ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. Τμήμα Νομικής Μεταπτυχιακές Σπουδές στον τομέα Αστικού, Αστικού Δικονομικού και Εργατικού Δικαίου ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Επιβλέπων Καθηγητής: Ιωάννης Κουκιάδης Εισηγήτρια: Πολυτίμη Τασίκα Θεσσαλονίκη, Μάιος 2007

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 1. Η παροχή εργασίας και η ετοιμότητα ως αντικείμενο σύμβασης εργασίας. 2. Έννοια, είδη και περιπτώσεις ετοιμότητας εργασίας. Ι. Έννοια της ετοιμότητας εργασίας και διακρίσεις της. ΙΙ. Εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας επί των περιπτώσεων της ετοιμότητας εργασίας. 1. Νομολογιακά παραδείγματα. 2. Εφαρμογή ρυθμίσεων εργατικού δικαίου. 3. Ειδικότερες περιπτώσεις ετοιμότητας εργασίας. Ι. Υπερημερία εργοδότη και ετοιμότητα εργασίας. ΙΙ. Μερική απασχόληση και ετοιμότητα εργασίας. ΙΙΙ. Σύγχρονες μορφές απασχόλησης και ετοιμότητα εργασίας. 1. Σύμβαση προσωρινής απασχόλησης. 2. Τηλεργασία. IV. Εργατικό ατύχημα και ετοιμότητα εργασίας. V. Εφημερίες ιατρών και ετοιμότητα εργασίας. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ 1. Η κοινοτική νομοθεσία σχετικά με τον χρόνο εργασίας. Ι. Βασικές έννοιες της Οδηγίας 93/104. 2

3 2. Η κοινοτική νομολογία σχετικά με τον χρόνο εργασίας και ειδικότερα σχετικά με την ετοιμότητα εργασίας. Ι. Απόφαση Simap (C 303/98). ΙΙ. Απόφαση Sergas (C 241/99). ΙΙΙ. Απόφαση Jaeger (C 151/02). IV. Απόφαση Pfeiffer (C 397/01 έως C 403/01). V. Απόφαση Προσωπικού Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Αμβούργου (Personalrat der Feuerwehr Hamburg) (C 52/04). VI. Απόφαση Dellas (C 14/04). 3. Ο αντίκτυπος της νομολογίας του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στην ελληνική νομολογία και στην κοινοτική νομοθεσία. Ι. Οι τροποποιήσεις της οδηγίας 93/104 ενόψει της νομολογίας του ΔΕΚ. ΙΙ. Η Πρόταση της Επιτροπής για την τροποποίηση της οδηγίας 2003/ Χρόνος εργασίας. 2. Η ρήτρα opt out. ΙΙΙ. Τελικές Παρατηρήσεις Συμπεράσματα. 3

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ εργασίας. 1. Η παροχή εργασίας και η ετοιμότητα ως αντικείμενο σύμβασης Η σύμβαση εργασίας συνιστά μία αμφοτεροβαρή σύμβαση, στο πλαίσιο εκτέλεσης της οποίας τα μέρη οφείλουν να εκπληρώνουν καλόπιστα και σύμφωνα με τους κανόνες που καθορίζουν οι διάφοροι παράγοντες διαμόρφωσης των όρων της (νόμος, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, πρακτική της εκμετάλλευσης κτλ.) τις αμοιβαία αναληφθείσες υποχρεώσεις τους. Η κύρια συμβατική υποχρέωση που αναλαμβάνει ο μισθωτός με τη σύναψη της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας είναι η παροχή εργασίας προς τον αντισυμβαλλόμενό του, τον εργοδότη, και ο τελευταίος με τη σειρά του αναλαμβάνει την υποχρέωση ως αντάλλαγμα για την ανωτέρω παροχή να καταβάλλει αμοιβή. Πρόκειται για τις δύο βασικές υποχρεώσεις των μερών, επάνω στις οποίες θεμελιώνεται ολόκληρο το οικοδόμημα της σύμβασης εργασίας και γύρω από τις οποίες αναπτύσσεται η θεωρία του εργατικού δικαίου. Η αλληλεξάρτησή τους είναι εμφανής, δεδομένου ότι η παραβίαση της μία εκ των δύο υποχρεώσεων συνιστά πλημμελή εκτέλεση της σύμβασης εργασίας και κατά συνέπεια επισύρει τις προβλεπόμενες από τον νόμο, συλλογικές συμβάσεις εργασίας, ατομική σύμβαση εργασίας κτλ. κυρώσεις. Βάσει του άρθρου 648 ΑΚ ο εργαζόμενος υποχρεούται να παρέχει για ορισμένο ή αόριστο χρόνο τη συμφωνημένη εργασία. Ως εργασία, κατά τις συναλλακτικές αντιλήψεις, νοείται κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που ικανοποιεί τις οικονομικές ανάγκες ενός άλλου προσώπου, οποιοδήποτε και αν είναι το είδος τους (υλικές, ψυχικές, πνευματικές κτλ.). Θα πρέπει, δηλαδή, η ανθρώπινη δραστηριότητα για να αποτελεί εργασία με συναλλακτική και νομική αξία να αποβλέπει σε έναν οικονομικό σκοπό, χωρίς όμως να είναι απαραίτητο για τον χαρακτηρισμό της ως τέτοιας (εργασίας) να επιτυγχάνεται πράγματι ο σκοπός αυτός με την μορφή 4

5 οποιουδήποτε οικονομικού αποτελέσματος 1. Κρίσιμο στοιχείο είναι η ανάπτυξη της δραστηριότητας του εργαζόμενου για χάρη και προς ικανοποίηση αναγκών του εργοδότη και όχι το τελικό αποτέλεσμα, που μπορεί να επιτευχθεί μπορεί και όχι. Άλλωστε, αν τα μέρη απέβλεπαν αποκλειστικά και μόνο στο τελικό αποτέλεσμα της δράσης του εργαζομένου θα επρόκειτο για σύμβαση έργου και όχι εργασίας, καθώς αντικείμενο της σύμβασης έργου, με την πραγμάτωση του οποίου επέρχεται αυτόματα και η λύση της, είναι το αποτέλεσμα της εργασίας, η κατασκευή, δηλαδή, ενός έργου και όχι η ίδια η παροχή εργασίας, η οποία και αποτελεί μόνο μέσο υλοποίησης του επιδιωκόμενου αποτελέσματος. Αντίθετα αντικείμενο της σύμβασης εργασίας και ειδικότερα της σύμβασης εξαρτημένης εργασίας, όπως ήδη αναφέραμε, είναι καθαυτή η παροχή της εργασίας, το γεγονός, δηλαδή, ότι ο μισθωτός θέτει την εργασιακή του δύναμη και κατ επέκταση την ίδια του την προσωπικότητα στη διάθεση του εργοδότη προς αξιοποίησή της. Με την έννοια αυτή η εργασία μπορεί να είναι σωματική ή πνευματική, να συνίσταται σε θετική ενέργεια, εμφανή ή καλυμμένη (σκόπιμη ακινησία μοντέλου 2 ) ή σε δέσμευση του ελεύθερου χρόνου του εργαζομένου για την ικανοποίηση αναγκών του εργοδότη. Η τελευταία αυτή περίπτωση συνιστά και τη λεγόμενη ετοιμότητα εργασίας. 2. Έννοια, είδη και περιπτώσεις ετοιμότητας εργασίας. Ι. Έννοια της ετοιμότητας εργασίας και διακρίσεις της. 1 Βλ. Ζερδελή, Εργατικό Δίκαιο Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, Τόμος Ι 2006, σελ. 512, Κουκιάδη, Εργατικό Δίκαιο Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις και το Δίκαιο της Ευελιξίας της Εργασίας, 2005, σελ. 182 επ. 2 Μπορεί φαινομενικά να μην παρουσιάζεται κάποια θετική ενέργεια του προσώπου, ωστόσο αυτό καταβάλλει προσπάθεια για να κατανικήσει εσωτερικά εμπόδια και να μην προβεί σε κινήσεις ή άλλες ενέργειες. Υπό αυτή την έννοια υπάρχει το στοιχείο της καταβολής κάποιας προσπάθειας και της θετικής δραστηριότητας, γεγονός που αξιολογείται νομικά και οικονομικά και για τον λόγο αυτό αποτελεί εργασία. Αντίθετα, δε θεωρείται εργασία η απλή παράλειψη, ακόμη και αν αμείβεται. Βλ. σχετικά Αγαλλόπουλου, Εργατικόν Δίκαιον, 1958, σελ. 42 επ., Καποδίστρια, Μίσθωσις Εργασίας Ανάτυπον εκ της ΕρμΑΚ, άρθρο 648 παρ , Κουκιάδη, Εργατ. Δίκ. σελ

6 Ετοιμότητα εργασίας υπάρχει όταν κάποιο πρόσωπο δέχεται να περιορίσει χρονικά την προσωπική του ελευθερία για χάρη κάποιου άλλου προσώπου με το σκοπό να του προσφέρει, μέσα στο χρόνο που συμφωνήθηκε, εργασία κάθε φορά που θα του ζητηθεί 3. Αντικείμενο, δηλαδή, της σύμβασης εργασίας στην προκειμένη περίπτωση δεν είναι μόνο η παροχή της εργασίας, αλλά και η ετοιμότητα προς παροχή αυτής, δηλαδή, η δέσμευση του ελεύθερου χρόνου του εργαζομένου και η θέση της εργασιακής του δύναμης στη διάθεση του εργοδότη, προκειμένου ο τελευταίος να την αξιοποιήσει όποτε αυτός κρίνει και αν τελικά αποφασίσει να το κάνει. Κρίσιμο στοιχείο στην περίπτωση της ετοιμότητας εργασίας είναι όχι τόσο η εξωτερική δραστηριότητα που αναπτύσσει ο εργαζόμενος, η οποία βέβαια δεν αποκλείεται να πραγματοποιηθεί και η οποία αποτελεί κανονική παροχή εργασίας, αλλά η παρουσία του εργαζόμενου στον χώρο της εργασίας ή κάπου αλλού σε κατάσταση αναμονής για την εκτέλεση της ανατεθείσας εργασίας εντός του συμφωνημένου «δεσμευμένου» χρονικού διαστήματος. Η θεωρία διαχωρίζει την ετοιμότητα εργασίας σε δύο βασικές κατηγορίες, τη γνήσια και τη μη γνήσια ή την απλή ετοιμότητα εργασίας. Πρόκειται για μία διάκριση με ιδιαίτερη πρακτική σημασία, καθώς στην απλή ετοιμότητα δεν βρίσκουν εφαρμογή όλες οι διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας και συγκεκριμένα οι διατάξεις περί ελάχιστων ορίων αμοιβών, υπέρβασης ωραρίου, εργασίας κατά την Κυριακή ή σε ημέρες αργίας. Ειδοποιός διαφορά μεταξύ των ανωτέρω δύο κατηγοριών είναι το στοιχείο της εγρήγορσης ή μη των σωματικών και πνευματικών δυνάμεων του εργαζόμενου. Στην περίπτωση της γνήσιας ετοιμότητας προς εργασία ο εργαζόμενος δεσμεύει πλήρως τον ελεύθερο χρόνο του, υπό την έννοια ότι κατά τη διάρκεια του 3 Βλ. Βλαστό, Ατομικό Εργατικό Δίκαιο Η σχέση εξαρτημένης εργασίας, Τόμος Ι 1994, σελ. 490 επ., του ιδίου, Η ατομική σύμβαση εργασίας, 2004, 150 επ., Γκούτου, Εργατικό Δίκαιο, 1999, σελ. 266 επ., του ιδίου, Ετοιμότης προς εργασίαν, ΔΕΝ 1980, 496 επ., Γκούτου Λεβέντη, Εργατική Νομοθεσία, 1988, σελ. 69 επ., Δεσπότη, Πρακτικός Οδηγός για τις ατομικές συμβάσεις εργασίας, 2005, σελ. 104 επ., Δημητρακόπουλου, Εργατική Νομοθεσία, 1981, σελ. 86 επ., Ζερδελή, Εργατ. Δίκ. σελ. 512, Καλομοίρη, Βασικαί έννοιαι του Ελληνικού Εργατικού Δικαίου, 1973, σελ. 266 επ., Κουκιάδη, Εργατ. Δίκ. σελ. 183 επ., Λεβέντη, Σύμβαση ετοιμότητος προς εργασίαν, ΔΕΝ 1999, 273 επ., Λεοντάρη, Εργατικό Δίκαιο, 1995, σελ. 16 επ., Μαρκόπουλο, Η ετοιμότητα για εργασία, ΔΕΝ 1980, 145 επ., Τούση Σταυρόπουλου, Εργατικόν Δίκαιον, 1967, σελ , Χριστοφοράτου, Η διαμόρφωση των αποδοχών των μισθωτών, σελ. 39 επ. 6

7 ωραρίου δε διαθέτει την παραμικρή δυνατότητα να αναπαυθεί ή να χρησιμοποιεί διαφορετικά την εργασιακή του δύναμη (π.χ. να τη διαθέσει σε άλλον εργοδότη ή να την αξιοποιήσει για προσωπική του ανάγκη), αλλά πρέπει να διατηρεί τις σωματικές και τις πνευματικές του δυνάμεις σε εγρήγορση, ώστε να είναι σε θέση να παρέχει την εργασία του στον εργοδότη σε κάθε στιγμή που θα του ζητηθεί. Δεν έχει σημασία αν τελικά θα αξιοποιηθεί από τον εργοδότη η εγρήγορση των δυνάμεων του εργαζομένου. Αυτό που ενδιαφέρει είναι να βρίσκεται αυτός σε κατάσταση διαρκούς, πλήρους και άμεσης διάθεσης των σωματικών και πνευματικών του δυνάμεων, ώστε, αν παραστεί ανάγκη, να δραστηριοποιηθεί 4. Η γνήσια ετοιμότητα προς εργασία εξομοιώνεται με κανονική παροχή εργασίας και επ αυτής εφαρμόζονται πλήρως όλες οι διατάξεις της εργατικής νομοθεσίας και των ΣΣΕ, π.χ. τα κατώτατα όρια αποδοχών που θεσπίζουν οι ΕΓΣΣΕ, οι διάφορες ομοιοεπαγγελματικές ή κλαδικές ΣΣΕ/ΔΑ, οι διατάξεις για τα χρονικά όρια εργασίας (υπερωρίες, υπερεργασία, εργασία κατά τις Κυριακές/αργίες, νυκτερινή εργασία) κτλ 5. Αντίθετα, στην περίπτωση της απλής ετοιμότητας προς εργασία, δεν υπάρχει το στοιχείο της εγρήγορσης των σωματικών και πνευματικών δυνάμεων του μισθωτού. Εδώ η δέσμευση του ελεύθερου χρόνου του εργαζομένου είναι μερική και αυτό σημαίνει ότι ο τελευταίος μπορεί να αναπαύεται, χωρίς να διατηρεί κατ αυτόν τον τρόπο τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις σε εγρήγορση, ή να διαθέτει την εργασιακή του δύναμη προς όφελος άλλου ή του ιδίου. Αν βέβαια παραστεί ανάγκη και ζητηθεί από τον εργοδότη η παροχή εργασίας, ο μισθωτός οφείλει να την προσφέρει. Η ανωτέρω έλλειψη του στοιχείου της σωματικής και πνευματικής εγρήγορσης, χωρίς ασφαλώς να αναιρεί την ύπαρξη σχέσης εξαρτημένης εργασίας, έχει ως συνέπεια τη μη εφαρμογή, όπως αναφέραμε, όλων των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας. Δεδομένου μάλιστα ότι οι διατάξεις αυτές αφορούν τα κατώτατα όρια αποδοχών και τα χρονικά όρια εργασίας, είναι εμφανές ότι πρόκειται για μια ιδιαίτερης βαρύτητας έννομη συνέπεια και ότι κατ επέκταση το ζήτημα του χαρακτηρισμού μιας κατάστασης «αναμονής» ενός εργαζομένου ως γνήσιας ή απλής ετοιμότητας είναι πολύ σοβαρό 6. 4 Βλ. Ληξουριώτη, ΔΕΕ 2004, Βλ. Λεβέντη, Σύμβαση ετοιμότητος προς εργασίαν, ΔΕΝ 1999, Παλαιότερα η διάκριση της ετοιμότητας προς εργασία γινόταν μεταξύ «δεσμευμένης αναπαύσεως», η οποία αντιστοιχεί στη σημερινή απλή ετοιμότητα εργασίας και «ενεργού αναπαύσεως», η οποία αντιστοιχεί στη γνήσια ετοιμότητα εργασίας. Στην πρώτη περίπτωση ο μισθωτός δεν εργάζεται, αλλά 7

8 Εκτός, όμως, των δύο ανωτέρω κατηγοριών ετοιμότητας εργασίας που αναφέραμε, υπάρχει και μία τρίτη κατηγορία ετοιμότητας που στην πράξη παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Πρόκειται για τη λεγόμενη ετοιμότητα κλήσης. Όπως ήδη αναφέραμε η κατάσταση της παραμονής του εργαζομένου στον χώρο εργασίας μπορεί να χαρακτηριστεί ως γνήσια ή απλή ετοιμότητα εργασίας βάσει του βαθμού εγρήγορσης των πνευματικών και των σωματικών του δυνάμεων. Ωστόσο, κοινό γνώρισμα και των δύο περιπτώσεων αποτελεί η παραμονή του μισθωτού στον τόπο εργασίας του. Σε αντιδιαστολή προς αυτό το στοιχείο υπάρχει η περίπτωση της ετοιμότητας κλήσης, όπου ο εργαζόμενος δε βρίσκεται στον χώρο της επιχείρησης, αλλά είτε στην οικία του ή σε άλλο τόπο γνωστό στον εργοδότη και είναι έτοιμος να προσφέρει την εργασία του μόλις του ζητηθεί 7. Σημασία, δηλαδή, έχει ότι η απομάκρυνση του μισθωτού από τον τόπο εργασίας του και η εγρήγορση ή μη αυτού, λαμβάνει χώρα κατόπιν ρητής ή σιωπηρής συμφωνίας με τον εργοδότη και όχι κατόπιν δικής του βούλησης 8. Ανάλογα βέβαια με το βαθμό της ετοιμότητας, ο οποίος θα κριθεί με βάση τις εκάστοτε πραγματικές συνθήκες εργασίας, η ετοιμότητα κλήσης μπορεί να είναι γνήσια ή απλή 9. παραμένει στον τόπο της επιχείρησης, ενώ στη δεύτερη είναι σε κάθε στιγμή στη διάθεση του εργοδότη. Πρόκειται περί μιας «αγρύπνου προσοχής εις κατάστασιν εντάσεως». Βλ. σχετικά Αγαλλόπουλου, Εργ.Δικ. σελ. 43 και Τούση Σταυρόπουλου, Εργ. Δίκ. σελ Βλ. Ζερδελή, Εργατ. Δίκ. σελ. 514, Κουκιάδη, Εργατ. Δίκ. σελ Μαυρίδη, Ετοιμότης προς παροχήν εργασίας, ΕΕργΔ 1959, 939, ο οποίος επισημαίνει τη διαφορά μεταξύ της ετοιμότητας κλήσης, είτε γνήσιας είτε απλής, και των παρεπόμενων υποχρεώσεων του μισθωτού που απορρέουν από τη σύμβαση εργασίας. Ειδικότερα, αναφέρει ότι: «Ο δεσμός μεταξύ εργοδότου και μισθωτού και αι εκατέρωθεν υποχρεώσεις δεν παύουν δια της λήξεως των εργασιών καθ εκάστην, αναβιούσαι και πάλιν με την επανάληψίν των την επομένην. Καθ όλον το εικοσιτετράωρον, οπουδήποτε και εάν ευρίσκωνται αμφότερα τα μέρη, υποχρεούνται αναλόγως των περιστάσεων εις πράξεις ή παραλείψεις προς το συμφέρον του ετέρου των συμβαλλομένων, απορρεούσας εκ της συμβατικής σχέσεως, χωρίς να είναι ανάγκη να έχουν ρητώς συνομολογηθεί. Ο δια των πράξεων αυτών δημιουργούμενος περιορισμός της ελευθερίας κινήσεως και δράσεως του μισθωτού και η κατάστασις ετοιμότητος, εν η δέον να ευρίσκεται ούτος δια να εκπληρώση, εάν παραστή ανάγκη, τας παρεπόμενας ως άνω υποχρεώσεις, δεν δύναται να δημιουργήση αυτοτελώς υπολογιζόμενην παροχήν εργασίας». 9 Περίπτωση γνήσιας ετοιμότητας κλήσης αντιμετώπισε η ΟλΑΠ 460/1970, ΕΕργΔ 1970,

9 Πολλοί θεωρητικοί και δικαστικές αποφάσεις 10 συγχέουν την περίπτωση της ετοιμότητας κλήσης με την απλή ετοιμότητα εργασίας, θεωρώντας ότι ο εργαζόμενος βρίσκεται σε ετοιμότητα κλήσης μόνο όταν βρίσκεται εκτός του τόπου εργασίας και δε διατηρεί σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, αγνοώντας την περίπτωση να βρίσκεται κάποιος εκτός του χώρου της επιχείρησης, σε πλήρη εγρήγορση των πνευματικών και σωματικών του δυνάμεων. Αντίθετα, κατά τη γνώμη μας, ορθότερη είναι η άποψη που υιοθετεί ένα άλλο μεγάλο κομμάτι της θεωρίας και νομολογίας 11 και η οποία διαχωρίζει την ετοιμότητα κλήσης από την απλή ετοιμότητα, υπό την έννοια ότι τόσο η γνήσια όσο και η απλή ετοιμότητα εργασίας μπορεί να εμφανίζονται είτε ως ετοιμότητα στον τόπο εργασίας ή ως ετοιμότητα κλήσης. ΙΙ. Εφαρμογή της εργατικής νομοθεσίας επί των περιπτώσεων της ετοιμότητας εργασίας. Πριν προχωρήσουμε στην εκτενή αναφορά περί εφαρμογής ή μη διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας στις περιπτώσεις της ετοιμότητας εργασίας, σκόπιμο είναι να κάνουμε μία επισκόπηση της ελληνικής νομολογίας σχετικά με τον χαρακτηρισμό των διάφορων περιπτώσεων ως περιπτώσεων γνήσιας, απλής ή ετοιμότητας κλήσης. 1. Νομολογιακά παραδείγματα. Θα λέγαμε πως οι περισσότερες από τις περιπτώσεις που απασχόλησαν τα δικαστήριά μας εμπίπτουν στην κατηγορία της απλής ετοιμότητας εργασίας, καθώς σε αυτές τις περιπτώσεις δεν εφαρμόζονται βασικές ρυθμίσεις του εργατικού δικαίου και ως εκ τούτου ανακύπτουν διαφορές μεταξύ των συμβαλλομένων μερών. Επίσης, δεν ήταν λίγες οι φορές που ίδιες σχεδόν περιπτώσεις από άποψη πραγματικών 10 Βλαστός, Ατομ. Εργατ. Δίκ. σελ. 491, του ιδίου, Η Ατομ. Σύμβ. Εργασίας, 151, Γκούτος, Εργατ. Δίκ. σελ. 267, Καλομοίρης, Βασικαί έννοιαι του Ελληνικού Εργατικού Δικαίου, σελ. 266, ΑΠ 262/1982, ΕΕργΔ 1982, Καποδίστριας, Μίσθ. Εργασίας, άρθρο 648 ΑΚ, παρ , Γκούτος Λεβέντης, Εργατ. Νομοθ. 1988, 69, Δεληγιάννης Κουκιάδης, Εργατικό Δίκαιο, σελ. 113, Λεοντάρης, Εργατ. Δίκ., σελ , Μαρκόπουλος, Η ετοιμότητα για εργασία, ΔΕΝ 1980, 146, όπου ρητή η διάκριση σε γνήσια ετοιμότητα στον τόπο εργασίας και γνήσια ετοιμότητα κλήσης, καθώς και σε απλή ετοιμότητα στον τόπο εργασίας και απλή ετοιμότητα κλήσης, ομοίως και Μαυρίδης, Ετοιμότης προς παροχήν εργασίας, ΕΕργΔ 1959, 937επ., Χριστοφοράτος, Η διαμόρφωση των αποδοχών των μισθωτών, σελ. 39, ΕφΑθ 4208/2004, ΔΕΕ 2004,

10 συνθηκών εργασίας 12 κρίθηκαν διαφορετικά, γεγονός που καταδεικνύει τη ρευστότητα των κριτηρίων μεταξύ των βασικών κατηγοριών της ετοιμότητας εργασίας. Ειδικότερα, κρίθηκε ότι αποτελεί απλή ετοιμότητα εργασίας: - η περίπτωση του νυκτοφύλακα εργοταξίου, ο οποίος δε διατηρούσε σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, αλλά διέμενε σε πρόχειρο κατάλυμα, όπου υπήρχε κρεβάτι, κλινοσκεπάσματα, ψυγείο, τραπέζι κτλ. και είχε τη δυνατότητα να αναπαύεται, να διαβάζει ή να κοιμάται. Επιπλέον τα αντικείμενα, με την φύλαξη των οποίων ήταν επιφορτισμένος, ήταν εκσκαπτικά μηχανήματα, φορτωτήρες κτλ., αντικείμενα δηλαδή ιδιαίτερα βαριά που δύσκολα υπόκειντο σε κλοπή και επιπλέον ήταν σκορπισμένα σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων που εκ των πραγμάτων ήταν αδύνατη η φύλαξή τους. Ως εκ τούτου δε συνέτρεχε λόγος εγρήγορσης των σωματικών και πνευματικών του δυνάμεων 13. Ομοίως κρίθηκε και η περίπτωση νυκτοφύλακα, ο οποίος ήλεγχε κατά την έναρξη της απασχόλησής του τους χώρους της επιχείρησης, κατόπιν όμως αποσυρόταν σε ειδικώς κατασκευασμένο φυλάκιο προς ανάπαυση (κατάκλιση) η περίπτωση νυκτοφύλακα αποθηκευτικού χώρου και γραφείων εταιρίας, ο οποίος προσλήφθηκε «για να παρέχει την εργασία του ως φύλακας γραφείων και να παραμένει στο κατάστημα από την 10 η βραδινή έως την 6 η πρωινή και να κοιμάται εντός του κτιρίου, ευρισκόμενος απλώς σε ετοιμότητα δια πάσα τυχόν έκτακτη ανάγκη που ήθελε παρουσιασθεί». Πράγματι κατά την εκτέλεση της σύμβασης ο νυκτοφύλακας δεν προέβαινε σε περιπολίες, αλλά βρισκόταν εντός ενός δωματίου που η εργοδότρια εταιρία του διέθετε και στο οποίο υπήρχε κρεβάτι, ψυγείο, ηλεκτρική σόμπα κλπ. Έτσι, μπορούσε να κοιμάται κατά τις νυκτερινές ώρες, χωρίς κανένα έλεγχο (η εταιρία μάλιστα τον εμφάνιζε στις μισθοδοτικές καταστάσεις ως 12 Για το ότι το ζήτημα σχετικά με το είδος της ετοιμότητας, αν, δηλαδή, πρόκειται για γνήσια ή απλή ετοιμότητα, είναι πραγματικό και θέμα απόδειξης των πραγματικών εκείνων περιστατικών που μπορούν να υπαχθούν στη μία ή στην άλλη περίπτωση, βλ. ΕφΘρακ 350/1999, ΕΕργΔ 2000, 666 και Κουκιάδη, Εργατ. Δίκ. σελ ΑΠ 802/2002, ΕΕργΔ 2003, 1428, ΑΠ 1219/1998, ΔΕΝ 2000, 697, ΑΠ 1127/1984, ΕΕργΔ 1985, 649, ΑΠ 1123/1976, ΕΕργΔ 1977, 78, ΕφΘεσ/νίκης 2028/1989, Αρμ. 1989, 547, ΕφΑθ 7624/1977, ΔΕΝ 1978, 186, ΜΠΑθ 4334/1985, ΔΕΝ 1986, ΑΠ 1208/1995, ΔΕΝ 1996, 160, βλ. και ΑΠ 1659/1995, ΔΕΝ 1996, 161, σύμφωνα με την οποία: «Ο χαρακτήρας δε αυτός της απλής ετοιμότητας προς εργασία δεν μεταβάλλεται από την τυχόν ανυπαρξία ρητής συμφωνίας για τη δυνατότητά του να αναπαύεται κατά την παραμονή του στο χώρο της εργασίας σε διατιθέμενο από τον εργοδότη κατάλληλο ενδιαίτημα ή κλίνη». 10

11 «φύλακα κοιμώμενο») και χωρίς να διατηρεί σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις. Η παραμονή του στο δωμάτιο είχε ως σκοπό να ειδοποιήσει τους υπεύθυνους της εταιρίας τηλεφωνικά, αν αντιλαμβανόταν κάποιο έκτακτο περιστατικό, όπως πυρκαγιά, διακοπή ρεύματος ή κάποια εγκληματική πράξη. Άλλωστε, τα γραφεία της εταιρίας, στα οποία υπήρχαν έγγραφα και χρηματοκιβώτιο, ήταν όλα κλειδωμένα με ασφάλεια, ενώ ο εξωτερικός χώρος των εγκαταστάσεων φυλάσσονταν από ελεύθερα σκυλιά, γεγονός που έκανε τον νυκτοφύλακα να μην επαγρυπνεί η περίπτωση ένοπλου φύλακα ατμοηλεκτρικού εργοστασίου, ο οποίος μετά το πέρας της νόμιμης οκτάωρης εργασίας του, είχε την υποχρέωση να μην απομακρύνεται από τις προς φύλαξη εγκαταστάσεις του εργοστασίου, χωρίς ειδική άδεια, και να διανυκτερεύει στο φυλάκιο του εργοστασίου για να προσφέρει τις υπηρεσίες του σε περιπτώσεις μόνο έκτακτης ανάγκης, π.χ. δολιοφθοράς, πυρκαγιάς, κλοπής κλπ η περίπτωση φύλακα εργοστασίου, ο οποίος υποχρεούνταν να διαμένει με την οικογένειά του εντός της οικίας που υπήρχε στο εργοστάσιο, το οποίο για τρία έτη από τα πέντε που διήρκησε συνολικά η σύμβαση εργασίας δεν λειτουργούσε, χωρίς να απαιτείται ειδική απασχόληση του εν λόγω φύλακα κατά τη διάρκεια της νύκτας ή της ημέρας ούτε διαρκής παρουσία του σε κατάσταση ετοιμότητας 17. Με όμοιο τρόπο κρίθηκε και περίπτωση νυκτοφύλακα εργοστασίου, κατακλινόμενου κατά τη διάρκεια της νύκτας, ο οποίος, όμως, είχε και την πρόσθετη υποχρέωση για μισή ώρα κατά την έναρξη και τη λήξη του ωραρίου του προσωπικού να βοηθά τους αποθηκάριους στην παραλαβή και παράδοση του τεχνικού υλικού η περίπτωση φύλακα σχολείου, ο οποίος κατά τη διάρκεια της παραμονής του στον χώρο του σχολείου δε διατηρούσε σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, δηλαδή, δεν περιερχόταν στους χώρους των κτιριακών εγκαταστάσεων, οι οποίοι διέθεταν σύστημα συναγερμού, ούτε επιτηρούσε άγρυπνα τα αντικείμενα και τα κινητά περιουσιακά στοιχεία που υπήρχαν εντός του κτιρίου και ήταν ασφαλισμένα. Αντίθετα, μπορούσε να διαθέτει τον χρόνο του, όπως ήθελε, 15 ΕφΘεσ/νίκης 1801/2002, αδημ, ΕφΘεσ/νίκης 2043/1990, ΔΕΝ 1991, 763, βλ. και ΑΠ 262/1982, ΔΕΝ 1982, ΑΠ 67/1966, ΕΕργΔ 1966, 401, ΑΠ 437/1966, ΕΕργΔ 1966, 1446, ΑΠ 1234/1990, ΔΕΝ 1992, ΑΠ 509/1964, ΔΕΝ 1964, 647, ΕφΠειρ 139/1984, ΔΕΝ 1986, ΑΠ 372/1970, ΔΕΝ 1970,

12 και συγκεκριμένα μπορούσε να παραμένει στο γραφείο επιτήρησης ή και να κοιμάται στο κρεβάτι του ιατρείου του σχολείου, ακόμη και να εγκαταλείπει το σχολείο και να μεταβαίνει στο σπίτι του που βρισκόταν στην ίδια περιοχή. Και μόνο με την παρουσία του στον χώρο του σχολείου και τη γνώση του γεγονότος αυτού από μέρους των τρίτων ανταποκρινόταν στην αποστολή του η περίπτωση κλητήρα, του οποίου, μετά το πέρας της κανονικής του απασχόλησης, του ανατέθηκαν καθήκοντα νυκτοφύλακα και συγκεκριμένα είχε την υποχρέωση να προσέρχεται στην επιχείρηση την 8 μ.μ προκειμένου να κλείνει και να ασφαλίζει τις εξωτερικές πόρτες και να τις ανοίγει το πρωί της επόμενης ημέρας για να εισέλθει το προσωπικό. Κατά τη διάρκεια της νύκτας μπορούσε να κοιμάται στο κρεβάτι που υπήρχε εντός της επιχείρησης και απλά είχε την υποχρέωση να επέμβει στην περίπτωση που συνέβαινε κάποιο έκτακτο περιστατικό η περίπτωση οδηγού φορτηγού που πραγματοποιούσε μεταφορές σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και κατά τη διάρκεια της φορτοεκφόρτωσης του αυτοκινήτου, στην οποία δε συμμετείχε, τελούσε σε απλή ετοιμότητα εργασίας η κατάσταση «αναμονής» στην οποία βρίσκεται ο μισθωτός οδηγός από το χρονικό σημείο της άφιξης του κατά την νύκτα στον τόπο του προορισμού (εκτός έδρας) μέχρι την έναρξη της εργασίας εκφόρτωσης το πρωί της επόμενης ημέρας, καθώς και η κατάσταση στην οποία βρίσκεται μέσα στο πλοίο κατά το χρονικό διάστημα επιστροφής του μαζί με το αυτοκίνητο στην έδρα του εργοδότη από πόλεις στις οποίες είχε μεταφέρει προϊόντα ΕφΑθ 15963/1988, ΕλλΔνη 1990, ΑΠ 475/1975, ΔΕΝ 1975, 659, ΜΠΑθ 1006/1968, ΕΕργΔ 1968, ΕφΘεσ/νίκης 532/2001, ΔΕΕ 2002, 424. Σύμφωνα δε με την ΕφΑθ 3831/1987, ΕλλΔνη 1988, 1216 : «Εξάλλου, η απασχόληση οδηγού φορτηγού αυτοκινήτου με την φορτοεκφόρτωση αυτού, κατά τα χρονικά διαστήματα σταθμεύσεως του αυτοκινήτου προς φόρτωση ή εκφόρτωση τα οποία εμπίπτουν μέσα στο νόμιμο ωράριο της κύριας εργασίας του οδηγού, δηλαδή σε χρόνο, ο οποίος λογίζεται ως χρόνος εκτελέσεως των κυρίων, ως οδηγού, καθηκόντων του και κατά τον οποίο οφείλει ο μισθωτός να είναι σε ετοιμότητα, ώστε μόλις τελειώσει η φόρτωση ή εκφόρτωση, να αναλάβει την οδήγηση του αυτοκινήτου, αποτελεί πρόσθετη εργασία, η οποία παρέχει το δικαίωμα στον έτσι προσθέτως και παραλλήλου με την κύρια εργασία του απασχολούμενο οδηγό να λάβει ως αμοιβή, αν δεν υπάρχει σχετική συμφωνία, τον συνηθισμένο μισθό, δηλαδή αυτόν ο οποίος καταβάλλεται, όταν υφίστανται τέτοιες συνθήκες». Βλ. και ΑΠ 706/1975, ΕΕργΔ 1976, ΑΠ 1406/1988, ΔΕΝ 1989,

13 - η περίπτωση οδηγού ασθενοφόρου σε θεραπευτήριο, ο οποίος μετά το πέρα του ωραρίου του και την απομάκρυνσή του από τον χώρο του νοσοκομείου, είχε την υποχρέωση να βρίσκεται σε επιφυλακή ή τηλεφωνική επαφή με το θεραπευτήριο για να καθίσταται ευχερής η ανεύρεσή του σε περίπτωση ανάγκης η περίπτωση οδηγού λεωφορείου, ο οποίος, ξεκινώντας στις 7 π.μ., μετέφερε αρχικά εργάτες σε εργοστάσιο και εν συνεχεία μαθητές σε ιδιωτικό εκπαιδευτήριο, διέκοπτε για ένα χρονικό διάστημα την εργασία του και στις μ.μ. αναλάμβανε ξανά εργασία επιστρέφοντας τους εργάτες και τους μαθητές στον τόπο από όπου τους παρέλαβε. Το Ανώτατο Ακυρωτικό δέχτηκε ότι η διακοπή που πραγματοποιούνταν εντός του ωραρίου μπορεί και να μην λάμβανε χώρα, αν ανέκυπτε ανάγκη εκτέλεσης άλλων δρομολογίων, γεγονός που σημαίνει ότι ο οδηγός, κατά τη διάρκεια των διακοπών της εργασίας του, τελούσε σε ετοιμότητα παροχής των υπηρεσιών του και εφόσον ανέκυπτε ανάγκη εκτέλεσης κάποιων δρομολογίων, τα εκτελούσε 24. Ομοίως κρίθηκε και η περίπτωση οδηγού σχολικού λεωφορείου, ο οποίος κατά τον ενδιάμεσο χρόνο των 3 ωρών που μεσολαβούσε μεταξύ των δύο δρομολογίων τελούσε σε απλή ετοιμότητα εργασίας η περίπτωση του ηλεκτρολόγου συντηρητή, ο οποίος αντί παγίου μηνιαίου μισθού ασκεί τη συντήρηση, επίβλεψη και παρακολούθηση της ομαλής λειτουργίας των ηλεκτρολογικών εγκαταστάσεων της επιχείρησης, ευρισκόμενος όμως στο εργαστήριο του, όπου τον αναζητεί ο εργοδότης όποτε τον χρειάζεται (περίπτωση απλής ετοιμότητας κλήσης) η περίπτωση ιατρού παθολογικού τμήματος, ο οποίος, κατά τις νύκτες της εφημερίας του, διέμενε στο νοσοκομείο, κατακλινόμενος, για να προσφέρει τις υπηρεσίες του μόνο όταν παρίστατο ανάγκη 27. Ομοίως κρίθηκε και περίπτωση 23 ΕφΝαυπλ 501/1984, ΔΕΝ 1985, ΟλΑΠ 11/1996, ΕλλΔνη 1996, ΕφΑθ 9906/1997, ΔΕΝ 1999, ΕφΘεσ/νίκης 2580/1995, ΔΕΝ 1996, 164, ΕφΑθ 4424/1998, ΑρχΝ 1998, 653, ΕφΑθ 229/1972, ΕΕργΔ 1972, ΕφΑθ 3172/1973, ΕΕργΔ 1973, Ειδικά η ΕφΑθ 8717/1987, ΕλλΔνη 1989, 335 αναφέρει: «Ειδικά για το γιατρό που τελεί σε ετοιμότητα κλήσεως, μετά το ωράριο εργασίας, χωρίς να διατηρεί σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του ικανότητες, πρέπει να λεχθεί ότι πρόκειται για ιδιότυπη σχέση εργασίας, η οποία δεν υπόκειται στις διατάξεις νόμων ή συλλογικών συμβάσεων εργασίας, περί ελαχίστου ορίου αμοιβής και προσαυξήσεως, εκτός αν υπάρχει ειδική προς τούτο συμφωνία ή για την 13

14 ανειδίκευτου βοηθού ιατρού κλινικής, ο οποίος σε συνέχεια της ημερήσιας απασχόλησής του, κοιμόταν υποχρεωτικά σε δωμάτιο της κλινικής, με σκοπό να παρέχει τις ιατρικές του υπηρεσίες στους νοσηλευόμενους ασθενείς, κάθε φορά που θα παρίστατο ανάγκη προς τούτο κατά τη διάρκεια της νύκτας η περίπτωση νοσοκόμας ιδιωτικής κλινικής, η οποία μέρα παρά ημέρα τελούσε σε ετοιμότητα εργασίας στο χειρουργείο της κλινικής, αν προέκυπτε ανάγκη προς τούτο, και η οποία μπορούσε καθόλο αυτό το χρονικό διάστημα της δέσμευσής της είτε να κοιμάται σε δωμάτιο που της παραχωρούσε η εργοδότρια ή να αποχωρεί από την κλινική, ενημερώνοντας πάντα την εργοδότρια σχετικά με τον τόπο που θα βρισκόταν η περίπτωση του υπαλλήλου σε πρατήριο βενζίνης που ήταν υποχρεωμένος μετά το τέλος της εργασίας του να διαμένει σε κατοικία που βρισκόταν στις εγκαταστάσεις του πρατηρίου και του την είχε παραχωρήσει ο εργοδότης για να εξυπηρετεί τους διερχόμενους πελάτες καθόλη τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου και όλες τις εργάσιμες ή μη ημέρες. Ο υπάλληλος δεν ήταν υποχρεωμένος να έχει ανοικτό το πρατήριο και να βρίσκεται σε αυτό τις ώρες της περιορισμένης κίνησης, αλλά μπορούσε να αναπαύεται στην οικία του ο χρόνος της επιφυλακής για φύλαξη των μηχανημάτων σε περίπτωση θαλασσοταραχής η περίπτωση υπαλλήλου γραφείου τελετών, ο οποίος είχε αναλάβει την υποχρέωση να παραμένει κατά τη διάρκεια της νύκτας στο γραφείο και συγκεκριμένα από τις 10 μ.μ. έως τις 7 π.μ., χωρίς να διατηρεί σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, αλλά μπορούσε να κοιμάται, κάτι το οποίο έκανε, καθώς ο αριθμός των πελατών που εμφανιζόταν ήταν εξαιρετικά περιορισμένος 32. ετοιμότητα αυτή συνηθίζεται αντιπαροχή, ανάλογη με τη μορφή και το βαθμό δέσμευσης της ελευθερίας του μισθωτού». Για το ζήτημα των εφημεριών των ιατρών βλ. παρακ. σελ. 40επ. 28 ΑΠ 459/1965, ΕΕργΔ 1965, ΕφΑθ 3436/1971, ΕΕργΔ 1972, 1040, ΜΠΠειρ 192/1962, ΔΕΝ 1962, ΕφΑθ 9188/1973, ΕΕργΔ 1974, Βλ. Έγγρ /1986, ΔΕΝ 1987, ΜΠΛαρ 399/1994, ΔΕΝ 1996,

15 Αντίθετα κρίθηκε ότι αποτελεί γνήσια ετοιμότητα εργασίας: - η περίπτωση νυκτοφύλακα λατομείου, ο οποίος παρέμενε στο χώρο των εγκαταστάσεων του λατομείου από τις 5.30 μ.μ έως τις 7.30 π.μ. της επόμενης ημέρας και είχε την υποχρέωση καθόλο το ανωτέρω ωράριο να βρίσκεται σε καθορισμένο τόπο και χρόνο, μη δυνάμενος να απομακρυνθεί από τον χώρο αυτό. Συγκεκριμένα, παρέμενε σε ειδικό γραφείο κοντά στην πύλη του εργοταξίου, το οποίο διέθετε τηλεφωνική συσκευή, πλησίον δε αυτού βρισκόταν η αποθήκη με τα εργαλεία προς φύλαξη του εργοταξίου και η γεφυροπλάστιγγα. Επιπλέον, στις εγκαταστάσεις του λατομείου φυλάσσονταν λογαριασμοί και έγγραφα του έργου, η δε απόσταση από κατοικημένες περιοχές, η ερημιά και οι κίνδυνοι απώλειας καθιστούσαν απόλυτη αναγκαιότητα τη φύλαξή τους. Για τον λόγο αυτό, ο νυκτοφύλακας είτε εκτελούσε περιπολίες στις εγκαταστάσεις του έργου ή παρέμενε ξυπνητός στα γραφεία του εργοταξίου, όπου υπήρχαν τα έγγραφα και οι λογαριασμοί. Το έργο της φύλαξης απαιτούσε διαρκή προσοχή και επαγρύπνηση, εφόσον το αντικείμενό της δεν ήταν περιορισμένο σε έναν κλειστό και ασφαλή χώρο. Το γεγονός δε της εγρήγορσης των σωματικών και πνευματικών δυνάμεων του νυκτοφύλακα δεν αναιρούνταν από τη δυνατότητα που είχε να κατακλιθεί σε δωμάτιο που υπήρχε εντός του εργοταξίου και το οποίο το είχε παραχωρήσει η εργοδότρια για τους εκάστοτε νυκτοφύλακες και όχι μόνο για τον συγκεκριμένο φύλακα η περίπτωση νυκτοφύλακα εταιρίας πετρελαιοειδών, ο οποίος εργαζόταν από τις 7 μ.μ. έως τις 12 μ.μ. και υποχρεούνταν κατά τη διάρκεια του ωραρίου του να περιφέρεται πεζός περί την περίφραξη του όλου χώρου των εγκαταστάσεων και να χτυπάει κάθε ώρα τα ρολόγια, που βρισκόταν σε 6 σημεία περιφερειακώς των εγκαταστάσεων και να εμποδίζει την είσοδο κάθε ξένου στον χώρο της εταιρίας 34. Μετά τις 12 μ.μ. κοιμόταν σε ειδικό διασκευασμένο χώρο στα γραφεία της εταιρίας, όπου κατά παράκλησή του είχε τοποθετηθεί πολυθρόνα, μέχρι τις 7 το πρωί, οπότε αποχωρούσε, αφού άνοιγε την πύλη του περιφραγμένου χώρου των φυλασσόμενων 33 ΕφΘρακ 350/1999, ΕΕργΔ 2000, ΑΠ 1234/1990, ΔΕΝ 1992, 923, ΑΠ 131/1967, ΕΕργΔ 1967, 747, ΕφΘεσ/νίκης 1986/1994, Αρμ. 1994, 1063, ΜΠΘεσ/νίκης 7166/1997, ΑρχΝ 1998,

16 εγκαταστάσεων. Για τις ώρες αυτές το δικαστήριο δέχτηκε ότι δεν υπήρχε πραγματική απασχόληση, ούτε καν απλή ετοιμότητα εργασίας η περίπτωση νυκτοφύλακα αυτοκινητοστάσιου, ο οποίος είχε την υποχρέωση να υποδέχεται και να τακτοποιεί τα σταθμευμένα αυτοκίνητα, να εισπράττει το αντίτιμο παραμονής αυτών, να τα επιβλέπει και να τα φυλάσσει. Για την εκτέλεση των ανωτέρω καθηκόντων του δεν μπορούσε να κοιμάται, ενίοτε, όμως, και ιδίως τις προχωρημένες ώρες, αναπαυόταν εντός του γραφείου που βρισκόταν μέσα στον σταθμό, χωρίς, ωστόσο, το γεγονός αυτό να αναιρεί τον χαρακτήρα της σύμβασης εργασίας του ως γνήσιας ετοιμότητας, διότι και κατακλινόμενος ακόμη υποδεχόταν πάντα τα τυχόν προσερχόμενα προς στάθμευση αυτοκίνητα και ήταν σε θέση να ασκεί και ασκούσε πραγματικά τα καθήκοντα φύλαξης αυτών η περίπτωση οδηγού τουριστικού λεωφορείου, ο οποίος μετά το πέρας οκτάωρης οδήγησης και την αλλαγή του στο τιμόνι με τον δεύτερο οδηγό, βάσει του άρθρου 1 της υπ αριθμ /1983 ΥΑ της Προεδρίας της Κυβέρνησης, βρισκόταν σε κατάσταση γνήσιας ετοιμότητας ως συνοδηγός. Συγκεκριμένα, επιμελούνταν το όχημα κατά τις στάσεις του και βρισκόταν στη διάθεση της εργοδότριας εταιρίας σε κάθε στιγμή της ως συνοδηγού απασχόλησής του η περίπτωση οδηγού φορτηγού αυτοκινήτου ψυγείου που εκτελούσε μεταφορές στο εσωτερικό και σε χώρες του εξωτερικού. Μετά την επιστροφή του από κάθε ταξίδι στο εξωτερικό δεν διακοπτόταν ο μεταξύ αυτού και του εργοδότη του συμβατικός δεσμός, καθώς ήταν υποχρεωμένος να παραμένει στην Πάτρα σε κατάσταση ετοιμότητας, ώστε να λάβει ανά πάσα στιγμή οδηγίες από τον εργοδότη του για εκτέλεση νέας μεταφοράς στο εξωτερικό η περίπτωση υπαλλήλου σε γραφείου τελετών, ο οποίος είχε αναλάβει την υποχρέωση να σκουπίζει το κατάστημα, να λαμβάνει τα τηλεφωνήματα που γινόταν 35 Αντίθετα, η ΕφΑθ 6723/1977, ΔΕΝ 1978, 312 δέχτηκε ότι νυκτοφύλακας ναυπηγείου, ο οποίος συμφωνήθηκε να εργάζεται από τις 4.30 μ.μ έως τις μ.μ. και εν συνεχεία να κοιμάται εντός της επιχείρησης, βρισκόταν σε γνήσια ετοιμότητα εργασίας κατά τη διάρκεια της οκτάωρης απασχόλησής του και σε απλή ετοιμότητα κατά τη διάρκεια της κατάκλισής του. Ομοίως έκρινε και η ΑΠ 440/1996, ΔΕΕ 1996, ΑΠ 442/1964, ΔΕΝ 1964, ΑΠ 66/1989, ΔΕΝ 1989, 1259, ΕφΑθ 2289/1975, ΕΕργΔ 1976, ΑΠ 1418/1984, ΔΕΝ 1985,

17 κατά τη διάρκεια της νύκτας για την παροχή των υπηρεσιών του γραφείου και να ειδοποιεί τον εργοδότη, καθώς και τους σχετικούς με τις αναγκαίες κατά τις περιστάσεις εργάτες προς ετοιμασία της νεκροφόρας, νεκροκασών, μανουαλίων και σαβάνων, μη κατακλινόμενος διότι δεν υπήρχε κρεβάτι και κλινοσκεπάσματα. Σύμφωνα, όμως, με την άποψη της μειοψηφίας ο υπάλληλος βρισκόταν σε απλή ετοιμότητα εργασίας, καθώς αυτός κατακλινόταν σε υπάρχον εντός του καταστήματος «ράντζο», χωρίς να διατηρεί σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, τις οποίες ενεργοποιούσε μόνο σε περίπτωση τηλεφωνικής κλήσης και αναλόγως του επείγοντος ειδοποιούσε ευθύς αμέσως ή το πρωί τους εκπροσώπους της εργοδότριας για να ενεργήσουν τα κατά περίπτωση αναγκαία η περίπτωση αναπληρωματικού ηθοποιού, ο οποίος δεν μπορούσε να απομακρυνθεί από την οικία του, αλλά έπρεπε να βρίσκεται πάντα σε «ενεργή αναμονή», ώστε σε περίπτωση αλλαγής του προγράμματος ή κωλύματος κάποιου συναδέλφου του να τον αναπληρώσει παρέχοντας τις υπηρεσίες του. Παράλληλα ήταν υποχρεωμένος, προκειμένου να ανταποκριθεί στα ανωτέρω καθήκοντά του, να μελετά και να προετοιμάζει όλους τους αντίστοιχους ρόλους που ενδέχετο να του ανατεθούν (περίπτωση γνήσιας ετοιμότητας κλήσης) η περίπτωση παρασκευαστή μικροβιολογικού εργαστηρίου σε ιδιωτικό μαιευτήριο, ο οποίος υποχρεούνταν να παραμένει στο μικροβιολογικό εργαστήριο από την 9 μ.μ έως την 8 π.μ. όλες τις ημέρες, άυπνος, διατηρώντας σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις στη διάθεση του εργοδότη, ώστε να διενεργούνται αιματολογικές εξετάσεις και αναλύσεις κατά τη διάρκεια της νύκτας, καθώς στο μαιευτήριο παρουσιαζόταν μεγάλη κίνηση ασθενών και επιτόκων. Παρουσιαζόταν έτσι η ανάγκη με την εισαγωγή των ασθενών να διενεργείται ανάλυση αίματος, ώστε να προσδιορισθεί η ομάδα αίματός τους και να είναι εφικτή η αιμοδοσία σε περίπτωση αιμορραγίας τους κατά τη διάρκεια της επέμβασης ή του τοκετού ΕφΘεσ/νίκης 830/1995, ΔΕΕ 1995, 430 με σημ. Ι. Ληξουριώτη. 40 ΟλΑΠ 460/1970, ΕΕργΔ 1970, ΜΠΑθ 7141/1968, ΔΕΝ 1968,

18 - η περίπτωση λουτρονόμων σε δημόσιο υδροθεραπευτήριο, κατά τα χρονικά διαστήματα μείωσης της προσέλευσης λουομένων η περίπτωση του μισθωτού κατά τη διάρκεια υπερημερίας του εργοδότη, καθώς και του προσωπικού ασφαλείας που διαθέτει στον εργοδότη η συνδικαλιστική οργάνωση κατά τη διάρκεια της απεργίας 43. Τέλος, κρίθηκε ότι δεν αποτελεί ετοιμότητα εργασίας: - η περίπτωση θυρωρού κτιριακών εγκαταστάσεων ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου, του οποίου τα καθήκοντα συνίσταντο σε κυρίως υπηρεσίες θυρωρού, έλεγχο και επίβλεψη των καθαριστριών, επιμέλεια καθαριότητας του εκπαιδευτηρίου κτλ. Το γεγονός ότι μετά το πέρας του ωραρίου του διέμενε σε υπόγειο διαμέρισμα των εκπαιδευτηρίων, που του είχε παραχωρηθεί ως αντάλλαγμα της παροχής των υπηρεσιών του, χωρίς όμως να υποχρεούται σε οποιαδήποτε φύλαξη του χώρου, ενεργό ή μη, δεν χαρακτηρίζει τη διαμονή του αυτή ως ετοιμότητα εργασίας η περίπτωση θυρωρού πολυκατοικίας, ο οποίος απασχολούνταν ορισμένες ημέρες, εκτός του ωραρίου του και μετά τη λήξη του, με το άναμμα και σβήσιμο του καλοριφέρ, διότι ο χρόνος αφής και σβέσεως ήταν εκ προτέρων γνωστός και δε χρειαζόταν να βρίσκεται σε ετοιμότητα για τον λόγο αυτό η περίπτωση μισθωτών ΚΤΕΛ στους οποίους γνωστοποιούνταν από την προηγούμενη ημέρα, αν θα εργαστούν ή όχι την επόμενη, οπότε στην περίπτωση που δεν εργάζονταν μπορούσαν να διαθέσουν αλλού την εργασία τους ΑΠ 157/1989, ΔΕΝ 1989, Βλ. Λεβέντη, Σύμβαση ετοιμότητος προς εργασίαν, ΔΕΝ 1999, 274 και αναλυτικά παρακ. σελ. 25επ. Ειδικά για το προσωπικό ασφαλείας, βλ. ΕιρΜακρ 7/1979, ΔΕΝ 1980, 10, ΕιρΛαρ 61/1979, ΔΕΝ 1980, 11, Λεβέντη, Συλλογικό Εργατικό Δίκαιο, 1996, σελ , το οποίο δικαιούται μισθό, εφόσον κατά τη διάρκεια της απεργίας βρίσκεται σε ετοιμότητα για να εκτελέσει εργασία ή εκτελεί πράγματι εργασία για την πρόληψη καταστροφών και ατυχημάτων, καθώς και για την ασφάλεια των εγκαταστάσεων της επιχείρησης. 44 ΑΠ 1033/1999, ΔΕΝ 2000, 496, ΑΠ 161/1977, ΕΕργΔ 1977, ΜΠΑθ 92/1981, ΕΕργΔ 1981, ΕφΠατρ 680/1982, ΔΕΝ 1982, 951. Σύμφωνα με το άρθρο 3 2 του π.δ. 119/1973 «περί κανονισμού ωρών εργασίας του προσωπικού κινήσεως των ΚΤΕΛ» στον χρόνο απασχόλησης του προσωπικού κίνησης των ΚΤΕΛ περιλαμβάνεται και η ετοιμότητα για εργασία. Συγκεκριμένα, ως ετοιμότητα εργασίας νοείται κάθε αναμονή άνω των 45 λεπτών του προσωπικού σε διατεταγμένη θέση για 18

19 - η περίπτωση γεωργού, ο οποίος είχε την ασθενική υποχρέωση να επιτηρεί αγρόκτημα ως παρεπόμενη υποχρέωση για την άνευ ανταλλάγματος παραχώρηση κατοικίας εντός του αγροκτήματος προς εκτέλεση γεωργικών εργασιών η περίπτωση ξεναγού μισθωτού, ο οποίος καλούνταν από την εργοδότρια για την ξενάγηση των πελατών της, αν αυτός γνώριζε τη γλώσσα της ομάδας που θα ξεναγούσε και δεν είχε προγραμματίσει στο χρονικό αυτό διάστημα άλλη ξενάγηση για λογαριασμού άλλου τουριστικού γραφείου ή ομάδας τουριστών. Όσες φορές επρόκειτο να προσφέρει εργασία ειδοποιούνταν έγκαιρα, ενώ κατά τον χρόνο που αυτός δεν εργαζόταν στην εργοδότρια παρείχε τις υπηρεσίες του σε άλλους εργοδότες και δε βρισκόταν σε συνεχή κατάσταση ετοιμότητας εργασίας για να ανταποκριθεί σε ενδεχόμενη πρόσκληση των νομίμων εκπροσώπων της να αναλάβει εργασία η περίπτωση επόπτη ασφαλείας επιχείρησης παροχής υπηρεσιών ασφαλείας 49 και υπαλλήλου γραφείου η περίπτωση αντικαταστάτριας άλλων κωλυόμενων να εργασθούν συναδέλφων της, κατά τις ημέρες κατά τις οποίες δεν αναγραφόταν στις μηνιαίες καταστάσεις (που καταρτίζονταν στην αρχή του μήνα) ότι είχε υπηρεσία, αφού κατά ανάληψη υπηρεσίας, κατά τη διάρκεια της οποίας το προσωπικό δεν μπορεί να διαθέσει την εργασιακή του δύναμη ελεύθερα. Πρόκειται, δηλαδή, για γνήσια ετοιμότητα εξομοιούμενη πλήρως (και νομοθετικά) με πραγματική απασχόληση και για την οποία οι μισθωτοί ΚΤΕΛ δικαιούνται κανονική αμοιβή. Η ΟλΣτΕ 2138/1976, ΕΕργΔ 1977, 25 έκρινε άκυρη, όμως, τη διάταξη του άρθρου 4 2 του ανωτέρω π.δ., καθώς αυτή παρείχε τη δυνατότητα στον εργοδότη να συμψηφίζει την «επί έλαττον» εργασία μίας ή περισσότερων ημερών στον καθ υπέρβαση χρόνο ετοιμότητας των άλλων ημερών της εβδομάδας. Έτσι, όμως, με τον ανωτέρω συμψηφισμό θα επέρχονταν μείωση των αποδοχών των μισθωτών, αφού αυτοί θα υποχρεούνταν την εργασία, την οποία δεν αποδέχτηκε ο εργοδότης τους και για την οποία δικαιούνταν κανονική αμοιβή, να την παρέχουν σε άλλο χρόνο, χωρίς αμοιβή. Υπό την έννοια αυτή θα παραβιαζόταν το άρθρο 656 ΑΚ, το οποίο ρητά ορίζει σε περίπτωση υπερημερίας του εργοδότη ως προς την αποδοχή της εργασίας για λόγους που δεν οφείλονται σε ανωτέρα βία, αυτός φέρει τον κίνδυνο καταβολής του μισθού, χωρίς να υποχρεούται ο εργαζόμενος να παρέχει την εργασία του σε άλλο χρόνο. 47 ΑΠ 1184/1993, ΕΕργΔ 1996, ΑΠ 800/1995, ΔΕΝ 1996, ΕφΠατρ. 31/2003, ΔΕΕ 2004, ΕφΛαρ. 539/2000, Δικογραφία 2000,

20 τη διάρκεια αυτών των ημερών ήταν απόλυτα ελεύθερη να διαθέσει κατά βούληση τον ελεύθερο χρόνο της η περίπτωση οδηγού σχολικού λεωφορείου ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου, ο οποίος εργαζόταν με διακεκομμένο ωράριο, από 6.30 π.μ. έως 9 π.μ., οπότε πραγματοποιούσε δύο δρομολόγια για τη μεταφορά των μαθητών από τις συνοικίες της ευρύτερης περιοχής των Αθηνών στα εκπαιδευτήρια της εργοδότριας, και από 1μ.μ. έως 3 μ.μ ή 5 μ.μ, οπότε πραγματοποιούσε δρομολόγια μεταφοράς των μαθητών στις κατοικίες τους. Στον ενδιάμεσο χρόνο, ο εργαζόμενος δεν ήταν υποχρεωμένος να βρίσκεται σε ετοιμότητα, ενώ κάθε φορά που έτυχε να απασχοληθεί (π.χ. για πραγματοποίηση εκδρομής), του καταβλήθηκε πρόσθετη αμοιβή στο ναυτεργατικό δίκαιο, ο θεσμός της απλής ετοιμότητας δε συναντάται, διότι ο ναυτικός, λόγω της φύσης της επί του πλοίου παρεχόμενης εργασίας του, είναι διαρκώς σε ετοιμότητα για την παροχή εργασίας και υποχρεούται να εκτελεί την υπηρεσία του, σύμφωνα με τον νόμο, τη σύμβαση, τους κανονισμούς και τις κρατούσες συνθήκες, υπακούωντας ανά πάσα στιγμή στις διαταγές των ιεραρχικώς προϊσταμένων του. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι δικαιούται αμοιβής, ακόμη και αν δεν κληθεί από τους προϊσταμένους του να εργασθεί, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι θα δικαιούνταν αμοιβής σε κάθε περίπτωση για παροχή 24ώρης εργασίας 53. Από την ανωτέρω ενδεικτική παράθεση των περιπτώσεων που κατά καιρούς απασχόλησαν την ελληνική νομολογία, προκύπτει ότι τα κριτήρια που πολλές φορές χρησιμοποιούν τα δικαστήριά μας είναι ασαφή και ρευστά, με αποτέλεσμα και τα όρια μεταξύ απλής και γνήσιας ετοιμότητας να είναι δυσδιάκριτα. Έτσι, ορθά έχει επισημανθεί 54 ότι η σχετική νομολογία δεν χαρακτηρίζεται από σαφήνεια και 51 ΕφΑθ 8893/1989, ΔΕΝ 1990, ΕφΑθ 698/1990, ΔΕΝ 1990, Contra η ΕφΑθ 9906/1997, ΔΕΝ 1999, 1333, η οποία δέχτηκε απλή ετοιμότητα του οδηγού κατά τη διάρκεια των τριών ωρών που μεσολαβούσαν μεταξύ των δύο δρομολογίων. 53 ΕφΠειρ 548/2001, ΕΕργΔ 2002, Ζερδελής, Εργατ. Δίκ. σελ. 515, Ληξουριώτης, Ατομικές Εργασιακές Σχέσεις, σελ. 140, ο οποίος και επί της ΕφΘεσ/νίκης 830/1995, που έκρινε περίπτωση απασχόλησης υπαλλήλου γραφείου τελετών ως κατάσταση γνήσιας ετοιμότητας, παρατηρεί ότι: «τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται από τη 20

21 συνέπεια ως προς την αξιολόγηση και ένταξη των επίδικων περιπτώσεων σε μία από τις δύο κατηγορίες ετοιμότητας. Πράγματι, αν παρατηρήσουμε τα ανωτέρω νομολογιακά παραδείγματα, θα διαπιστώσουμε ότι περιπτώσεις με παρόμοια πραγματικά περιστατικά εντάσσονται άλλοτε στην κατηγορία της απλής ετοιμότητας εργασίας και άλλοτε σε αυτήν της γνήσιας. Για παράδειγμα, η εργασία του νυκτοφύλακα αποτελεί μία από τις κλασικές περιπτώσεις ετοιμότητας εργασίας, που έχει κριθεί νομολογιακά τόσο ως απλή 55 όσο και ως γνήσια ετοιμότητα 56. Κρίσιμο στοιχείο για τη σχετική διάκριση φαίνεται να είναι η ύπαρξη κλίνης εντός του χώρου εργασίας και η δυνατότητα ανάπαυσης κατά τη διάρκεια του ωραρίου, χωρίς, ωστόσο, και το στοιχείο αυτό να αποκλείει τον χαρακτηρισμό της σχέσης ως γνήσιας ετοιμότητας 57. Ένα ακόμη παράδειγμα, ενδεικτικό της σύγχυσης της ελληνικής νομολογίας, αποτελεί αυτό του υπαλλήλου γραφείου τελετών. Ενώ το Μονομελές Πρωτοδικείο Λάρισας έκρινε με την υπ αριθμ. 399/1994 απόφασή του 58 ότι ο υπάλληλος γραφείου τελετών βρισκόταν σε απλή ετοιμότητα εργασίας, καθώς μπορούσε να νομολογία στα πλαίσια της θεωρητικής κατασκευής περί «ετοιμότητας για εργασία» είναι εντελώς ανασφαλή, χωρίς εσωτερική συνοχή και με έλλειψη κάθε λογικής συνέπειας», ΔΕΕ 1995, ΑΠ 802/2002, ΕΕργΔ 2003, 1428, ΑΠ 1219/1998, ΔΕΝ 2000, 697, ΑΠ 1208/1995, ΔΕΝ 1996, 160, ΑΠ 1659/1995, ΔΕΝ 1996, 161, ΑΠ 1234/1990, ΔΕΝ 1992, 923, ΑΠ 1127/1984, ΕΕργΔ 1985, 649, ΑΠ 262/1982, ΔΕΝ 1982, 719, ΑΠ 1123/1976, ΕΕργΔ 1977, 78, ΑΠ 372/1970, ΔΕΝ 1970, 689, ΑΠ 67/1966, ΕΕργΔ 1966, 401, ΑΠ 437/1966, ΕΕργΔ 1966, 1446, ΑΠ 509/1964, ΔΕΝ 1964, 647, ΕφΘεσ/νίκης 1801/2002, αδημ, ΕφΘεσ/νίκης 2043/1990, ΔΕΝ 1991, 763, ΕφΘεσ/νίκης 2028/1989, Αρμ. 1989, 547, ΕφΑθ 15963/1988, ΕλλΔνη 1990, 1052, ΕφΠειρ 139/1984, ΔΕΝ 1986, 351, ΕφΑθ 7624/1977, ΔΕΝ 1978, 186, ΜΠΑθ 4334/1985, ΔΕΝ 1986, ΑΠ 1234/1990, ΔΕΝ 1992, 923, ΑΠ 131/1967, ΕΕργΔ 1967, 747, ΑΠ 442/1964, ΔΕΝ 1964, 568, ΕφΘρακ 350/1999, ΕΕργΔ 2000, 662, ΕφΘεσ/νίκης 1986/1994, Αρμ. 1994, 1063, ΜΠΘεσ/νίκης 7166/1997, ΑρχΝ 1998, Βλ. ανωτ. σελ. 12. Σχετικά με την περίπτωση του νυκτοφύλακα, ο Ληξουριώτης παρατηρεί επί της ΕφΑθ 4208/2004, ΔΕΕ 2004, 1295, η οποία έκρινε την απασχόλησή του ως κατάσταση απλής ετοιμότητας, ότι: «η σχολιαζόμενη απόφαση συντηρεί την ασάφεια ως προς τα κριτήρια της διάκρισης, αφού αφενός εντοπίζει υποχρέωση, έστω και περιορισμένη χρονικά, του εργαζομένου να επιτηρεί τον ανατιθέμενο σ αυτόν χώρο φύλαξης, συνεπώς τουλάχιστον κατά τον χρόνο αυτό προφανώς υφίστατο το στοιχείο της «εγρήγορσης», αφετέρου δε προβάλλει ως στοιχείο που έλαβε υπόψη της για τη διαμόρφωση της κρίσης της και το ότι καθόλη τη διάρκεια της εργασιακής σχέσης του μισθωτού δεν συνέτρεξε κάποιο περιστατικό ανάγκης», ΔΕΕ 2004, ΔΕΝ 1996,

22 κοιμάται κατά τη διάρκεια του ωραρίου του, χωρίς να διατηρεί σε εγρήγορση τις σωματικές και πνευματικές του δυνάμεις, το Εφετείο Θεσσαλονίκης, με μειοψηφία ενός μέλους, έκρινε με την υπ αριθμ. 830/1995 απόφασή του 59 αντίθετα και συγκεκριμένα ότι ο εν λόγω υπάλληλος βρισκόταν σε γνήσια ετοιμότητα εργασίας, παρόλο που υπήρχε «ράντζο» εντός του καταστήματος και μπορούσε να κάνει χρήση. Όπως προκύπτει από τις ανωτέρω δύο περιπτώσεις, οι πραγματικές συνθήκες εργασίας ήταν σχεδόν όμοιες που δε δικαιολογούν τον διαφορετικό νομικό χαρακτηρισμό. Εξάλλου, η ύπαρξη μειοψηφίας στη δεύτερη περίπτωση αποτελεί μία ακόμη ένδειξη της σχετικότητας των κριτηρίων της θεωρίας περί ετοιμότητας. 2. Εφαρμογή ρυθμίσεων εργατικού δικαίου. Παρά τη δυσχερή διάκριση, πολλές φορές, της ετοιμότητας εργασίας ως απλής ή ως γνήσιας, οι συνέπειές της είναι ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς άπτονται ζωτικών συμφερόντων των εργαζομένων και συγκεκριμένα αφορούν στα κατώτατα όρια αποδοχών, όπως αυτά καθορίζονται κάθε φορά από τις ΕΓΣΣΕ ή τις οικείες ΣΣΕ/ΔΑ, καθώς και στα χρονικά όρια εργασίας (υπερεργασία, υπερωρία, απασχόληση κατά την Κυριακή και αργίες, νυκτερινή εργασία). Όπως ήδη επισημάναμε, επί της απλής ετοιμότητας εργασίας δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις των ΕΓΣΣΕ, ειδικών νόμων και ΣΣΕ, αναφορικά με τα ελάχιστα όρια αμοιβής και τις προσαυξήσεις για νυκτερινή, υπερωριακή ή άλλη εργασία σε ημέρες εορτών ή ανάπαυσης 60. Οι διατάξεις αυτές, εφόσον δεν συμφωνήθηκε το αντίθετο, εφαρμόζονται μόνο σε περίπτωση πλήρους (κανονικής) απασχόλησης ή τουλάχιστον διατήρησης σε εγρήγορση των σωματικών ή πνευματικών δυνάμεων του εργαζομένου, κατά τις κανονισμένες για την κάθε περίπτωση ώρες εργασίας 61. Κατά μία άποψη, δεν εφαρμόζονται εκείνες οι διατάξεις που δεν συμβιβάζονται με τον ιδιότυπο χαρακτήρα 62 της απλής ετοιμότητας (ελάχιστα όρια 59 ΔΕΕ 1995, Μεταξύ άλλων βλ. Ζερδελή, Εργατ. Δίκ. σελ , Κουκιάδη, Εργατ. Δίκ. σελ. 186, Λεβέντη, Σύμβαση ετοιμότητας προς εργασίαν, ΔΕΝ 1999, 276, Πετίνη Πηνιώτη, ΔΕΝ 1996, 168, ΑΠ 1208/1995, ΔΕΝ 1996, 160. Βλ. και υποσημ. 43 σχετικά με την απλή ετοιμότητα εργασίας. 61 ΑΠ 1127/1984, ΕΕργΔ 1985, Σύμφωνα με την ΑΠ 640/1974, ΕΕργΔ 1974, 1229: «η απλή ετοιμότης δεν αποτελεί πραγματικήν απασχόλησιν, αλλά ιδιάζουσαν μορφήν εργασίας». 22

23 αμοιβής χρονικά όρια εργασίας), γιατί η ετοιμότητα δεν αποτελεί κανονική εργασία. Κατά άλλη άποψη 63, η απλή ετοιμότητα εργασίας δεν καταπονεί τον εργαζόμενο εξίσου με την κανονική προσφορά εργασίας και για τον λόγο αυτό δικαιολογείται η μη εφαρμογή όλων των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας. Υποστηρίχθηκε και η άποψη 64 ότι η έκταση εφαρμογής του εργατικού δικαίου στην περίπτωση της απλής ετοιμότητας πρέπει να είναι ανάλογη προς τον βαθμό και την μορφή της ετοιμότητας. Για παράδειγμα, αναφέρει η ανωτέρω μερίδα της θεωρίας, ο εργάτης που υποχρεούται να κοιμάται εντός του εργοστασίου και να σηκώνεται από το κρεβάτι ανά χρονικά διαστήματα για έλεγχο των εγκαταστάσεων, δεν μπορεί να μη θεωρηθεί ότι παρέχει κανονική εργασία και ως εκ τούτου να μην υπαχθεί στα κατώτατα όρια των καθοριζόμενων από τις ΣΣΕ αποδοχών και να μην λάβει την προσαύξηση της νυκτερινής εργασίας. Ορθότερο, δηλαδή, είναι το θέμα της εφαρμογής ή μη των διατάξεων της εργατικής νομοθεσίας να αντιμετωπίζεται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, ανάλογα με τις συνθήκες και την μορφή της ετοιμότητας. Η αλήθεια είναι ότι όλες οι διατάξεις αναγκαστικού δικαίου που δεν τυγχάνουν εφαρμογής επί των περιπτώσεων απλής ετοιμότητας κάνουν λόγο για «εργασία» και μόνο. Δεδομένου ότι και η ετοιμότητα αποτελεί μορφή εργασίας και μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο σύμβασης εξαρτημένης εργασίας δεν υπάρχει ουσιαστικός λόγος που να δικαιολογεί την εξαίρεση αυτής της κατηγορίας των μισθωτών από την ελάχιστη προστασία των ΣΣΕ. Άλλωστε, δεν πρέπει να παροράται το γεγονός ότι το κατώτατο όριο μισθού και ημερομισθίου λαμβάνεται και ως κατώτατο όριο συντήρησης, χωρίς να επιτρέπεται να υπάρχει αμοιβή υπολειπόμενη αυτού, και ως εκ τούτου επιβάλλεται η διασφάλιση και στους μισθωτούς που τελούν σε απλή ετοιμότητα εργασίας τουλάχιστον των κατώτατων ορίων αποδοχών Λεβέντη, Σύμβαση ετοιμότητας προς εργασίαν, ΔΕΝ 1999, Αγαλλόπουλος, Εργ.Δικ. σελ. 43, Καποδίστριας, Μίσθ. Εργασίας, άρθρο 648 ΑΚ, παρ , Σιμωνέτος, Δώδεκα μελέται αστικού και εργατικού δικαίου, σελ Ο Κουκιάδης, Εργατ. Δίκ. σελ. 185, αναφέρει ότι: «Η διαβάθμιση της ετοιμότητας οδηγεί απλώς στον αντίστοιχο αποκλεισμό εφαρμογής της εργατικής νομοθεσίας». 65 Βασιλείου, Η αμοιβή της ετοιμότητος προς εργασίαν, ΕΕργΔ 1960, 1363, Βλαστός, Ατομ. Εργατ. Δίκ. σελ. 494, Μαρκόπουλος, Η ετοιμότητα για εργασία, ΕΕργ 1980, 149, Χριστοφοράτος, Η διαμόρφωση των αποδοχών των μισθωτών, 40επ., ΑΠ 430/1960, ΕΕργΔ 1960, 1369 και το επ αυτής σχόλιο. Άλλωστε, αν γινόταν δεκτό το αντίθετο, θα μπορούσε ο εργοδότης να δεσμεύει την ελευθερία 23

24 Διαφορετικά, θα παραβιαζόταν ο βασικός σκοπός σύναψης των ΕΓΣΣΕ, αλλά και η βούληση σύναψης ειδικών ΣΣΕ των κοινωνικών εταίρων 66. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η άποψη 67 ότι ο κανόνας περί μη εφαρμογής των ΣΣΕ στις περιπτώσεις απλής ετοιμότητας δεν μπορεί να διατυπωθεί in abstracto, αλλά η λύση εξαρτάται από την ερμηνεία κάθε συγκεκριμένης ΣΣΕ ή ΔΑ. Έτσι, αν υπάρχει ειδική ΣΣΕ για τους νυκτοφύλακες και καθορίζει αμοιβή για την παρεχόμενη από αυτούς εργασία, χωρίς καμία περαιτέρω διάκριση ως προς το είδος της εργασίας, θα πρέπει να δεχθούμε ότι, αφού η φύλαξη κατά τη διάρκεια της νύκτας μπορεί να επιτευχθεί και μόνο με την απλή σωματική παρουσία, χωρίς να είναι απαραίτητη η εγρήγορση των σωματικών και πνευματικών δυνάμεων, η εν λόγω ΣΣΕ θα εφαρμόζεται σε κάθε νυκτοφύλακα 68. Είναι αυτονόητο ότι είναι δυνατή η ύπαρξη ειδικής συμφωνίας περί της εφαρμογής των ΣΣΕ και στην περίπτωση της απλής ετοιμότητας εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, ο εργαζόμενος που βρίσκεται σε απλή ετοιμότητα δικαιούται κάποια αμοιβή για τη δέσμευση της προσωπικής του ελευθερίας υπέρ ενός άλλου προσώπου. κίνησης των μισθωτών προς όφελος της εκμετάλλευσής του, π.χ. για 10 ώρες, χωρίς να υποχρεούται να τους καταβάλλει το κατώτατο εγγυημένο για όλους τους μισθωτούς της χώρας όριο αποδοχών (κοινωνικό μισθό) για την αντιμετώπιση των στοιχειωδών βιοτικών αναγκών. 66 Πάντως, όπως παρατηρούν και οι Καρακατσάνης Γαρδίκας, Ατομικό Εργατικό Δίκαιο, 260, με το άρθρο 1 1 του ν. 1876/1990 η ρυθμιστική ικανότητα των κοινωνικών εταίρων καλύπτει πλέον όλους όσους εργάζονται με σχέση εξαρτημένης εργασίας και είναι δυνατό να προσδιορίζεται και με ΣΣΕ η αμοιβή όσων παρέχουν εργασία με καθεστώς ετοιμότητας. 67 Βασιλείου, Η αμοιβή της ετοιμότητος προς εργασίαν, ΕΕργΔ 1960, Σύμφωνα με την ανωτέρω άποψη, η εκδοχή αυτή ενισχύεται και εκ του ότι η εργασία των νυκτοφυλάκων για ορισμένες επιχειρήσεις (Τράπεζες, Ανώνυμες Εταιρίες) έχει καθορισθεί από το άρθρο 7 1 α.ν. 547/1937 μακρότερη χρονικά από των λοιπών μισθωτών (10 ώρες αντί 7), γεγονός το οποίο καταδεικνύει ότι για τον καθορισμό των χρονικών ορίων εργασίας των νυκτοφυλάκων λήφθηκε υπόψη από τον νομοθέτη η ιδιάζουσα φύση της εργασίας τους και συγκεκριμένα το στοιχείο της μη εγρήγορσης των σωματικών και πνευματικών δυνάμεων. Επομένως, καταλήγει η άποψη αυτή ότι, ουδόλως αποκλείει η συμφωνία για παροχή εργασίας σε κατάσταση ετοιμότητας την αμοιβή του εργαζομένου με τον καθοριζόμενο από τις ΣΣΕ για πλήρη απασχόληση μισθό. Έτσι, αντιφατική παρουσιάζεται η ΑΠ 653/1963, ΔΕΝ 1964,45, η οποία αναφέρει ότι: «Πλην ένεκα της ιδιομορφίας αυτής οι κανόνες του δικαίου οι αναφερόμενοι εις θετικήν ή αρνητικήν εν εγρηγόρσει παροχήν εργασίας, περί της οποίας προβλέπουσιν αι ανωτέρω διατάξεις του Α.Κ. δεν εφαρμόζονται απολύτως, αλλά μόνον εφόσον, αναλόγως της συγκεκριμένης περιπτώσεως, αι κατ ιδίαν συνθήκαι επιβάλλουσι τούτο. Άρα ούτε και αι εις την αυτήν παροχήν εργασίας αναφερόμεναι συλλογικαί συμβάσεις, αν περί τούτων δεν έγινεν ειδική μνεία». 24