ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΧΕΙ ΜΝΗΜΗ : ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Transcript

1 1. Εισαγωγή ΤΟ ΝΕΡΟ ΕΧΕΙ ΜΝΗΜΗ : ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ Γεωργία Τζόουνς Βαρθάλη Εκπαιδευτικός Β Βάθμιας Εκπαίδευσης jonesvarth@yahoo.gr Το ότι το νερό έχει μνήμη είναι μια θεωρία που αναπτύχθηκε από το Γάλλο ερευνητή Jacques Benveniste το Δεν αφορά άμεσα το θέμα της παρουσίασης αλλά μεταφορικά η έννοια της μνήμης του νερού παραπέμπει σε όλες αυτές τις πληροφορίες που είναι κωδικοποιημένες στο νερό της γης. Πρόσφατες έρευνες από το πρόγραμμα NGRIP (North Greenland Ice Core Project) 1 στη Γροιλανδία και το πρόγραμμα EPICA (European Project for Ice Coring in Antarctica) 2 έφτασαν στην πρώτη περίπτωση σε βάθος χρόνου 120 χιλιάδες χρόνια από σήμερα και στη δεύτερη 900 χιλιάδες χρόνια πριν. Το νερό στη Γη ως ποσότητα παραμένει σταθερό. Σήμερα βρίσκεται σε ποσοστά: 97,39% στους ωκεανούς, 2,01% ως πάγος στους πόλους και στις ψηλές κορυφές, 0,58% στους υδροφόρους ορίζοντες, 0,02% σε λίμνες και ποτάμια και 0,01 στην ατμόσφαιρα. Το γλυκό νερό αντιπροσωπεύει το 2,6.% των συνολικών αποθεμάτων νερού. Το νερό, η θερμοκρασία, η γη, η ατμόσφαιρα και η πίεση δημιουργούν ένα κύκλο που έχει σαν αποτέλεσμα το κλίμα. Όσον αφορά τη θερμοκρασία του πλανήτη, σε βάθος χρόνου παρατηρούνται φυσικές διακυμάνσεις. Παρ όλα αυτά είναι γενικά αποδεκτό ότι η υπερθέρμανση που παρατηρείται στη σημερινή εποχή οφείλεται σε σημαντικό ποσοστό (90%) στις επιπτώσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες (IPPC, 2007). Παρατηρώντας τις εικόνες 1 και 2 διαπιστώνουμε τη σημαντική αύξηση των εκπομπών CO 2 τα τελευταία 250 χρόνια και την αύξηση της θερμοκρασίας τα τελευταία 150 χρόνια. Επιπλέον, προβλέπεται (εάν δεν εφαρμοστούν τα προτεινόμενα μέτρα) αύξηση της θερμοκρασίας έως και 4 βαθμούς Κελσίου έως το Εικόνα 1. Οι εκπομπές CO2 από το 1750 Πηγή: Global Warming Art

2 Εικόνα 2. Αύξηση της θερμοκρασίας Πηγή: Global Warming Art Άμεσες συνέπειες είναι η αύξηση ακραίων φαινομένων (τυφώνες), η μείωση των βροχοπτώσεων, η ασφυξία των ωκεανών (έλλειψη οξυγόνου), η ξηρασία και η ερημοποίηση, οι αλλαγές στην βιοποικιλότητα, η καθυστέρηση λόγω της αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου της επαναπλήρωσης της τρύπας του όζοντος και κυρίως η επίδραση στους πάγους των πόλων. Αν λάβουμε υπόψη ότι το 2050 ο πληθυσμός της γης θα πλησιάσει τα 9.2 δις, το κόστος στο κοινωνικό σύνολο θα είναι μεγάλο τόσο σε σχέση με τις κοινωνικές όσο και με τις οικονομικές επιπτώσεις. 2. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση για την κλιματική αλλαγή Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι ένα σημαντικό εργαλείο για την ευαισθητοποίηση των πολιτών ειδικά όταν αυτή πραγματοποιείται στα πλαίσια του σχολείου και στοχεύει στη μαθητική κοινότητα. Τα τελευταία χρόνια ένα θετικό βήμα στην ελληνική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση είναι η αύξηση των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Παρ όλα αυτά, αυτές οι προσπάθειες δεν επαρκούν καθώς ορισμένες φορές δεν είναι εφικτό να υλοποιηθούν λόγω διαφόρων συνθηκών. Μέσα από την περιγραφή 2 προγραμμάτων σε σχολεία της Ανατολικής Αττικής θα αναδειχθεί η δυνατότητα που έχει ο/η εκπαιδευτικός να μεταφέρει την περιβαλλοντική γνώση κατά τη διάρκεια της παράδοσης μαθημάτων. Ειδικότερα, θα γίνει αναφορά σε 2 προγράμματα κατά τη διάρκεια των οποίων διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια στους μαθητές πριν και μετά τη μετάδοση των περιβαλλοντικών πληροφοριών προκειμένου να διαπιστωθεί η αύξηση ή μη της γνώσης Πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για το Όζον (Λύκειο Αγίου Στεφάνου, Ανατολικής Αττικής, 2004). Το 2004 υλοποιήθηκε πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στο Λύκειο Αγίου Στεφάνου (με την επιπλέον οικονομική ενίσχυση από το αντίστοιχο πρόγραμμα του Πανεπιστημίου Αιγαίου) με στόχο την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των μαθητών για ζητήματα που αφορούσαν την τρύπα του Όζοντος. Οι μαθητές που συμμετείχαν έφτασαν μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς τους 80 ενώ αξίζει να σημειώσουμε ότι αντίστοιχο πρόγραμμα είχε υλοποιηθεί το 1995 στο Λύκειο Μαραθώνα της Ανατολικής Αττικής.

3 Ειδικότερα, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονικά, μέσω των μαθημάτων του σχολικού προγράμματος έγιναν οι εξής εφαρμογές. Αρχικά, διανεμήθηκαν ερωτηματολόγια στους μαθητές που περιείχαν ερωτήσεις για περιβαλλοντικά ζητήματα. Στόχος ήταν οι ίδιοι οι μαθητές να επεξεργαστούν αυτές τις πληροφορίες για τις περιβαλλοντικές στάσεις της μαθητικής κοινότητας χρησιμοποιώντας τις στατιστικές μεθόδους και τις γνώσεις από τα μαθηματικά που είχαν αποκτήσει. Δεύτερον, με τη βοήθεια των ειδικών φίλτρων για την υπεριώδη ακτινοβολία πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις της ημερήσιας έντασης των UV ακτινοβολιών στον ήλιο και τη σκιά. Τρίτον, πραγματοποιήθηκε θεωρητική μελέτη της ατμόσφαιράς με το μάθημα της αστρονομίας. Τέταρτον, κατά τη διάρκεια του μαθήματος της Χημείας οι μαθητές γνώρισαν πως καταστρέφεται το στρώμα του Όζοντος και μέσω ποιών χημικών ενώσεων. Τέλος, από το μάθημα της βιολογίας ενημερώθηκαν για τις επιπτώσεις στην υγεία και αναζήτησαν τα κατάλληλα μέσα προστασίας (γυαλιά κλπ.) Στο τέλος της χρονιάς έγινε μια δεύτερη διανομή ερωτηματολογίων στα ίδια άτομα προκειμένου να διαπιστωθεί εάν ο συνδυασμός του προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και της μετάδοσης γνώσης μέσω των μαθημάτων οδήγησε σε αύξηση της γνώσης. Ειδικότερα, οι ερωτήσεις αφορούσαν τα εξής θέματα: Γνώση για το στρώμα του όζοντος (Οζον), γνώση για το που έχουμε σημαντική μείωση του όζοντος (Μείωση), γνώση για την ύπαρξη πράσινων ψυγείων (Ψυγεία), χρήση γυαλιών ηλίου (Γυαλία), έκθεση στον ήλιο τις ώρες 12-3 τους καλοκαιρινούς μήνες (έκθεση) και γνώση για τη δημιουργία των μελανωμάτων (μελανώματα). Στο γράφημα 2 παρουσιάζεται το ποσοστό των μαθητών που απάντησαν θετικά στις ερωτήσεις. Από το διάγραμμα 3 παρατηρούμε ότι η γνώση των μαθητών αυξήθηκε σημαντικά σε όλα τα ζητήματα που μελετήθηκαν. Σημαντικό είναι επίσης και το γεγονός ότι μεγαλύτερο ποσοστό σημείωσε ότι φοράει γυαλιά ηλίου και ότι τους καλοκαιρινούς μήνες προτίθεται να εκτεθεί λιγότερο στον ήλιο τις μεσημεριανές ώρες. Γράφημα 3. Γνώσεις και συμπεριφορά για το Όζον των μαθητών πριν και μετά την υλοποίηση του προγράμματος (Λύκειο Αγίου Στεφάνου) % ΠΡΙΝ ΜΕΤΑ Όζον Μείωση Ψυγεία Έκθεση Γυαλιά Γνώση/ Συμπεριφορά Μελαν

4 2.2. Πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για την κλιματική αλλαγή (Γυμνάσιο Ροδόπολης, Ανατολικής Αττικής, 2007 και Λύκειο Αγίου Στεφάνου 2004) Το 2007 πραγματοποιήθηκε στο Γυμνάσιο Ροδόπολης πρόγραμμα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για την κλιματική αλλαγή. Το ίδιο πρόγραμμα είχε πραγματοποιηθεί και το 2004 στο Λύκειο Αγίου Στεφάνου. Ειδικότερα, χρησιμοποιώντας έντυπο υλικό από το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) οι μαθητές δημιούργησαν ερωτηματολόγια διερευνώντας στάσεις και συμπεριφορές για την κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, η περιβαλλοντική ομάδα ήρθε σε επαφή με εταιρία που πρώτη άρχισε να κατασκευάζει βιοκλιματικά κτίρια στην Ελλάδα (Αλ. Τομπάζης) και εργάστηκε στο θέμα εξοικονόμησης ενέργειας στο σχολείο και στο σπίτι ενώ ταυτόχρονα υπήρξε και συνεργασία με το κέντρο ΓΑΙΑ του Μουσείου Γουλανδρή. Χρησιμοποιώντας και πάλι τη μέθοδο της στατιστικής οι μαθητές επεξεργάστηκαν την περιβαλλοντική πληροφορία από τα ερωτηματολόγια διαμορφώνοντας και αντίστοιχα διαγράμματα. Οι συνολικές συμμετοχές των μαθητών ήταν 45 στο Γυμνάσιο Ροδόπολης και 80 στο Λύκειο Αγίου Στεφάνου. Ταυτόχρονα, με το μάθημα της Γεωγραφίας οι μαθητές συνέδεσαν την εξοικονόμηση ενέργειας με την κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, οι μαθητές μπόρεσαν να συγκρατήσουν γεωγραφικές πληροφορίες για το περιβάλλον μαθαίνοντας για τις περιοχές που παρατηρούνται σημαντικά προβλήματα όπως είναι ο συνδυασμός πληροφορίας ποταμοί - πλημμύρες. Τέλος, σε μια προσπάθεια διεύρυνσης της θεματικής ζητήθηκε από τους μαθητές να υπολογίσουν το κόστος του ηλεκτρικού ρεύματος που καταναλώνουν όπως παρουσιάζεται σε σχολικό εγχειρίδιο. Οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου στόχευαν στη διερεύνηση των παρακάτω: Γνώση για το φαινόμενο του θερμοκηπίου (Θερμ.), γνώση για τα αίτια αλλαγής του κλίματος (Κλίμα), γνώση για την αύξηση της στάθμης της θάλασσας (Στάθμη), γνώση γιατί λιώνουν οι πάγοι (Πάγοι), γνώση για τα αίτια αύξησης των ακραίων φαινομένων (Ακραία). Επιπλέον, διερευνήθηκαν και ζητήματα για την εξοικονόμηση ενέργειας: Γνώση για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), Γνώση υπολογισμού του ηλεκτρικού ρεύματος (Ρεύμα) και χρήση aircondirion ή/και ανεμιστήρα (Aircon). Στο γράφημα 4 παρουσιάζονται τα ποσοστά των μαθητών που έδωσαν θετική απάντηση. Γράφημα 4. Γνώσεις και συμπεριφορά πριν και μετά την υλοποίηση του προγράμματος (Γυμνάσιο Ροδόπολης, Λύκειο Αγίου Στεφάνου) % Θερμ Κλιμα Πάγοι Ακραία ΑΠΕ Aircon ΠΡΙΝ ΜΕΤΑ Γνώση/Συμπεριφορά

5 Από το διάγραμμα 5 παρατηρούμε ότι η αύξηση της γνώσης ήταν σημαντική τόσο στα ζητήματα κλιματικής αλλαγής όσο και για το ζήτημα των ΑΠΕ. Παρ αυτά, παρατηρούμε ότι η χρήση κλιματιστικών και ανεμιστήρων παρέμεινε η ίδια πριν και μετά την υλοποίηση του προγράμματος. 3. Συμπεράσματα Από τα προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης που παρουσιάστηκαν είναι σημαντικό να τονιστούν δύο ζητήματα. Αρχικά, ότι η περιβαλλοντική εκπαίδευση μπορεί να ενταχθεί στα σχολεία μέσω των μαθημάτων του σχολικού προγράμματος. Με αυτό τον τρόπο οι μαθητές συνδυάζουν τις βασικές γνώσεις που τους παρέχονται με τα περιβαλλοντικά ζητήματα γεγονός που οδηγεί στην καλύτερη κατανόηση τους. Δεύτερον, εκτός από την ανάγκη των παραπάνω πρωτοβουλιών είναι σημαντικό να σημειωθεί και η ανάγκη ένταξης στο σχολικό πρόγραμμα σπουδών ενός μαθήματος που θα επικεντρώνεται στα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα, στη βέλτιστη περιβαλλοντική συμπεριφορά και στην επίτευξη της αειφόρου ανάπτυξης για να εξασφαλιστεί ένα καλύτερο μέλλον για τις επόμενες γενιές. Από το 2000 και ύστερα μια σειρά φαινομένων παρατηρούνται όπως η αύξηση των τυφώνων και των πυρκαγιών, οι χειμώνες μικρής διάρκειας, η αύξηση της σοδειάς σε ορισμένες χώρες και η ελάττωση σε άλλες (οικονομικές συνέπειες) και η αποψίλωση δασών (π.χ. ανατολική Αμαζονία). Όλα αυτά τα βιώνουμε καθημερινά είτε εμείς είτε λαοί άλλων χωρών και θα πρέπει μέσα από μαθήματα του σχολείου να τα μεταδώσουμε στη νέα γενιά έτσι ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι είναι προβλήματα που μας αφορούν όλους. Βιβλιογραφία IPCC, 2007, Climate Change 2007: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fourth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, Pachauri, R.K and Reisinger, A.(eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland.