Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΛΕΩΝ Α Ο ΘΡΑΞ & ΟΙ ΕΠΙΓΟΝΟΙ ΕΩΣ ΤΟ 518

Transcript

1 Ο ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ ΛΕΩΝ Α Ο ΘΡΑΞ & ΟΙ ΕΠΙΓΟΝΟΙ ΕΩΣ ΤΟ 518 Λέων Α ( ) Ο Λέων Α ήταν στρατιωτικός από τη Θράκη και τον επέβαλε ως αυτοκράτορα o Αλανός αξιωµατούχος Άσπαρ, του οποίου ήταν υφιστάµενος. Κατά πάσα πιθανότητα ο Λέων είναι ο πρώτος αυτοκράτορας που στέφθηκε από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Η τελετή είχε µεγάλη σηµασία, δεδοµένης και της θέσης που είχε αποκτήσει το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως στη σύνοδο της Χαλκηδόνος. Ο Άσπαρ είχε αποκτήσει µε τον καιρό τεράστια δύναµη Αλανός στην καταγωγή και αρειανιστής στο θρήσκευµα, ήταν στρατηγός του πραισέντου και πρωτοπατρίκιος (πρώτος της συγκλήτου, caput senatus) µέχρι το 457, διατηρούσε ισχυρότατη ιδιωτική φρουρά και είχε τοποθετήσει τον γιο του, Αρδαβούριο, στρατάρχη της Ανατολής. Στηριζόταν επίσης στον συγγενή του Θευδέριχο Στράβωνα ή Στραβό, γιο του Τριαρίου, αρχηγό των Οστρογότθων που ήταν εγκατεστηµένοι στη Θράκη. Ο Λέων, θέλοντας να απαλλαγεί από την κηδεµονία που του επέβαλε ο Άσπαρ και να εξασθενίσει τη θέση του φέρνοντάς τον σε αντίθεση µε τους Οστρογότθους, αφενός επέδειξε εχθρικές διαθέσεις προς τους Οστρογότθους και αφετέρου στράφηκε προς τους Ισαύρους, πολεµικό λαό των νότιων µικρασιατικών ακτών, για να εξασφαλίσει συµµάχους. Το 466 ο αρχηγός των Ισαύρων Ταρασικόδισσα πήγε στην Κωνσταντινούπολη µε µεγάλη ακολουθία. Ο Λέων του έδωσε το αξίωµα του κόµητος των δοµεστίκων και τον πάντρεψε µε τη µεγαλύτερη κόρη του Αριάδνη. Τότε ο Ταρασικόδισσα έλαβε το όνοµα Ζήνων. Το 467 ο Ζήνων έγινε πατρίκιος και ανέλαβε το αξίωµα του στρατάρχη της Ανατολής και έπειτα του στρατηγού του πραισέντου. Μια ακόµη κίνηση του αυτοκράτορα, πιθανόν για να αντιµετωπίσει την προσωπική φρουρά του Άσπαρος, ήταν η συγκρότηση του νέου σώµατος της αυτοκρατορικής φρουράς από τριακόσιους άνδρες, τους εξκουβήτορες, οι οποίοι αποτέλεσαν την προσωπική φρουρά του. Στο µεταξύ ο Ο αυτοκράτορας Λέων ο Α, στρατιωτικός θρακικής κατα-

2 γιος του Άσπαρος Αρδαβούριος κατηγορήθηκε για προδοσία και αποµακρύνθηκε από το αξίωµά του, χωρίς ο πατέρας του να παρέµβει για να τον σώσει. Το 466 επισκέφθηκε την Κωνσταντινούπολη ο βασιλέας των Λαζών του Καυκάσου Γωβάζης και έγινε δεκτός µε τις µέγιστες τιµές. Ο Γωβάζης είχε βρει την ευκαιρία, επειδή ο βασιλέας των Περσών Περόζης (457-84) ήταν απασχοληµένος µε τους Εφθαλίτες Ούννους, να πραγµατοποιεί συνεχείς επιτυχείς επιθέσεις κατά της Περσίας. Επέµβαση στη Δύση. Βανδαλική εκστρατεία Ο Λέων Α έστρεψε το ενδιαφέρον του προς τη Δυτική Ρωµαϊκή αυτοκρατορία όταν ο πατρίκιος Ρικίµερος, έχοντας ανάγκη από ναυτική δύναµη για να αποκρούσει τις επιδροµές των Βανδάλων, του ζήτησε να υποδείξει διάδοχο του αποθανόντος αυτοκράτορα Σεβήρου (465). Ο Λέων πρότεινε τον Ανθέµιο, εγγονό του οµώνυµου υπάρχου του Θεοδόσιου Β και σύζυγο της Ευφηµίας, κόρης του νεκρού αυτοκράτορα Μαρκιανού, τον οποίο ονόµασε καίσαρα. Ο Ανθέµιος, επικεφαλής ισχυρής δύναµης, έφτασε στην Ιταλία και ανακηρύχθηκε Αύγουστος από τον στρατό, κοντά στη Ρώµη, στις 12 Απριλίου 467. Κατόπιν αυτού ο Λέων Α ανακοίνωσε στον Βάνδαλο ηγεµόνα Γιζέριχο (429-77) την άνοδο του Ανθεµίου στον θρόνο (467-72) και τον απείλησε µε πόλεµο, αν δεν σταµατούσε τις επιδροµές κατά της Ιταλίας και της Σικελίας. Ο Γιζέριχος του απάντησε ότι οι απειλές του αποτελούσαν καταπάτηση της συµφωνίας των Βανδάλων µε τον νεκρό αυτοκράτορα Μαρκιανό και επέτεινε τις επιθέσεις του. Επετίθετο µάλιστα οπουδήποτε, χωρίς σχέδιο, µε µόνο σκοπό την αρπαγή και τη λεηλασία. Όταν οι επιδροµές του άρχισαν να δηµιουργούν σοβαρό κώλυµα στις ανατολικο-δυτικές εµπορικές επαφές, ο Λέων αποφάσισε να επιχειρήσει υπερπόντια εκστρατεία εναντίον του. Ετοίµασε, λοιπόν, στόλο πλοίων, µε στρατιώτες, όπλα και εφόδια. Ξόδεψε χιλιάδες λίτρες χρυσού και αργύρου «φοβούµενος µήπως κάποια µικρολεπτοµέρεια γίνει εµπόδιο, επιθυµώντας να φέρει στους βαρβάρους την κόλαση» (Προκοπίου, Υπέρ των πολέµων λόγοι). Επικεφαλής της τεράστιας αυτής δύναµης τοποθετήθηκε ο αδελφός της αυτοκράτειρας Βηρίνας Βασιλίσκος, που ήδη είχε διακριθεί σε µάχες στη Θράκη. Οι ετοιµασίες και η διοργάνωση της εκστρατείας έδειχναν ότι αυτή θα είχε αίσιο τέλος. Το µεγαλύτερο τµήµα του στόλου, µε τον Βασιλίσκο, έπλευσε προς την Καρχη- Ο βασιλιάς των Περσών Περόζης, για να αναγκάσει την Ο αυτοκράτορας Μαρκιανός, στη σύντοµη βασιλεία του

3 δόνα, ενώ ένα δεύτερο τµήµα υπό τον Μαρκελλιανό, παλαιό αξιωµατικό του Αέτιου, κατέκτησε τη Σαρδηνία και κατόπιν τη Σικελία. Επίσης, στρατιωτική δύναµη υπό τους Ηράκλειο και Μάρσο ξεκίνησε από την Αίγυπτο και τη Θηβαΐδα, νίκησε τους Βανδάλους σε πολλές πόλεις της Λιβύης και πορευόταν προς την Καρχηδόνα. Εντούτοις, όταν ο Βασιλίσκος προσορµίστηκε στο ακρωτήριο Μερκούριον, κοντά στην Καρχηδόνα, όχι µόνον δεν επιτέθηκε κατευθείαν στον εχθρό, αλλά παραχώρησε στον Γιζέριχο πενθήµερη ανακωχή. Η πράξη αυτή δείχνει ανεξήγητη επιπολαιότητα και δηµιουργεί υποψίες για δωροδοκία και προδοσία εκ µέρους του Βασιλίσκου. Ο Γιζέριχος εκµεταλλεύτηκε την ανακωχή για να δηµιουργήσει πυρπολικά σκάφη, µε τα οποία έκαψε πολλά βυζαντινά πλοία. Τα υπόλοιπα αναχώρησαν µε τον Βασιλίσκο για τη Σικελία. Ενώ ο Βασιλίσκος επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη ως ικέτης, ο Μαρκελλιανός ανέλαβε την αρχιστρατηγία. Όµως, τον ίδιο χρόνο (468) δολοφονήθηκε από κάποιον πατρίκιο, ενώ οι Ηράκλειος και Μάρσος υποχώρησαν στην Αίγυπτο. Έτσι οι Βάνδαλοι ξανάγιναν κυρίαρχοι της Σαρδηνίας και της Σικελίας. Η αποτυχηµένη αρχηγία του πατρικίου Βασιλίσκου στην Εσωτερικές συγκρούσεις. Δολοφονία του Άσπαρος Η αποτυχία της βανδαλικής εκστρατείας, για την οποία ο Άσπαρ είχε αντιρρήσεις, περιθωριοποίησε προσωρινά την παράταξη του Ζήνωνα, διότι σ αυτήν ανήκε και ο Βασιλίσκος. Επίσης, µετά την αποτυχία του ο Λέων έγινε επιφυλακτικός απέναντι στο περιβάλλον του. Ο Άσπαρ Α και ο Ζήνων, που ως αντίπαλοι κυριαρχούσαν στην Αυλή και εξύφαιναν πλήθος ραδιουργιών, διατηρούσαν ιδιωτικούς στρατούς, ενώ ο Λέων άρχισε να αισθάνεται ανίσχυρος. Γι αυτό θέσπισε νόµο (Αύγουστος 468), µε τον οποίο απαγόρευε σε οποιονδήποτε να διατηρεί ιδιωτικό στρατό. Οι παραβάτες και τα κρατικά όργανα που παρέβλεπαν τις παραβάσεις τιµωρούνταν µε ποινές από βαρύτατα χρηµατικά πρόστιµα έως και θανατική ποινή. Οι έντονες αντιρρήσεις που είχε εκφράσει ο Άσπαρ κατά του βανδαλικού πολέµου ενίσχυσαν την επιρροή του στην Αυλή. Ως αποτέλεσµα, το 468 ο γιος του Πατρίκιος τιµήθηκε µε το αξίωµα του καίσαρα. Όταν η σύγκλητος και ο λαός, µε επικεφαλής τους µοναχούς, διαµαρτυρήθηκαν γιατί ένας αρειανιστής έπαιρνε το αξίωµα του διαδόχου του θρόνου, ο Λέων τους διαβεβαίωσε ψευδώς ότι ο Άσπαρ και η οικογένειά του έγιναν ορθόδοξοι. Επίσης, υπό τις πιέσεις του Άσπαρος, ο Λέων πάντρεψε (το 470)

4 την κόρη του Λεοντία µε τον Πατρίκιο. Στη συνέχεια όµως οι διαθέσεις του Λέοντα µεταστράφηκαν πάλι υπέρ του Ζήνωνα και έτσι αυτός κατόρθωσε, το 469, να εκλεγεί ύπατος. Διηύθυνε µάλιστα, υπό την ιδιότητα του στρατηγού του πραισέντου, στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Θράκη κατά των Ούννων. Τότε έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του από τον Άσπαρα και, για να ξεφύγει από τον κίνδυνο, χρησιµοποίησε την επιρροή της γυναίκας του και ξαναπήρε το αξίωµα του στρατάρχη Ανατολής. Ανέλαβε µάλιστα και πέτυχε την κατάπνιξη των ληστρικών επιδροµών των Ισαύρων. Από το 469 ο Ζήνων εξεδήλωσε τις µονοφυσιτικές του πεποιθήσεις και υποστήριξε τον πατριάρχη Αντιοχείας Πέτρο Γναφέα (470, και 485-9). Στόχος του έγινε επίσης η εξόντωση του Άσπαρος. Ο Άσπαρ, από την πλευρά του, επιχείρησε να προκαλέσει εξέγερση στη Θράκη και την Ανατολή κατά του αυτοκράτορα. Στη Θράκη ο Γότθος Αναγάστης, ως στρατάρχης Θράκης, αντιµετώπισε τους Ούννους αλλά στη συνέχεια άρχισε να κινείται επαναστατικά κατά του Λέοντα. Κατόπιν άλλαξε γνώµη και αποκάλυψε στον αυτοκράτορα ότι υποκινητής των επαναστατικών ενεργειών ήταν ουσιαστικά ο γιος του Άσπαρος Αρδαβούριος. Επίσης ο Μαρτίνος, άνθρωπος του Αρδαβουρίου, αποκάλυψε στον Ζήνωνα ότι ο Αρδαβούριος σχεδίαζε να προσεταιριστεί τους Ισαύρους στην Ανατολή κατά του Λέοντα. Ο Λέων εξοργίστηκε και άρχισε προπαγάνδα στην Κωνσταντινούπολη κατά του Άσπαρος, µε αποτέλεσµα ο λαός της πρωτεύουσας να εκδηλώνεται µε µεγάλη εχθρότητα κατά του στρατηγού. Στις αρχές του 471 ο Άσπαρ και οι τρεις γιοι του έλαβαν πρόσκληση για ένα αυτοκρατορικό συµπόσιο από τον Λέοντα δήθεν σε µια ύστατη προσπάθεια συµφιλίωσης. Ουσιαστικά όµως ο Λέων τους είχε στήσει παγίδα διότι, κατά την προσέλευσή τους, δέχθηκαν επίθεση από τον Ζήνωνα και τους άνδρες του. Ο Άσπαρ και ο Αρδαβούριος δολοφονήθηκαν, ο Πατρίκιος σώθηκε βαριά πληγωµένος και ο τρίτος γιος, ο Ερµενάριχος, διασώθηκε από τον ίδιο τον Ζήνωνα. Στη συνέχεια ο Πατρίκιος αναγκάστηκε να παραιτηθεί από τον τίτλο του καίσαρα και τον γάµο του µε τη Λεοντία. Η δολοφονία του Άσπαρος προσέδωσε στον Λέοντα το επίθετο Μακέλλης. Ενεπίγραφη επιτύµβια στήλη συγκολληµένη από τέσσερα Συγκρούσεις µε τους Γότθους Ουσιαστικά, ο βαθύτερος λόγος για τη σφαγή του Άσπαρος και των γιων του ήταν ο

5 φόβος του Λέοντα για τους Οστρογότθους, µε τους οποίους ο Άσπαρ είχε άριστες σχέσεις. Μετά την κατάρρευση των Ούννων, το 455, οι Οστρογότθοι είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους, κατοικούσαν σε περιοχές βόρεια της αυτοκρατορίας και είχαν γίνει φοιδεράτοι των Βυζαντινών. Οι Οστρογότθοι που κατοικούσαν στην Παννονία (στα βόρεια του Δούναβη, στη σηµερινή δυτική Ουγγαρία) είχαν επικεφαλείς (έως το 472) τρεις Αµαλούς ηγεµόνες, τους Βαλάµερο, Θευδίµερο και Βιδίµερο. Το 458 ο Λέων αρνήθηκε να πληρώσει τις συµφωνηµένες εισφορές στους τρεις ηγεµόνες και τότε ο Βαλάµερος εισέβαλε στο Ιλλυρικό και, το 459, κατέλαβε το Δυρράχιο. Τελικά υπογράφηκε συνθήκη µεταξύ Βυζαντίου και Οστρογότθων, σύµφωνα µε την οποία ο Λέων Α υποχρεώθηκε να πληρώνει εισφορά 300 λιτρών χρυσού, ενώ ο γιος του Θευδίµερου Θευδέριχος ο Αµαλός κρατήθηκε ως όµηρος στην Κωνσταντινούπολη για 10 χρόνια. Το 471 ο Οστρογότθος Θευδέριχος Στράβων άρχισε επιδροµές στη διοίκηση της Θράκης απαιτώντας να λάβει την κληρονοµιά και τον τίτλο του Άσπαρος και να νέµεται τη Θράκη. Από τους τρεις όρους ο Λέων αποδέχθηκε µόνο τον τρίτο και έτσι ο Θευδέριχος κατέλαβε την Αρκαδιούπολη, ενώ άλλες δυνάµεις του λεηλατούσαν την περιοχή έξω από τη Φιλιππούπολη. Τελικά, το 473 συνήφθη συνθήκη ειρήνης µε όρους: να λάβει ο Θευδέριχος τον τίτλο στρατηγού (διοικητή) ιππικού και πεζικού (magister militum utriusque militiae), να αναγνωριστεί ως βασιλέας των Οστρογότθων, να πληρώνει η αυτοκρατορία λίτρες χρυσού κάθε χρόνο και να µη δέχεται Οστρογότθους φυγάδες. Οι Γότθοι δεσµεύτηκαν να είναι σύµµαχοι του Βυζαντίου απέναντι σε όλους τους λαούς, εκτός των Βανδάλων. Το 472, στα βορειοδυτικά βαλκανικά σύνορα, ο Βιδίµερος, µε τους Οστρογότθους της Παννονίας, συµµάχησε µε τον αυτοκράτορα της Δύσης Ανθέµιο για την κατάπνιξη της εξέγερσης του στρατηγού του δευτέρου, Ρικίµερου. Στην µάχη που δόθηκε κοντά στη Ρώµη σκοτώθηκε ο Βιδίµερος και τότε τα στρατεύµατά του προσχώρησαν στον Ρικί- µερο. Στις 11 Ιουλίου 472 δολοφονήθηκε και ο Ανθέµιος. Ο Θευδίµερος, αφού το 470 επέστρεψε ο γιος του Θευδέριχος Αµαλός από την οµηρία του στο Βυζάντιο (σε ηλικία 17 ετών) και στέφθηκε το επόµενο έτος συµβασιλέας, άρχισε επιδροµές στη Δακία και στη Δαρδανία. Πατέρας και γιος προχώρησαν προς το Ιλλυρικό και στη συνέχεια λεηλάτησαν τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, απειλώντας και την έδρα του υπάρχου του Ιλλυρικού Θεσσαλονίκη. Για να τους αντιµετωπίσει ο Ο Ανθέµιος, ύπαρχος Ανατολής και µετέπειτα αυτοκράτορας Στην Κωνσταντινούπολη περίφηµα ήταν τον 6ο αιώνα τα

6 Λέων αναγκάστηκε να προσεταιριστεί τον Θευδέριχο Στράβωνα, ο οποίος διορίστηκε στρατηγός του πραισέντου και απέσπασε δέσµευση για ετήσια χορηγία λιτρών χρυσού. Τελικά, το 474, µετά τον θάνατο του πατέρα του, ο Θευδέριχος Αµαλός εγκαταστάθηκε στην Κάτω Μοισία µε έδρα του τη Nova, χωρίς ο Λέων Α να µπορέσει να αντιδράσει στο γεγονός. Εσωτερική πολιτική Ο Λέων προσπάθησε να καταπολεµήσει την αριστοκρατική τάξη, ενίσχυσε τις περιοχές που είχαν πληγεί από φυσικές καταστροφές, εξωράισε την Κωνσταντινούπολη µε πολλά κτίρια, ανακαίνισε µέρος των τειχών της και προσπάθησε να επιλύονται γρήγορα και δίκαια τα αιτήµατα των υπηκόων του. Απαγόρευσε, λόγω ευσεβείας, τις δοσοληψίες και τις διασκεδάσεις κατά την Κυριακή. Ο ίδιος µάλλον δεν είχε µορφωθεί αλλά ενθάρρυνε τη µόρφωση και τους διανοούµενους. Θρησκευτική πολιτική Η βασιλεία του Λέοντα Α χαρακτηρίστηκε από θρησκευτικές αντιθέσεις ορθοδόξων και µονοφυσιτών. Η δύναµη και η επιρροή που είχε ο αρειανιστής Άσπαρ στο κράτος εµφύσησε την ελπίδα στους µονοφυσίτες ότι θα είχαν τη βοήθειά του για να πολε- µήσουν τους ορθοδόξους. Λίγες εβδοµάδες µετά την ανάληψη της εξουσίας από τον Λέοντα, οι οπαδοί του µονοφυσίτη κληρικού Τιµόθεου Αιλούρου, που είχε καθαιρεθεί, δολοφόνησαν τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Προτέριο (451-7) και εγκατέστησαν στον θρόνο τον Τιµόθεο Β ( και 475-7). Ο Λέων έστειλε σε πατριάρχες, µητροπολίτες, επισκόπους και κάθε επίσηµο εκκλησιαστικό άνδρα επιστολή, µε την οποία τους ζητούσε να πάρουν θέση ως προς το θέµα του Τιµόθεου και της συνόδου της Χαλκηδόνας. Τόσο ο πάπας Λέων Α όσο και όλοι οι άλλοι εκκλησιαστικοί άνδρες απάντησαν ότι καταδικάζουν τον Τιµόθεο και τάσσονται υπέρ της συνόδου της Χαλκηδόνος. Ο Τιµόθεος εξορίστηκε πρώτα στη Γάγγρα και ύστερα στη Χερσώνα. Τον πατριαρχικό θρόνο Αλεξανδρείας κατέλαβε ο Τιµόθεος Γ Βασιλικός ή Σαλοφακίολος ( και ) που επιχείρησε, χωρίς επιτυχία, να επαναφέρει στα δίπτυχα της Εκκλησίας το όνοµα του Διόσκορου. Στην Αντιόχεια, το 469/70, νέες έριδες ξέσπασαν µεταξύ ορθοδόξων και µονοφυσι- Ο πάπας Λέων Α και άλλοι εκκλησιαστικοί άνδρες τάχθη- Η Αριάδνη, κόρη του Λέοντος Α και της Βηρίνας, έγινε αυτοκρά-

7 τών. Ο πρεσβύτερος Πέτρος Γναφεύς, έχοντας την υποστήριξη του Ζήνωνα που είχε γίνει στρατάρχης Ανατολής (magister militum per Orientem), εξανάγκασε τον πατριάρχη Αντιοχείας Μαρτύριο (459-70) να εγκαταλείψει τον θρόνο του και έγινε ο ίδιος πατριάρχης (470 και 475). Ο Γναφεύς ήταν µονοφυσίτης και αµέσως άρχισε πόλεµο κατά των αποφάσεων της συνόδου της Χαλκηδόνας. Ο Λέων κινήθηκε ενεργά εναντίον του, µαζί µε τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γεννάδιο Α (458-71). Εξόρισε τον Γναφέα στη Θηβαΐδα της Αιγύπτου και αναγόρευσε πατριάρχη τον ορθόδοξο Ιουλιανό (471). Στις 31 Μαρτίου 468 ο Λέων εξέδωσε αυτοκρατορικό διάταγµα, µε το οποίο όριζε ότι µόνο οι ορθόδοξοι χριστιανοί θα µπορούσαν να σταδιοδροµήσουν στις κρατικές και δικαστικές υπηρεσίες. Πιθανόν το έτος 472 θέσπισε νόµο σύµφωνα µε τον οποίο ο παγανιστής ταυτίστηκε µε τον Έλληνα, η έννοια παγανιστικός µε την έννοια ελληνικός, που υποτίθεται ότι συµπεριλάµβανε τις ελληνορωµαϊκές πρακτικές. Όσοι ακολουθούσαν την «Ελλήνων µυσαρών και ανοσίων πλάνην» και διέπρατταν ειδωλολατρικές θυσίες, εξοµοιώνονταν µε τους µανιχαίους και βορβορίτες και καταδικάζονταν παραδειγµατικά. Γενικά η θρησκευτική πολιτική του Λέοντα απέβλεπε µε κάθε τρόπο (εκτός από τη σύγκληση µιας συνόδου) στην περιφρούρηση της ορθοδοξίας. Η αυτοκράτειρα Βηρίνα, σύζυγος του Λέοντος Α, ήταν δυνα- Λέων Β (474) Ζήνων ( ) Όταν πέθανε ο Λέων, στις αρχές του 474, τον διαδέχθηκε στον θρόνο ο εγγονός του, γιος του Ζήνωνα και της Αριάδνης, Λέων Β, σε ηλικία 6 ετών. Ο µικρός Λέων είχε ανακηρυχθεί καίσαρας το 473. Στις 17 Νοεµβρίου του ίδιου έτους αναγορεύτηκε αύγουστος και στις 18 Ιανουαρίου του επόµενου έτους ανήλθε στον θρόνο. Οι λόγοι που ο Λέων Α δεν όρισε ως διάδοχό του τον γαµπρό του Ζήνωνα ήταν προσωπικοί (µάλλον ο Ζήνων είχε πολλά ελαττώµατα και ήταν αντιπαθής τόσο στον λαό όσο και στις ανώτερες τάξεις), πολιτικοί (ο Ζήνων καταγόταν από τους Ισαύρους, που ανήκαν µεν στους υπηκόους της αυτοκρατορίας αλλά ήταν λαός µε χαµηλό πολιτιστικό επίπεδο) θρησκευτικοί (η πίστη του στην ορθοδοξία ήταν αµφισβητούµενη). Στις 9 Φεβρουαρίου 474 η αυγούστα Βηρίνα και η σύζυγος του Ζήνωνα Αριάδνη εξασφάλισαν τη συναίνεση της συγκλήτου στη στέψη του Ζήνωνα ως συναυτοκράτορα από τον γιο του Λέοντα Β. Φυσικά, ουσιαστικός κυβερνήτης του κράτους ήταν ο Ζήνων. Ο

8 Λέων Β ανακηρύχθηκε τον πρώτο χρόνο της βασιλείας του ύπατος αλλά το φθινόπωρο του 474 αρρώστησε και πέθανε. Μοναδικός κύριος του θρόνου απέµεινε ο Ζήνων. Στο µεταξύ εξωτερικοί κίνδυνοι εµφανίστηκαν από διάφορες πλευρές της χώρας. Οι Ούννοι επετίθεντο στη Θράκη και οι Σαρακηνοί παρενοχλούσαν τη Μεσοποταµία, αλλά ο Ζήνων δεν αντέδρασε προς καµία κατεύθυνση. Από την άλλη πλευρά, οι Βάνδαλοι άρχισαν πάλι τις επιθέσεις από το ορµητήριό τους στην Καρχηδόνα προς τις δυτικές ελληνικές ακτές και εκπόρθησαν τη Νικόπολη. Τελικά συνήψαν ειρήνη µε την αυτοκρατορία και τότε εξαγοράστηκαν ή απελευθερώθηκαν πολλοί βυζαντινοί αιχµάλωτοι (474). Μεγαλύτερο πρόβληµα αποτελούσε ο Θευδέριχος Στράβων, ο ηγεµόνας των Οστρογότθων της Θράκης. Αυτός, µόλις ο Ζήνων ανήλθε στον θρόνο, συνέλαβε τον στρατάρχη Θράκης Ηράκλειο Φλώρου και ζήτησε λύτρα για την απελευθέρωσή του. Τα λύτρα δόθηκαν αλλά τελικά ο Ηράκλειος σκοτώθηκε. Η αιτία για την πράξη αυτή του Θευδέριχου ήταν ο φόβος του ότι η κυριαρχία των Ισαύρων στην Κωνσταντινούπολη θα εξουδετέρωνε τη δύναµη που είχαν αποκτήσει οι Γότθοι επί της εποχής του Άσπαρος. Τελικά την κατάσταση έσωσε ο φίλος του Ζήνωνα Ίλλος (ή Ιλλούς), ο οποίος χρησι- µοποίησε ως αντιπερισπασµό τον άλλο κλάδο των Οστρογότθων που είχε αρχηγό τον Θευδέριχο Αµαλό. Αυτοί εγκατέλειψαν τη διοίκηση της Μακεδονίας και εγκαταστάθηκαν στην Κάτω Μοισία, στον Δούναβη, αν όχι µε πρόσκληση πάντως µε την ανοχή της βυζαντινής κυβέρνησης. Το Οικουµενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως όπως είναι Ανατροπή Ζήνωνα Ο Ζήνων ήταν αντιπαθής στους Βυζαντινούς πριν γίνει αυτοκράτορας. Η ανάρρησή του στον θρόνο τον έκανε αντιπαθέστερο. Έτσι άρχισε να εξυφαίνεται συνωµοσία για την πτώση του από την εξουσία, στην οποία πρωτοστάτησε ο Βασιλίσκος, αδελφός της αυγούστας Βηρίνας. Αυτός, µετά την ήττα του στη βανδαλική εκστρατεία, ζούσε στην Ηράκλεια. Όταν ο Ίλλος πήγε στη Θράκη για να αντιµετωπίσει τον Θευδέριχο Στράβωνα, συνάντησε τον Βασιλίσκο, ο οποίος τον έκανε κοινωνό της συνωµοσίας. Σ αυτήν συµµετείχε και η αυγούστα Βηρίνα που θεωρούσε ότι ο Ζήνων την είχε παραγκωνίσει και επιθυµούσε να ανεβάσει στον θρόνο τον εραστή της, πρώην µάγιστρο των οφικίων, Πατρίκιο. Η Βηρίνα, καταφεύγοντας σε τέχνασµα, ενηµέρωσε δήθεν

9 εµπιστευτικά τον Ζήνωνα ότι κινδυνεύει η ζωή του από σοβαρότατη εξέγερση που πρόκειται να ξεσπάσει και τον συµβούλευσε να φύγει αµέσως για να σωθεί. Ο δειλός Ζήνων τροµοκρατήθηκε και, χωρίς να εξετάσει την αλήθεια ή τις διαστάσεις των λεγο- µένων, χωρίς να συµβουλευτεί τους έµπιστους ανθρώπους του, χωρίς να σκεφτεί να προβάλει αντίσταση, κατέφυγε στην Ισαυρία µε τη σύζυγό του Αριάδνη και τη µητέρα του, Λαλλίδα (9 Ιανουαρίου 475). Βασιλίσκος ( ) Μόλις ο Ζήνων αποχώρησε από την πρωτεύουσα ξέσπασαν ταραχές, κατά τις οποίες σκοτώθηκαν πολλοί Ίσαυροι που βρίσκονταν εκεί. Ο Βασιλίσκος µπήκε στην Κωνσταντινούπολη και αναγορεύτηκε αυτοκράτορας, στο ανάκτορο του Εβδόµου. Στη συνέχεια έστεψε αυγούστα τη γυναίκα του, Ζηνωνίδα ή Ζηνωδία, και τον γιο του, Μάρκο, αύγουστο. Η Βηρίνα όχι µόνο δεν έγινε αυγούστα όπως περίµενε, αλλά ο Βασιλίσκος, για να διασφαλίσει τα νώτα του, δολοφόνησε τον Πατρίκιο. Τότε η αδελφή του άρχισε να συνωµοτεί εναντίον του, ο Βασιλίσκος όµως το αντιλήφθηκε και η Βηρίνα µόλις που γλίτωσε την παραδειγµατική τιµωρία µε τη διαµεσολάβηση του στενού φίλου και συνεργάτη του Βασιλίσκου Αρµατίου. Ο Αρµάτιος διορίστηκε από τον Βασιλίσκο στρατηγός του πραισέντου και αυτή η ενέργεια έστρεψε εναντίον του αυτοκράτορα τον Γότθο Θευδέριχο Στράβωνα, που αισθάνθηκε µειωµένος αφού το αξίωµα αυτό δινόταν σε κάποιον τον οποίο θεωρούσε κατώτερό του, λόγω ηλικίας και ικανοτήτων. Από την άλλη πλευρά, η σύζυγος του Βασιλίσκου Ζηνωνίς συνήψε σχέση µε τον Αρµάτιο, ο οποίος εκµεταλλεύτηκε την ερωµένη του για να αποσπάσει όσο το δυνατόν περισσότερα αξιώµατα από τον Βασιλίσκο. Τρίτη ατυχία για τον αυτοκράτορα ήταν ότι ο Ζήνων, φεύγοντας, είχε φροντίσει να αδειάσει το δηµόσιο ταµείο, το οποίο έπρεπε τώρα µε κάποιον τρόπο να γεµίσει. Επιπλέον, µεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε τότε στην Κωνσταντινούπολη έκαψε πολλά κτίρια, µεταξύ των οποίων και τη δηµόσια βιβλιοθήκη που περιείχε χειρόγραφα. Σ όλες αυτές τις ατυχίες προστέθηκε και η θρησκευτική πολιτική που ακολούθησε ο Βασιλίσκος. Ευνόησε τον µονοφυσιτισµό εις βάρος της ορθοδοξίας, είτε για να προσεταιριστεί τους µονοφυσίτες είτε διότι η σύζυγός του ήταν οπαδός αυτής της αίρε-

10 σης. Ανακάλεσε από την εξορία τον Τιµόθεο Αίλουρο και τον Πέτρο Γναφέα και τους αποκατέστησε στους πατριαρχικούς θρόνους Αλεξανδρείας και Αντιοχείας αντιστοίχως (474). Ο Τιµόθεος Αίλουρος, καθ οδόν για την Αλεξάνδρεια, ανακήρυξε την επισκοπή Εφέσου ανεξάρτητη από το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και ενθρόνισε εκεί τον οπαδό του Παύλο. Κατόπιν κατέλαβε τον θρόνο της Αλεξάνδρειας και επανέφερε το όνοµα του Διόσκορου στα εκκλησιαστικά δίπτυχα. Το 476 ο Βασιλίσκος εξέδωσε την Εγκύκλιον, µε την οποία καταδίκασε τις αποφάσεις της Δ Οικουµενικής Συνόδου και τον Τόµον του πάπα Λέοντα Α. Εντούτοις ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ακάκιος (472-89) δεν αποδέχθηκε την Εγκύκλιον. Η αντίδραση του Ακάκιου, του κλήρου και του λαού στην Κωνσταντινούπολη ήταν άµεση και πάρα πολύ έντονη. Αυτό το γεγονός και η έλλειψη στρατού ανάγκασαν τον Βασιλίσκο να υποχωρήσει και να εκδώσει την Αντεγκύκλιον, µε την οποία αποκαθιστούσε τα δικαιώµατα του πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και αναιρούσε το κείµενο της Εγκυκλίου. Στην πράξη του αυτή τον οδήγησαν και τα ακόλουθα γεγονότα. Ο Ζήνων βρισκόταν στην Ισαυρία, όπου οργάνωνε την αντεπίθεσή του κατά του Βασιλίσκου. Εναντίον του στάλθηκαν οι στρατηγοί Ίλλος και Τροκούνδος που τον περιέσφιξαν και συνέλαβαν τον αδελφό του Λογγίνο. Όµως, οι δύο στρατηγοί ήταν δυσαρεστη- µένοι µε τον Βασιλίσκο διότι, µετά την άνοδό του στην εξουσία, δεν τους είχε δώσει όσα τους είχε υποσχεθεί. Έτσι προσχώρησαν στον στρατό του Ζήνωνα και ταυτόχρονα ήρθαν σε συνεννόηση µε τη σύγκλητο για την αποκατάσταση του Ζήνωνα στον θρόνο. Αποφασίστηκε, στη συνέχεια, ο µεν Τροκούνδος να βαδίσει προς τη µονοφυσιτική Αντιόχεια για να την προσεταιριστεί υπέρ του Ζήνωνα, οι δε Ίλλος και Ζήνων να βαδίσουν προς την Κωνσταντινούπολη. Ο Βασιλίσκος απέστειλε εναντίον τους τον Αρµάτιο µε πολύ µεγάλο στρατό και ο Ζήνων, αντικρίζοντας το µέγεθος των δυνάµεων, παρ ολίγο να υποχωρήσει. Κατόρθωσε εντούτοις να πάρει µε το µέρος του τον Αρµάτιο, αφού του υποσχέθηκε το αξίωµα του στρατάρχη (magister militum) και την ανάδειξη του γιου του σε καίσαρα. Τότε ήταν που ο Βασιλίσκος αποφάσισε να ανακαλέσει την Εγκύκλιό του, αλλά ήταν πλέον αργά. Τον Αύγουστο του 476, ενώ ο Αρµάτιος παρέµενε αµέτοχος, ο Ζήνων µε συνοδεία του Ίλλου έµπαινε θριαµβευτικά στην πρωτεύουσα «και εισήλθε στο παλάτι µε τους στρατιώτες του, την ιδ ινδικτιώνα και έγινε δεκτός από τα στρατεύµατα και Δρόµοι της Αντιόχειας µωσαϊκό δάπεδο κατοικίας του 6ου αιώνα,

11 τη σύγκλητο. και ενθαρρύνθηκε από τον δήµο των Πρασίνων, γιατί ήταν αγαπητός σ αυτούς. Αλλά και ο Ζήνων ήταν ευνοϊκός απέναντι στον δήµο των Πρασίνων» (Ιωάννου Μαλάλα, Χρονογραφία). Ο Βασιλίσκος και η σύζυγός του συνελήφθησαν και εξορίστηκαν στην Καππαδοκία, όπου πέθαναν από την πείνα, φυλακισµένοι στον πύργο ενός κάστρου. Αλλά και ο Αρµάτιος είχε την τύχη που έχουν συνήθως οι προδότες. Λόγω έλλειψης εµπιστοσύνης στο πρόσωπό του ο Ίλλος προέτρεψε τον Ζήνωνα να τον δολοφονήσει και να χειροτονήσει τον γιο του κληρικό. Αυτά και έγιναν. ΖΗΝΩΝ ( ) Η διάλυση της Δυτικής Ρωµαϊκής αυτοκρατορίας Ελάχιστες εβδοµάδες µετά την επάνοδο του Ζήνωνα στην εξουσία πραγµατοποιήθηκε η κατάλυση του Δυτικού Ρωµαϊκού κράτους (Σεπτέµβριος 476). Αυτό έγινε διότι µετά την κατάρρευση του βορείου συνόρου του Ρήνου, το δυτικό κράτος κατακλύστηκε από γερµανόφωνους εισβολείς στην Ιταλία και στη Γαλατία. Οι βάρβαροι εισχώρησαν στη ρωµαϊκή διοίκηση και στο στράτευµα και έγιναν ρυθµιστικός παράγοντας των εξελίξεων. Για παράδειγµα, ο Σουήβος αρειανιστής Ρικίµερος είχε ανεβάσει στον θρόνο του Δυτικού Ρωµαϊκού κράτους έξι αυτοκράτορες, στο διάστηµα Στις αρχές του 474 ο Λέων Α έστειλε στην Ιταλία τον Ιούλιο Νέπωτα για να στεφθεί αυτοκράτορας. Αυτός όµως, πριν προλάβει να αναγνωριστεί από τον Ζήνωνα, αντιµετώπισε τους Βησιγότθους και τους Βουργούνδους και αναγκάστηκε να αναγνωρίσει τη βησιγοτθική ανεξαρτησία. Μέσα στην αναστάτωση ο πατρίκιος Ορέστης βρήκε την ευκαιρία να ανακηρύξει τον γιο του Ρωµύλο Αυγουστύλο αυτοκράτορα (475-6), επιτυγχάνοντας την αναγνώριση και από τον Βάνδαλο Γιζέριχο. Ο Ιούλιος Νέπως αναγκάστηκε, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βασιλίσκου, να αποσυρθεί στη Δαλµατία. Στις 4 Σεπτεµβρίου 476 ο αρχηγός των Ερούλων µισθοφόρων του Ρωµύλου Οδόακρος (Σκίρος στην καταγωγή) εκθρόνισε τον αυτοκράτορα Ρωµύλο. Στη συνέχεια ανακηρύχθηκε ρήγας (rex) από τον στρατό αλλά, εξαιτίας της βαρβαρικής καταγωγής του, δεν µπορούσε να γίνει αυτοκράτορας. Αρκέστηκε λοιπόν να στείλει τα διάσηµα της αυτοκρατορικής εξουσίας στον Ζήνωνα και να του ζητήσει να τον αναγνωρίσει ως επίτροπό του στη Δύση. Ο Ζήνων, που µόλις είχε επανέλθει στον θρόνο και δεν επιθυµούσε να Ασηµένιο νόµισµα του Οδόακρου, Γότθου στρατηγού και

12 εµπλακεί στα πράγµατα της Ιταλίας, αναγνώρισε τον Οδόακρο ως στρατάρχη Ιταλίας (magister militum per Italiam) και τον εξουσιοδότησε να κυβερνά την Ιταλία και τη Δύση. Το 476 ήταν σηµαντική ηµεροµηνία διότι τότε, για πρώτη φορά, γερµανικά φύλα εγκαταστάθηκαν και κυριάρχησαν στην Ιταλία. Ουσιαστικά, η ηµεροµηνία 476 σηµασιοδότησε την αρχή της υπεροχής του ανατολικού τµήµατος της αυτοκρατορίας επάνω στο δυτικό, όπου σταδιακά καταλύθηκε οτιδήποτε αντιπροσώπευε τη Ρωµαϊκή αυτοκρατορία. Ο Οδόακρος, µε την ιδιότητά του ως επιτρόπου του Βυζαντίου, αναγνώρισε, στο όνοµα του Βυζαντινού αυτοκράτορα, τον Βησιγότθο βασιλέα Εύριχο (466-84) ως κύριο της ρωµαϊκής επαρχίας από την Ισπανία έως τις παραθαλάσσιες Άλπεις. Μετά τον θάνατο του Νέπωτα, το 480, η Δαλµατία περιήλθε στο βασίλειο της Ιταλίας, δηλαδή στον Οδόακρο, και το 486 το τελευταίο τµήµα της Γαλατίας πέρασε στους Φράγκους. Το 488 οι Οστρογότθοι, οδεύοντας προς την Ιταλία, κατέλαβαν τη Δαλµατία. Έτσι εξελίχθηκαν οι απώλειες εδαφών του δυτικού κράτους. Μετά τον Ρωµύλο Αυγουστύλο κανένας δεν ανακηρύχθηκε αυτοκράτορας στη Δύση. Από τη στιγµή που ο Οδόακρος έβαλε τέλος στις αναγορεύσεις αυτοκρατόρων στη Δύση, οι βάρβαροι έγιναν απόλυτοι κυρίαρχοι εκεί. Η Δυτική Ρωµαϊκή αυτοκρατορία κατέληξε κατακερµατισµένη και υποταγµένη στους βαρβάρους. Αυτό το φαινόµενο επιτάθηκε το 493, όταν το Βυζάντιο έστειλε τον Θευδέριχο Αµαλό να εκτοπίσει τον Οδόακρο, που αποτελούσε πλέον πρόβληµα, και να πάρει τη θέση του. Πράγµατι ο Αµαλός νίκησε τον Οδόακρο και δηµιούργησε το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας. Το Βυζάντιο απαλλάχθηκε και από τον Οδόακρο και από τους Γότθους, ενώ η Δύση υπέκυπτε εντελώς στους τελευταίους. Στη φωτογραφία, ένα από τα πιο σηµαντικά χτίσµατα που Τακτική του Ζήνωνα προς τους αντιπάλους του Στη δεύτερη περίοδο της βασιλείας του ο Ζήνων ήταν γεµάτος καχυποψία έναντι εκείνων που προσπάθησαν να τον εξοντώσουν και µετά τον επανέφεραν στην εξουσία. Ένας από αυτούς ήταν ο Αρµάτιος, ο οποίος δολοφονήθηκε. Πιο µισητός όµως στον Ζήνωνα ήταν ο Ίλλος, ο οποίος µάλιστα τον βοήθησε να οργανώσει τις δολοφονίες των οπαδών του Βασιλίσκου. Επίσης ο Ίλλος είχε προτείνει στον Ζήνωνα να χρησιµοποιήσει τον Θευδέριχο Αµαλό κατά του Θευδέριχου Στράβωνος. Ο Ίλλος έγινε µισητός

13 στον Ζήνωνα για πολλούς λόγους. Αρχικά είχε στραφεί ενεργά εναντίον του Ζήνωνα και αργότερα αποφάσισε να συνεργήσει στην αποκατάστασή του. Κρατούσε ακόµη ως όµηρο τον αδελφό του Ζήνωνα Λογγίνο, για να ελέγχει τον αυτοκράτορα. Επίσης ήταν προικισµένος στρατιωτικός και πολιτικός και επιπλέον µορφωµένος και αυτό κακοφαινόταν στον ακαλλιέργητο Ζήνωνα. Τον Ίλλο µισούσε και η Βηρίνα, διότι εξαιτίας του είχε δολοφονηθεί ο εραστής της Πατρίκιος. Μεταξύ 477 και 478 δύο δολοφονικές απόπειρες έγιναν κατά του Ίλλου, τις οποίες γνώριζε ο Ζήνων. Κατόπιν αυτού ο Ίλλος αποσύρθηκε στην Ισαυρία, καλώντας κοντά του και τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο και πολιτικό Παµπρέπιο. Σύντοµα όµως τον κάλεσε κοντά του ο Ζήνων και ο Ίλλος δέχθηκε να επιστρέψει αφού παραδόθηκε σ αυτόν η Βηρίνα, ως διοργανώτρια των δολοφονιών του, και φυλακίστηκε σε φρούριο της Ισαυρίας (479). Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Θευδέριχου, η ηγεσία των Η κατάσταση µε τους Γότθους Από τους δύο Οστρογότθους που κατοικούσαν στις περιοχές της αυτοκρατορίας, ο µεν Θευδέριχος Αµαλός είχε συνεργαστεί µε τον Ζήνωνα κατά του Βασιλίσκου, ο δε Θευδέριχος Στράβων παρέµεινε ουδέτερος. Στα τέλη του 476 ο Ζήνων, για να ανταµείψει τον Θευδέριχο Αµαλό, τον ανακήρυξε στρατάρχη (magister militum), του αναγνώρισε τις κτήσεις του στην Παρόχθια Δακία και την Κάτω Μοισία και τον υιοθέτησε. Τότε, ο Θευδέριχος Στράβων έστειλε πρεσβεία στον Ζήνωνα και ζήτησε σύναψη συµµαχίας. Ο Ζήνων συζήτησε το θέµα µε τη σύγκλητο και τον στρατό και όλοι αποφάνθηκαν ότι ήταν προτιµότερη η συµφωνία µε τον Θευδέριχο Αµαλό, που ήδη είχε δώσει δείγµατα φιλικής συµπεριφοράς, παρά µε τον Θευδέριχο Στράβωνα, του οποίου η στάση δεν ενέπνεε εµπιστοσύνη. Η απόφαση διέρρευσε προς τον Στράβωνα, παρά την επιθυµία του Ζήνωνα να κρατηθεί µυστική, αλλά στην πορεία ο αυτοκράτορας, βλέποντας ότι πολλοί οπαδοί του Θευδέριχου Αµαλού τάσσονταν στο πλευρό του Στράβωνα, άλλαξε γνώµη και αποφάσισε να συµµαχήσει µε τον τελευταίο. Του υποσχέθηκε ανενόχλητη διαµονή στις γαίες που κατείχε και επιστροφή της κατασχεθείσης περιουσίας του, υπό τον όρο να µην παρενοχλεί πλέον την αυτοκρατορία. Ο Στράβων αρνήθηκε και απείλησε να επιτεθεί στο Βυζάντιο µε τον πολυάριθµο στρατό του. Τότε ο Ζήνων άρχισε να προετοιµάζεται εντατικά για πόλεµο και ειδοποίησε τον Θευδέριχο Αµαλό ότι είχε έρθει η ώρα να υλοποιήσει τις υποσχέσεις του για συµµαχία, εφόσον είχε τιµηθεί και

14 µε τον τίτλο του στρατάρχη. Ο Αµαλός ζήτησε δέσµευση της συγκλήτου και του αυτοκράτορα, µε όρκο, ότι δεν θα συνάψουν συµφωνία µε τον Στράβωνα εγκαταλείποντάς τον. Μετά τους δοθέντες όρκους καταστρώθηκε το σχέδιο επίθεσης. Ο Θευδέριχος Αµαλός θα ξεκινούσε από τη Μαρκιανούπολη, θα προχωρούσε προς δυσµάς και, διασχίζοντας τον Αίµο, θα συναντούσε τις δυνάµεις του στρατάρχη της Θράκης. Αφού διέβαινε τον Αίµο, θα συναντούσε άλλη στρατιωτική δύναµη, µεταξύ Έβρου και Αδριανούπολης. Υποστήριξη θα είχε επίσης ο βυζαντινογοτθικός στρατός και από τα στρατεύµατα που έδρευαν στις πόλεις και στα φρούρια. Όµως, τελικά, ο Ζήνων φέρθηκε ύπουλα και αποφάσισε να µη στείλει κανέναν στρατιώτη του, αλλά να αφήσει τους δύο Θευδέριχους να χτυπηθούν και µετά να επέµβει αποτελειώνοντας τον εξασθενηµένο νικητή. Εντούτοις οι δύο Θευδέριχοι, όταν αντιλήφθηκαν το σχέδιο του Ζήνωνα, συµµάχησαν µεταξύ τους εναντίον του (478). Εξαγριωµένοι, έστειλαν πρεσβευτές στον Ζήνωνα µε βαρύτατες απαιτήσεις. Ο Αµαλός ζητούσε τόπο για εγκατάσταση και χορήγηση τροφών για τους ανθρώπους του, ειδάλλως αυτοί θα κάλυπταν µε λεηλασίες και αρπαγές τις ανάγκες τους. Ο Στράβων απαιτούσε να τεθεί σε ισχύ η συνθήκη του 473 που είχε συνάψει µαζί του ο Λέων Α και να δοθούν αναδροµικά οι ετήσιες χορηγίες που είχαν συµφωνηθεί. Επίσης ζητούσε την απελευθέρωση όλων των αιχµάλωτων Γότθων. Ο Ζήνων προσπάθησε να προσεταιριστεί εκ νέου τον Αµαλό, αλλά το κλίµα καχυποψίας που είχε δηµιουργήσει δεν επέτρεψε τη συµφωνία. Τότε αποφάσισε να πολεµήσει και µάλιστα να ηγηθεί της εκστρατείας κατά των δύο Γότθων, αλλά η δειλία του δεν του επέτρεψε τελικά να µπει επικεφαλής του στρατού του. Αυτό προκάλεσε τεράστια απογοήτευση στο στράτευµα και φαινόµενα ανταρσίας και γι αυτό ο στρατηγός Μαρτινιανός συµβούλευσε τον Ζήνωνα να διαλύσει τον στρατό. Ο αυτοκράτορας πράγµατι, υπακούοντας, διέλυσε τα στρατεύµατα µε την πρόφαση ότι είχε συναφθεί ειρήνη. Τότε ο Αµαλός, απαλλαγµένος από κάθε πίεση, στράφηκε προς την περιοχή της Ροδόπης όπου κατέστρεψε, λεηλάτησε και έκαψε τα πάντα. Ο Ζήνων προσπάθησε απελπισµένα να συνάψει συµφωνία µε τον Στράβωνα. Ο Στράβων δέχθηκε εντέλει τη σύναψη συµφωνίας, µε επαχθέστατους όρους συντήρησης στρατού φοιδεράτων που θα αντιµετώπιζε τον Αµαλό, τον τίτλο του στρατηγού του πραισέντου, άλλα αξιώµατα και περιουσία για τον ίδιο και προνόµια για τους Γότθους. Η συµφωνία τέθηκε αµέσως

15 σε εφαρµογή, ο Αµαλός καθαιρέθηκε από το αξίωµα του στρατηγού του πραισέντου, το οποίο έλαβε ο Στράβων, και αποδόθηκαν οι πρώτες δόσεις των εισφορών (στα τέλη του 478). Πράγµατι οι από κοινού προσπάθειες του βυζαντινού στρατού και του στρατού των φοιδεράτων του Στράβωνα εξανάγκασαν τον Αµαλό να στραφεί προς δυσµάς, καταστρέφοντας στο πέρασµά του τα πάντα. Ο Αµαλός εκπόρθησε την πόλη Στόβους και απείλησε και τη Θεσσαλονίκη, οι κάτοικοι της οποίας, φοβούµενοι ότι ο αυτοκράτορας είχε συµφωνήσει την παράδοση της πόλης σχηµάτισαν µόνοι τους αµυντικά σώµατα περιφρούρησης. Η κατάσταση ήταν επισφαλής και για τον Ζήνωνα και για τον Αµαλό. Ο µεν πρώτος µπορούσε να εµποδίζει τη µόνιµη εγκατάσταση του αντιπάλου του, δεν µπορούσε όµως να τον εµποδίσει να λεηλατεί και να καταστρέφει τα πάντα. Ο Αµαλός, από την πλευρά του, µπορούσε να καταστρέφει και να ρηµάζει, αλλά δεν µπορούσε να εγκατασταθεί κάπου µόνιµα. Έτσι οι δύο εχθροί αποφάσισαν τελικά να συνάψουν συµφωνία και ο Ζήνων έστειλε τον πρώην έπαρχο πόλεως, πατρίκιο και ύπατο για το 479 Αδαµάντιο για να αναγγείλει στον Αµαλό την παραχώρηση την περιοχής της Παυταλίας (στα νοτιοδυτικά της Δαρδανίας, κοντά στη Θράκη) προς µόνιµη εγκατάσταση του λαού του. Επίσης ο Αδαµάντιος έλαβε και 200 λίτρες χρυσού, για να αγοραστούν τροφές για τον στρατό του Αµαλού, εάν αυτός το ζητούσε. Τέλος, του ανατέθηκε η κατάπνιξη µιας µικρής εξέγερσης στη Θεσσαλονίκη κατά του υπάρχου του Ιλλυρικού Ιωάννη. Στο µεταξύ ο Αµαλός βρισκόταν στην Ηράκλεια Λυγκηστίδα (σηµ. Μοναστήριον). Παρότι περίµενε τους απεσταλµένους του αυτοκράτορα, δεν δίστασε να καταστρέψει την Ηράκλεια. Κατόπιν προχώρησε προς τη Λυχνιδόν (σηµ. Αχρίδα), χωρίς να µπορέσει να την καταλάβει και τελικά κατέλαβε µε δόλο το Δυρράχιο. Ο πρεσβευτής του Ζήνωνα Αδαµάντιος διόρισε εν τω µεταξύ στρατάρχη του Ιλλυρικού τον Σαβινιανό, ο οποίος απείλησε να αποκόψει ενδεχόµενη αποχώρηση των Γότθων από το Δυρράχιο. Αυτή η απειλή και οι συνεννοήσεις µε τον Αδαµάντιο έκαναν τον Αµαλό να δεχθεί τελικά να εγκαταλείψει τη διοίκηση Μακεδονίας και να εγκατασταθεί στην περιοχή της Παυταλίας. Ταυτόχρονα ζητούσε να του αποδοθεί και πάλι το αξίωµα του στρατηγού του πραισέντου και να του επιτραπεί να µείνει στην Κωνσταντινούπολη ως Ρωµαίος πολίτης. Σε αντάλλαγµα δεχόταν ακόµη και να εκστρατεύσει στη Δαλµατία, για να βοηθήσει τον Ιούλιο Νέπωτα να ανακαταλάβει την εξουσία. Ο Αδαµάντιος δεν ήταν εξου- Πολυτελής έκδοση της Βίβλου στη γοτθική γλώσσα (αρχές 6ου

16 σιοδοτηµένος να συζητήσει τέτοιες λεπτοµέρειες και γι αυτό οι διαπραγµατεύσεις διακόπηκαν µέχρι να ενηµερωθεί ο αυτοκράτορας. Τότε όµως ο στρατηγός Σαβινιανός πέτυχε να εξουδετερώσει µε αιφνιδιασµό το µεγαλύτερο µέρος της γοτθικής στρατιάς (479). Μόλις ο Ζήνων πληροφορήθηκε την επιτυχία σταµάτησε τις διαπραγµατεύσεις µε τον Αµαλό και ανέθεσε τη συνέχιση του πολέµου στους στρατηγούς Σαβινιανό και Γέντονα. Επανάσταση Μαρκιανού Το 479 επαναστάτησε και ο γιος του πρώην αυτοκράτορα της Δύσης Ανθεµίου (467-72), Μαρκιανός, µαζί µε τον αδελφό του Προκόπιο. Είχε στην αρχή κάποιες επιτυχίες αλλά τελικά νικήθηκε από τον Ίλλο. Ο ίδιος υποχρεώθηκε να γίνει µοναχός και στάλθηκε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Είναι πολύ πιθανόν ο Θευδέριχος Στράβων να γνώριζε την εξέγερση αυτή, αλλά απέφυγε να συµµετάσχει ενεργά. Περίµενε να δει την έκβαση της υπόθεσης και αναλόγως να πράξει. Έφτασε µάλιστα έξω από την Κωνσταντινούπολη µε τον στρατό του, όταν ξέσπασε η επανάσταση, αλλά όταν αυτή καταπνίγηκε δικαιολογήθηκε ότι πήγε για να προστατεύσει τον αυτοκράτορα. Νέες συγκρούσεις µε τους Γότθους Ο Ζήνων, για να απαλλαγεί από τον Στράβωνα, προσπάθησε να τον δωροδοκήσει και τελικά τα κατάφερε. Όµως ο Στράβων δεν ησύχασε και επανέλαβε τις επιθέσεις του στη Θράκη. Τότε ο Ζήνων του αφαίρεσε το αξίωµα του στρατηγού του πραισέντου και το έδωσε στον Τροκούνδο. Κατόπιν κάλεσε σε βοήθεια, κατά του Στράβωνα, τον τουρανικό λαό των Ονογούρων Βουλγάρων που τότε ακόµη ήταν νοµαδικός. Ο λαός αυτός πέρασε για πρώτη φορά τον Δούναβη το 480. Όµως ο Στράβων νίκησε εύκολα τους Βουλγάρους στον Κάτω Δούναβη, το 481. Κατόπιν επεχείρησε, αποτυχηµένα, να καταλάβει την Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια αποπειράθηκε να περάσει τον λαό του στη Βιθυνία της Μικράς Ασίας, πάλι αποτυχηµένα, διότι ο Ίλλος κατέστρεψε τα πλοία του. Τότε ο Στράβων αποφάσισε να στραφεί προς την Ελλάδα, αλλά τελικά πέθανε σε ατύχηµα, στην τοποθεσία Σταύλος Διογένους (481). Το µεγαλύτερο µέρος του λαού του ενώθηκε µε τους Οστρογότθους του Θευδέριχου Αµαλού. Ο Αµαλός βρέθηκε ξαφνικά σε πλεονεκτική θέση. Ο κυριότερος οµόφυλος ανταγωνι-

17 στής του είχε πεθάνει και ο δικός του στρατός αυξήθηκε ξαφνικά σε µεγάλο βαθµό. Την εποχή που συνέβησαν αυτά βρισκόταν στον Αίµο. Εισέβαλε λοιπόν στη διοίκηση Μακεδονίας και έκανε διαρκείς επιδροµές στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία, κατορθώνοντας να καταλάβει και τη Λάρισα. Λόγω του ότι ο ικανός στρατηγός Σαβινιανός είχε δολοφονηθεί από τον Ζήνωνα το 481, η αντίσταση των Βυζαντινών ήταν σχεδόν ανύπαρκτη. Ως εκ τούτου ο Ζήνων αναγκάστηκε να ζητήσει τη σύναψη συµφωνίας και το 483 παραχώρησε στον Αµαλό περιοχές για εγκατάσταση κατά µήκος της νότιας όχθης του Δούναβη, στην Κάτω Μοισία και στην Παραποτάµια Δακία. Ο Αµαλός έγινε πάλι στρατηγός του πραισέντου και πατρίκιος. Επιπλέον ονοµάστηκε ύπατος για το έτος 484. Επανάσταση Ίλλου Τα παραπάνω γεγονότα οδήγησαν σε µια καθαρά αντιβαρβαρική εξέγερση την οποία διοργάνωσε ο Ίλλος στην Ασία. Αφού απαλλάχθηκε από τα αξιώµατά του, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και πηγαίνοντας στην Αντιόχεια προσπάθησε να αυξήσει τη δηµοτικότητά του και να προσεταιριστεί συµµάχους για να διοργανώσει εξέγερση. Τότε ο Ζήνων τον κήρυξε εχθρό της πατρίδας και ετοίµασε εκστρατεία εναντίον του (484) µε επικεφαλής τον Ιωάννη Σκύθη, στον οποίο ο Ζήνων είχε δώσει τον τίτλο του στρατάρχη Ανατολής τον οποίο κατείχε έως τότε ο Ίλλος. Στην εκστρατεία συµµετείχε και ο Θευδέριχος µε τους Οστρογότθους του και ο νεότατος γιος του Άσπαρος Αρµενάριχος µε ένα τµήµα Ρούγων. Επίσης είχαν αποσταλεί και ναυτικές δυνάµεις για να αποκόψουν ενδεχόµενη διαφυγή των στασιαστών. Στην καθοριστική µάχη που δόθηκε στη Σελεύκεια ο στρατός του Ίλλου συνετρίβη (484) και ο ίδιος κατέφυγε στο φρούριο Χέρρις. Έπειτα από τέσσερα χρόνια πολιορκίας το φρούριο κατελήφθη και ο Ίλλος συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε (488). Μολύβδινος αγωγός παροχής ύδατος (5ος-6ος αιώνας) που Η εξέλιξη των συγκρούσεων µε τον Θευδέριχο Η ειρήνη µεταξύ των Οστρογότθων του Θευδέριχου Αµαλού και των Βυζαντινών κράτησε µόνο δύο έτη. Το 486 ο Θευδέριχος άρχισε νέες επιδροµές στη Θράκη, φτάνοντας έως το Ρήγιο, στην Προποντίδα. Τα πράγµατα ηρέµησαν προσωρινά, όταν η αδελφή του Θευδέριχου, που έµενε στην Αυλή του Ζήνωνα, επισκέφθηκε τον αδελφό της µε

18 δώρα εκ µέρους του αυτοκράτορα και πέτυχε την ειρήνευση (487). Ο Θευδέριχος δέχθηκε να αναλάβει και πάλι το αξίωµα του στρατηγού του πραισέντου. Μέσα σε µικρό διάστηµα όµως επαναστάτησε και πάλι, λεηλάτησε τη Θράκη και έφτασε έως το προάστιο της Κωνσταντινούπολης Συκές (σηµ. Γαλατάς), όπου κατέστρεψε τον αγωγό ύδρευσης για να διακόψει την υδροδοσία της Κωνσταντινούπολης. Τότε ο Ζήνων συνέλαβε ένα πολύ καλό σχέδιο, το οποίο ήταν να στρέψει τον Θευδέριχο κατά του Οδόακρου. Ο αυτοκράτορας ανέκαθεν επιθυµούσε να εξουδετερώσει τον Οδόακρο και γι αυτό, το 487, είχε στείλει εναντίον του τους Ρούγους. Ο Οδόακρος όµως κατόρθωσε να τους νικήσει. Τώρα δινόταν η ευκαιρία στον µεν Ζήνωνα να στρέψει δύο βαρβάρους εχθρούς που δεν µπορούσε να νικήσει τον έναν εναντίον του άλλου και να απαλλάξει τα Βαλκάνια από τον γοτθικό κίνδυνο, στον δε Θευδέριχο να καταλάβει την Ιταλία και να ζήσει εκεί µε τον λαό του, αφού δεν µπορούσε να νικήσει τον Ζήνωνα. Το φθινόπωρο του 488 ο Θευδέριχος, µε τον τίτλο του στρατάρχη Ιταλίας (magister militum per Italiam), ξεκίνησε από την Κάτω Μοισία µε άνδρες και το καλοκαίρι του 489 εισέβαλε στην Ιταλία. Σε δύο αποφασιστικές µάχες που δόθηκαν το 489 ο Οδόακρος νικήθηκε και αναγκάστηκε να καταφύγει στη Ραβέννα. Εντούτοις ο πόλε- µος συνεχίστηκε έως το 490. Στις 11 Αυγούστου του ίδιου έτους ο Οδόακρος νικήθηκε εκ νέου. Κατέφυγε πάλι στη Ραβέννα, αλλά η σύγκλητος της Ρώµης τον εγκατέλειψε και προσχώρησε στον Θευδέριχο. Τελικά ο Οδόακρος αναγκάστηκε, υπό τις δεδοµένες συνθήκες, να υπογράψει συµφωνία, µε την οποία οι δύο αντίπαλοι θα µοιράζονταν τη διοίκηση της Ιταλίας. Μόλις όµως ο Θευδέριχος µπήκε στη Ραβέννα δολοφόνησε τον Οδόακρο και ανέλαβε µόνος του την εξουσία (15 Μαρτίου 493). Χάρη, λοιπόν, στην πολιτική του Ζήνωνα, η ανατολική αυτοκρατορία απαλλάχτηκε τον 5ο αιώνα από τα γερµανικά φύλα, τα οποία στράφηκαν προς εγκατάσταση στη Δύση. Θρησκευτική πολιτική Το Ακακιανό σχίσµα των δύο Εκκλησιών Ο Ζήνων σε µια επίδειξη καισαροπαπισµού προσπάθησε να συµβιβάζει τους ορθοδόξους και τους µονοφυσίτες, αλλά οι ενέργειές του κάθε άλλο παρά επιτυχηµένες ήταν. Το 482, για να κατασιγάσει τις θρησκευτικές έριδες στην Αίγυπτο, αυτός και ο πατριάρχης Ακάκιος (472-89) εξέδωσαν το Ενωτικόν, µια εγκύκλιο που αναθεµάτιζε τον Νεστόριο και τον Ευτυχή, καταδίκαζε όλα όσα ήταν αντίθετα µε τις τρεις πρώτες συνό- Εκτός από την κατασκευή δρό- µων και υπονόµων, τα υδραγω- Ένα από τα επιτεύγµατα του Ζήνωνα, αυτοκράτορα του

19 δους (325, 381, 431), αλλά παρέκαµπτε εντελώς το φλέγον ζήτηµα «περί φύσεων του Χριστού» και δεν έκανε κανέναν λόγο για «τις δύο φύσεις» ή τη «µία φύση», θέµατα για τα οποία είχε αποφασίσει η Δ Οικουµενική Σύνοδος της Χαλκηδόνας (451). Με αυτόν τον τρόπο πίστεψαν οι δύο άνδρες ότι θα ικανοποιούσαν και τις δύο πλευρές. Όµως κανείς δεν έµεινε ευχαριστηµένος. Οι µονοφυσίτες, ιδίως οι σκληροπυρηνικοί που αποκαλούνταν Ακέφαλοι, εξακολουθούσαν να είναι δυσαρεστηµένοι, διότι είχαν διατηρηθεί τα διατάγµατα των τριών πρώτων συνόδων, ενώ οι ορθόδοξοι, κυρίως οι ακραίοι που ονοµάζονταν Ακοίµητοι, είχαν εξοργιστεί, διότι είχε παραγκωνιστεί η σύνοδος της Χαλκηδόνας που είχε καταδικάσει τον µονοφυσιτισµό. Έτσι η προσπάθεια του Ζήνωνα έµεινε χωρίς αποτέλεσµα και το χειρότερο ήταν ότι οι δύο παρατάξεις έγιναν τρεις οι µονοφυσίτες, οι δυφυσίτες και εκείνοι που συνέπλεαν µε το Ενωτικόν. Οι πατριάρχες Αλεξανδρείας Πέτρος Μογγός και Αντιοχείας Πέτρος Γναφεύς (µονοφυσίτες) αποδέχθηκαν το Ενωτικόν αλλά αντέδρασαν οι πληθυσµοί Συρίας και Αιγύπτου. Τότε βρήκε την ευκαιρία ο ορθόδοξος πρώην πατριάρχης Αλεξανδρείας Ιωάννης Α Ταβεννησιώτης (482), που είχε παραµεριστεί από τον Ζήνωνα, να γράψει στον πάπα Σιµπλίκιο (468-83) ζητώντας να περιφρουρηθούν όσα είχαν αποφασιστεί στη Σύνοδο της Χαλκηδόνας. Τόσο ο Σιµπλίκιος όσο και ο διάδοχός του Φήλιξ Γ (483-92), αντιδρώντας στο Ενωτικόν, βρήκαν τρόπο να φανούν υποστηρικτές της ορθοδοξίας και υπέρµαχοι της αυτονοµίας της Εκκλησίας από την πολιτεία. Ο πάπας Φήλιξ ζήτησε εξηγήσεις από τον Ακάκιο, αλλά εκείνος δεν απήντησε καθόλου. Τότε ο πάπας, για να ταπεινώσει το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως που µε τον 28ο κανόνα της Συνόδου της Χαλκηδόνας είχε εξισωθεί µε εκείνο της Ρώµης, συγκάλεσε τοπική σύνοδο στη Ρώµη, η οποία αναθεµάτισε τον Ακάκιο και τους οπαδούς του Ενωτικού. Προς απάντηση ο πατριάρχης Ακάκιος διέγραψε το όνοµα του πάπα από τα δίπτυχα της Εκκλησίας (484). Έτσι προέκυψε το πρώτο σχίσµα µεταξύ των δύο Εκκλησιών που ονο- µάστηκε Ακακιανόν ( ). Το πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως δεν φαίνεται να υπολόγιζε πλέον ιδιαίτερα το αντίστοιχο της Ρώµης, εφόσον στη Δύση δεν υφίστατο πλέον η παλαιά Ρωµαϊκή αυτοκρατορία αλλά, ως επί το πλείστον, βαρβαρικά βασίλεια µε αρειανιστικές ή µη χριστιανικές πεποιθήσεις. Το 489 πέθανε ο Ακάκιος στην Κωνσταντινούπολη. Σε µια προσπάθεια του Ζήνωνα να επέλθει συνδιαλλαγή µεταξύ αυτού και του πάπα, ο ποντίφικας απαίτησε να διαγρα- Στη µικρογραφία (16ος αιώνας) αποδίδεται πανοµοιότυπα

20 φούν τα ονόµατα του Ακακίου και του Πέτρου Μογγού από τα δίπτυχα της Εκκλησίας, κάτι που ο Ζήνων αρνήθηκε να κάνει. Έτσι η προσπάθεια του αυτοκράτορα έµεινε ατελέσφορη. Το 490 πέθανε και ο Πέτρος Μογγός, αλλά ο µονοφυσιτισµός είχε γίνει πλέον επίσηµο δόγµα του πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Μάλιστα, όπως έδειχναν τα πράγµατα, ο µονοφυσιτισµός έτεινε να κυριαρχήσει στην ανατολική αυτοκρατορία. Παρατηρούµε ότι η Ανατολή και κυρίως η Αίγυπτος έγιναν κοιτίδες των αιρέσεων και τις υποστήριξαν σθεναρά εις βάρος της ορθοδοξίας. Η µελέτη των πηγών και ιδιαιτέρως αυτών του 5ου αιώνα δείχνει ότι αρχικά στις περιοχές αυτές οι χριστιανοί εκµεταλλεύτηκαν την πολιτική και κοινωνική δυσαρέσκεια και τα προβλήµατα των πολιτών για να ενισχύσουν τον αγώνα τους κατά της πολυθεΐα ς. Ήδη από τον ύστερο 3ο αιώνα είχε αρχίσει να πραγµατοποιείται µια στροφή του αγροτικού πληθυσµού της Αφρική ς, και ιδίως του αιγυπτιακού, προς τον χριστιανισµό. Ο αιώνας αυτός σηµάδεψε ιδιαίτερα την Αίγυπτο, εξαιτίας της οικονοµικής καταστροφής που υπέστη, των φοβερών διωγ- µών της Εκκλησίας και της έναρξης προβληµάτων µε τους νότιους λαούς. Η αιγυπτιακή αγροτική τάξη στράφηκε από τον 3ο αιώνα προς τον χριστιανισµό για να απαλλαγεί από την εκµετάλλευση των εθνικών µεγαλοϊδιοκτητών. Η σύγκρουση ανάµεσα στους Αιγυπτίους εθνικούς µεγαλοϊδιοκτήτες και στους χωρικούς, όπου πλειοψηφούσε ο χριστιανισµός, συνεχίστηκε µέσα στους αιώνες και έφτασε τελικά τον 5ο αιώνα σε µεγάλη όξυνση αλλά και αβέβαιη εξέλιξη. Προφανώς το πλεονέκτηµα αυτό βοήθησε τους χριστιανούς να ισχυροποιήσουν τη θέση τους, ώστε να µπορέσουν ευκολότερα να κατηγορήσουν τους εθνικούς και να αρχίσουν τις διώξεις εναντίον τους. Από τις ελάχιστες µαρτυρίες που υπάρχουν αποκαλύπτεται ότι µε το πρόσχηµα της προστασίας του λαού οι χριστιανοί ερευνούσαν εξονυχιστικά τα σπίτια των εθνικών για την ανεύρεση λατρευτικών αντικειµένων, εθνικών βιβλίων και άλλων θρησκευτικών στοιχείων. Ωστόσο, η στροφή προς τον χριστιανισµό αποδείχθηκε φενάκη, γιατί δεν έφερε την αναµενόµενη εξαφάνιση της κοινωνικής αδικίας και της πικρίας του αιγυπτιακού λαού. Τον εθνικό µεγαλοϊδιοκτήτη διαδέχθηκε η απόλυτη τυραννία της χριστιανικής µεγαλοϊδιοκτησίας. Τότε, ως διαµαρτυρία προς την κυβερνώσα πολιτική και εκκλησιαστική τάξη, ως αντίδραση προς την κοινωνική και πολιτική αδικία, εµφανίστηκαν οι αιρέσεις και αντιµετώπισαν µε τη σειρά τους τις κατηγορίες και τις διώξεις των ορθόδοξων χριστιανών. Χάλκινο φυλαχτό µε σφραγίδα του Σολοµώντα του 6ου-7ου

21 Λοιπή εσωτερική πολιτική και θάνατος του Ζήνωνα Ο Ζήνων ελάχιστα ασχολήθηκε µε τις εσωτερικές υποθέσεις του κράτους, διότι ήταν µονίµως απασχοληµένος µε πολέµους, εξεγέρσεις και θρησκευτικές έριδες. Επιπλέον, η αντιµετώπιση όλων αυτών των καταστάσεων απαιτούσε τεράστιες δαπάνες και επο- µένως εξοικονόµηση χρηµάτων. Ένας τρόπος εξεύρεσης χρηµάτων ήταν η καθιέρωση του τίτλου υπάτου (consularis honorarius), για την ανάληψη του οποίου έπρεπε να καταβληθούν 100 λίτρες χρυσού για τη συντήρηση του υδραγωγείου της πόλης. Ο Ζήνων συνέβαλε και στην καλυτέρευση της διοίκησης, αναγκάζοντας τους άρχοντες των επαρχιών να παραµένουν µετά τη λήξη της θητείας τους ακόµη πενήντα ηµέρες στη θέση τους για να λογοδοτούν στις κατηγορίες των πολιτών. Επίσης έλαβε µέτρα για τις δίκες συγκλητικών και για την είσπραξη των φόρων. Σηµαντικός νόµος ήταν εκείνος που απαγόρευε τη διατήρηση ιδιωτικών φυλακών (486), γιατί αποτελούσε µια προσπάθεια ελέγχου των µεγαλογαιοκτηµόνων. Ο Ζήνων πέθανε το 491, χωρίς να αφήσει διάδοχο. Στα δεκαεπτά χρόνια της βασιλείας του έδειξε ότι ήταν άνθρωπος µέτριας ηθικής και η βασιλεία του ήταν µια περίοδος πολυκύµαντων γεγονότων που εξελίσσονταν πολύ επικίνδυνα για το κράτος. Ο Ζήνων αγωνίστηκε απλώς υπέρ του θρόνου του και για τη διατήρηση των συνόρων του κράτους, χωρίς να δώσει κάποια πολιτιστική πνοή ή να χαράξει κάποια ουσιαστική εσωτερική πολιτική που θα αναδείκνυαν την ανατολική αυτοκρατορία. Το οστρογοτθικό βασίλειο της Ιταλίας Θευδέριχος ο Μέγας ( ) Η Ιταλία, παρότι από το 476 την κατείχαν οι Γότθοι του Οδόακρου, είχε διατηρήσει το ρωµαϊκό της υπόβαθρο. Εκτός από τη διανοµή της γης µεταξύ Γότθων και Ρωµαίων όλα τα υπόλοιπα, όπως η πολιτική και οικονοµική διοίκηση, τα ήθη και έθιµα, παρέµεναν ρωµαϊκά. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το 488 ο Οστρογότθος Θευδέριχος, στρατάρχης Ιταλίας, συνεννοήθηκε µε τον Ζήνωνα να νικήσει τον Όρουλο ηγέτη Οδόακρο και να κυβερνήσει κατόπιν την Ιταλία ως εκπρόσωπος του αυτοκράτορα. Μάλιστα, από το 490 ζητούσε να του απονεµηθεί ο τίτλος του βασιλέα των Γότθων της Ιταλίας, χωρίς όµως να ικανοποιηθεί το αίτηµά του. Το 491, µετά τον θάνατο του Ζήνωνα, οι Οστρογότθοι ανακήρυξαν τον Θευδέριχο βασιλέα των Γότθων της Ιταλίας χωρίς να περιµένουν

22 το διάταγµα του νέου αυτοκράτορα Αναστάσιου Α. Ο Θευδέριχος ήταν πάντοτε και Ρωµαίος ύπατος, πρώην πατρίκιος. Τελικά ο Αναστάσιος Α αναγνώρισε στον Θευδέριχο τον τίτλο του βασιλέα (rex) και του απέστειλε τα βασιλικά διάσηµα (ornamenta palatii). Φυσικά αυτό δεν σήµαινε απόσχιση από την αυτοκρατορία ούτε ότι το βασιλικό αξίωµα ήταν κληρονοµικό. Ο Θευδέριχος ήταν υπήκοος του Βυζαντίου αλλά και βασιλέας της φυλής του. Ήταν ένας διακανονισµός ισορροπίας µεταξύ των δικαιωµάτων του αυτοκράτορα και της εξουσίας του κατακτητή, µε σκοπό τη διαφύλαξη του γοήτρου του Βυζαντινού βασιλέα. Οι στόχοι αυτοί χαρακτήριζαν όλες τις ρυθµίσεις κυριαρχίας σε διάφορα κράτη. Ο τίτλος του Θευδέριχου ήταν πιο κάτω από εκείνον του αυτοκράτορα αλλά, από την άλλη, δηµιουργούσε ιδεατή συγγένεια µε τον αυτοκράτορα. Εποµένως, ο Θευδέριχος ανέλαβε τελικά ως rex τη διακυβέρνηση της Ιταλίας, αναγνωρίζοντας όµως τον Βυζαντινό µονάρχη ως αυτοκράτορα. Ως εκ τούτου στα νοµίσµατά του χάρασσε από τη µία πλευρά τη µορφή του αυτοκράτορα και από την άλλη το µονόγραµµά του. Επίσης δεν νοµοθετούσε αλλά δηµοσίευε τα διατάγµατα. Η σύγκλητος εξακολουθούσε να υπάρχει, όπως και οι ύπατοι, οι Γότθοι υπάκουαν σε δικούς τους αξιωµατούχους (comites Gothorum) και οι γάµοι µεταξύ Γότθων και Ρωµαίων ήταν απαγορευµένοι. Χαρακτηριστικό της θρησκευτικής πολιτικής στο Βυζάντιο είναι Μια ανώνυµη συλλογή χρησµών, που εκδόθηκε επί της βασιλείας του Ζήνων α υπό τον τίτλο «Χρησµοί των ελληνικών θεών», επιχειρεί να αντιπαραβάλει τον Ιησού µε τον Απόλλωνα ως προς την κυριότητα της µαντικής ιδιότητας. Παραθέτοντας δήθεν χρησµούς του αρχαίου θεού, ο συγγραφέας του κειµένου υποστηρίζει ότι η πρόγνωση έχει πλέον περιέλθει στη δικαιοδοσία του Αγίου Πνεύµατος και µόνος υπεύθυνος για κάθε πρόγνωση είναι ο Ιησούς, µοναδικός γιος του Θεού. Ο Απόλλων εκτοπίζεται, η πίστη στις µαντείες του καταρρέει, τα ιερά του ερηµώνουν εξαιτίας της εµφάνισης του Ιησού που τον εξορκίζει και τον εκδιώκει σαν δαίµονα. Σε άλλο σηµείο ο Απόλλων χρησµοδοτεί ότι η Θεοτόκος θα προκαλέσει το τέλος της κυριαρχίας του στη γη και θα καταργήσει τα µαντεία του, φέρνοντας στον κόσµο τον Θεό. Οι αρχαίοι ναοί θα µετατραπούν σε χριστιανικές εκκλησίες προς τιµήν του (Α. Βακαλούδη, Η µαγεία ως κοινωνικό φαινόµενο στο πρώιµο Βυζάντιο (4ος 7ος αι. µ.χ.), Αθήνα 2001, σ ).