Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 11

Transcript

1 Ι.Ε.Κ. ΧΑΝΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΤΕΧΝΙΚΑ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΑΘΗΜΑ 11 ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΕΣ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΠΕΚΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ

2 Παιδική λογοτεχνία 1. Εισαγωγή Στο χώρο της προσχολικής ηλικίας εξαιρετική θέση έχουν οι δραστηριότητες κατά τις οποίες τα παιδιά έρχονται σε επαφή με τα κείμενα του έντεχνου λόγου. Η παιδική λογοτεχνία, ως αισθητικό μέσο και ως διδακτικό εργαλείο, ασκεί άμεση αγωγή σε κάθε παιδί και η σπουδαιότητα της αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο. Σήμερα, η προσέγγιση της λογοτεχνίας στο σχολείο αποτελεί από κοινού ένα ευχάριστο και περιπετειώδες αναγνωστικό ταξίδι ανάμεσα στον παιδαγωγό και τα παιδιά προσφέροντας γνώσεις, χαρά και αμέτρητες πληροφορίες. 2. Η παιδαγωγική αξία της παιδικής λογοτεχνίας Αναμφίβολα, το βιβλίο και γενικότερα το διάβασμα ανοίγουν σε κάθε άνθρωπο διάπλατα το παράθυρο της γνώσης. Οι μικρές ηλικίες είναι ίσως οι καταλληλότερες για να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με το μαγικό κόσμο του βιβλίου, να επικοινωνήσουν και να ψυχαγωγηθούν γενικότερα. Οι δραστηριότητες της παιδικής λογοτεχνίας στοχεύουν λοιπόν: Στην αισθητική συγκίνηση του παιδιού, καθώς έρχεται σε επαφή με δημιουργήματα του έντεχνου λόγου. Στην καλλιέργεια και την ενεργοποίηση της φαντασίας, μέσα από ταξίδια σε ονειρικούς και φανταστικούς κόσμους.

3 Στην κατανόηση της αντίληψης ότι το βιβλίο αποτελεί ένα σημαντικό μέσο έκφρασης, καθώς μέσα από αυτό το παιδί έρχεται σε επαφή με εμπειρίες, αξίες, τρόπους σκέψης άλλων ανθρώπων. Στην καλλιέργεια της εκφραστικότητας και της δημιουργικότητας. Στην καλλιέργεια του συναισθηματικού κόσμου του παιδιού, μέσα από τις συγκινήσεις που προσφέρονται από τα λογοτεχνικά κείμενα. Στην ανάπτυξη γλωσσικής έκφρασης και απόκτησης λεξιλογίου και σωστής σύνταξης. Στο χώρο του σχολείου είναι πολύ σημαντικό να διαμορφώνονται οι κατάλληλες συνθήκες ώστε να δίνονται στα παιδιά πολλές δυνατότητες να εξοικειωθούν με τα λογοτεχνικά κείμενα. Για το σκοπό αυτό, ο/η παιδαγωγός οφείλει να ενημερώνεται για τις τάσεις και τις εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας από σχετικές μελέτες, επισκέψεις σε βιβλιοπωλεία ή σε εκθέσεις βιβλίων, αναζήτηση κατάλληλων λογοτεχνικών έργων για παιδιά κ.λπ. Ιδιαίτερη σημασία έχει επίσης και η ενασχόληση των γονέων με το βιβλίο, καθώς αποτελούν σημαντικά πρότυπα μίμησης για τα παιδιά τους. 3. Η εξοικείωση του παιδιού με την παιδική λογοτεχνία Ένα παιδί για να αγαπήσει και να χρησιμοποιήσει το βιβλίο χρειάζεται αναμφίβολα τα κατάλληλα ερεθίσματα τόσο μέσα από το οικογενειακό περιβάλλον όσο και από το χώρο του σχολείου. Οι αρχικές επαφές του παιδιού με το λογοτεχνικό βιβλίο είναι αρκετά καθοριστικές για τις στάσεις που θα αναπτύξει μελλοντικά απέναντι του. Έτσι λοιπόν οι γονείς και στη συνέχεια το σχολείο αποτελούν σημαντικούς αρωγούς στην μύηση των παιδιών με τον κόσμο του βιβλίου. i) Παιδικό βιβλίο και γονείς Οι σύγχρονες παιδαγωγικές απόψεις τονίζουν πως οι γονείς μπορούν να αποτελέσουν ένα σημαντικό πρότυπο μίμησης για τα παιδιά τους όταν οι ίδιοι διαβάζουν βιβλία ή όταν διαβάζουν βιβλία στα παιδιά τους. Παιδιά που βλέπουν τους γονείς τους να διαβάζουν είναι επιρρεπή στο διάβασμα. Ταυτόχρονα, θεωρείται εξίσου σημαντικό οι γονείς να διαβάζουν στα παιδιά τους ακόμη και από τη βρεφική τους ηλικία. Το παραμυθάκι της καληνύχτας μπορεί να γίνει μια γλυκιά συνήθεια που δένει τους

4 γονείς με τα παιδιά τους αλλά και προετοιμάζει τη μελλοντική τους σχέση με το βιβλίο. Παράλληλα, οι συχνές επισκέψεις σε βιβλιοπωλεία, δημόσιες παιδικές βιβλιοθήκες και εκθέσεις βιβλίων αλλά και η αγορά λογοτεχνικών βιβλίων βάζουν τα παιδιά από νωρίς μέσα στον κόσμο του βιβλίου. Όλες αυτές οι προσπάθειες, για να είναι επιτυχείς, πρέπει να ξεκινούν από μικρές ηλικίες ώστε να ευαισθητοποιηθούν τα παιδιά και να έρθουν αβίαστα σε επαφή με τον κόσμο του λογοτεχνικού βιβλίου. Καλό θα ήταν οι γονείς να έχουν υπόψη τους κάποιες βασικές παιδαγωγικές αρχές αναφορικά με την αγορά ή την διήγηση λογοτεχνικών βιβλίων για τα παιδιά τους, όπως: 1. Να είναι προσαρμοσμένο στο γλωσσικό πλούτο του παιδιού. 2. Να είναι προσαρμοσμένο στο γνωσιολογικό πλούτο του παιδιού. 3. Να ανταποκρίνεται στη βαθμίδα νοητικής και πνευματικής ανάπτυξης του παιδιού. 4. Να ικανοποιεί την ανάγκη για χαρά και να είναι απλό και παραστατικό. 5. Να μην προκαλεί ισχυρές και συγκλονιστικές συγκινήσεις. 6. Να καλλιεργεί στα παιδιά ευγενικά αισθήματα και να δημιουργεί παρορμήσεις για πράξεις ανώτερες. 7. Να κάνει το παιδί να συνειδητοποιήσει ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι μεταξύ τους, ότι έχουν τα ίδια δικαιώματα στη ζωή και στη μόρφωση κι ότι η αξία τους κρίνεται απ' το ποσοστό και το βαθμό προσφοράς τους στο κοινωνικό σύνολο.

5 ii) Παιδική λογοτεχνία και προσχολική εκπαίδευση Η προσφορά της παιδικής λογοτεχνίας στα μικρά παιδιά είναι πολύπλευρη. Οι χώροι Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης όπως είναι οι Παιδικοί σταθμοί και τα Νηπιαγωγεία συμβάλλουν σε μεγάλο και καθοριστικό βαθμό στην οριστική σύνδεση ενός παιδιού με το μαγικό κόσμο του βιβλίου, καθώς μπορούν να συνεισφέρουν στην απόκτηση βασικών αναγνωστικών εμπειριών και στη διαμόρφωση θετικών στάσεων στο διάβασμα και στο βιβλίο γενικότερα με ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο. Για αυτό το λόγο δεν πρέπει να απουσιάζουν από τους προαναφερόμενους χώρους τα βιβλία, η γωνιά της βιβλιοθήκης και όλες οι σχετικές με την παιδική λογοτεχνία δραστηριότητες. Καθώς η προσχολική εκπαίδευση αποτελεί το πρώτο δομημένο σχολικό περιβάλλον για ένα παιδί, πρέπει να στηθεί το κατάλληλο υπόβαθρο από τον/την παιδαγωγό ώστε να μυηθούν τα παιδιά με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στη λογοτεχνία. 4. Τα είδη των λογοτεχνικών κειμένων για το σχολείο και κριτήρια επιλογής τους Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας αποκτούν με έμμεσο και διασκεδαστικό τρόπο πληροφορίες, γνώσεις και αστείρευτη χαρά μέσα από το διάβασμα ενός λογοτεχνικού

6 κειμένου. Τα λογοτεχνικά κείμενα που διαβάζουν τα παιδιά αυτής της ηλικίας μπορούν να ταξινομηθούν στις εξής παρακάτω κατηγορίες: Ποιήματα (δημοτικά, νανουρίσματα, έντεχνα κ.λπ.) Ελληνικά λαϊκά παραμύθια καθώς και άλλων χωρών, τα λεγόμενα κλασικά παραμύθια (Perrault, Andersen) Mύθοι (Αισώπου), θρύλοι, παραδόσεις με λογοτεχνική χροιά Μικρές ιστορίες (σύντομες διηγήσεις) Πεζά και ποιητικά έργα Βιβλία γνώσεων (με λογοτεχνική χροιά) Αναφορικά με τα κριτήρια επιλογής ενός λογοτεχνικού κειμένου, ο/η παιδαγωγός οφείλει να λαμβάνει υπόψη του τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες των παιδιών της νηπιακής ηλικίας. Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας αγαπούν και δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ιστορίες που έχουν σχέση με το οικογενειακό τους περιβάλλον, τη φύση, τα ζώα και τα πουλιά, το διάστημα, τα επιτεύγματα του τεχνολογικού πολιτισμού, ανθρώπινες αξίες, τον κόσμο του μέλλοντος κ.λπ. Αναμφίβολα, τα παραμύθια με τα πρόσωπα του Βασιλιά, της Βασίλισσας, του Πρίγκιπα, της Πριγκιποπούλας κατέχουν ξεχωριστή θέση στην καρδιά τους. Παράλληλα, ο/η παιδαγωγός πρέπει να δώσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σχετικά με το περιεχόμενο του λογοτεχνικού κειμένου. Σημαντικοί παράγοντες θεωρούνται τα πρόσωπα που δρουν μέσα σε μια ιστορία, η πλοκή και το μέγεθος της, τα πιθανά μηνύματα και οι αξίες που απορρέουν και προβάλλονται. Επίσης το λεξιλόγιο πρέπει να είναι κατάλληλο της ηλικίας των παιδιών στα οποία απευθύνεται ενώ σπουδαίος κρίνεται φυσικά ο ρόλος της εικονογράφησης. Σε αυτή την ηλικία, η εικόνα αναδεικνύει και συμπληρώνει την ποιότητα ενός λογοτεχνικού βιβλίου καθώς λειτουργεί και ως μορφή κίνητρου για την κατάκτηση της αναγνωστικής δεξιότητας. 5. Η λογοτεχνική δημιουργική έκφραση των παιδιών Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας μαθαίνουν με βιωματικό και δημιουργικό τρόπο, γεγονός που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη από κάθε παιδαγωγό. Ιδιαίτερα δημιουργικές θεωρούνται οι δραστηριότητες κατά τις οποίες τα παιδιά μέσα από καταστάσεις προβληματισμού ενθαρρύνονται στη δημιουργία μικρών ιστοριών και ποιημάτων. Βασικά ερεθίσματα για αυτές τις δραστηριότητες μπορούν να

7 αποτελέσουν: οι θεματικές προσεγγίσεις που επεξεργάζονται τα παιδιά με τον/την παιδαγωγό, εικόνες από βιβλία, περιοδικά, αφίσες, εφημερίδες κ.λπ., παιδαγωγικά παιχνίδια και puzzles, η προβολή μιας κινηματογραφικής ταινίας, η παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης ή μιας μικρής ιστορίας στο διαδίκτυο, μουσικά ακούσματα και ήχοι κ.λπ. Οι παραπάνω δραστηριότητες μπορούν να πραγματοποιηθούν σε μικρές ή και σε μεγάλες ομάδες παιδιών. Ακόμη, τα παιδιά μπορούν να κατασκευάσουν τα δικά τους ατομικά βιβλία με τη χρήση διαφορετικών υλικών και σχεδίων. Μερικές ευκαιρίες για τη δημιουργία τέτοιων βιβλίων μπορούν να δοθούν: μετά την αφήγηση ενός παραμυθιού, ενός ποιήματος ή μιας ιστορίας, μετά την επίσκεψη ή την εκδρομή σε ένα μουσείο ή σε ένα θέατρο κ.λπ. Ο/η παιδαγωγός μπορεί να καταγράψει τις ιστορίες, τα παραμύθια ή τα ποιήματα των παιδιών και να δημιουργηθούν έτσι όμορφα βιβλία. Ενδιαφέρουσες προτάσεις μπορούν να αποτελέσουν τα βιβλία αισθήσεων, όπως το βιβλίο των μυρωδιών με κολλημένα αρωματικά φυτά και καρυκεύματα (δάφνη, κανέλα, λουΐζα κ.ά.), το βιβλίο αφής όπου σε κάθε σελίδα είναι κολλημένα υφάσματα με διαφορετική υφή (μετάξι, κοτλέ, βαμβακερό κ.ά.) και άλλα υλικά (χαλίκια, γυαλόχαρτο, συρματάκι κουζίνας κ.ά.), τα βιβλία σχημάτων και χρωμάτων, τα βιβλία μαγειρικής κ.λπ. Άλλες σημαντικές δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν στην εξοικείωση των μικρών παιδιών με την παιδική λογοτεχνία είναι: Η αυθόρμητη ενασχόληση των παιδιών στη γωνιά της βιβλιοθήκης. Η βιβλιοθήκη πρέπει να είναι ένας ζωντανός και ελκυστικός για τα παιδιά χώρος και να ανανεώνεται με νέα βιβλία συνεχώς. Η λειτουργία της δανειστικής βιβλιοθήκης. Η δημιουργία δανειστικής βιβλιοθήκης ευαισθητοποιεί σε μεγάλο βαθμό τόσο τα παιδιά όσο και τους γονείς. Δραματοποίηση ιστοριών ή παραμυθιών από τα παιδιά. Μεταφορά ενός λογοτεχνικού έργου ή ακόμη και έργου των παιδιών στο κουκλοθέατρο. Μουσική επένδυση ενός ποιήματος, μιας ιστορίας ή ενός παραμυθιού. Οργάνωση ημέρας παραμυθιού, μυθολογίας ή ποιήματος.

8 Εκθέσεις βιβλίων στο χώρο του σχολείου. Πρόσκληση ενός συγγραφέα στο σχολείο και οργάνωση μιας μικρής εκδήλωσης. Επισκέψεις σε παιδικές δημόσιες βιβλιοθήκες και παρακολούθηση σχετικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ποια είναι η παιδαγωγική αξία της παιδικής λογοτεχνίας; Πόσο σημαντικό θεωρείται το οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον στην ευαισθητοποίηση και την εξοικείωση των παιδιών με τη λογοτεχνία; Ποιες βασικές παιδαγωγικές αρχές πρέπει να λαμβάνονται υπόψη αναφορικά με την επιλογή ενός λογοτεχνικού κειμένου για παιδιά προσχολικής ηλικίας; Ποια είναι τα σημαντικότερα είδη λογοτεχνικών κειμένων για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας; Προτείνετε και περιγράψτε ενδεικτικές δημιουργικές δραστηριότητες στο χώρο του παιδικού σταθμού για να φέρετε σε επαφή τους μικρούς μαθητές σας με το μαγικό κόσμο του βιβλίου και της λογοτεχνίας. Βιβλιογραφικός οδηγός Αναγνωστόπουλος, Β. (1987). Θέματα παιδικής λογοτεχνίας-ανιχνεύσεις. Αθήνα: Καστανιώτης. Αναγνωστόπουλος, Β. (1990). Θέματα παιδικής λογοτεχνίας-συζητήσεις. Αθήνα: Καστανιώτης. Βενιζέλου, Γ., Καλαμπαλίκη, Ε., Καλοστύπη, Α., Κονταξάκης, Γ., Λαυρεντάκη, Φ., Μαυροειδής, Γ. & Πατρίκη, Α. (1994). Βιβλίο Δραστηριοτήτων για το νηπιαγωγείο-βιβλίο Νηπιαγωγού. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Γιαννικοπούλου, Α. (2003). Εικονογραφημένα παιδικά βιβλία. Η συμβολή τους στην κατάκτηση του γραμματισμού. Σύγχρονο Νηπιαγωγείο, Τχ.33, 8-13.

9 Γιαννικοπούλου, Α. (2008). Το σύγχρονο εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο. Αθήνα: Παπαδόπουλος. Γκλιάου-Χριστοδούλου, Ν. (2001). Η ποίηση στο νηπιαγωγείο. Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, Τχ.5, Δαφέρμου, Χ., Κουλούρη, Π. & Μπασαγιάννη, Ε. (2006). Οδηγός Νηπιαγωγού, Εκπαιδευτικοί σχεδιασμοί & Δημιουργικά περιβάλλοντα μάθησης. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β. Hunt, P. (2009). Κατανοώντας τη λογοτεχνία για παιδιά. Αθήνα: Μεταίχμιο. Κατσίκη-Γκίβαλου, Α. (1994). Παιδική λογοτεχνία. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Καστανιώτης. Νατσιοπούλου, Τρ. (2012). Παιδικά βιβλία στην προσχολική και βρεφική ηλικία. Θεωρητική και πρακτική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: Ζυγός. Παπανικολάου, Ρ. & Τσιλιμένη, Τ. (2009). Η παιδική λογοτεχνία στο νηπιαγωγείο. Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Καστανιώτης. Παπαντωνάκης, Γ. (2009). Θεωρίες λογοτεχνίας και ερμηνευτικές προσεγγίσεις κειμένων για παιδιά και για νέους. Αθήνα: Πατάκης. Ράπτης, Δ. (2008). Η παιδαγωγική και διδακτική σημασία των λαϊκών αφηγήσεων στη σύγχρονη μαθησιακή διαδικασία. Παιδαγωγική-Θεωρία και Πράξη, Τχ.2, Σιβροπούλου, Ρ. (2004). Ταξίδι στον κόσμο των εικονογραφημένων μικρών ιστοριών. Θεωρητικές και διδακτικές διαστάσεις. Αθήνα: Μεταίχμιο. Στανιού, Ε. (2012). Τα παιδιά του νηπιαγωγείου, ακροατές και δημιουργοί παραμυθιών. Ένα παράδειγμα δημιουργίας νηπίων. Τα Εκπαιδευτικά, Τχ , Τσιλιμένη, Τ. (2007). Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο: όψεις και απόψεις. Βόλος: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας.