κοινωνιών από καθαρά αγροτικές σε αστικές,. Η εργατική δύναμη στο αρχικό αυτό στάδιο παρείχετο χωρίς κανένα περιορισμό, ήταν δηλαδή κάτι το οποίο υπέκειτο απολύτως στις δυνάμεις της αγοράς ως ένα κοινό αγαθό ή ένας κοινός παραγωγικός συντελεστής. Ανέκυψε λοιπόν η ανάγκη διαφόρων οριοθετήσεων από πλευράς της κρατικής οργάνωσης ή με την εγγύηση της κρατικής οργάνωσης για να περιοριστεί ο άκρατος φιλελευθερισμός σε μια περιοχή έντονου κοινωνικού ενδιαφέροντος και διάστασης. Το προστατευτικό πλαίσιο που διαμόρφωσε το εργατικό δίκαιο προσδιορίστηκε από τον ρυθμό της εξέλιξης των κατιδίαν κοινωνιών και ιδίως από τον ρυθμό με τον οποίο κατοχυρώνοντο οι διάφορες κοινωνικές κατακτήσεις. Το εργατικό δίκαιο έτσι όπως είναι σήμερα θεσμικά διαμορφωμένο προσδιορίζεται ιδίως από αυτό που ονομάζεται σύμβαση και σχέση εξαρτημένης εργασίας. Συνεπώς δεν εμπίπτουν στο εργατικό δίκαιο οι σχέσεις οι οποίες δεν έχουν ως θεμέλιο τους τη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας. Περαιτέρω το εργατικό δίκαιο λειτουργεί και σ ένα ευρύτερο συλλογικό επίπεδο. Το αντικείμενο του εργατικού δικαίου είναι τόσο η ατομική σχέση εργασίας όσο και οι συλλογικές εργασιακές σχέσεις

10 Ιδιαίτερη κατηγορία σχέσεων εργασίας είναι αυτή που αφορά σε ατομικές και συλλογικές σχέσεις στο πεδίο του δημοσίου. Συνεπώς η σχέση εξαρτημένης εργασίας εξετάζεται από το εργατικό δίκαιο όχι μόνο υπό μία στενή και εξατομικευτική έννοια αλλά και υπό την έννοια της εντάξεώς της σε μια πραγματικότητα συλλογική. ΟΙ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η τεχνολογική εξέλιξη επιφέρει σημαντικές αλλαγές εκτός των άλλων και στο πεδίο του εργατικού δικαίου. Είναι βεβαιωμένο πλέον ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας και ειδικότερα της πληροφορικής και ψηφιακής τεχνολογίας έχει άμεση επίδραση στο ζήτημα της απασχόλησης. Αυτό σημαίνει ότι ανεξαρτήτως της προόδου η οποία επέρχεται από τη χρήση της σ ένα επίπεδο συλλογικό, στο ατομικό επίπεδο δημιουργούνται προβλήματα ιδίως εκ του ότι θίγεται η απασχόληση σημαντικού αριθμού μελών του κοινωνικού συνόλου και τούτο είναι αναπόδραστη συνέπεια της αυξημένης παραγωγικότητας στην οποία οδηγεί η χρήση της τεχνολογίας. Αυτό οδηγεί με τη σειρά του σε μία συνολική επαναθεώρηση των θεσμών που έχουν διαμορφωθεί και σχετίζονται με την εργασία, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν χαρακτήρα εξασφαλιστικό για τον εργαζόμενο. Οι αλλαγές αυτές επιβάλουν μίαν επανεξέταση ιδίως του αναγκαστικού δικαίου πλέγματος ρυθμίσεων που περιλαμβάνει το εργατικό δίκαιο. Σήμερα γίνεται λόγος για ελαστικότητα στην απασχόληση που εξειδικεύεται με την εισαγωγή και χρήση ενός διαφοροποιημένου ωραρίου (διαφοροποίηση που μπορεί να πάρει πολλές μορφές), της μείωσης του συνολικού χρόνου εργασίας για τον εργαζόμενο, της καθιέρωσης βραχύτερου ωραρίου, της θέσπισης ρυθμίσεων για την διευκόλυνση της λύσης ή της τροποποίησης της σχέσεως εργασίας κτλ. Η γενική τάση είναι να αφεθεί στους ίδιους τους εργοδότες ή τους εργαζόμενους να προσδιορίσουν αυτοί χωρίς περιορισμούς τα ειδικότερα χαρακτηριστικά της μεταξύ τους σχέσης

11 Οι σύγχρονες εξελίξεις εξάλλου, όπως προαναφέρθηκε, ενισχύουν το φαινόμενο της εκτός του χώρου της εκμετάλλευσης απασχόλησης των εργαζομένων με την απασχόληση ως κατ οίκον μισθωτών και ως παρεχόντων υπηρεσίες κατά τρόπον ελεύθερο. Στο πλαίσιο της μεταβιομηχανικής κοινωνίας αναδεικνύεται συνολικά ένα δίκαιο το οποίο ονομάζεται από ορισμένους «μετεργατικό δίκαιο». Σε όλα αυτά υπάρχει έντονος αντίλογος ο οποίος συνίσταται στο ότι η προσφορά εργασίας δεν πρέπει να γίνεται υφ οιοσδήποτε όρους και συνεπώς δεν μπορεί να αφεθεί στην αποκλειστική ρύθμιση της αγοράς το ζήτημα αυτό. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ανάγκη ορισμένων προσαρμογών και ότι θα πρέπει το εργατικό δίκαιο να διαθέτει και να ασκεί και να εξελίσσει τους μηχανισμούς προσαρμογής του. Βεβαίως μία από τις σημαντικές εξελίξεις που θα επέλθουν, είναι η αλλαγή του ρόλου και του μηχανισμού με βάση το οποίο λειτουργεί η συλλογική σύμβαση εργασίας και ιδίως του κανονιστικού και εξασφαλιστικού της χαρακτήρα ακόμη και για μη μετέχοντα τυπικά στην κατάρτισή της πρόσωπα. Οι όποιες πάντως εξελίξεις ήθελαν προωθηθεί θα πρέπει να γίνουν με τέτοιο τρόπο ώστε να μην αναιρεθεί ο ουσιαστικός και εξασφαλιστικός ρόλος του εργατικού δικαίου ο οποίος εκτός από επιστημονική αποτελεί μια πολλή σημαντική κοινωνική κατάκτηση. XAΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ως τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του εργατικού δικαίου εντοπίζονται τα ακόλουθα : 1. Επηρεάζεται και διαμορφώνεται από τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες. 2. Έχει χαρακτήρα, κατεύθυνση και στόχο κοινωνικό. 3. Είναι συνυφασμένο με την οικονομική και την οργανωτική λειτουργία. 4. Συνδέεται άμεσα με την προσωπικότητα και της προστασία της

12 5. Καταδεικνύεται ότι σχετίζεται άμεσα με την τεχνολογία και τις εξελίξεις που σημειώνονται σ αυτή. 6. Συνδέεται με την έννοια της αυτονομίας αλλά υπό μία ειδική μορφή, αυτήν της συλλογικής αυτονομίας. Προάγει την συλλογικότητα, την συλλογικοποίηση και την συμμετοχικότητα. 7. Έχει σημαντικές ιδιοτυπίες έναντι των άλλων κλάδων του δικαίου ως προς την μεθοδολογία και την ενγένει «νοοτροπία» του. 8. Έχει διεθνή χαρακτήρα και τείνει να ενστερνίζεται τη διεθνή πραγματικότητα για τα θέματα που αφορούν στην εργασία. 9. Επηρεάζεται ιδιαίτερα έντονα από την θεσμική πραγματικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 10. Σχετίζεται με την πολιτική και το ειδικότερο τμήμα της, τη λεγόμενη «κοινωνική πολιτική». ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Οι πηγές του εργατικού δικαίου χωρίζονται σε αυτόνομες και μη αυτόνομες αναλόγως του εάν συμβάλλει στη διαμόρφωσή τους η κρατική εξουσία ή διαμορφώνονται αυτόνομα πέραν και έξω από αυτήν. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει σύντομη αναφορά στην έννοια της τριτενέργειας των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Ειδικότερα έχει την έννοια ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα των εργαζομένων προστατεύονται όχι μόνο έναντι της κρατικής εξουσίας στην τυπική της μορφή αλλά και έναντι οποιουδήποτε άλλου φορέα εξουσίας ανεξαρτήτως αν αυτός μπορεί να υπαχθεί στην ευρύτερη έννοια του κράτους, συνεπώς και έναντι των φορέων της ιδιωτικής εξουσίας. Το εργατικό δίκαιο λοιπόν, ασκεί προστατευτική εξουσία των δικαιωμάτων αυτών όχι μόνο απέναντι στην κρατική αλλά και στην ιδιωτική εξουσία. Α. ΜΗ ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ ΠΗΓΕΣ 1. Το Σύνταγμα Υπάρχει μια σειρά διατάξεων του Συντάγματος που ενδιαφέρουν άμεσα το εργατικό δίκαιο. Οι διατάξεις αυτές είναι ειδικότερα οι εξής:

13 Το άρθρο 22 παρ. 1 το οποίο ορίζει: «Η εργασία αποτελεί δικαίωμα και τελεί υπό την προστασία του κράτους μεριμνώντας για τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης όλων των πολιτών και για την ηθική και υλική εξύψωση του εργαζόμενου αγροτικού και αστικού πληθυσμού». Η παραπάνω διάταξη αποτελεί το εξασφαλιστικό θεμέλιο του εργαζόμενου έναντι του κράτους από την οποία απορρέουν όλες οι επιμέρους αξιώσεις έναντι αυτού. Η διάταξη αυτή η οποία χρησιμοποιείται πολύ από τη νομολογία του δικαστηρίου έχει προσλάβει ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια μια πολύ σημαντική κανονιστική βαρύτητα. Το εδάφιο β της παρ 1 του ίδιου άρθρου ορίζει το δικαίωμα της ίσης αμοιβής για ίσης αξίας παρεχόμενη εργασία ανεξαρτήτως από φύλο ή οποιαδήποτε άλλη διάκριση, και συγκεκριμένα ορίζει ότι : «Όλοι οι εργαζόμενοι, ανεξάρτητα από φύλο ή άλλη διάκριση, έχουν δικαίωμα ίσης αμοιβής για παρεχόμενη εργασία ίσης αξίας». Από το ίδιο άρθρο στην παρ. 4 καθιερώνεται η απαγόρευση της αναγκαστικής εργασίας, και συγκεκριμένα ορίζεται ότι : «Οποιαδήποτε μορφή αναγκαστικής εργασίας απαγορεύεται». Το άρθρο 4 παρ 1 του Συντάγματος που θεσπίζει την ισότητα ενώπιον του νόμου καθώς και η παρ 2 η οποία κατοχυρώνει την ισότητα των δικαιωμάτων μεταξύ Ελλήνων και Ελληνίδων ενδιαφέρει και έχει σημαντικές εφαρμογές στο πεδίο του εργατικού δικαίου όπως άλλωστε προκύπτει από την νομολογία όπου γίνεται εκτεταμένη χρήση της διάταξης αυτής. Ειδικότερα η παρ. 1 του ως άνω άρθρου ορίζει ότι : «Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου». Η παρ. 2 του ίδιου άρθρου ορίζει ότι : «Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις». Το άρθρο 7 του Συντάγματος το οποίο κατοχυρώνει την απαγόρευση της αναδρομικότητας των ποινικών νόμων εφαρμόζεται και στο εργατικό δίκαιο όχι άμεσα αλλά κατά αναλογία. Ειδικότερα εφαρμόζεται στο πεδίο του πειθαρχικού δικαίου εφόσον το πειθαρχικό φαινόμενο θεωρείται ως μια ειδικότερη θεώρηση του ποινικού δικαίου. Η

14 παρ. 1 του ως άνω άρθρου ορίζει ότι : «1. Έγκλημα δεν υπάρχει ούτε ποινή επιβάλλεται χωρίς νόμο που να ισχύει πριν από την τέλεση της πράξης και να ορίζει τα στοιχεία της. Ποτέ δεν επιβάλλεται ποινή βαρύτερη από εκείνη που προβλεπόταν κατά την τέλεση της πράξης.» Επίσης σημασία για το εργατικό δίκαιο έχει το άρθρο 2 παρ 1 το οποίο αναφέρεται στην αξία του ανθρώπου, και ορίζει ότι : «Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας». Το άρθρο 5 παρ. 1 το οποίο αναφέρεται στο δικαίωμα της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας και ορίζει ότι : «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη». Το άρθρο 23 παρ 1 και 2α το οποίο προστατεύει αντίστοιχα την συνδικαλιστική ελευθερία και το δικαίωμα της απεργίας. Ειδικότερα, η παρ. 1 ορίζει ότι : «Το Κράτος λαμβάνει τα προσήκοντα μέτρα για τη διασφάλιση της συνδικαλιστικής ελευθερίας και την ανεμπόδιστη άσκηση των συναφών μ αυτή δικαιωμάτων εναντίον κάθε προσβολής τους, μέσα στα όρια του νόμου. Η παρ. 2 α ορίζει ότι : «Η απεργία αποτελεί δικαίωμα και ασκείται από τις νόμιμα συστημένες συνδικαλιστικές οργανώσεις για τη διαφύλαξη και προαγωγή των οικονομικών και εργασιακών γενικά συμφερόντων των εργαζομένων». Το άρθρο 12 παρ 1 το οποίο προστατεύει την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι και ειδικότερα η παρ 2 που αναφέρεται στην προστασία των επαγγελματικών οργανώσεων (σωματεία). Ειδικότερα η παρ. 1 του ως άνω άρθρου ορίζει ότι: «Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να συνιστούν ενώσεις και μη κερδοσκοπικά σωματεία, τηρώντας τους νόμους, που ποτέ όμως δεν μπορούν να εξαρτήσουν την άσκηση του δικαιώματος αυτού από προηγούμενη άδεια». Η παρ. 2 ορίζει ότι : «Το σωματείο δεν μπορεί να διαλυθεί για παράβαση νόμου ή ουσιώδους διάταξης του

15 καταστατικού του, παρά μόνο με δικαστική απόφαση». Παράπλευρα υπάρχει μια σειρά άλλων διατάξεων του Συντάγματος οι οποίες ενδιαφέρουν το εργατικό δίκαιο, κατά τεκμήριο πάντως λιγότερο σημαντικών γι αυτό, όπως είναι οι διατάξεις που αναφέρονται στην προστασία της οικογένειας και της μητρότητας, τη θρησκευτική ελευθερία, την ελευθερία της επικοινωνίας και της ανταποκρίσεως. 2. Ο Νόμος Το εργατικό δίκαιο αποτελείται σε μεγάλο βαθμό από νομοθετικές διατάξεις οι οποίες σε μερικές περιπτώσεις είναι εξαιρετικά λεπτομερειακές και δαιδαλώδεις και για το λόγο αυτό είναι σύνηθες και το φαινόμενο των αντιφατικών ρυθμίσεων. Η κωδικοποίηση προβάλλεται κατά μία άποψη ότι θα οδηγήσει σε επίλυση των προβλημάτων αυτών που απορρέουν από το δαιδαλώδες και πολυάριθμο των ρυθμίσεων και ότι θα αποκαταστήσει την ενότητα στο εργατικό δίκαιο, την έλλειψη αντιφάσεων καθώς και θα καταστήσει εύκολη την ευχερή ανεύρεση για το μελετητή και τον εφαρμοστή του εργατικού δικαίου την κάθε φορά αναζητούμενη ρύθμιση. Κατ άλλη άποψη προβάλλεται ότι η κωδικοποίηση είναι απρόσφορη για το εργατικό δίκαιο γιατί το καθιστά δύσκολα προσαρμοζόμενο στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Επίσης υποστηρίζεται ότι θα καταστήσει δυσχερή την χρονική προσαρμογή του, καθόσον ένα κωδικοποιημένο νομοθέτημα δεν μπορεί να μεταβληθεί αποσπασματικά σε επιμέρους διατάξεις του χωρίς να εξετασθεί εάν αυτή η μεταβολή του είναι συμβατή με το σύνολο των ρυθμίσεων του κωδικοποιημένου νομοθετήματος. Αυτό έχει ως συνέπεια την καθυστέρηση των τροποποιήσεων με όλες τις συνέπειες που μπορεί να έχει αυτό για την ευαίσθητη περιοχή ενδιαφέροντος και ρύθμισης του εργατικού δικαίου. Τα μειονεκτήματα της κωδικοποίησης δημιούργησαν την πεποίθηση ότι ειδικά για την περιοχή του εργατικού δικαίου είναι περισσότερο βαρύνοντα ενσχέσει με τα πλεονεκτήματα και αυτός ήταν ο

16 λόγος για τον οποίο παρόλο ότι έγιναν πολλές προσπάθειες για να κωδικοποιηθεί ολικά ή μερικά η εργατική νομοθεσία, οι προσπάθειες αυτές δεν κατέληξαν σε κάποιο καρποφόρο αποτέλεσμα. Σημαντικοί νόμοι για το εργατικό δίκαιο είναι: - Ο αστικός κώδικας, στα άρθρα που αναφέρεται στην εργασία και γίνεται αναφορά όχι μόνο στις σχέσεις εξαρτημένης εργασίας αλλά και σε άλλες μορφές εργασίας που δεν πληρούν τα χαρακτηριστικά της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας. -Ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας ο οποίος περιέχει ένα σύνολο διατάξεων που αναφέρονται στην ειδική διαδικασία επίλυσης των εργατικών διαφορών. - Μια σειρά από ειδικούς εργατικούς νόμους, όπως: - ο ν.551/1915 για τα εργατικά ατυχήματα - ο ν.1112/1920 για την καταγγελία της σύμβασης εργασίας - ο ν.4694/1930 για την προστασία μισθών και ημερομισθίων - ο ν.3239/1955 για τις συλλογικές διαφορές εργασίας - το ν.δ 3789/1957 για τους κανονισμούς εργασίας - ο ν.281/1914 για τα σωματεία, κ.λ.π. 3. Το έθιμο Σύμφωνα με το άρθρο 1 του Αστικού Κώδικα οι κανόνες δικαίου περιλαμβάνονται και στα έθιμα. Θεωρητικά το έθιμο και σύμφωνα με την ανωτέρω διατύπωση του αστικού κώδικα είναι ισότιμο με τον νόμο ενώ στην πράξη έχει επικρατήσει ότι το έθιμο δεν μπορεί να έχει καταργητικό αλλά μόνο συμπληρωματικό χαρακτήρα. Ενώ λοιπόν αυτή είναι η γενική περί του εθίμου στάση, στην περιοχή του εργατικού δικαίου το έθιμο έχει μια σημαντική διαφοροποίηση. Αναγνωρίζεται δηλαδή ότι το έθιμο μπορεί να ισχύει για τους εργαζόμενους υπό την προϋπόθεση ότι είναι ευνοϊκότερο έναντι κάποιας νομοθετικής ρύθμισης που περιείχε αναγκαστικού δικαίου κανόνες που θέτουν συνήθως τα όρια της προστασίας. Υποστηρίζεται ότι το έθιμο δεν πρέπει να συγχέεται με τις λεγόμενες επιχειρησιακές

17 συνήθειες, δηλαδή τις συνήθειες που διαμορφώνονται στο πλαίσιο μιας συγκεκριμένης επιχείρησης. Είναι αμφίβολο πάντως όπως υποστηρίζεται εάν οι επιχειρησιακές συνήθειες έχουν τα στοιχεία του εθίμου. 4. Διοικητικές πράξεις Το γεγονός ότι το εργατικό δίκαιο οφείλει να εξασφαλίζει με τις ρυθμίσεις του την καλύτερη δυνατή προσαρμογή στις μεταβαλλόμενες συνθήκες, αλλά και το γεγονός ότι ο νόμος από τη φύση του δεν μπορεί να έχει τον λεπτομερειακό και εξειδικευτικό χαρακτήρα που μπορεί να έχει μια διοικητική πράξη, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η χρησιμοποίηση διοικητικών και μάλιστα κανονιστικού χαρακτήρα πράξεων είναι απαραίτητη προκειμένου να τύχει αποτελεσματικής ρύθμισης η ύλη του εργατικού δικαίου. Είναι σύνηθες λοιπόν φαινόμενο η με διοικητικές πράξεις και μάλιστα κανονιστικές πράξεις ρύθμιση που μάλιστα οφείλουν και πρέπει να στηρίζονται σε αντίστοιχη εξουσιοδοτική διάταξη που περιέχεται σε σχετικό νόμο για κατ εξουσιοδότηση ή άλλως για ρύθμιση σε εκτέλεση νόμου. Χαρακτηριστική περίπτωση τέτοιων πράξεων είναι αποφάσεις του Υπουργού Εργασίας ή κοινές αποφάσεις του Υπουργού Εργασίας με άλλους αρμόδιους υπουργούς που καθορίζουν επίκαιρα θέματα όπως δώρα Χριστουγέννων και Πάσχα, ωράρια καταστημάτων, διάφορα ζητήματα αμοιβών ειδικών κατηγοριών εργαζομένων κ.ο.κ. Β. ΟΙ ΑΥΤΟΝΟΜΕΣ ΠΗΓΕΣ 1. Tα καταστατικά των σωματείων Καθορίζουν τα όργανα και τις αρμοδιότητες των οργάνων της επαγγελματικής ένωσης. Άρα η εσωτερική νομιμότητα και η εσωτερική οργάνωση των σωματείων, όπως προσδιορίζονται από τα καταστατικά, είναι απαραίτητο στοιχείο για το εργατικό δίκαιο. 2. Οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας Συλλογική σύμβαση είναι μια ιδιότυπη σύμβαση η οποία καταρτίζεται με τον τρόπο που καταρτίζεται μία κοινή σύμβαση. Η

18 διαφορά από αυτή είναι ως προς τα αποτελέσματα και την δεσμευτικότητα. Ενώ η κοινή σύμβαση δεσμεύει μόνο τα υπογράψαντα αυτή πρόσωπα η συλλογική σύμβαση αναπτύσσει από της συντελέσεώς της κανονιστική ισχύ, ισχύ νόμου δεσμεύουσα και πρόσωπα που δεν μετέσχαν στην κατάρτισή της. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι για τη σύναψη της συλλογικής σύμβασης δεν απαιτείται η προϋπόθεση της ύπαρξης ειδικής ικανότητος την οποίαν κατέχουν οι πλέον αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των εργοδοτών και εργαζομένων. 3. Oι διαιτητικές αποφάσεις Όταν η συλλογική διαπραγμάτευση δεν οδηγεί σε αποτελέσματα η συλλογική σύμβαση μπορεί να παραπεμφθεί σε διαιτησία. Η διαιτητική απόφαση επιλύει κατά τρόπο ισοδύναμο την παραπεμπόμενη διαφορά με τη διαιτητική απόφαση. Η διαιτητική απόφαση δηλαδή υποκαθιστά την έλλειψη συλλογικής σύμβασης κατά κανόνα στην περίπτωση που οι συλλογικές διαπραγματεύσεις δεν οδηγούν σε συμπέρασμα. 4. Κανονισμοί Εργασίας Καταρτίζονται από τις επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 70 εργαζόμενους και ρυθμίζονται με αυτούς ζητήματα τα οποία σχετίζονται με την εκμετάλλευση που αφορούν στις σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων. Καταρτίζονται από τον εργοδότη και τα συμβούλια των εργαζομένων χωρίς να χρειάζονται, ύστερα από τον ν.17676/1988, την έγκριση της Διοίκησης. Παλαιότερα απαιτείτο μια τέτοια έγκριση της Διοικήσεως. 5. Πρακτική της επιχείρησης H κατά ομοιόμορφο τρόπο και για μακρό χρόνο αντιμετώπιση ζητήματος από την πλευρά του εργοδότη που αφορά στις εργασιακές σχέσεις στην συγκεκριμένη επιχείρηση

19 Η νομολογία Η νομολογία έχει ένα ιδιαίτερο ρόλο για το εργατικό δίκαιο. Έχει ίσως την πιο σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση του δικαίου από οποιαδήποτε άλλη πηγή του δικαίου. Πολλοί είναι οι λόγοι γι αυτό, όπως ιδίως το γεγονός ότι το εργατικό δίκαιο είναι εξαιρετικά εύπλαστο και πρέπει να αφομοιώνει κάθε νέα κοινωνική προσαρμογή αλλά και γιατί το εργατικό δίκαιο δεν είναι ένα δίκαιο καταστρωμένο στο πλαίσιο μιας ή έστω περισσότερων κωδικοποιήσεων. Η νομολογία λοιπόν διαμορφώνει συνθήκες με τις παραδοχές της οι οποίες πέραν του ότι ρυθμίζουν συγκεκριμένες περιπτώσεις με σχετικά ομοιόμορφο τρόπο, παράλληλα δημιουργούν τις προϋποθέσεις και διαμορφώνουν το πλαίσιο νέων νομοθετικών ρυθμίσεων. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα η νομολογία κατά την επεξεργασία στο πλαίσιο του εργατικού δικαίου διαφόρων γενικών ρητρών ή αορίστων εννοιών, τις οποίες αναλαμβάνει να εξειδικεύσει. Πολύ χαρακτηριστικά αναφέρονται δύο παραδείγματα: α) το άρθρο 281 Α.Κ. που αφορά στην κατάχρηση δικαιώματος και β) η νομολογιακή διαμόρφωση του όρου «σπουδαίος λόγος» που είναι ιδιαίτερα σημαντική για την καταγγελία. Για τη νομολογία αναφέρεται και αυτό ισχύει ιδιαίτερα προκειμένου για το εργατικό δίκαιο ότι δεν συνιστά πηγή δικαίου αλλά διαπλαστικό παράγοντα του δικαίου. Κρατούσα είναι λοιπόν η άποψη ότι η νομολογία δεν είναι πηγή του εργατικού δικαίου. Η επιστήμη του δικαίου Η επιστήμη του δικαίου, όπως σε κάθε κλάδο του δικαίου δεν αποτελεί πηγή του εργατικού δικαίου. Παρόλα αυτά αποτελεί και αυτή έναν ξεχωριστό παράγοντα για την διάπλαση του κλάδου αυτού του δικαίου. Η επιστήμη του δικαίου βρήκε γόνιμο έδαφος στην περιοχή του εργατικού δικαίου και λόγω της έλλειψης κωδικοποιήσεων αλλά και διότι το εργατικό δίκαιο είναι κατεξοχήν ένα δίκαιο «θεσμικής υφής» που της έδωσε τη δυνατότητα να επεξεργαστεί και να προτείνει τους κατιδίαν

20 θεσμούς οι οποίοι εντάχθηκαν στην πλειονότητά τους στην πραγματικότητα του εργατικού δικαίου. ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΠΗΓΕΣ 1. Οι διεθνείς συμβάσεις εργασίας Οι συμβάσεις εργασίας οι οποίες έχουν εκπονηθεί στο πλαίσιο της Διεθνούς Οργανώσεως Εργασίας (Δ.Ο.Ε) Από τη Διεθνή Συνδιάσκεψη της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας έχει εκπονηθεί ένας σημαντικός αριθμός συμβάσεων εργασίας από τις οποίες η χώρα μας έχει επικυρώσει έναν αξιόλογο αριθμό. Οι ενλόγω συμβάσεις εντάσσονται στο εσωτερικό δίκαιο με βάση το άρθρο 28 παρ.1 του Συντάγματος σύμφωνα το οποίο: «Οι γενικά παραδεδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου και οι διεθνείς συμβάσεις υπερισχύουν κάθε αντίθετης διάταξης νόμου όχι όμως και του Συντάγματος». ΔΙΕΘΝΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Είναι ο κυριότερος θεσμός από τον οποίο εξαρτάται η κατάρτιση διεθνών συμβάσεων που αφορούν σε θέματα της εργασίας. Βασικά όργανα της Δ.Ο.Ε. είναι η Διεθνής Συνδιάσκεψη των Αντιπροσώπων των Μελών και το Διεθνές Γραφείο Εργασίας και το Διοικητικό Συμβούλιο. - Διεθνής Συνδιάσκεψη των Αντιπροσώπων των Μελών Η Διεθνής αυτή Συνδιάσκεψη συνέρχεται μια φορά το χρόνο. Κάθε χώρα εκπροσωπείται από τέσσερις αντιπροσώπους. Οι δύο αντιπροσωπεύουν την κυβέρνηση και οι άλλοι δύο αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα την εργοδοτική πλευρά και την πλευρά των εργαζομένων. Οι δύο τελευταίοι ορίζονται από την κυβέρνηση αλλά πρέπει να προηγηθεί η υπόδειξή τους από τις πιο αντιπροσωπευτικές οργανώσεις των

21 εργοδοτών και εργαζομένων αντίστοιχα. Η Διεθνής Συνδιάσκεψη είναι το πιο σημαντικό και αποφασιστικής αρμοδιότητας όργανο της Δ.Ο.Ε. - Διεθνές Γραφείο Εργασίας Έχει ως κύρια αποστολή να οργανώνει τις διεθνείς διασκέψεις. Έχει ένα ρόλο υποστηρικτικό και γραμματειακού χαρακτήρα. Συλλέγει στοιχεία τα οποία θέτει υπόψη των Διεθνών Διασκέψεων και επίσης έχει και άλλα καθήκοντα τεχνικής υποστήριξης, οργάνωσης αποστολών εμπειρογνωμόνων κ.λ.π. - Διοικητικό Συμβούλιο Έχει διοικητικά καθήκοντα και είναι επιφορτισμένο με την εκτέλεση των αποφάσεων της Διεθνούς Συνδιάσκεψης. Επίσης υπάρχουν διάφορες επιτροπές οι οποίες συγκροτούνται και λειτουργούν στο πλαίσιο της Δ.Ο.Ε οι οποίες επιφορτίζονται με διαφορετικά η κάθε μία καθήκοντα που μπορεί να αναφέρονται ή σε διάφορα παγκόσμιου ενδιαφέροντος ζητήματα που άπτονται της εργασίας ή να αναφέρονται σε ειδικά ζητήματα διαφόρων χωρών ή περιοχών. 2. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Έγινε από τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και κυρώθηκε διαδοχικά δύο φορές από τη χώρα μας, τη δεύτερη με το ν.δ 53/1974. Κατοχυρώνονται με αυτή ιδίως το δικαίωμα της απαγόρευσης της αναγκαστικής εργασίας και αυτό της συνδικαλιστικής ελευθερίας. 3. Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης Υπογράφηκε το 1961 από τα μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και τέθηκε σε ισχύ το Κυρώθηκε από τη χώρα μας με τον ν.1426/1984. Στο δεύτερο μέρος γίνεται λεπτομερής αναφορά στα προστατευόμενα δικαιώματα

22 ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ (ΕΝΩΣΙΑΚΟ) ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Η ένταξη της Ελλάδος στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες οδήγησε στο να αναδειχθεί εφεξής το κοινοτικό δίκαιο από τις σημαντικότερες πηγές του εργατικού δικαίου. Κατά την πρώτη περίοδο της Κοινότητας επικρατεί η άποψη ότι η οικονομική πρόοδος και σύγκλιση θα οδηγήσει και στην κοινωνική. Η Σύμβαση της Ρώμης ορίζει ότι ως στόχος της Ευρωπαϊκής κοινότητας είναι «η συνεχής βελτίωση των όρων της ζωής και της απασχόλησης των λαών της Κοινότητας». Στην αρχή λοιπόν θεσπίστηκαν διατάξεις για την ελεύθερη μετακίνηση των εργαζομένων, (άρθρα και άρθρα ), για την συνεχή βελτίωση των όρων απασχόλησης κ.ο.κ. Επίσης ορίστηκε από το άρθρο 117 ότι «Τα Κράτη μέλη συμφωνούν για τις ανάγκες να προαγάγουν την βελτίωση των όρων διαβιώσεως και εργασίας του εργατικού δυναμικού κατά τρόπο που να επιτρέπει την εναρμόνισή τους με στόχο την πρόοδο». Το άρθρο 118 Α ορίζει ότι, η Κοινότητα προστατεύει την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων, θεσπίζοντας ρυθμίσεις για διάφορες βελτιώσεις στους χώρους εργασίας, καθορίζοντας minimum εξασφαλιστικούς όρους. Στο πλαίσιο αυτό έχει εκδοθεί ένας σημαντικός αριθμός κανονισμών και οδηγιών που αφορούν σε θέματα ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων. Ενδεικτικά αναφέρονται : Οι κανονισμοί 1612/1968 και 1251/1970 για την ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων στα πλαίσια του άρθρου 48 ΣυνθΕΚ. Επίσης ένας σημαντικός αριθμός οδηγιών όπως 76/29 ΕΟΚ, 77/187 ΕΟΚ, 93/104 ΕΚ, 94/33 ΕΚ κλπ. Στη συνέχεια προοδευτικά έχουμε τη θέσπιση της λεγόμενης Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (1986)και της Συνθήκης του Μάαστριχτ (1991) με την οποία μετονομάστηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πραγματοποίηση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς από το 1993 και εξής, είχε σημαντική επίδραση στο εργατικό δίκαιο και στους θεσμούς του λόγω του ότι απαιτείται εφεξής η θέσπιση νέων νόμων εργασίας για να αποφεύγεται η παραβίαση των διατάξεων των σχετικών με τον κανονισμό στην αγορά. Υπάρχει μια σειρά από ρυθμίσεις που εξεδόθησαν σε συνδυασμό με τα άρθρα 117 και 118 Α

23 Συνθ.Ε.Κ. και κατ εφαρμογή, κατ εξουσιοδότηση και προς εξειδίκευση των διατάξεων αυτών. Τέτοιες ρυθμίσεις πήραν τη μορφή κυρίως Οδηγιών για την προστασία των ανηλίκων, για τα χρονικά όρια εργασίας, για την υγιεινή και την ασφάλεια των εργαζομένων κ.λ.π. Ιδιαίτερη σημασία επίσης για τη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε θέματα κοινωνικής πολιτικής έχει η υιοθέτηση του λεγόμενου Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη το έτος Ο Χάρτης αυτός ο οποίος υπεγράφη από όλους πλην της Αγγλίας στο Στρασβούργο ως «κοινοτικός χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων των εργαζομένων» έχει απλώς διακηρυκτικό και όχι υποχρεωτικό χαρακτήρα. Αναφέρεται σε ένα κατάλογο θεμελιωδών δικαιωμάτων της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών κ.λ.π. Στο πλαίσιο της Συνθήκης του Μάαστριχτ περιλαμβάνεται το λεγόμενο «Κοινωνικό Πρωτόκολλο» που αποτελεί μια ειδική συμφωνία που εντάσσεται σε αυτήν για την επιτάχυνση της πραγματικής εφαρμογής του Κοινοτικού Κοινωνικού Χάρτη. Το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Δίκαιο διακρίνεται σε πρωτογενές και παράγωγο. Το πρωτογενές είναι το δίκαιο των Συνθηκών και παράγωγο είναι αυτό που προέρχεται από τη δικαιοπαραγωγική δραστηριότητα των οργάνων της Κοινότητας. Στο παράγωγο δίκαιο υπάγονται οι λεγόμενες κανονιστικές πράξεις (réglements), οι οδηγίες (directives), οι συστάσεις (recommendations) και οι γνώμες(avis). Μόνο η πρώτη κατηγορία έχει άμεση δεσμευτικότητα για τα κράτη μέλη. Η διαμόρφωση των εργασιακών σχέσεων στο εργατικό δίκαιο γίνεται με τις οδηγίες. Η δέσμευση μιας οδηγίας προς το δικαστή υπάρχει ως προς την ερμηνεία του κοινοτικού δικαίου. Σε περίπτωση που υπάρξει αμφιβολία παραπέμπεται το ζήτημα στο ΔΕΚ. Μια οδηγία είναι δεσμευτική υπό την προϋπόθεση ότι θα μετατραπεί σε εσωτερικό δίκαιο. Κάθε κράτος μάλιστα είναι ελεύθερο να επιλέξει τον τρόπο της μετατροπής μιας κοινοτικής οδηγίας σε εσωτερικό δίκαιο (189παρ.3 Συνθ)

24 Δύο βασικά θέματα ενδιαφέροντος του εργατικού δικαίου είναι η ελευθερία μετακίνησης και τα θέματα που αφορούν στην εναρμόνιση των ρυθμίσεων για τη σύμβαση εργασίας. Το δικαίωμα ελεύθερης μετακίνησης περιλαμβάνει την ελεύθερη μετακίνηση κάθε εργαζόμενου και των ελευθέρων επαγγελματιών. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει το δικαίωμα εγκατάλειψης μιας χώρας και δικαίωμα εισόδου σε μια άλλη με σκοπό την απασχόληση. Αυτό μπορεί να γίνει σε κάθε τομέα δραστηριότητας και αυτήν ακόμα τη Δημόσια Διοίκηση υπό την προϋπόθεση πάντως ότι δεν πρόκειται για θέσεις που συνιστούν κατεξοχήν άσκηση δημόσιας εξουσίας. Επίσης στο πλαίσιο του δικαιώματος αυτού έχει θεσπισθεί και η απαγόρευση διακρίσεων μεταξύ ημεδαπών και αλλοδαπών. Επιφύλαξη μόνη είναι αυτή της δημόσιας τάξης, παρέχεται δηλαδή η δυνατότητα σε ένα κράτος να απαγορεύσει σε έναν εργαζόμενο την παραμονή για λόγους δημόσιας τάξης. Η ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΠΗΓΩΝ Οι κανόνες του δικαίου ιεραρχούνται μεταξύ τους αναλόγως της πηγής της προέλευσής τους. Έτσι στην ιεραρχία αυτή προκειμένου για το εργατικό δίκαιο προηγείται το Σύνταγμα και το κοινοτικό δίκαιο και ακολουθούν οι κανόνες του διεθνούς δικαίου και στη συνέχεια οι κανόνες οι οποίοι προέρχονται από τυπικό νόμο, έθιμο, συλλογική σύμβαση εργασίας (με την οποία εξομοιώνεται και η διαιτητική απόφαση), κανονισμό εργασίας, γενικές αρχές του δικαίου, πρακτική της επιχείρησης. Επίσης θα πρέπει να επισημανθεί ότι χωρίς να συνιστούν πηγές του εργατικού δικαίου, αποφασιστική επίδραση στη διαμόρφωση της σχέσης εργασίας ασκούν η σύμβαση εργασίας με το περιεχόμενο το οποίο προσλαμβάνει, και το διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη

25 Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΕΔΙΟ ΤΟΥ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΑΙ Η ΙΔΙΟΤΥΠΙΑ ΤΗΣ Αν ένα ζήτημα ρυθμίζεται από κανόνα ο οποίος προέρχεται από μία μόνο πηγή, εφαρμόζεται η ρύθμιση αυτή χωρίς κανένα πρόβλημα υπό την προϋπόθεση ότι συμφωνεί με το Σύνταγμα και το κοινοτικό δίκαιο και με τους κανόνες οι οποίοι προέρχονται από άλλες υπερκείμενες πηγές. Αν όμως ρυθμίζεται το ίδιο ζήτημα από κανόνες διαφορετικής πηγής προέλευσης, αν δηλαδή πρόκειται σύγκρουση ρυθμίσεων, εξετάζεται πως θα αρθεί αυτή η σύγκρουση και βέβαια στην περίπτωση αυτή θα υπερισχύσει η ρύθμιση που προέρχεται από πηγή ανώτερης τάξης. Αυτό ισχύει με μία βασική εξαίρεση η οποία συνίσταται στο ότι αν υπάρχει ευνοϊκότερη ρύθμιση για τον εργαζόμενο η οποία προέρχεται από πηγή κατώτερης τάξης, αυτή η ρύθμιση θα υπερισχύσει ανεξαρτήτως εάν υπάρχει ρύθμιση που προέρχεται από πηγή ανώτερης τάξης η οποία είναι δυσμενέστερη για τον εργαζόμενο. Επίσης εάν πρόκειται κανόνες που προέρχονται από πηγή προέλευσης ιδίου επιπέδου τότε θα ισχύσουν οι κοινοί κανόνες και αξιώματα για τη σύγκρουση κανόνων που προέρχονται από κανόνες του ιδίου επιπέδου (υπερίσχυση μεταγενεστέρου κανόνα, η υπερίσχυση ειδικοτέρου κανόνα κ.λ.π). ΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΥΠΑΓΕΤΑΙ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ Ή ΣΤΟ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ; Το εργατικό δίκαιο εντάσσεται καταρχήν στο ιδιωτικό δίκαιο και στους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας. Η τοποθέτηση του εργατικού δικαίου αποκλειστικά στην περιοχή του ιδιωτικού δικαίου αντιστοιχεί ιδίως σε αυτήν την περίοδο κατά την οποία η διάκριση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου ήταν απόλυτη. Σήμερα η αυστηρή περιχαράκωση των δύο περιοχών του δικαίου έχει εγκαταλειφθεί και υποστηρίζεται ότι μπορεί να συνυπάρχει και μάλιστα κατά αρμονικό τρόπο σε ορισμένες περιοχές και σε ορισμένους θεσμούς το ιδιωτικό με το δημόσιο δίκαιο

26 Το εργατικό δίκαιο δεν καταλαμβάνει τους εργαζόμενους στον ευρύτερο Δημόσιο Τομέα και μάλιστα τους συνδεόμενους με τις διάφορες «οργανώσεις» του με σχέση δημοσίου δικαίου, σχέση που προσδίδει σε αυτούς τον χαρακτηρισμό του «δημοσίου υπαλλήλου» και τους υπάγει ευθέως στον Δημοσιοϋπαλληλικό Κώδικα. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην έννοια του Δημόσιου Τομέα ανήκουν οι κεντρικές κρατικές υπηρεσίες, τα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης. Παρόλα αυτά υπάρχουν ορισμένα στοιχεία τα οποία προσδίδουν στο εργατικό δίκαιο χαρακτηριστικά δημοσίου δικαίου: - Το ότι στο πλαίσιο του εργατικού δικαίου γίνεται επίκληση με μιαν μεγάλη πυκνότητα κανόνων συνταγματικού δικαίου, διεθνούς και δικαίου της ΕΕ και μάλιστα πρωτογενούς. - Το ότι το εργατικό δίκαιο έχει από τη φύση του έντονα προστατευτική λειτουργία. - Το ότι το σύνολο σχεδόν των διατάξεων του εργατικού δικαίου είναι διατάξεις αναγκαστικού δικαίου. - Το ότι ο δικαιοπαραγωγικός τρόπος ο οποίος ακολουθείται στο εργατικό δίκαιο είναι ανάλογος με αυτόν του δημοσίου δικαίου - Πολλές διατάξεις του αφορούν σε σχέσεις οι οποίες δημιουργούνται μεταξύ κράτους ή ενός νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου ως φορέων δημόσιας εξουσίας και πολιτών. Υπάρχουν πάντως μεγάλος αριθμός σχέσεων και στο πλαίσιο του ευρύτερου Δημοσίου Τομέα που καταλαμβάνονται από το εργατικό δίκαιο. Οι σχέσεις τις οποίες δημιουργούν οι διάφοροι φορείς του Δημοσίου με τους πάσης φύσεως «συμβασιούχους» που συμβάλλονται με αυτούς είναι σχέσεις που καταλαμβάνονται από το εργατικό δίκαιο. Οι διάφοροι συμβασιούχοι και ωρομίσθιοι συνδέονται με το Δημόσιο με συμβάσεις εργασίας ορισμένου ή αορίστου χρόνου, οι οποίες υπόκεινται στο ισχύον καθεστώς της καταγγελίας. Στις περιπτώσεις αυτές το Δημοσιοϋπαλληλικό Δίκαιο εφαρμόζεται σε ορισμένα τμήματα αυτού κατ αναλογία, όπως είναι το πειθαρχικό δίκαιο. Πρέπει να σημειωθεί

27 ότι στις πλείστες περιπτώσεις οι έκτακτοι ή συμβασιούχοι ή ωρομίσθιοι του Δημοσίου καλύπτουν πάγιες και διαρκείς ανάγκες της υπηρεσίας και αυτές τις σχέσεις σκοπεύει να καταλάβει η πρόσφατη Κοινοτική Οδηγία. Σημειώνεται ότι οι κοινές ρυθμίσεις του εργατικού δικαίου δεν καταλαμβάνουν τους εργαζόμενους με σχέση εξαρτημένης εργασίας στο χώρο της Ναυτιλίας για τους οποίους εφαρμόζεται ο Κώδικας του Ιδιωτικού Ναυτικού Δικαίου. ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σύμφωνα με το άρθρο 648 παρ.1: «Με τη σύμβαση εργασίας ο εργαζόμενος έχει υποχρέωση να παρέχει, για ορισμένο ή αόριστο χρόνο, την εργασία του στον εργοδότη και αυτός να καταβάλει το συμφωνημένο μισθό». Συνεπώς τα στοιχεία της έννοιας της σύμβασης σύμφωνα και με τον παραπάνω ορισμό είναι τα εξής: 1. Το αντικείμενο της σύμβασης δηλαδή η δέσμευση για την παροχή εργασίας. Δεν είναι δυνατό να αποτελέσει αντικείμενο σύμβασης οτιδήποτε. Υπάρχουν ορισμένοι νόμιμοι περιορισμοί όπως αυτοί που αφορούν ιδίως τους ανηλίκους και τα παιδιά και τις γυναίκες των οποίων δεν μπορεί να γίνει υπέρβαση. Άρα το περιεχόμενο της σύμβασης εργασίας για να είναι νόμιμο πρέπει όπως και το περιεχόμενο κάθε σύμβασης να μην αντίκειται στο νόμο. 2. Η διάρκεια που μπορεί να είναι ορισμένη ή αόριστη και να προσδιορίζεται κατά πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. 3. Η αντιπαροχή για την εργασία που είναι ο μισθός. Ο μισθός υπόκειται σε εννοιολογική οριοθέτηση υπό την έννοια ότι δεν αποτελεί μισθό κάθε είδος αντιπαροχής. Άλλου είδους αντιπαροχές ή ανταλλάγματα δεν αποτελούν μισθό και οδηγούν στη κατάταξη της σχέσης εργασίας σε άλλη κατηγορία διάφορη αυτής της σχέσης εξαρτημένης εργασίας

28 Θεμελιώδης ιδιότητα του μισθού είναι ο καθορισμός κατώτατων ορίων με διάφορους τρόπους (νόμο, συλλογική σύμβαση εργασίας, διαιτητική απόφαση, υπουργική απόφαση). Η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας είναι ενοχική και αμφοτεροβαρής. Προβλέπονται δικαιώματα και υποχρεώσεις για αμφότερα τα μέρη σε τρόπον ώστε έναντι των δικαιωμάτων του ενός μέρους ίστανται υποχρεώσεις του άλλου και τανάπαλιν. Η σύμβαση είναι διαρκής που σημαίνει ότι δεν είναι στιγμιαία η εκπλήρωσή της. Η σύμβαση μπορεί να καταρτίζεται εγγράφως ή προφορικά. ΣΥΜΒΑΣΗ ΟΡΙΣΜΕΝΟΥ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΣΗ ΑΟΡΙΣΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ Σύμβαση ορισμένου χρόνου πρόκειται όταν η σύμβαση καταρτίζεται για ορισμένο χρόνο. Στη σύμβαση εργασίας ισχύει η αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων που σημαίνει ότι το πρόσωπο είναι ελεύθερο να καταρτίζει σύμβαση και να προσδιορίσει ελεύθερα το πρόσωπο του αντισυμβαλλομένου και το περιεχόμενο της σύμβασης. Περιορισμοί που τίθενται από το νόμο είναι π.χ.: 1. Η πρόσληψη μόνο μέσω του Γραφείου Ευρέσεως Εργασίας του Ο.Α.Ε.Δ. Εάν ο εργοδότης προσλαμβάνεται με άλλο τρόπο οφείλει σε αναγγελία εντός 8 ημερών στο Γραφείο Ευρέσεως Εργασίας. 2. Περιορισμοί που τάσσονται από το N.3227/2004 που προβλέπει ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση της ανεργίας και την αύξηση της απασχόλησης. 3. Λαμβάνεται ειδική μέριμνα για απασχόληση προσώπων ειδικών κατηγοριών π.χ. πολυτέκνων ή με ποσοστό αναπηρίας άνω του 50%. 4. Απαγορεύονται διακρίσεις εις βάρος εργαζομένων για την είσοδό τους στην απασχόληση βάσει του φύλου, της οικογενειακής κατάστασης ή των οικογενειακών υποχρεώσεων (άρθρα 3 και 4 του N.1483/1984, άρθρο 5 του N.3488/2005)

29 Σύμβαση αορίστου χρόνου πρόκειται όταν καταρτίζεται για αόριστο χρόνο. Ο χρονικός προσδιορισμός δεν είναι πάντοτε απολύτως σαφής και άρα δεν είναι ευχερές να διαγιγνώσκεται πάντοτε αν πρόκειται σύμβαση ορισμένου ή αορίστου χρόνου. Η πρακτική σημασία της διάκριση της σύμβασης ορισμένου από την σύμβαση αορίστου χρόνου είναι πολύ μεγάλη γιατί η υπαγωγή στη μία ή την άλλη κατηγορία έχει άμεση επίδραση στην καταγγελία της σύμβασης εργασίας. Σύμβαση ορισμένου χρόνου διαρκούντος του συμβατικού χρόνου καταγγέλλεται μόνο για σπουδαίο λόγο. Ενώ σύμβαση αορίστου χρόνου καταγγέλλεται οποτεδήποτε και όχι αναγκαία για σπουδαίο λόγο. Το τί αποτελεί «σπουδαίο λόγο» και αντίστοιχα τι «δεν αποτελεί σπουδαίο λόγο» έχει καθορισθεί από τη νομολογία των δικαστηρίων. Η έννοια «σπουδαίος λόγος» είναι μια από τις κλασσικές αόριστες έννοιες στο δίκαιό μας που έχει την ανάγκη εξειδίκευσης και προσδιορισμού της από τα δικαστήρια. Πρέπει να σημειωθεί μάλιστα ότι είναι πολύ μεγάλη η περιπτωσιολογία που προκύπτει από τη νομολογία για το τι συνιστά σπουδαίο λόγο. Έτσι αν κάποιος (εργοδότης ή εργαζόμενος) θέλει να καταγγείλει μια σύμβαση ορισμένου χρόνου πρέπει να ερευνήσει ιδίως στις περιπτώσεις που υπάρχουν αμφιβολίες αν συντρέχει πράγματι ή όχι η προϋπόθεση του σπουδαίου λόγου. Κατά το άρθρο 671 Α.Κ σύμβαση εργασίας που συνομολογήθηκε για ορισμένο χρόνο, λογίζεται ότι ανανεώθηκε για αόριστο χρόνο εάν μετά τη λήξη του χρόνου της ο εργαζόμενος εξακολουθεί την εργασία του χωρίς να εναντιώνεται ο εργοδότης. Το άρθρο 8 παρ.3 του N.2112/1920 όπως έχει τροποποιηθεί (με άρθρο 11 του N.4558/1920 και 11 του N.547/1937) ορίζει ότι συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου εξομοιώνονται με συμβάσεις εργασίας αορίστου χρόνου όταν ο καθορισμένος χρόνος της διάρκειάς τους δεν δικαιολογείται από τη φύση της σύμβασης, αλλά έγινε με σκοπό την καταστρατήγηση των σχετικών με την καταγγελία σύμβασης αορίστου χρόνο διατάξεων

30 Το π.δ 81/2003 το οποίο ενσωμάτωσε την οδηγία 1999/70/ΕΚ του Συμβουλίου της , όπως τροποποιήθηκε από το π.δ 180/2004, αφορά σε εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα. Το π.δ αυτό όρισε ότι η χωρίς περιορισμούς ανανέωση συμβάσεων εργασίας ορισμένου χρόνου δικαιολογείται μόνο για αντικειμενικό λόγο και πρέπει ο λόγος αυτός να αναφέρεται στη σύμβαση εγγράφως. Ο νόμος ορίζει ενδεικτικά τέτοιες περιπτώσεις (π.χ. συμβάσεις μαθητείας, επαγγελματικής εκπαίδευσης) Σε περίπτωση που η συνολική διάρκεια υπερβαίνει τα 2 έτη ή ο αριθμός των συμβάσεων τις 3 τεκμαίρεται ότι επιδιώκεται να καλυφθούν πάγιες και διαρκείς ανάγκες. Αντίστοιχη λειτουργία με το ως άνω π.δ έχει για το Δημόσιο Τομέα το π.δ 164/2004. ΠΡΟΣΩΠΑ ΠΟΥ ΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Τα μέρη τα οποία μετέχουν σε μία σύμβαση εργασίας είναι: - O εκμισθωτής της εργασίας ο οποίος καλείται και μισθωτός και κατά την γλώσσα της καθημερινότητος και κατά την γλώσσα των συναλλαγών αλλά και αυτήν της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας. - Ο μισθωτής της εργασίας ο οποίος επίσης και κατά την γλώσσα της καθημερινότητας και κατά την γλώσσα των συναλλαγών αλλά και αυτήν της εργατικής και ασφαλιστικής νομοθεσίας ονομάζεται εργοδότης. Ο χαρακτήρας της σχέσης εργασίας είναι καταρχήν προσωπικός. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί κάποιος να προσφέρει την εργασία του δι άλλου προσώπου ο οποίος ενεργεί αντί του ιδίου αλλά μόνο αυτοπρόσωπα Εν σχέσει με την εργασία το πρώτο από τα ως άνω δύο πρόσωπα υποχρεούται να προσφέρει την εργασία του, το δεύτερο να αξιώσει την παροχή της εργασίας. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΓΚΥΡΗ ΣΥΝΑΨΗ ΤΗΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

31 Για τη σύναψη έγκυρης σύμβασης εργασίας απαιτούνται οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την έγκυρη σύναψη οποιασδήποτε αμφοτεροβαρούς σύμβασης και ειδικότερα: 1. Ικανότητα για δικαιοπραξία Όσοι δεν έχουν δικαιοπρακτική ικανότητα δεν μπορούν να συνάπτουν έγκυρα σύμβαση εργασίας. Δικαιοπρακτική ικανότητα έχουν αυτοί που έχουν συμπληρώσει το 18 ο έτος της ηλικίας τους και δεν έχουν υποβληθεί σε δικαστική συμπαράσταση. Επίσης και οι περιορισμένα ικανοί για δικαιοπραξία έχουν περιορισμένη ικανότητα και για τη σύναψη έγκυρης σύμβασης εργασίας. Χαρακτηριστική κατηγορία προσώπων που μόνο υπό προϋποθέσεις μπορούν να συνάψουν έγκυρα σύμβαση εργασίας είναι οι ανήλικοι. Οι ανήλικοι από 13 ετών και για ελαφρές εργασίες, όταν αυτό επιτρέπεται, μπορούν δια του γονέα ή επιτρόπου τους να συνάψουν σύμβαση εργασίας και μάλιστα διάρκειας που δεν υπερβαίνει τα δύο έτη. Μετά τη συμπλήρωση δε του 15ου έτους της ηλικίας τους μπορούν να συνάπτουν έγκυρα σύμβαση εργασίας με τη συναίνεση του προσώπου το οποίο ασκεί την επιμέλεια. Όταν ο χρόνος της σύμβασης είναι μεγαλύτερος των 2 ετών ισχύει το άρθρο 1526 Α.Κ. σύμφωνα με το οποίο εκτός από την άδεια του επιτρόπου ή του γονέα, απαιτείται και άδεια από το δικαστήριο. Για τους ανηλίκους κάτω των 15 ετών και μέχρι το 13 ο έτος και υπό τις παραπάνω προϋποθέσεις ισχύει σήμερα ότι μπορούν να απασχολούνται σε ορισμένες μόνο εργασίες και μετά από χορήγηση σχετικής άδειας από την Επιθεώρηση Εργασίας σε καλλιτεχνικές ιδίως εκδηλώσεις, και προγράμματα, επιδείξεις μόδας κτλ και εφόσον δεν θίγεται η σωματική και ψυχική υγεία αυτών και η ηθική τους. Για τους ανηλίκους κάτω των 18 ενγένει ετών απαγορεύεται να απασχολούνται σε έργα ή δραστηριότητες που είναι πιθανό να βλάψουν υγεία και ασφάλεια ή να προσβάλλουν την ηθική τους. Οι δραστηριότητες προκύπτουν από σχετική υπουργική απόφαση του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων (άρθρο 4 παρ.1 του ν.2918/2001- Δ.Σ.Ε. υπ αρ.182/1999)

32 2. Μη εικονική δήλωση βουλήσεως Αυτό σημαίνει ότι η σύμβαση εργασίας δεν θα πρέπει να είναι εικονική (άρθρο 138 Α.Κ.). Εικονικότητα μάλιστα συντρέχει όταν ο σκοπός της κατάρτισης της σύμβασης εργασίας είναι άλλος από τον προδιαγραφόμενο από τον νόμο σκοπό της σύμβασης εργασίας πχ γίνεται για λόγους παραμονής αλλοδαπού στη χώρα, για φοροαπαλλαγές κτλ 3. Βούληση απαλλαγμένη ελαττωμάτων Καθένα από τα συνερχόμενα στη σχέση εργασίας πρόσωπα πρέπει κατά τον χρόνο κατάρτισης της σύμβασης να μη πάσχουν από σοβαρή πνευματική νόσο που να αποκλείει εντελώς τη χρήση του λογικού. Σε περίπτωση που ήθελε συμβεί το ένα τουλάχιστον από τα δύο μέρη να μην έχει συνείδηση των πραττομένων η σύμβαση είναι άκυρη από την αρχή, δεν παράγει δηλαδή καθόλου έννομα αποτελέσματα. Μπορεί όμως ελάττωμα σε σχέση με τη βούληση των μετεχόντων προσώπων να εκδηλωθεί αργότερα και σε χρόνο μεταγενέστερο της κατάρτισης της σύμβασης. Το είδος του ελαττώματος μπορεί να είναι η πλάνη, η απάτη ή η απειλή. Τα ελαττώματα αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε ακύρωση τη δικαιοπραξία. Στην περίπτωση αυτή η σύμβαση εργασίας δεν είναι από την αρχή άκυρη αλλά είναι δυνατό να ακυρωθεί σε περίπτωση που θα διακριβωθεί ότι συνέτρεξαν τα ως άνω ελαττώματα. 4. Τύπος όπου απαιτείται Είναι όμως καταρχήν άτυπη που σημαίνει ότι εκτός από ορισμένες ειδικά στο νόμο προβλεπόμενες περιπτώσεις για τις οποίες προβλέπεται η υποχρεωτική έγγραφη κατάρτιση στις λοιπές περιπτώσεις δεν απαιτείται η τήρηση του έγγραφου τύπου. Το «απαιτείται» αποδίδεται διαφορετικά με τη διατύπωση ότι για την κατάρτισή της επιβάλλεται ο έγγραφος τύπος ως τύπος συστατικός