Ιαματικές πηγές στην Ελλάδα Γεωγραφική κατανομή και θεραπευτικές ιδιότητες

Transcript

1 Τμήμα: Ιατρικής Π.Μ.Σ: Δημόσια υγεία ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Ιαματικές πηγές στην Ελλάδα Γεωγραφική κατανομή και θεραπευτικές ιδιότητες Επιμέλεια: Γκόλφη Μαρία Καθηγητής: Καρδαμάκης Δημήτριος

2 «Η φύση είναι ο ιατρός των ασθενειών μας». Ιπποκράτης 5 ος αιώνας π.χ. 2

3 Αφιερώνεται στην οικογένεια μου και ιδιαίτερα στον πατέρα μου, που τα τελευταία δύο χρόνια αντιμετωπίζει ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα υγείας. Ωστόσο δεν σταμάτησε ποτέ να με στηρίζει και να με ενθαρρύνει σε κάθε βήμα της ακαδημαϊκής μου πορείας. 3

4 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον κ. Καρδαμάκη Δημήτριο, καθηγητή Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας του Τμήματος Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών, ο οποίος με τις πολύτιμες συμβουλές του, την αστείρευτη υπομονή του, το φιλόπονο ενδιαφέρον του αλλά και την ψυχολογική του υποστήριξη με καθοδήγησε στην εκπόνηση της παρούσας εργασίας και συνέβαλε στα μέγιστα για την ολοκλήρωση της. Ευχαριστώ θερμά τον κ. Βανταράκη Απόστολο, αναπληρωτή καθηγητή Υγιεινής στο τμήμα Ιατρικής Πατρών, ο οποίος μου έδωσε πολύτιμες υποδείξεις αλλά και γνώσεις όσον αφορά τη μεθοδολογία της διπλωματικής εργασίας. Εκφράζω τις θερμές μου ευχαριστίες στον κ. Καλαβρουζιώτη Ιωάννη, καθηγητή Διαχείρισης Υγρών Αποβλήτων στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, ο οποίος ως συνεπιβλέποντας της διπλωματικής μου εργασίας ανταποκρίθηκε πρόθυμα να συμβάλει στην διεκπεραίωση της. 4

5 Περιεχόμενα Εισαγωγή...7 Περίληψη...8 Abstract....9 Α ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1 ο : Γενικά στοιχεία ιαματικών πηγών 1.1 Ιστορική αναδρομή Γεωγραφική κατανομή στην Ελλάδα Φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά Κατηγορίες Κεφάλαιο 2 ο : Θεραπευτικές χρήσεις των ιαματικών πηγών 2.1 Κατηγορίες παθήσεων και ενδεικνυόμενες ιαματικές πηγές της Ελλάδας Θεραπευτική δράση των θερμομεταλλικών νερών Είδη θεραπειών Υδροθεραπεία Ποσιθεραπεία Εισπνευσιοθεραπεία Λουτροθεραπεία Υδροκινησιοθεραπεία υδρομαλάξεις Πηλοθεραπεία Θαλασσοθεραπεία Ραδιούχα λουτρά Γενικοί κανόνες ιαματικής υδροθεραπείας

6 Β ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Σκοπός...65 Μεθοδολογία έρευνας...66 Ευρήματα.67 Συμπεράσματα Προτάσεις Βιβλιογραφία.80 6

7 Εισαγωγή Η χρήση και η θεραπευτική δράση των ιαματικών πηγών είναι γνωστή από τα αρχαία χρόνια. Ο Ηρόδοτος και ο Ιπποκράτης ήταν οι πρώτοι που παρατήρησαν και περιέγραψαν τα θεραπευτικά οφέλη των ιαματικών πηγών στον ανθρώπινο οργανισμό. Πιο συγκεκριμένα, ο Ηρόδοτος συνιστούσε τη λουτροθεραπεία ενώ ο Ιπποκράτης καθόριζε τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η χρήση των ιαματικών νερών. Η Ελλάδα είναι πλούσια σε ιαματικές πηγές και τα νερά των φυσικών ή ιαματικών πηγών πηγάζουν μέσα από πετρώματα και βράχους που βγαίνουν από τα έγκατα της γης. Τα νερά των συγκεκριμένων πηγών διαφέρουν από τα συνηθισμένα αφενός λόγω της θερμοκρασίας και αφετέρου λόγω της παρουσίας διάφορων μεταλλικών και χημικών στοιχείων τα όποια οφείλονται σε ηφαιστειακές δραστηριότητες, χάρη στις οποίες έχει αναπτυχθεί ένας νέος κλάδος θεραπευτικής αγωγής που είναι η ιαματική υδροθεραπεία. Σήμερα αρκετοί ασθενείς αναζητούν την θεραπεία από τη πάθηση που πάσχουν σε κάποια ιαματική πηγή. Έτσι παρατηρείται η επιστροφή της ιατρικής προς τους φυσικούς τρόπους θεραπείας και την αποδοχή της ψυχοσωματικής θεραπείας, στην οποία συντελεί η ανάπτυξη των λουτροπόλεων. 7

8 Περίληψη Η Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της γεωλογικής της δομής, διαθέτει μεγάλο αριθμό ιαματικών πηγών από τις οποίες κάποιες είναι αξιοποιημένες και άλλες όχι. Οι ιαματικές πηγές διαφοροποιούνται με βάση τα μεταλλικά και χημικά στοιχεία, τη θερμοκρασία του νερού αλλά και τις λοιπές ιδιότητές του. Έτσι υπάρχουν νερά χλωρονατριούχα ή υδροχλωρονατριούχα, όξινα, ραδιούχα, θειούχα κλπ. Με βάση τα στοιχεία αυτά, οι ειδικοί έχουν κατατάξει τις πηγές σύμφωνα και με τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυνται. Στη σημερινή εποχή, με τις νέες τάσεις περί ολιστικής ιατρικής, η παραδοσιακή λουτροθεραπεία έλαβε τη μορφή του Ιαματικού τουρισμού και απευθύνεται όχι μόνο σε ασθενείς-τουρίστες αλλά και στους συνοδούς τους καθώς και σε άτομα υγιή, που επιθυμούν να συνδυάσουν τις διακοπές τους με υπηρεσίες πρόληψης, διατήρησης ή βελτίωσης της υγείας τους μέσω προγραμμάτων ολικής αναζωογόνησης και χαλάρωσης σε σωματικό, πνευματικό και συναισθηματικό επίπεδο. Οι ελληνικές λουτροπόλεις μπορούν να αναπτυχθούν και να εξελιχθούν σε κέντρα τουρισμού υγείας δηλαδή σε κέντρα θεραπείας που να είναι και κέντρα αναψυχής και ηρεμίας για όλες τις ηλικίες αφού οι περισσότερες βρίσκονται κοντά στη θάλασσα και έχουν καλό κλίμα. 8

9 Abstract Greece, because of its geographic location and its geological structure offers a large number of thermal springs, some of which are well-developed while others are not. The thermal springs are differentiated on the basis of metallic and chemical elements, water temperature and other properties. These springs are rich in chlorate or hydrochloric acid, acid, sulphide, radioactive substances etc. Based on these findings, experts have classified these springs in accordance with the illnesses for which they recommended. Nowadays, with the new trends in holistic medicine, traditional spa therapy has taken the form of spa tourism and is aimed not only at tourist-patients but also their companions as well as healthy people who wish to combine their holidays with preventive services, preserving or improving their health through programs of total revitalization and relaxation at a physical, mental and emotional level. Greek spa resorts can be developed and evolved into health tourism centers, a kind of treatment centers that also offer recreational and leisure activities for all ages since most of them are close to the sea and have a good climate. 9

10 ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 10

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 0 Γενικά στοιχεία των ιαματικών πηγών 11

12 1.1 Ιστορική αναδρομή Η ιστορία των ιαματικών πηγών ξεκινά από την αρχαία Ελλάδα. Τα θερμά και τα ψυχρά λουτρά δεν αποτελούσαν μόνο μέσο καθαριότητας αλλά και ένα στοιχείο ιαματικής θεραπευτικής και θρησκευτικής τελετουργίας. Οι αρχαίοι Έλληνες γιατροί, φυσικοί, ιστορικοί και γεωγράφοι ήταν οι πρώτοι που ασχολήθηκαν με τις ιαματικές πηγές και τα μεταλλικά νερά και από τους πρώτους που τις χρησιμοποιούσαν και τις συνιστούσαν για τις θεραπευτικές ιδιότητες τους. Οι Έλληνες ήδη, από το π.x., εκτός από τα ψυχρά λουτρά στις θάλασσες και στα ποτάμια, έκαναν και χρήση του θερμού νερού, το οποίο υιοθέτησαν ως απαραίτητο μέσο σωματικής καθαριότητας και θρησκευτικής προετοιμασίας, ενώ αργότερα το θεωρούσαν ως ειδικό μέσο περίθαλψης και ψυχαγωγικής δραστηριότητας. Ακόμη, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τα θερμά και τα ψυχρά λουτρά απαραίτητα για τη διάπλαση του σώματος και τη διατήρηση της υγείας (Ζαχαρόπουλος, 2001). Ο Ηρόδοτος ( π.χ.) είναι ο πρώτος παρατηρητής ιαματικών πηγών που ανέφερε και συνέστησε τη λουτροθεραπεία να γίνεται σε ορισμένες εποχές του χρόνου και για 21 συνεχείς μέρες. Στο έργο του «Πολύμνια» αφιερωμένο στη μάχη των Θερμοπυλών καταγράφει ότι: «οι Σπαρτιάτες προετοιμάζονται λούζοντας τα σώματα τους στην πηγή για να αντλήσουν δύναμη, ευεξία και πνευματική ηρεμία» (Γεωργιάδης 2005) (Jacob N. et al 2013). Λίγο αργότερα ( π.Χ) ο Ιπποκράτης ο θεμελιωτής της ιατρικής επιστήμης, ονομάσθηκε και «πατέρας της υδροθεραπείας» γιατί ασχολήθηκε με τα φυσικά νερά, το κλίμα και τον περιβάλλοντα χώρο τους. Επίσης έδωσε ερμηνείες και τα αποσύνθεσε από τις θρησκευτικές δοξασίες. Ο Ιπποκράτης τα διέκρινε σε α) σε ελώδη: δηλαδή τα νερά που υπάρχουν στα έλη και τις λίμνες, β) σε όμβρια: τα νερά που σχηματίζονται από την βροχή και γ) σε μεταλλικά εκείνα δηλαδή που αναβλύζουν από πετρώματα. Στο σύγγραμμα του «περί αέρων, τόπων και υδάτων» διαχωρίζει μεταξύ άλλων τα προερχόμενα «εκ πετρωμάτων» ύδατα (μεταλλικά) και καθορίζει τις παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η χρήση τους. Ανέφερε πως «προέρχονται από τα έγκατα της γης», αναβλύζουν θερμά και περιέχουν σίδηρο, χαλκό αργυρό, χρυσό θείο και άλλα μεταλλικά στοιχεία (Ρήγας 2012, Σπαθή 2000). Τη ρωμαϊκή εποχή, οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν την ιδέα των λουτρών από τους Έλληνες και χρησιμοποίησαν την ελληνική λέξη «θέρμη» για τις κτιριακές εγκαταστάσεις, οι οποίες περιλάμβαναν όλους τους τρόπους εφαρμογής των νερών, σε χλιαρά, ζεστά και ψυχρά λουτρά, όπως και χώρους για ξεκούραση και ψυχαγωγία. Έτσι και στη Ρώμη, τα θερμά και τα 12

13 ψυχρά λουτρά χρησιμοποιήθηκαν τόσο για την καθαριότητα όσο και για τη θεραπεία παθήσεων. Σε όλες τις παθήσεις συνιστούσαν την υδροθεραπεία σε συνδυασμό με φυσικές ασκήσεις και δίαιτα (Jacob N. et al 2013). Τα λουτρικά συγκροτήματα κατά τη Βυζαντινή περίοδο έπαιρναν δυο κατευθύνσεις, αυτή των λουτρών καθαριότητας και αυτή της θεραπευτικής αγωγής. Τα δημόσια λουτρά προορίζονταν για τους άπορους πολίτες και τη δαπάνη τους αναλάμβανε η πολιτεία ή χορηγούνταν από πλούσιους ιδιώτες. Τα λουτρά αυτά χωροθετούνταν στα κέντρα των πόλεων, γεγονός που ενισχύει την άποψη ότι επρόκειτο για λουτρά καθαριότητας. Τα λουτρά, τα οποία είχαν ως σκοπό τη θεραπεία των ασθενών κτίζονταν σε προάστια και σε περιοχές όπου υπήρχαν θερμές πηγές. Τέλος, τα ιδιωτικά λουτρά χωροθετούνταν κυρίως στους κήπους των κατοικιών αλλά και στα δωμάτιά τους (Τριβυζα 2000). Την περίοδο του Μεσαίωνα, με τη μετανάστευση των λαών, το πολιτιστικό φαινόμενο της λουτρικής λειτουργίας παρακμάζει. Η τεκμηριωμένη ψυχοσωματική επέμβαση της λουτροθεραπείας αλλοιώνεται και σβήνει σταδιακά, ενώ πολλά από τα εναπομείναντα λουτρικά συγκροτήματα αχρηστεύονται. Εκείνη την εποχή, η έλλειψη νερού αποτελούσε σοβαρό πρόβλημα για τους απλούς πολίτες αφού οι ίδιοι έπρεπε να περιμένουν κάποιες περιόδους ώστε να πάρουν ένα ομαδικό λουτρό για την καθαριότητά τους. Αντίθετα οι εύποροι είχαν τότε το προνόμιο να απολαμβάνουν το ατομικό τους λουτρό σε διάφορες δημόσιες ή ιδιωτικές εγκαταστάσεις (Σαρακιώτης 1999). Επίσης, η καθαριότητα του σώματος και ιδιαίτερα το πλύσιμο των άκρων με τρεχούμενο νερό αποτελεί μέχρι και σήμερα σύμβολο για τους πιστούς μουσουλμάνους. Λουτρά, όμως, που διέθεταν ιαματικές πηγές επικράτησαν και ως θεραπευτική ενότητα πράγμα που σε συνδυασμό με τα θρησκευτικά ήθη και έθιμα, διατηρήθηκαν μέχρι τις μέρες μας και ενσωματώθηκαν σε πολλά σύγχρονα υδροθεραπευτήρια (Σπαθή 2000). Τον 19ο αιώνα, επικράτησε η λουτροθεραπευτική αγωγή. Απέκτησε πολλούς υποστηρικτές δηλαδή ασθενείς και επισκέπτες των λουτρών αλλά και άτομα από ιατρικούς κύκλους οι οποίοι το προώθησαν αρκετά εκείνη την εποχή την υδροθεραπεία για την αντιμετώπιση μιας πάθησης. Τον 20ο αιώνα περίπου, η υδροθεραπεία είχε τα χαρακτηριστικά του ωφελιμισμού. Για το λόγο αυτό, τα υδροθεραπευτήρια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται εντυπωσιακά. Τα υδροθεραπευτήρια εξακολούθησαν να παρουσιάζονται ως «παλάτια» που εξασφάλιζαν ψυχοσωματική ευεξία, καθώς κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, κατάφεραν να διατηρήσουν την πελατεία τους χάρη στην πολύπλευρη λειτουργία τους για φυσική αγωγή, αλλά και για κοινωνική και πολιτισμική δραστηριότητα. Ακριβώς η ίδια ψυχοσωματική και πνευματική ισορροπία επικρατεί και σήμερα στα υδροθεραπευτήρια. Από αυτή την περίοδο 13

14 παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στο εσωτερικό των υδροθεραπευτηρίων καθώς αρχίζει η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας. Επιπλέον σημαντικό ρόλο έπαιξε η ανάπτυξη της φυσικής ιατρικής που σε συνδυασμό με τα ιαματικά λουτρά και τις ιδιότητες που έχουν, άρχισαν να διατυπώνουν το νέο ιδεολογικό μοντέλο του ιαματικού τουρισμού (Παπαδοπούλου 2012). Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα δημιουργούνται όλο και περισσότερα κέντρα λουτροθεραπείας σε εκσυγχρονισμένες πολυτελείς εγκαταστάσεις, που σε συνδυασμό με υπηρεσίες μασάζ, πηλοθεραπείας και άλλων υπηρεσιών τείνουν να αντικαταστήσουν τις φυσικές ιαματικές πηγές. Παράλληλα οι περιοχές και τα νησιά που διαθέτουν φυσικές ιαματικές πηγές εντείνουν τις προσπάθειες να τις εκσυγχρονίσουν με στόχο την αύξηση του τουρισμού (Γεωργιάδης 2005). Σήμερα αρκετοί άνθρωποι, ιδιαίτερα της τρίτης ηλικίας, αναζητούν την θεραπεία από τη πάθηση που πάσχουν σε κάποια ιαματική πηγή. Έτσι παρατηρείται η επιστροφή της ιατρικής προς τους φυσικούς τρόπους θεραπείας και την αποδοχή της ψυχοσωματικής θεραπείας, στην οποία συντελεί η ανάπτυξη των λουτροπόλεων όπως συνέβαινε και στην αρχαία Ελλάδα. 14

15 1.2 Γεωγραφική κατανομή στην Ελλάδα Η Ελλάδα θεωρείται μια από τις πλουσιότερες χώρες σε φυσικές πηγές. Έχει το πλεονέκτημα σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης να συνδυάζει το μεσογειακό κλίμα και τις καθαρές θάλασσες με τις ιαματικές πηγές. Οι ιαματικοί φυσικοί πόροι είναι διάσπαρτοι στην ελληνική επικράτεια, ενώ τα νερά των πηγών διαφέρουν από τα πόσιμα, αφενός λόγω της θερμοκρασίας τους και αφετέρου λόγω της παρουσίας μεταλλικών και χημικών στοιχείων (Γεωργιάδης 2005). Χάρτης: Ιαματικές πηγές στην Ελλάδα Πηγή: (Αγγελίδης2008) 15

16 Ιαματικές πηγές ονομάζονται οι πηγές τα νερά των οποίων έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Τα ιαματικά νερά πηγάζουν μέσα από πετρώματα και βράχους και κατά τη διαδρομή τους μέχρι την επιφάνεια της γης, εμπλουτίζονται σε μεταλλικά συστατικά, στα οποία οφείλεται και η θεραπευτική τους δράση. Για την ακρίβεια, είναι μεταλλικά νερά που περιέχουν διαλυμένα χημικά στοιχεία όπως κάλιο, νάτριο, ασβέστιο, μαγνήσιο, ράδιο, σίδηρο, θείο ή αέρια όπως διοξείδιο του άνθρακα, υδρόθειο, άζωτο, οξυγόνο και υδρογόνο. Για τον λόγο αυτό, οι ιαματικές πηγές μπορούν να ορισθούν ως αλκαλικές, σιδηρούχες, θειούχες, ραδιενεργές κλπ. Επίσης, τα νερά αυτά έχουν διάφορο βαθμό οξύτητας και είναι ή όξινα ή αλκαλικά ή και ουδέτερα (Katsabas and Antoniou 1996). Η ύπαρξη και η γεωγραφική κατανομή των ιαματικών πηγών συνδέονται με την έντονη τεκτονική δραστηριότητα του ελληνικού χώρου, που έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική αύξηση της γεωθερμικής βαθμίδας και τη δημιουργία κατάλληλων διόδων διακίνησης των υπόγειων νερών σε μεγάλα βάθη (Σπαθή 2000). Τα λουτρά και τα ιαματικά νερά, βρίσκονται σε διάφορες περιοχές τη χώρας, γύρω από την παράκτια περιοχή, στο εσωτερικό αλλά και στα νησιά του Αιγαίου. Οι περισσότερες πηγές βρίσκονται στα νησιά (229), ακολουθεί η Στερεά Ελλάδα (156), η Μακεδονία (115), η Πελοπόννησος (114), η Θεσσαλία (57), η Ήπειρος (56) και η Θράκη (25) (Γεωργιάδης 2005). Πίνακας: Κατανομή των ιαματικών πηγών ανά περιφέρεια ή νομό. Πηγή: [Ελληνικός Οργανισµός Τουρισμού. (1996). Λουτροπόλεις και Ιαµατικές Πηγές. Επιστημονική Επιµέλεια Ν. Λεούση, Αθήνα.] 16

17 Ιαματικές πηγές Ελλάδος Αιδηψός: Η ιαματική πηγή της Αιδηψού βρίσκεται στην Εύβοια και είναι γνωστή από την εποχή του Αριστοτέλη και του Στράβωνα (3 0ς αιώνας π.χ). Το όνομα Αιδηψός, λέγεται ότι, παράγεται από το «αιδοία-άπτω», γιατί πήγαιναν εκεί πάσχοντες από παθήσεις των γεννητικών οργάνων (προστατίτις, κολπίτις, μητρίτις κ.λπ). (Βλάστου 1930). Σήμερα στην Αιδηψό λειτουργούν πολλά υδροθεραπευτήρια, του ΕΟΤ και ιδιωτικά Το πιο διάσημο ιδιωτικό υδροθεραπευτήριο είναι το Θερμαί Συλλά. Διαθέτουν λουτήρες όλων των ειδών, απλούς, ειδικών θεραπειών, λουτήρες άκρων, ανοιχτές και κλειστές πισίνες, σκωτσέζικο ντους, φυσικοθεραπευτήρια, γυμναστήρια κ.α. (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Χαρακτηρισμός νερού: Υπέρθερμο (Θ: C) μεταλλικό, υπερτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματοπάθειες οσφυαλγίες, ισχιαλγίες, και σπονδυλαρθρίτιδες νευρίτιδες και τενοντίτιδες ημικρανίες χρόνιες γυναικολογικές παθήσεις αγγειοπάθειες παθήσεις των ενδοκρινών αδένων ουλίτιδες (Σπαθή 2010) Μέθανα: Τα ιαματικά νερά των Μεθάνων βρίσκονται στο βορειοανατολικό τμήμα της Πελοποννήσου. Οι θεραπευτικές ιδιότητες των ιαματικών πηγών των Μεθάνων είναι αποτέλεσμα της ηφαιστειακής δομής και ήταν γνωστές από τους αρχαίους χρόνους, ενώ η συστηματική χρήση τους γινόταν ήδη από τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η οργανωμένη χρήση των θειούχων πηγών των Αγίων Αναργύρων άρχισε το Το 1930 χτίστηκε το υδροθεραπευτήριο «αι πηγαί» του Διαμαντόπουλου. Σήμερα στα Μέθανα, βρίσκονται ολοκληρωμένα ιαματικά κέντρα spa και υδροθεραπείας όπως είναι το «Μethania Volcanic spa», το υδροθεραπευτήριο των Αγίων Αναργύρων «αι πηγαί» (Παπαδοπούλου Σ. 2012). 17

18 Τα ιαματικά νερά των Μεθάνων είναι πλούσια σε πολύτιμα ιχνοστοιχεία, μέταλλα και ορυκτά με ευεργετικές ιδιότητες για πολλές παθήσεις. Χαρακτηρισμός νερού: Μεσόθερμο, μεταλλικό και υπέρτονο (πηγή Βρωμολίμνη, Αγίων Αναργύρων (Θ: ), πηγή Αγίου Νικολάου, Λουτρά του Παυσανία (Θ: C). Θεραπευτικές ενδείξεις: Ενδείκνυνται για: αρθροπάθεια, δισκοπάθεια και ρευματοπάθεια σπονδυλαρθρίτιδα κατάγματα στειρότητα νευρώσεις δερματοπάθειες (Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Καμένα Βούρλα: Τα Καμένα Βούρλα είναι μια από τις πιο σημαντικές πηγές στην Ελλάδα, οι οποίες είναι πλούσιες σε μεταλλικά στοιχεία, ραδόνιο και άλατα. Οι πηγές διαφέρουν σε περιεκτικότητα συστατικών και θερμοκρασία. Κάποιες μπορεί να είναι υδροθειοχλωριονατριούχες, ραδιενεργές, θειούχες και κάποιες άλλες περιέχουν κολλοειδές θείον που χρησιμοποιείται ως καλλυντικό. Χαρακτηρισμός νερού: Θερμό (Θ: C), ραδιενεργό, μεταλλικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματισμούς αρθρίτιδες νεφρίτιδες γυναικολογικές παθήσεις.(παπαδοπούλου 2012) Θερμοπύλες: Οι Θερμοπύλες είναι μια ιαματική πηγή με ιδιαίτερη άνθιση. Σύμφωνα με την μυθολογία ο Ήφαιστος μετά από παράκληση της θεάς Αθηνάς δημιούργησε τις πηγές για να πλένεται και να ανακτά τις δυνάμεις του ο Ηρακλής μετά τους άθλους του. Η οργάνωση των πηγών άρχισε το Χαρακτηρισμός νερού: Θερμό (Θ:42 0 C). Περιέχει πλήθος ιχνοστοιχείων και μετάλλων όπως χλώριο, νάτριο, ασβέστιο, κάλιο, βόριο και βρώμιο. 18

19 Θεραπευτικές ενδείξεις: παθήσεις των αρθρώσεων και της σπονδυλικής στήλης δερματίτιδες αναπνευστικές παθήσεις γυναικολογικές παθήσεις ρευματοπάθειες αρθρίτιδες και φλεβίτιδες αιμορροΐδες κ.α. (Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Καϊάφας: Οι πηγές του Καϊάφα είναι γνωστές από την αρχαιότητα και βρίσκονται στο νότιο μέρος του νομού Ηλείας, στους πρόποδες του όρους Λάπιθα, στην ομώνυμη λίμνη Καϊάφα στη θέση Λουτρά. Στη χερσαία έκταση, στην απέναντι πλευρά της λίμνης βρίσκονται το μικρό και το μεγάλο Σπήλαιο των Ανυγρίδων Νυμφών, που αποτελούν τις ιαματικές πηγές της ιδιοκτησίας με νερά κατάλληλα για λουτροθεραπεία και τα οποία έχουν διαμορφωθεί σε υδροθεραπευτήρια. Σε απόσταση 200 μέτρων βρίσκεται η ιαματική πηγή του Γερανίου με νερό κατάλληλο για ποσιθεραπεία. Χαρακτηρισμός νερού: Υπόθερμο (Θ:32 0 C), μεταλλικό, υποτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: χρόνιες ρευματοπάθειες μυοσίτιδες χρόνιες εκφυλιστικές εκβάσεις τραυμάτων νευραλγίες γυναικολογικές παθήσεις ηπατικές παθήσεις παθήσεις στομάχου και εντέρου (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Κυλλήνη: Οι ιαματικές πηγές βρίσκονται 12 χιλιόμετρα από την ιστορική πόλη της Κυλλήνης, 78 χιλιόμετρα δυτικά της Πάτρας και είναι γνωστές από τη Ρωμαϊκή Εποχή. Οι ιαματικές πηγές της Κυλλήνης είναι από τις λίγες που είναι κατάλληλες για ασθματικούς και η ατέλειωτη αμμουδιά στην παραλία, δημιουργεί τις ιδανικότερες προϋποθέσεις για τουριστική ανάπτυξη. 19

20 Τα λουτρά της Κυλλήνης θεωρούνται από τις αρχαιότερες, αρτιότερες και πιο σύγχρονες λουτροπόλεις ιαματικών πηγών όχι μόνο της χώρα μας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης. Σήμερα λειτουργεί ένα σύγχρονο υδροθεραπευτήριο από το Η έκταση των λουτρών ενοικιάσθηκε από τον ΕΟΤ σε ιδιωτικό όμιλο εταιρειών για 46 χρόνια με την προϋπόθεση να μετατρέψει τα παλιά ξενοδοχεία σε πολυτελή και να εκσυγχρονίσει πλήρως τα υδροθεραπευτήρια. Τα λουτρά της Κυλλήνης απέχουν από την ακτή περίπου 800 μέτρα και αναβλύζουν σε υψόμετρο 16 μέτρα. Εκτός από την κύρια πηγή συναντώνται και άλλες ιαματικές αναβλύσεις στις γύρω περιοχές. Χαρακτηρισμός νερού: Υπόθερμο (Θ:26 C) θειούχο και υδροθειούχο. Θεραπευτικές ενδείξεις:: α. λουτροθεραπεία: δερματικές παθήσεις χρόνιες ρευματικές παθήσεις παθήσεις του ήπατος και του σπληνός γυναικολογικές παθήσεις β. ειδικές πλύσεις και ψεκασμούς: ρινίτιδες ωτίτιδες λαρυγγίτιδες φαρυγγίτιδες βαρηκοΐα γ. εισπνοές και γαργάρες: οι φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος χρόνια φαρυγγίτιδα άσθμα εμφύσημα δ. ποσιθεραπεία όπως είναι ο χρόνιος γαστρικός κατάρρους (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). 20

21 Αγίου Κήρυκος Ο Άγιος Κηρύκος, είναι η πιο ραδιούχος πηγή της χώρας και βρίσκεται στην Ικαρία. Είναι γνωστή από την αρχαιότητα για τις ιαματικές της ιδιότητες και κατέχει την τρίτη θέση στον κόσμο ως η καλύτερη ραδιούχος θερμοπηγή. Χαρακτηρισμός νερού: Θερμό (Θ:35,5-55,5 C), μεταλλικό, ραδιενεργό. Θεραπευτικές ενδείξεις: σπονδυλοαρθρίτιδες χρόνιους ρευματισμούς και παραμορφωτικές αρθρίτιδες. Οι πηγές αυτές περιέχουν ραδόνιο σε συγκεντρώσεις και θεωρούνται ασφαλείς για την υγεία (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Λουτράκι Κορινθίας: Η λουτρόπολη απέχει μόλις 80 χιλιόμετρα από την Αθήνα, είναι διεθνούς φήμης θεραπευτικός σταθμός, τουριστικό θέρετρο για τα αξιόλογα ιαματικά νερά αλλά και για το σπάνιο φυσικό περιβάλλον της. Οι Θέρμες ή Θέρμα υπήρξε η πρώτη γνωστή λουτρόπολη στα παγκόσμια χρονικά, όπου εκεί αναπτύχθηκε σημαντικά ο αρχαίος πολιτισμός. Το 1855 δημιουργείται στο Λουτράκι η πρώτη Δημοτική Επιχείρηση Εκμετάλλευσης Ιαματικών Λουτρών που προσφέρει οργανωμένες υπηρεσίες στον τομέα του Τουρισμού Υγείας. Χαρακτηρισμός νερού: Υπόθερμο (Θ:30 C - 31,4 C) χλωριονατριούχο, ραδιενεργό. Θεραπευτικές ενδείξεις: δερματικές φλεγμονές ψωρίαση έκζεμα ρευματοπάθειες Δεν ενδείκνυται για όσους πάσχουν από: έλκη ηπατικές ανεπάρκειες μη αντισταθμιζόμενες παθήσεις της καρδιάς πρόσφατη εγκεφαλική συμφόρηση υψηλή αρτηριακή πίεση προχωρημένες νεφρίτιδες και λιθιάσεις (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) 21

22 Ωραία Ελένη -Ν. Κορινθίας: Τον 5ο π.χ. αιώνα η πηγή ονομαζόταν Ρείτον. Η ονομασία λουτρά ωραίας Ελένης φαίνεται ότι είναι μεταγενέστερη. Στους αρχαίους χρόνους κάποιος εμπνεύστηκε το παραμύθι πως η Ωραία Ελένη ερχόταν και λουζόταν στην πηγή λόγω των καλλυντικών της ιδιοτήτων. Τα λουτρά εγκαταλείφθηκαν το 1975, επειδή οι ιδιοκτήτες διαφωνούσαν σε οικονομικά θέματα. Έπαψαν οριστικά να λειτουργούν το Χαρακτηρισμός νερού: Υπόθερμη, χλωριονατριούχος πηγή. Θεραπευτικές ενδείξεις: Για ρευματικές παθήσεις (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Λουτράκι Πέλλας: Οι ιαματικές πηγές του Λουτρακίου Πόζαρ βρίσκονται στους πρόποδες του όρους Βόρας, 13χ.μ. δυτικά της Αριδαίας και στη βορειοανατολική πλευρά του νομού Πέλλας. Η λέξη «πόζαρ» σημαίνει θράκα, αναμμένο κάρβουνο. Η αξία των τοπικών πηγών έχει εκτιμηθεί από τα ρωμαϊκά χρόνια και στα μέσα του τελευταίου αιώνα έγιναν οι πρώτες αναλύσεις νερού και πιστοποιήθηκαν οι θεραπευτικές τους ιδιότητες. Η περιοχή των λουτρών Πόζαρ αποτελεί ένα φυσικό αξιοθέατο καθώς βρίσκεται μέσα σε περιβάλλον εξαίρετης φυσικής ομορφιάς. Τα νερά αυτά προσφέρουν θεραπευτικές, χαλαρωτικές και ευεργετικές ιδιότητες και ανακηρύχθηκαν ως ιαματικά από το 1920 λόγω του γεγονότος ότι προέρχονται από πετρώματα και βράχους που βγαίνουν από τα έγκατα της γης. Χαρακτηρισμός νερού: Ομοιόθερμο (Θ:37 0 C), υποτονικό, ασθενώς ραδιενεργό. Θεραπευτικές ενδείξεις: Ποσιθεραπεία: Πρόκειται για εσωτερική μορφή υδροθεραπείας και επιτυγχάνεται με την πόση του ιαματικού νερού. Η ποσιθεραπεία διακρίνεται στην επιτόπιο ποσιθεραπεία που γίνεται κατά την επίσκεψη των ατόμων στις ιαματικές πηγές και στην μη επιτόπιο ποσιθεραπεία που γίνεται με τη λήψη μεταλλικού νερού από εμφιαλωμένες συσκευασίες. Ενδείκνυται για παθήσεις του πεπτικού συστήματος, του ήπατος, των χοληφόρων, της νεφρολιθίασης. Λουτροθεραπεία: Πρόκειται για εξωτερική υδροθεραπεία η οποία περιλαμβάνει α) τα λουτρά, β) τις καταιονήσεις, γ) τις υδρομαλάξεις και δ) την υδροκινησιοθεραπεία. Ενδείκνυται για ρευματισμούς, αρθριτικά, παθήσεις περιφερειακών νεύρων, γυναικολογικές - δερματικές παθήσεις, διαστρέμματα και κατάγματα (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). 22

23 Τραϊανούπολη - Ν. Έβρου: Η λουτρόπολη βρίσκεται 14 περίπου χιλιόμετρα ανατολικά της Αλεξανδρούπολης, δίπλα στον ιστορικό χώρο της αρχαίας Τραϊανούπολης. Οι παλαιότερες και σύγχρονες ιαματικές εγκαταστάσεις γειτνιάζουν άμεσα με τον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο. Σήμερα, θεωρούνται από τις σημαντικότερες στην Ελλάδα. Χαρακτηρισμός νερού: Υπέρθερμο (Θ:51 C), υδροθειοχλωριονατριούχο, μεταλλικό και υποτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις:: χρόνιες ρευματοπάθειες εκφυλιστικές εκβάσεις τραυμάτων γυναικολογικές παθήσεις νευρίτιδες, νευραλγίες αλλεργικές ρευματοπάθειες παθήσεις ουροφόρων οδών, νεφρών, ήπατος, χολής φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος και των αναπνευστικών οδών (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Ψαροθέρμα Σαμοθράκης: Στο βόρειο τμήμα του νησιού, σε απόσταση 13 χιλιομέτρων περίπου από την Καμαριώτισσα, το λιμάνι της Σαμοθράκης, βρίσκονται τα Θέρμα ή Λουτρά των οποίων οι ζεστές θειούχες πηγές ήταν ήδη γνωστές από την εποχή του Βυζαντίου για τις ιαματικές ιδιότητες τους. Πέντε πηγές καλύπτουν τις ανάγκες του υδροθεραπευτηρίου. Η θερμοκρασία των πηγών είναι 30 C έως 100 C. Είναι η φυσική ανάβλυση νερού με τη μεγαλύτερη θερμοκρασία στη χώρα μας. Χαρακτηρισμός νερού: Υπέρθερμο (Θ: 30 C-100 C), μεταλλικό, υποτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματοειδής αρθρίτιδα χρόνιες αρθροπάθειες γυναικολογικές παθήσεις περιφερειακές αγγειοπάθειες, δευτερογενείς δερματοπάθειες και παχυσαρκία (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) 23

24 Ελευθέρες: Τα ιαματικά λουτρά βρίσκονται στην κοιλάδα του ποταμού Μαρμαρά σε απόσταση 42 χιλιομέτρων από την Καβάλα. Τα ζεστά μεταλλικά νερά που αναβλύζουν στην περιοχή χρησιμοποιούνταν από τους ρωμαϊκούς χρόνους Υπάρχουν τέσσερις φυσικές αναβλύσεις με θερμοκρασία από 40 C μέχρι 52 C. Χαρακτηρισμός νερού: Μεσόθερμο (Θ:40-52 C), μεταλλικό, υποτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: χρόνιους ρευματισμούς αρθροπάθειες χρόνιες γυναικολογικές παθήσεις νευραλγίες και μυαλγίες (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Λαγκαδά: Τα ιαματικά λουτρά του Λαγκαδά αποτελούν μια από τις μεγαλύτερες λουτροπόλεις της Ελλάδας. Βρίσκονται 19 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Θεσσαλονίκης, δίπλα στη πόλη του Λαγκαδά και πολύ κοντά στη λίμνη Κορώνεια. Οι πρώτες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας χρονολογούνται από την Βυζαντινή Εποχή. Η συστηματική οργάνωση της λουτρόπολης του Λαγκαδά άρχισε το Χαρακτηρισμός νερού: Μεσόθερμο (Θ:39 C), θειονατριούχο, ολιγομεταλλικό και υποτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: Ενδείκνυνται για λουτροθεραπεία και αμμόλουτρα. ρευματοπάθειες και αρθροπάθειες γυναικολογικές παθήσεις δερματοπάθειες παθήσεις νεφρών (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Σουρωτή: Η ιαματική πηγή της Σουρωτής αναβλύζει το διάσημο νερό της από την αρχαιότητα. Γάλλοι αξιωματικοί κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου πολέμου, εκτιμώντας την εξαιρετική ποιότητα του νερού, το εμφιάλωναν και το έστελναν στην Γαλλία. Η εμφιάλωση συνεχίστηκε και από τα σερβικά στρατεύματα. Το 1987 δημιουργήθηκε η 24

25 Κοινοτική Επιχείρηση Εμφιάλωσης Μεταλλικού Νερού Σουρωτής και το 1998 μετατράπηκε σε Ανώνυμη Εταιρία. Χαρακτηρισμός νερού: Χαρακτηρίζεται ως ψυχρή πηγή με Θ:16 C. Το νερό είναι φυσικό μεταλλικό (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Νέα Απολλωνία: Σε απόσταση 51 χιλιομέτρων νοτιοανατολικά της Θεσσαλονίκης, στη νότια πλευρά της λίμνης Βόλβης, βρίσκονται οι ιαματικές πηγές της Νέας Απολλωνίας. Όπως αναφέρει ο Στράβωνας τα λουτρά κτίστηκαν τον 5ο αιώνα π.χ από τον Φίλιππο τον Α. Χαρακτηρισμός νερού: Υπέρθερμο (Θ:49 C) ολιγομεταλλικό και υποτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματισμούς αρθριτικά γυναικολογικές παθήσεις και παθήσεις νεφρών κατάγματα και διαστρέμματα (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Αμμουδάρα: Το υδροθεραπευτήριο της ιαματικής πηγής Αμμουδάρα βρίσκεται 2,5 χιλιόμετρα από το Άργος Ορεστικό, την πρωτεύουσα του Δήμου Ορέστιδος. Το κτίριο ξεκίνησε να λειτουργεί το 1998 και θεωρείται είναι από τα σύγχρονα κτίρια που υπάρχουν σήμερα στη χώρα μας, όσον αφορά τον εξοπλισμό και τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Χαρακτηρισμός νερού: Ψυχρό (Θ:15 C ), υδροχλωριονατριούχο, ολιγομεταλλικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματοπάθειες δερματικές παθήσεις αρθροπάθειες (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Πρέβεζα Ν. Πρεβέζης: Οι ιαματικές πηγές της Πρέβεζας βρίσκονται μέσα στο κέντρο της πόλης, κοντά στον Αμβρακικό κόλπο. Χαρακτηρισμός νερού: Ψυχρό (Θ:21,5 C) υδροθειοχλωριονατριούχο (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). 25

26 Υπάτη: Οι ιαματικές πηγές αυτές βρίσκονται στην μικρή πόλη της Υπάτης σε ένα απίστευτης ομορφιάς φυσικό περιβάλλον και δημιουργήθηκαν έπειτα από έναν σεισμό, το 427 π.χ. Χαρακτηρισμός νερού: Τα νερά τους είναι θειούχα και οξυανθρακούχα. Χαρακτηρίζεται ως μεσόθερμη πηγή (Θ: C), οξυπηγή, μεταλλική υποτονική κα ραδιενεργή. Θεραπευτικές ενδείξεις: παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος π.χ. μυοκαρδίτιδες σε αρχικό στάδιο. αρτηριακή υπέρταση ημικρανίες, καρδιολογικά, νευρολογικά και δερματικά νοσήματα ρευματοπάθειες (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Αγ. Νικόλαος: Ολόκληρη η χερσόνησος της Κασσάνδρας είναι ένας μαγευτικός τόπος καθώς προσφέρει αναζωογονητικό κλίμα, καθαρά και υγιεινά νερά αλλά και παραθαλάσσια θέρετρα σ όλες τις ακτές. Χαρακτηρισμός νερού: Μεσόθερμο (Θ: 39 0 C), μεταλλικό, υπερτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματοειδή αρθρίτιδα αγγυλωτική σπονδυλοαρθρίτιδα δισκοπάθεια μυαλγία τενοντίτιδα αυχενικό σύνδρομο σμηγματορροική δερματίτιδα ψωρίαση ακμή και εκζέματα ουρολογικές και γυναικολογικές παθήσεις (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). 26

27 Σιδηρόκαστρο: Η ιαματική πηγή είναι χτισμένη κοντά στην είσοδο της εύφορης κοιλάδας του Στρυμώνα στις όχθες του ποταμού Κρουσοβίτη. Τα τελευταία χρόνια έχουν εκσυγχρονιστεί με άριστες εγκαταστάσεις, ώστε να μπορούν να φιλοξενήσουν ποιοτικά και ποσοτικά τους επισκέπτες. Χαρακτηρισμός νερού: Υπέρθερμο (Θ: C), μεταλλικό-υποτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματοπάθειες σπονδυλοαρθρίτιδες δισκοπάθειες μυαλγίες, ισχιαλγίες, οσφυαλγίες παθήσεις των αρθρώσεων γυναικολογικές παθήσεις (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Σμόκοβο: Τα ευεργετικά συστατικά των ιαματικών πηγών θεραπεύουν πολλές παθήσεις, ιδιαίτερα όμως τις ρευματοπάθειες και τις παθήσεις των αναπνευστικών οδών. Το νερό συγκεντρώνεται σε μια δεξαμενή από την οποία με θερμομονωτικούς σωλήνες μεταφέρεται στο υδροθεραπευτήριο για τη λούση, το τμήμα εισπνοών, ρινοπλύσεων και το ομαδικό χαμάμ. Χαρακτηρισμός νερού: Μεσόθερμο, μεταλλικό (Θ:40,2 0 C). Η πιο θερμή πηγή ανέρχεται στους 41,6 0 C. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματικές παθήσεις παθήσεις των αναπνευστικών οδών (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Θερμή και Εφταλού Μυτιλίνης Οι ιαματικέ πηγές της Θερμής ήταν γνωστές από την αρχαιότητα. Η Θερμή απέχει 11χλμ. από την πόλη της Μυτιλήνης αποτελεί το κέντρο της γύρω περιοχής και χωρίζεται σε δύο μέρη στην Άνω και Κάτω Θέρμη. 27

28 Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματισμών γυναικολογικών - δερματικών παθήσεων παθήσεων του κυκλοφορικού Οι ιαματικές πηγές Εφταλούς έχουν θερμοκρασία (Θ:43,6-46,5 0 C) και ενδείκνυνται για τη θεραπεία: ρευματισμών αρθριτισμού ισχιαλγίας και νευραλγίας χολολιθίασης γυναικολογικές παθήσεις (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Μήλος: Τα ιαματικά λουτρά του νησιού ήταν γνωστά από την αρχαιότητα. Σήμερα λίγες πηγές χρησιμοποιούνται και αυτές είναι ελάχιστα αξιοποιημένες. Οι πιο σημαντικές από αυτές είναι τα λουτρά του Λάκου, του Μακρινού, η Πικροπηγή και του Προβατά. Χαρακτηρισμός νερού: Τα ιαματικά νερά των ιαματικών πηγών έχουν θερμοκρασία C και είναι μεταλλικά. Θεραπευτικές ενδείξεις: ρευματοειδείς αρθρίτιδες παθήσεις των περιφερειακών νεύρων γυναικολογικές και δερματικές παθήσεις (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010) Κύθνος: Υπάρχουν 2 ιαματικές πηγές: των Αγίων Αναργύρων και της Κακάβου. Χαρακτηρισμός νερού: Υπέρθερμο (Θ: 52 0 C). Όλο το χρόνο η θερμοκρασία των νερών παραμένει σταθερή και το σημείο συνάντησης της θάλασσας με τα ιαματικά νερά είναι κατάλληλο για μπάνιο και το χειμώνα και το καλοκαίρι. Η ιαματική πηγή των Αναργύρων είναι χλωριονατριούχος πηγή και έχει Θ: 39 0 C ενώ της Κακάβου είναι σιδηρούχος αλιπηγή και έχει Θ:52 0 C. Θεραπευτικές ενδείξεις: Η ιαματική πηγή των Αναργύρων ενδείκνυται για: αρθριτικές παθήσεις 28

29 γυναικολογικές παθήσεις Η ιαματική πηγή της Κακάβου ενδείκνυται για: δερματικές παθήσεις παθήσεις του νευρικού συστήματος (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Κάλυμνος: Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του ηφαιστειακού τόξου του Αιγαίου, πολύ κοντά στο ενεργό ηφαίστειο της Νισύρου. Χαρακτηρισμός νερού: Μεσόθερμη - Χλωρονατριούχος πηγή, η θερμοκρασία του νερού στο σημείο ανάβλυσης είναι 38,1 ο C. Το νερό είναι ακατάλληλο για πόση και ποσιθεραπεία και είναι μεταλλικό υπερτονικό. Θεραπευτικές ενδείξεις: αρθροπάθειες ρευματοπάθειες οσφυαλγίες ισχιαλγίες (Παπαδοπούλου Σ. 2012, Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β. 2010). Συμπερασματικά, η ύπαρξη σημαντικών ιαματικών πηγών σε τόπους με εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον και κλίμα παρέχει μεγάλες δυνατότητες αξιοποίησης των πηγών αυτών κατά το πρότυπο των μεγάλων Κέντρων Τουρισμού Υγείας της Κεντρικής Ευρώπης. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ), οι καταγεγραμμένες πηγές θερμομεταλλικών νερών στην Ελλάδα ανέρχονται συνολικά σε 822, από τις οποίες οι 752 (91,5%) είναι αξιοποιήσιμες. Σήμερα, χρησιμοποιούνται 348 (42%) θερμομεταλλικές πηγές. Από αυτές οι 200 (57.5%) χρησιμοποιούνται για λουτροθεραπεία και οι 148 (42,5%) για πόση ύδατος, ενώ οι 20 χρησιμοποιούνται και για λουτροθεραπεία και για πόση ύδατος (Σπαθή 2000). 29

30 (Καραμολεγκου 2012) Γενικά τα νερά των ιαματικών πηγών στην Ελλάδα έχουν ποικίλη φυσικοχημική σύσταση και ενδείκνυνται για εφαρμογή στη σύγχρονη φυσική υδροθεραπεία. Σε ορισμένες από τις ιαματικές πηγές που διαθέτουν σύγχρονο εξοπλισμό εφαρμόζονται και οι νέοι μέθοδοι λουτροθεραπείας όπως καταιωνίσεις (για ορισμένο χρόνο το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό που είναι σε υψηλή ή χαμηλή πίεση) υδρομαλάξεις υδροκινησιοθεραπεία, ασκήσεις γυμναστικής, φυσιοθεραπεία κ.λπ. (Σπαθή 2000). Αξίζει να σημειωθεί ότι, η θεραπευτική τους δράση είναι τριπλής φύσεως: μηχανική, θερμική και χημική. Η μηχανική δράση οφείλεται κυρίως στην άνωση και στην υδροστατική πίεση. Η θερμική δράση οφείλεται στη διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ νερού και ανθρώπινου σώματος. Η χημική δράση οφείλεται στην επαφή του δέρματος με τα μεταλλικά στοιχεία του νερού καθώς και στην διείσδυσή τους σε αυτό (Olivier J.et al 2008). 30

31 1.3 Φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά Οι θερμομεταλλικές πηγές αποτελούν αντικείμενο της γεωλογικής έρευνας. Η γεωλογική έρευνα μελετά την πηγή στη φυσική της θέση, για να διαπιστώσει την αιτία της δημιουργίας των γεωθερμικών ρευστών στο συγκεκριμένο τόπο και τον τρόπο της επιφανειακής τους εκδήλωσης (Olivier J.et al 2008). Τα ιαματικά νερά ανέρχονται μέσα από ρωγμές και ασυνεχή πετρώματα που έχουν δημιουργήσει οι τεκτονικές κινήσεις του υπεδάφους της γης. Κάτω από την επιφάνεια της γης αναμειγνύονται αφενός το υπέρθερμο νερό που έρχεται από τα έγκατα της γης συνοδευόμενο από ατμούς και αέρια, αφετέρου το νερό της επιφάνειας που έχει την ιδιότητα να καταδύεται (φαινόμενο κατείσδυσης). Το αποτέλεσμα αυτής της ανάμειξης είναι τα ιαματικά νερά (Γεωργίου 2005) Γενικά, υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες θερμών πηγών και είναι: 1. Παράκτιες θερμές πηγές: Η δημιουργία των πηγών αυτών οφείλεται σε ρήγματα που προκαλεί επέκταση της θαλάσσιας λεκάνης, χωρίς να υπάρχει πρόσμειξη από νερό άλλης προέλευσης. Η χημική σύσταση του νερού είναι παρόμοια με αυτή της θάλασσας. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν πολλές από τις θερμές πηγές της Ελλάδας, όπως της Αγ. Παρασκευής Χαλκιδικής, της Αιδηψού, της Ευθαλούς Λέσβου, της Ικαρίας, των Θερμοπυλών, της Θέρμης Λέσβου, του Καϊάφα, της Κω, των Καμμένων Βούρλων, της Κύθνου, των Μεθάνων κ.α. 2. Πηγές που εμφανίζονται απευθείας στο ρήγμα ή σε διασταυρωμένα ρήγματα χωρίς τη μεσολάβηση χαλαρών ιζημάτων: Σε αυτές το ρήγμα δεν συμβαίνει κοντά στις ακτές και δεν υπάρχει πρόσμειξη από νερό άλλης προέλευσης. Η έξοδος των γεωθερμικών ρευστών γίνεται διαμέσου των ρηγμάτων σε επαφή απευθείας με τα αρχικά μητρικά πετρώματα. Στις περιπτώσεις αυτές τα αέρια εμπλουτίζονται και από αέρια της θερμικής εστίας. Τέτοιες πηγές είναι το Λουτράκι Αριδαίας, ο Αμάραντος κ.α. 3. Διασταυρωμένα ρήγματα χωρίς τη μεσολάβηση χαλαρών σχηματισμών: Οι πηγές αυτές σχετίζονται με την πλειο-πλειστοκαινική εφελκυστική τεκτονική. Στην περίπτωση αυτή, τα ρήγματα δημιούργησαν κλειστές λεκάνες και λιμναία κυρίως ιζήματα. Ταυτόχρονα, δημιουργήθηκαν και οι συνθήκες σχηματισμού γεωθερμικών ρευστών, τα οποία έφθασαν στην επιφάνεια και δημιούργησαν θερμές πηγές. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκουν πολλές πηγές όπως της Νιγρίτας, του Λαγκαδά, του 31

32 κόλπου της Γέρας στη Λέσβο, της Ν. Κεσσάνης, της Θέρμης Θεσσαλονίκης, των Κρηνίδων κ.α. 4. Σε διαδοχικές θέσεις ρηγμάτων: Στην περίπτωση αυτή υπάρχουν ρήγματα που συνέβησαν μετά το Πλαιόκαινο και διέρρηξαν ιζήματα του Πλειστοκαίνου. Στην αρχή καλύφτηκε η επιφανειακή εκδήλωση των γεωθερμικών ρευστών αλλά στη συνέχεια δημιουργήθηκαν νέα ρήγματα από τα οποία προέρχεται θερμή υδροφορία στην επιφάνεια. Στην κατηγορία αυτή ανήκει κυρίως η πηγή της Ν. Απολλωνίας και οι θερμές εμφανίσεις στη Νυμφόπετρα Θεσσαλονίκης (Δημόπουλος). Το σημαντικότερο στοιχείο της ταυτότητας των ιαματικών πηγών είναι τα φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά. Συγκεκριμένα είναι: η χημική σύσταση τα αέρια η θερμοκρασία η ραδιενέργεια οι φυσικοχημικές παράμετροι οι αποθέσεις που δημιουργούν στην έξοδό τους (Λαυρεντίδου, Ζούπα 2014). Η χημική σύσταση των ιαµατικών νερών. Από πλευράς συνόλου διαλελυμένων αλάτων, συνήθως τα ιαµατικά νερά έχουν περιεκτικότητα μεγαλύτερη από 1gr/l. Τα κύρια ανιόντα που απαντούν στη χημική των ιαµατικών νερών είναι το χλώριο (Cl ), που είναι το πιο κοινό ιόν και συμμετέχει κυρίως στο σχηματισμό αλάτων NaCl και KCl. Το βρώμιο (Br ) που είναι αρκετά συχνό και συνήθως συνδεδεμένο µε το νάτριο, το κάλιο ή το μαγνήσιο. Η οριακή τιμή διάκρισης μεταξύ κοινών και μεταλλικών νερών για το βρώμιο είναι 5mg/l. Στη σύσταση των ιαµατικών νερών συμμετέχουν οπωσδήποτε η θειική ρίζα (SO4=) και το οξυανθρακικό ιόν (HCO3-) (Γεωργίου 2005). Τα συστατικά των ιαµατικών νερών έχουν εξωγενή και ενδογενή προέλευση. Σαν κύρια πηγή εξωγενούς προέλευσης συστατικών, θεωρείται η απόπλυση και διάλυση των πετρωμάτων µέσα από τα οποία το νερό κυκλοφορεί καθώς και η συνεισφορά σε συστατικά από τις διάφορες χημικές αντιδράσεις και από την δράση μικροοργανισμών. Ο ενδογενής εμπλουτισμός του ιαματικού νερού σε συστατικά, γίνεται από την δράση του µάγµατος και την ηφαιστειότητα που λαμβάνει χώρα στο βάθος του φλοιού της γης (Γεωργίου 2005). 32

33 Τα αέρια που μπορούν να περιέχουν τα ιαµατικά νερά. Αυτά είναι κατ εξοχή το CO 2 και το H 2 S, ενώ μπορούν ακόμα να υπάρχουν το άζωτο και τα ευγενή αέρια (ήλιο, νέο, αργό, κρυπτό, ξένο), το µεθάνιο, το υδρογόνο και το οξυγόνο. Τα αέρια που περιέχονται είναι σημαντικά όχι µόνο για τον θεραπευτικό ρόλο αλλά και για την δυναμική των ιαµατικών νερών. Η τάση των ατμών των εμπεριεχομένων αερίων µαζί µε την τάση των υδρατµών που αναπτύσσονται λόγω της μεγάλης θερµοκρασίας, καθώς και η διαφορά πυκνότητας που δημιουργείται από την θερμοκρασία και τα αέρια σε σχέση µε το κοινό νερό, αρκούν ώστε να προκαλέσουν την άνοδο του ιαματικού νερού µέχρι την επιφάνεια, χωρίς η άνοδος αυτή να υπόκειται απόλυτα στους νόμους της υδροστατικής. Η προέλευση των αερίων, όπως και των λοιπών συστατικών των ιαματικών νερών είναι εξωγενής και ενδογενής. Ο εμπλουτισμός σε αέρια είναι κατά κύριο λόγο ενδογενής (Γεωργίου 2005). Η θερμοκρασία των ιαματικών νερών. Η θερμοκρασία αποτελεί ένα από τα κυριότερα χαρακτηριστικά του νερού. Το βάθος προέλευσης του ιαματικού νερού συνδέεται µε την θερμοκρασία. Μια πηγή λέγεται θερμή, όταν το νερό έχει θερμοκρασία 2 0 C υψηλότερη από αυτή του περιβάλλοντος απ όπου εμφανίζεται. Η θερμοκρασία του ιαματικού νερού προέρχεται κυρίως από την γεωθερμική βαθµίδα, αλλά ακόμη και από την ηφαιστειότητα, από την απόψυξη του µάγµατος και από ορισμένες φυσικοχημικές αντιδράσεις. Η γεωθερμική βαθµίδα (βάθος σε µέτρα απαιτούμενο για την ανύψωση της θερµοκρασίας κατά 1 0 C) κυμαίνεται γύρω από την τιμή µέτρα. Είναι μικρότερη σε ηφαιστειογενείς περιοχές (10-15 µέτρα) και μεγαλύτερη μέσα στις παλιές γρανιτικές µάζες (60-80 µέτρα) (Γεωργίου 2005). Η θερμοκρασία του νερού σε βάθος µέτρων είναι C. Το νερό όμως κατά την άνοδό του προς την επιφάνεια ψύχεται, άρα η εμφάνιση μιας θερμής πηγής προϋποθέτει πολύ γρήγορη άνοδο του υπόγειου θερµού νερού. Η ενεργός ηφαιστειότητα παράγει θερμότητα που εκπέμπεται από το µάγµα και από το δημιουργούμενο υπέρθερμο νερό (Καστανιάς 2003). Η ραδιενέργεια των ιαματικών νερών. Η ραδιενέργεια προσδίδει ιδιαίτερη θεραπευτική αξία στα ιαματικά νερά. Δεν υπάρχει κίνδυνος από την ραδιενέργεια των ιαματικών πηγών κατά την υδροθεραπευτική αγωγή γιατί η ραδιενέργεια που έχουν, οφείλεται κυρίως στο ραδόνιο αλλά και σε διάφορα αέρια. Από τα λοιπά αέρια που περιέχονται στα νερά, το ραδόνιο συνδέεται µε το διοξείδιο του 33

34 άνθρακα, γιατί το τελευταίο ευνοεί την απόκτηση ραδιενέργειας από το νερό και παράλληλα θεωρείται και σαν φορέας του ραδονίου (Καστανιάς 2003). Τα νερά προκειμένου να αποκτήσουν ραδιενέργεια, δεν είναι απαραίτητο να περάσουν κατά την διαδρομή τους από κοιτάσματα ουρανίου. Αρκεί, να κυκλοφορούν µέσα από πετρώματα, που έστω και σε ελάχιστα και µη εκμεταλλεύσιμα ποσά περιέχουν ορυκτά του ουρανίου. Η ραδιενέργεια των ιαματικών νερών μεταβάλλεται εποχιακά και επηρεάζεται από την παροχή και την θερμοκρασία. Έχει παρατηρηθεί, ότι οι σχέσεις που υπάρχουν τόσο μεταξύ ραδιενέργειας και παροχής όσο και μεταξύ ραδιενέργειας και θερµοκρασίας, είναι αντίστροφες. Η μονάδα μέτρησης της ραδιενέργειας είναι η Mache. Ραδιενεργά νερά ονομάζονται εκείνα που η περιεκτικότητα τους σε ραδιενέργεια υπερβαίνει τα 15 Μ/ l νερού. Έτσι οι πηγές διακρίνονται σε: Ασθενείς: όταν η ραδιενέργεια του νερού είναι από 3,5 έως 20 Mache. Μέτριες: όταν η ραδιενέργεια του νερού είναι από 20 έως 100 Mache. Ισχυρές: όταν η ραδιενέργεια του νερού είναι > 100 Mache (Καστανιάς 2003). Πίνακας: Οι κυρίοτερες ραδιενεργές πηγές στην Ελλάδα. Πηγή: (Καστανιάς 2003) 34

35 Η θερμοκρασία που είναι κύριο χαρακτηριστικό των ιαματικών νερών, κυμαίνεται από 20 έως C. Τα νερά που έχουν θερμοκρασία μεγαλύτερη από C αποτελούν ιδιαίτερες κατηγορίες (ατμίδες, θειωνίες, κτλ.). Επιπλέον όταν η θερμοκρασία του νερού μιας πηγής είναι σταθερή σε όλες τις εποχές του έτους, τότε η πηγή ονομάζεται ομοιόθερμος, ενώ όταν η θερμοκρασία δεν είναι σταθερά ονομάζεται ποικιλόθερμος. Η διάκριση των ιαματικών πηγών ανάλογα με την θερμοκρασία του νερού διακρίνονται σε α) ψυχρές, β) υπόθερμες, γ) μεσόθερμες και δ) υπέρθερμες ιαματικές πηγές. Α. Ψυχρές ιαματικές πηγές : Είναι οι ιαματικές πηγές των οποίων τα θερμομεταλλικά νερά έχουν θερμοκρασία μέχρι 20 0 C και χρησιμοποιούνται για εμφιάλωση και πόση. Τέτοιες πηγές είναι της Σουρωτής Θεσσαλονίκης, των Ελευθέρων Καβάλας, της Νιγρίτας Σερρών, της Σάριαζας της Άνδρου, της Δουμπίας της Χαλκιδικής, του Μεταλλικού Κιλκίς, της Μυρτιάς Αιτωλοακαρνανίας και του Ξινού νερού Φλώρινας. Β. Υπόθερμες ιαματικές πηγές: Είναι οι πηγές των οποίων τα θερμομεταλλικά νερά έχουν θερμοκρασίας από C και είναι συνήθως χλωρονατριούχες πηγές των αλκαλικών γαιών. Τέτοιες πηγές είναι της Νιγρίτας Σερρών, της Νέας Κεσσάνης Ξάνθης, του Πλατύστομου και Υπάτης Φθιώτιδας, των Κρηνίδων Καβάλας, του Λουτρακίου Κορινθίας και της Νυμφόπετρας Θεσσαλονίκης. Γ. Μεσόθερμες ιαματικές πηγές: Είναι ιαματικές πηγές των οποίων τα θερμομεταλλικά νερά έχουν θερμοκρασία από C. Τέτοιες πηγές είναι των Ελευθέρων Κοζάνης, του Λαγκαδά, του Σμοκόβου και του Αηδονοχωρίου Καρδίτσας κ.α. Δ. Υπέρθερμες ιαματικές πηγές: Είναι ιαματικές πηγές των οποίων τα θερμομεταλλικά νερά έχουν θερμοκρασία πάνω από 50 0 C. Τέτοιες είναι της Αιδηψού, του Πολυχνίτου Λυσβορίου και Μεγάλων Θερμών Λέσβου, των Αγιασμάτων Χίου, της Ικαρίας, της Κιμώλου, της Κύθνου και της Νέας Κεσσάνης Ξάνθης. Όσον αφορά τη χημική σύσταση των ιαματικών πηγών, τα ιαματικά νερά διακρίνονται σε δύο κύριες κατηγορίες, ανάλογα με τα στοιχεία που περιέχουν: α) Τα ολιγομεταλλικά νερά, των οποίων η ποσότητα των μεταλλικών στοιχείων που περιέχουν είναι μικρότερη από 1mg/l νερού. Εδώ εντάσσονται οι ακρατοθέρμες και οι ακρατοπηγές. β) Τα πολυμεταλλικά νερά, των οποίων η συνολική ποσότητα των μεταλλικών στοιχείων που περιέχουν είναι μεγαλύτερη του 1mg/l νερού. Εδώ περιλαμβάνονται οι εξής πηγές: 35

36 οξυπηγές, αλκαλικές, αλκαλικών γαιών, χλωρονατριούχες, αλιπηγές, θειϊκονατριούχες, πικροπηγές, γυψοπηγές, σιδηρούχες (περιέχουν σίδηρο άνω του 0,01 1mg/l νερού) και θειούχες (περιέχουν θείο άνω του 0,001 1mg/l νερού). Η διάκριση αυτή στηρίζεται στην ποσότητα των διαλυμένων αλάτων που υπάρχουν μέσα στα θερμομεταλλικά νερά και αναφέρεται στην ηλεκτρική αγωγιμότητα των νερών, στο είδος των αλάτων, στα ιχνοστοιχεία και στα αέρια που περιέχουν τα νερά. Τα νερά των ιαματικών πηγών της Ελλάδας περιέχουν στο σύνολο τους τα εξής άλατα: Χλωριούχο νάτριο σε ποσοστό 47,% (Νατριοχλωριούχες πηγές) Νατριοχλωρικό ανθρακικό οξύ σε ποσοστό 26,7% (Οξυανθρακικές χλωρονατριούχες πηγές) Ασβεστομαγνησιακό ανθρακικό οξύ σε ποσοστό 26,7%. Οι περισσότερες πηγές στην Ελλάδα (ποσοστό 47%) χαρακτηρίζονται ως νατριοχλωριούχες πηγές, ενώ μεγάλα ποσοστά παρουσιάζονται και στους τύπους Νa-Cl- ΗCO3 (26.7%) και Ca-Μg-ΗCO3 (14,8%). Το παραπάνω γεγονός δείχνει ότι οι περισσότερες από τις θερμομεταλλικές εμφανίσεις τροφοδοτούνται με νερά υπόγεια (είτε θαλασσινά είτε μετεωρικά), τα οποία όμως μέχρι την επιφάνεια παρουσιάζουν μικρή ή καθόλου ανάμειξη με επιφανειακά μετεωρικά νερά που αλλοιώνουν τον αρχικό υδροχημικό τους χαρακτήρα. Αυτό γίνεται γιατί η θερμοκρασία τους, το βάρος τους, τα αέρια που εμπεριέχουν και το μεγάλο πιεζομετρικό τους φορτίο, προκαλούν φραγμό στην είσοδο και ανάμειξη υπερκείμενων ψυχρότερων υπόγειων νερών, παρόλο που συνήθως διατηρούν δυναμικούς, τέτοιους ψυχρούς υδροφόρους ορίζοντες. Επιπρόσθετα, στο χαρακτηρισμό των θερμομεταλλικών εμφανίσεων σημαντικό είναι το επικρατέστερο ιχνοστοιχείο (ανιόν ή κατιόν) που παρουσιάζεται στην υδατική διάλυση και μάλιστα με περιεκτικότητα μεγαλύτερη απ' αυτήν που δίνεται με τα όρια ποσιμότητας. Πιο συγκεκριμένα οι περισσότερες πηγές της Ελλάδας χαρακτηρίζονται ως πολύ μεταλλικές F+-Νa+-Cl--ούχες-υδροθειούχες, χωρίς να είναι ευκαταφρόνητα και τα ποσοστά που παρουσιάζονται στα ιχνοστοιχεία Br-, Fe++ και άλλων και στο αέριο CΌ2 (15.7%). Πιο αναλυτικά υπάρχουν διάφοροι ορισμοί που αφορούν τον χαρακτηρισμό των ιαματικών πηγών και είναι: Ολιγομεταλλικές πηγές: είναι οι πηγές που τα νερά τους παρουσιάζουν στερεό υπόλειμμα (σε C ξήρανση) μικρότερο από 0,2 g/l. Μεσομεταλλικές πηγές: είναι οι πηγές που τα νερά τους παρουσιάζουν στερεό υπόλειμμα (σε C ξήρανση) μεταξύ 0,2 g/l και 1 g/l. 36

37 Μεταλλικές πηγές: είναι οι πηγές που τα νερά τους παρουσιάζουν στερεό υπόλειμμα (σε C ξήρανση), μεγαλύτερο από 1g/l. Ισότονες: καλούνται οι πηγές που τα νερά τους έχουν ωσμωτική πίεση ίση με αυτή του πλάσματος. Υπέρτονες: καλούνται οι πηγές που τα νερά τους έχουν ωσμωτική πίεση μεγαλύτερη από αυτή του πλάσματος. Υπότονες: καλούνται οι πηγές που τα νερά τους έχουν ωσμωτική πίεση μικρότερη από αυτή του πλάσματος. Χλωριονατριούχες: καλούνται οι πηγές οι οποίες περιέχουν ποσό μεταλλικών ουσιών μεγαλύτερο του 1 g 0/00 και από τα κατιόντα υπερισχύει το ιόν Νa+ και από τα ανιόντα το ιόν Cl-. Οι πηγές αυτές διακρίνονται σε αλιπηγές, όταν το ποσό του NaCl είναι μεγαλύτερο των 15 gr. ανά λίτρο και σε απλές χλωρονατριούχες όταν το ποσό του NaCl είναι μικρότερο των 15 gr. Όταν οι αλιπηγές περιέχουν θειούχα στοιχεία ονομάζονται θειούχες αλιπηγές. Όταν οι αλιπηγές περιέχουν αλκαλικές γαίες ονομάζονται αλατούχοι αλκαλικές αλιπηγές. Ραδιενεργές αλιπηγές είναι οι αλιπηγές που παρουσιάζουν ραδιενέργεια. Αλκαλικές: καλούνται οι πηγές στις οποίες υπερισχύουν τα κατιόντα Νa+ και τα ανιόντα CO 3 - ή -HCO 3. Μεταλλικές αλκαλικές πηγές καλούνται οι αλκαλικές πηγές που περιέχουν σε υπεροχή Na 2 CO 3. Αλατούχες αλκαλικές καλούνται οι αλκαλικές πηγές που περιέχουν και NaCl. Αλκαλικές οξυπηγές καλούνται οι αλκαλικές πηγές που περιέχουν πολύ CO 2. Αλκαλικές θειοπηγές καλούνται οι αλκαλικές πηγές που περιέχουν και στοιχεία θείου. Θειικές: καλούνται οι πηγές που στα νερά τους υπερτερούν σε σχέση με τα ανιόντα οι θειικές ρίζες SO 4. Όταν από τα κατιόντα υπερτερεί το Mg++ καλούνται θειομαγνησιούχες ή πικροπηγές, εάν το Na+ θειονατριούχες και εάν το Ca++ θειοασβεστιούχες ή γυψοπηγές. Θειούχες: καλούνται οι πηγές που χαρακτηρίζονται από την υπεροχή του ανιόντος S-- το ποσόν του οποίου πρέπει να είναι μεγαλύτερο από 0,001 gr/l. Διακρίνονται σε: Απλές θειούχες Θειούχες αλιπηγές που περιέχουν και NaCl Θειούχες πικροπηγές που περιέχουν και θειικά άλατα Ασβεστούχες θειούχες που περιέχουν και Ca++ Αλκαλικές θειοπηγές που περιέχουν και αλκαλικά στοιχεία Υδροθειούχες που περιέχουν και ελεύθερο H2S. Οξυανθρακούχες: καλούνται οι πηγές που χαρακτηρίζονται από περιεκτικότητα CO2 άνω του 1gr 0/00 και περιεκτικότητα σε στερεά συστατικά μεγαλύτερη της μονάδος. Απλή 37

38 οξυπηγή καλείται η οξυανθρακούχος πηγή όταν η περιεκτικότητα σε στερεά συστατικά είναι μικρότερη της μονάδος. Όταν μια απλή οξυπηγή περιέχει και αλκαλικά στοιχεία καλείται αλκαλική οξυπηγή. Οξυπηγές των αλκαλικών γαιών καλούνται οι οξυπηγές που περιέχουν αλκαλικές γαίες. Σιδηρούχες: καλούνται οι πηγές που περιέχουν ιόντα Fe++ σε ποσότητα μεγαλύτερη από 0,01 gr/l. Σιδηρούχες οξυπηγές καλούνται οι σιδηρούχες πηγές που περιέχουν και CO2. Ιωδιούχες βρωμιούχες: καλούνται οι πηγές που περιέχουν ιώδιο-βρώμιο. Αρσενικούχες: καλούνται οι πηγές που περιέχουν σε διάλυση αρσενικό. Εκτός από τα χημικά δεδομένα που αναφέρθηκαν παραπάνω, στα ιαματικά νερά διακρίνονται και φυσικοχημικές σταθερές. Οι κυριότερες φυσικοχημικές σταθερές ενός ιαματικού νερού είναι οι εξής: 1.Διαύγεια. 11. Πυκνότητα. 2. Οσμή. 12. Ταπείνωση Σημείου Πήξεως. 3. Γεύση. 13. Απόλυτη Υγρασία. 4. Χρώμα. 14. Σχετική Υγρασία. 5. Ωσμωτική Πίεση. 15. Ph. 6. Θερμοκρασία νερού. 16. Ολική Σκληρότητα F. 7. Θερμοκρασία αέρος. 17. Ανθρακική Σκληρότητα. 8. Αγωγιμότητα. 18. Αλκαλικότητα P 9Ραδιενέργεια. 19. Αλκαλικότητα M. 10. Παροχή. 20. Στερεό Υπόλειμμα 38

39 1.4 Κατηγορίες ιαματικών πηγών Η χώρα μας διαθέτει άφθονους ιαματικούς φυσικούς πόρους. Οι ψυχρές, μεταλλικές πηγές και οι θερμοπηγές έχουν ιδιαίτερη σημασία διότι: Α) υπάρχει μεγάλος αριθμός φυσικών θερμών αναβλύσεων λόγω των ευνοϊκών γεωλογικών και τεκτονικών γεγονότων που συνέβησαν κατά το παρελθόν, Β) τα νερά των θερμών πηγών εκτός από ελάχιστες περιπτώσεις, οδήγησαν στην διερεύνηση και τον προσδιορισμό σπουδαίων γεωθερμικών πεδίων, Γ) οι πηγές αυτές συνεχίζουν αιώνες τώρα να προσφέρουν την ιαματική τους δράση. Οι ιαματικές πηγές διακρίνονται σε σχέση με το αναπτυξιακό τους μέγεθος και τη χωροταξική διάταξη σε: Λουτροπόλεις: Πρόκειται για χώρους οργανωμένης λουτροθεραπείας που είναι ενταγμένοι στον ιστό μεγάλων ή μικρών αστικών κέντρων. Λουτρικά Πολύ-λειτουργικά Κέντρα: Πρόκειται για χώρους με εγκαταστάσεις οργανωμένης λουτροθεραπείας και αναψυχής που λειτουργούν αυτόνομα και δορυφορικά προς τους κοντινούς οικισμούς. Πολύ-λειτουργικά Συγκροτήματα Θεραπευτικού Τουρισμού: Πρόκειται για χώρους με οργανωμένες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας και αναψυχής που έχουν χαλαρή σχέση με το οικιστικό δίκτυο της περιοχής και λειτουργούν αυτόνομα και ανεξάρτητα από αυτό. Μέσα στους χώρους αυτούς αναπτύσσεται αποκλειστικά ο ειδικός θεραπευτικός τουρισμός. Λουτρικοί Σταθμοί: Είναι οι χώροι με οργανωμένες εγκαταστάσεις λουτροθεραπείας σε μικρούς περιφερειακούς οικισμούς και καθαρά τοπικής εμβέλειας με δραστηριότητες ειδικού θεραπευτικού τουρισμού (Καραμολέγκου 2012). Ανάλογα με τον τρόπο που εμφανίζονται στην επιφάνεια τα ιαματικά νερά, καθορίζεται η προέλευση και η διαδρομή τους. Υπάρχουν τέσσερεις κατηγορίες: 1) η μετεωρική, 2) η ενδογενής, 3) του απολιθωμένου νερού, 4) η μεικτή προέλευση. 39

40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 0 Θεραπευτικές χρήσεις των ιαματικών πηγών 40

41 2.1 Κατηγορίες παθήσεων και ενδεικνυόμενες ιαματικές πηγές της Ελλάδος Συνήθως ο συνδυασμός της φαρμακευτικής αγωγής που χορηγεί ο ιατρός και η επίσκεψη σε κάποιο κέντρο υδροθεραπείας στην Ελλάδα επιφέρει θετικά αποτελέσματα στην υγεία των ασθενών. Οι περισσότερες ιαματικές πηγές της Ελλάδας βρίσκονται σε περιοχές με πλούσιο φυσικό κάλλος που εκτός από τα θεραπευτικά αποτελέσματα προσφέρουν στους ασθενείς την αίσθηση των διακοπών, της ξεκούρασης και της ψυχολογικής ανάτασης που είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους. Η ιαματική λουτροθεραπεία εφαρμόζεται για τη θεραπεία ενός μεγάλου αριθμού παθήσεων του ανθρώπινου οργανισμού (αναπνευστικό, κυκλοφορικό, πεπτικό, νευρικό, μυοσκελετικό). Παρακάτω παρουσιάζονται διάφορες παθήσεις για τις οποίες ενδείκνυται η θεραπεία σε ιαματικά λουτρά και οι πηγές στις οποίες η αντιμετώπισή τους είναι αποτελεσματική. Ρευματικές παθήσεις: Η εφαρμογή της ιαματικής λουτροθεραπείας για τις ρευματικές παθήσεις είναι η πιο συχνή σε σχέση με άλλες παθήσεις. Στη σημερινή εποχή, οι ρευματικές παθήσεις θεωρούνται μια από τις μεγαλύτερες κοινωνικές πληγές και για την ίαση - αντιμετώπιση ενδείκνυται η λουτροθεραπεία σε κάποια ιαματική πηγή. Για παράδειγμα η ρευματοειδής αρθρίτιδα αποτελεί αυτοάνοση νόσο και για την καλύτερη θεραπευτική αγωγή συστήνεται η υδροθεραπεία καθώς τα μεταλλικά στοιχεία που περιέχονται στο ιαματικό νερό βοηθούν τον οργανισμό (Moufarrij et al 2014). Η ουρική αρθρίτιδα και η εκφυλιστική αρθροπάθεια έχουν θετικά αποτελέσματα ίασης όταν συστήνεται η φαρμακευτική αγωγή σε συνδυασμό με κάποιο είδος ιαματικής θεραπείας σε θερμομεταλλικά ιαματικά νερά. Με την προϋπόθεση της επιλογής του μεταλλικού νερού και την εφαρμογή του προσφορότερου τρόπου χρησιμοποίησής του, τα θεραπευτικά αποτελέσματα είναι περισσότερο ή λιγότερο ικανοποιητικά. Έτσι, στις φλεγμονώδεις ρευματικές παθήσεις όπως είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα και η αγκυλωτική σπονδυλαρθρίτιδα, συνιστώνται τα ολιγομεταλλικά νερά, οι θειούχες πηγές με ή χωρίς ραδιενέργεια, τα λασπόλουτρα και η υδροκινησιοθεραπεία (Verhagen P et al 2007). Στην εκφυλιστική αρθροπάθεια, το θερμό ιαματικό νερό δρα αναλγητικά και αντισπασμωδικά, το θείο αποτελεί συστατικό του αρθρικού χόνδρου, η υδροκινησιοθεραπεία καταπολεμά την δυσκαμψία και τις ατροφίες, τα υπέρθερμα 41

42 ραδιούχα λουτρά και τα λουτρά στα οποία εφαρμόζεται η πηλοθεραπεία προσφέρουν ανακουφιστική και αναλγητική δράση (Verhagen P et al 2007). Στην ουρική αρθρίτιδα εκτός από τις εξωτερικές τεχνικές (λουτρό, ατμόλουτρο, τοπικό λασπόλουτρο) εφαρμόζεται και η ποσιθεραπεία. Η ιαματική λουτροθεραπεία εφαρμόζεται για πρόληψη κλινικών εκδηλώσεων σε άτομα με προδιάθεση ή για πρόληψη των κρίσεων, καθώς επίσης και σε μορφές με χρόνια αρθρίτιδα. Άλλη μορφή ρευματοπάθειας που έχει ένδειξη για ιαματική λουτροθεραπεία είναι ο εξωαρθρικός ρευματισμός καθώς και ο ψυχογενής ρευματισμός. Στον εξωαρθρικό ρευματισμό εντάσσονται οι παθήσεις των μαλακών μορίων, δηλαδη των τενόντων, των ελύτρων αυτών ή των ορογόνων θυλάκων. Συνήθως όσες από αυτές τις παθήσεις είναι χρόνιες ή συνοδεύονται από δυσκαμψία υπάρχει ένδειξη για ιαματική λουτροθεραπεία (Moufarrij et al 2014), (Tubergen A. and Linden S, 2002). Κατάλληλες ιαματικές πηγές για ρευματικές παθήσεις είναι των Καμένων Βούρλων, της Αιδηψού, των Θερμοπύλων, της Θερμής, της Ικαρίας, της Κύθνου, του Λαγκαδά και της Απολλωνίας (Σπαθή 2000). Παθήσεις κυκλοφορικού συστήματος: Η θετική επίδραση των ιαματικών λουτρών στην καρδιακή λειτουργία των ασθενών προέρχεται από τη χαλάρωση των μυών κατά τη διάρκεια της υδροθεραπείας. Με τη χαλάρωση των μυών μειώνεται και η αρτηριακή πίεση. Έτσι παρατηρούνται ευεργετικές επιδράσεις τόσο στην καρδιά όσο και στα στεφανιαία αγγεία. Οι θετικές επιπτώσεις είναι εμφανείς για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα και ιδιαίτερα σε άτομα της τρίτης ηλικίας (Pierach CA et al 1993). Ωστόσο στις περιπτώσεις αγγειοπάθειας και χρόνιας αποφρακτικής αρτηριοπάθειας, οι ειδικοί εκτιμούν ότι οι βλάβες είναι οργανικές και η αντιμετώπισή τους μπορεί να είναι αποτελεσματικότερη με θεραπευτική ή χειρουργική αγωγή. Εκεί που βοηθούν τα ιαματικά λουτρά είναι στις κράμπες οι οποίες αποτελούν ένα από τα συμπτώματα της περιφερικής αποφρακτικής αρτηριοπάθειας. Σε ασθενείς με χρόνια καρδιακή ανεπάρκεια, η θερμική αγγειοδιαστολή μετά την κολύμβηση με ζεστό νερό και η κολύμβηση σε σάουνα χαμηλής θερμοκρασίας στους 60 C για 15 λεπτά βελτιώνει την καρδιακή λειτουργία (Iiyama J, et al 2008) Ενδεικνυόμενες ιαματικές πηγές για παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος είναι του Καϊάφα, του Σμόκοβου Αμάραντου Ιωαννίνων, των Καμένων Βούρλων, της 42

43 Λουτροπόλεως Θέρμης Λέσβου, των Λουτρών Νισύρου, των Ψαροθέρμων Σαμοθράκης. (Σπαθή 2000). Δερματικές παθήσεις: Η λουτροθεραπεία αλλά και η πηλοθεραπεία έχουν ευεργετικές συνέπειες στις παθήσεις του δέρματος. Το έκζεμα, η νεανική ακμή, η ψωρίαση μπορούν να αντιμετωπισθούν με τη χρήση των ιαματικών λουτρών. Για να έχει καλύτερα αποτελέσματα ο ασθενής, θα πρέπει να πηγαίνει πηγές οι οποίες είναι πλούσιες σε θειούχα. Σύμφωνα και με την έρευνα του Sophie Seite, η χρήση των ιαματικών νερών έχει και αντικαρκινικές ιδιότητες καθώς σε κάποια άτομα παρατηρήθηκε σημαντική μείωση στον αριθμό των δερματικών όγκων που προκαλούνται από υπεριώδη ακτινοβολία (Seite S. 2013). Η θεραπευτική αξία των θερμομεταλλικών νερών, ιδιαίτερα στη δερματολογία, βασίζεται ιδιαίτερα στην κλινική εμπειρία και αυτό γίνεται διότι υπάρχει το πλεονέκτημα της εύκολης υποκειμενικής ή και αντικειμενικής παρατήρησης των θεραπευτικών αποτελεσμάτων. Κνησμός Ο κνησμός είναι αποτέλεσμα διαφόρων παθήσεων του δέρματος. Μπορεί να υπάρχει κνησμός με μια δερματική αλλοίωση αλλά και κνησμός χωρίς δερματική αλλοίωση (λειτουργικές διαταραχές του ήπατος ή των ενδοκρινών αδένων). Η επίδραση των λουτρών είναι τοπική και οφείλεται στην ειδική δράση των θειούχων στοιχείων. Τα θερμομεταλλικά νερά ενδείκνυνται για: έκζεμα κνησμός αιδοίου, πρωκτού ψωρίαση νεανική ακμή ροδόχρους ακμή συνέπειες των εγκαυμάτων. Η υδροθεραπεία δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται στις οξείες παθήσεις του δέρματος, τις πυοδερματίτιδες. Ειδικότερα σε κάποιες δερματικές παθήσεις όπως είναι η σπογγοειδής μυκητίαση και η φυματίωση αντενδείκνυται η χρήση των θερμομεταλλικών νερών. Τα ιαματικά λουτρά έχουν χρησιμοποιηθεί εδώ και χρόνια τόσο σε σπα όσο και σε αεροζόλ, 43

44 με πολύ καλά αποτελέσματα σε ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες φλεγμονώδεις δερματικές παθήσεις ( Seite S. 2013). Παθήσεις αναπνευστικού συστήματος: Το βρογχικό άσθμα, η χρόνια βρογχίτιδα, το εμφύσημα και η βρογχεκτασία ανήκουν στην κατηγορία των αναπνευστικών παθήσεων που μπορούν να θεραπευτούν με τη χρήση των ιαματικών πηγών. Στις περιπτώσεις αυτών των παθήσεων, η εισπνοθεραπεία και η λουτροθεραπεία είναι κατάλληλες για την αντιμετώπιση των παθήσεων σε συνδυασμό με τη φαρμακευτική αγωγή που συστήνεται από τον θεράποντα ιατρό. Οι ουσίες που απελευθερώνονται από τις ιαματικές πηγές κατά τη διάρκεια της εισπνοθεραπείας δρουν βλεννολυτικά. Έτσι προσφέρουν στον ασθενή, άφθονη απόχρεμψη η οποία κατά συνέπεια δρα ευεργετικά στο αναπνευστικό σύστημα (Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β 2010). Τα νερά που χρησιμοποιούνται για την θεραπεία αυτών των παθήσεων είναι τα θειούχα, τα διττανθρακικά, τα χλωριούχα, τα ανθρακικά και τα ραδιενεργά. Τα μεταλλικά νερά επιδρούν σε παθήσεις των αναπνευστικών οδών με μηχανισμούς συνδεδεμένους τόσο με τις χημικές ιδιότητες (θείον, αρσενικό κ.λπ.) όσο και με τις φυσικές ιδιότητες (ραδιενέργεια, καταπραϋντικές ιδιότητες). Τα θειούχα νερά στα πλαίσια των χρόνιων αναπνευστικών παθήσεων βρίσκουν πεδίο θεραπευτικής εφαρμογής στις τραχειοβρογχίτιδες, στις χρόνιες βρογχίτιδες, στο βρογχικό άσθμα, σε χρόνιες φλεγμονές όπως είναι οι ρινίτιδες και οι φαρυγγίτιδες. Η χορήγηση αυτών των νερών στις αναπνευστικές παθήσεις μπορεί γίνει με υγρές εισπνοές, ξηρές εισπνοές και Aerosol. Τα αποτελέσματα είναι εμφανή κατά την δεύτερη ή τρίτη εβδομάδα της ιαματικής θεραπείας. Ο βήχας γίνεται λιγότερο συχνός και λιγότερα έντονος, η απόχρεμψη λιγότερο συχνή και πιο ρευστή και κατά συνέπεια η δύσπνοια μειώνεται. (Στραταριδάκης Γ, Γρηγοριάδη Β 2010).Αντένδειξη θεωρείται η πνευμονική φυματίωση σε ενεργή φάση. Αξίζει να σημειωθεί ότι ενώ ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών αποκομίζει οφέλη από μια τέτοια θεραπεία και βελτιώνει το επίπεδο υγείας του, υπάρχουν και ασθενείς που παρουσιάζουν επιδείνωση στην κατάστασή τους. Στην περίπτωση αυτή θα πρέπει να το αναφέρουν στον θεράποντα ιατρό τους και να γίνει διακοπή της ιαματικής υδροθεραπείας. Ενδεικνυόμενες ιαματικές πηγές για αναπνευστικές παθήσεις είναι της Τραϊανόπουλης, του Αμάραντου, του Σμόκοβου, του Καϊάφα, της Αιδηψού, του Πολυχνίτου Λέσβου, της Ευθαλούς Λέσβου, της Μήλου, της Κύθνου και του Αμάραντου (Σπαθή 2000). 44

45 Μυϊκό σύστημα Μυαλγίες Τα ψυχρά και μικρής διάρκειας υδροθεραπευτικά μέσα με τη συνοδεία μηχανικού ερεθίσματος, αυξάνουν την λειτουργική ικανότητα των ραβδωτών μυών που βρίσκονται σε κόπωση. Αυτό οφείλεται στην βελτίωση της κυκλοφορίας και της επακόλουθης αποβολής των ουσιών που παράγονται κατά τον μυϊκό κάματο. Αντιθέτως, πολύ ψυχρά και παρατεταμένης διάρκειας λουτρά μειώνουν την λειτουργική ικανότητα των μυών. Γενικά η πλευστότητα του νερού μειώνει το βάρος που πρέπει να φέρουν οι αρθρώσεις, τα οστά και οι μύες. Η πίεση του νερού μειώνει επίσης το οίδημα και μειώνει το φορτίο των επώδυνων αρθρώσεων, απομακρύνοντας την μυϊκή χαλάρωση. Η υδροθεραπεία έχει σημαντικές επιπτώσεις στην ανακούφιση του πόνου και οι ασθενείς γίνονται πιο δραστήριοι και ευκίνητοι (Eversden et al 2007)(Honda T and Kamioka H. 2012). Με την θεραπευτική χρήση των ιαματικών νερών, οι πόνοι μειώνονται αισθητά. Η λουτροθεραπεία ενδείκνυται για μυαλγίες που είναι αποτέλεσμα είτε κακώσεων των μυών είτε αρθριτικών εκδηλώσεων ή μυοπαθειών. Η λουτροθεραπεία προσφέρει σημαντικά οφέλη και σε όσους πάσχουν από μυοσίτιδα, ένα νόσημα των μυϊκών ινών και των συνδέσμων, το οποίο επηρεάζει παράλληλα και τους τένοντες (Tubergen A. and Linden S 2002). Ενδεικνυόμενες ιαματικές πηγές είναι του Σιδηροκάστρου, του Σμόκοβου, της Πρέβεζας, του Καϊάφα της Ευθαλούς Λέσβου (Σπαθή 2000). Παθήσεις νευρικού συστήματος: Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, η υδροθεραπεία αντιμετωπίζει συμπτώματα και παθήσεις που αφορούν το νευρικό σύστημα. Πιο συγκεκριμένα, επιφέρει θετικά αποτελέσματα σε παθήσεις που προκαλούν βλάβες των κεντρικών και των περιφερικών νεύρων και έχουν ως σύμπτωμα πόνους στους μυς. Μερικές από αυτές τις παθήσεις είναι η νευραλγία, οι νευρίτιδες και οι πολυνευροπάθειες. Σε αυτές τις περιπτώσεις η χρήση μεταλλικών ιαματικών λουτρών μέτριας θερμότητας ή φυσιολογικής θερμοκρασίας επιφέρουν θετικά αποτελέσματα (Seite S. 2013). Η καλύτερη και ταχύτερη αποκατάσταση των βλαβών που έχει υποστεί το κεντρικό νευρικό σύστημα έρχεται όταν η υδροθεραπεία συνδυάζεται με φυσικοθεραπεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η περίπτωση του αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η χρήση του ιαματικού νερού, προσφέρει θεραπευτικά οφέλη και στα άτομα που πάσχουν από την νόσο του Parkinson και σκλήρυνση κατά 45

46 πλάκας. Η θερμοκρασία και η πίεση του νερού στην υδροθεραπεία μπορούν να εμποδίσουν τους αισθητήρες υποκίνησης ενεργώντας σε θερμικούς υποδοχείς και μηχανικούς υποδοχείς και ασκούν θετική επίδραση στους μηχανισμούς των σπονδυλικών τμημάτων, αποτρέποντας τον μυϊκό πόνο. Ωστόσο όταν συνδυαστεί με φυσιοθεραπεία οι ασθενείς έχουν καλύτερα αποτελέσματα (Mooventhan A. and Nivethitha L. 2014). Ενδεικνυόμενες ιαματικές πηγές: Απολλωνίας Θεσσαλονίκης, Σέδες Θέρμης, Λουτρακίου Πέλλας, Μεθάνων, Θερμοπυλών Φθιώτιδας, Υπάτης, Ικαρίας (Σπαθή 2000). Παθήσεις ουροποιητικού: Για τις παθήσεις των νεφρών, του ουρητήρα, της ουροδόχου κύστης και της χολής όπως είναι η νεφρολιθίαση, η χολολιθίαση, τα ιαματικά λουτρά είναι ευεργετικά. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι τα ιαματικά λουτρά ωφελούν μόνο στις περιπτώσεις των λιθιάσεων και σε επώδυνα σύνδρομα όπως είναι ο κολικός του νεφρού όπου το ζεστό νερό δρα χαλαρωτικά και ελαττώνεται ο πόνος (Mooventhan Α. and Nivethitha L. 2014). Αντίθετα, σε άλλες παθήσεις, όπως είναι η νεφρίτιδα, τα ιαματικά λουτρά δεν έχουν κάποια επίδραση. Οι επιστήμονες σημειώνουν ότι στις περιπτώσεις παθήσεων του ουροποιητικού συστήματος έχει μεγάλη σημασία η παράλληλη χορήγηση μεγάλων ποσοτήτων υγρών από το στόμα, δηλαδή η ποσιθεραπεία (Σπαθή 2000). Ενδεικνυόμενες ιαματικές πηγές: Θερμιών Νέστου, Ελευθερών Καβάλας, Τραϊανούπολης Εβρου, Κιβωτού Γρεβενών, Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, Λουτρακίου Πέλλας, Λουτρακίου, Καμένων Βούρλων, Πλατύστομου Φθιώτιδας, Θερμά Λήμνου, Καλλιθέας Ρόδου. Παθήσεις πεπτικού συστήματος Το πόσιμο ιαματικό νερό αυξάνει σημαντικά την κατανάλωση ενέργειας ανάπαυσης και ιδιαίτερα όταν είναι ζεστό, είναι πιο αποτελεσματικό στις παθήσεις του παχέος εντέρου. (Church J.M. 2002). Η εφαρμογή γενικών ατμόλουτρων προκαλεί ελάττωση της οξύτητας του γαστρικού υγρού, η τοπική εφαρμογή θερμότητας προκαλεί αύξησή της ενώ η χρήση ψυχρών υδροθεραπευτικών μέσων αυξάνει το υδροχλωρικό οξύ του γαστρικού υγρού. Η περισταλτικότητα του στομάχου αυξάνεται με όλα τα υδροθεραπευτικά μέσα που δρουν ερεθιστικά στα σπλαχνικά νεύρα της κοιλιακής χώρας. Αντίθετα η περισταλτικότητα του εντέρου, ελαττώνεται με τα μέσα εκείνα που προκαλούν μείωση της κυκλοφορίας του αίματος στα αγγεία του μεσεντέριου, όπως το παρατεταμένο ψυχρό λουτρό, όπως και με τα μέσα εκείνα που προκαλούν μείωση της διεγερσιμότητας των εντερικών νεύρων ή του μυϊκού τόνου, όπως είναι τα θερμά επιθέματα και τα θερμά γενικά λουτρά. 46

47 Επιπρόσθετα η υδροθεραπεία δρα ευεργετικά και στη δυσκοιλιότητα. Τα θερμά ιαματικά λουτρά έχουν την ιδιότητα να βοηθούν σε μεγάλο βαθμό την κένωση του εντέρου αφού η χαλάρωση των μυών βοηθά στην αφόδευση. Για αυτόν ακριβώς το λόγο τα ιαματικά λουτρά δεν συνιστώνται σε ασθενείς που πάσχουν από διάρροια. Στις περιπτώσεις σπαστικής κολίτιδας όπου η δυσκοιλιότητα εναλλάσσεται με τη διάρροια οι επιστήμονες θεωρούν ότι σημαντικό ρόλο παίζει η ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς (Mooventhan Α. and Nivethitha L. 2014). Ημικρανίες και κεφαλαλγίες: Για ότι αφορά τις κεφαλαλγίες και γενικά τον πόνο, τα ιαματικά λουτρά μπορούν να βοηθήσουν στην περίπτωση που δεν αποτελούν συμπτώματα κάποιας οργανικής πάθησης. Οι πάσχοντες από ημικρανίες και κεφαλαλγίες μπορούν να επωφεληθούν από το ήρεμο περιβάλλον και τις μυοχαλαρωτικές ιδιότητες των ιαματικών λουτρών (Bender T,et al. 2005). Ισχιαλγίες, Οσφυαλγίες, Δισκοπάθεια. Όσοι πάσχουν από ισχυαλγία, οσφυαλγία ή δισκοπάθεια ενδείκνυται να επισκεφθούν τις ιαματικές πηγές με ζεστό νερό. Η επίδραση των θερμών λουτρών αλλά και η ενδεδειγμένη άσκηση κατά τη διάρκεια της λουτροθεραπείας έχουν πολλαπλές θετικές επιδράσεις στον οργανισμό και διαρκούν για αρκετούς μήνες μετά την ολοκλήρωση της. Ιαματικές πηγές: Θερμιών Νέστου, Ελευθερών Καβάλας, Σιδηροκάστρου Σερρών, Λουτροχωρίου Σκύδρας, Αγραπιδιάς Φλώρινας, Κόκκινου Στεφανιού Αιτωλοακαρνανίας, Αιδηψού (Σπαθή 2000). 47

48 ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΙΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΙΔΟΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Αναπνευστικές Κυλλήνης, Σμοκόβου, Θερμοπυλών Εισπνοθεραπεία Γυναικολογικές Αιδηψού, Θέρμης, Λέσβου, Μεθάνων, Τραϊανούπολης. Κ. Βούρλων, Ελευθερών, Λουτρακίου, Αριδαίας, Αλεξανδρούπολης Λουτροθεραπεία Δερματικές Ήπατος και χοληδόχου πόρου Κύστης Πεπτικές Κυκλοφορικού συστήματος Ουροφόρων οδών και νεφρών Περιφερικών νεύρων Ρευματοπάθειεςαρθροπάθειες Υπάτης, Καϊάφα, Θέρμης Αριδαίας, Ελευθέρων, Καβάλας, Καϊάφα, Λουτρακίου Κορινθίας, Πλατύστομου, Μανδρακίου, Τραϊανούπολης, Αλεξανδρούπολης Λουτρακίου, Πλατύστομου, Νιγρίτας, Τραϊανούπολης, Σουρωτής, Ελευθέρων Υπάτης, Λαγκαδά, Θέρμης Τραϊανούπολης, Σμοκόβου, Καϊάφα Καλλιθέας, Αριδαίας, Τραϊανούπολης, Λουτρακίου, Πλατύστομου, Νιγρίτας, Μανδρακίου, Σουρωτής, Σιδηροκάστρου Αιδηψού, Κ. Βούρλων, Θερμοπυλών, Ικαρίας, Μεθάνων, Θέρμης, Τραϊανούπολης, Αλεξανδρούπολη Κ. Βούρλων, Αιδηψού, Θέρμης, Αριδαίας Καϊάφα, Απολλωνίας Σμοκόβου, Τραϊανούπολης, Νιγρίτας, Σιδηροκάστρου, Λαγκαδά, Αλεξανδρούπολης, Πρέβεζας, Αδαμαντά Μήλου (Σπαθή 2000) Λουτροθεραπεία Ποσιμοθεραπεία Λουτροθεραπεία Ποσιμοθεραπεία Λουτροθεραπεία Ποσιμοθεραπεία Λουτροθεραπεία Κινησιοθεραπεία 48

49 2.2 Θεραπευτική δράση των θερμομεταλλικών νερών Είναι δεδομένο ότι το ιαματικό νερό χρησιμοποιείται ως μέσο αποκατάστασης με διάφορες υδροθεραπευτικές μεθόδους. Ο ανθρώπινος οργανισμός κατά την διάρκεια της ιαματικής υδροθεραπείας, δέχεται διάφορα ερεθίσματα τα όποια προσφέρουν ιαματικά οφέλη για την υγεία του αλλά και αντιμετώπιση της πάθησης του. Αυτά τα ερεθίσματα οφείλονται στην θερμοκρασία του νερού αλλά και στα στοιχεία που περιέχονται σε κάθε ιαματική πηγή και διακρίνονται σε: Μηχανικά Θερμικά Χημικά. Μηχανικά ερεθίσματα: Τα μηχανικά ερεθίσματα οφείλονται στις φυσικές ιδιότητες του νερού. Πιο συγκεκριμένα στη άνωση, στην υδροστατική πίεση και στην αντίσταση. Άνωση: Η άνωση σχετίζεται με την περιεκτικότητα του νερού σε μεταλλικές ουσίες και είναι ανάλογη με την ποσότητα των περιεχομένων μεταλλικών ουσιών Με την άνωση οι κινήσεις των μελών του σώματος καθώς και της σπονδυλικής στήλης διευκολύνονται και γίνονται πιο ελεύθερα γιατί δεν υπάρχει επιβάρυνση στις αρθρώσεις. Μ αυτόν τον τρόπο η λειτουργία του μυοσκελετικού συστήματος αποφορτίζεται σε παθήσεις που η επιβάρυνσή του δεν είναι επιθυμητή ή απαγορεύεται καθολικά. Υδροστατική πίεση: Η υδροστατική πίεση βοηθά την κυκλοφορία του φλεβικού και του λεμφικού συστήματος συμβάλλοντας στη μείωση των οιδημάτων. Επίσης η πίεση που ασκείται στο θώρακα προκαλεί την αποβολή περισσότερου αέρα από τους πνεύμονες, βοηθώντας στην καλύτερη λειτουργία του αναπνευστικού συστήματος. Αντίσταση υγρού: Όσο αυξάνεται η κίνηση ενός σώματος μέσα στο νερό τόσο αυξάνεται και η αντίσταση. Αυτό το χαρακτηριστικό γνώρισμα του νερού δίνει την δυνατότητα να εφαρμοστεί η κινησιοθεραπεία. Η δύναμη της αντίστασης του νερού σε συνδυασμό με την άνωση βοηθά στη ενδυνάμωση ακόμη και των πιο αδύνατων μυών (Δημοπούλου1960). 49

50 Θερμικά ερεθίσματα: Το ζεστό λουτρό που κάνει ο ασθενής προκαλεί μυϊκή χαλάρωση, μειώνει το μυϊκό σπασμό αλλά και την ευαισθησία στον πόνο, διευκολύνοντας έτσι την αποκατάσταση από κάποια πάθηση. Τα θερμικά ερεθίσματα οφείλονται στη θερμότητα του νερού. Για την εξήγηση του φαινομένου αυτού, υπάρχουν οι δυο θεωρίες. 1. Η νευρογενής: Κατά την εμβύθιση του ατόμου σε κάποια ιαματική πηγή επιδέχεται κάποιο θερμικό ερέθισμα οφειλόμενο στο νερό. Το θερμικό ερέθισμα διεγείρει τις αισθητικές απολήξεις του δέρματος. Είναι σαφές ότι για την αίσθηση του θερμού είναι υπεύθυνα τα σωμάτια του Raffini και για την αίσθηση του ψυχρού οι τελικές κορύνες του Krause. Στην συνέχεια αυτά μεταφέρονται στα γάγγλια και στο νωτιαίο μυελό και τέλος στέλνεται απάντηση στην περιφέρεια και προκαλείται ανάλογα αγγειοδιαστολή ή αγγειοσυστολή. 2. Η χημική: Από κάποια κύτταρα του δέρματος παράγονται διάφορες χημικές ουσίες οι οποίες είναι δυνατό να δράσουν είτε τοπικά στα αγγεία είτε σε απομακρυσμένα όργανα του σώματος τροποποιώντας τις λειτουργίες τους μετά από την είσοδό τους στην κυκλοφορία. Για το λόγο αυτό, τα θερμά λουτρά θεωρείται ότι αυξάνουν την ακετυλοχολίνη στο σώμα, η οποία προκαλεί τοπικά αγγειοδιαστολή και ερυθρότητα. Αντίθετα τα ψυχρά λουτρά θεωρείται ότι αυξάνουν την ισταμίνη, η οποία προκαλεί αγγειοσυστολή (Ηλιοπούλου 1960). Στο κυκλοφορικό σύστημα, η επίδραση των θερμικών ερεθισμάτων αφορούν κυρίως τα αγγεία αλλά και την καρδιά. Τα θερμά λουτρά προκαλούν αγγειοδιαστολή και υπεραιμία του δέρματος, αγγειοσύσπαση στα σπλάχνα και μικρή μείωση της πιέσεως του αίματος. Οι μεταβολές αυτές έχουν σαν αποτέλεσμα τη διέγερση της καρδιακής λειτουργίας και την αύξηση του κυκλοφορούντος αίματος. Αυτό διευκολύνει τη απορρόφηση διιδρωμάτων, εξιδρωμάτων, των λανθανόντων οιδημάτων και αυξάνει τη διούρηση. Τα θερμά ερεθίσματα όταν δρουν στην καρδιά ελαττώνουν τη συστολική και τη διαστολική πίεση. Τα ψυχρά λουτρά προκαλούν αγγειοσύσπαση στο δέρμα και αυξάνει τη συστολική και διαστολική πίεση. Επομένως οι υπερτασικοί δεν ενδείκνυνται να ακολουθήσουν αυτή τη θεραπεία διότι θα τους προκαλέσει σοβαρότερες επιπλοκές. Στην περίπτωση που το θερμικό ερέθισμα είναι μεγάλης έντασης τότε η επίδρασή του διαφοροποιείται. Συγκεκριμένα σε ένα πολύ θερμό ερέθισμα παρατηρείται ωχρότητα (αγγειοσύσπαση), που οφείλεται σε αντανακλαστική αγγειοσύσπαση ενώ σε πολύ ψυχρά ερεθίσματα παρατηρείται κυάνωση του δέρματος που οφείλεται σε αγγειοπαράλυση (Ηλιοπούλου 1960). 50

51 Στο πεπτικό σύστημα τα θερμικά ερεθίσματα επιδρούν στην εκκριτική και την κινητική του λειτουργία του στομάχου. Δηλαδή το ψυχρό λουτρό του σώματος αυξάνει την έκκριση του στομάχου και κυρίως του υδροχλωρικού οξέος ενώ το θερμό παρουσιάζει ελάττωση της έκκρισης. Ωστόσο ο περισταλτισμός μπορεί να αυξηθεί από ερεθισμό των νεύρων που νευρώνουν τα σπλάχνα ή από αύξηση της ροής του αίματος στα αγγεία του μεσεντέριου. Αναλυτικά τα ψυχρά επιθέματα δρουν ερεθιστικά στα νεύρα των σπλάχνων και αυξάνουν τον περισταλτισμό ενώ τα θερμά επιθέματα έχουν κατασταλτική δράση στα νεύρα. Αν εφαρμοσθεί πολύ ψυχρό ερέθισμα στην κοιλιακή χώρα τότε παρατηρείται ελάττωση των περισταλτικών κινήσεων και μείωση της εκκρίσεως του υδροχλωρικού οξέος. Επομένως στη περίπτωση σκωληκοειδίτιδας, παροξυσμού, έλκους του στομάχου, αιμορραγία του πεπτικού σωλήνα, χολοκυστίτιδας, εντερίτιδας και γενικά σε φλεγμονές του εντέρου, η τοποθέτηση πάγου στο κοιλιακό τοίχωμα έχει θετική επίδραση. Αντίθετα, τα θερμά επιθέματα είναι χρήσιμα σε σπασμούς του εντέρου όπως σε χολολιθίαση και σε κωλικούς του ήπατος και του εντέρου (Ηλιοπούλου 1960). Σχετικά με το αναπνευστικό σύστημα, τα ψυχρά ερεθίσματα προκαλούν αύξηση του μεγέθους της αναπνοής. Τα υπέρθερμα προκαλούν εξασθένηση αυτής και σπάνια μπορεί να προκαλέσουν αναπνοή Cheyne - Stokes και θάνατο. Στο νευρικό σύστημα τα ψυχρά ερεθίσματα αυξάνουν τη διεγερσιμότητα του νευρικού συστήματος με αποτέλεσμα να αυξάνουν την εγρήγορση του ατόμου. Τα θερμά ερεθίσματα έχουν αντίθετο αποτέλεσμα και γι αυτό χρησιμοποιούνται για αναλγητική δράση σε διάφορα επώδυνα σύνδρομα. Σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι τα θερμικά ερεθίσματα επιδρούν και στο αίμα. Δηλαδή τα θερμά λουτρά προκαλούν αλκάλωση ενώ τα ψυχρά οξέωση. Επιπλέον τα θερμά προκαλούν αραίωση του αίματος ενώ τα ψυχρά προκαλούν πύκνωση του αίματος με φαινομενική αύξηση του αριθμού των ερυθρών αιμοσφαιρίων. Ωστόσο τα ψυχρά λουτρά προκαλούν αύξηση του σακχάρου και γι αυτόν το λόγο αντενδείκνυται σε διαβητικούς. Στο μυϊκό σύστηµα τα θερμά λουτρά αυξάνουν τη λειτουργική ικανότητα των μυών μειώνοντας την κόπωση και δίνοντας το αίσθημα της ευεξίας. Όμως, τα πολύ θερμά και παρατεταμένα ερεθίσματα προκαλούν εξάντληση. Με τα θερμικά ερεθίσματα επέρχεται μεταβολή της ηλεκτρικής αντιδράσεως του δέρματος. Για αυτό τον λόγο, τα θερμά ερεθίσματα ελαττώνουν τον πόνο και χρησιμοποιούνται σε ασθενείς με αρθροπάθειες και κατάγματα (Ηλιοπούλου 1960). 51

52 Χημικά ερεθίσματα: Το δέρμα επιτρέπει τη διέλευση χημικών στοιχείων από μέσα προς τα έξω και από έξω προς τα μέσα. Μια από τις κύριες λειτουργικές δραστηριότητες του δέρματος είναι να αποτελεί φραγμό στη διείσδυση εξωγενών χημικών παραγόντων και να περιορίζει την απώλεια ύδατος και δομικών στοιχείων του ενδοιστικού περιβάλλοντος. Αυτή η ικανότητα του δέρματος δεν είναι απόλυτη. Υπάρχει η δυνατότητα διάβασης μιας ουσίας διαμέσου του δέρματος, το φαινόμενο της διαδερματικής απορρόφησης (Κουσκούκης 1997). Τα στοιχεία που διαποτίζουν το δέρμα είναι στοιχεία μη λιποδιαλυτά σε ιοντική ή μοριακή μορφή. Σε ιοντική μορφή είναι το Ca, Mg και Si ενώ σε μοριακή μορφή το χλωριούχο νάτριο, τα φωσφορικά και θειικά άλατα. Ο διαποτισμός του δέρματος από μεταλλικά στοιχεία επηρεάζεται από τους παρακάτω παράγοντες: 1. Το ηλεκτρικό φορτίο του μεταλλικού νερού. Το μεταλλικό νερό είναι θετικά φορτισμένο ενώ η επιδερμίδα είναι αρνητικά φορτισμένη. Έτσι τα κατιόντα του δέρματος εισδύουν στο δέρμα σε ιοντική μορφή, εκ των οποίων κάποια παρασύρουν ανιόντα και σχηματίζονται άλατα που διαποτίζουν το δέρμα. 2. Τη θερμοκρασία του νερού. Ισόθερμα η υπέρθερμα νερά διευκολύνουν τη δίοδο. 3. Τον χρόνος δράσεως του ιαματικού νερού. 4. Τη σύσταση του νερού. 5. Το χόριο του δέρματος. Όταν τείνει να είναι όξινο διευκολύνεται η δίοδος και ο διαποτισμός (Γεωργίου 2005). Τα στοιχεία που διέρχονται το δέρμα είναι απαραίτητα λιποδιαλυτά ή καθίστανται λιποδιαλυτά με την ένωσή τους με λιποειδή του δέρματος. Λιποδιαλυτά είναι το CO 2, το H 2 S και το ραδόνιο τα οποία διέρχονται διαμέσου του δέρματος. Στοιχεία που δεν είναι λιποδιαλυτά και καθίστανται λιποδιαλυτά μετά από ένωση με λιποειδή του δέρματος είναι τα Ag, Ba, Fe, Cu και το Mn. Αυτά εισέρχονται στην κυκλοφορία με ιοντική μορφή διαμέσου του δέρματος και στη συνέχεια φθάνουν στα όργανα στόχους, όπου ασκούν την εκλεκτική οργανοτρόπο δράση τους (Κουσκούκης 1997). 52

53 2.3 Είδη Θεραπειών Η χρήση νερού για διάφορες θεραπείες (υδροθεραπεία) είναι ίσως τόσο παλιά όσο και η ανθρωπότητα. Η υδροθεραπεία είναι μια από τις βασικές μεθόδους θεραπείας που χρησιμοποιούνται ευρέως στο σύστημα της φυσικής ιατρικής, η οποία καλείται επίσης ως θεραπεία με νερό, υδρόβια θεραπεία, θεραπεία με πισίνα και λουτροθεραπεία (Mooventhan Α. and Nivethitha L. 2014). Κάθε ιαματική πηγή στην Ελλάδα ενδείκνυται για συγκεκριμένες παθήσεις και το είδος της θεραπείας που θα ακολουθήσει ο ασθενής καθορίζεται από τον θεράποντα ιατρό του (Γεωργιάδης 2005). Το ιαματικό νερό χρησιμοποιείται ως θεραπευτικό μέσο με διάφορες μορφές, είτε με τη μορφή υγρού, είτε με τη μορφή ατμού ή και πάγου. Ωστόσο η εφαρμογή του μπορεί να γίνει με περίδεση, ψεκασμό, αίθουσες ατμού, σάουνα καθώς επίσης με κρύα και θερμά λουτρά. Η υδροθεραπεία ως θεραπευτική μέθοδος στοχεύει στη διέγερση του ανοσοποιητικού συστήματος και στην αποτοξίνωση του σώματος με την έντονη αλλαγή της θερμοκρασίας του (Wardle J 2007). Πιο συγκεκριμένα συνδράμει στη χαλάρωση και στη ξεκούραση του οργανισμού, ανακουφίζοντας από χρόνιους πόνους, ενοχλήσεις και κούραση. Βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και της λέμφου, ενεργοποιούν το μεταβολισμό, το ανοσοποιητικό σύστημα και συνδράμουν στην αποσυμφόρηση του σώματος από οιδήματα και κατακρατήσεις (Wardle J 2007). Με την κατάλληλη θερμοκρασία του νερού (33 ο -35 ο C) προάγεται η μυϊκή χαλάρωση, μειώνεται ο μυϊκός σπασμός και η ουδός του πόνου. Η επιδερμίδα ενυδατώνεται αποκτά βελτιωμένη υφή και όψη. Οι ειδικές θεραπείες αντιμετωπίζουν τη χαλάρωση και την κυτταρίτιδα και συσφίγγουν αποτελεσματικά το σώμα. Τα θεραπευτικά προγράμματα επιφέρουν βελτίωση σε προβλήματα πονοκεφάλων, αυχενικού, ψύξης, μυϊκών πόνων και πόνων αρθρώσεων. Η ιαματική μέθοδος ιάσεως όχι μόνο θεραπεύει αλλά και αποτελεί μια μέθοδος ψυχαγωγίας. Τα αποτελέσματα, από το είδος της θεραπείας που θα ακολουθηθεί, καθορίζονται από τέσσερις κύριους παράγοντες που είναι: η μορφή ο τρόπος η διάρκεια η συχνότητα θερμοκρασίας. 53

54 2.4 Υδροθεραπεία Η υδροθεραπεία είναι ιδιαίτερα σημαντική, για την αντιμετώπιση πολλαπλών παθήσεων, όπως είναι τα αρθριτικά και οι ρευματοπάθειες. Η υδροθεραπεία διακρίνεται σε δυο είδη. Εσωτερική υδροθεραπεία: η οποία περιλαμβάνει: α) την Ποσιθεραπεία, (πόση ιαματικού νερού), β) την Εισπνοθεραπεία, (εισπνοή των αερίων ή των σταγονιδίων των μεταλλικών νερών) και γ) τις Πλύσεις, (στοματικές, ρινικές και γυναικολογικές). Εξωτερική υδροθεραπεία: η οποία περιλαμβάνει: α) τα Λουτρά, β) τις Καταιονήσεις, (για ορισμένο χρονικό διάστημα, το σώμα δέχεται το θερμομεταλλικό νερό, το οποίο έρχεται με υψηλή ή χαμηλή πίεση), γ) τις Υδρομαλάξεις, (το σώμα δέχεται την πίεση του νερού), δ) την Υδροκινησιοθεραπεία, (συνδυασμός λουτροθεραπείας και κινησιοθεραπείας, όσο το σώμα βρίσκεται μέσα στο νερό), (Μάτζαρης Ι, Έξαρχος Γ 2008). Σε ορισμένες από τις ιαματικές πηγές στην Ελλάδα, που έχουν σύγχρονο εξοπλισμό, εφαρμόζονται και νέες μέθοδοι της λουτροθεραπείας, όπως είναι οι καταιονήσεις, οι υδρομαλάξεις, η υδροκινησιοθεραπεία, οι ασκήσεις γυμναστικής, η φυσιοθεραπεία, κτλ. Η διάφορες μορφές υδροθεραπείας βασίζονται στην αξιοποίηση των φυσικών και χημικών αναγκών του ανθρώπινου οργανισμού Ποσιθεραπεία Ποσιθεραπεία είναι η εισαγωγή ιαματικών νερών στο πεπτικό σύστημα με πόση, για θεραπευτικούς σκοπούς. Η επίδραση των ιαματικών νερών οφείλεται στα μεταλλικά στοιχεία, στα κολλοειδή και στα άλατα τα οποία με την κυκλοφορία φτάνουν στα διάφορα όργανα του οργανισμού όπου ασκούν φαρμακοδυναμική και βιολογική επίδραση. Το νερό, αποτελεί μια από τις κύριες πηγές τροφοδοσίας του ανθρώπινου οργανισμού σε ανόργανα άλατα, τα οποία είναι απαραίτητα για την καλή λειτουργία του, ενώ η έλλειψή τους δημιουργεί πολλές επιπλοκές. Τις περισσότερες φορές η θεραπευτική δράση των μεταλλικών νερών εκδηλώνεται μετά από μακροχρόνια χορήγηση. Εξαιρούνται τα θειονατριούχα και τα θειομαγνησιούχα μεταλλικά νερά τα οποία μόλις χορηγηθούν έχουν άμεσα θεραπευτικά αποτελέσματα και δρουν ως καθαρτικά. Είναι αυτονόητο ότι η κακή λειτουργία της καρδιάς ή των νεφρών αποτελεί βασική αντένδειξη για κάθε είδος ποσιθεραπείας (Αραμπατζη 2015). 54

55 Η εφαρμογή της έχει χρονική διάρκεια 3-4 εβδομάδες. Σημειώνεται ότι, τα αποτελέσματά της είναι ιδιαίτερα ευεργετικά και κυρίως απολύτως άμεσα, δηλαδή, η διαφορά γίνεται αισθητή ήδη από την πρώτη πόση. Γενικά, ακόμα και ένα ποτήρι ιαματικού νερού, αποτοξινώνει, τονώνει και δίνει πολύτιμα θρεπτικά συστατικά στον οργανισμό Η ποσιθεραπεία επιτυγχάνεται με τη πόση νερού είτε σε κάποια ιαματική πηγή είτε με τη πόση εμφιαλωμένου νερού. Βασικό ρολό έχουν η ποσότητα του νερού και η διάρκεια θεραπείας. Συνίσταται πριν το φαγητό σε ποσότητα από 250ml έως 1000ml (Αγγελίδης 2008). Τα αποτελέσματα από την ποσιθεραπεία είναι: α) αύξηση της διούρησης. β) βελτίωση της πεπτικής λειτουργίας. γ) ρύθμιση της λειτουργίας της χοληδόχου κύστεως. δ) βελτίωση της εντερικής λειτουργίας. Το ιαματικό νερό είναι υπότονο και γι αυτό το λόγο γρήγορα απορροφάται και απεκκρίνεται από τους νεφρούς. Με τη γρήγορη διέλευση του νερού από τις χοληφόρους και ουροφόρους οδούς συμπαρασύρονται και αποβάλλονται άλατα και μικροί λίθοι Εισπνοθεραπεία Εισπνοθεραπεία είναι η θεραπευτική πράξη που βασίζεται στην επαφή ατμών και σταγονιδίων, που προέρχονται από το μεταλλικό νερό, με το βλεννογόνο του αναπνευστικού συστήματος. Για την εφαρμογή της χρησιμοποιούνται ειδικές συσκευές, που μετατρέπουν το ιαματικό νερό σε σταγονίδια και το εκτοξεύουν με δύναμη στις αεροφόρους οδούς. Η εισπνοθεραπεία είναι κατάλληλη για τη θεραπεία χρόνιων αναπνευστικών παθήσεων και δρά βρογχοδιασταλτικά προσφέροντας ανακούφιση από τα συμπτώματα. Η εισπνοθεραπεία επιφέρει θετικά αποτελέσματα στους ασθενείς που πάσχουν από (ΧΑΠ) χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (Pellegrinia Μ et al 2005). Στις πλύσεις, περιλαμβάνονται οι ρινικές, οι στοματικές και οι γυναικολογικές. Τα ιαματικά νερά που χρησιμοποιούνται έχουν θερμοκρασία 37 C - 47 C, είναι μικρής ή μέτριας πίεσης και εφαρμόζονται σε καθημερινή βάση για 5-15 λεπτά (Von Storch, 2012).Οι διάφορες τεχνικές που χρησιμοποιούνται για την εισπνοθεραπεία είναι: 1. Εισπνοές για ατομική χρήση: Δημιουργούνται σταγονίδια σε θερμοκρασία 37 C. Η συσκευή τοποθετείται σε 25 εκ. από τον ασθενή και η θεραπεία περιλαμβάνει συνεδρίες των 10 λεπτών, μια ή δυο φορές την εβδομάδα. 55

56 2. Νεφολοποίηση για συλλογική χρήση: Το περιβάλλον που βρίσκονται οι ασθενείς είναι γεμάτο από ατμούς και με θερμοκρασία 18 C. Η θεραπεία περιλαμβάνει συνεδρίες λεπτών, μια έως δυο φορές την ημέρα για ημέρες. 3. Αεροζόλ για ατομική χρήση: Σύμφωνα με αυτήν την τεχνική, διοχετεύεται το ιαματικό νερό σε πίδακα και με την χρήση αερίου ή ατμού σχηματίζονται σταγονίδια σε γυάλινη φιάλη. Τα σωματίδια αυτά, φορτίζονται αρνητικά από τη γυάλινη φιάλη, αποκτούν κινήσεις Brown και διαχέονται στις κυψελίδες. 4. Humage για ατομική χρήση: Πραγματοποιείται με εισπνοή αερίου υδρόθειου, το οποίο ελευθερώνεται από θερμό θειούχο νερό με την μέθοδο της φυγοκεντρήσεως ή της επαναθέρμανσης του νερού. 5. Πλύσεις: Αυτές πραγματοποιούνται με πιπέτα Depieris για ρινοπλύσεις με εκτόξευση νερού, με πιστόλι για φαρυγγικές πλύσεις, με πίδακα νερού για στοματικές πλύσεις, σε θερμοκρασία 42 C - 45 C και με διοχέτευση ατμού ή θερμού νερού με σωλήνα Politzer στην ευσταχιανή σάλπιγγα (Μπαξεβάνη Μ, Φράγκου Μ, 2014). Παράγοντες που επηρεάζουν την εισπνοθεραπεία είναι: Εποχή: Οι θεραπείες γίνονται από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο. Αναφέρεται ότι την εποχή του καλοκαιριού η ποιότητα των νερών είναι η καλύτερο. Θα ήταν προτιμότερο οι ιαματικές πηγές να λειτουργούσαν όλο το χρόνο ή περισσότερους μήνες. Έτσι δεν θα παρατηρείται και ο συνωστισμός στην προσέλευση των ασθενών τους καλοκαιρινούς μήνες. Προετοιμασία: Η σωστή επιλογή της λουτροπηγής αποτελεί το 50% της επιτυχίας της εισπνοθεραπείας. Διάρκεια: Διαρκεί περίπου 21 μέρες Για να αποφευχθεί μια πιθανή θερμική αντίδραση η θεραπεία μπορεί να χρειαστεί να γίνει διακεκομμένα με μεσοδιαστήματα μίας ή δύο ημερών. Κλίμα: Χρειάζεται παρατεταμένη ηλιοφάνεια, ελάχιστη υγρασία, οι άνεμοι να είναι ασθενείς, να μην εμφανίζονται ομίχλες και η γύρω περιοχή να έχει δάση για περισσότερο οξυγόνο. Ο ιονισμός της ατμόσφαιρας επιδρά στην ισορροπία του συμπαθητικού νευρικού συστήματος του ασθενούς. Τοπικοί παράγοντες που πρέπει επίσης να ελέγχονται είναι η πυκνότητα των αλλεργιογόνων στην περιοχή της λουτροπηγής καθώς και ο βαθμός ρύπανσης της ατμόσφαιρας. Τρόπος ζωής-διαιτητική αγωγή: Αποφεύγεται η πνευματική και σωματική κόπωση και επιβάλλονται οι περίπατοι. Το διαιτολόγιο είναι λιτό και δεν περιλαμβάνει δύσπεπτες τροφές (Μπαξεβάνη Μ, Φράγκου Μ, 2014). 56

57 2.4.3 Λουτροθεραπεία Η λουτροθεραπεία είναι θεραπεία με τη χρήση λουτρών σε κάποια ιαματική πηγή. Είναι η εμβύθιση του σώματος σε ατομικούς λουτήρες ή σε ανοιχτές ή κλειστές πισίνες με ιαματικό νερό. Συνιστάται να πραγματοποιούνται μετά από τη πέψη. Ένας κύκλος θεραπείας διαρκεί συνήθως δύο εβδομάδες με ένα λουτρό ανά ημέρα. Μετά το λουτρό ακολουθεί ανάπαυση των λουομένων για 30 λεπτά. Τα λουτρά ασκούν βιολογικές επιδράσεις μέσω των διαφόρων χαρακτηριστικών των ιαματικών νερών. Η χρονική διάρκεια πρέπει να είναι μικρή κατά τα πρώτα λουτρά και να αυξάνεται βαθμιαία (Μπαξεβάνη Μ. και Φράγκου Μ. 2014). Η λουτροθεραπεία επιφέρει αποτελεσματικά και θεραπευτικά οφέλη στους ασθενείς που πάσχουν από χρόνιες παθήσεις, στις οποίες οι άλλες θεραπευτικοί μέθοδοι ασκούν μικρή ή καμία επίδραση. Επιπλέον η λουτροθεραπεία έχει θετικά αποτελέσματα σε ανάρρωση μετά από οξείες νόσους ή κακώσεις. Οι περισσότερες ιαματικές πηγές στην Ελλάδα, είναι εξειδικευμένες στη θεραπεία πολλών παθήσεων όπως είναι οι ρευματικές παθήσεις, οι παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος, οι δερματικές παθήσεις, οι γυναικολογικές παθήσεις, οι παθήσεις των περιφερικών νεύρων καθώς και σύνδρομα από διαταραχές του νευροφυτικού συστήματος Κάθε μια από αυτές διαθέτει ιδιαίτερους χαρακτήρες οι οποίοι επιτρέπουν εκλογή προσαρμοσμένη κατά περίπτωση. Σε κάθε περίπτωση πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η ηλικία, η γενική κατάσταση και άλλες πιθανές παθήσεις του ασθενούς που αποτελούν τις λεγόμενες δευτερεύουσες ενδείξεις Υδροκινησιοθεραπεία Υδρομαλάξεις Υδροκινησιοθεραπεία είναι ο συνδυασμός της λουτροθεραπείας με την κινησιοθεραπεία και εφαρμόζεται σε πισίνες που περιέχουν ιαματικό νερό. Με την υδροκινησιοθεραπεία, ο φυσικοθεραπευτής αντιμετωπίζει τις μόνιμες βλάβες, όπως είναι οι ατροφίες, οι παραμορφώσεις και οι αγκυλώσεις, ενώ μπορεί να υπάρξει πλήρης αποκατάσταση αυτών. Επιπλέον επιτυγχάνεται ταχεία απώλεια των θερμίδων και εκγύμναση του σώματος με ελάχιστες αρθρικές καταπονήσεις (Κορόγιαννη 2014). Οι συνεδρίες λουτρού υδρομασάζ διαρκούν περίπου 20 λεπτά και η μηχανική διέγερση όλων των περιοχών του σώματος επιτυγχάνεται με προγραμματισμένες και ενσωματωμένες εκτοξεύσεις νερού σε διαστήματα 2 λεπτών που ξεκινούν από τον άνω κορμό και τελειώνουν στα πόδια με 10 συνολικά κύκλους. Αυτή η φάση ολοκληρώνεται προκειμένου 57

58 να προωθηθεί η κινητοποίηση των αρθρώσεων και να δημιουργηθεί ένα χαλαρωτικό και χαλαρωτικό περιβάλλον για τον ασθενή (Moufarrij S1.et al 2014) Πηλοθεραπεία Στην πηλοθεραπεία χρησιμοποιείται ο πηλός με στόχο την θεραπεία. Η θεραπευτική διαδικασία αφορά την μερική ή και την ολική επάλειψη του σώματος με πηλό ή αλλιώς την εμβάπτιση του σώματος σε λουτρά με πηλό. Ο πηλός, δηλαδή το χώμα, επιλέγεται συνήθως από εδάφη ηφαιστιογενή, από προσχώσεις και έλη. Καλλιεργείται με το ιαματικό νερό για πολλούς μήνες ή χρόνια και υφίσταται διάφορες ζυμωτικές επεξεργασίες. Το αποτέλεσμα από την εφαρμογή της πηλοθεραπείας είναι ότι ο πηλός έχει φυσικοχημικές ιδιότητες όπου με την παρουσία ζωντανών οργανισμών μπορούν και διευκολύνουν την απορρόφηση του θείου, του ραδονίου και των φλεγμονωδών στοιχείων (Μπαξεβάνη Μ. και Φράγκου Μ. 2014). Ο πηλός, καλύπτει την επιφάνεια του δέρματος σε αρκετά μεγάλο πάχος. Η διάρκεια εφαρμογής του κυμαίνεται μεταξύ 20-35λεπτά. Μετά το τέλος της εφαρμογής, ο πηλός πρέπει να απομακρύνεται με ιαματικό νερό. Η πηλοθεραπεία γίνεται σε συνεδρίες και γίνεται μία φορά το χρόνο. Θα πρέπει να γίνεται 2-3 ώρες μετά το φαγητό. Τέλος, σημαντικό είναι πριν την εφαρμογή της πηλοθεραπείας, να κενώνεται η ουροδόχος κύστη (Von Storch, 2012). Η δράση του πηλού εξαρτάται από την υψηλή θερμοκρασία 40 C-46 C. Τα στερεά σώματα συνήθως κρατούν περισσότερο χρόνο τη θερμότητα και το ανθρώπινο σώμα την ανέχεται. Για το λόγο αυτό η λάσπη χρησιμοποιείται για δράση σε όργανα εις βάθος. Η θεραπευτική δράση από την εφαρμογή της πηλοθεραπείας είναι διπλή φύσεως: εξασκεί τοπική δράση στην επιφάνεια του δέρματος εξασκεί γενική δράση σε διάφορες λειτουργίες που διεισδύουν μέσα στον οργανισμό. Οι θεραπευτικές ιδιότητες που αποδίδονται στους πηλούς με φαρμακολογική δράση, οφειλόμενες κυρίως στα ανόργανα συστατικά τους είναι: 1. αντισηπτική ικανότητα 2. ικανότητα ανταλλαγής ουσιών μεταξύ δέρματος και πηλού. Η πηλοθεραπεία επηρεάζει και αυξάνει τη θερμοκρασία του δέρματος, δρά στο καρδιακό-κυκλοφοριακό και αναπνευστικό σύστημα. Επιπλέον έχει επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα, στην ενεργοποίηση των ενζύμων και της μεταφοράς τους στην 58

59 κυκλοφορία του αίματος. Τέλος η εφαρμογή της πηλοθεραπείας επηρεάζει και τον ανθρώπινο μεταβολισμό (Κορόγιαννη, 2014) Θαλασσοθεραπεία Ο Ιπποκράτης ήταν ο πρώτος, που ασχολήθηκε με τις θεραπευτικές ιδιότητες του θαλασσινού νερού. Το θαλασσινό νερό ως θεραπευτικό μέσο χρησιμοποιείται με την εμβάπτιση του σώματος αλλά και σαν λοσιόν, ή αλλιώς μπορεί να αναμιχτεί με ειδική θαλάσσια λάσπη και φύκια (Jacob N. et al 2013). Επιπλέον το νερό αυτό περιέχει ένα συστατικό όμοιο με το πλάσμα του αίματος του ανθρώπινου οργανισμού. Στη περίπτωση που το ανθρώπινο σώμα έρχεται σε επαφή με το θαλασσινό νερό, ξεκινάει μια διαδικασία ανταλλαγής υγρών, η οποία βοηθάει στην κυτταρική θρέψη, στην αναδόμηση των ιστών του σώματος και στην απαλλαγή από τις τοξίνες (Μπαξεβάνη Μ. και Φράγκου Μ. 2014). Επιπρόσθετα συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας της επιδερμίδας, καθώς επιβραδύνει τη διαδικασία γήρανσής της, ενώ παράλληλα διεγείρει και την μικροκυκλοφορία. Η θαλασσοθεραπεία προσφέρει στον ανθρώπινο οργανισμό θετικές επιδράσεις όχι μόνο εξωτερικά αλλά και εσωτερικά. Δηλαδή οι μικροοργανισμοί που περιέχονται στο θαλασσινό νερό, έχουν αντιβακτηριδιακές, αντιικές και αντιβιοτικές ιδιότητες. Όταν λοιπόν το νερό έρχεται σε επαφή με το δέρμα, απορροφούνται τα ιχνοστοιχεία του νερού, τα οποία είναι σημαντικά για τον ανθρώπινο οργανισμό. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι να γίνει ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, να αντιμετωπίζονται οι μολύνσεις, τα ενδοκρινολογικά προβλήματα και τα προβλήματα ύπνου. Ακόμα η θαλασσοθεραπεία επιδρά και στο σώμα και στο πνεύμα βοηθώντας στη καταπολέμηση του άγχους και προσφέροντας ψυχική ηρεμία σε κάθε ασθενή. Στη θεραπευτική αγωγή της θαλασσοθεραπείας, χρησιμοποιούνται όλα τα συστατικά του θαλασσινού νερού, κυρίως το αλάτι και τα φύκια. Πιο συγκεκριμένα είναι: Θαλασσινό νερό: Βελτιώνει την κυκλοφορία του αίματος και βοηθάει στην αποτοξίνωση του οργανισμού. Αλάτι: Τα θαλάσσια άλατα απομακρύνουν τα νεκρά κύτταρα της επιδερμίδας, ενεργοποιούν τη μικροκυκλοφορία των ιστών και βελτιώνουν την υφή της επιδερμίδας. 59

60 Φύκια: Είναι συστατικό πολλών προϊόντων περιποίησης. Ανάλογα με το χρώμα τους έχουν και διαφορετικές ιδιότητες. Βοηθούν τον μεταβολισμό, συμβάλλουν στη βαθιά απολέπιση του σώματος, καταπολεμούν την κυτταρίτιδα, ενυδατώνουν, θρέφουν και οξυγονώνουν τους ιστούς, επιτυγχάνοντας επιδερμική σύσφιγξη. Λάσπη: H θαλάσσια λάσπη έχει έντονη μυοχαλαρωτική δράση και είναι πλούσια σε μεταλλικά στοιχεία. Η βασική αρχή της θαλασσοθεραπείας είναι η θέρμανση του θαλασσινού νερού γύρω στους 35 C 37 C. Αναγκαία προϋπόθεση ενός κέντρου θαλασσοθεραπείας είναι η εγκατάσταση να βρίσκεται δίπλα στη θάλασσα και το νερό να αντλείται σε απόσταση τουλάχιστον 400 μέτρων από την ακτή και με βάθος 2,5 μέτρα Ραδιούχα Λουτρά Οι ραδιούχες πηγές είναι οι πηγές που έχουν αυξημένη συγκέντρωση ραδονίου και ραδίου στο νερό. Το ραδόνιο εισέρχεται στα νερά από τα ραδιενεργά πετρώματα και είναι αποτέλεσμα της διάσπασης του ραδίου. Σε πολλές παθήσεις συστήνεται η ιαματική υδροθεραπεία στην οποία τα ιαματικά νερά χαρακτηρίζονται ως ραδιενεργά. Υπάρχουν δυο ομάδες ραδιούχων ιαματικών πηγών: 1) ραδιούχες πηγές, που το ραδόνιο είναι το μοναδικό θεραπευτικό συστατικό στοιχείο 2) ραδιούχες πηγές πολυσύνθετες, στις οποίες εκτός από το ραδόνιο υπάρχουν και άλλες ενεργές ουσίες, διάφορα άλατα, ιχνοστοιχεία (Καστανιάς 2003). Στη θεραπεία με ραδόνιο, χρησιμοποιούνται ραδιούχα λουτρά, αερόλουτρα, γυναικολογικές πλύσεις και μικροκλύσματα, εισπνοές, πόση κλπ. Στη λουτροθεραπεία με ραδόνιο, συνήθως αυτό το στοιχείο εισχωρεί μέσα στον οργανισμό και συσσωρεύεται και στο δέρμα. Το ραδόνιο εισέρχεται στον οργανισμό του ασθενή από το λουτήρα και αποβάλλεται από τον οργανισμό μέσω των πνευμόνων και του δέρματος. Στη περίπτωση που το ραδιούχο νερό χρησιμοποιείται με την μορφή της ποσιθεραπείας, το μεγαλύτερο μέρος του ραδονίου βρίσκεται στο στομάχι, από όπου ένα μέρος του διαβιβάζεται σε άλλα όργανα και ένα άλλο μέρος απορροφάται από το αίμα. Τα προϊόντα διάσπασης του ραδονίου συσσωρεύονται στα τοιχώματα του γαστρεντερικού σωλήνα, όπου και διασπώνται και εν συνεχεία αποβάλλεται δια μέσω του αναπνευστικού συστήματος. Αντίθετα στην εισπνοθεραπεία το ραδόνιο συσσωρεύεται στους πνεύμονες και μεταφέρεται σε διάφορα όργανα και ιστούς (Καστανιάς 2003). 60

61 Σε όποια μορφή θεραπείας χρησιμοποιείται το ραδόνιο, είναι σημαντικό να υπάρχει ένα συγκεκριμένο όριο δόσης, Είναι γνωστό ότι το ραδόνιο απομακρύνεται γρήγορα από τον οργανισμό και τα προϊόντα της διάσπασης του μετά από μερικές ώρες έχουν και αυτά απομακρυνθεί. Με βάση αυτό, μπορεί να καθορίστει την απαραίτητη δόση για τον ασθενή, με καλά αποτελέσματα, χωρίς αρνητικές συνέπειες. Η ελάχιστη συγκέντρωση του ραδονίου στο νερό που έχει θεραπευτική δράση, θεωρείται τα 14 Mache στα ραδιούχα λουτρά και 2,8 Mache στις εισπνοές (Καστανιάς 2003). Η ραδιοθεραπεία ασκεί την δράση της μέσω των κέντρων της νευρικής και ενδοκρινικής ρύθμισης και του ανοσοποιητικού συστήματος. Η ραδιενεργός ακτινοβολία του ραδονίου ασκεί τοπική διεγερτική επιρροή στην ανάπτυξη της ανάπλασης των ιστών. 61

62 2.5 Κανόνες ιαματικής υδροθεραπείας Ο υποψήφιος για υδροθεραπεία, θα πρέπει να εξεταστεί ιατρικά για αποκλεισμό παθήσεων που μπορούν να επηρεαστούν με την εφαρμογή της υδροθεραπείας. Ο επιβλέπων ιατρός, θα πρέπει να σημειώνει την εξέλιξη από την εφαρμογή της υδροθεραπείας που διαρκεί συνήθως 2-3 εβδομάδες και να καταγράφει τα θεραπευτικά αποτελέσματα (ΦΕΚ 1055/Β/ ). Για να είναι αποτελεσματική η υδροθεραπεία θα πρέπει να τηρούνται οι εξής κανόνες: Είναι απαραίτητη η συμβουλή του φυσιοθεραπευτή και η εμπεριστατωμένη εξέταση κάποιου ειδικού λουτρίατρου να εξετάσει μήπως υπάρχουν αντενδείξεις από την εφαρμογή της υδροθεραπείας για τον ασθενή του καθώς επίσης και παρενέργειες από τη λήψη κάποιων φαρμάκων. Στην αρχή τα πρώτα μπάνια θα πρέπει να είναι μικρής διάρκειας και έντασης ώστε ο ασθενής να εξοικειωθεί με το νερό και στην συνέχεια σταδιακά να παραμένει σε αυτό, περισσότερη ώρα κατά την διάρκεια της υδροθεραπείας. Η υδροθεραπεία θα πρέπει να διαρκεί 21 ημέρες. Στις τρεις ημέρες θεραπείας, η μια είναι απαραίτητο να αφιερώνεται στη ξεκούραση, την χαλάρωση και την ηρεμία, όχι όμως μπάνιο. Το λιγότερο διάστημα υδροθεραπείας είναι δεκαπέντε ημέρες. Κατά τη διάρκεια του λουτρού το στομάχι του ασθενούς θα πρέπει να είναι άδειο. Σχετικά με το πρόγευμα θα πρέπει να κάνει ιαματικό λουτρό δύο ώρες μετά και τέσσερις ώρες μετά το γεύμα. Μετά το μπάνιο είναι απαραίτητη η ανάπαυση και η ξεκούραση του ασθενούς σε ζεστό μέρος και να προφυλάσσεται από ΨΥΧΡΆ ρεύματα. Τα αποτελέσματα από την εφαρμογή της υδροθεραπείας είναι εμφανή μετά τα 20 μπάνια εκτός από κάποιες φορές που μπορεί να φαίνονται από τις πρώτες ημέρες. Η θερμοκρασία του νερού θα πρέπει να κυμαίνεται από ο C. Με αυτόν τον τρόπο διατηρείται σταθερή η περιεκτικότητά του νερού σε μέταλλα και αέρια, ειδικά σε CO2 υδρόθειο. Η ταχεία και διαρκής ανανέωση του νερού προκαλεί διέγερση. Αντίθετα, το νερό με αργό και σταθερό ανανεώσιμο ρυθμό καταπραΰνει και αυξάνει την ικανότητα αγγειοδιαστολής σε CO 2. Τα λουτρά δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να έχουν ελάχιστο νερό. 62

63 Κατά την διάρκεια της υδροθεραπείας, εάν ο ασθενής εμφανίσει κάποια αντίδραση θα πρέπει να την αναφέρει στον ιατρό του και να αποφασίσουν αν θα συνεχίσει την θεραπεία. Η υδροθεραπεία δεν θα πρέπει να εφαρμόζεται στις ακόλουθες περιπτώσεις: σε καρδιαγγειακές παθήσεις, οι οποίες δεν αντισταθμίζονται καλά και εμφανίζουν δυσλειτουργίες όπως είναι τα οιδήματα των κάτω άκρων και αρτηριοσκλήρυνση των εγκεφαλικών αγγείων σε πρόσφατες εγκεφαλικές αιμορραγίες που έχουν υποστεί πρόσφατα και σε αγγειακές θρομβώσεις σε ανεπάρκεια των στεφανιαίων, όπως στηθάγχη και έμφραγμα, αρρυθμίες. σε περιπτώσεις αιμορραγίας διάφορων οργάνων αν κάποιος πάσχει από σακχαρώδη διαβήτη με έκδηλη εξασθένηση του οργανισμού ή ακόμα και πυρετό σε σοβαρές ηπατικές βλάβες, νεφρική ανεπάρκεια, σε νεόπλασμα και φυματίωση σε ψυχικές διαταραχές σε εγκυμοσύνη αν κάποιος πάσχει από αρτηριακή υπέρταση που δεν ρυθμίζεται. Η υδροθεραπεία θα πρέπει να διακόπτεται εάν: ο ασθενής εμφανίσει παροξυσμό της χρόνιας πάθησης ο ασθενής έχει αρνητικά αποτελέσματα (ΦΕΚ 1055/Β/ ). 63

64 ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 64

65 Σκοπός της εργασίας Ο σκοπός της εργασίας, είναι η βιβλιογραφική ανασκόπηση των ιαματικών φυσικών πηγών που υπάρχουν στην Ελλάδα, η καταγραφή αυτών που βρίσκονται σήμερα σε λειτουργία καθώς επίσης και η διερεύνηση των θεραπευτικών τους χρήσεων. Παράλληλα θα γίνει επιτόπια έρευνα και παρουσίαση των ιαματικών πηγών της Κυλλήνης και θα διατυπωθούν προτάσεις με στόχο την περαιτέρω ανάπτυξη και αξιοποίηση των ιαματικών λουτρών της Κυλλήνης. 65

66 Μεθοδολογία Έρευνας Πραγματοποιήθηκε συστηματική ανασκόπηση όλων των βιβλιογραφικών αναφορών που αφορούν τις ιαματικές πηγές στην Ελλάδα καθώς επίσης και των θεραπευτικών χρήσεων για τις οποίες ενδείκνυται η ιαματική υδροθεραπεία. Μετά την αναζήτηση στην διεθνή βιβλιογραφία, έγινε αποδελτίωση των βιβλιογραφικών πηγών και καταγραφή των στοιχείων που είναι απαραίτητα για την διεκπεραίωση της εργασίας. Τέλος πραγματοποιήθηκε επιτόπια έρευνα στα ιαματικά λουτρά της Κυλλήνης του Ν. Ηλείας κατά την θερινή περίοδο του έτους 2017, με κύριο στόχο την συλλογή πληροφοριών που αφορούν το ιστορικό λειτουργίας των ιαματικών λουτρών, τον αριθμό των επισκέψεων, τις θεραπευτικές ιδιότητες των νερών καθώς επίσης και πληροφορίες που αφορούν την θερμοκρασία και τα χημικά στοιχεία που περιέχονται στα συγκεκριμένα νερά. 66

67 Ευρήματα Η επιτόπια έρευνα στα ιαματικά λουτρά της Κυλλήνης πραγματοποιήθηκε τον Αύγουστο του έτους Οι ιαματικές πηγές της Κυλλήνης βρίσκονται στη βορειοδυτική παραλία της Πελοποννήσου, η οποία ανήκει στο νομό Ηλείας. Πιο συγκεκριμένα, βρίσκονται νοτιοδυτικά του χωριού Κάστρου και του φρουρίου Χλεμούτσι, και απέχουν 6 χιλιόμετρα από την Κυλλήνη και 85 χιλιόμετρα από την Πάτρα. Οι πηγές βρίσκονται μεταξύ δύο λοφοσειρών (αμμώδεις ως επί το πλείστον) και οι οποίες σχηματίζουν κοιλάδα προς τη θάλασσα σε απόσταση 330 μέτρων. Η περιοχή των λουτρών παρουσιάζει πυκνή βλάστηση και με αιωνόβια δέντρα κυρίως ευκαλύπτους που φυτεύτηκαν τα έτη και είχαν μεταφερθεί από την Γαλλία. Περιοχή μελέτης: (Κάτοψη των ιαματικών λουτρών Κυλλήνης) (Πηγή: Google) 67

68 Η περιοχή των Λουτρών Κυλλήνης αποτελεί ένα φυσικό επιβλητικό τοπίο. Οι πηγές γειτνιάζουν με Ρωμαϊκό αποτύπωμα λουτρικής εγκατάστασης. Επιπλέον η Κυλλήνη αποτελεί στην Ελλάδα ένα αξιόλογο υδροθεραπευτικό σταθμό θεραπείας των παθήσεων του αναπνευστικού συστήματος, μέσω της χρησιμοποίησης των αναδιδόμενων από τις πηγές αερίων. Ανήκει στην κατηγορία των υδρόθειοχλωριονατριούχων πηγών και είναι από την φυσικοχημική σύστασης της η κυριότερη πηγή για την εφαρμογή της εισπνοθεραπείας. Διαθέτει: Κτιριακές υποδομές: Οι ιαματικές πηγές είχαν εγκαταλειφθεί επί αιώνες και το έτος 1890 επί Χαριλάου Τρικούπη, παραχωρήθηκαν στον Οργανισμό Σιδηροδρόμων Πελοποννήσου, που προχώρησε στα πρώτα έργα εκμετάλλευσης των ιαματικών πηγών, φτιάχνοντας ξενοδοχείο και υδροθεραπευτήριο. Η εταιρεία ΣΠΑΠ, αξιοποιώντας τα λουτρά προέβη στην κατασκευή υδροθεραπευτικού καταστήματος με μεγάλη αίθουσα αναμονής, με πενήντα μαρμάρινους λουτήρες, τμήμα εισπνοθεραπείας, εγκαταστάσεις ωτορινόπλυσης και ψεκασμών του λάρυγγα, ξενοδοχεία, ως και ιδιαίτερους ξενώνες, με διαμερίσματα για ενοικίαση, αγορά, πάρκο, ανθόκηπους κ.λπ. Κατά την διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου, οι εγκαταστάσεις των Λουτρών καταστράφηκαν. Το 1951, ανέλαβε την οργάνωση και εκμετάλλευση των ιαματικών πηγών της Κυλλήνης, ο Εθνικός Οργανισμός Τουρισμού με τη δημιουργία υδροθεραπευτηρίου, ξενοδοχείων και camping στην περιοχή. Από το 1998, η έκταση των Λουτρών ενοικιάσθηκε στον Δασκαλαντωνάκη Νικόλαο για 46 έτη όπου χτίστηκαν και λειτουργούν υδροθεραπευτήριο και πολυτελή ξενοδοχεία Το υδροθεραπευτήριο που κατασκευάστηκε δεν έχει δοθεί ακόμα σε χρήση και είναι τ.μ. Παλαιά λουτρά: Υπάρχουν δύο εγκαταλελειμμένες εγκαταστάσεις, ένα παλαιό υδροθεραπευτήριο (1910) και μία μικρή μεταπολεμική εγκατάσταση (1951), που κατασκευάστηκαν στις ακμής των ιαματικών λουτρών. Σύγχρονο υδροθεραπευτήριο: Σήμερα, το μοναδικό σε λειτουργία υδροθεραπευτήριο είναι αυτό του Τρικούπη (1890), το οποίο λειτουργεί κατά τη διάρκεια της θερινής περιόδου. Λόγω της ιδιαιτερότητάς της, στην περιοχή αυτή, μπορεί κάποιος να συνδυάσει θαυμάσια τη ιαματική θεραπεία με τη θάλασσα. 68

69 Ιαματικές πηγές Κυλλήνης Παλαιά λουτρά Εικόνες από την επιτόπια επίσκεψη 69

70 Σύγχρονο υδροθεραπευτήριο Εικόνες από την επιτόπια επίσκεψη 70