ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Φεβρουάριος 2014 Ονοματεπώνυμο:..

Transcript

1 1 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Φεβρουάριος 2014 Ονοματεπώνυμο:.. Διδαγμένο κείμενο Ἀριστοτέλους Ἠθικὰ Νικομάχεια Β, 1, 5-7 Β, 1, 7-8 Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημα παντὸς νομοθέτου τοῦτ ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί. Οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἀρετῶν ἔχει πράττοντες γὰρ τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους γινόμεθα οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι, πράττοντες δὲ τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς καὶ ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί. Ὁμοίως δὲ καὶ τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας ἔχει καὶ τὰ περὶ τὰς ὀργάς οἳ μὲν γὰρ σώφρονες καὶ πρᾶοι γίνονται, οἳ δ ἀκόλαστοι καὶ ὀργίλοι, οἳ μὲν ἐκ τοῦ οὑτωσὶ ἐν αὐτοῖς ἀναστρέφεσθαι, οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί. Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται. Διὸ δεῖ τὰς ἐνεργείας ποιὰς ἀποδιδόναι κατὰ γὰρ τὰς τούτων διαφορὰς ἀκολουθοῦσιν αἱ ἕξεις. Οὐ μικρὸν οὖν διαφέρει τὸ οὕτως ἢ οὕτως εὐθὺς ἐκ νέων ἐθίζεσθαι, ἀλλὰ πάμπολυ, μᾶλλον δὲ τὸ πᾶν. Ερωτήσεις Α. Να μεταφράσετε το παρακάτω χωρίο: «Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι οἳ δὲ ἐκ τοῦ οὑτωσί». Μονάδες 10

2 2 Β. Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις. Β.1. Ποιο επιχείρημα αντλεί ο Αριστοτέλης από τον χώρο της πόλης για να αποδείξει ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως; Μονάδες 15 Β.2. «Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται»: ποια η θέση της πρότασης μέσα στην ενότητα και πώς καταλήγει σ αυτή ο Αριστοτέλης; Μονάδες 15 Γ. Σε ποια μέρη διακρίνει την ψυχή του ανθρώπου ο Αριστοτέλης και πώς τα συσχετίζει με τις αρετές; Μονάδες 10 Δ. Να γράψετε από ένα ομόρριζο για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἐθίζοντες, φαύλης, ἀρετὴ, λοιποὶ, ἔδει, συναλλάγμασι, δειλοί, ἀναστρέφεσθαι, ἀποδιδόναι, πᾶν. Μονάδες 10 Αδίδακτο κείμενο Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ συνελθόντες οἱ στρατηγοὶ ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὔτε ἄλλον πέμποι σημανοῦντα ὅ τι χρὴ ποιεῖν οὔτε αὐτὸς φαίνοιτο. ἔδοξεν οὖν αὐτοῖς συσκευασαμένοις ἃ εἶχον καὶ ἐξοπλισαμένοις προϊέναι εἰς τὸ πρόσθεν, ἕως Κύρῳ συμμίξειαν. ἤδη δὲ ἐν ὁρμῇ ὄντων ἅμ ἡλίῳ ἀνίσχοντι ἦλθε Προκλῆς ὁ Τευθρανίας ἄρχων, γεγονὼς ἀπὸ Δημαράτου τοῦ Λάκωνος, καὶ Γλοῦς ὁ Ταμώ. οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κῦρος μὲν τέθνηκεν, Ἀριαῖος δὲ πεφευγὼς ἐν τῷ σταθμῷ εἴη μετὰ τῶν ἄλλων βαρβάρων ὅθεν τῇ προτεραίᾳ ὥρμηντο καὶ λέγοι ὅτι ταύτην μὲν τὴν ἡμέραν περιμείναιεν ἂν αὐτούς, εἰ μέλλοιεν ἥκειν, τῇ δὲ ἄλλῃ ἀπιέναι φαίη ἐπὶ Ἰωνίας, ὅθενπερ ἦλθε ταῦτα ἀκούσαντες οἱ στρατηγοὶ καὶ οἱ ἄλλοι Ἕλληνες πυνθανόμενοι βαρέως ἔφερον.

3 3 Λεξιλόγιο 1. ἅμα τῇ ἡμέρᾳ: με τον ερχομό της μέρας, 2. σημαίνω: δίνω εντολή, 3. πρόειμι: προχωράω, 4. συμμείγνυμι: συνενώνω (εδώ: συνενώνομαι), 5. ὁρμή: ξεκίνημα, 6. ἀνίσχω: ανατέλλω, 7. σταθμός: καυτάλυμα στρατιωτών. Ερωτήσεις Ε. Να μεταφράσετε το παραπάνω κείμενο. Μονάδες 20 Στ. Για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις να γράψετε τον ζητούμενο τύπο: Στ.1 ὅ τι: την ίδια πτώση στον αντίθετο αριθμό στο ίδιο γένος Προκλῆς: τη δοτική ενικού αριθμού γεγονώς: τη γενική πληθυντικού στο θηλυκό γένος οὗτοι: την κλητική ενικού αριθμού στο θηλυκό γένος βαρέως: τη γενική ενικού αριθμού στο αρσενικό γένος στον ίδιο βαθμό του αντίστοιχου επιθέτου Μονάδες 5 Στ.2. φαίνοιτο: το γ ενικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα ενεργητικής φωνής προϊέναι: το β ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα περιμείναιεν: τον ίδιο τύπο στον ενεστώτα πυνθανόμενοι: το β πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου ἔφερον: το γ πληθυντικό πρόσωπο ευκτικής αορίστου β ενεργητικής φωνής Μονάδες 5 Ζ.1. Να χαρακτηρίσετε συντακτικώς τις παρακάτω λέξεις: σημανοῦντα, Κύρῳ, μετὰ τῶν βαρβάρων, τῇ προτεραίᾳ, ταύτην. Μονάδες 5 Ζ.2. Να γράψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις του παρακάτω αποσπάσματος και να τις αναγνωρίσετε (είδος, συντακτική θέση, τρόπος εισαγωγής και εκφοράς):

4 4 «Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρᾳ συνελθόντες οἱ στρατηγοὶ ἐθαύμαζον ὅτι Κῦρος οὔτε ἄλλον πέμποι σημανοῦντα ὅ τι χρὴ ποιεῖν οὔτε αὐτὸς φαίνοιτο». Μονάδες 3 Ζ.3. Διατηρώντας τη φράση εξάρτησης «οὗτοι ἔλεγον», να μετατρέψετε τις δευτερεύουσες προτάσεις στην άλλη μορφή πλαγίου λόγου: «οὗτοι ἔλεγον ὅτι Κῦρος μὲν τέθνηκεν, Ἀριαῖος δὲ πεφευγὼς ἐν τῷ σταθμῷ εἴη μετὰ τῶν ἄλλων βαρβάρων». Μονάδες 2 ΤΥΧΗι ΑΓΑΘΗι

5 5 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Φεβρουάριος 2014 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Με ανάλογο τρόπο και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι (τεχνίτες). Δηλαδή χτίζοντας με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, όμως χτίζοντας με κακό τρόπο, κακοί. Γιατί, αν δεν ήταν έτσι τα πράγματα, καθόλου δεν θα χρειαζόταν ο δάσκαλος, αλλά όλοι θα ήταν καλοί ή κακοί από τη γέννησή τους. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις αρετές δηλαδή κάνοντας όσα συμβαίνουν στις συναλλαγές μας με τους άλλους ανθρώπους γινόμαστε άλλοι δίκαιοι και άλλοι άδικοι, κάνοντας όμως όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου και συνηθίζοντας να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο συμβαίνει και με όσα έχουν σχέση με τις επιθυμίες και με την οργή (μας) άλλοι δηλαδή γίνονται σώφρονες και πράοι, ενώ άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, άλλοι με το να συμπεριφέρονται σ αυτά με αυτόν τον συγκεκριμένο τρόπο και άλλοι με εκείνο τον τρόπο. Β. Β.1. Το επιχείρημα που φέρνει ο Αριστοτέλης ως μαρτυρία («μαρτυρεῖ δὲ») για να αποδείξει ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως εισάγεται με τον προσθετικό «καὶ» («καὶ τὸ γινόμενον») και αφορά το έργο των νομοθετών. Βασικός στόχος και επιδίωξή τους είναι να κάνουν τους πολίτες να αποκτήσουν την ηθική αρετή μέσω του εθισμού σε ανάλογες πράξεις και συμπεριφορές («οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς,»). Στο επιχείρημα αυτό εντοπίζεται και η γενικότερη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων ότι το άτομο δεν λειτουργεί αποκλειστικά και μόνο για χάρη του εαυτού του, αλλά και για χάρη του κοινού καλού. Έτσι και οι νομοθέτες λειτουργούν με βάση τον γνώμονα αυτό. Στην ουσία το επιχείρημα αυτό έχει ως εξής: αν οι ηθικές αρετές ήταν

6 6 έμφυτες, όλες οι ενέργειες των νομοθετών να κάνουν τους πολίτες καλούς θα ήταν μάταιες, αφού όλοι θα γεννιόντουσαν με ή χωρίς αυτές και οποιαδήποτε προσπάθεια δεν θα μπορούσε να μεταβάλει αυτά τα χαρακτηριστικά. Έτσι αποδεικνύεται αφενός ότι οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως και αφετέρου ότι αυτές δεν αποκτώνται αλλιώς παρά μόνο με τη διαρκή άσκηση και την επανάληψη ηθικών πράξεων. Ωστόσο, ο Αριστοτέλης επισημαίνει ότι κάποιοι νομοθέτες πετυχαίνουν το στόχο τους, ενώ κάποιοι άλλοι αποτυγχάνουν να ασκήσουν σωστά τους πολίτες. Γι αυτό, άλλωστε, και τα πολιτεύματα διακρίνονται σε καλά και λιγότερο καλά. Β.2. Η φράση «Καὶ ἑνὶ δὴ λόγῳ ἐκ τῶν ὁμοίων ἐνεργειῶν αἱ ἕξεις γίνονται» αποτελεί την αποδεικτέα θέση, ότι δηλαδή τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας, είτε αυτά είναι καλά είτε κακά, διαμορφώνονται βάσει επαναλαμβανόμενων ενεργειών. Γι αυτό και πρέπει οι ενέργειές μας να έχουν συγκεκριμένη ποιότητα. Επομένως, καταλαβαίνουμε ότι η στάση, η συμπεριφορά μας, οι πράξεις μας και γενικότερα οι επιλογές μας καθορίζουν αν θα αποκτήσουμε ή όχι τις ηθικές αρετές. Σ αυτό το συμπέρασμα κατέληξε ο Αριστοτέλης με την αναλογική μέθοδο και με μια σειρά παραδειγμάτων από διάφορους τομείς συμπεριφοράς του ανθρώπου. Ειδικότερα, παρατηρούμε ότι ο φιλόσοφος διακρίνει δύο αντίθετους τρόπους συμπεριφοράς: ο ένας οδηγεί στην κατάκτηση των ηθικών αρετών, ενώ ο άλλος όχι. Τα παραδείγματα αυτά έχουν ως εξής: α) Στη συναναστροφή μας με τους άλλους ανθρώπους («τὰ ἐν τοῖς συναλλάγμασι τοῖς πρὸς τοὺς ἀνθρώπους»), αν ακολουθήσουμε τον έναν τρόπο συμπεριφοράς, γινόμαστε δίκαιοι, ενώ αν ακολουθήσουμε τον άλλον, γινόμαστε άδικοι («οἳ μὲν δίκαιοι οἳ δὲ ἄδικοι»), β) Σε όσα προξενούν φόβο («τὰ ἐν τοῖς δεινοῖς»), άλλοι συνηθίζοντας να δείχνουν θάρρος γίνονται ανδρείοι, ενώ άλλοι συνηθίζοντας να φοβούνται γίνονται δειλοί («ἐθιζόμενοι φοβεῖσθαι ἢ θαρρεῖν οἳ μὲν ἀνδρεῖοι οἳ δὲ δειλοί»), γ) Σχετικά με τις επιθυμίες («τὰ περὶ τὰς ἐπιθυμίας»), άλλοι ακολουθώντας τον έναν τρόπο συμπεριφοράς τις αντιμετωπίζουν με σύνεση και εγκράτεια, ενώ άλλοι ακολουθώντας τον άλλο τρόπο

7 7 συμπεριφοράς ξεφεύγουν από τα όρια του μέτρου και γίνονται ακόλαστοι («οἳ μὲν γὰρ σώφρονες οἳ δὲ ἀκόλαστοι»), δ) Σχετικά με όσα προξενούν οργή («τὰ περὶ τὰς ὀργάς»), άλλοι ακολουθώντας τον έναν τρόπο συμπεριφοράς τα αντιμετωπίζουν με πραότητα, ενώ άλλοι ακολουθώντας την αντίθετη συμπεριφορά γίνονται οργίλοι και ξεσπούν («(οἳ μὲν) πρᾶοι (οἳ δὲ) ὀργίλοι»). Γ. Ο Αριστοτέλης στα «Ἠθικὰ Νικομάχεια» αναζήτησε με πολλή επιμονή, αλλά και με πολύ ρεαλισμό τον ορισμό της αρετής στην πραγματικότητα τα «Ἠθικὰ Νικομάχεια» είναι, σχεδόν στο σύνολό τους, μια διεξοδικότατη διερεύνηση του ενδιαφέροντος αυτού θέματος. Πριν από όλα ο Αριστοτέλης χρειαζόταν να κάνει μια σημαντικότατη διάκριση. Ας παρακολουθήσουμε πώς οδηγήθηκε στη διάκριση αυτή: Η ψυχή του ανθρώπου, είπε ο Αριστοτέλης, αποτελείται κατ αρχάς από δύο μέρη, από το «λόγον ἔχον» μέρος και από το «ἄλογον» (με δική μας διατύπωση: ο άνθρωπος ως ζωντανός οργανισμός λειτουργεί με δύο τρόπους: α) με βάση τη λογική του, β) με τρόπους που δεν έχουν καμιά απολύτως σχέση με το λογικό του). Η αρχική όμως αυτή διμερής «διαίρεση» κατέληξε σε μια τριμερή «διαίρεση», αφού ο Αριστοτέλης διέκρινε τελικά α) ένα καθαρά «ἄλογον» μέρος της ψυχής, β) ένα καθαρά «λόγον ἔχον» μέρος της, και γ) ένα μέρος που μετέχει και του «ἀλόγου» και του «λόγον ἔχοντος» μέρους της ψυχής. Το πρώτο, είπε, έχει σχέση με τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού και άρα δεν έχει καμιά απολύτως σχέση με την αρετή το τρίτο (ο ίδιος το ονόμασε «ἐπιθυμητικόν») έχει σχέση με τις αρετές που περιγράφουν τον χαρακτήρα του ανθρώπου («ηθικές αρετές»), ενώ το δεύτερο, που αφορά απόλυτα και καθαρά το λογικό μας, έχει σχέση με τις «διανοητικές» μας «αρετές» (με τη σοφία λ.χ. ή τη φρόνηση). Έτσι ο Αριστοτέλης κατέληξε να διακρίνει τις ανθρώπινες αρετές σε «ηθικές» και «διανοητικές». Δ. ἐθίζοντες: έθιμο φαύλης: φαυλοκρατία ἀρετή: δυσάρεστος λοιποί: έλλειψη ἔδει: δεοντολογία συναλλάγμασι: αδιάλλακτος

8 8 δειλοί: δεισιδαιμονία ἀναστρέφεσθαι: στρόβιλος ἀποδιδόναι: ανταπόδοση πᾶν: παρρησία Ε. Με τον ερχομό της μέρας, λοιπόν, αφού συγκεντρώθηκαν οι στρατηγοί απορούσαν, διότι ο Κύρος ούτε άλλον έστελνε για να δώσει εντολή τι πρέπει να κάνουν ούτε ο ίδιος φαινόταν. Φάνηκε λοιπόν καλό σε αυτούς, αφού προετοιμάσουν όσα είχαν και αφού εξοπλιστούν, να αρχίσουν να προχωρούν προς τα εμπρός, έως ότου συνενωθούν με τον Κύρο. Και ενώ ήδη βρίσκονταν στο ξεκίνημα με την ανατολή του ηλίου, ήλθε ο Προκλής ο άρχοντας της Τευθρανίας, ο οποίος είχε καταγωγή από τον Δημάρατο τον Λάκωνα, και ο Γλους, ο γιος του Ταμώ. Αυτοί έλεγαν ότι ο Κύρος αφενός είχε πεθάνει, αφετέρου ότι ο Αριαίος είχε καταφύγει στο στρατιωτικό κατάλυμα μαζί με τους άλλους βαρβάρους, από όπου είχαν εξορμήσει την προηγούμενη μέρα, και (ότι) έλεγε ότι αυτήν την μέρα αφενός θα τους περίμεναν, αν επρόκειτο να έρθουν, αφετέρου την άλλη ότι ισχυριζόταν ότι θα φύγουν προς τα παράλια της Ιωνίας, από όπου ήλθε αυτά όταν άκουσαν οι στρατηγοί και καθώς τα πληροφορούνταν και οι υπόλοιποι Έλληνες δυσανασχετούσαν. Στ. Στ.1 ὅ τι: ἅτινα / ἅττα Προκλῆς: Προκλεῖ γεγονώς: γεγονυιῶν οὗτοι: οὗτος βαρέως: βαρέος Στ.2. φαίνοιτο: φανεῖ προϊέναι: πρόιθι περιμείναιεν: περιμένοιεν πυνθανόμενοι: πέπυσθε ἔφερον: ἐνέγκοιεν

9 9 Ζ.1. σημανοῦντα: επιρρηματική τελική μετοχή, με υποκείμενο το «ἄλλον», συνημμένη στο αντικείμενο του ρήματος «πέμποι» Κύρῳ: αντικείμενο του ρήματος «συμμείξειαν» μετὰ τῶν βαρβάρων: εμπρόθετος επιρρηματικός προσδιορισμός της συνοδείας στο ρήμα «πεφευγὼς εἴη» τῇ προτεραίᾳ: επιρρηματικός προσδιορισμός, δοτική του χρόνου στο ρήμα «ὥρμηντο» ταύτην: ομοιόπτωτος κατηγορηματικός προσδιορισμός στο «τὴν ἡμέραν» Ζ.2. «ὅτι Κῦρος οὔτε ἄλλον πέμποι σημανοῦντα»: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα «ἐθαύμαζον». Εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο «ὅτι», γιατί δηλώνει αντικειμενική ή πραγματική αιτία και εξαρτάται από το ρήμα ψυχικού πάθους «ἐθαύμαζον». Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου («πέμποι»), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, το «ἐθαύμαζον» που είναι παρατατικός, και δηλώνει αβέβαιο αίτιο ή υποκειμενική γνώμη. «ὅ τι χρὴ ποιεῖν»: δευτερεύουσα ονοματική πλάγια ερωτηματικής πρόταση μερικής άγνοιας ως αντικείμενο στη μετοχή «σημανοῦντα». Εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία «ὅ τι» και εκφέρεται με οριστική («χρή»), γιατί δηλώνει το πραγματικό. «οὔτε αὐτὸς φαίνοιτο»: δευτερεύουσα επιρρηματική αιτιολογική πρόταση ως επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας στο ρήμα «ἐθαύμαζον». Συνδέεται με την προηγούμενη αιτιολογική πρόταση «ὅτι Κῦρος οὔτε ἄλλον πέμποι σημανοῦντα» παρατακτικά μέσω των συμπλεκτικών συνδέσμων «οὔτε οὔτε». Εισάγεται με τον εννοούμενο αιτιολογικό σύνδεσμο «ὅτι», γιατί δηλώνει αντικειμενική ή πραγματική αιτία και εξαρτάται από το ρήμα ψυχικού πάθους «ἐθαύμαζον». Εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου («φαίνοιτο»), γιατί εξαρτάται από ρήμα ιστορικού χρόνου, το «ἐθαύμαζον» που είναι παρατατικός, και δηλώνει αβέβαιο αίτιο ή υποκειμενική γνώμη. Ζ.3. Οὗτοι ἔλεγον Κῦρον μὲν τεθνηκέναι, Ἀριαῖον δὲ πεφευγότα ἐν τῷ σταθμῷ εἶναι μετὰ τῶν ἄλλων βαρβάρων.