Η ΜΟΥΣΙΚΉ ΚΑΙ ΟΙ ΧΟΡΟΊ ΤΟΥ CHECHA

Transcript

1 Η ΜΟΥΣΙΚΉ ΚΑΙ ΟΙ ΧΟΡΟΊ ΤΟΥ CHECHA

2 Συλλογή Εθνογραφικές Γέφυρες Η μουσική και οι χοροί του Checha 1

3 Εθνογραφία- Η γέφυρα μεταξύ του μύθου και της πραγματικότητας Lilko Ayvazov Καθηγητής Ιστορίας και Επικεφαλής της Λαογραφικής ομάδας του χωριού Satovcha Η γνώση για τη ζωή ενός έθνους έχει να κάνει με την προέλευση του, τις ρίζες του, το όνομά του, την καταγωγή του, το γεωγραφικό του εμβαδόν και την κίνησή του, την ιστορία και την πρωτοτυπία του, τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής, την καθημερινή ζωή και την εργασία του, τη γλώσσα του, τις συλλαβές,τις λέξεις,τα δίστιχα και τα τραγούδια που γεννήθηκαν στις διάφορες εποχές της ύπαρξης αυτού του έθνους, κατά τη διάρκεια της σκληρής δουλειάς του από την έναρξη του πολιτισμού έως σήμερα. Η λαογραφία είναι ο καθρέφτης της ανθρώπινης ανάπτυξης και η ποικιλία του μας βοηθά να κατανοήσουμε την εθνική ψυχολογία των διαφορετικών κοινωνιών, ώστε να εμβαθύνουμε στο κόσμο του ατόμου, ο οποίος παραμένει κρυμμένος και μυστηριώδης χωρίς γνώση για τη ζωή. Είναι αρκετά απλό να κατανοήσουμε από ένα τραγούδι, έναν θρύλο, ένα έθιμο, μια γιορτή, ένα κοστούμι, τι έχει περάσει ο άνθρωπος, τι έβαλε στο τραπέζι, πως ντυνόταν και σε τι πίστευε από τα αρχαία χρόνια. Έτσι, η λαογραφία είναι η ζωντανή ιστορία και μπορεί να αποκαλύψει ένα διαφορετικό κόσμο γνωρίζοντας τα στοιχεία της. Σίγουρα μπορούμε να πούμε ότι η λαογραφία συνυπάρχει με τους πρώτους πολιτισμούς και ο κύριος πρωταγωνιστής της είναι ο αγρότης. Με αυτόν τον τρόπο, βήμα προς βήμα, από την αρχαία εποχή μέχρι τον μεσαίωνα και μέχρι σήμερα, κάθε έθνος έχει αφήσει τα ξεχωριστά του χαρακτηριστικά και τα αποτυπώματα από τη δική του εθνογραφία και ειδικά στην αρχαιότητα, όταν κάθε ήχος ερχόταν από κάπου και η ανθρώπινη δράση σήμαινε κάτι. Αλλά το πιο αξιόλογο όμως, είναι ότι οι ρίζες της λαογραφίας διατηρούνται μαζί, από την ύπαρξη του έθνους. Ακόμα πριν εμφανιστεί ο από τη Θράκη θρυλικός τραγουδιστής Ορφέας, ο οποίος εμφανίστηκε το 1400 π.χ., τα πρώτα βασίλεια, οι μοναρχίες και οι αυτοκρατορίες γνώριζαν τη μουσική και το χορό και τα χρησιμοποιούσαν σε πολλές τελετές και έθιμα. Όμως,το ταλέντο που δόθηκε στον Ορφέα από τους θεούς,τον έκανε τον μεγαλύτερο αρχαίο εκτελεστή και είναι αξιοσημείωτο ότι παντού ονομάστηκε ως ο τραγουδιστής της Ροδόπης. Ο Ορφέας, ο οποίος ήταν γιος του Απόλλωνα, πραγματοποίησε την έναρξη της μουσικής στον κόσμο όπως παρουσιάστηκε από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς. Ωστόσο, η έννοια "τραγουδιστής της Ροδόπης" αναφέρεται στην θεότητα του ποταμού των Θρακών Eager και αμέσως μας μεταφέρει σε έναν γνωστό κόσμο, δηλαδή το πανέμορφο βουνό Ροδόπη. Αλλά γιατί τη Ροδόπη; Αυτό είναι ένα μεγάλο μυστήριο μέχρι σήμερα όμως η απάντηση δεν είναι δύσκολη. Υπάρχει άτομο στον κόσμο που περνώντας μέσα από τη Ροδόπη δεν θα αισθανόταν την υπέροχη ατμόσφαιρα της πατρίδας του Ορφέα και δε θα ένιωθε τα πολυάριθμα χωριά και τους κατοίκους τους, οι οποίοι διατηρούν το τραγούδι στην ψυχή και την καρδιά τους; Ποιος περαστικός δεν θα αισθανόταν την αυθεντικότητα και την αρμονία ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση, αφού η φύση και ο άνθρωπος της Ροδόπης είναι ένα και δε θα έβρισκε διαφορά; Από πολύ πριν ζουν μαζί και μοιράζονται το ψωμί τους, τους στόχους τους και τα τραγούδια τους. Και αν το βουνό δεν είχε κατοικηθεί, θα ήταν ένας τραγουδιστής ή ένας ποιητής που θα είχε πάει εκεί για να δείξει την τέχνη του; Τι θα έκανε ένας τραγουδιστής που έχει επιλεγεί από το Θεό στα εδάφη του Σάτυρου και των Βέσσων αν δε συμμετείχαν και εκείνοι μαζί με αυτόν; Αυτά είναι τα πρώτα μυστήρια, στα οποία πρέπει να απαντήσουμε σύμφωνα με το μύθο σήμερα. Είναι αστείο το γεγονός ότι οι άνθρωποι της Ροδόπης ψάχνουν τις ρίζες της μουσικής τους αλλού, καθώς η μουσική προέρχεται από εκεί μέσω της λιρέτας και της φωνής του αναγνωρισμένου στον κόσμο τραγουδιστή Ορφέα. 2

4 Ακόμα πιο αστείο είναι ότι κανένας μέχρι τώρα δεν έχει προσπαθήσει να προστατεύσει και να παρουσιάσει αυτήν την θρυλική κληρονομιά που έχει αφεθεί στο βουνό. Τώρα, όταν ακούγεται ένα τραγούδι από τη Ροδόπη, το πρώτο πράγμα που θα αισθανθείτε είναι η δόξα του βουνού και του Ορφέα. Η απλότητά του το καθιστά ευκολονόητο αφού διαπερνά την ανθρώπινη ψυχή και είναι εύκολο κάποιος να το θυμάται. Ο δευτερεύων Φρυγικός ήχος δεν χρησιμοποιείται τυχαία από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι τα περισσότερα τραγούδια στη Ροδόπη είναι δευτερεύοντα. Όταν ήρθαν οι Σλάβοι, έφεραν ένα σημαντικό στοιχείο με φωνές, τον Ιονικό ρυθμό. Παρ όλα αυτά τα τραγούδια είναι λίγα, λαμβάνοντας υπ όψιν όλους τους κατακτητές που πέρασαν από τη Ροδόπη και που έχουν επιζήσει. Με αυτό τον τρόπο, μπορείτε να συνάγετε τα συμπεράσματά σας για τη δύναμη και το ρυθμό τους μέσα από τους αιώνες. Όταν οι Δωριείς ήρθαν περίπου το 1100 Π.Χ., ο Φρυγικός ρυθμός έγινε σκληρότερος δεδομένου ότι ήταν μεταφορείς της δύναμης και του σιδήρου. Η λιρέτα του Ορφέα έπαιζε στο ρυθμό MI ΛΑ ΣΟΛ, ο οποίος είναι ακόμη ένα στοιχείο της προέλευσης της μελωδίας της Ροδόπης. Παρ όλα αυτά η ερώτηση για την περιοχή που κατοικήθηκε από το Σάτυρο είναι δύσκολη. Σύμφωνα με τον N. Ovcharov, ήταν η περιοχή της ανατολικής Ροδόπης αλλά σύμφωνα με τους αρχαίους ελληνικούς χάρτες, τα εδάφη του Σάτυρου βρίσκονταν ανατολικά του ποταμού Νέστου αφού ήταν οι προστάτες του Διόνυσου και του καταφύγιού του στην Παγγαίο Ήπειρο. Σε όλες τις εικόνες ο Κένταυρος φρουρεί το Διόνυσο. Οι Βέσσοι είχαν σχεδόν τα ίδια χαρακτηριστικά με το Σάτυρο αλλά έζησαν πέρα από το Βορρά, κοντά στην περιοχή Velingrad. Παρ όλα αυτά, η λαογραφία τους ήταν στον ίδιο ρυθμό και ήταν πάντα σύμμαχοι με το Σάτυρο. Στα ρωμαϊκά και βυζαντινά χρόνια δεν παρουσιάστηκε καμία αλλαγή στη λαογραφία των Θρακικών, αλλά όταν ήρθαν οι Σλάβοι και ιδιαίτερα οι Σμολιανοί, το Σλαβικό στοιχείο και ο ήχος διαπεράστηκε και στους δυο ρυθμούς. Εντούτοις, η σταθερότητα του δευτερεύοντος ρυθμού και του πεντατονικού έγινε πιο συντηρητική και πιο αυταρχική. Και σήμερα, ενώ ο άνθρωπος ταξιδεύει με το αυτοκίνητο ή με το λεωφορείο, ο επιβάτης κατά την είσοδό του στη Ροδόπη θα αισθάνεται πάντα κάτι διαφορετικό, κάτι ξεχωριστό στην ατμόσφαιρα, την επονομαζόμενη ομορφιά και το μεγαλείο της Ροδόπης. Τα πολυάριθμα χωριά δυτικά της Ροδόπης,μέσα από το πέρασμα των αιώνων, δημιουργούν το συναίσθημα ενός άλλου κόσμου αρμονικού, συντηρώντας την αληθινή διαβίωση μέσω της αξέχαστης λαογραφίας τους. Θα βρίσκονταν όλα σε ένα τραγούδι που τραγουδιέται από την ψυχή ενός κατοίκου της ιστορικής και γεωγραφικής περιοχής Chech που τα έχει δει όλα στη ζωή του. Ένα τραγούδι δημιουργείτο στη δράση, για το καλό και το κακό, για την αγάπη και το χωρισμό, για το γάμο και για την κηδεία, για τη γιορτή και τα έθιμα, για την εργασία και την τεμπελιά, για τον εργαζόμενο, για την έλξη και την αφθονία, για τον ήλιο και τη θαυμάσια φύση της Ροδόπης. Και φυσικά έχοντας διατηρηθεί η μελωδία με το πέρασμα των αιώνων, οι λέξεις της άγριας φύσης για την ελευθερία εκφράζονται γρήγορα. Ειδικά στα χωρικά Pletena, Satovcha, Kochan, Dolen και Vaklinovo, όπου βρίσκονται στα Βαλκάνια, το ξύλο, η γεωργία και ο άνθρωπος είναι πολύ κοντά. Κατά συνέπεια, η έμπνευση του τραγουδιστή είναι μεγαλύτερη, αρμονικότερη και πιο ελεύθερη και καθώς τραγουδά προσπαθεί να εξυμνήσει τη θαυμάσια φύση με τη φωνή του, δηλαδή να φθάσει τη μεγαλειότητά της επειδή τον προστάτευσε καθ' όλη τη διάρκεια των αιώνων. Η φύση είναι η πραγματική μητέρα του και ο τραγουδιστής βρίσκει μια ασφαλή θέση, είναι άθικτος και μπορεί να απελευθερώσει την ψυχή του. Γίνεται ένα μαζί της και δε μπορεί να ζήσει ο ένας χωρίς τον άλλον. Αλλά ο θρυλικός Ορφέας δεν αισθάνθηκε το ίδιο; Αλλιώς τι έκανε στη Ροδόπη, στα εδάφη των εμπόλεμων Βέσσων και του Σάτυρου; Ακόμη και σήμερα φαίνεται το ίδιο και τίποτα δεν έχει αλλάξει. Και όταν οι κάτοικοι του χωριού Pletena 3

5 αρχίζουν να τραγουδούν, και οι γυναίκες από το Satovcha ανεβάζουν τις φωνές τους «σε υψηλό τόνο», και οι άνθρωποι του Kochan τις ενώνουν, φαίνεται ότι κάθε ζωντανό πλάσμα κρατά την αναπνοή του επειδή το τραγούδι γίνεται ισάξιο με τη φύση. Δεν μπορεί να είναι πιο αδύναμο. Και όταν οι νέες γυναίκες από το Vaklinovo και το Kochan ξεκινούν να χορεύουν κυκλικά, ολόκληρο το Chech μαζεύεται για να απολαύσει τις κινήσεις τους, που διαμορφώνονται από την πανέμορφη φύση και τη μελωδία. Αντιπροσωπεύουν το τραγούδι και κάθε λέξη του έχει την αντανάκλασή του στην καρδιά της γυναίκας και η φυσική κίνηση της με ολόκληρο το σώμα συμβολίζει την αρμονία και μεγαλοπρέπεια του τραγουδιού και της φύσης. Έτσι φαίνεται ότι σε ένα μέρος, μόνο κάποια χιλιόμετρα μακριά είναι συγκεντρωμένος μεγάλος όγκος της αυθεντικής εθνογραφίας και ο σταθερός του ρυθμός συντηρείται μέσα από τους αιώνες. Θα ήταν έγκλημα εάν η ταξινόμηση αυτού του πλούτου της γης, των τραγουδιών και των χορών δεν αρχίζει με τον ύμνο του Chech, το τραγούδι «Zalvero, bela kadano» (Zalvero, λευκή γυναίκα από την Τουρκία), βασισμένη σε αληθινή ιστορία από δύο μεγάλες οικογένειες της περιοχή μας - τους Ayvazov και τους Dzeynelevs. Η νέα γυναίκα από τη μια οικογένεια και ο νεαρός άνδρας από την άλλη οικογένεια. Η δράση πραγματοποιείται στην περιοχή Trapi, κοντά στο χωριό Satovcha. Η Zalvera άρεσε στον Aga Tsanyo, η οποία ήταν μια όμορφη γυναίκα από την οικογένεια Ayvazovs και όταν πήγε να βοηθήσει να μαζέψει πατάτες άρεσε και σε εκείνη ο Aga Tsanyo. Εντούτοις ήταν 20 χρόνια μεγαλύτερος από τη γυναίκα. Για να τον ελέγξει και για να τον κάνει να παραδοθεί, του είπε: «Σήκωσε την τσάντα σου Aga Tsanyo!» Προσπάθησε δύο φορές, απέτυχε και υποχώρησε (δηλαδή έκανε πίσω) και έπειτα εκείνη του είπε (στο τραγούδι) χλευαστικά ότι τα μούσια του ήταν άσπρα για πολύ καιρό και ότι ο χρόνος του έχει περάσει. Αυτό το τραγούδι τραγουδιέται παντού, και ακόμα και τώρα στο Vaklinovo, από μια ερασιτεχνική ομάδα μαζί με το Κοινοτικό Κέντρο Mai Parvi, όπου οι άνθρωποι το χορεύουν. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι όταν οι καλεσμένοι των γάμων τραγουδούσαν τα τραγούδια κοντά στο σπίτι του Tsanyo, έβγαινε στη βεράντα και φώναζε σε αυτούς θυμωμένα. Με αυτό τον τρόπο μάγεψε τη Zalvera και την παντρεύτηκε στο Dospat. Εντούτοις, η φήμη του Chech διαδόθηκε σε φάσεις με το πέρασμα των χρόνων από τον Σλάβο Kochanski (τις ωδές του Kochanski) - μια ομάδα που ασχολείτο με την αυθεντική λαογραφία του χωριού Satovcha, καθώς επίσης και οι άνδρες από το χωριό Pletena, το σχολείο και οι κοινοτικές ερασιτεχνικές ομάδες στα χωριά Pletena, Satovcha, Kochan, Vaklinovo, Valkosel, Slashten, Kribul και Tuhovishta. Και πάντα θα υποβάλλουμε το ερώτημα: θα ήταν εδώ αυτός ο πλούτος των τραγουδιών και των χορών, εάν δεν είχε εξερευνηθεί πρόσφατα από τον Iliya Terziev από το χωριό Satovcha, τον Tsanko Madzhirski από το χωριό Kochan, την Antoaneta Bektasheva από το χωριό Pletena, τον πρόσφατο Ivan Belev από το χωριό Satovcha, τον Rumen Bilyarov από το χωριό Vaklinovo, το μεταγενέστερο Shakir Moyukov από το χωριό Kochan και τους συναδέλφους τους από τα χωριά Valkosel, Slashten, Tuhovishta και Kribul; Εμείς οι νέοι, όχι μόνο θα συνεχίσουμε τη δράση τους, αλλά θα την μεταφέρουμε προς τις μελλοντικές γενεές έτσι ώστε να ζήσουν για πάντα 4

6 Οι άνθρωποι, τα έθιμα, οι φορεσιές, η μουσική Lyuba Ilieva Δόκτωρ Ιστορίας Daniel Ivanov Καθηγητής μουσικής στο εθνικό γυμνάσιο Αρχαίων Γλωσσών και Πολιτισμού και δημιουργός Συναυλία στο Dabrash. Η Εθνογραφία του χορού και της μουσικής. Συναντηθήκαμε την πρώτη ημέρα του Ιουλίου «στα υψηλά» - άμεσα και μεταφορικά. Το υψηλό τραγούδι είναι ο μοναδικός πλούτος λαογραφίας αυτής της περιοχής και η θαυμάσια θέση που το είδαμε ζωντανά για πρώτη φορά ήταν επίσης υψηλή. Βρεθήκαμε σε ένα πράσινο ξέφωτο στην κορυφή της Ροδόπης στην κορυφογραμμή του Dabrash, από όπου είχαμε μια θαυμάσια θέα στους περιβάλλοντες λόφους και όπου ο αέρας των βουνών πρόσθετε το συναίσθημα της φρεσκάδας και του διαστήματος. Η αρχική απόλαυση της ομορφιάς της φύσης σύντομα συντρίφθηκε από την ισχυρή εντύπωση, η οποία έκανε εμάς τους ερασιτέχνες που ερχόμασταν σε ομάδες να γοητευόμαστε. Τι πανδαισία χρωμάτων! Οι πανέμορφες και διαφορετικές τοπικές ενδυμασίες, τα χαμογελαστά πρόσωπα και οι πρόθυμοι συμμετέχοντες μας έκαναν να μετακινήσουμε τα μάτια μας από άφθονα ροδόξυλα που χρησιμοποιούνταν γύρω και να βρισκόμαστε σε απόλυτη αρμονία με την περιβάλλουσα ομορφιά της ηλιόλουστης ημέρας. Ομάδες από διάφορα μέρη του δήμου του Satovcha είχαν προετοιμάσει κάτι απίστευτο να παρουσιάσουν, χορεύοντας και τραγουδώντας - μια υπαίθρια συναυλία. Αυθεντικοί κυκλικοί χοροί, πλούσιες παραδοσιακές ενδυμασίες, διαπεραστικές φωνές, φρέσκα, φυσικά, όμορφα πρόσωπα οι αισθήσεις μας ήταν πλημμυρισμένες με χαρά πριν από την έναρξη της συναυλίας! Δύσκολος να επιτευχθεί αλλά ο γλυκός στόχος ήταν να απορροφηθούν όλες αυτές οι εντυπώσεις ταυτόχρονα χωρίς απώλεια την οποιασδήποτε μικρής αλλά σημαντικής λεπτομέρειας. Με τους τοπικούς σπουδαστές από την περιοχή Satovcha και τους φιλοξενούμενους τους από τα σχολεία της Sofia, είχαμε τη φιλοδοξία και τη μεγάλη επιθυμία να τo αποφύγουμε Η χαρά και οι πυρετώδεις ετοιμασίες πριν από τη συναυλία, οι δοκιμές του εξοπλισμού, οι επίσημοι χαιρετισμοί όλα αυτά πέταξαν αμέσως μακριά όταν εμφανίστηκε το συντριπτικό τραγούδι της ομάδας των γυναικών in the high «στα υψηλά» μαζί με το κοινοτικό κέντρο St. Cyril and Methodius, το χωριό Satovcha, καθώς επίσης και η κοινή εμφάνισή τους με την ομάδα των παιδιών - οι κληρονόμοι τους, για τη χαρά και την υπερηφάνεια, ελπίζοντας ότι το ξεχωριστό τραγούδι για τη Βουλγαρία δεν θα πεθάνει. Χέρι με χέρι ή κρατώντας ο ένας του άλλου την irama (η ποδιά) οι τραγουδιστές λίκνιζαν τα χέρια τους ή ύφαιναν ένα κομμάτι υφάσματος καθώς χόρευαν ενεργητικά, χαρούμενα και ζωηρά τους κυκλικούς χορούς με τη συνοδεία τραγουδιού ή των αρσενικών hoyliyas - αργοί, βαριοί κυκλικοί χοροί με τη συνοδεία οργάνων. Οι κυκλικοί χοροί είναι εύκολοι και απλοί αλλά εκτελούνται με μεγάλη υπακοή και ομορφιά! Ο θηλυκός κυκλικός χορός του Pletena με τη συνοδεία των τραγουδιών «Golem bayrem pomina» (ο μεγάλος Bayram πέθανε), «Brala moma 5

7 zelen zdravets». Οι θεριστές από το Pletena μας παρουσιάστηκαν με το τραγούδι «Ayro, Ayro», οι εργαζόμενες γυναίκες-μέλισσες από το Godeshevo με το αναρωτώμενο τραγούδι «Otkade sme dhanam zalyubili» (πως ερωτευτήκαμε αγάπη μου», και το Vaklinovo παρουσίασε το πλουσιότερο ρεπερτόριο. Τα μάτια μας ήταν γεμάτα με αυθεντικούς τοπικούς κυκλικούς χορούς και τραγούδια που επάξια έφταναν στην κορύφωση τους. Οι συμμετέχοντες από το χωριό Slashten άγγιξαν τις καρδιές μας με τα όμορφα τραγούδια αγάπης «Petlite peyat za somnuvane» (ο κόκορας στην αυγή) και «Saya vecher» (βράδυ στο Saya). Οι άνθρωποι από το Valkosel μας παρουσίασαν μια σκηνή ενός τοπικού γάμου, με όμορφα κοστούμια, τραγούδια και κυκλικούς χορούς. Οι τραγουδιστές από το Tuhovishta τραγούδησαν τα τραγούδια αγάπης «Ayshe le, libe le» (Ayshe, αγάπη μου), το «Shto be, Rade» (γιατί, Rade) Η Ροδόπη, το βουνό Pirin, ακόμη και η μακρινή ηχώ του Shopluk συναντήθηκαν σε αυτό το ξέφωτο. Τα κοστούμια - αυθεντικά, πολύχρωμα. Υπήρχαν μπλε κοντά ή λευκά βαριά Μακεδονικά sayas, κόκκινα ριγωτά αέρινα φορέματα με πλούσια κεντημένα πουκάμισα και σατέν αμάνικα σακάκια, που ήταν διακοσμημένα με πούλιες. Στα κεφάλια τους φορούσαν- tepalaks (ένα είδος διακόσμησης για την κορυφή του κεφαλιού) ή πολύχρωμα μαντίλια με αποτυπωμένα μεγάλα λουλούδια για το κεφάλι. Στα πόδια φορούσαν- εύθυμα-πολύχρωμες κάλτσες και κομψές παντόφλες, και ποδιές που εξέφραζαν τα χρώματα του κόσμου. Τα χρυσά νομίσματα κινούνταν πλουσιοπάροχα και μυστηριωδώς στα μέτωπα και στα σώματα των νέων κοριτσιών. Με τη συνοδεία του ταμπουριού ή του ζούρλας, ενός τυμπάνου ή ενός τουμπερλεκιού, οι κυκλικοί χοροί κουλουριάζονταν, τα τραγούδια πετούσαν μακριά και οι παντόφλες των νέων κοριτσιών απαλά και μαλακά άγγιζαν τη χλόη όπως οι απαλές καμπύλες των κλαδιών των βουνών της Ροδόπης. Τα λευκά μαντίλια για το κεφάλι κυμάτιζαν στο γαλάζιο ουρανό. Οι γιορτινοί κύκλοι χόρευαν Shirto, Arap και Pravo που εναλλάσσονταν με αργούς ρυθμούς, και τα βήματα των τελετουργικών των νέων γυναικών που χόρευαν το γαμήλιο κυκλικό χορό ήταν γεμάτα αξιοπρέπεια και ομορφιά. Ο ήλιος, τα χρώματα, οι ήχοι - όλα εκείνη την ημέρα έλαμπαν, ήταν χρωματιστά και καθαρά. Υπέροχα! Το 1937,η παιδική ομάδα λαογραφίας Slantse,μαζί με το Κοινοτικό Κέντρο, εκτέλεσαν στο χωριό Pletena τον κυκλικό χορό Aydar avasa και μια συλλογή τοπικών τραγουδιών κυκλικού χορού συμπεριλαμβανομένου του τελετουργικού του γαμήλιου τραγουδιού «Το κουσκούς μαγειρεύεται». Οι νέες γυναίκες περπατούσαν σε αργό κυκλικό χορό, κοντά στο έδαφος, με τη συνοδεία του τραγουδιού «Oti si Fatme plakala» (γιατί κλαις, Fatme» (με τη διακριτική γεύση της Ροδόπης). Η ιδιαιτερότητα της περιοχής αυτής είναι το ελεύθερο υψηλό κράτημα των χεριών και η χαλάρωση των αγκώνων, οι οποίοι λικνίζονται εμφατικά. Ο επικεφαλής του κυκλικού χορού κυματίζει το κομμάτι του υφάσματος ψηλά στο ρυθμό του τραγουδιού, και το ελεύθερο δεξί χέρι περιστρέφει το κομμάτι υφάσματος σύμφωνα με τη φορά των δεικτών του ρολογιού.ο τελευταίος του κυκλικού χορού-το κυματίζει αντίθετα και απαλά στο ελεύθερο αριστερό του χέρι. Ο κυκλικός χορός υπενθυμίζει έναν πολύ απλουστευμένο κυκλικό χορό του Pirin τον κυκλικό χορό Arap ή Petrichko. Τα κορίτσια φορούσαν τα τοπικά πολύχρωμα και πλούσια κοστούμια: πουκάμισα και κεντημένες φούστες, στην κορυφή - aladzha (ένα είδος saya), καπέλα με μπλε χάντρες στο μέτωπο και tepelaks στην κορυφή του κεφαλιού, και πάνω σε αυτά - άσπρα μαντίλια για το κεφάλι. Στα πόδια - φορούσαν κεντημένες κάλτσες και παντόφλες τις λεγόμενες taralotsi. 6

8 Το 1938, οι νέες γυναίκες από την ομάδα λαογραφίας και από το Κοινοτικό Κέντρο Prosveta ήταν χωρίς μαντίλι στα κεφάλια τους. Στο χωριό Kochan φορούσαν πολύχρωμα μαντήλια για το κεφάλι με μεγάλα λουλούδια τυπωμένα στους ώμους τους, με κοντά, κεντημένα και απότομα κομμένα σατέν αμάνικα σακάκια. Εκτός από το aladzha, φορούσαν επίσης ποδιές με μεγάλα αποτυπωμένα λουλούδια. Στη μέση τους φορούσαν το τριγωνικό μάλλινο σάλι το οποίο ήταν διακοσμημένο και τόνιζε τους μηρούς. Τα κορίτσια χόρεψαν με τη συνοδεία των διαφόρων κοινών τραγουδιών σε συνδυασμό με την ξεχωριστή γεύση των βουνών του Pirin. Το Κοινοτικό κέντρο Parvi το Μάιο του 1953 παρουσίασε στο Vaklinovo τον πλουσιότερο και τον πιο ξεχωριστό χορό ως προς το μέγεθος και τη μορφή και τραγούδησε ένα ρεπερτόριο που επάξια κέρδισε την προσοχή του κοινού. Έφεραν ένα από τα πιο όμορφα κοστούμια του τύπου saya (interiya ή aladzha) ένα αέρινο φόρεμα που άνοιξε σε ολόκληρο στο μήκος του μπροστά, συνδυασμένο με μακρύ πουκάμισο και ζώνη. Τα όργανα που συνόδευαν τον κυκλικό χορό- ακορντεόν ή ταμπουρίνο ή τουμπερλέκι, αντικαταστάθηκαν με τους «θηλυκούς κυκλικούς χορούς»- με τη συνοδεία ενός τραγουδιού. Τα τραγούδια είχαν τη χαρακτηριστική γεύση του βουνού Pirin («Salzi ronya» (κλαίγοντας πικρά) και «Rusa kosa imam» (έχω ξανθά μαλλιά) ή ήχος της Ροδοπης («Gaydine sviryat na horishteno» (με όμποε που παίζουν), «Zaspala ε Ruzhka» (η Ruzhka νυστάζει) ή μικτή γεύση όπου και έτσι εναλλάχθηκαν μέχρι το τέλος της συλλογής των τραγουδιών κυκλικού χορού. Το μέτρο των περισσότερων κυκλικών χορών ήταν τυπικό για τη νοτιοδυτική Βουλγαρία, 7/8B, 9/8 και 2/4. Η χορογραφία περιλάμβανε τη μετακίνηση του κύκλου με 2-3 φιγούρες σε διάταξη σκακιέρας, μόνο με το βασικό βήμα. Οι κυκλικοί χοροί ήταν στοιχειώδης τύποι Arap, Shirto, μέτριος τύπος Daychovo, Maleshesko και 4 φιγούρες Shirto, σύμφωνα με την ανακοίνωση του ακορντεονίστα. Τη μια στιγμή έδιναν στα χέρια έμφαση κινήσεων μαζί με τη μουσική και τις κινήσεις, και την άλλη στιγμή έστριβαν τα κομμάτια των ρούχων τους τεντωμένα προς τα εμπρός. Το 1928, οι χορευτές από το Κοινοτικό Κέντρο Probuda του χωριού Slashten εκτέλεσαν μια συλλογή διαφορετικών μελωδιών Shirto - αυθεντικά, Βουλγαρικά τοπικά τραγούδια και κυκλικούς χορούς. Φορούσαν ενδυμασίες περιλαμβάνοντας το λευκό Μακεδονικό saya, χωρίς μαντίλι στα κεφάλια τους. Οι κάτοικοι του Slashten παρουσίασαν επίσης έναν διαφορετικό και διαφοροποιημένο χαρακτηριστικό, μακεδονικό, αργό και ομαλό αρσενικό κυκλικό χορό με τη συνοδεία του zourlas και του τουμπερλεκιού. Η ομάδα χορού, πάλι από το χωριό Slashten ονομάστηκε «Επικοινωνώντας μέσω του Χορού»,και δήλωσε ότι θα εκτελούσαν τους συγκεκριμένους χορούς για αυτές τις περιοχές για αιώνες. Παρουσίασαν χορογραφικά αρχεία των ήδη αλλαγμένων κυκλικών χορών- Μακεδονικά τραγούδια και σύγχρονη ορχηστρική μουσική. Η ομάδα λαογραφίας τραγουδώντας για το χωριό Tuhovishta ήταν ενδιαφέρουσα για την διαφορετική ενδυμασία της - κοντό μπλε saya, μακρύτερα λευκά πουκάμισα που στις άκρες τους ήταν κεντημένα, παντόφλες στα πόδια τους, χωρίς μαντίλι για το κεφάλι. Άνδρες και γυναίκες τραγούδησαν ένας-ένας και με τις συνοδείες τους, και τα παιδιά παρουσίασαν αρκετά απλούς αλλά αυθεντικούς κυκλικούς χορούς. 7

9 Έτσι στη νοτιοδυτική Βουλγαρία η ορχηστρική συνοδεία των κυκλικών χορών γινόταν με τα zourlas και τα τύμπανα, αν και στις σύγχρονες ορχήστρες το ακορντεόν ήταν προτιμότερο. Η Albena Poyukova από το χωριό Kochan, λέει - ακορντεόν, σφύριγμα αηδονιού, ξύλινα φλάουτα να παίζουν για τα έθιμα των παρθένων δεδομένου ότι οι μελωδίες τους είναι τρυφερότερες. Το Zourlas και τα τύμπανα παίζονται στα τελετουργικά των ελεύθερων ανδρών. Το ταυτόχρονο τραγούδι και ο χορός - τα τραγούδια του κυκλικού χορού - είναι πολύ δημοφιλή στην περιοχή Gotse Delchev. Καθώς οι άντρες χορεύουν κρατούν ο ένας τον ώμο του άλλου, ενώ οι γυναίκες κρατούν τα χέρια τους. Άντρες και γυναίκες χορεύουν μαζί σπάνια και κυρίως στη μετέπειτα εποχή. Στο παρελθόν, απαγορευόταν στις Μουσουλμάνες γυναίκες να χορεύουν κυκλικούς χορούς, αλλά δεν είναι το θέμα μας αυτό σήμερα. Σύμφωνα με τη παράδοση οι αρσενικοί και οι θηλυκοί χοροί εναλλάσσονταν. Οι θηλυκοί συνοδεύονταν με τα τραγούδια, οι αρσενικοί συνοδεύονταν με τα όργανα και έπειτα οι μουσικοί ξεκινούσαν να παίζουν μικτό κυκλικό χορό και χορεύουν όλοι μαζί. Η παράδοση του κυκλικού χορού και του τραγουδιού η οποία δεν έχει αναπτυχθεί και πολύ στη Ροδόπη, δεν έχει εξαφανισθεί τελείως ανάμεσα στους Βούλγαρους που έχουν ασπαστεί το Ισλάμ. Τα τραγούδια κυκλικού χορού πολύ συχνά μετατρέπονται σε παραστάσεις του Bayram. Έχει αποδειχτεί η ενότητα της ορχηστρικής μουσικής μεταξύ των Βούλγαρων Μουσουλμάνων και των Χριστιανών. Η θρησκεία συνέβαλε στη αντικατάσταση της γκάιντας με το ταμπούρλο, αν και η τυπική ορχηστρική μουσική της Ροδόπης δεν έχει αλλάξει. Η μουσική λαογραφία των Βούλγαρων Μουσουλμάνων είναι αρχαία, πιο συντηρητική και κλειστή και επομένως πιο αντιπροσωπευτική για το τοπικό μουσικό ύφος. Μερικά τραγούδια για την Peperuda (πεταλούδα),το τελετουργικό «Vay Duduley» άγνωστο ανάμεσα στο γειτονικό Χριστιανικό πληθυσμό, είναι κάποια αντιπροσωπευτικά παραδείγματα. Η παράδοση του τραγουδιού στην περιοχή Gotse Delchev έχει συντηρήσει καλύτερα το τραγούδι της Δυτικής Ροδόπης και εδώ μόλις εμφανίστηκε ένα σχήμα τραγουδιού o= μοναδική μορφή τραγουδιού - τα τραγούδια «στα ύψη» από το Dolen και το Satovcha. Τα τραγούδια μιλούν για την καλλιέργεια και την αγάπη, είναι κυρίως τραγούδια που ακούγονται κατά τη διάρκεια της εργασίας (συγκομιδή, σκάψιμο με σκαπάνη, κ.λπ.), και συναντιούνται στα γαμήλια τελετουργικά και όχι τόσο συχνά στον κυκλικό χορό όταν μια ομάδα γυναικών τραγουδά τη μελωδία και μια άλλη ομάδα «ομιλίας» με συγκεκριμένους υψηλούς ήχους επιφέρει μοναδικά ακουστικά αποτελέσματα. Τραγούδια και χοροί τελετουργικών και εθίμων. Το προ-χριστιανικό και προ-ισλαμικό εθνοπολιτιστικό κεφάλαιο των Βουλγάρων είναι το ίδρυμα στο οποίο δημιουργήθηκε και αναπτύχθηκε ο πολιτισμός της εθνογραφίας στο Νοτιοδυτικό σημείο Ροδόπης. Στην περιοχή Gotse Delchev,η παράδοση του Βουλγαρικού κυκλικού χορού και τραγουδιού προσαρμόστηκε στη γιορτή Bayram - πολλά τραγούδια του Bayram προέρχονται από την τοπική παράδοση του Βουλγάρικου κυκλικού χορού και τραγουδιού - στην περίπτωση όμως του Gotse Delchev - από την παράδοση βουνού Pirin. Στην κεντρική κοινότητα του Kochan έχει δημιουργηθεί μια καλλιτεχνική παράσταση παραδοσιακών τελετουργικών που έχει σχέση με το ξεκίνημα της συγκομιδής, πολύ ενδιαφέρον 8

10 και κατά κάποιον τρόπο φυσικά σχετιζόμενο με το πώς οι νέοι γνωρίζονται, αρραβωνιάζονται και «κλέβουν» τις νεαρές κοπέλες. Από την ειδωλολατρική περίοδο έχουν παραμείνει παραδοσιακές πεποιθήσεις που συνδέονται με το νερό και είναι σχετισμένες με ιεροτελεστίες για τη γονιμότητα, τον καθαρισμό και την υγεία - έχουν δυνατό αντίκτυπο στις μετέπειτα πεποιθήσεις. Λυρικά ποιήματα και τελετουργικά που εκτελούνται την Yordanovden (ημέρα της Ιορδανίας), την ημέρα του Jeremiah, την ημέρα του Αγ Γεωργίου και την ημέρα του Enyov (ημέρα του Enyo).Στη δυτική Ροδόπη υπάρχουν τραγούδια σχετικά με τα έθιμα του Pereruda (πεταλούδα) και του Enyovden (τα χωριά Dolen και Satovcha), αλλά είναι μάλλον ποιο συντηρητικά όσον αφορά την τέχνη και η σχέση τους με το τελετουργικό έχει εξασθενίσει. Το έθιμο της προσευχής για βροχή - Peperuda (πεταλούδα), αποκαλούμενο στο Slashten επίσης ως «Kebyo» στοχεύει να προκαλέσει τη βροχή με μαγικό τρόπο σε περίοδο ξηρασίας. Ο πράσινος κισσός είναι κολλημένος στην κορυφή της Peperuda (πεταλούδα) - στο σπίτι της ή κοντά στον ποταμό. Στο Pletena μας είπαν για μια ενδιαφέρουσα εξαίρεση - η Peperuda θα μπορούσε να είναι ένα ορφανό αγόρι και όχι μόνο ένα ορφανό κορίτσι! (Και στο χωριό Dobarsko στο Razlog - «ένα αδύναμο στο μυαλό» μπορεί να είναι ένα αγόρι ή το μωρό της οικογένειας), που φορά ένα πουκάμισο και ξυπόλυτο και το παιδί ποδοπατά και πηδά σε μια θέση που περιβάλλεται από άλλα κορίτσια, κουνώντας τα χέρια. Η ιστορικός Irina Boshnakova λέει (και ο τραγουδιστής Ivanka Kartalova πιστοποιεί), το παιδί τρέχει γύρω από το χωριό και ακολουθείται από τα άλλα παιδία - οι συμμετέχοντες στο τελετουργικό τραγουδούν τα τελετουργικά τραγούδια για τη βροχή, συχνά απευθυνόμενοι προς το θεό «Θεέ, στείλε μας βροχή» // «Αλλάχ να είσαι φιλεύσπλαχνος σε αυτό το ορφανό» και άλλα που περιλαμβάνει το ράντισμα νερού στην πεταλούδα. Αυτό είναι προ πάντων ένα ειδωλολατρικό τελετουργικό ως προς την προέλευση του, τη μορφή και το περιεχόμενό του. Εντούτοις, με την εξασθένιση αυτών των εθίμων και της σχετικής πρακτικής λειτουργίας του, παραμένει μόνο ένα μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ροδόπης και βρίσκει τη θέση του στην ερασιτεχνική τέχνη. Η Teybie Kyoybeshieva, προϊστάμενος της ομάδας από το Tuhovista περιγράφει ένα άλλο τελετουργικό για τη βροχή - το Aminkane. Τα παιδιά μαζεύονται και πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι. Ένα πρόσωπο βγαίνει έξω και ρίχνει νερό. Τα παιδιά λένε: «Έλα εδώ βροχή έτσι ώστε το καλαμπόκι να δώσει σπόρο και να καλύψει την πείνα του ορφανού: Κατόπιν τα παιδιά πηγαίνουν στο σπίτι μιας χήρας και εκείνη πρέπει να τους μαγειρέψει kachamak (αραποσίτι). Μεταξύ όλων των τελετουργικών τραγουδιών, είναι πιο συντηρητικά εκείνα που συνδέονται με το γάμο, το ταίριασμα, τη δέσμευση, τη νύφη που πηγαίνει για νερό και povratki (η πρώτη επίσκεψη της νέας οικογένειας στους γονείς της νύφης). Τα τραγούδια τραγουδιούνται τη γαμήλια ημέρα, και αντίστοιχα κατά τον ξύρισμα του νεόνυμφου, το πλέξιμο των μαλλιών της νύφης, το ντύσιμο, την άδεια για να την πάρει και ο τρόπος που το κάνει, όπως επίσης και το καλωσόρισμα στο σπίτι του νεόνυμφου.στη νοτιοανατολική Ροδόπη τα λυπημένα τελετουργικά τραγούδια τραγουδιούνται «na bulgur» (πέρα από τις ρίζες) και μιλάνε για τη θλίψη του χωρισμού και τη δύσκολη ζωή της γυναίκας της Ροδόπης (χωριό Dolen). Όλα αυτά τα τραγούδια είναι με αργό ρυθμό, και συνοδεύονται από ελαφρύ περπάτημα ή σχεδόν στάσιμους θηλυκούς κυκλικούς χορούς στο poton (μπαλκόνι) ή στην αυλή του σπιτιού της νύφης. Από το χωριό Kochan προέρχεται ένα πολύ περίεργο παραδοσιακό τοπικό έθιμο το «momarya Parvi» ( οι πρώτοι γαμήλιοι φιλοξενούμενοι). Το έθιμο αναφέρεται στην προετοιμασία και στην επίσκεψη μιας ομάδας momari (γαμήλιων φιλοξενούμενων) από την πλευρά του 9

11 γαμπρού στο σπίτι της νύφης. Εκεί εκτελούν μια σειρά προετοιμασιών για τη συγκατάθεση τους ώστε να πάρει ο γαμπρός τη νέα γυναίκα, η οποία μετά θα γίνει «nevesta» (νύφη). Αυτοί οι άνθρωποι διαπραγματεύονται για την προίκα εκ μέρους του κυρίου, του συζύγου. Όταν θα φτάσουν στο σπίτι του γαμπρού, η υποδοχή της νύφης οργανώνεται: ντύνεται με ξεχωριστό ένδυμα για αυτή την περίπτωση και μετά αρχίζει ο αληθινός γάμος, ο οποίος κρατά αρκετές μέρες με πολύ μουσική, κυκλικούς χορούς και διασκέδαση για τους συγγενείς, φίλους, γείτονες και καλεσμένους. Αυτή η συνήθεια έχει αναδημιουργηθεί σε αρκετούς αυθεντικούς κυκλικούς χορούς και γαμήλια τραγούδια που εκτελούνται από δύο ομάδες. Η τελευταία λέξη σε αυτή επικαλύπτεται από τις πρώτες λέξεις της δεύτερης. Εδώ έχουμε δύο παραδείγματα: Мари идиме ви първи момаря, (Ερχόμαστε πρώτοι καλεσμένοι του γάμου) мари идиме ви първи момаря! (Ερχόμαστε πρώτοι καλεσμένοι του γάμου) Мари елате ни първи момаря, (Καλώς ήρθατε, πρώτοι καλεσμένοι του γάμου) Мари елате ни първи момаря, (Καλώς ήρθατε, τελευταίοι καλεσμένοι του γάμου) Мар ша ни дадете ли майшката мома, (Θα μας δώσετε αυτή τη νέα κοπέλα) Мар ша ни дадете ли майшката мома, (Θα μας δώσετε αυτή τη νέα κοπέλα) Мари водите я ваша да си е! (Λοιπόν πάρτε τη, είναι δική σας!) Мари водите я. халал да ви е! (Λοιπόν πάρτε τη, και καλή τύχη!) Невестичко, младичко (Νέα νύφη) Невестичко, младичко джанъм, (Νέα νύφη αγαπητή) зорно ли е в чужда къща? (Είναι άσχημα σε άλλου το σπίτι; Зорно ли е в чужда къща, джанъм, (Είναι άσχημα σε άλλου το σπίτι, αγαπητή зорно ли е, арно ли е. (Είναι άσχημο ή είναι καλό. Не е зорно, не е арно, джанъм, (Δεν είναι ούτε άσχημο ούτε καλό, αγαπητή) не е зорно, не е арно. (Δεν είναι ούτε άσχημο ούτε καλό) Η μικτή λαϊκή ομάδα από το Κοινοτικό Κέντρο «izgrev» του χωριού Valkosel, παρουσίασε τον παραδοσιακό του γάμο, με τραγούδια και κυκλικούς χορούς που εκτελέσθηκαν στην περιοχή. Η παράσταση παρουσιάζει ένα μέρος ενός γάμου από το Valkosel - αντιπροσωπευτικοί, αυθεντικοί κυκλικοί χοροί και με zourlas και τουμπερλέκι, αργή, ατόφια Μακεδονική γαμήλια μουσική, τελετουργικά τραγούδια για κυκλικούς χορούς, χωρίς συνοδεία, και μελωδίες του ύφους της Ροδόπης και του ύφους του Pirin ακολουθούσαν ένα μετά το άλλο. Κορίτσια - τραγουδίστριες τραγουδούν για την κοπέλα με το δαχτυλίδι και ένας βασιλικός διάλογος πραγματοποιήθηκε αντρικό τραγούδι και ύστερα ένα ανταποδοτικό γυναικείο τραγούδι. Η γεύση των τραγουδιών της Ροδόπης συνδυάστηκε με έναν ενδιαφέροντα τρόπο με τον οξύ ήχο που τραγουδιέται από τους άνδρες και τις γυναίκες της περιοχής. Οι συμμετέχοντες φόρεσαν κοστούμια αρκετά παρόμοια με αυτά από το Razlog - το κόκκινο saya με αραιές κόκκινες κάθετες λωρίδες και ρηχό καπέλο με χρυσά νομίσματα στο μέτωπο και ashmak στην κορυφή. Στο κοινοτικό Κέντρο του χωριού Kochan είχε αναπαραχθεί κι άλλος παραδοσιακός γάμος από το Kochan και είχε βιντεοσκοπηθεί. Αυτό το βίντεο παρουσιάζει την πλούσια τοπική μουσική και τη λαογραφία του χορού και έμμεσα - το σχέδιο των κοστουμιών. Στο χωριό Slashten υπάρχουν μάλλινες, υφασμένες, κόκκινες, σχηματισμένες κουβέρτες που συνδέονται με τα γαμήλια τελετουργικά - μια άσπρη φοράδα καλύπτεται με ένα κόκκινο χαλί, το 10

12 οποίο η νύφη οδηγά στο δρόμο για σπίτι του γαμπρού ή όταν κάνει επίσκεψη σε ένα γειτονικό σπίτι (στο χωριό Godeshevo, στο χωριό Slashten). Στα νοτιοδυτικά της Ροδόπης τα γαμήλια χαλιά για τα άλογα γίνονταν από πλεγμένο ύφασμα. Υπήρχαν πλεγμένα γαμήλια χαλιά που ονομάζονταν διακοσμημένα μαλλιαρά χαλάκια και σχεδιάζονταν για το άλογο. Στα χωριά (Slashten, Pletena, Dolen και Satovcha), είχαν την ιδιότητα να καλύπτουν το άλογο της νύφης την ημέρα του γάμου. Λευκά iran κρέμονταν από τα λουριά και ένα μάλλινο χαλάκι έμπαινε στο κεφάλι του. Επίσης υπήρχε λευκό βαμβακερό σεντόνι με διακοσμημένες άκρες prebiri ( με πλεγμένα σχέδια). Η νύφη είναι καλυμμένη από τη μέση και κάτω με το χαλάκι για να κρύψει τα πόδια της (χωριό Slashten). Ενδυμασίες Γυναικείες Ενδυμασίες Η παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά για το χωριό Satovcha περιλαμβάνει τρεις διαφορετικούς τύπους: την αρχαία ενδυμασία με τις δυο ποδιές, το saya - interiya που φοριέται από τη Χριστιανή γυναίκα και τα σαλβάρια, το yashmak και το πέπλο - για τις Μουσουλμάνες γυναίκες. Οι Χριστιανές στο Satovcha και στο Dolen κρατούσαν το χαρακτηριστικό κοστούμι «sayana» με όλα τα ακριβή στοιχεία του. Στο Vaklinovo, στο Kochan και στο Satovcha βρίσκουμε ένα μόνο χαρακτηριστικό κοστούμι για την περιοχή Chech. Αν και έφερε τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του εθνικού κουστουμιού «sayana», ακόμα έχει μερικά χαρακτηριστικά που το διαφοροποιούν. Έχει αλλάξει αμελητέα και κρατείται στην αυθεντική του μορφή. Αποτελείται από σπιτικό φτιαγμένο ύφασμα ή το έτοιμο ύφασμα (interiya ή aladzha) φτιαγμένο από ψεύτικο ύφασμα ή aladzha που είναι παρόμοιο με το saya, ραμμένο από έτοιμο ύφασμα μεταξιού με ευρέως κάθετες λωρίδες που είναι κυρίως χρωματισμένες σε θερμά χρώματα, κόκκινο (alino ή giviziyno) και με μια μίξη του πορτοκαλί(kamenichavo).το σχέδιο είναι όπως του «saya». Παρ όλα αυτά, αντίθετα από το saya έχει δύο βαθιές τομές που φθάνουν σχεδόν στο ισχίο και αυτές οι δυο τομές μετασχηματίζουν το μπροστινό μέρος του saya σε δύο μεμονωμένα στοιχεία. Αυτές οι δύο σχισμές που επεκτείνονται στα ισχία είναι μοναδικές για το Chech και δίνει έμφαση στην ομορφιά της γυναικείας φιγούρας στη Ροδοπη. Το saya μπορεί να είναι πολύχρωμο ή μονόχρωμο με μάλλινο πλέξιμο. Κάτω από το saya φοριόταν ένα μακρύ άσπρο πουκάμισο. Δεδομένου ότι σε αυτήν την περιοχή το κέντημα δεν έχει κανένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό γνώρισμα, το τελείωσαν πάντα με μια πλούσια δαντέλλα. Το κύριο χρώμα του πουκάμισου ήταν άσπρο. Το λευκό είναι χαρακτηριστικό για τη Βουλγαρία γενικά, αλλά σε αυτήν την περιοχή συνδέεται με την κληρονομιά πριν από την ισλαμική περίοδο. Στο saya τέθηκε το αποκαλούμενο kasak, το οποίο υπάρχει ακόμα. Συνήθως περιλαμβάνει δύο σχέδια. Για τις ανύπανδρες γυναίκες κουμπώνεται με ένα κουμπί στο χαμηλότερο σημείο έτσι ώστε η αποτυχία της γυναίκας να φαίνεται. Για τις παντρεμένες γυναίκες είχε πολλά κουμπιά. Το kasak διακοσμήθηκε επαναλαμβανόμενα με το μάλλινο πλέξιμο και τη χρυσή δαντέλλα για τα επίσημα ενδύματα. Α. Bektasheva, χωριό Pletena: στο θηλυκό κοστούμι προστίθεται το 11

13 αποκαλούμενο setra, το οποίο φοριέται το χειμώνα. Μοιάζει με τα σημερινά κοντά παλτά. Είναι πάντα μάλλινο και από βελούδο με μαλλί. Το πουκάμισο αποτελείται από κεντημένο λευκό ύφασμα. Το saya μπορεί να είναι πολύχρωμο ή μονόχρωμο πλεγμένο από μαλλί. Το πουκάμισο αποτελείται από κεντημένο λευκό ύφασμα. Το saya μπορεί να είναι πολύχρωμο ή μονόχρωμο πλεγμένο από μαλλί. Ήταν άκαμπτο με vaza (αλυσίδα) σε διάφορα χρώματα. Ένα άλλο στοιχείο των ενδυμάτων, που υπάρχει μέχρι σήμερα ήταν το διακοσμημένο μάλλινο τριγωνικό μαντίλι, το οποίο φορέθηκε στη μέση και τόνιζε τα ισχία της γυναίκας. Ήταν άκαμπτο με το vaza (σε σειρά) σε διαφορετικά χρώματα. Κατόπιν φοριόταν μια ζώνη, που ήταν πλεγμένη ή είχε υφανθεί, συνεχόμενα διακοσμημένη με χάντρες, μικροσκοπικά ασημένια νομίσματα και τελείωνε με την πόρπη της ζώνης. Στο μπροστινό μέρος, εκεί που τα δυο μέρη του (saya) ενώνουν, μια μακριά υφασμένη ποδιά κατεβαίνει, με την οποία η βουλγαρική γυναίκα αποκάλυψε τη δημιουργική φαντασία της συνδυάζοντας χρώματα και μορφές. Συνήθως το σχέδιο της υφασμένης ποδιάς διαμορφωνόταν με το χρωματισμένο luri (οριζόντιες λωρίδες),και τα επικρατούντα χρώματα ήταν το θαμπό κίτρινο και το giviziyno (έντονο κόκκινο). Κατόπιν ακολουθεί πράσινο στην ποικιλομορφία του, το blagoto (ροζ), και το kamenichavoto που αντιπροσωπεύει τα υπόλοιπα χρώματα της φύσης. Πλεκτές πολύχρωμες μάλλινες κάλτσες που φθάνουν λίγο επάνω από τον αστράγαλο, με ξεχωριστά σχέδια και χρώματα φοριόνταν στα πόδια. Μόνο κατά τη διάρκεια των διακοπών οι ανύπανδρες γυναίκες φορούσαν konduri (παπούτσια). Το μαντίλι για το κεφάλι ήταν επίσης πολύχρωμο. Το κεφάλι καλυπτόταν με αρκετά συνηθισμένο τρόπο - το yashmak είναι ένα τετραγωνικό κομμάτι υφάσματος με διαστάσεις 1-1.5, και διπλωνόταν τριγωνικά και έδενε κάτω από το πηγούνι, και στο Satovcha - στο πίσω μέρος του λαιμού. Τα κορίτσια (νεώτερα από 14 χρονών) δεν φορούν το μαντίλι για το κεφάλι. Στο χωριό Slashten το χρώμα των μαντίλιων των ανύπανδρων γυναικών είναι άσπρο και το χρώμα των παντρεμένων γυναικών είναι μαύρο. Το κοστούμι της νύφης κατά τη διάρκεια του γάμου αποτελείται από κόκκινα preves, ασημένια διακοσμητικά για το κεφάλι και πόρπες ζωνών. Το αποκαλούμενο prezraknitsa είναι συνηθισμένο για το Satovcha - είναι ένα άσπρο κομμάτι υφάσματος με διακοσμημένες άκρες, πεσμένο πάνω από τους ώμους της νύφης και το κρατά στο μπροστινό μέρος του σώματός της. Ένα από το διακοσμητικά για το κεφάλι, το αποκαλούμενο tepelak είναι πολύ ενδιαφέρον και για την ενδυμασία των Μουσουλμάνων γυναικών και των Χριστιανών σε εκείνη την περιοχή. Αυτό είναι ένα επίπεδο και σχηματισμένο σαν αψίδα και διακοσμείται με σχέδια φυτών. Τοποθετείται στο μέτωπο και πολύ συχνά ράβεται πάνω σε ένα κυλινδρικό καπέλο ή σε ένα μαντίλι για το κεφάλι, και στην κορυφή ελάχιστα πιο πάνω τοποθετείται το δεύτερο κόκκινο μαντήλι. Στο Kochan, στο Vaklinovo και σπανιότερα στο Satovcha, οι γυναίκες φορούν tepelaks τα οποία είναι φτιαγμένα από ασήμι ή άλλο υλικό και από κάτω από αυτά τοποθετείται μια ειδική τσόχα για άνεση. Στην πλευρά του μεταλλικού μέρους υπήρχαν μικρές τρύπες στις οποίες κρέμονταν διάφορα διακοσμητικά, κυρίως χρυσά και ασημένια νομίσματα και στο κέντρο ακριβώς κάτω από το μέτωπο φοριόταν ένα χρυσό νόμισμα ( συνήθως pendulira), το οποίο εξέφραζε τη θέση της γυναίκας. Για το χωριό Pletena είναι συγκεκριμένο, ονομάζεται «pulavi yashmaks» - ένα άσπρο μαντίλι για το κεφάλι και στην κορυφή του καπέλου, στο μέτωπο διακοσμείται με πολλές χάντρες και χρυσά νομίσματα. 12

14 Το μεταλλικό κάλυμμα φοριέται για το glavenitsi, που το εκλαμβάνουν ως πρόταση γάμου ή συμφωνία η οποία πραγματοποιήθηκε - ένα μέρος μόνο έχει μείνει (χωριό Dolen) - και αυτό είναι πόρπες, βραχιόλια, δαχτυλίδια, κ.λ.π. Αυτά φοριούνται από τον μέλλοντα γαμπρό κατά τη διάρκεια του αρραβώνα, δηλαδή,συνήθως δύο - τρία χρόνια μέχρι το γάμο. Ένα από τα υποχρεωτικά δώρα από τον αρραβωνιαστικό στην αρραβωνιαστικιά είναι μια ζώνη με πόρπες. Σύμφωνα με τα ιστορικά στοιχεία, στο νοτιοδυτικό μέρος της Ροδόπης και κυρίως στην περιοχή του Chech, οι θηλυκές ενδυμασίες εμπνεύστηκαν κυρίως από τις Ισλαμικές παραδόσεις. Αυτό αναφέρεται κυρίως στα shalwars ( χαλαρό Τούρκικο παντελόνι) και στο yashmak. Άλλα στοιχεία των ρούχων της προ- Ισλαμικής περιόδου έχουν μείνει άθικτα. Υπάρχει κάτι διαφορετικό στα αυθεντικά shalwars. Οι γυναίκες από τα χωριά Kochan, Satovcha, Pletena και Vaklinovo φορούν περισσότερα φαρδιά shalwars, τα ονομαζόμενα karmi, τα οποία τελειώνουν στα πόδια με 4-5 εκατ. γεμάτο με άφθονες δαντέλες πλεγμένες και στριμμένες (vazi). Τα χρώματα των shalwars ποικίλλουν. Στην αρχή φτιάχνονταν από ραμμένο ύφασμα, και έπειτα από έτοιμο ραμμένο ύφασμα, που ήταν κυρίως το βελούδο. Εγκωμιάζονται στους στοίχους των τοπικών τραγουδιών όπως το Nayle and Golyam si Bayram otide (το μεγάλο Bayram έφυγε). Εδώ είναι δύο παραλλαγές των κειμένων του δεύτερου τραγουδιού: «Το μεγάλο Bayram έφυγε, το μικρό πρόκειται να έρθει. Αλλά δεν θα το συναντούσα αφού δεν έχω κανένα kasachi. Kasachi ή shalwars Το μεγάλο Bayram έφυγε, το μικρό πρόκειται να έρθει. αλλά δεν θα ερχόταν αφού δεν έχω παπούτσια δεν έχω παπούτσια, καθόλου παπούτσια εδώ και καιρό. (Χωριό Pletena, ένα τραγούδι για το τέλος του πρώτου Bayram) Με τη συνοδεία του δευτέρου τραγουδιού( το οποίο είχε το χαρακτηριστικό ήχο της Ροδόπης) το τραγούδησε μια γυναίκα από το χωριό Pletena, ( η ιστορικός του τόπου Irina Boshnakova μας έφερε σε επαφή) και έδειχνε έναν αργό γυναικείο κυκλικό χορό, ο οποίος έμοιαζε να πηγαίνει και στις δυο κατευθύνσεις. Στο παρελθόν, οι γυναικείες ενδυμασίες των Μουσουλμάνων γυναικών στο χωριό Dolen και το χωριό Slashten, θεωρούνταν ως επίσημο ένδυμα, και δεν ήταν υποχρεωτικές. Αυτές περιλάμβαναν ένα πέπλο από μαύρο βαμβακερό ύφασμα, με τη σχισμή του saya, και ήταν ανοικτό μπροστά και στη μέση. Το πέπλο φορέθηκε από τις νέες γυναίκες κατά τη διάρκεια του glavezh (δέσμευση) ή όταν παντρεύονταν, καθώς επίσης και κατά τη διάρκεια των επίσημων επισκέψεων και των ταξιδιών. Το πέπλο φοριόταν συχνότερα με φούστες tucker up,οι οποίες είναι παρόμοιες με το klashnik. Πιο πρακτικά και καθημερινά στοιχεία των ρούχων ήταν το iram και το anteria ( φουσκωτό σακάκι) το οποίο είχε φτιαχτεί από aladzha και τα αμάνικα kasaks και ευθυγραμμίζονταν με μπλε πλεξίδες στην άκρη οι οποίες ήταν φτιαγμένες από μαύρο ύφασμα μαλλιού ή μεταξιού και φοριόταν μόνο από τις νύφες( χωριό Slashten). Αυτά τα αρχαία ρούχα ξεπεράστηκαν όταν εισήχθησαν οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στη ζωή των τακτοποιημένων περιοχών στην περιοχή Gotse Delchev και αντικαταστάθηκαν από πιο μοντέρνα και αποκαλυπτικά ενδύματα. 13

15 Ένα σημαντικό μέρος των ενδυμάτων των κοριτσιών και των νέων γυναικών ήταν τα λαμπερά μεταλλικά στοιχεία, τα περιδέραια, και οι πόρπες ζωνών- «Η γυναίκα χωρίς περιδέραια και βραχιόλια δεν είναι γυναίκα». Τα έφτιαχναν μόνες τους, είπε ο Ibrim Dzhildzhov από το χωριό Satovcha. Στη μέση φοριέται μια μάλλινη ζώνη και ένα κόκκινο σημείο με πολύχρωμες ρίγες. Η ποδιά αποτελείται από μάλλινο ύφασμα ποικίλων χρωμάτων με οριζόντιες λωρίδες. Τα γυναικεία κοστούμια συμπληρώνονται από κίτρινες και μαύρες παντόφλες. Τα παπούτσια ήταν για τους πλουσιότερους. Ένα άλλο παραδοσιακό και αρκετά νεοφερμένο κοστούμι saya καθιερώνεται στα χωριά της περιοχής - περιλαμβάνει ένα πουκάμισο, δαντέλλα στην άκρη των μανικιών και των φουστών, με βελουδένιο σακάκι - που ευθυγραμμίζεται και ολοκληρώνεται στο μήκος του γονάτου. Στην αντρική φορεσιά επικρατεί το μαύρο χρώμα - φορούσαν άσπρα φαρδιά πουκάμισα (όπως οι tunics), μαύρα ή καφέ μάλλινα παντελόνια που έφταναν μέχρι τον αστράγαλο και τα φορούσαν είτε με κάλτσες είτε με περικνημίδες. Επίσης φορούσαν κόκκινη ζώνη, σακάκι χωρίς μανίκια που είχε μπλε σκούρο, μαύρο ή καφέ χρώμα, και τα μανίκια ήταν πλεγμένα και στερεωμένα ( το σχέδιο ακολουθούσε τη μορφή του σώματος). Οι νέοι άνδρες επίσης φορούσαν μεταξωτό σακάκι με λωρίδες. Η ανδρική ενδυμασία ολοκληρώνεται από ένα επίπεδο καπέλο (capa) και σανδάλια. Σύμφωνα με τον Adem Kyoybashiev, ο οποίος ήταν ακορντεονίστας από το χωριό Tuhovishta, «το παλαιό κοστούμι» αποτελείται από ένα μαντίλι για το κεφάλι, ένα φουσκωτό σακάκι (anteria) και γεμάτους-χαμηλά γλουτούς (poturi). Η Teybie Kyoybeshieva, επικεφαλής της λαϊκής ομάδας του χωριού Tuhovishta, περιγράφει τη σύνθεση του κοστουμιού τους - κάλτσες, μαντίλι για το κεφάλι (shamiya), και Iram (ποδιά, που υφαίνεται σε έναν αργαλειό), η οποία ήταν κεντημένη σε μπλε και κόκκινο χρώμα. Στο χωριό Pletena πιστεύουν ότι «το pulaviat yashmak» είναι ένα μοναδικό στοιχείο της ενδυμασίας τους - το γυναικείο άσπρο μαντίλι με πούλιες και με μικρές χάντρες, θύμιζαν ένα άλλο tepelak αφού ήταν φτιαγμένη ενδυμασία, όπως το tepelak που μου παρουσίασε η Tony Bektasheva, το οποίο άνηκε στη μητέρα της και είναι πάνω από 60 χρονών. Το επίπεδο κυλινδρικό καπέλο στο οποίο πολλές φορές ραβόταν το tepelak, είχε μια μπλε φούντα στο μέτωπο και αυτό συμβόλιζε την Ισλαμική θρησκεία. Ο Nadzhomi Arnaudov από το χωριό Pletena απαρίθμησε τα στοιχεία του τοπικού κοστουμιού δηλ. ένα πουκάμισο, ένα saya, ένα setra (κοντό σακάκι) και το yashmak, και είπε ότι τα περισσότερα ενδύματα δημιουργήθηκαν από φυτά και η διακόσμηση τους αποτελούνταν κυρίως από πλεκτά, δαντέλες και τσόχα. Ο Baadin Musov, από το χωριό Valkosel, δήλωσε ότι αν ρίξουμε μια ματιά στα παραδοσιακά ρούχα, σήμερα μόνο οι μεγαλύτερες γυναίκες φορούν μαντίλι στο κεφάλι. Καθορίζει το τοπικό παραδοσιακό κοστούμι ως «πολύχρωμο» - με ελαφρύτερα χρώματα για τις νέες γυναίκες και πιο σκοτεινά για τις ηλικιωμένες. Οι γυναίκες φόρεσαν επίσης παλτά, τα αποκαλούμενα shutatsi/shopeta, τα οποία ήταν διακοσμημένα με χρυσά νομίσματα. Η διακόσμηση στα πουκάμισα και στα ρούχα ήταν πολύχρωμη με κεντήματα. Τα ανδρικά ρούχα πλέκονταν. Zvezditsa Pachedzhieva, χωριό Slashten: Οι ανύπανδρες γυναίκες δεν φορούσαν μαντίλια, αλλά μόνο οι παντρεμένες. Οι επιπρόσθετες διακοσμήσεις (πόρπες και άλλα) τοποθετούνταν σε γιορτές. Τα κοστούμια ήταν διακοσμημένα με κεντητά και οι χρωματισμοί πήγαιναν σύμφωνα με τη ηλικία- από ελαφρύτερες σε σκοτεινότερες σκιές και οι αποχρώσεις του κόκκινου ήταν κύριες: πόρπες, πλέξιμο και ζώνες. Η Albena Poyukova από το χωριό Kochan προσθέτει ότι η γυναικεία ενδυμασία έγινε πιο ανάλαφρη με το πέρασμα των χρόνων εξαιτίας του βάρους του και της έλλειψης άνεσης φορώντας το στη καθημερινή ζωή. Η Albena Poyukova το καθορίζει ως 14

16 συγκεκριμένο και «ολοκληρωτικά τοπικό». Επισημαίνει το αποκαλούμενο «koshak» - οτι μόνο σε αυτήν την περιοχή η ποδιά υφαίνεται από νήμα. Ο Naum Strandzhev από το χωριό Satovcha - αποκλειστικά για το κοστούμι τα κόκκινα χρώματα και το πλέξιμο εξουσιάζουν, τα οποία συμπληρώνονται από τις πόρπες. Ανδρικές Ενδυμασίες Σε αυτήν την συγκεκριμένη περιοχή, η ανδρική ενδυμασία ανήκει στο μαύρο χρώμα. Σύμφωνα με την παράδοση στο Gotse Delchev το χρώμα που επικρατεί είναι το μαύρο. Αποτελείται από μαύρο, καφέ και ανοιχτό καφέ μακρύ παντελόνι, - tunic όπως το πουκάμισο, και στην κορυφή περιτριγυρισμένο από μια φαρδιά ζώνη και (καφέ, μπλε, κόκκινο) σακάκι. Στα πόδια- κάλτσες, σανδάλια ή παπούτσια. Στο χωριό Slashten, παραδείγματος χάριν, για τον γαμπρό το πανωφόρι είναι υποχρεωτικό ως ενδυμασία, αφού απεικονίζει τη δεξιοτεχνία ή τις υλικές ικανότητες του ατόμου: ένα χειροποίητο παλτό με μακριά μανίκια. Μεταξύ των επίσημων ανδρικών ενδυμάτων, το ρούχο του γαμπρού είναι το πλουσιότερο όσον αφορά τη δομή του και τη διακόσμηση του. Γύρω από το λαιμό του φοράει ένα κεντημένο ύφασμα που πέφτει μέχρι το στέρνο του- Ένα κεντημένο ύφασμα που πτυχώνεται στη ζώνη του. Λουλούδια είναι κολλημένα στο στέρνο του, πίσω από το αυτί του και στο γούνινο καπέλο (χωριό Slashten). Τα πλουσιότερα γαμπριάτικα ρούχα ήταν κομμένα πλουσιοπάροχα με πλεγμένα chepkeni ή γούνινα-ευθυγραμμισμένα παλτά. Οι Αφηγητές Οι θαυμάσιοι οικοδεσπότες μας, οι ειδικοί, οι τοπικοί επικεφαλείς, οι πληροφοριοδότες και οι πολύτιμοι συνεταίροι μας πάνω στη μελέτη των χορών λαογραφίας ήταν :Antoaneta Bektasheva (Pletena), Albena Poyukova (Kochan), Naum Velichkov Strandzhiev, ένας επικεφαλής της αυθεντικής ομάδας εθνογραφίας στο Γενικό Λύκειο St. St Cyril και Methodius στο Satovcha, Sai Saitov (Valkosel) Irina Boshnakova - ιστορικός και πεθερά της Irina Στο Satovcha η Ivanka Kartalova, τραγουδίστρια και ιδρύτρια της θρυλικής ομάδας τραγουδιού «στα ψηλά» και τον κ. Κ. Karakolev - δάσκαλος, τοπικός ιστορικός. Η συλλογή του μουσείου στο Vaklinovo μας παρείχε βίντεο με παρουσιάσεις κυκλικών χορών και τοπικών ενδυμασιών. Πραγματοποιήθηκε μια ταινία για τη συμμετοχή της ομάδας από το Kochan σε μια τηλεοπτική λαογραφική εκπομπή όπου υπήρχαν κυκλικοί χοροί, όργανα και τραγουδιστές. Δυστυχώς, δεν υπήρχε καθόλου χρόνος να δοθεί λεπτομερής προσοχή στα κοστούμια και τα ονόματα των μερών, των στοιχείων και των λειτουργιών τους. Εάν χρειάζεστε οποιαδήποτε πληροφορία για τις παραδόσεις και την ιστορία του Kochan επικοινωνήστε με τον Lilka Ayvazov - ένας πρωτοπόρος της διατήρησης και της παρουσίασης του τοπικού θησαυρού λαογραφίας. Συνδυάζει πολλαπλές δεξιότητες - ιστορικός, δάσκαλος, τοπικός ιστορικός, ακορντεονίστας, πιανίστας πρόβας της λαϊκής ομάδας του Kochan. Όταν κάποιος μελετά τους τοπικούς λαϊκούς χορούς, είναι σημαντικό μαζί με τις επόμενες κινήσεις του να γνωρίζει την ιστορία του συγκεκριμένου χορού, σε τι περίσταση χορευόταν και ποιος τον εκτέλεσε, ποια είναι η σχέση μεταξύ των ρούχων και των εκτελεστών και ποιος ήταν ο ρόλος τους στα έθιμα., Δυστυχώς, με το πέρασμα των χρόνων, αυτές οι πληροφορίες εξασθενούν γρήγορα. Ο Ayse Drenkova, από το χωριό Pletena, ξέρει και μπορεί να παίξει το Aydar avasa, και το Nebet - που εκτελείται με zourlas και τύμπανο, καθώς επίσης και τον Τουρκικό κυκλικό χορό - 15

17 Chanakta kalia. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι η λαογραφία της περιοχής shopski έχει διαπεράσει το Chech με τον κυκλικό χορό Petrunino. Οι μικτοί χοροί οι οποίοι εκτελούνται είναι ο Aydar avasa,ο Bovo ένας τύπος Shirto και ο Υuch avak είναι ανδρικός κυκλικός χορός. Οι εκτελεστές ονομάζονται παίκτες, ο χορός παιχνίδι. Το παιχνίδι αναφέρεται κυρίως στα παιδιά. Για τις εθελοντικές γιορτές δεν παίζονται κυκλικοί χοροί αλλά κυρίως τραγουδιούνται τραγούδια. Το πέπλο εδώ ονομάζεται yashmak- άσπρο μαντίλι για το κεφάλι διακοσμημένο με πούλιες που ονομάζονται pulove - pulav yashmak. Το shamia (μαντίλι) είναι πάντοτε λευκό. Ένα χειροποίητο ή ένα έτοιμο tepelak φοριέται στο κεφάλι και το shamia πάνω από αυτό. Η κυρία Bektasheva μας έδειξε ένα μοναδικό χειροποίητο tepelak το οποίο είναι πάνω από 60 χρονών και άνηκε στη μητέρα της. Το κεφάλι είναι καλυμμένο έτσι ώστε το μαντίλι να δένεται στο πίσω μέρος του κεφαλιού. Ο N. Strandzhev λεέι ότι οι κυκλικοί χοροί παίζονταν την St. George's Day, το Bayram και το Πάσχα. Η Z. Pachedzhieva από το χωριό Slashten λέει: Ο Dramsko, οι κυκλικοί χοροί Pravo και Shirto είναι οι ευρύτατα διανεμημένοι στην περιοχή μας. Το Zaeshkata είναι μόνο αρσενικός κυκλικός χορός. Το Svatba (γάμος), το Pryadoy, το Syunet και το Molitva za dazhd (προσευχή για τη βροχή) είναι μεταξύ των αγαπημένων. Η Α. Bektasheva, από το χωριό Pletena προσθέτει: Παίζονται στο Bayram, στις γαμήλιες ημέρες και στις εθελοντικές γιορτές. Παίζονται στο Bayram και στις γαμήλιες μέρες. Την ημέρα του Bayram, οι νέες γυναίκες στέκονται σε σειρά και τραγουδούν «Ago, Syuleyman», «Oti si Fatme plakala» (γιατί κλαις, Fatme» και αυτός ο χορός ονομάζεται «Na prachka» (πάνω σε ραβδί). Τα τραγούδια «Nevestichko mladichka» (νέα νύφη), «Pukni se tresni momina mayko» (κλάψε και φώναξε, μητέρα της νύφης) κ.λπ. Ένα τραγούδι τραγουδιέται σε αυτό το Bayram «Το μεγάλο Bayram έχει έρθει, το μικρό Bayram θα έρθει επίσης» (Kurban Bayram). Ο γυναικείος κυκλικός χορός Ayshinite buzi (τα μάγουλα της Ayshe's) είναι επίσης διαδεδομένος- πολλοί αφηγητές από διαφορετικούς οικισμούς. Ibrom Alilov Dzhildzhov Eheto (πάνω από 80 χρονών) Εάν μια νέα γυναίκα δε φοράει βραχιόλια και περιδέραια δεν είναι γυναίκα. Οι γυναίκες έφτιαχναν τα κοσμήματα μόνες τους. Η νύφη είναι στολισμένη με τα varaks και το pulove. Οδηγά ένα άλογο για να προσελκύσει το γαμπρό. Ο αδελφός ή ο θείος της την κρατά στο άλογο. Ο γαμπρός είναι ο πρώτος που θα σηκώσει το νυφικό της πέπλο. Η νύφη παίρνει νερό για καλή υγεία και καλή τύχη. Ο γαμπρός δέχεται ως δώρο αρραβώνων κάλτσες. Επί τρεις μέρες τα zourlas παίζουν:1) zourlas, 2) η νύφη πηγαίνει στο νέο της σπίτι, 3) κυκλικοί χοροί παίζονται και η νύφη ξεκουράζεται στο σπίτι. 16

18 Τα τραγούδια του Chech Daniel Ivanov Καθηγητής μουσικής στο εθνικό γυμνάσιο Αρχαίων Γλωσσών και Πολιτισμού και δημιουργός Τα τραγούδια «στα υψηλά» Κάθε φορά που ακούω αυτό το παλαιό τραγούδι, έρχεται στο μυαλό μου μια ασαφής σκέψη και πλημμυρίζομαι από ένα άγνωστο συναίσθημα. Σε αντίθεση με τη λογική, τη ρουτίνα, ακόμη και τις διακοπές, αυτό το τραγούδι με κάνει να ταξιδεύω σε ένα βαθύ και κρυμμένο μυστικό που δεν μπορεί να εξηγηθεί από τα λογικά επιχειρήματα. Θα το αποκαλούσα ακόμη και «βουντού» του ήχου. Το συναίσθημα είναι τόσο συγκινητικό όπως η εκλεκτή πηγή, όπως το πόσιμο νερό από την πηγή. Στις αρχές της δεκαετίας του '50 η διάσημη λαογράφος Rayna Katsarova βρήκε κατά τύχη, περιοδεύοντας γύρω από την περιοχή του Pirin και της Ροδόπης, αυτό το μοναδικό τραγούδι. Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1951 έφερε μαζί της έναν άγνωστο ερευνητή, έναν συλλέκτη τραγουδιών από όλο τον κόσμο που ήρθε κουβαλώντας μόνο μια τσάντα στον ώμο του, και με ένα μικρόφωνο κατέγραψε τη μουσική από τα διαφορετικά μέρη της Βουλγαρίας, συμπεριλαμβανομένων των τραγουδιστών της Ορχήστρας Philip Kutev. Αυτό το τραγούδι με τέσσερις φωνές από το χωριό Dolen και το χωριό Satovcha εισήχθηκε στη συλλογή του Allan Lomax «Η Λαϊκή και Πρωτόγονη μουσική του κόσμου». Το επιζών Κοινοτικό Κέντρο στο Satovcha διατηρεί και επεκτείνει την ομάδα για το «υψηλό τραγούδι». Στη δεκαετία του '50 του τελευταίου αιώνα, πολλές γυναίκες από το χωριό Dolen παντρεύτηκαν στο τότε Satovitsa και δημιούργησαν την ομάδα Satovcha «στα υψηλά»: Η Stoyanka Pavlova, η Geza Karamiteva, η Ivanka Kartalova, η Galya Mavrodieva, η Vera Popova, η Zlata Nacheva, η Katerina Popova,η Yordanka Popova και η Maria Chobanova ήταν οι πρώτες. Σήμερα, αυτή η ομάδα έχει ένα τμήμα νεολαίας και επικεφαλής είναι η Katerina Kodjamanova τραγουδίστρια και χορογράφος. Τα βραβεία τους, οι συμμετοχές και οι επιτυχίες τους καθ' όλη τη διάρκεια των ετών είναι πάρα πολλά. Είναι υπερήφανες νικήτριες του βραβείου Herder για την αυθεντική τους εθνογραφία. Ελπίζουν να πάρουν τη χρηματοδότηση για να δημιουργήσουν ένα άλμπουμ και ένα CD προκειμένου να αναζητηθούν, να διατηρηθούν και να προωθηθούν τα παλιά τραγούδια. Ο δήμος τους υποστηρίζει, ο ποιητής Lachezar Selyashki έγραψε μια συλλογή βιογραφιών, συνεντεύξεων από τους τραγουδιστές και στίχων, και ο συνθέτης Nikolai Krastilov θα γράψει τις μελωδίες. Το Rodina ΤV έχει γυρίσει μερικά βίντεο ολόκληρης της ομάδας, και τα νέα κορίτσια αντιμετωπίζουν επιτυχώς τις δυσκολίες στην εκμάθηση της ανάκτησης του σωστού ήχου. Η Φύση και η Ιδιαιτερότητα του «υψηλού» 17

19 Αυτά τα τραγούδια κρύβουν ένα αρχαϊκό είδος. Στην πραγματικότητα τα τραγούδια σε δύο φωνές «στα υψηλά» ή «visichkite» είναι τραγούδια που εκτελούνται στο χωράφι, τη στιγμή που εργάζονται στο χωράφι, τη στιγμή της συγκομιδής ή τη στιγμή του σκαψίματος. Συγκεκριμένα, είναι χωρίς ρυθμό, ένας γοητευτικός ήχος από μια ομάδα ήχων όπως το άκουσμα και η παρακολούθηση ενός διαλόγου μεταξύ ενός ατόμου και του βουνού. Η βάση βρίσκεται σε δύο φωνές και δεν υπάρχει κάτι επιπλέον ο ένας τραγουδιστής ξεκινά τη μελωδία και ο άλλος μιλά πάνω σε αυτή. Τέτοιου είδους ομιλίας δεν είναι κάτι ξεχωριστό, εντούτοις μου θυμίζει το ison όταν εμφανίστηκε στα αρχαία χρόνια στη Συρία και την Παλαιστίνη. Μετά αναπτύχθηκε το μεσαίωνα στο Βυζάντιο ως ένα σημαντικό στοιχείο στη μελωδία της θρησκείας. Το ξεχωριστό σε αυτό το τραγούδι βρίσκεται στις φωνές, οι οποίες είναι σε πολύ υψηλή οκτάβα και σχεδόν επαναλαμβάνει την αρχική της. Έτσι δημιουργήθηκε η ονομασία «στα υψηλά» ή «το visichki». Αυτοί είναι πραγματικά μοναδικά τραγούδια της φύσης τους. Η πολυφωνία συνδυάζεται χάρις σε ένα κοινό bordon, το οποίο εκτελείται στα διαφορετικά ύψη ταυτόχρονα από διαφορετικούς τραγουδιστές. Τα τραγούδια «στα υψηλά» έχουν δική τους συγκεκριμένη σημασιολογία. Συνδέεται με δυνατούς ήχους ώστε να καλύψει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση που κυριαρχείται καθημερινά από γυναίκες. Είναι αυτοί οι δυνατοί ήχοι και τα αποτελέσματα που φέρνουν τραγουδώντας για τη γονιμότητα του εδάφους και για τους αγρότες που το καλλιεργούν. Υπάρχουν δημοφιλείς πεποιθήσεις ότι από τη στιγμή που υπάρχει ο ήχος της φωνής του κοριτσιού ή της γυναίκας, δεν θα υπάρξει χαλάζι, ή φυσική καταστροφή ή κάποια ασθένεια στη συγκομιδή. Η φωνή της γυναίκας κρατά το έδαφος καθαρό ώστε να μπορέσει να δώσει μακροχρόνια αγαθά και νόστιμα φρούτα. Το αρχικό ύφος των τραγουδιών «στα υψηλά» στην πραγματικότητα προέρχεται από το χωριό Dolen, και στο χωριό Satovcha αυτό το ύφος παρουσιάστηκε από τους αποίκους και μέχρι σήμερα η παράδοση κρατιέται και μεταφέρεται προς τις επόμενες γενεές. Οι ερμηνευτές λένε Οι ερμηνευτές από την ομάδα «στα υψηλά» παραθέτουν ότι ένα από τα δυσκολότερα στοιχεία σε αυτό το είδος τραγουδιού είναι η ομιλία της δεύτερης φωνής: Είναι δύσκολο όταν η πρώτη φωνή κάνει διακυμάνσεις και η δεύτερη φωνή πρέπει να διακυμαίνεται ενώ μιλά.. Τα τραγούδια, που θα τραγουδήσουμε στη συναυλία, θα είναι πιο αργά και είναι συνήθως τραγούδια του αγρού. Σε άλλα μέρη τα στοιχεία δεν είναι σαν τα δικά μας, είναι φτωχότερα. Σε αυτά τα τραγούδια υπάρχουν αλληλεπιδράσεις μεταξύ της μουσικής της Μακεδονίας, του Pirin και της Ροδόπης. Τα τραγούδια μας είναι τραγούδια της οικογένειας, τα περνάμε από γενιά σε γενιά. Σήμερα, δεδομένου ότι υπάρχουν πολλά δε δημιουργούνται άλλα τέτοια τραγούδια». Η Mariya Tomova Chobanova, η οποία είναι επικεφαλής των ομάδων, μας μιλά για τν ιστορία και την εγκαθίδρυση της ομάδας για το «υψηλό τραγούδι». Στο ρεπερτόριό μας έχουμε περίπου 250 τραγούδια και όλα προέρχονται από το χωριό Dolen και το χωριό Satovcha. Κατάγομαι από το Satovcha και γεννήθηκα στην περιοχή Dikchan την 1η Ιανουαρίου, όταν οι φύλακες του δάσους γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά. Είμαι επικεφαλής της ομάδας εδώ και 10 χρόνια μετά το θάνατο του ιδρυτή μας. Σε αυτό το σημείο πρέπει να 18

20 προσθέσω το όνομα του γραμματέα μας Ivan Bele, ο οποίος με ρώτησε τι θα κάνουμε με την ομάδα, και του είπα ότι δεν πρέπει να ανησυχούμε, η ομάδα θα συνεχίσει να υπάρχει επειδή γνωρίζω ότι οι τραγουδίστριες έχουν επιλεχθεί με βάση των γονιδίων τους. Υπάρχουν ολόκληρες οικογένειες που γνωρίζουν αυτά τα τραγούδια. Έτσι, όποτε η ομάδα μαζευόταν ήταν πολύ χαρούμενος. Παρ όλα αυτά μετά από 2-3 χρόνια πέθανε. Ήταν πολύ λυπηρό αυτό που συνέβη αλλά συνεχίσαμε. Αυτό το μάθαμε και στα παιδιά μας και μια άνοιξη τα πήραμε να τραγουδήσουν μαζί μας και κερδίσαμε το χρυσό μετάλλιο. Δώσαμε το μετάλλιο στα παιδιά έτσι ώστε να είναι χαρούμενα να τραγουδούν. Δε θυμάμαι πότε ακριβώς έγινε αλλά ήταν πριν 4 χρόνια. Δείξαμε για πρώτη φορά ότι η δουλειά της ομάδας θα συνεχιστεί από τους νεότερους. Ήμαστε όλοι χαρούμενοι με τη συμμετοχή μας στο Ανοιξιάτικο Φεστιβάλ της Σόφια. Η Maria μας λέει για αυτά τα τραγούδια ότι τα τραγουδούσαν στο Petrovden στα χωράφια ενώ σκάλιζαν και όταν φύτευαν δάση. Υπάρχουν επίσης τραγούδια για μεγαλύτερες γιορτές όπως το Lazarovden, το Πάσχα και τη μέρα του St George's. Πάντα τραγουδούσαν σε ομάδες, οι οποίες αλληλεπιδρούσαν μεταξύ τους, και αν υπήρχαν 4 vikachki (υψηλές φωνές), το «υψηλό» τραγούδι ξεκινούσε. Η Maria ήταν χρονών όταν άκουσε και έμαθε το πρώτο τραγούδι από τη μητέρα της. Αυτό το τραγούδι ήταν για τη γιορτή Lazarovden. Τα υπόλοιπα τραγούδια του ρεπερτορίου της τα έμαθε από τη γιαγιά της, από τις θείες της και από τον Ilia Terziev, ο οποίος συνείσφερε στην ανάπτυξη και στη διατήρηση αυτού του μουσικού φαινόμενου. Η τραγουδίστρια μας πληροφόρησε ότι τα τραγούδια αυτά είχαν καταγραφεί ώστε να μην ξεχαστούν οι μελωδίες. Είπε με μεγάλη ευαισθησία, ότι τα βράδια που δεν μπορούσε να κοιμηθεί τα τραγούδια αυτά ήταν η θεραπεία της. Αυτή είναι μια απόδειξη του πνευματικού πλούτου που αντιπροσωπεύουν τα «υψηλά» τραγούδια της περιοχής. Στο σπίτι της γιαγιάς Ivanka από το χωριό Satovcha, ήμασταν ευπρόσδεκτοι με μεγάλη χαρά και φιλοξενία. Ενώ η γιαγιά Ivanka μας έλεγε για τη ζωή του τραγουδιού σε αυτή την περιοχή, γνωριστήκαμε με τις ρίζες του «visichki». Στα 85 της χρόνια η τραγουδίστρια αφιέρωσε τα 50 της στο τραγούδι. Είναι η ιδρύτρια της πρώτης ομάδας «υψηλού τραγουδιού». Ξεκίνησε να τραγουδά όταν ήταν 5-6 χρονών, ενώ άκουγε τη μητέρα της να τραγουδά ενώ δούλευε στα χωράφια. Έμαθε πώς να κάνει δεύτερη φωνή ή την αποκαλούμενη «βαριά ομιλία». Έμαθε από μόνη της 4-5 τραγούδια, γεγονός το οποίο αποδεικνύει ότι υπάρχουν "visichki", οι οποίοι ήταν δημιούργημα των τραγουδιστών. Επιπλέον έχει περίπου γραμμένα 100 τραγούδια σε ένα τετράδιο το οποίο κρατάει στο σπίτι. Εξαιτίας της ιδιαιτερότητάς τους αυτές οι μελωδίες δε θα μπορέσουν ποτέ να αποδοθούν από ένα μόνο άτομο. Συνήθως αποδίδεται από 3 γυναίκες. Η γιαγιά Ivanka τόνισε ότι αυτά τα τραγούδια δεν έχουν καταγραφεί και φυλάσσονται στο μυαλό των τραγουδιστών, γεγονός που με τη σειρά του εμπλουτίζει την παράδοση και το φυλά στην ολότητά του. Και επίσης συναντήσαμε μια θαυμάσια συνέχεια της, στο πρόσωπο της εγγονής της Ivanka, η οποία είχε ήδη μάθει το τραγούδι "Kitchitse, kitchitse" (διπλώστε διπλώστε). Ο πλούτος των τραγουδιών της περιοχής Με αυθεντικό λαογραφικό πρόγραμμα μας χαιρέτισε η όμορφη εμπνευστή περιοχή του Dabrash. Ένα μέρος παραδείσιο στο οποίο κάποιος μπορεί να νιώσει πραγματικά τη δυνατή σχέση με τη φύση που όλοι έχουμε από τη μέρα της γέννησής μας. Οι ομάδες που συμμετείχαν στη συναυλία παρουσίασαν με όλη τους την καρδιά και το συναίσθημα το πλούσιο και το ποικίλο ρεπερτόριό τους. Ακόμα, κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας πριν τη συναυλία, ένιωσα για 19