ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΟΣΜΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΕΩΠΟΝΟΣ Α.Π.Θ. ΘΕΣΑΛΛΟΝΙΚΗ 2013

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΟΣΜΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΓΕΩΠΟΝΟΣ Α.Π.Θ. ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: Καθηγήτρια Π. Σεργάκη, Επιβλέπουσα Καθηγητής Α. Σέμος, Μέλος Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής Λέκτορας Σ. Νάστης, Μέλος Τριμελούς Εξεταστικής Επιτροπής ΘΕΣΑΛΛΟΝΙΚΗ

3 «Η ολοκλήρωση της εργασίας αυτής έγινε στο πλαίσιο της υλοποίησης του μεταπτυχιακού προγράμματος το οποίο συγχρηματοδοτήθηκε μέσω της πράξης «Πρόγραμμα χορήγησης υποτροφιών ΙΚΥ με διαδικασία εξατομικευμένης αξιολόγησης ακαδ. έτους » από πόρους του Ε.Π. «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) και του ΕΣΠΑ ( )». 3

4 Ευχαριστίες Με την ολοκλήρωση της παρούσας μεταπτυχιακής διατριβής θα ήθελα να ευχαριστήσω την επιβλέπουσά μου, κα Σεργάκη Παναγιώτα, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τομέα Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής ΑΠΘ, για τις πολύτιμες συμβουλές και υποδείξεις της αλλά και την γενικότερη καθοδήγησή της σε όλα τα στάδια εκπόνησης της παρούσας διατριβής. Επίσης, ευχαριστώ ιδιαίτερα τα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη των Συνεταιρισμών, χωρίς την συνεργασία των οποίων θα ήταν αδύνατη η συγκέντρωση των απαραίτητων, για την έρευνα, στοιχείων. Θερμές ευχαριστίες οφείλω στο Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών Ελλάδος (Ι.Κ.Υ.) για την οικονομική στήριξη που μου προσέφερε κατά τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας διατριβής. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου για την πολύτιμη υλική αλλά και ηθική στήριξη που μου προσέφεραν σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ... 9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ. 11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ 12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ. 13 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣΜΟΥ Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ.. 24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 2.1. ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ (ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ) ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 37 5

6 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΗΚΑΝ 3.1. ΟΙ ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΛΑΜΙΑΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΙΛΚΙΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΕΡΡΩΝ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΡΟΔΟΠΗΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΔΡΑΜΑΣ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΟΡΙΝΘΙΑΝΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ (ΣΚΟΣ) ΑΣΕ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΝΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΣΕΚΑΠ) ΑΕ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΣΤΑΦΙΔΑ (ΚΟΣΥΣ) ΑΣΕ ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ (ΑΣΕΑΡ) ΑΕ. 66 6

7 ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΕ ΚΑΪΡ ΑΕ ΑΛ.Μ.ΜΕ ΑΕ ΑΒΕΑ «ΑΝΑΤΟΛΗ» ΑΕ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΠΝΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΣΕΚΕ) ΑΕ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΑ ΕΚΚΟΚΙΣΤΗΡΙΑ ΕΒΡΟΥ ΑΕ MEDITERRA AE ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ «ΔΩΔΩΝΗ» ΑΕ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ «Η ΠΙΝΔΟΣ» ΑΕ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΖΟΙΝΟΣ «ΖΙΤΣΑ» ΑΕ. 72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 5.1. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥΣ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΡΗΣΗΣ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Ή ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ

8 ΔΕΙΚΤΗΣ ΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ή ΡΥΘΜΟΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΚΥΚΛΟΥ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ.. 95 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 6.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Ή ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΠΑΛΙΝΔΟΜΗΣΗΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗΣ. 112 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 7.1.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΡΟΠΟΙ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1.1: Συνεταιριστικές Αρχές.. 22 Πίνακας 2.1: Στατιστικά στοιχεία για τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις. 27 Πίνακας 2.2: Εξέλιξη του αριθμού των Συνεταιρισμών στην Ελλάδα ( ).. 30 Πίνακας 2.3: Αριθμός Συνεταιρισμών ανά χώρα Πίνακας 2.4: Στατιστικά στοιχεία Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων στον κόσμο.. 41 Πίνακας 2.5: Στατιστικά στοιχεία για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (1999) Πίνακας 2.6: Μεγάλοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ευρώπη (2003) Πίνακας 2.7: Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στον κόσμο. 138 Πίνακας 3.1: Το δίκτυο των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών.. 49 Πίνακας 3.2: Κύριες διαφορές μεταξύ Ανώνυμης Εταιρείας και Συνεταιρισμού Πίνακας 4.1: Σχέση μεταξύ ποικιλίας δραστηριοτήτων και πωλήσεων των ΕΑΣ.. 74 Πίνακας 5.1: Οι Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις του δείγματος ανά γεωγραφικό διαμέρισμα.. 82 Πίνακας 5.2: Το Ενεργητικό και Παθητικό μέρος του Ισολογισμού Πίνακας 6.1: Κατάταξη Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών με βάση τις πωλήσεις ( ). 141 Πίνακας 6.2: Κατάταξη των Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων με βάση τις πωλήσεις ( ). 141 Πίνακας 6.3: Μέσος Όρος Πωλήσεων των ΕΑΣ και ΣΕ ( ) Πίνακας 6.4: Αποδοτικότητα ΕΑΣ και ΣΕ ( ) Πίνακας 6.5: Δείκτης Επιβάρυνσης ΕΑΣ και ΣΕ ( ). 104 Πίνακας 6.6: Ιδίων προς δανειακά κεφάλαια ΕΑΣ και ΣΕ ( ) 104 Πίνακας 6.7: Γενική Ρευστότητα ΕΑΣ και ΣΕ ( ) 105 Πίνακας 6.8: Ειδική Ρευστότητα ΕΑΣ και ΣΕ ( ). 106 Πίνακας 6.9: Ρυθμός Ανάπτυξης ΕΑΣ και ΣΕ ( ) 107 Πίνακας 6.10: Επιχειρηματικός Κίνδυνος ΕΑΣ και ΣΕ ( ). 108 Πίνακας 6.11: Έλεγχος κανονικότητας με το τεστ Kolmogorov Smirnov για ΕΑΣ

10 Πίνακας 6.12: Έλεγχος κανονικότητας με το τεστ Kolmogorov Smirnov Test για ΣΕ. 110 Πίνακας 6.13: Έλεγχος κανονικότητας με δείκτες κυρτότητας και στρέβλωσης για ΕΑΣ Πίνακας 6.14: Έλεγχος κανονικότητας με δείκτες κυρτότητας και στρέβλωσης για ΣΕ Πίνακας 6.15: Συνοπτικός πίνακας μοντέλου για ΕΑΣ. 112 Πίνακας 6.16: Συνοπτικός πίνακας μοντέλου για ΣΕ Πίνακας 6.17: Αποτελέσματα ανάλυσης της διακύμανσης για τις ΕΑΣ Πίνακας 6.18: Αποτελέσματα ανάλυσης της διακύμανσης για τις ΣΕ 113 Πίνακας 6.19: Αποτελέσματα από την ανάλυση παλινδρόμησης: Συντελεστές και προβλεπτική εξίσωση για τις ΕΑΣ Πίνακας 6.20: Αποτελέσματα από την ανάλυση παλινδρόμησης: Συντελεστές και προβλεπτική εξίσωση για τις ΣΕ

11 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Διάγραμμα 2.1: Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί σε κατηγορίες με βάση την ηλικία τους 28 Διάγραμμα 6.1: Πωλήσεις Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) Διάγραμμα 6.2: Αποδοτικότητα Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ). 102 Διάγραμμα 6.3: Δείκτης Επιβάρυνσης Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) Διάγραμμα 6.4: Γενική Ρευστότητα Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) Διάγραμμα 6.5: Ειδική Ρευστότητα Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) Διάγραμμα 6.6: Ρυθμός Ανάπτυξης Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) Διάγραμμα 6.7: Ιστόγραμμα κανονικότητας για ΕΑΣ Διάγραμμα 6.8: Ιστόγραμμα κανονικότητας για ΣΕ

12 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 2.1: Δομή Ελληνικών Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων.. 32 Εικόνα 2.2: Μέλη Συνεταιρισμών σε όλο τον κόσμο Εικόνα 3.1: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Γιαννιτσών 60 Εικόνα 3.2: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Λακωνίας Εικόνα 3.3: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Λαμίας Εικόνα 3.4: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Χαλκιδικής.. 61 Εικόνα 3.5: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Κιλκίς Εικόνα 3.6: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Ροδόπης.. 62 Εικόνα 3.7: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Μυλοπόταμου Εικόνα 3.8: Λογότυπο Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Αργολίδας Εικόνα 3.9: Λογότυπο της Σ.ΚΟ.Σ ΑΕ Εικόνα 3.10: Λογότυπο της ΣΕΚΑΠ ΑΕ. 66 Εικόνα 3.11: Λογότυπο της ΑΣΕΑΡ ΑΕ Εικόνα 3.12: Λογότυπο της ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΕ.. 67 Εικόνα 3.13: Λογότυπο της ΚΑΪΡ ΑΕ. 68 Εικόνα 3.14: Λογότυπο της ΑΛ.Μ.ΜΕ ΑΕ Εικόνα 3.15: Λογότυπο της ΑΒΕΑ «ΑΝΑΤΟΛΗ» ΑΕ.. 69 Εικόνα 3.16: Οι εγκαταστάσεις της ΣΕΚΕ ΑΕ. 69 Εικόνα 3.17: Λογότυπο της ΔΩΔΩΝΗ ΑΕ. 71 Εικόνα 3.18: Λογότυπο της ΖΟΙΝΟΣ ΑΕ 71 12

13 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του τμήματος Αγροτικής Οικονομίας της Γεωπονικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η διερεύνηση της αποδοτικότητας των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων της Ελλάδος και η εξέταση των παραγόντων από τους οποίους επηρεάζεται. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 14 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και 14 Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις της χώρας και με βάση τα αποτελέσματα που προέκυψαν πραγματοποιήθηκε μια σύγκριση στα επίπεδα της αποδοτικότητάς τους. Τέλος, δίνονται κάποιοι τρόποι μέσα από τους οποίους οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί και οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις μπορούν να επιτύχουν μια σημαντική αύξηση στην αποδοτικότητά τους. Η δυσκολία που παρουσιάστηκε κατά τη διεξαγωγή της παρούσας έρευνας ήταν η απροθυμία από το μέρος των διοικητικών και διευθυντικών στελεχών των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων να διαθέσουν τα οικονομικά στοιχεία που κρίνονταν απαραίτητα για τη διεξαγωγή της έρευνας. 13

14 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Βασικός σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση και σύγκριση της αποδοτικότητας των Αγροτικών Συνεταιρισμών και των Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων της Ελλάδος. Επιπλέον, η έρευνα στοχεύει στην ανάλυση των παραγόντων που επηρεάζουν την αποδοτικότητα των Συνεταιρισμών. Αρχικά, συγκεντρώθηκαν τα οικονομικά στοιχεία από 14 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και 14 Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις για τα έτη Τα στοιχεία αυτά επεξεργάστηκαν με το πρόγραμμα SPSS και προέκυψαν κάποια αποτελέσματα. Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα αποδοτικότητας από τους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς της χώρας καθώς διαθέτουν μια πιο ικανή διοίκηση η οποία επιτυγχάνει υψηλές πωλήσεις. Από τον υπολογισμό του υποδείγματος της αποδοτικότητας βρέθηκε πως ο χρηματοοικονομικός κίνδυνος, ο επιχειρηματικός κίνδυνος και η ρευστότητα επηρεάζουν θετικά την αποδοτικότητα των Αγροτικών Συνεταιρισμών ενώ αρνητικά επηρεάζεται από τα έτη λειτουργίας και το ρυθμό ανάπτυξης. Από την άλλη, η αποδοτικότητα των Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων επηρεάζεται θετικά από τη ρευστότητα και τα έτη λειτουργίας, ενώ αρνητική επίδραση φαίνεται πως εμφανίζουν ο ρυθμός ανάπτυξης, ο επιχειρηματικός και χρηματοοικονομικός κίνδυνος. Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί στην Ελλάδα για να αυξήσουν τα επίπεδα της απόδοσης τους θα πρέπει να εφαρμόσουν στρατηγικές ανάπτυξης παρόμοιες με αυτές των επιχειρήσεων. ABSTRACT The main purpose of this paper is to analyze and compare the efficiency of Agricultural Cooperatives and Cooperative Enterprises of Greece. In addition, this paper aims to analyze the factors that affect the efficiency of Cooperatives. First of all, we collect the economic data from 14 Unions of Agricultural Cooperatives and 14 cooperative enterprises for the years We elaborate them with the program SPSS and we conclude to some results. The Cooperative Enterprises featured with higher levels of profitability than the Agricultural Cooperatives of the country, as they have a more capable administration, which achieves high sales. By calculating the efficiency model it seems that financial risk, business risk and liquidity affect the profitability of Agricultural Cooperatives positively, although years and growth rate affect the efficiency negatively. On the other hand, the efficiency of Cooperative Enterprises is affected positively by the liquidity and the years of operation, while a negative effect seems to show the growth rate, the business and the financial risk. Agricultural Cooperatives in Greece have to implement development strategies like Agricultural Enterprises to raise their performance levels. 14

15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι συνεταιρισμοί αντανακλούν την ευρύτερη πορεία μιας κοινωνίας. Τα μέλη και καθοδηγητές ενός συνεταιρισμού δεν μπορούν να αντιληφθούν έναν συνεταιρισμό ένα δεν αντιληφθούν την ευρύτερη οικονομία και κοινωνία της οποίας ο συνεταιρισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι (Merret and Walzer, 2004). Οι σύγχρονοι συνεταιρισμοί τηρούν την παράδοση του πρώτου σύγχρονου συνεταιρισμού του Rochdale, ο οποίος αφιέρωνε το 3% του πλεονάσματός του στην συνεταιριστική εκπαίδευση. Σύμφωνα με την Διεθνή Συνεταιριστική Ένωση (International Cooperative Alliance - ICA), οι συνεταιρισμοί αποτελούν μια αυτόνομη ένωση προσώπων η οποία συγκροτείται εθελοντικά από τους γεωργούς μέλη, και στοχεύει στην αντιμετώπιση κοινών οικονομικών και κοινωνικών αναγκών μέσα από μια συνιδιόκτητη και δημοκρατικά διοικούμενη επιχείρηση (ICA News 5/6 1995). Το επιχειρηματικό προφίλ των αγροτικών συνεταιρισμών αποτελεί βασικό πυλώνα της στρατηγικής ανάπτυξης της υπαίθρου και της αύξησης της ανταγωνιστικότητάς των παραγωγών. Γι αυτό το λόγο γίνονται προσπάθειες κατανόησης των συστατικών επιτυχίας και των αιτιών αποτυχίας της επιχειρηματικότητας ενός συνεταιρισμού. Η ανάγκη της επιβίωσης οδήγησε τους αγρότες στη συνένωση προκειμένου να αποκτήσουν διαπραγματευτική δύναμη, γεγονός που αποτελεί και την κύρια αιτία για τη δημιουργία των συνεταιρισμών. Το πνεύμα συνεργασίας που χαρακτηρίζει τους συνεταιρισμούς προσδιορίζει το βαθμό αξιοποίησης των σχέσεων συμπληρωματικότητας (Harris et all, 1998). Ως εθελοντικές οργανώσεις οι αγροτικοί συνεταιρισμοί προϋποθέτουν την αυτοτελή ύπαρξη των γεωργών μέλη οι οποίοι έχουν δικά τους μέσα παραγωγής και αυτοδιάθεσης των προϊόντων. Έχουν δηλαδή το δικαίωμα της ελευθερίας να αποφασίζουν για το αν θα συμμετάσχουν στις διάφορες συλλογικές δραστηριότητες του συνεταιρισμού. Βέβαια, οι συνεταιρισμοί έχουν υιοθετήσει κάποιους κανόνες που χωρίς να παρεμποδίζουν την ελευθερία, διασφαλίζουν τη βιωσιμότητα του συνεταιρισμού. Οι κανόνες αυτοί αναφέρονται σε περιπτώσεις κατά τις οποίες υπάρχουν αντικειμενικά εμπόδια για την είσοδο νέων μελών ή την έξοδο των υπαρχόντων και διαφέρουν ανάλογα με τη φύση του συνεταιρισμού. 15

16 Οι συνεταιρισμοί αποτελούν ιστορικά τον κύριο κορμό κοινωνικής οικονομίας στην Ελλάδα και λειτουργούν κυρίως ως επιχειρήσεις, με την έννοια ότι παράγουν και διαθέτουν στην αγορά προϊόντα και υπηρεσίες. Αυτό που κάνει όμως ένα συνεταιρισμό και συγκεκριμένα ένα γεωργικό συνεταιρισμό να διαφέρει από μια κερδοσκοπική επιχείρηση, είναι ότι ο συνεταιρισμός είναι υποχρεωμένος να παρέχει υπηρεσίες με σκοπό το όφελος των μελών του. Προσπαθεί να προμηθεύεται τους συντελεστές παραγωγής (εργασία, έδαφος, κεφάλαιο) στις χαμηλότερες τιμές και να προωθεί το προϊόν στην υψηλότερη δυνατή τιμή έτσι ώστε να μεγιστοποιεί τα κέρδη των μελών. Βέβαια, αν και ο γενικός και ουσιώδης σκοπός του συνεταιρισμού είναι η βελτίωσης της οικονομικής κατάστασης των μελών του, επιπλέον, τα προϊόντα που παράγονται συνεισφέρουν ουσιαστικά στην τοπική ανάπτυξη Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΡΓΑΤΙΣΜΟΥ Σύμφωνα με την διατύπωση του ορισμού του Μάντσεστερ, ο πυρήνας της συνεταιριστικής ιδέας συντίθεται από τα ιδεώδη της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, της δικαιοσύνης, της αδελφοσύνης και της αλληλεγγύης, τα οποία υλοποιούνται κατά τη δημιουργία αλλά και κατά τη λειτουργία του συνεταιρισμού με σκοπό την ευημερία των μελών τους, δηλαδή την αύξηση των εισοδημάτων τους, τη βελτίωση της κοινωνικής θέσης τους και την ανύψωση του πνευματικού τους επιπέδου (Καμενίδης, 2005). Σύμφωνα με το ιδεώδες της ελευθερίας, το κάθε άτομο είναι ελεύθερο να γίνει μέλος του συνεταιρισμού που τον ενδιαφέρει και την απόφαση την παίρνει μόνο του, μετά από ελεύθερη σκέψη και κρίση. Το ίδιο ελεύθερο είναι ένα άτομο να εγκαταλείψει εάν δεν εξυπηρετούνται τα συμφέροντά του. Το ιδεώδες της δημοκρατίας εκδηλώνεται και γίνεται πράξη μέσα από τις γενικές συνελεύσεις, την εκλογή των διοικητικών συμβουλίων, την κατανομή των αξιωμάτων ανάμεσα στα εκλεγμένα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και τη λειτουργία των διοικητικών συμβουλίων. Η ισότητα στους συνεταιρισμούς υλοποιείται τόσο κατά τη δημιουργία τους όσο και κατά τη λειτουργία τους και εκδηλώνεται έντονα στα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά τους στοιχεία τα οποία είναι ο αριθμός των συνεταιριστικών μεριδίων, η αξία της συνεταιριστικής μερίδας και το δικαίωμα ψήφου. 16

17 Η δικαιοσύνη θα πρέπει να αποτελεί την πυξίδα δράσης σε όλους τους τομείς στους συνεταιρισμούς και εκφράζεται με τη δίκαιη τιμολόγηση των προϊόντων, τη δίκαιη διανομή των πλεονασμάτων στα μέλη των συνεταιρισμών και τη δίκαιη μεταχείριση των μελών σε οποιαδήποτε δραστηριότητά τους. Η αδελφοσύνη στους συνεταιρισμούς είναι αυτή που κάνει τους συνεταιρισμένους ανθρώπους να εργάζονται συλλογικά και αρμονικά και έτσι συμβάλλει ουσιαστικά στην επιτυχία του έργου των συνεταιρισμών. Επίσης, βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία πνεύματος αδελφοσύνης ανάμεσα στα μέλη του συνεταιρισμού και συνεπώς για την αποδοτική λειτουργία του, είναι η κομματική και θρησκευτική ουδετερότητα των συνεταιρισμών, γιατί προάγει την συνεργασία των μελών και αυξάνει τον όγκο των εργασιών. Η αλληλεγγύη ή αλληλοβοήθεια αποτελεί απαραίτητο συστατικό στοιχείο της συνεταιριστικής ιδέας και συνεπώς των συνεταιρισμών. Στην αλληλεγγύη στηρίζεται τόσο η συνεργασία των μελών, όσο και η αποδοτική λειτουργία των συνεταιρισμών. Δεν εκφράζεται με την παροχή οικονομικής βοήθειας από το σύνολο των μελών προς ένα ή περισσότερα μέλη, αλλά με το συντονισμό των ενεργειών τους προς την ίδια κατεύθυνση και την καθολική συμμετοχή τους στην ίδια οικονομική δραστηριότητα των συνεταιρισμών, για να επιτευχθεί καλύτερα ο στόχος τους Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ Από τους θεωρητικούς του συνεργατισμού πολλοί απέφυγαν να διατυπώσουν οποιοδήποτε ορισμό, αναγνωρίζοντας ότι κανένας ορισμός δεν είναι απαλλαγμένος από αδυναμίες. Άλλοι έδωσαν ορισμούς χωρίς, όμως, να συμφωνήσουν μεταξύ τους. Γι αυτό υπάρχει ποικιλία ορισμών. Στους ορισμούς αυτούς δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές, καθένας, όμως, προβάλει ή τονίζει ένα ή περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του συνεταιρισμού (Παπαγεωργίου, 2004). Είναι γεγονός πως κανένας από τους ορισμούς του συνεταιρισμού δε θεωρείται πλήρης και αυτό γιατί υπάρχουν τόσα πολλά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ή σκοποί του συνεταιρισμού που αν αναφερθούν θα κάνουν τον ορισμό μακροσκελή και πρακτικά αχρησιμοποίητο (Καμενίδης, 2001). Η ποικιλομορφία του θεσμού αυτού και τα στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν καθιστούν την περιγραφή του δυσχερή. Όμως, το γεγονός ότι μέχρι πρόσφατα δεν υπήρχε ένας παγκόσμια 17

18 αποδεκτός όρος δεν σημαίνει ότι ο Συνεταιρισμός είναι μια έννοια απροσδιόριστη. Έχει θεμελιώδεις αρχές και ένα σύνολο κανόνων κοινά αποδεκτών (Παπαγεωργίου, 2004). Ο πρώτος νόμος περί Συνεταιρισμών (Νόμος 602/1915) ορίζει ότι: «Ο Συνεταιρισμός είναι εταιρία η οποία έχει κεφάλαιο μεταβλητό, αποτελείται από συνεταίρους των οποίων ο αριθμός είναι επίσης μεταβλητός και επιδιώκει με τη συνεργασία των συνεταίρων την προαγωγή της ιδιωτικής οικονομίας καθενός από αυτούς». Αν πολλές διατάξεις του νόμου αυτού δεν τροποποιούνταν αργότερα, θα συνέβαλαν ουσιαστικά στην ανάπτυξη του συνεταιριστικού κινήματος της χώρας και μάλιστα προς σωστότερες κατευθύνσεις (Καμενίδης, 2005). Ο Σούλτσε Ντέλιτς, από τους πρώτους ιδρυτές των γερμανικών πιστωτικών συνεταιρισμών, όρισε τον Συνεταιρισμό ως «μία ένωση μεταξύ των όχι εύπορων, κατ εξοχήν εργαζομένων τάξεων, η οποία επιδιώκει με τη συνένωση να εξασφαλίσει, όσο το δυνατόν στις μεμονωμένες, μικρές και στην οικονομική ζωή εξαφανιζόμενες δυνάμεις, τα πλεονεκτήματα της μεγάλης δύναμης» (Παπαγεωργίου, 2004). Σύμφωνα με τον ορισμό που υιοθετήθηκε από τη Διεθνή Συνεταιριστική Ένωση (ICA) στο παγκόσμιο συνέδριο, που οργάνωσε στο Μάντσεστερ το 1995, ως συνεταιρισμός ορίζεται «κάθε αυτόνομη και εθελοντική ομάδα προσώπων με σκοπό την ικανοποίηση κοινών τους οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και προσδοκιών μέσω μιας κοινής ιδιόκτητης και με δημοκρατικό τρόπο διοικούμενης επιχείρησης». Το καινούργιο και σημαντικό στοιχείο που έχει αυτός ο ορισμός συγκριτικά με τους άλλους είναι το στοιχείο της αυτονομίας (Παπαγεωργίου, 2004). Γενικά, ο συνεταιρισμός υποδηλώνει μια συγκεκριμένη μορφή συνεργασίας μεταξύ ανθρώπων που στοχεύουν σε ένα κοινό σκοπό, επιδιώκοντας συνειδητά, συστηματικά και μέσω της κοινής προσπάθειας, προάσπιση και προαγωγή των συμφερόντων των μελών στα πλαίσια μιας αυτοπροσδιοριζόμενης συνεργασίας. Ο συνεταιρισμός δεν είναι ούτε αμιγής οικονομική μονάδα, όπως π.χ. είναι οι κεφαλαιακές εταιρίες, ούτε είναι αμιγής κοινωνική οργάνωση, όπως είναι τα διάφορα κοινωνικά ιδρύματα. Αντίθετα, είναι ένας μικρός οικονομικοκοινωνικός θεσμός που αποβλέπει ταυτόχρονα στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης και στην εξύψωση της κοινωνικής και πολιτιστικής θέσης των μελών του (Καμενίδης, 2001). Ως μονάδα πραγμάτωσης του ο Συνεργατισμός έχει βασικά το Συνεταιρισμό με τη γενική έννοια του όρου, ή τη συνεταιριστική επιχείρηση (Μαριάδης, 2003). 18

19 Η έννοια «συνεταιρισμός», η οποία εμπεριέχεται στον ευρύτερο όρο «Συνεργατισμός», υποδηλώνει μια συγκεκριμένη μορφή συνεργασίας (μικροπαραγωγών, μικροαγροτών, μικροεπαγγελματιών, καταναλωτών και οποιασδήποτε άλλης κατηγορίας ανθρώπων που άμεσα ή έμμεσα συσπειρώνονται γύρω από έναν τουλάχιστον κοινό σκοπό), που επιδιώκει, συστηματικά και μέσω της κοινής προσπάθειας, προάσπιση και προαγωγή των συμφερόντων των συνεταιρισμένων ατόμων, στα πλαίσια μιας αυτοπροσδιοριζόμενης συνεργασίας (Λάμπος, 1999). Οι Κιτσοπανίδης και Καμενίδης (2003) όρισαν το συνεταιρισμό ως «μια αυτόνομη συλλογική οικονομική οργάνωση, η οποία προκύπτει από την εθελοντική ένωση προσώπων και η οποία με την αποδοτική λειτουργία της επιδιώκει να βελτιώσει την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική θέση των μελών της». Τέλος, ο Τζωρτζάκης (1973) έδωσε τον εξής ορισμό: ο Συνεταιρισμός είναι όργανο αυτοβοήθειας ασθενών οικονομικά προσώπων, δημιουργημένος με την ένωση μικρών κατά μέρος δυνάμεων σε μια μεγάλη ομοειδή δύναμη, που τίθεται στη διάθεση του καθενός για την καλύτερη άσκηση της επαγγελματικής και της οικονομικής οικονομίας ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ Συνεταιριστικές αρχές ή Συνεταιριστικοί κανόνες ονομάζονται οι κατευθυντήριες οδηγίες για την ίδρυση, οργάνωση, διοίκηση, διαχείριση και λειτουργία των συνεταιρισμών. Για να χαρακτηριστεί μια οικονομική μονάδα ως συνεταιρισμός θα πρέπει να λειτουργήσει με βάση τις συνεταιριστικές αρχές. Οι αρχές αυτές καθορίζονται από την Διεθνή Συνεταιριστική Ένωση (International Cooperative Alliance - ICA) και ισχύουν για όλες τις χώρες του κόσμου, γι αυτό θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε ως Διεθνείς Συνεταιριστικές Αρχές. Οι Συνεταιριστικές αρχές από τη φύση τους δεν έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα, καθώς δεν είναι αποφάσεις κανενός διεθνούς διοικητικού οργάνου (πχ. ΟΗΕ) αλλά είναι δημιουργία των συνεταιριστικών οργανώσεων των κρατών - μελών της Διεθνούς Συνεταιριστικής Ένωσης. Σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου οι συνεταιριστικές αρχές παίρνουν τη μορφή κανόνων δικαίου καθώς συμπεριλαμβάνονται σε έναν ειδικά διαμορφωμένο νόμο, τον Συνεταιριστικό Νόμο. Οι άνθρωποι δίνουν μεγάλη σημασία στις Συνεταιριστικές αρχές και έτσι οι συνεταιρισμοί αποκτούν μια μαζικότητα. Αυτό γιατί μέσα στις αρχές αυτές ενσωματώνονται οι υψηλές ανθρώπινες αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ισότητας και της 19

20 αλληλεγγύης και όλες αυτές μαζί συνιστούν τις Συνεταιριστικές Αξίες. Οι συνεταιριστικές αξίες όπως ορίστηκαν στο συνέδριο του Μάντσεστερ (Σεπτέμβρης, 2005) διατυπώνονται ως εξής: «Οι συνεταιρισμοί στηρίζονται στις αξίες της αυτοβοήθειας, της αυτευθύνης, της δημοκρατίας, της ισότητας, της ισοτιμίας και της αλληλεγγύης. Ακολουθώντας την παράδοση των πρωτεργατών, τα μέλη των συνεταιρισμών στηρίζονται στις ηθικές αξίες της εντιμότητας, της διαφάνειας, της κοινωνικής υπευθυνότητας και της φροντίδας για τους άλλους» (Παπαγεωργίου, 2004). O Συνεταιρισμός υπάρχει για να εξυπηρετεί τα μέλη του, με πρωταρχικό στόχο να παρέχει υπηρεσίες σε αυτά (Parnell, 2000). Πρέπει να αναφερθεί ότι ύστερα από την πάροδο μεγάλου χρονικού διαστήματος, οι συνεταιριστικές αρχές αναθεωρούνται και αυτό συμβαίνει ώστε να μπορέσουν οι συνεταιρισμοί να προσαρμοστούν καλύτερα στις νέες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες που επικρατούν. Βέβαια, πρέπει πάντα να ενσωματώνονται μέσα σε αυτές οι συνεταιριστικές αξίες για να διαφοροποιούνται οι συνεταιρισμοί από τις άλλες οικονομικές οργανώσεις. Οι διεθνείς συνεταιριστικές αρχές διατυπώθηκαν για πρώτη φορά άτυπα στον πρώτο καταναλωτικό συνεταιρισμό του Ροτσντέϊλ (Rochdale) της Αγγλίας το Η πρώτη όμως επίσημη διατύπωση των αρχών έγινε από τη Διεθνή Συνεταιριστική Ένωση στο Συνέδριο του Παρισιού το Στη συνέχεια το 1966 έγινε η πρώτη αναδιάρθρωση στο Συνέδριο της Βιέννης και ακολούθησε το 1995 η δεύτερη στο Συνέδριο του Μάντσεστερ. Οι συνεταιριστικές αυτές αρχές ύστερα από πολλαπλές προσπάθειες αναδιαμορφώσεων κατέληξαν να είναι οι εξής (Μάντσεστερ 1995): 1) Η εθελοντική και ελεύθερη συμμετοχή: Οι συνεταιρισμοί είναι εθελοντικές οργανώσεις και τα μέλη χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες και συμμετέχουν στις δραστηριότητες τους χωρίς διακρίσεις. Πιο συγκεκριμένα, η συμμετοχή ενός ατόμου σε συνεταιρισμό είναι προϊόν δικής του θέλησης και απόφασης και όχι άλλων. Η είσοδος είναι ελεύθερη χωρίς διακρίσεις ή τεχνητά εμπόδια και συνοδεύεται από ελευθερία εξόδου. 2) Η δημοκρατική διοίκηση εκ μέρους των μελών: Ο συνεταιρισμός διοικείται και ελέγχεται από τα μέλη του, τα οποία συμμετέχουν ενεργά στη διαμόρφωση της πολιτικής του και στη λήψη των αποφάσεων. Η διοίκηση γίνεται από αιρετά πρόσωπα, υπάρχει ισοψηφία στο δικαίωμα λήψης αποφάσεων και πλειοψηφία κατά τη λήψη αυτών. 3) Η οικονομική συμμετοχή των μελών: Το κεφάλαιο του συνεταιρισμού διαχειρίζονται ισότιμα τα μέλη του, εξάλλου ένα μέρος αυτού αποτελεί και την κοινή περιουσία του συνεταιρισμού. Η 20

21 οικονομική τους συμμετοχή γίνεται για να εξασφαλιστεί η αυτονομία και η ανεξαρτησία τους, γιατί οι συνεταιρισμοί, ως οικονομικές μονάδες που είναι χρειάζονται κεφάλαια για να λειτουργήσουν. 4) Η αυτονομία και ανεξαρτησία: Οι συνεταιρισμοί είναι αυτόνομες οργανώσεις και διοικούνται αποκλειστικά από τα μέλη τους. Έχουν πλήρη ανεξαρτησία σε κάθε είδους συμφωνίες που συνάπτουν ακολουθώντας κάποιους κανόνες που διασφαλίζουν τη δημοκρατική διοίκηση από τα μέλη και διατηρούν την αυτονομία τους. Λειτουργούν με ευθύνη των μελών και είναι ανεξάρτητοι από το κράτος και οποιοδήποτε άλλο φορέα, τόσο στη διοίκηση όσο και στη λειτουργία τους. 5) Η εκπαίδευση, πρακτική εξάσκηση και πληροφόρηση: Η εκπαίδευση και πρακτική εξάσκηση των υπαλλήλων, διευθυντικών στελεχών και μελών της διοίκησης είναι απαραίτητη για την ομαλή ανάπτυξη του συνεταιρισμού. Επιπλέον παρέχεται πληροφόρηση στα μέλη και στο κοινό, ιδιαίτερα στους νέους, για συνεταιριστικά και άλλα θέματα. Η συνεταιριστική εκπαίδευση έχει περιεχόμενο πολυδιάστατο, αφού οι δραστηριότητες που πραγματοποιούν οι συνεταιρισμοί είναι συνήθως πολλές και συνεπώς πρέπει να παρέχονται πολύπλευρες γνώσεις. Κύριος σκοπός αυτής της αρχής είναι η μετάδοση των απαραίτητων γνώσεων και πληροφοριών στους ενδιαφερόμενους για να παίρνουν σωστότερες αποφάσεις και έτσι να λειτουργούν αποδοτικότερα οι συνεταιρισμοί. 6) Η συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών: Όταν υπάρχει συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών, σε τοπικό, εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, τότε η αποτελεσματικότητα γίνεται μέγιστη και ισχυροποιείται η συνεταιριστική κίνηση. Η συνεργασία μεταξύ των συνεταιρισμών επιβάλλεται, για να αυξηθεί ο συνολικός όγκος των εργασιών τους και έτσι να λειτουργήσουν αποδοτικότερα. Η συνεργασία μπορεί να είναι μεταξύ διαφορετικών συνεταιρισμών στον ίδιο τόπο (διασυνεταιριστική), μεταξύ συνεταιρισμών ίδιου σκοπού στον ίδιο τόπο (διατοπική) ή μεταξύ συνεταιρισμών διαφορετικού σκοπού και σε διαφορετικούς τόπους (διασυνεταιριστική και διατοπική). 7) Το ενδιαφέρον για την κοινότητα: Οι συνεταιρισμοί εργάζονται για τη βιώσιμη ανάπτυξη των κοινοτήτων τους με πολιτικές που εγκρίνονται από τα μέλη τους. Έχουν χρέος να ενδιαφερθούν για την ανάπτυξη της κοινότητας μέσα στην οποία λειτουργούν. Το ενδιαφέρον αυτό αναλύεται με την απασχόληση μελών της κοινότητας σε παραγωγικές μονάδες, με τη διατήρηση ενός καθαρού περιβάλλοντος και με τον σεβασμό του κοινωνικού περιβάλλοντος. Σκοπός είναι η βελτίωση της κοινωνικής κατάστασης αλλά και της ποιότητας ζωής των μελών του συνεταιρισμού και ταυτόχρονα και της κοινότητας, αλλά και η ανάπτυξη της κοινότητας αφού η ανάπτυξή της συνεπάγεται και την ανάπτυξη του συνεταιρισμού. 21

22 Πίνακας 1.1: Συνεταιριστικές Αρχές 1 η : Εθελοντική και Ελεύθερη Συμμετοχή 2 η : Δημοκρατική Διοίκηση εκ μέρους των μελών ένα μέλος, μία ψήφος 3 η : Οικονομική Συμμετοχή των Μελών 4 η : Αυτονομία και Ανεξαρτησία 5 η : Εκπαίδευση, πρακτική εξάσκηση και πληροφόρηση 6 η : Συνεργασία μεταξύ των Συνεταιρισμών 7 η : Ενδιαφέρον για την Κοινότητα Πηγή: ICA, 2007 Οι έννοιες των Συνεταιριστικών Αρχών και Αξιών μπορούν να κατανοηθούν στα πλαίσια της οικονομικής θεωρίας σαν μηχανισμοί μείωσης του κόστους συναλλαγής των μελών. Υποστηρίζουν τον ιδιόμορφο χαρακτήρα των συνεταιρισμών και δίνουν έμφαση στην συμμετοχή των μελών και στο συνολικό του όφελος. Για να χαρακτηρισθεί μια οικονομική μονάδα ως συνεταιρισμός θα πρέπει να λειτουργεί με βάση τις συνεταιριστικές αρχές (Καμενίδης, 2001 and Fregidou, 2000). Αξίζει βέβαια να σημειωθεί ότι, πολλοί συνεταιρισμοί δεν εφαρμόζουν πιστά όλες τις συνεταιριστικές αρχές, λόγω διαφορετικών προτεραιοτήτων και συμβιβασμών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι συνεταιρισμοί της Σκανδιναβίας (Chloupkova, 2002 στο Βαβρίτσα, 2010). Συμπεραίνουμε πως οι συνεταιριστικές αξίες αποτελούν βασικό χαρακτηριστικό των μελών. Μειώνουν την αβεβαιότητα των μελών σε σχέση με τα υπόλοιπα μέλη και με το δύσκολα ελεγχόμενο επιχειρηματικό περιβάλλον. Από την άλλη, οι συνεταιριστικές αρχές αποτελούν και αυτές βασικό χαρακτηριστικό του συνεταιρισμού και σκοπός τους είναι να μειώσουν το κόστος συναλλαγής των μελών με το συνεταιρισμό (Nilsson, 1997 στο Σεργάκη, 2004) ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αποτελούν την πρώτη βαθμίδα της αγροτικής συνεταιριστικής οργάνωσης. Τα μέλη τους είναι φυσικά πρόσωπα, οι ίδιοι οι γεωργοί αλλά και νομικά πρόσωπα, βάσει του νόμου 2810/2000, εφόσον το προβλέπει το καταστατικό και εφόσον τα νομικά πρόσωπα 22

23 κάνουν τις ίδιες δραστηριότητες που κάνουν και τα φυσικά πρόσωπα. Ο αριθμός των μελών ποικίλει ανάλογα με τον πληθυσμό της περιφέρειας, την ομοιογένειά και τη συνεργασία των κατοίκων κ.ά. Ως περιφέρεια του αγροτικού συνεταιρισμού είναι ένα χωριό ή ένας δήμος, ένας νομός ή μια ευρύτερη περιοχή και ορίζεται από το καταστατικό του. Έδρα του είναι το χωριό ή η πόλη όπου είναι εγκατεστημένος ο συνεταιρισμός. Ο αγροτικός συνεταιρισμός αποτελεί μια ένωση προσώπων και όχι αγροτικών επιχειρήσεων. Μπορεί να αναπτύξει όλες αυτές τις δραστηριότητες που κρίνονται απαραίτητες για την επίτευξη των στόχων του. Συγκεκριμένα, οι κυριότερες από αυτές τις δραστηριότητες είναι: 1. η παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία αγροτικών προϊόντων, 2. η παραγωγή και προμήθεια γεωργικών εφοδίων (λιπάσματα, ζωοτροφές κ.ά.), 3. η κατασκευή και προμήθεια μέσων γεωργικής παραγωγής (αποθήκες, μηχανήματα κ.ά.). Γενικά, ένας συνεταιρισμός προσπαθεί να καλύψει μια μεγάλη γκάμα δραστηριοτήτων συμβάλλοντας έτσι στη βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των μελών του (Παπαγεωργίου, 2004). Τα κυριότερα στοιχεία τα οποία δομούν ένα συνεταιρισμό και του «δίνουν ζωή» είναι τα εξής (Κιτσοπανίδης & Καμενίδης, 2003): 1) Ο συνεταιρισμός είναι μια οικονομική οργάνωση, δηλαδή μια οικονομική μονάδα, καθώς πραγματοποιεί διάφορες οικονομικές δραστηριότητες (παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία γεωργικών προϊόντων, πιστωτικές και ασφαλιστικές εργασίες, κλπ). Δεν είναι ούτε συνδικαλιστικό σωματείο, ούτε κοινωνικό ίδρυμα. 2) Ο συνεταιρισμός είναι ένωση προσώπων και όχι κεφαλαίων, αφού η δημιουργία του στηρίζεται στα πρόσωπα και όχι στα κεφάλαια. Γι αυτόν το λόγο, το ύψος της συνεταιριστικής μερίδας είναι περιορισμένο, για να δοθεί η δυνατότητα περισσότερα άτομα να γίνουν μέλη του συνεταιρισμού και έτσι να συγκεντρωθούν τα απαιτούμενα κεφάλαια και όχι να διατεθούν από ένα ή λίγα άτομα. 3) Ο συνεταιρισμός συγκροτείται εθελοντικά, δηλαδή εφόσον το θέλουν τα άτομα και όχι κάτω από οποιαδήποτε μορφής πίεση ή εξαναγκασμό. 4) Ο συνεταιρισμός είναι μια δημοκρατικά διοικούμενη επιχείρηση και όχι κάποια αυταρχική οργάνωση, γιατί η Διοίκησή του εκλέγεται και λειτουργεί με βάση τις αρχές της Δημοκρατίας, δηλαδή τους κανόνες της πλειοψηφίας. 5) Οι σκοποί των συνεταιρισμών είναι ταυτόχρονα οικονομικοί, κοινωνικοί και πολιτιστικοί, καθώς αποβλέπουν στη βελτίωση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ευημερίας των μελών τους, παρά το γεγονός ότι επιτελούν μόνο οικονομικές δραστηριότητες. 23

24 1.6. ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ Σύμφωνα με τους Κιτσοπανίδη και Καμενίδη (2003), βασικός σκοπός των συνεταιρισμών είναι η ευημερία των μελών τους, δηλαδή η βελτίωση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής θέσης τους. Πιο αναλυτικά: 1. Μεγιστοποίηση των εισοδημάτων των γεωργών μελών του συνεταιρισμού, επιτυγχάνοντας τις υψηλότερες δυνατές τιμές και ποσότητες πώλησης των αγροτικών προϊόντων. 2. Ελαχιστοποίηση των δαπανών παραγωγής, όπως είναι για παράδειγμα η διάθεση γεωργικών εφοδίων σε χαμηλές τιμές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των καθαρών εισοδημάτων των μελών του κάθε συνεταιρισμού. 3. Προσφορά περισσότερων υπηρεσιών στα μέλη τους, όπως είναι η προμήθεια γεωργικών εφοδίων, η παραγωγή, μεταποίηση και διάθεση γεωργικών προϊόντων, οι πιστωτικές και ασφαλιστικές εργασίες κ.ά. 4. Προσφορά καλύτερων υπηρεσιών στα μέλη τους, όπως είναι η αγορά από τους παραγωγούς όλης της διαθέσιμης ποσότητας των προϊόντων και τιμολόγηση με βάση την ποιότητα αυτών, άμεση πληρωμή των μελών - γεωργών κ. ά. 5. Εξασφάλιση κοινωνικής δικαιοσύνης στα μέλη τους, αμείβοντας τους παραγωγούς με βάση την ποιότητα που έχουν παραδώσει και τους καταναλωτές να πληρώνουν την τιμή η οποία αντιστοιχεί στη ποιότητα που αγοράζουν. 6. Διαφύλαξη της υγείας των καταναλωτών, διαθέτοντας σε αυτούς αγνά και ανόθευτα προϊόντα. 7. Ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου των μελών τους, μέσω της εκπαίδευσης τους διοργανώνοντας σεμινάρια, διαλέξεις, έκδοση περιοδικών και εκλαϊκευμένων βιβλίων κλπ. Οι τρόποι με τους οποίους μπορούν να επιτευχθούν οι σκοποί είναι οι ποικίλες δραστηριότητες που αναπτύσσουν οι συνεταιρισμοί. Παρακάτω αναφέρονται ορισμένες από αυτές τις δραστηριότητες (Κιτσοπανίδης & Καμενίδης, 2003): 1. Η προμήθεια και η διανομή γεωργικών εφοδίων στους γεωργούς με σκοπό να γίνει χρήση αυτών κατά την παραγωγή των προϊόντων τους. 24

25 2. Η συλλογική παραγωγή γεωργικών προϊόντων, ώστε να πραγματοποιούνται από κοινού διάφορες καλλιεργητικές φροντίδες, όπως είναι για παράδειγμα η καταπολέμηση διάφορων φυτοπαθολογικών ασθενειών. 3. Η μεταποίηση γεωργικών προϊόντων, ώστε να γίνει πιο εύκολη και αποδοτική η διάθεση τους και έτσι να επιτευχθούν υψηλότερα εισοδήματα για τα μέλη τους. 4. Η εμπορία γεωργικών προϊόντων, η οποία πρέπει να είναι και η βασική προτεραιότητα των συνεταιρισμών διότι από την επιτυχία της εξαρτάται κυρίως το επίπεδο των εισοδημάτων των μελών παραγωγών αλλά και η ευημερία των καταναλωτών. 5. Η ανάληψη πιστωτικών εργασιών, ώστε να είναι έγκαιρη η πραγματοποίηση των διαφόρων παραγωγικών διαδικασιών και να συντελέσει στη βελτίωση της κατάστασης των μελών παραγωγών τους. 6. Η ασφάλιση κεφαλαίων και προϊόντων ώστε να διασφαλιστούν τα εισοδήματα των μελών τους. Τα μέσα με τα οποία μπορούν να επιτευχθούν οι παραπάνω στόχοι ή αλλιώς οι τρόποι δράσης των συνεταιρισμών, διακρίνονται σε δυο κατηγορίες, ανάλογα με τη φύση της συνεταιριστικής δραστηριότητας (Κιτσοπανίδης & Καμενίδης, 2003): 1. Η ισχυροποίηση της διαπραγματευτικής δύναμης του συνεταιρισμού που αφορά εκείνη τη συνεταιριστική δράση η οποία χαρακτηρίζεται από τις συναλλαγές με τρίτους (προμήθεια γεωργικών εφοδίων, πώληση γεωργικών προϊόντων κλπ.). Όσο μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη παρέχει ένας συνεταιρισμός, τόσο υψηλότερες γεωργικές τιμές επιτυγχάνει για τα προϊόντα του. Συνεπώς, συμβάλλει στο να αποτρέψει με μεγάλη επιτυχία την εκμετάλλευση των μελών του και να συμβάλλει στην ευημερία τους. 2. Η επίτευξη «οικονομιών μεγέθους» που πραγματοποιούν οι συνεταιρισμοί κατά την εκτέλεση διαφόρων δραστηριοτήτων (μεταποίηση και εμπορία γεωργικών προϊόντων κ.ά.). Αυτό γίνεται πιο κατανοητό από το παρακάτω παράδειγμα: όταν ένας αγροτικός συνεταιρισμός αναλαμβάνει τη μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων όλων των παραγωγών μελών του, τότε τα οικονομικά οφέλη τους θα μεγιστοποιηθούν καθώς θα έχουμε βελτίωση της αποδοτικότητας του συνεταιρισμού. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας μιας σημαντικής αύξησης της ποσότητας της πρώτης ύλης που επεξεργάζεται το εργοστάσιο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται «οικονομίες μεγέθους» κατά την 25

26 μεταποίησή της. Επιτυγχάνεται έτσι χαμηλότερο κόστος παραγωγής των μεταποιημένων αγροτικών προϊόντων και υψηλότερα καθαρά εισοδήματα στα μέλη του. Οι κυριότερες προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί ώστε να επιτύχουν τους στόχους τους είναι: 1. Ο μεγάλος αριθμός μελών των συνεταιρισμών. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των μελών των συνεταιρισμών τόσο μεγαλύτερες είναι και οι ποσότητες προϊόντων που διαχειρίζονται και έτσι πετυχαίνουν ισχυρότερη διαπραγματευτική δύναμη και οικονομίες μεγέθους, συνεπώς και μεγαλύτερες ωφέλειες στα μέλη τους. 2. Ο μεγάλος όγκος συναλλαγών του κάθε μέλους με το συνεταιρισμό του. Εφόσον κάθε μέλος παραγωγός του συνεταιρισμού παραδίδει όλη τη ποσότητα του προϊόντος του στο συνεταιρισμό, τότε επιτυγχάνονται «οικονομίες μεγέθους» στη μεταποίηση. Όσο μεγαλύτερες είναι οι ποσότητες των προϊόντων που τα μέλη συναλλάσουν με τους συνεταιρισμούς τους, τόσο μεγαλύτερες ποσότητες θα διαχειρίζονται οι συνεταιρισμοί για τον ίδιο αριθμό μελών. Επιτυγχάνεται έτσι ισχυρότερη διαπραγματευτική δύναμη ή μεγαλύτερες οικονομίες μεγέθους και συνεπώς θα προσφέρουν περισσότερες ωφέλειες προς τα μέλη. 3. Η ορθολογική οργάνωση και αξιοκρατική στελέχωση των συνεταιρισμών. Χωρίς την ύπαρξη αυτών ο συνεταιρισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει αποδοτικά, να προσφέρει δηλαδή το μεγαλύτερο δυνατό έργο με το μικρότερο δυνατό κόστος ούτως ώστε με αυτό τον τρόπο να ωφεληθούν περισσότερο τα μέλη του. 4. Η επαρκής και έγκαιρη χρηματοδότηση των συνεταιρισμών. Εφόσον οι συνεταιρισμοί καταφέρουν να αποκτήσουν εγκαίρως τα απαραίτητα κεφάλαια, τότε θα μπορέσουν να λειτουργήσουν και αποδοτικότερα (χαμηλότερο κόστος παραγωγής, καλύτερη ποιότητα προϊόντων κτλ.) αλλά και να ωφεληθούν περισσότερο τα μέλη τους. 26

27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ 2.1. ΟΙ ΑΓΡΟΤΙΚΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ελλάδα υπήρξε πρωτοπόρος στην δημιουργία σύγχρονων μορφών συνεταιρισμών μιας και περιλαμβάνεται στις πρώτες τρείς χώρες που δημιούργησαν συνεταιρισμούς σύμφωνα με το «Historical Dictionary the Cooperative Movement» του Jack Shaffer. Ο ρόλος των αγροτικών συνεταιρισμών και η εναρμόνισή τους με τους κανονισμούς που διέπουν την Κοινή Οργάνωση Αγορών, θα είναι αποφασιστικός για την εξέλιξη και την αντοχή του ελληνικού αγροτικού τομέα στο πλαίσιο του εντεινόμενου ενδοκοινοτικού (Κοινή Αγροτική Πολιτική) και διεθνούς (Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίας) ανταγωνισμού (Σεργάκη, 2004). Δυστυχώς, το συνεταιριστικό κίνημα της Ελλάδας υστερεί σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (COGECA, 1999). Από τον παρακάτω πίνακα γίνεται φανερό ότι η χώρα μας εμφανίζει τρεις φορές μεγαλύτερη απασχόληση από το μέσο όρο των 15 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενώ τα μέλη των συνεταιρισμών της είναι περίπου ίσα με τον κοινοτικό μέσο όρο. Ο αριθμός των αγροτικών συνεταιρισμών είναι τριπλάσιος από τον μέσο όρο των 15 χωρών ενώ και ο κύκλος εργασιών είναι 16,6 φορές κατώτερος του μέσου όρου (Σεργάκη, 2004). Πίνακας 2.1: Στατιστικά στοιχεία για τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις ΜΟ ΤΩΝ 15 ΕΛΛΑΔΑ Απασχόληση στη γεωργία 7,5% 20,8% Αριθμός πρωτοβάθμιων ΑΣΟ Σύνολο μελών των ΑΣΟ Κύκλος εργασιών των ΑΣΟ (δις ECU) 14,95 0,90 Πηγή: COGECA, 1999 στο Σεργάκη, 2004 Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η ΠΑΣΕΓΕΣ για την Ελλάδα, το έτος 2000 ο αριθμός των ΕΑΣ ήταν 118 με κύκλο εργασιών που έφτανε τα 0,94 δις. Με τη βοήθεια 27

28 ερωτηματολογίου βρέθηκε ότι οι πωλήσεις προϊόντων που αφορούσαν 80 ΕΑΣ για τις οποίες συγκεντρώθηκαν στοιχεία, ήταν 0,33 δις. Οι πωλήσεις εμπορευμάτων από 109 ΕΑΣ έφτασαν τα 0,51δις ενώ οι πωλήσεις υπηρεσιών 106 ΕΑΣ άγγιξαν τα 78 εκατ.. Από την ίδια έρευνα προέκυψε ακόμη ότι ο αριθμός των εργαζομένων που ασχολήθηκαν συνολικά και στις 118 ΕΑΣ ήταν 9782 άτομα εκ των οποίων τα μισά αποτελούσαν το μόνιμο προσωπικό τους και τα υπόλοιπα το εποχικό (Σεργάκη, 2004). Ο Iliopoulos (2012) ανέφερε πως η Ελλάδα κατέχει την 17 η θέση ανάμεσα στις 25 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς το ποσοστό των νέων Αγροτικών Συνεταιρισμών στο σύνολο των Αγροτικών Συνεταιρισμών της. Παρόλα αυτά, όπως φαίνεται και από τον πίνακα, το ποσοστό των Αγροτικών Συνεταιρισμών ηλικίας άνω των 65 ετών είναι αισθητά υψηλό. Διάγραμμα 2.1: Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί σε κατηγορίες με βάση την ηλικία τους Πηγή: Eurostat, Farm Structure Survey στο Iliopoulos, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η Ελλάδα ανήκει στις χώρες στις οποίες εμφανίστηκε αρκετά νωρίς το πνεύμα του συνεταιρισμού, στο οποίο στηρίχθηκε και θεμελιώθηκε ο θεσμός του σύγχρονου Συνεταιρισμού. 28

29 Δεν είναι λίγοι αυτοί που πιστεύουν ότι στην χώρα μας ανήκει ο τίτλος του προδρόμου της διεθνούς συνεταιριστικής κίνησης με την ίδρυση της «Κοινής Συντροφιάς» στα Αμπελάκια κατά το έτος Ήταν ένας συνεταιρισμός εμπόρων, τεχνιτών και εργατών κατασκευής κόκκινων νημάτων από βαμβάκι. Πολλοί θεωρούν ότι ήταν το πρώτο παράδειγμα συνεργασίας κεφαλαίου και εργασίας (Παπαγεωργίου, 2004). Το 1900 έχουμε την ίδρυση του αγροτικού συνεταιρισμού του Αλμυρού, με σκοπό την παροχή δανείων στους συνεταίρους για τον αλωνισμό των σιτηρών με ιδιόκτητη αλωνιστική μηχανή, την προμήθεια λιπασμάτων και την από κοινού πώληση των προϊόντων τους. Παρά το γεγονός ότι δεν υπήρχε στη χώρα μας ειδική νομοθεσία για τους συνεταιρισμούς, ιδρύθηκαν αρκετοί ακόμη, κυρίως στις περιοχές της Πελοποννήσου, Θεσσαλίας και Κρήτης. Μάλιστα, ως το 1913 υπήρχαν 87 αγροτικοί συνεταιρισμοί, ενώ ως το 1915 που δημοσιεύτηκε ο νόμος 602 «περί συνεταιρισμών» είχαν ιδρυθεί συνολικά 152 (Καμηνάρη - Κλήμη, 2003). Η νομοθεσία των συνεταιρισμών την εποχή εκείνη δεν ήταν η κατάλληλη και έτσι δημιουργήθηκαν αντιδράσεις από τους μεσάζοντες σχετικά με την ίδρυσή τους. Από το 1914 και μετά, ο ρυθμός ανάπτυξης των συνεταιρισμών της Ελλάδος άρχισε να είναι υψηλότερος. Μάλιστα, το έτος 1922 ο αριθμός των συνεταιρισμών έφτασε τους Το 1923 είχαμε την απαλλοτρίωση από την κυβέρνηση Πλαστήρα. Διανεμήθηκαν στους αγρότες στρέμματα γης και προστέθηκαν πάνω από ατομικοί ιδιοκτήτες γης. Κατά την τριετία ιδρύθηκαν αγροτικοί συνεταιρισμοί, ενώ το 1931 έφτασαν τους πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς και τις 85 περιφερειακές ενώσεις. Τέλος, το 1936 ο αριθμός αυξήθηκε και άλλο και έφτασε τους 3.967, από τους οποίους το 79% ήταν κυρίως πιστωτικοί (Αβδελίδης, 1986). Κατά την μεταπολεμική εποχή, το ελληνικό συνεταιριστικό κίνημα ισχυροποιήθηκε αισθητά. Ευνοήθηκε από την διανομή των μεγάλων γαιοκτησιών στους ακτήμονες κατά το πρώτο μισό του 20ου αιώνα και ιδιαίτερα την εποχή του μεσοπολέμου. Έτσι η ελληνική αγροτική οικονομία απέκτησε μια δομή στην οποία κυριαρχούσε η μικρή ιδιοκτησία και η οικογένεια ως μονάδα παραγωγής (Αβδελίδης, 1986). Επίσης, σημαντικός σταθμός στην εξέλιξη του συνεταιριστικού κινήματος ήταν το έτος 1929 όπου είχαμε την ανάπτυξη ενός δικτύου γεωτεχνικής στήριξης και επενδυτικών πιστώσεων που ανέλαβε κυρίως η «Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος». Με την πάροδο του χρόνου η παραγωγή 29

30 αγροτικών προϊόντων, οι καλλιεργούμενες εκτάσεις, ο παραγωγικός εξοπλισμός και οι εγκαταστάσεις των συνεταιρισμών αλλά και ο όγκος των χρηματικών συναλλαγών αυξήθηκαν αισθητά. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι οι συνεταιρισμοί προχώρησαν στην εμπορία αγαθών γεωργικής χρήσης όπως είναι φυτοφάρμακα, λιπάσματα, είδη εγκαταστάσεων θερμοκηπίων κ.ά. Στη συνέχεια, το 1935 έχουμε την ίδρυση της Πανελλήνιας Συνομοσπονδίας Ενώσεων Γεωργικών Συνεταιρισμών. Έδρα της ήταν η Αθήνα αλλά είχε ως περιφέρεια όλη την Ελλάδα (Δαουτόπουλος, 2006 και Παπαγεωργίου, 2004). Με την ψήφιση του Ν.602/1914, οι συνεταιρισμοί σημείωσαν μεγάλη ανάπτυξη. Η εξέλιξη αυτή οφείλονταν σε δυο βασικούς λόγους. Πρώτον, στην επιτακτική ανάγκη να εξευρεθούν κεφάλαια με ευνοϊκούς όρους για την γεωργία και τους γεωργούς και δεύτερον, η προστατευτική πολιτική που άσκησε το κράτος υπέρ των συνεταιρισμένων γεωργών. Η ραγδαία αύξηση του αριθμού των συνεταιρισμών γίνεται πιο ευδιάκριτη από τον πίνακα (Δαουτόπουλος, 2006): Πίνακας 2.2: Εξέλιξη του αριθμού των συνεταιρισμών στην Ελλάδα ( ) ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΩΝ ΜΕΣΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΩΝ Πηγή: Αγροτική Τράπεζα, Διεύθυνση Συνεταιρισμών, Εκθέσεις πεπραγμένων στο (Δαουτόπουλος, 2006) Αργότερα, κατά το έτος 1947 έχουμε τη ίδρυση της πρώτης συνεταιριστικής οργάνωσης, της ΣΕΚΕ Α.Ε. η οποία ασχολείται με την εμπορία καπνού. Στη συνέχεια τη ίδια πορεία 30

31 ακολούθησαν και άλλες συνεταιριστικές επιχειρήσεις όπως είναι η ΣΕΒΑΘ Α.Ε. που δραστηριοποιείται στη μεταποίηση οπωροκηπευτικών, η ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ Α.Ε. στην εμπορία ελαιόλαδου, οι Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις, (ΚΕΣΠΥ) στη διαχείριση πολλαπλασιαστικού υλικού και σπόρων, η ΣΕΚΑΠ Α.Ε. για τη βιομηχανική παραγωγή προϊόντων καπνού, κτλ. Από το 1982 και μετά παρατηρείται κάθε χρόνο ολοένα και μεγαλύτερη αύξηση των κρατικών επιχορηγήσεων προς τους συνεταιρισμούς. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η αύξηση των δανείων που χορήγησε η ΑΤΕ προς τους συνεταιρισμούς. Το έτος 1989, οι πολιτικές αλλαγές και οι αλλαγές των κυβερνήσεων είχαν ως αποτέλεσμα τη διόγκωση των χρεών των συνεταιρισμών. Σύμφωνα με την ΠΑΣΕΓΕΣ, το έτος 2010, η Ελλάδα έφτασε να αριθμεί πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς και 112 Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών. Τέλος, το 2012 αποτελεί ένα κρίσιμο σημείο για τους συνεταιρισμούς καθώς η νομοθεσία περί αυτών τροποποιήθηκε για άλλη μια φορά και το νέο καταστατικό ορίζει την κατάργηση των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και την μετατροπή αυτών σε πρωτοβάθμιους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς ή Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Σκοπός του μέτρου είναι η μείωση του αριθμού των πρωτοβάθμιων και δευτεροβάθμιων συνεταιρισμών ο οποίος ήταν πολύ υψηλός σε σχέση με ανάγκες των αγροτών και τη ζήτηση στην αγορά. Έτσι, οι αδρανείς Ενώσεις καταργούνται και οι υπόλοιπες συγχωνεύονται δημιουργώντας οικονομίες κλίμακας. Για το πόσο αποδοτικό είναι τελικά αυτό το μέτρο θα μπορούμε να μιλήσουμε σε λίγα χρόνια ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ Με τον όρο δομή ή διάρθρωση των συνεταιρισμών εννοούμε τον τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένοι σε όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων τους. Η δομή τους περιλαμβάνει, τόσο την ένωση των φυσικών προσώπων σε πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς, όσο και την ένωση των πρωτοβάθμιων, δευτεροβάθμιων και τριτοβάθμιων συνεταιρισμών προς την αμέσως επόμενη συνεταιριστική βαθμίδα (Καμενίδης, 2001). Στην Ελλάδα οι αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις ήταν διαρθρωμένες μέχρι πρότινος σε μορφή πυραμίδας, όπως φαίνεται αναλυτικότερα στην εικόνα 2.1. Στη βάση βρίσκονται οι πρωτοβάθμιοι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί (Α.Σ.) που είναι ενώσεις αγροτών. Στη συνέχεια, ακολουθούν οι δευτεροβάθμιες αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις, γνωστές ως Ενώσεις 31

32 Αγροτικών Συνεταιρισμών (Ε.Α.Σ.) και οι Κοινοπραξίες Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων (Κ.Α.Σ.Ο.). Ακολουθούν οι τριτοβάθμιες οργανώσεις, γνωστές ως Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις (ΚΕ.Σ.Ε.). Τέλος, στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται η Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών, που είναι ένωση των τριτοβάθμιων συνεταιρισμών και έχει μείνει γνωστή με την ονομασία ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ. (Κιτσοπανίδης & Καμενίδης, 2003). Βέβαια, υπάρχουν και άλλα είδη συνεταιριστικών οργανώσεων, όπως είναι οι συνεταιριστικές εταιρείες, που κάνουν εξειδικευμένες δραστηριότητες και συνδέονται με την γεωργοσυνεταιριστική πυραμίδα σε διάφορα ιεραρχικά επίπεδα. ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις (ΚΕ.Σ.Ε.) Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (Ε.Α.Σ.) Αγροτικοί Συνεταιρισμοί (Α.Σ.) Αγρότες Εικόνα 2.1 : Δομή των ελληνικών αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων ΠΗΓΗ: Κιτσοπανίδης & Καμενίδης,

33 ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί (Α.Σ.) αποτελούν την πρώτη βαθμίδα της αγροτικής συνεταιριστικής οργάνωσης. Το 2003, ο συνολικός τους αριθμούς ήταν και ο μέσος όρος μελών κατά συνεταιρισμό ήταν για το σύνολο της Ελλάδας 112 άτομα (Παπαγεωργίου, 2004). Μέλη τους είναι φυσικά πρόσωπα, οι ίδιοι οι γεωργοί, ενδεχομένως και νομικά πρόσωπα, βάσει του νόμου 2180/2000, εφόσον το προβλέπει το καταστατικό και εφόσον τα νομικά πρόσωπα κάνουν τις ίδιες δραστηριότητες που κάνουν και τα φυσικά πρόσωπα. Ο αριθμός των μελών ενός πρωτοβάθμιου συνεταιρισμού ποικίλλει ανάλογα με τον πληθυσμό της περιφέρειας του, την ομοιογένεια και τη συνεργασία των κατοίκων κ.ά. Περιφέρεια του αγροτικού συνεταιρισμού είναι ένα χωριό ή ένας δήμος, ή ένας νομός ή μια ευρύτερη περιοχή και ορίζεται από το καταστατικό του. Ως έδρα του αγροτικού συνεταιρισμού είναι το χωριό ή η πόλη όπου είναι εγκατεστημένη η διοίκηση. Σύμφωνα με έρευνα της ΠΑΣΕΓΕΣ, ο αριθμός των Αγροτικών Συνεταιρισμών στη χώρα μας το έτος 2008 ήταν Οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί αυτοί περιελάμβαναν συνολικά μέλη. Συνεπώς, η μέση δύναμη για κάθε συνεταιρισμό υπολογίζεται σε 116 μέλη (COGECA,2010) ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ Στην κατηγορία αυτή ανήκουν οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (Ε.Α.Σ.) αλλά και οι Κοινοπραξίες Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων (Κ.Α.Σ.Ο.) ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (Ε.Α.Σ.) έχουν ως μέλη τους πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς της περιφέρειάς τους, ο οποίος είναι συνήθως ο νομός όπου ανήκουν οι συνεταιρισμοί. Ο λόγος σύστασης των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών είναι η ανάληψη ευρύτερων δραστηριοτήτων και η βελτίωση της συνεταιριστικής κίνησης γενικότερα (Νικολινάκος, Γκέκος & Παρασκευαϊδης, 1986). 33

34 Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες, κυρίως με την προμήθεια γεωργικών εφοδίων στα μέλη τους, την ανάληψη πιστωτικών εργασιών, μεταποιητικές και εμπορικές εργασίες κ.ά. (Κιτσοπανίδης & Καμενίδης, 2003). Σύμφωνα με στοιχεία της Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος κατά το έτος 1988 υπήρχαν 126 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών οι οποίες προήλθαν από την συνένωση Πρωτοβάθμιων Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων, ποσοστό που εκπροσώπευε περίπου το 94% του συνόλου και τους συνεταίρους. Κατά μέσο όρο ο αριθμός των μελών μιας Ένωσης ήταν περίπου 54 συνεταιρισμοί και τα φυσικά μέλη ανέρχονταν σε Το 2003 περίπου 6500 πρωτοβάθμιοι συνεταιρισμοί είχαν σχηματίσει 112 Ενώσεις Συνεταιρισμών στην Ελλάδα που αποτελούνταν από 6376 Αγροτικούς Συνεταιρισμούς μέλη με φυσικά πρόσωπα. Οι ΕΑΣ αποτελούν τη σπονδυλική στήλη της συνεταιριστικής κίνησης επειδή εξαιτίας του μεγέθους τους, μπορούν να (Παπαγεωργίου, 2004): 1. Επηρεάσουν τις αγορές των γεωργικών προϊόντων 2. Προσφέρουν μεγαλύτερο αριθμό και ποικιλία γεωργικών εφοδίων και υπηρεσιών 3. Αναλαμβάνουν ρόλους εφαρμογής μέτρων πολιτικής του κράτους ή της ΕΕ ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΕΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ Μια άλλη μορφή συνεταιριστικής οργάνωσης είναι οι Κοινοπραξίες Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων (Κ.Α.Σ.Ο.), η οποία καθορίστηκε πρώτη φορά με το νόμο 479/1943. Βάσει του νόμου αυτού έχουν συσταθεί επτά (7) κοινοπραξίες: τέσσερις (4) Κοινοπραξίες Πρωτοβάθμιων Συνεταιρισμών, δύο (2) Κοινοπραξίες Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και μία (1) Κοινοπραξία που αποτελείται από δύο (2) συνεταιρισμούς και δεκατέσσερις (14) Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών. Σύμφωνα με το νομοθετικό διάταγμα 3874/1958, επιτρέπεται η σύσταση Κοινοπραξιών μεταξύ συνεταιριστικών οργανώσεων και της Αγροτικής Τράπεζας Ελλάδος (Α.Τ.Ε.). Σκοπός ήταν η ίδρυση γεωργικών βιομηχανιών και άλλων εγκαταστάσεων. Ο αριθμός των Κοινοπραξιών που 34

35 έχουν συσταθεί από το 1958 έως και σήμερα, είναι εννέα (9) Κοινοπραξίες και ως κυριότερες μπορούν να αναφερθούν η Μελισσοκομική, η ΚΣΟΣ κ.ά. (Παπαγεωργίου,2004) ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΕΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ Οι Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις (Κ.Ε.Σ.Ε.) αποτελούν τριτοβάθμιες συνεταιριστικές οργανώσεις και έχουν ως μέλη τους δύο (2) ή περισσότερες ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών. Ενώ ως περιφέρεια τους θεωρείται ολόκληρη η Επικράτεια, η οποία μαζί με την έδρα της ορίζονται στο Καταστατικό. Σκοπός των Τριτοβάθμιων αυτών Συνεταιριστικών Ενώσεων σύμφωνα με το άρθρο 29 του Νόμου 2810/2000 είναι «ο συντονισμός και η ενίσχυση της συνεταιριστικής δράσης των μελών τους, καθώς και η ανάληψη εργασιών και η παροχή υπηρεσιών σε ευρύτερη κλίμακα». Υπάρχει μια Κεντρική Συνεταιριστική Ένωση για κάθε κλάδο παραγωγής ή βασικό προϊόν, όπως π.χ. για τον καπνό, το βαμβάκι, τις σταφίδες, τα δημητριακά, τα οπωροκηπευτικά, τα ελαιοκομικά, τα κτηνοτροφικά κ.ά. αγροτικά προϊόντα. Εφόσον υπάρχουν περισσότερα από ένα βασικά προϊόντα ή κλάδοι παραγωγής στο νομό όπου εδρεύει μια Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών, τότε αυτή έχει το δικαίωμα να συμμετέχει σε περισσότερες Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις. Οι Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις ασχολούνται με διάφορες δραστηριότητες, οι σημαντικότερες εκ των οποίων είναι ο εφοδιασμός των μελών τους με αγαθά, η μεταποίηση των γεωργικών προϊόντων και η εμπορία αυτών. Στη χώρα μας οι ποιο γνωστές κεντρικές συνεταιριστικές ενώσεις που συστάθηκαν και λειτούργησαν είναι η ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ, η ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ, η ΚΕΟΣΟΕ κ.ά ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ (ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ.) Η ΠΑΣΕΓΕΣ αποτελεί την κορυφαία συνεταιριστική οργάνωση της Ελλάδος και περιλαμβάνει όλες τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και περιφέρεια της είναι ολόκληρη η Επικράτεια. Σκοπός της δεν είναι να ασκεί καμία οικονομική δραστηριότητα αλλά να συντονίζει όλες τις γεωργοσυνεταιριστικές οργανώσεις της χώρας. Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της ΠΑΣΕΓΕΣ, το 35

36 έτος 2012, υπήρχαν 109 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και 37 Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις που λειτουργούν ως Κεντρικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις, Κοινοπραξίες Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων και Συνεταιριστικές Εταιρείες. Σε διεθνές επίπεδο συμμετέχει σε οργανώσεις, όπως η Διεθνής Συνεταιριστική Ένωση, η Διεθνής Ομοσπονδία Αγροτών Παραγωγών, η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία Γεωργίας και από τον Ιανουάριο του 1981 έγινε πλήρες μέλος της COPA (Επιτροπή των Επαγγελματικών Οργανώσεων των Γεωργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης) και της COGECA (Γενική Επιτροπή Αγροτικού Συνεργατισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Οι κυριότερες δραστηριότητες με τις οποίες ασχολείται η ΠΑΣΕΓΕΣ είναι οι εξής (Κιτσοπανίδης & Καμενίδης, 2003): 1. Εκπροσωπεί το συνεταιριστικό κίνημα της Ελλάδος στο εσωτερικό και στο εξωτερικό και επιμελείται την τήρηση των διεθνών συνεταιριστικών αρχών καθώς και την προαγωγή της συνεταιριστικής ιδέας. 2. Διαπραγματεύεται και συνάπτει συλλογικές συμβάσεις εργασίας για το προσωπικό των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων κάθε βαθμίδας. 3. Παρέχει εξωσχολική επαγγελματική εκπαίδευση με την ίδρυση κατάλληλων επαγγελματικών κέντρων. 4. Γνωμοδοτεί για διάφορα θέματα όπως είναι οι αναδιαρθρώσεις καλλιεργειών, οι οικονομικές ενισχύσεις και τα κίνητρα που παρέχονται στις Συνεταιριστικές Οργανώσεις κλπ. 5. Αναλαμβάνει την εκπόνηση μελετών και ερευνών χρησίμων για την καλύτερη οργάνωση και λειτουργία των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων. Όλα τα παραπάνω αφορούν τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις πριν την εφαρμογή του Ν. 4015/2012 περί τροποποίησης των ΕΑΣ και μετατροπής αυτών σε Αγροτικούς Συνεταιρισμούς και Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τη νέα αυτή νομοθεσία οι ΕΑΣ της χώρας που συνέχισαν τη λειτουργία τους μετατράπηκαν σε Αγροτικούς Συνεταιρισμούς και Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Από την άλλη οι Κ.Α.Σ.Ο. και οι Κ.Ε.Σ.Ε. μετατράπηκαν σε κλαδικούς Αγροτικούς Συνεταιρισμούς σύμφωνα με τον παρόν νόμο. Οι κλαδικοί Αγροτικοί Συνεταιρισμοί μπορούν να λειτουργούν σε εθνικό επίπεδο και υπάρχει πλέον ένας κλαδικός 36

37 Αγροτικός Συνεταιρισμός για τους παραγωγούς του αντίστοιχου ομοειδούς προϊόντος. Μία άλλη εναλλακτική επιλογή για τις Κ.Α.Σ.Ο. και Κ.Ε.Σ.Ε. ήταν η μετατροπή τους σε Αγροτικές Εταιρικές Συμπράξεις. Η ΠΑ.Σ.Ε.ΓΕ.Σ συνεχίζει και με τη νέα νομοθεσία περί συνεταιρισμών να είναι η κορυφαία συνεταιριστική οργάνωση της χώρας με σκοπό τον συντονισμό των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Συνεταιρισμοί υπάρχουν σε όλες τις χώρες του κόσμου, ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες (Σεργάκη, 2004). Στην παγκόσμια οργάνωση των συνεταιρισμών, τη Διεθνή Συνεταιριστική Ένωση ΔΣΕ (International Co-operative Alliance - ICA), μετέχουν συνεταιριστικοί οργανισμοί από 93 χώρες. Το έτος 1998, ο συνολικός αριθμός των φυσικών προσώπων που συμμετέχουν στους συνεταιρισμούς των χωρών που εκπροσωπούνται στη ΔΣΕ έφτασε τα 725 εκατομμύρια (Παπαγεωργίου, 2004). Εικόνα 2.2: Μέλη συνεταιρισμών σε όλο τον κόσμο Πηγή: 37

38 Η προώθηση των συνεταιρισμών θεωρείτε ως ένας πυλώνας της εθνικής και παγκόσμιας οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Η Διεθνής Συνεταιριστική Ένωση ΔΣΕ (ICA) αποτελεί την Παγκόσμια Οργάνωση Συνεταιρισμών και εκπροσωπεί 93 χώρες με 725 εκατομμύρια Αγροτικούς Συνεταιρισμούς. Ιδρύθηκε το 1895 με έδρα το Λονδίνο ενώ σήμερα η έδρα της βρίσκεται στη Γενεύη. Διατηρεί όμως γραφεία περιφερειακά για όλες τις ηπείρους. Το 1971 ιδρύθηκε η Επιτροπή Προώθησης Ενίσχυσης προς τους Συνεταιρισμούς, COPECA. Η έδρα της είναι στη Ρώμη και σκοπεύει στο να βοηθάει συνεχώς στη συνεταιριστική ανάπτυξη. Στην Ευρώπη έχουμε την ίδρυση της Συντονιστικής Επιτροπής Ευρωπαϊκών Συνεταιριστικών Οργανώσεων CCACE (1982) και είναι αυτή που εκπροσωπεί το σύνολο των Συνεταιρισμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Εκτός από τους συνεταιρισμούς συμμετέχουν και εθνικές διατομεακές οργανώσεις, όπως το Ινστιτούτο Συνεταιριστικών Ερευνών και Μελετών της Ελλάδος. Το 1958, ιδρύθηκε η ΚΟΠΑ, η Επιτροπή Γεωργικών Επαγγελματικών Οργανώσεων της ΕΟΚ, ενώ ένα χρόνο μετά ιδρύεται η ΚΟΖΕΚΑ, η Γενική Επιτροπή Γεωργικού Συνεργατισμού της ΕΟΚ. Η διαφορά τους είναι ότι στην ΚΟΠΑ μπορούν να μετέχουν περισσότερες από μια οργανώσεις από κάθε χώρα, ενώ η ΚΟΖΕΚΑ δέχεται μόνο μία. Κύρια δραστηριότητα της ΚΟΖΕΚΑ είναι η εφαρμογή της Παρεμβατικής Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Στην Ελλάδα υπάρχει η ΠΑΣΕΓΕΣ, η ΓΕΣΑΣΕ Γενική Συνομοσπονδία Αγροτικών Συλλόγων Ελλάδος και η ΣΥΔΑΣΕ Συνομοσπονδία Δημοκρατικών Αγροτικών Συλλόγων Ελλάδος. Στην ΚΟΠΑ συμμετέχει μόνο η ΓΕΣΑΣΕ (Παπαγεωργίου, 2004). Μέχρι το 1990 υπήρχαν στην Ευρώπη πολλοί συνεταιρισμοί, όπως φαίνεται αναλυτικότερα στον παρακάτω πίνακα: 38

39 Πίνακας 2.3: Αριθμός Συνεταιρισμών ανά Χώρα ΧΩΡΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΒΕΛΓΙΟ 2450 ΔΑΝΙΑ 899 ΓΕΡΜΑΝΙΑ 8770 ΕΛΛΑΔΑ 7446 ΙΣΠΑΝΙΑ 9941 ΓΑΛΛΙΑ 8030 ΙΡΛΑΝΔΙΑ 713 ΙΤΑΛΙΑ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ 17 ΟΛΛΑΝΔΙΑ 4106 ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ 1569 ΠΗΓΗ: The cooperative, mutual and non-profit sector in the European Union, Eurostat, ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Η ανάπτυξη των συνεταιρισμών είχε ήδη πάρει σημαντική έκταση μέχρι τα τέλη του 19 ου αιώνα. Το 1895 ιδρύθηκε η ΔΣΕ με έδρα της το Λονδίνο. Σήμερα η έδρα της βρίσκεται στη Γενεύη ενώ παράλληλα διαθέτει περιφερειακά γραφεία για την Ευρώπη, την Αμερική, την Ασία και τον Ειρηνικό, την Ανατολική, Κεντρική και Νότια Αφρική και Δυτική Αφρική (Παπαγεωργίου, 2004). Κύριος στόχος της ΔΣΕ είναι η προώθηση και ενδυνάμωση αυτόνομων και ανεξάρτητων συνεταιρισμών σε όλο τον κόσμο. Στοχεύει επίσης: Στην προώθηση και τήρηση των συνεταιριστικών αρχών και αξιών Στη διευκόλυνση ανάπτυξης οικονομικών και άλλων αμοιβαίως χρήσιμων σχέσεων μεταξύ των οργανώσεων των μελών Στην ενίσχυση της οικονομικής και κοινωνικής προόδου των μελών της και των κοινοτήτων τους. 39

40 Η ΔΣΕ από το 1946 αποτέλεσε τη πρώτη Μη Κυβερνητική Οργάνωση στην οποία δόθηκε καθεστώς συμβούλου από τα Ηνωμένα Έθνη. Ένας ακόμη φορέας που συμβάλλει αποτελεσματικά στη συνεταιριστική ανάπτυξη στο διεθνή χώρο είναι η COPAC (Committee for the Promotion of Aid to Co-operatives) Επιτροπή Προώθησης Ενίσχυσης προς τους Συνεταιρισμούς, η οποία ιδρύθηκε το 1971, με έδρα τη Ρώμη. Η COPAC είναι ένας μηχανισμός συντονισμού μέτρων πολιτικής, ώστε να δημιουργείται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη των συνεταιρισμών. Είναι δηλαδή μηχανισμός ανταλλαγής και διάδοσης πληροφοριών και μηχανισμός κινητοποίησης φορέων και φόρων με σκοπό τη συνεταιριστική ανάπτυξη, ιδιαίτερα των αναπτυσσόμενων χωρών. Τα μέλη της COPAC είναι οι: FAO (Food and Agricultural Organization of the United Nations) ICA (International Co-operative Alliance) IFAP (International Federation of Agricultural Producers) ILO (International Labour Office) UN (United Nations) Η διεθνής διασυνεταιριστική συνεργασία αναπτύσσεται μέσω της ICA και της COPAC αλλά και των μελών τους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση διαθέτει αξιόλογη συνεταιριστική δράση ενώ γίνεται εντονότερη στις βόρειες Ευρωπαϊκές χώρες. Από τους φορείς που δραστηριοποιούνται στη γεωργία, στις 25 μεγαλύτερες συνεταιριστικές επιχειρήσεις περιλαμβάνονται από 5 της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ολλανδίας, από 3 της Δανίας και Ιρλανδίας και από 2 της Σουηδίας και της Φινλανδίας (Παπαγεωργίου, 2004). Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η COGECA το 1997, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπάρχουν περίπου συνεταιρισμοί με μέλη πάνω από 10 εκατομμύρια και οι οποίες απασχολούν προσωπικό μεγαλύτερο από εργαζομένους, ενώ ο κύκλος εργασιών τους φτάνει έως και τα 210 δις (Σεργάκη, 2004). Η ICA (Διεθνής Συνεταιριστική Ένωση, 1996) σε έρευνά της, που πραγματοποίησε για 50 χώρες, διαπίστωσε ότι το σύνολο των πωλήσεων των αγροτικών συνεταιρισμών των χωρών αυτών είναι 522 δις δολάρια. Ο παρακάτω πίνακας δείχνει και την κατανομή αυτών στοιχείων ανά ήπειρο (Σεργάκη, 2004). 40

41 Πίνακας 2.4: Στατιστικά στοιχεία Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων στον κόσμο ΜΕΛΗ % ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ % ΠΩΛΗΣΕΙΣ % ΕΥΡΩΠΗ 6,10 10,00 50,80 ΑΜΕΡΙΚΗ 2,85 3,14 21,70 ΑΣΙΑ 86,10 77,80 23,90 ΑΦΡΙΚΗ 4,80 9,03 1,80 ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ ΚΑΙ 0,15 0,03 1,80 ΝΕΑ ΖΗΛΑΝΔΙΑ ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: ICA, 1996 στο Σεργάκη, 2004 Από τον παραπάνω πίνακα γίνεται φανερό ότι η Ευρώπη διαθέτει το μεγαλύτερο ποσοστό πωλήσεων ενώ η Ασία το μεγαλύτερο ποσοστό συνεταιρισμών και μελών. Στην Ευρώπη, οι πρώτοι οργανωμένοι συνεταιρισμοί έκαναν την εμφάνιση τους στα τέλη του 18 ου αιώνα με αρχές του 19 ου και συμπίπτουν με την ακμή της βιομηχανικής επανάστασης η οποία έδρασε καταλυτικά για τη γέννηση τους (Δαουτόπουλος, 2006). Κατά την ιστορική εξέλιξη του συνεταιριστικού θεσμού στις χώρες της Δ. Ευρώπης παρατηρούνται 4 φάσεις (Κρουσταλλάκη Μπεβεράνου 1990): 1 η : εμφάνιση και δημιουργία αγροτικών συνεταιρισμών με πολλαπλές δραστηριότητες 2 η : επιλογή και εξειδίκευση τομέων συνεταιριστικής δραστηριότητας 3 η : ανάπτυξη της καθετοποιημένης συνεταιριστικής παραγωγής 4 η : δημιουργία συνεταιριστικών συγκροτημάτων και διαμόρφωση αυτοδύναμου συνεταιριστικού τομέα. Τα όρια των φάσεων αυτών δεν μπορούν να προσδιοριστούν χρονικά, ούτε έχουν ολοκληρωθεί σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Παρατηρήθηκε όμως ότι καθοριστικό ρόλο στην πρώτη φάση ανάπτυξης αποτελεί η προέλευση της πρωτοβουλίας για την ίδρυση των αγροτικών συνεταιρισμών. Πιο συγκεκριμένα, α. αν η πρωτοβουλία θα ανήκει στους μεγάλους ιδιοκτήτες γης ή στους μικρομεσαίους αγρότες και β. αν η αστική τάξη της χώρας θα δεχτεί το θεσμό ως ισότιμο και ισάξιο παράγοντα ανάπτυξης ή θα τον αντιμετωπίσει αρνητικά (Κρουσταλλάκη Μπεβεράνου 1990). 41

42 Έτσι, εμφανίστηκε σε έντονο βαθμό η ανάγκη για συνεταιριστική οργάνωση της παραγωγικής και καταναλωτικής δραστηριότητας. Η ανάγκη αυτή εκφράστηκε συστηματικά γύρω στο 18 ο αιώνα από Henri de Saint Simon ( ), Robert Owen ( ), Charles Fourier ( ), Ettienne Cabet ( ), William King ( ), που θεωρούνται και οι πατέρες της σύγχρονης συνεταιριστικής μορφής (Λάμπος, 1999). Από έρευνα της ICA (1996) γίνεται γνωστό ότι η Γαλλία, η Γερμανία, η Δανία και η Ολλανδία, είναι αυτές που κατέχουν το 65% των πωλήσεων των αγροτικών συνεταιρισμών της Ευρώπης. Στην Ασία το 80% των πωλήσεων ανήκει στην Ιαπωνία ενώ η Β. Αφρική είναι αυτή που κατέχει πάνω από το 80% των πωλήσεων ολόκληρης της Αφρικής (Σεργάκη, 2004). Ο μέσος όρος των αγροτικών συνεταιρισμών στην Ευρώπη φτάνει τους 2000, με την Ιταλία, την Ελλάδα, την Ισπανία και τη Γαλλία να κατέχουν τα πρωτεία. Από την άλλη, οι χώρες με τον μικρότερο αριθμό συνεταιρισμών, όπως φαίνεται και από τον πίνακα 2.5 του παραρτήματος, είναι η Δανία και η Ολλανδία. Ο λόγος δεν είναι τόσο το μέγεθος των χωρών αυτών αλλά η στρατηγική των συγχωνεύσεων την οποία ακολουθούν. Αυτές οι δύο χώρες έχουν πολύ υψηλό κύκλο εργασιών σε αντίθεση με τις χώρες που είναι μεγαλύτερες και έχουν περισσότερους συνεταιρισμούς (Σεργάκη, 2004). Η χρησιμότητα και η αποτελεσματικότητα των συνεταιρισμών σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τεκμηριώνεται από την ευρύτερη διάδοση τους, καθώς συνεταιρισμοί αριθμούν 80 εκατομμύρια μέλη σε όλο τον κόσμο (ICA, 2007). Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι αγροτικοί συνεταιρισμοί, διαχειρίζονται το μεγαλύτερο μέρος της γεωργικής παραγωγής και αποτελούν τους φορείς στήριξης και ανάπτυξης των γεωργικών εισοδημάτων ( Οι περισσότεροι αγροτικοί συνεταιρισμοί σε χώρες με ανεπτυγμένο αγροτικό τομέα (Γαλλία, Ολλανδία, Σουηδία, Δανία κτλ) δημιουργήθηκαν εξαιτίας ενός συνδυασμού παραγόντων, που σχετίζονται με οικονομικούς λόγους, την αποτελεσματική οργάνωση των αγροτικών εκμεταλλεύσεων και την κρατική πολιτική (Ηλιόπουλος,2004). Σήμερα, στην Σουηδία υπάρχουν συνεταιρισμοί με μέλη τους εκατομμύρια ανθρώπους, στη Γαλλία οι συνεταιρισμοί ανέρχονται στους συνεταιρισμούς με απασχολούμενους, ενώ στην Αυστρία υπάρχει ο τραπεζικός όμιλος Reiffeisen, που αποτελεί την μεγαλύτερη ιδιωτική τράπεζα με συνεταιριστική δομή, και με μέλη μετόχους 1,7 εκατομμύρια άτομα ( 42

43 Συνολικά, στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν αγροτικοί συνεταιρισμοί, οι οποίοι διακινούν προϊόντα συνολικής αξίας 251 δις. Ευρώ και αντιπροσωπεύουν πάνω από το 50% της αγροδιατροφικής βιομηχανίας (Παπαδημούλης, 2006). Στον πίνακα 2.6 του παραρτήματος παρουσιάζονται κάποιοι από τους μεγαλύτερους συνεταιρισμούς της Ευρώπης και οι δραστηριότητές τους. Το 2005 ο τότε πρόεδρος της COGECA E. Blamonde Noche, παρουσίασε τον πίνακα 2.7 του παραρτήματος στον οποίο γίνεται εμφανή η συγκριτική πολυδιάσπαση των Αγροτικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα ( Τα συμπεράσματα που καταλήγουμε από τον πίνακα αυτόν (παράρτημα πίνακας 2.7) είναι ότι η Ελλάδα διαθέτει 6370 Αγροτικούς Συνεταιρισμούς όταν μεγάλες χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία, διαθέτουν λιγότερους από αυτήν. Ο μεγάλος αριθμός Αγροτικών Συνεταιρισμών εξηγείται αν λάβουμε υπόψη τον μικρό κύκλο εργασιών που τους χαρακτηρίζει. Ο κύκλος εργασιών ανά συνεταιρισμό για την Ελλάδα αντιστοιχεί σε ποσοστό 68 φορές μικρότερο από το μέσο όρο των 11 κρατών μελών του πίνακα. Ενώ, αν εξαιρεθεί η Ελλάδα από το σύνολο, τότε ο μέσος Αγροτικός Συνεταιρισμός των υπολοίπων κρατών μελών διαθέτει κύκλο εργασιών, 94 φορές μεγαλύτερο από αυτόν του μέσου Αγροτικού Συνεταιρισμού της Ελλάδος ( Αυτό που κάνει τα υπόλοιπα κράτη μέλη να υπερέχουν στα παραπάνω μεγέθη είναι οι συγχωνεύσεις τις οποίες πραγματοποίησαν μόλις αντιλήφθηκαν πρόβλημα στη βιωσιμότητα των μικρών σε μέγεθος Αγροτικών Συνεταιρισμών η οποία αδυνατούσε αισθητά να ανταγωνιστεί τους υπόλοιπους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς της Ευρώπης. Σύμφωνα με την ΠΑΣΕΓΕΣ, οι λόγοι που τους οδήγησαν να προβούν σε μια τέτοια αλλαγή ήταν ότι: 1. Η κερδοφορία εξαρτάται από το μεγάλο όγκο πωλήσεων και την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας και τα περιθώρια κέρδους έδειχναν να είναι μικρά. 2. Οι μεγάλες επιχειρήσεις προσφέρουν μεγάλη ποικιλία προϊόντων και δείχνουν να εμφανίζουν πλεονεκτήματα στις λειτουργίες της προμήθειας, της διανομής, του μάρκετινγκ και της χρηματοδότησης. 43

44 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΕΠΙΤΥΧΗΜΕΝΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ Οι συνεταιρισμοί συνέβαλλαν στην αναχαίτιση κρίσεων από πολύ παλιά, όπως στην μεγάλη ύφεση της Αμερικής το 1930, στη Γερμανία και στην Ιαπωνία, αλλά και κατά την Σουηδική και Φιλανδική κρίση κατά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η σοβαρή εμπειρία της ύφεσης στη Φινλανδία στις αρχές της δεκαετίας του 1990, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, οδήγησε εν μέρει να ανέλθει η ανεργία πάνω από το 20%. Η απάντηση ήταν ένα «νέο κύμα» προώθησης και υποστήριξης των συνεταιρισμών εργαζομένων από το Υπουργείο Εργασίας και το Φινλανδικό Συνεταιριστικό Κίνημα το οποίο οδήγησε στην σχεδίαση πάνω από συνεταιρισμών εργασίας, επιτρέποντας να επιστρέψουν οι άνεργοι άνθρωποι στην εργασία. Στη Γερμανία, ο συνεταιρισμός είναι το επιχειρηματικό μοντέλο «που φαίνεται να εξασφαλίζει την σταθερότητα και την ασφάλεια στις δύσκολες στιγμές», και επεκτείνεται σε νέα πεδία τα οποία εμπίπτουν με τομείς των ΜΜΕ. Υπάρχουν συνεταιρισμοί με περίπου 20 εκατομμύρια μέλη. 250 συνεταιρισμοί δημιουργήθηκαν το 2008, ένας αριθμός διπλάσιος από αυτούς που ξεκίνησαν το Η Σουηδία διαθέτει ένα δίκτυο 25 συνεταιριστικών αναπτυξιακών οργανισμών που έχουν ως σκοπό την προώθηση των συνεταιρισμών εργαζομένων από το Μαζί υποστηρίζουν την εκκίνηση 200 με 400 νέων συνεταιρισμών κάθε χρόνο. Υπάρχουν περίπου 500 συνεταιρισμοί ως μέλη του Συνδέσμου, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι συνεταιρισμοί εργαζομένων. Ωστόσο, δεν περιορίζονται σε συνεταιρισμούς των εργαζομένων αλλά προωθούν και άλλους τύπους, όπως των καταναλωτών, των παραγωγών ή συνεταιρισμών πολλαπλών σκοπών. Συνολικά η Φινλανδική και η Σουηδική εμπειρία μπορεί να αναδείξει την δυναμική στην δημιουργία απασχόλησης μέσω των συνεταιρισμών. Το 1996, το μερίδιο αγοράς των αγροτικών συνεταιρισμών στο σύνολο της οικονομίας της Ολλανδίας ήταν 83%, της Φιλανδίας 79% και της Ιταλίας 55%. Στις ΗΠΑ, πάνω από 100 εκατομμύρια άνθρωποι είναι μέλη των συνεταιρισμών της χώρας. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν πάνω από αγροτικοί συνεταιρισμοί με περίπου 12 εκατομμύρια μέλη. Αξιοσημείωτο είναι επίσης και το γεγονός πως οι 30 πιο επιτυχημένοι γεωργικοί συνεταιρισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης επιτυγχάνουν κύκλο εργασιών μεγαλύτερο από 50 δις ευρώ. 44

45 Χώρες οι οποίες φημίζονται για την έντονη συνεταιριστική τους δράση, όπως η Φιλανδία (με το 62% του πληθυσμού της ως μέλη συνεταιρισμών), η Σουηδία, ο Καναδάς (40% μέλη συνεταιρισμών), αλλά και η Ισπανία η οποία επιτυχώς αναπτύσσει συνεταιρισμούς που παρέχουν το 21.6% των θέσεων εργασίας της χώρας, διαπρέπουν στην ενημέρωση, στην εκπαίδευση για τους συνεταιρισμούς και στα Κέντρα Υποστήριξης Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων. Αντίθετα, στην Ελλάδα η λειτουργία των συνεταιρισμών βασίζεται στον αυτοσχεδιασμό συνεταιριστικά απαίδευτων μελών, μιμούμενοι συνήθως μοντέλα της κρατικής ή ιδιωτικής οικονομίας, με τα γνωστά αποτελέσματα αποτυχίας των συνεταιρισμών στον τόπο μας. Η εμπέδωση της διαφορετικότητας της Συνεταιριστικής Οικονομίας σε σχέση με την κρατική και την ιδιωτική, διαδραματίζει βασικό ρόλο στην επιτυχή έκβαση ενός συνεταιριστικού εγχειρήματος. Επιπλέον, η συμβολή των συνεταιρισμών στους κοινοτικούς στόχους αποτελούν θεμελιώδη συνιστώσα για την επίτευξη της Στρατηγικής της Λισσαβόνας ως ένα εξαιρετικό παράδειγμα εταιρικής μορφής που μπορεί να εξυπηρετεί ταυτόχρονα επιχειρηματικούς και κοινωνικούς στόχους. Το Συνεργατικό Κίνημα συγκεντρώνει πάνω από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών υπολόγισε ότι κατά το έτος 1994, σχεδόν 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι έγιναν μέλη μιας συνεταιριστικής επιχείρησης. Οι επιχειρήσεις αυτές εξακολουθούν να διαδραματίζουν σημαντικό οικονομικό και κοινωνικό ρόλο στις κοινότητές τους. Παρακάτω είναι μερικά νούμερα σχετικά με το Κίνημα που αποδεικνύουν τη σημασία τους αλλά και τη συμβολή στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη ( Στην Ασία, 45,3 εκατομμύρια άνθρωποι είναι μέλη μιας πιστωτικής ένωσης. Στην Αργεντινή, υπάρχουν συνεταιρισμοί με πάνω από 9,3 εκατομμύρια μέλη - περίπου το 23,5% του πληθυσμού. Στο Βέλγιο, υπήρχαν 200 συνεταιρισμοί με μέλη. Στη Βολιβία, άτομα, σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού, είναι μέλη των 1590 συνεταιρισμών της. Στη Βραζιλία, 7,6 εκατομμύρια άνθρωποι είναι μέλη των συνεταιρισμών. Στον Καναδά, τέσσερις στους δέκα κατοίκους είναι μέλη ενός τουλάχιστον συνεταιρισμού. Στο Κεμπέκ, περίπου το 70% του πληθυσμού είναι μέλη ενός αγροτικού συνεταιρισμού, ενώ στο Saskatchewan το 56% του πληθυσμού είναι μέλη συνεταιρισμού. 45

46 Στην Κολομβία πάνω από 4,8 εκατομμύρια άνθρωποι ή αλλιώς το 10,6% του πληθυσμού είναι μέλη των συνεταιρισμών της χώρας. Στη Κόστα Ρίκα, πάνω από το 10% του πληθυσμού είναι εγγεγραμμένοι ως μέλη των συνεταιρισμών της. Στη Γαλλία, 23 εκατομμύρια άνθρωποι είναι μέλη ενός ή περισσότερων συνεταιρισμών, ποσοστό που ανέρχεται στο 38% του πληθυσμού. Το 75% του συνόλου των παραγωγών είναι μέλη ενός τουλάχιστον συνεταιρισμού ενώ το 1 στα 3 άτομα είναι μέλη και της Συνεταιριστικής Τράπεζας. Στη Γερμανία, υπάρχουν 20 εκατομμύρια άνθρωποι που είναι μέλη των συνεταιρισμών. Στο Ιράν, υπάρχουν πάνω από συνεταιρισμοί με 23 εκατομμύρια μέλη, περίπου δηλαδή το 33% του πληθυσμού. Στην Ινδονησία, το 27,5% των οικογενειών που αντιπροσωπεύουν περίπου 80 εκατομμύρια άτομα είναι μέλη συνεταιρισμών. Στην Ιαπωνία, 1 στις 3 οικογένειες είναι μέλη κάποιου συνεταιρισμού. Στην Κένυα 1 στους 5 ανθρώπους είναι μέλη ενός συνεταιρισμού. Στην Ινδία, πάνω από 239 εκατομμύρια άνθρωποι είναι μέλη ενός συνεταιρισμού. Στη Μαλαισία, άνθρωποι, (27% του συνολικού πληθυσμού) είναι μέλη των συνεταιρισμών. Στη Νέα Ζηλανδία, το 40% του ενήλικου πληθυσμού είναι μέλη των συνεταιρισμών και των ταμείων αλληλασφάλισης. Στη Νορβηγία, τα 2 από τα 4,8 εκατομμύρια του πληθυσμού είναι μέλη συνεταιρισμών. Στην Παραγουάη, άνθρωποι, ποσοστό που αντιστοιχεί στο 18% του πληθυσμού είναι μέλη των συνεταιρισμών της. Στην Ισπανία, κατά το έτος 2008, το 15% του πληθυσμού, ποσοστό που αντιστοιχεί σε 6,7 εκατομμύρια ανθρώπους, είναι μέλη συνεταιρισμών. Στη Σιγκαπούρη, το 50% του πληθυσμού (1,6 εκατομμύρια άνθρωποι) είναι μέλη ενός συνεταιρισμού. Στην Ουρουγουάη, κατά την περίοδο , 1 στα 3 άτομα είναι μέλος ενός συνεταιρισμού σύμφωνα με την Εθνική Συνεταιριστική Απογραφή του Στις Ηνωμένες Πολιτείες, δραστηριοποιούνται πάνω από συνεταιρισμοί. 46

47 Οι παραπάνω πληροφορίες έχουν συγκεντρωθεί από διάφορες πηγές, συμπεριλαμβανομένων των στατιστικών στοιχείων από απογραφές και πληροφορίες που δημοσίευσε η ICA για συνεταιριστικές οργανώσεις καθώς και από στατιστικές υπηρεσίες της κυβέρνησης ( 47

48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΕΞΕΤΑΣΤΗΚΑΝ 3.1. ΟΙ ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Ο χαμηλός βαθμός δραστηριότητας των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών έκανε αναγκαία τη δημιουργία δευτεροβάθμιων συνεταιριστικών οργανώσεων, με ευρύτερη οικονομική επιφάνεια και γεωγραφική βάση (Παπαγεωργίου, 2004). Αν θεωρήσουμε ότι οι πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί αποτελούν το θεμέλιο της συνεταιριστικής κίνησης, τότε οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών είναι η σπονδυλική της στήλη (Παπαγεωργίου, 2004). Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΕΑΣ) έχουν ως μέλη τους πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς της περιφέρειάς τους. Μια Ένωση Αγροτικών Συνεταιρισμών αποτελείται κατά μέσο όρο από 55 περίπου συνεταιρισμούς ως μέλη της, στους οποίους συμμετέχουν περίπου 6200 αγρότες (Παπαγεωργίου, 2004). Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών έχουν συσταθεί για να αναλαμβάνουν ευρύτερες δραστηριότητες και να βελτιώνουν την αποδοτικότητα της συνεταιριστικής κίνησης. Τα μέλη των Ενώσεων είναι αποκλειστικά και μόνο πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί. Οι ΕΑΣ εξυπηρετούν πολλαπλούς σκοπούς, έχουν το μέγεθος και την δυνατότητα να επηρεάζουν τις αγορές των γεωργικών προϊόντων και να προσφέρουν υπηρεσίες μεταποίησης και εμπορίας (Παπαγεωργίου, 2004). Το μέγεθός των ΕΑΣ εξυπηρετεί ώστε να προσφέρουν μεγαλύτερο αριθμό και ποικιλία γεωργικών εφοδίων και υπηρεσιών. Έχουν την ικανότητα να επηρεάσουν τις αγορές των αγροτικών προϊόντων και να προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στους πρωτοβάθμιους συνεταιρισμούς μέλη τους όσον αφορά τον τομέα της μεταποίησης αλλά και της εμπορίας αγροτικών προϊόντων. Τέλος, πρέπει να αναφέρουμε ότι οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών αποτελούν τη βάση για τη δημιουργία Κεντρικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων αλλά και πολλών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων. Στον πίνακα 3.1 αναγράφεται ο αριθμός των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών, των Αγροτικών Συνεταιρισμών και των φυσικών προσώπων σε αυτές για το κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδος. 48

49 Πίνακας 3.1: Το δίκτυο των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ Ενώσεις Αγροτικοί Αγρότες ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ Αγροτικών Συνεταιρισμοί Μέλη Συνεταιρισμών ΣΤ. ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΕΥΒΟΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Ν. ΙΟΝΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ Ν. ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΡΗΤΗ ΣΥΝΟΛΟ ΠΗΓΗ: ΠΑΣΕΓΕΣ, 2003 Βέβαια, πρέπει να σημειωθεί ότι όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω περιγράφουν την κατάσταση που ίσχυε έως και τα μέσα του 2012 καθώς η σημερινή κατάσταση που επικρατεί στις ΕΑΣ της Ελλάδος έχει αλλάξει ριζικά σε σχέση με αυτή των προηγούμενων ετών. Ο νέος Νόμος 4015/2011 σχετικά με το καθεστώς των Αγροτικών Συνεταιρισμών της Ελλάδος προβλέπει την ύπαρξη μόνο πρωτοβάθμιων Αγροτικών Συνεταιρισμών. Οι ΕΑΣ είτε καταργούνται είτε μετατρέπονται σταδιακά σε Αγροτικούς Συνεταιρισμούς ή σε Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Η μετατροπή των ΕΑΣ που επιθυμούσαν να συνεχίσουν τη λειτουργία τους, έγινε ύστερα από απόφαση τω γενικών συνελεύσεων στις οποίες συμμετέχουν οι ΑΣ / μέλη τους. Αμέσως μετά τη λήψη της απόφασης και εφόσον αυτή ήταν θετική, οι ΕΑΣ υποχρεούνταν να ολοκληρώσουν την μετατροπή τους και τις αντίστοιχες καταστατικές αλλαγές έως τον Ιούνιο του Οι ΕΑΣ που είχαν αρνητική οικονομική θέση και αδυνατούσαν με την αύξηση του συνεταιριστικού κεφαλαίου να καταστούν οικονομικά βιώσιμες, μπορούσαν να αποφασίσουν αντί για τη μετατροπή τους σε Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, την υπαγωγή τους στην εκκαθάριση. Όσες ΕΑΣ επιθυμούσαν μπορούσαν αντί για την μετατροπή τους σε Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, να μετατραπούν σε 49

50 Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, για τις οποίες θα αναφερθούμε παρακάτω (Νόμος 4015/2011, ΦΕΚ 210/ ). Ο νέος αυτός Νόμος στοχεύει στην εκκαθάριση των ανενεργών Αγροτικών Συνεταιρισμών και την απαλλαγή από τους πρωτοβάθμιους και δευτεροβάθμιους συνεταιρισμούς που δεν πραγματοποιούσαν καμία πλέον ουσιαστική λειτουργία, αλλά μοναδικός λόγος ύπαρξής τους ήταν η ψήφος τους στην εκλογή οργάνων των ΕΑΣ και της ΠΑΣΕΓΕΣ ΟΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Στον επιχειρηματικό τομέα εκτός από τους συνεταιρισμούς υπάρχουν και διαφόρων ειδών συνεταιριστικές εταιρείες, οι οποίες ασχολούνται και αυτές με διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, και αποτελούν τους βασικότερους ανταγωνιστές των συνεταιρισμών. Οι νομικές μορφές που φέρουν συνήθως αυτές οι συνεταιριστικές εταιρείες είναι οι εξής (Παπαγεωργίου, 2004): Ανώνυμη Εταιρεία (Α.Ε.) Ιδρύεται από ένα ή περισσότερα πρόσωπα με αρχικό κεφάλαιο τουλάχιστον , το οποίο και διαιρείται σε μετοχές. Οι μετοχές είναι είτε ανώνυμες είτε ονομαστικές. Οι ανώνυμες ανήκουν στο κάτοχο ενώ οι ονομαστικές στο αναφερόμενο πρόσωπο και μπορούν να μεταβιβαστούν ακολουθώντας τους κανόνες που αναγράφονται στο καταστατικό. Μία μετοχή ισοδυναμεί με μία ψήφο. Κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα να κατέχει όσες μετοχές επιθυμεί και άρα αντίστοιχες ψήφους. Η γενική συνέλευση εκλέγει το διοικητικό συμβούλιο το οποίο μπορεί να αποτελείται από μετόχους ή μη. Σε περίπτωση διάλυσης ή εκκαθάρισης, κάθε μέλος φέρει την αντίστοιχη ευθύνη που ισούται με το κεφάλαιο που αντιπροσωπεύουν οι μετοχές τους. Τα κέρδη καταβάλλονται σε κάθε μέτοχο ανάλογα με τις μετοχές που διαθέτει. Είναι πιθανό ένα μέρος των κερδών να μη διανεμηθεί αλλά να χρησιμοποιηθεί για την ανάπτυξη της εταιρείας. Μπορεί να γίνει μια αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου με έκδοση νέων μετοχών και ακολουθώντας κάποιες ειδικές διαδικασίες. Στην απόκτηση των νέων μετοχών προτεραιότητα έχουν οι υφιστάμενοι 50

51 μέτοχοι. Η Ανώνυμη Εταιρεία έχει δικαίωμα συμμετοχής στο χρηματιστήριο εφόσον βέβαια διαθέτει κάποια χαρακτηριστικά. Ομόρρυθμη Εταιρεία (Ο.Ε.) Η Ομόρρυθμη Εταιρεία ιδρύεται με βάση το καταστατικό που ορίζει τα πρόσωπα που μετέχουν και τις σχέσεις τους. Σε αυτή τη μορφή εταιρείας οι εταίροι είναι ομόρρυθμοι, δηλαδή ευθύνονται όλοι με το σύνολο της περιουσίας τους σε περίπτωση διάλυσης ή εκκαθάρισης της. Εξαιτίας της ολοκληρωτικής ευθύνης των εταίρων η Ομόρρυθμη Εταιρεία αποτελείται από μικρό αριθμό ατόμων τα οποία χαρακτηρίζει η αμοιβαία εμπιστοσύνη. Ο λόγος της αυξημένης ευθύνης είναι η παροχή εγγυήσεων για άντληση δανείων. Ετερόρρυθμη Εταιρεία(Ε.Ε.) Σε αυτό που διαφέρει η Ετερόρρυθμη Εταιρεία από μία Ομόρρυθμη είναι ότι σε αυτήν ένας τουλάχιστον εκ των εταίρων είναι ομόρρυθμος και οι υπόλοιποι ετερόρρυθμοι. Οι ετερόρρυθμοι ευθύνονται μέχρι του ποσού με το οποίο συμμετέχουν στην εταιρεία. Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.) Αυτή η μορφή εταιρείας συγκροτείται από ένα ή περισσότερα πρόσωπα, συνήθως λίγα σε αριθμό, και βασίζεται στο καταστατικό που ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των εταίρων. Η ευθύνη της εταιρείας είναι ίση με την περιουσία της. Η Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης ιδρύεται με συμβολαιογραφική πράξη στην οποία αναφέρονται η επωνυμία, η έδρα, ο σκοπός, η διάρκεια, το κεφάλαιο αλλά και η κατανομή του σε μερίδια και τέλος ο διαχειριστής. Κριτήριο για τη συμμετοχή των εταίρων στα κέρδη και στον αριθμό των ψήφων, δεν είναι απαραίτητα το ποσοστό συμμετοχής των εταίρων στο κεφάλαιο. Για τη λήψη αποφάσεων στη γενική συνέλευση, απαιτείται διπλή πλειοψηφία (αριθμού εταίρων και ποσοστού κεφαλαίου). Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις συστάθηκαν για να μπορέσουν να αναλάβουν σημαντικές δραστηριότητες που απαιτούν πολλά κεφάλαια, εξειδικευμένο και υψηλής στάθμης προσωπικό 51

52 καθώς και άμεση λήψη αποφάσεων, όπως για παράδειγμα η μεταποίηση και εμπορία των αγροτικών προϊόντων, η γεωργική πίστη, οι ασφαλιστικές εργασίες κ.α. Όταν η εξασφάλιση επιχειρηματικής ευελιξίας είναι αναγκαία ή όταν μια πιθανή συνεργασία με εξωσυνεταιριστικούς φορείς αποτελεί συμφέρουσα ενέργεια, οι συνεταιριστικές οργανώσεις ιδρύουν Ανώνυμες Εταιρείες ή Εταιρείες Περιορισμένης Ευθύνης, οι οποίες λειτουργούν βάσει των νόμων περί Α.Ε. και Ε.Π.Ε. Πρόκειται για εταιρείες των οποίων τουλάχιστον το 50% του κεφαλαίου ανήκει σε συνεταιριστικές οργανώσεις ή εταιρείες. Λειτουργούν σύμφωνα με τη νομοθεσία των Ανώνυμων Εταιρειών (Α.Ε.) και των Εταιρειών Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.). Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις έχουν δημιουργηθεί από Συνεταιριστικές Οργανώσεις με την Αγροτική Τράπεζα Ελλάδος (ΑΤΕ) και οι λόγοι σύστασης τους είναι οι παρακάτω (Παπαγεωργίου, 2004): 1. Σταθερότητα της νομοθεσίας για τις Α.Ε. και Ε.Π.Ε. 2. Επιδίωξη συνεργασίας συνεταιρισμών με μη κερδοσκοπικούς φορείς 3. Περιορισμός επιχειρηματικών κινδύνων 4. Περιορισμοί προς τις συνεταιριστικές οργανώσεις 5. Επιχειρηματική ευελιξία 6. Περιορισμοί στους συνεταιρισμούς από την ελληνική νομοθεσία Οι λόγοι που οδήγησαν τους συνεταιρισμούς κατά την προπολεμική ακόμη περίοδο, να επιδιώκουν την ίδρυση ανώνυμων εταιρειών είναι (Κοντογεώργιος, 2008): Οι συχνές παρεμβάσεις στη συνεταιριστική νομοθεσία σε αντίθεση με τη σταθερότητα της νομοθεσίας για τις Α.Ε. και τις Ε.Π.Ε, πολλές από τις οποίες ήταν περιοριστικές για τις συνεταιριστικές δραστηριότητες. Η επιδίωξη των συνεταιριστικών οργανώσεων να συνεργαστούν με μη συνεταιριστικούς φορείς, όπως η Α.Τ.Ε., αλλά και με ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ο περιορισμός των επιχειρηματικών κινδύνων στο ύψος του εταιρικού κεφαλαίου, σε περίπτωση ανάληψης επιχειρηματικών δραστηριοτήτων με αυξημένο επιχειρηματικό κίνδυνο. Η επιχειρηματική ευελιξία, η οποία επιδιώκει τον ανταγωνισμό με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις κεφαλαίου με ίσους όρους. Το μάνατζμεντ στις εταιρείες κεφαλαίου προσδίδει ευελιξία και ταχύτητα στη λήψη αποφάσεων. 52

53 Οι διάφοροι περιορισμοί που έθετε η ελληνική νομοθεσία στους συνεταιρισμούς, οι οποίοι απέτρεπαν την ανάληψη ορισμένων δραστηριοτήτων ή τη συμμετοχή σε αυτές. Οι διάφοροι συγκυριακοί περιορισμοί προς τις συνεταιριστικές οργανώσεις (π.χ. η ανάληψη εξαγωγικών δραστηριοτήτων κατά την περίοδο της δικτατορίας έως το 1979). Η οργάνωση μιας Συνεταιριστικής Επιχείρησης, αν και απλή στη σύλληψη της, είναι αρκετά δύσκολη στην «εφαρμογή» της και αυτό γιατί απαιτεί την απρόσκοπτη συνεργασία ενός μεγάλου αριθμού αγροτών, οι οποίοι επιλέγουν εν γνώση τους και συνειδητά τη συλλογική επιχειρηματική δραστηριοποίηση, «αυτό-περιοριζόμενοι». Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις παρόλο που μοιάζουν τυπικά με τις αστικές Ανώνυμες Εταιρείες, διατηρούν κάποια βασικά χαρακτηριστικά των αρχών του συνεταιρισμού όπως είναι η μη κερδοσκοπική λειτουργία τους. Μια άλλη διαφορά που τις ξεχωρίζει από τις αστικές Ανώνυμες Εταιρείες είναι ότι οι μετοχές τους ανήκουν σε οργανώσεις και όχι σε πρόσωπα και είναι πάντοτε ονομαστικές (ΣΕΚΕ, ΣΕΚΑΠ, ΣΕΚΟ κτλ) (Παπαγεωργίου, 2004). Κάποιες από τις Συνεταιριστικές Οργανώσεις παρέχουν υπηρεσίες αντίστοιχες με αυτές των Κεντρικών Ενώσεων, διότι δραστηριοποιούνται στο αντίστοιχο της χώρας. Άλλες πάλι έχουν μικρότερη ακτίνα δράσης αλλά το μέγεθος τους είναι εξίσου σημαντικό. Οι Συνεταιριστικές εταιρείες κεφαλαίου διαδραματίζουν διπλό ρόλο, τόσο κοινωνικό όσο και επιχειρηματικό. Επιφέροντας με αυτό τον τρόπο και διπλά οφέλη. Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις παρέχουν πάνω από 100 εκατομμύρια θέσεις εργασίας σε πάνω από 100 χώρες του κόσμου, ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις στις οποίες συμμετέχουν περίπου 163 εκατομμύρια μέλη και εργάζονται πάνω από 5,4 εκατομμύρια άνθρωποι. Μάλιστα, κατά το έτος 2009 και παρά την ύφεση, οι 300 μεγαλύτερες Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις στον κόσμο παρουσιάζουν αύξηση στην ανάπτυξή τους κατά 14%, με κύκλο εργασιών που φτάνει τα 1,1 τρις δολάρια. Σήμερα, όπως και σε παλαιότερες οικονομικές κρίσεις, οι συνεταιριστικές επιχειρήσεις καταφέρνουν να ευημερούν και να αυξάνουν τον κύκλο εργασιών τους ( Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι περισσότερο αναπτυγμένες συνεταιριστικές οικονομίες στον κόσμο διαθέτουν μια εύρωστη συνεταιριστική εκπαίδευση και Κέντρα Υποστήριξης Ίδρυσης Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων. 53

54 Στην Ελλάδα, η δημιουργία συνεταιριστικών επιχειρήσεων θα μπορούσε να αποτελέσει ένα βασικό εργαλείο εξόδου από την ταυτόχρονη περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική κρίση. Όμως ο αριθμός των συνεταιριστικών επιχειρήσεων της χώρας μας είναι αρκετά μικρός σε σχέση με τις αντίστοιχες του κόσμου και εξαιρουμένων των λίγων εξαιρετικών προσπαθειών προς αυτή την κατεύθυνση, η χώρα βρίσκεται ακόμη στα πρώτα της βήματα σε αυτόν τον τομέα. Σύμφωνα με τον νέο ισχύοντα Νόμο 4015/2011 περί Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων, οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις που έχουν ιδρυθεί και λειτουργούν ως Α.Ε. ή Ε.Π.Ε., έπρεπε έως τα μέσα του 2012 να μετατραπούν σε Αγροτικές Εταιρικές Συμπράξεις του παρόν νόμου και να καταχωρηθούν στο μητρώο εφόσον στη μετοχική τους σύνθεση μετέχουν κατά πλειοψηφία αγροτικοί συνεταιρισμοί του παρόντος νόμου. Οι ΕΑΣ που θα επιλέξουν αντί για Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, τη μετατροπή τους σε Συνεταιριστικές Εταιρείες, έπρεπε πρώτα να ακολουθήσουν ένα σχέδιο εξυγίανσης και αναδιάρθρωσης ώστε να εξασφαλίζεται η εξυγίανση και η βιωσιμότητα της νέας Αγροτικής Εταιρικής Σύμπραξης (Ν. 4015/2011, ΦΕΚ 210/ ) ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΜΕΤΑΞΥ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Η προς τα έξω μορφή των συνεταιρισμών δε διαφέρει από εκείνη των άλλων μορφών επιχείρησης, αλλά στο εσωτερικό του διαθέτει και χαρακτηριστικά μη κερδοσκοπικού συλλογικού οργάνου (ελεύθερη είσοδος και έξοδος μελών, ισότητα στα δικαιώματα ψήφου κτλ.). Ένας συνεταιρισμός για να επιβιώσει θα πρέπει να είναι ανταγωνιστικός, να χρησιμοποιεί εξειδικευμένο προσωπικό και να διαθέτει μηχανισμούς παρόμοιους με αυτούς των άλλων επιχειρήσεων. Οι διαφορές μεταξύ του συνεταιρισμού από τις άλλες μορφές συνεταιριστικής οργάνωσης, ιδιαίτερα από την Ανώνυμη Εταιρεία, πηγάζουν από τις αρχές που ακολουθεί ο συνεταιρισμός. Πιο συγκεκριμένα, αυτές είναι: Η συμμετοχή στο συνεταιρισμό είναι ελεύθερη και οι απαιτήσεις σε κεφάλαιο ελάχιστες, ενώ αντίθετα, για την συμμετοχή στην εταιρεία απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη κεφαλαίου. 54

55 Στην συνεταιριστική οργάνωση ιδιοκτήτες και πελάτες (ή προμηθευτές) είναι τα ίδια τα μέλη της. Στις δραστηριότητες που πραγματοποιεί ο συνεταιρισμός εμπλέκονται τα μέλη του. Αντίθετα, σε μία Ανώνυμη Εταιρεία ιδιοκτήτες και πελάτες είναι κατά κανόνα διαφορετικά πρόσωπα. Για το λόγο αυτό οι επιδιώξεις ενός συνεταιρισμού και μιας Ανώνυμης Εταιρείας είναι διαφορετικές καθώς στοχεύουν στη μεγιστοποίηση διαφορετικών στοιχείων. Η συνεταιριστική οργάνωση επιδιώκει να προσφέρει υπηρεσίες στα μέλη της, που μεταφράζονται σε όφελος, έτσι ώστε να βελτιώσουν την οικονομική τους θέση μέσα από τις υπηρεσίες τους που παράγουν οικονομικά αποτελέσματα. Από την άλλη, η εταιρεία κεφαλαίου στοχεύει στο να μεγιστοποιήσει τα κέρδη της καθώς έτσι οι μέτοχοί της θα εισπράξουν μεγαλύτερο μέρισμα για τα κεφάλαια που έχουν τοποθετήσει στην εταιρεία. Οι δύο αυτοί στόχοι ίσως να μην κάνουν και τόσο εμφανή τη διαφορά μεταξύ του συνεταιρισμού και της εταιρείας αλλά με μια πιο σε βάθος εξέταση μπορεί κανείς να αντιληφθεί τη μεγάλη απόσταση που υπάρχει μεταξύ τους. Για παράδειγμα εξετάζοντας την τιμολογιακή τους πολιτική στην κοστολόγηση εφοδίων ή στην αγορά της πρώτης ύλης μπορούμε να βγάλουμε σπουδαία συμπεράσματα. Αν οι δύο φορείς ασχολούνται με την προμήθεια εφοδίων προς τους αγρότες, η μεν εταιρεία κεφαλαίου επιδιώκει να πουλήσει τα εφόδια στην υψηλότερη τιμή που μπορεί, ενώ ο συνεταιρισμός να τα προμηθεύσει στο κόστος στα μέλη του, ή αν τα διαθέσει στην τιμή της αγοράς θα μπορεί αργότερα να επιστρέψει τη διαφορά. Στην περίπτωση της αγοράς της πρώτης ύλης προς μεταποίηση από τους παραγωγούς, η εταιρεία κεφαλαίου επιδιώκει να καταβάλει τη μικρότερη δυνατή τιμή, ενώ ο συνεταιρισμός διατίθεται να πληρώσει την ανώτατη επιτρεπόμενη από τις συνθήκες αγοράς τιμή. Ο συνεταιρισμός σε περίπτωση που αγοράσει την πρώτη ύλη στην τρέχουσα τιμή και αποκτήσει πλεονάσματα διαχείρισης, τότε τα αποδίδει με άμεσο ή έμμεσο τρόπο και πάλι στα μέλη του (Παπαγεωργίου, 2004). Η βασική αυτή διαφορά μεταξύ συνεταιρισμού και εταιρείας κεφαλαίου δείχνει ότι στην πραγματικότητα ο συνεταιρισμός δεν αποτελεί παρά προέκταση της ιδιωτικής οικονομίας των μελών του. Το τελικό αποτέλεσμα του ισολογισμού του δεν έχει το ίδιο νόημα με το αντίστοιχο της εταιρείας κεφαλαίου. Μια εταιρεία θεωρείται αποτυχημένη, αν δεν επιτυγχάνει κέρδη. Ένας συνεταιρισμός μπορεί να μην επιτυγχάνει πλεονάσματα διαχειρίσεως και όμως να είναι ιδιαίτερα επιτυχημένος, αν συνέβαλε να πετύχουν τα μέλη του καλύτερες τιμές στα εφόδια ή στα προϊόντα τους. 55

56 Μια ακόμη διαφορά μεταξύ του συνεταιρισμού και της εταιρείας είναι ως προς το σημείο στο οποίο σταματούν τη δραστηριότητά τους. Όταν μια δραστηριότητα δεν προσφέρει πλέον το επιθυμητό κέρδος, τότε η εταιρεία θα την εγκαταλείψει. Ο συνεταιρισμός από την άλλη θα συνεχίσει τη λειτουργία της, χωρίς πρόβλημα, εφόσον τα μέλη της είναι ικανοποιημένα από τις τιμές που απολαμβάνουν. Σε περίπτωση που η δραστηριότητα αυτή θεωρηθεί ζημιογόνα τότε η έκβαση της θα εξαρτηθεί από την εξέταση της συνολικής διαδικασίας, η οποία εάν δημιουργεί ζημιές τότε και η δραστηριότητα θα σταματήσει. Ο λόγος αυτός ερμηνεύει και τη διαφορά της συμπεριφοράς μεταξύ του συνεταιρισμού και μιας εταιρείας κεφαλαίου αναφορικά με την απόφαση εγκατάστασης οικονομικών μονάδων. Για παράδειγμα, στην περίπτωση εγκατάστασης μιας μεταποιητικής μονάδας, η εταιρεία θα εξετάσει σε ένα δεδομένο τόπο και με τις τιμές πρώτης ύλης και τελικού προϊόντος που ισχύουν εκείνη τη χρονική στιγμή αλλά και με το υπολογιζόμενο μεταποιητικό κόστος, διαμορφώνονται κέρδη. Το κύριο ενδιαφέρον του συνεταιρισμού, ο οποίος βρίσκεται σε δεδομένο τόπο, θα στραφεί στη διευκόλυνση διοχέτευσης του προϊόντος στην αγορά, έστω και χωρίς την εμφάνιση πλεονασμάτων που θα αποτελούσαν κέρδος. Για το λόγο αυτό ιδρύονται συνεταιριστικές μονάδες και σε περιοχές όπου δεν ελκύονται εταιρείες κεφαλαίου. Ένας συνεταιρισμός είναι συνδεδεμένος με το χώρο στον οποίο τα μέλη του ζουν και αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους. Από την άλλη, μία επιχείρηση ελκύεται από οποιοδήποτε σημείο μπορεί να παρουσιάσει κάποιο ενδιαφέρον σχετικά με την απόδοση του κεφαλαίου που θα επενδυθεί. Στην περίπτωση του συνεταιρισμού γίνεται σαφές ότι δεν μπορεί να μην δείξει ενδιαφέρον σε μια ενδεχόμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος καθώς θίγονται με αυτό τον τρόπο τα μέλη του, τα οποία ζουν στο περιβάλλον αυτό και είναι οι ωφελούμενοι και οι θιγόμενοι ταυτόχρονα. Στην περίπτωση της εταιρείας κεφαλαίου, ενδιαφερόμενοι και θιγόμενοι δεν είναι τα ίδια πρόσωπα, με όποια επακόλουθα μπορεί να έχει το γεγονός αυτό. Είναι όμως, προφανές ότι για την επιβίωση των συνεταιριστικών μονάδων ισχύουν οι κανόνες ανταγωνιστικότητας, που ισχύουν για όλες τις επιχειρήσεις, ανεξάρτητα από τη νομική μορφή τους (Παπαγεωργίου, 2004). Κάθε άτομο που αποφασίζει να συμμετάσχει σε έναν συνεταιρισμό το κάνει γιατί πιστεύει ότι είτε θα αντλεί περισσότερα οφέλη από εκείνα που παρέχουν οι συμβατικές ομοειδείς επιχειρήσεις είτε δεν θα αντλεί μεν περισσότερα οφέλη, αλλά θα βρίσκεται σε καλύτερη θέση ως μέλος του συνεταιρισμού. Όταν ένας συνεταιρισμός παρουσιάζει υψηλότερο λειτουργικό κόστος 56

57 από τις λοιπές συμβατικές επιχειρήσεις, ακόμη και όταν αντιμετωπίζει τις ίδιες συνθήκες αγοράς με αυτές, δίνει στους ανταγωνιστές του τη δυνατότητα να ωφελούνται από πολύ υψηλά κέρδη. Ως επακόλουθο αυτού είναι ο συνεταιρισμός να χάνει τη δύναμη του και να κινδυνεύει με διάλυση. Αυτό που πρέπει να κάνει ο συνεταιρισμός για να επιβιώσει είναι να αναδεικνύει έμπρακτα την οικονομική του αποτελεσματικότητα και έτσι να ισχυροποιηθούν οι κοινωνικοί του κανόνες και το ιδεολογικό του υπόβαθρο. Ειδάλλως, τα μέλη του θα αρχίσουν να αμφισβητούν τη βιωσιμότητα του συνεταιριστικού του μοντέλου και θα αποχωρήσουν από αυτόν. Οι συνεταιρισμοί παρουσιάζουν διαφορές με τις εταιρείες κεφαλαίου και από κοινωνικής πλευράς. Η εταιρείες διοχετεύουν τα κέρδη τους στους ιδιοκτήτες των κεφαλαίων, σε αναλογία με τη συμμετοχή τους στο κεφάλαιο. Οι συνεταιρισμοί μεταφέρουν τα πλεονάσματα διαχείρισης στα συνεργαζόμενα μέλη ως πρόσθετη αμοιβή των προσπαθειών τους, σε αναλογία με τη συμβολή τους στις δραστηριότητες και κατ επέκταση στη δημιουργία πλεονασμάτων διαχείρισης. Όταν ο συνεταιρισμός αποκτήσει κέρδη, με την έννοια των κερδών των εταιρειών κεφαλαίου, τότε αυτά δεν είναι απαραίτητο να παραχωρηθούν στα μέλη αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη του συνεταιρισμού ή την προσφορά κοινών υπηρεσιών (Παπαγεωργίου, 2004). Ως προς τη σημασία της δημοκρατικής λειτουργίας, ο συνεταιρισμός αποτελεί ένα σχολείο δημοκρατίας και αγωγής του πολίτη στους δημοκρατικούς θεσμούς. Στην περίπτωση της εταιρείας, σημαντική είναι η διαφορά μεταξύ πλειοψηφούντος μετόχου και υπολοίπων ή μεγάλων μετόχων και μικρών. Οι μεγαλομέτοχοι είναι και αυτοί που αποφασίζουν ενώ οι μικροί απλώς ακολουθούν τις οδηγίες τους. Η διαφορετική φορολογική μεταχείριση που χαρακτηρίζει τους συνεταιρισμούς εξηγείται από το γεγονός ότι οι συνεταιρισμοί συναλλάσσονται κατ εξοχήν με τα μέλη τους, έτσι προκύπτει σύμπτωση μεταξύ των ιδιοτήτων επιχειρηματία και πελάτη στα ίδια πρόσωπα. Δεν είναι εύλογο να υπάρχει φορολόγηση εισοδήματος των πλεονασμάτων διαχείρισης, σε επίπεδο νομικών προσώπων του συνεταιρισμού, αλλά μόνο σε περίπτωση επιστροφής των πλεονασμάτων στα μέλη. Μία πρακτική διαφορά μεταξύ των συνεταιρισμών και των επιχειρήσεων συνιστά ο χειρισμός των μετοχών των εταιρειών και των μεριδίων των συνεταιρισμών. Οι μετοχές είναι συνήθως μεταβιβάσιμες, ενώ οι μερίδες είναι προσωποπαγείς και δεν μπορούν να μεταβιβαστούν, εκτός αν υπάρχουν οι προβλεπόμενες από το νόμο προϋποθέσεις. Στον πίνακα 3.2 του παραρτήματος δίνεται μια συνοπτική παρουσίαση των βασικών διαφορών μεταξύ ενός συνεταιρισμού και μιας εταιρείας Α.Ε. 57

58 Όσον αφορά το μάνατζμεντ των αγροτικών συνεταιρισμών, η διαφορά τους από τις επιχειρήσεις είναι ότι οι ιδιοκτήτες του συνεταιρισμού είναι τα ίδια πρόσωπα που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του. Έτσι, παρατηρείται διαφορά στους ρόλους των μελών και των διοικήσεων ενός συνεταιρισμού. Όπως στις ανώνυμες εταιρείες, έτσι και στους συνεταιρισμούς διακρίνουμε τρία επίπεδα εξουσίας: Η γενική συνέλευση Το διοικητικό συμβούλιο Ο γενικός διευθυντής (ή μάνατζερ) Για να εξασφαλιστεί η ομαλή λειτουργία των συνεταιρισμών θα πρέπει τα όργανα εξουσίας του να έχουν όσο το δυνατόν πιο συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Οι σχέσεις μεταξύ των μελών ενός συνεταιρισμού χαρακτηρίζονται από ισοτιμία σε αντίθεση με τις ανώνυμες εταιρείες στις οποίες συνήθως ένας εταίρος ή μικρός αριθμός εταίρων έχουν ρυθμιστικό ρόλο. Από πρώτης όψεως οι συνεταιρισμοί δε διαφέρουν από τις άλλες μορφές επιχειρήσεων καθώς ο συνεταιρισμός οφείλει να έχει μηχανισμούς ανάλογους με αυτούς των επιχειρήσεων αν θέλει να καταφέρει να είναι ανταγωνιστικός και να επιβιώσει στην αγορά. Η διαφορά τους είναι ότι ο συνεταιρισμός ανήκει και διοικείται από τα μέλη του, από τα άτομα δηλαδή που χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν το μάνατζμεντ των συνεταιρισμών από αυτό των επιχειρήσεων κεφαλαίου είναι (Παπαγεωργίου, 2004): Οι στόχοι του συνεταιρισμού: Ο βασικότερος στόχος των επιχειρήσεων κεφαλαίου είναι η μεγιστοποίηση των κερδών ώστε να αποτελούν την καλύτερη δυνατή αμοιβή κεφαλαίου. Οι συνεταιρισμοί όμως, στοχεύουν στη μεγιστοποίηση των ωφελημάτων των μελών τους, είτε αυτά χαρακτηρίζονται ως ποσοτικά είτε ως ποιοτικά μεγέθη. Οι διαφορετικές προσωπικές σχέσεις: Σε ένα συνεταιρισμό οι πελάτες και οι ιδιοκτήτες είναι τα ίδια πρόσωπα. Αυτό συνεπάγεται ότι η σχέση που έχουν τα μέλη με το συνεταιρισμό δεν είναι ίδιες με αυτές του πελάτη με την ιδιωτική επιχείρηση. Η αυξημένη διαφάνεια: Ο συνεταιρισμός οφείλει προς τα μέλη του να χαρακτηρίζεται από αυξημένη διαφάνεια. Ως νομικό πρόσωπο, ο συνεταιρισμός δεν μπορεί να παραβεί τους 58

59 κανονισμούς διότι αυτό θα σήμαινε εξαπάτηση των μελών του από τους ιδιοκτήτες, πράγμα που δεν μπορεί να συμβεί καθώς ιδιοκτήτες και πελάτες είναι τα ίδια πρόσωπα. Οι εσωτερικές διαφωνίες: Οι σχέσεις μεταξύ των μελών ενός συνεταιρισμού χαρακτηρίζονται από συχνές διαφωνίες στη διοίκηση και αυτό συμβαίνει εξαιτίας της ποικιλομορφίας των δραστηριοτήτων και των συμφερόντων των μελών. Εδώ γίνεται αναγκαία η παρέμβαση του μάνατζερ για τη γρήγορη και ορθή επίλυση των θεμάτων. Ο αυξημένος ρόλος της διοίκησης στο σχεδιασμό: Αποτέλεσμα των διαφορετικών στόχων των συνεταιρισμών αλλά και των άλλων διαφορών που προαναφέρθηκαν είναι ότι η αιρετή διοίκηση του συνεταιρισμού έχει πιο ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη του στρατηγικού σχεδιασμού των δραστηριοτήτων, σε σχέση με τις εταιρείες κεφαλαίου. Το διοικητικό συμβούλιο ενός συνεταιρισμού εκφράζεται μέσω συλλογικών αποφάσεων και όχι μέσω των επιμέρους μελών του ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΕΑΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ Η ΕΑΣ Γιαννιτσών ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1928 και εδρεύει στην περιοχή της Πέλλας. Αριθμεί στο ενεργητικό της 87 μέλη πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς με φυσικά πρόσωπα. Οι λειτουργίες της είναι η συγκέντρωση, η μεταποίηση, η επεξεργασία και η προώθηση των αγροτικών προϊόντων σε Ελλάδα και εξωτερικό. Τα προϊόντα στα οποία δραστηριοποιείται είναι το βαμβάκι, τα ροδάκινα, τα δημητριακά, οι ζωοτροφές και διάφορα φρέσκα φρούτα. Η ΕΑΣ Γιαννιτσών κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στις Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις της Ελλάδος. 59

60 Εικόνα 3.1: Λογότυπο ΕΑΣ Γιαννιτσών Πηγή: Ιστοσελίδα ΕΑΣ Γιαννιτσών ΕΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ Η ΕΑΣ Γρεβενών ιδρύθηκε το 1933 και αριθμεί σήμερα 89 μέλη πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς με 2500 φυσικά πρόσωπα. Απασχολεί 27 άτομα προσωπικό και σκοπός της είναι η ενίσχυση, η διερεύνηση και ο συντονισμός των δραστηριοτήτων των πρωτοβάθμιων αγροτικών συνεταιρισμών μελών της. Οι δραστηριότητες με τις οποίες ασχολείται είναι η συγκέντρωση δημητριακών, η συγκέντρωση και επεξεργασία γάλακτος, η πώληση γεωργικών εφοδίων και η παροχή διαφόρων υπηρεσιών προς τα μέλη της ΕΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ Η ΕΑΣ Λακωνίας συστάθηκε το έτος 1940 και εδρεύει στην Σπάρτη Λακωνίας. Μέλη της είναι 77 πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί με φυσικά πρόσωπα παραγωγούς. Απασχολεί στις διάφορες δραστηριότητές της 34 άτομα προσωπικό. Οι δραστηριότητες αυτές είναι η τυποποίηση, η εμπορία και η διακίνηση των προϊόντων της ελιάς. Επίσης, ασχολείται με μια σειρά άλλων υπηρεσιών και εμπορικών εργασιών όπως η διάθεση έτοιμων προϊόντων και γεωργικών εφοδίων αλλά και υπηρεσιών προς τα μέλη της και προς τρίτους. Εικόνα 3.2: Λογότυπο ΕΑΣ Λακωνίας Πηγή: Ιστοσελίδα ΕΑΣ Λακωνίας 60

61 ΕΑΣ ΛΑΜΙΑΣ Η ΕΑΣ Λαμίας συστάθηκε το 1925 και η έδρα της βρίσκεται στην πόλη της Λαμίας. Αποτελείται από 146 πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς και στο προσωπικό της διαθέτει 110 περίπου υπαλλήλους που συμμετέχουν στις διάφορες δραστηριότητές της. Συγκεκριμένα, οι δραστηριότητές με τις οποίες ασχολείται η ΕΑΣ είναι η συγκέντρωση δημητριακών αλλά και η συγκέντρωση και επεξεργασία βάμβακος και γάλακτος. Εικόνα 3.3: Λογότυπο ΕΑΣ Λαμίας Πηγή: Ιστοσελίδα ΕΑΣ Λαμίας ΕΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Η ΕΑΣ Χαλκιδικής ιδρύθηκε το 1958 και η έδρα της βρίσκεται 60 χλμ έξω από τη Θεσσαλονίκη, στα Νέα Μουδανιά Χαλκιδικής. Συγκροτείται από 59 πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς μέλη με 7500 παραγωγούς και απασχολεί στο προσωπικό της 35 άτομα. Η ΕΑΣ ασχολείται με το εμπόριο διαφόρων προϊόντων όπως ελιές, ελαιόλαδο και δημητριακά. Εικόνα 3.4: Λογότυπο ΕΑΣ Χαλκιδικής Πηγή: Ιστοσελίδα ΕΑΣ Χαλκιδικής ΕΑΣ ΚΙΛΚΙΣ Η ΕΑΣ Κιλκίς ιδρύθηκε το Έχει την έδρα της στη περιοχή του Κιλκίς και αποτελείται από 67 πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς. Το προσωπικό της συγκροτείται από 48 υπαλλήλους και τα προϊόντα που εμπορεύεται είναι τα δημητριακά, ο καπνός, το βαμβάκι, οι ζωοτροφές, το αλεύρι, το ψωμί, τα λιπάσματα και τα αγροχημικά προϊόντα. Μετά το 2012 η ΕΑΣ 61

62 Κιλκίς βάσει του νέου νόμου περί τροποποίησης των ΕΑΣ έχει μετατραπεί σε Αγροτική Συνεταιριστική Οργάνωση. Εικόνα 3.5: Λογότυπο ΕΑΣ Κιλκίς Πηγή: Ιστοσελίδα ΠΑΣΕΓΕΣ ΕΑΣ ΣΕΡΡΩΝ Η ΕΑΣ Σερρών ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1923 και η έδρα της βρίσκεται στην περιοχή των Σερρών. Στο ενεργητικό της υπάρχουν 195 πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί μέλη της. Η ΕΑΣ δραστηριοποιείται σε διάφορα προϊόντα όπως ρύζι, γεωργικά εφόδια, βαμβάκι, σπόροι, χοιρίδια και ζωοτροφές. Επίσης, ασχολείται με την παροχή ασφαλιστικών υπηρεσιών και υπηρεσιών παροχής συμβουλών. Ο αριθμός του προσωπικού που απασχολεί είναι 57 άτομα ΕΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ Η ΕΑΣ Ροδόπης ιδρύθηκε το 1928 και εδρεύει στην πόλη της Κομοτηνής. Στη δύναμη της ανήκουν 88 πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί μέλη της με συνολικά 8000 φυσικά πρόσωπα παραγωγούς. Το προσωπικό της ΕΑΣ συγκροτείται από 300 άτομα τα οποία απασχολούνται στις διάφορες δραστηριότητές της. Εικόνα 3.6: Λογότυπο ΕΑΣ Ροδόπης Πηγή: Ιστοσελίδα ΠΑΣΕΓΕΣ 62

63 ΕΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ Η ΕΑΣ Ιωαννίνων εδρεύει στην περιοχή των Ιωαννίνων. Ξεκίνησε να λειτουργεί το 1928 όπου και συγκροτήθηκε από την ένωση 124 ΕΑΣ της γύρω περιοχής. Το προσωπικό το οποίο απασχολεί η ΕΑΣ είναι 8 άτομα. Με τον νέο νόμο περί συνεταιρισμών η ΕΑΣ μετατράπηκε το 2012 σε πρωτοβάθμιο αγροτικό συνεταιρισμό και μόλις οι 24 ΕΑΣ ακολούθησαν στην νέα αλλαγή της ΕΑΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ Η ΕΑΣ Τρικάλων ιδρύθηκε το 1930 και έχει την έδρα της στην πόλη των Τρικάλων. Συγκροτείται από 85 πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς με συνολικά φυσικά πρόσωπα. Ο αριθμός του προσωπικού το οποίο απασχολεί είναι περίπου 210 άτομα. Η ΕΑΣ εξυπηρετεί με υπευθυνότητα και συνέπεια τους παραγωγούς της περιοχής, καθώς μεταποιεί και προσφέρει ποιοτικά και ανταγωνιστικά προϊόντα σε όλη τη χώρα ΕΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ Η ΕΑΣ Καρδίτσας ιδρύθηκε το 1928 στην επαρχία της Καρδίτσας και σήμερα αποτελείται από 164 αγροτικούς συνεταιρισμούς της περιοχής. Απασχολεί 22 μόνιμους και 45 εποχικούς υπαλλήλους και οι δραστηριότητες της αφορούν κυρίως την παραγωγή κρασιού και τσίπουρου, απορροφώντας το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής των αμπελοκαλλιεργητών της περιοχής ΕΑΣ ΔΡΑΜΑΣ Η ΕΑΣ Δράμας συστάθηκε το 1924 και διατηρεί την έδρα της στην πόλη της Δράμας. Μέλη της είναι 164 πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί με 9101 παραγωγούς. Η ΕΑΣ απασχολεί κατά μέσο όρο 35 περίπου υπαλλήλους κάθε χρόνο. Συγκεντρώνει και εμπορεύεται δημητριακά, φουντούκια, πατάτες, λιπάσματα, φάρμακα, σπόρους, τρόφιμα, ανταλλακτικά και γεωργικά εργαλεία. Επίσης, η ΕΑΣ παρέχει υπηρεσίες προς τρίτους (ασφάλειες, επιδοτήσεις, ΦΠΑ αγροτών κ.ά.). Διαθέτει ακόμη, μεταποιητικές μονάδες επεξεργασίας, συντήρησης και τυποποίησης αγροτικών προϊόντων. 63

64 ΕΑΣ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ Η ΕΑΣ Μυλοπόταμου ιδρύθηκε το 1941 και βρίσκεται στη περιοχή της επαρχίας Μυλοπόταμου, ανάμεσα στο Ηράκλειο και το Ρέθυμνο. Συγκροτείται από 38 πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς με 7500 φυσικά πρόσωπα και διαθέτει 40 άτομα στο προσωπικό της. Αποτελεί μια από τις δυναμικότερες Ενώσεις της Ελλάδος και διαθέτει μια πληθώρα δραστηριοτήτων στον τομέα του ελαιολάδου, του γάλακτος και των γεωργικών εφοδίων. Εικόνα 3.7: Λογότυπο ΕΑΣ Μυλοπόταμου Πηγή: Ιστοσελίδα ΕΑΣ Μυλοπόταμου ΕΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Η ΕΑΣ Αργολίδας ξεκίνησε τη λειτουργία της το Στο ενεργητικό της περιλαμβάνει 32 πρωτοβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς μέλη με 500 φυσικά πρόσωπα. Ο αριθμός των ατόμων που ανήκουν στο προσωπικό της είναι περίπου 90 άτομα. Οι δραστηριότητες της διαχωρίζονται σε δύο γενικές κατηγορίες: α) στη παροχή υπηρεσιών και β) στη συσκευασία και μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων (ελαιόλαδο, εσπεριδοειδή, βερίκοκα κ.ά.). Εικόνα 3.8: Λογότυπο ΕΑΣ Αργολίδας Πηγή: Ιστοσελίδα ΕΑΣ Αργολίδας 64

65 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΗΣ ΣΤΑΦΙΔΑΣ (ΣΚΟΣ) ΑΣΕ Η ΣΚΟΣ ΑΣΕ είναι μια συνεταιριστική επιχείρηση η οποία ιδρύθηκε το 1998 και εδρεύει στην περιοχή της Κορίνθου. Το προσωπικό της αποτελείται από 20 άτομα τα οποία συμμετέχουν στις διάφορες δραστηριότητές της. Μέτοχοι της είναι οι δευτεροβάθμιες συνεταιριστικές ενώσεις της περιοχής από τις οποίες παράγεται η μαύρη κορινθιακή σταφίδα. Με την ίδρυσή της η εταιρεία υποκατέστησε τον ΑΣΟ, του οποίου θεωρείται και καθολικός διάδοχος. Μέλη της, στα οποία μεταβιβάστηκε και το 80% της περιουσίας της, είναι παρακάτω 10 ΕΑΣ: Αιγίου, Αμαλιάδας, Ζακύνθου, Ηλείας Ολυμπίας, Κεφαλληνίας, Κιάτου, Μεσσηνίας, Νεμέας, Ξυλόκαστρου και Πατρών. Εικόνα 3.9: Λογότυπο της Σ.ΚΟ.Σ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα Συνεταιριστικής Κορινθιακής Σταφίδας ΑΣΕ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΠΝΟΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΣΕΚΑΠ) ΑΕ Η ΣΕΚΑΠ ΑΕ δημιουργήθηκε το 1975 και η έδρα της βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα έξω από την πόλη της Ξάνθης. Αρχικός σκοπός για την ίδρυση της ήταν η στήριξη του εισοδήματος των Ελλήνων καπνοπαραγωγών. Στη συνέχεια της πορείας της κατάφερε να αναπτύξει τη λειτουργία της και να βρίσκεται σήμερα στην 2 η θέση των μεγαλύτερων καπνοπαραγωγών της χώρας. Η ΣΕΚΑΠ αποτελεί 65

66 τη μοναδική συνεταιριστική, ως προς τη μετοχική της σύνθεση, ελληνική καπνοβιομηχανία και διαθέτει μια συνεχώς αναπτυσσόμενη διεθνή πορεία στον τομέα της καπνοβιομηχανίας. Στο ανθρώπινο δυναμικό της ανήκουν 417 άτομα, εκ των οποίων τα 157 απασχολούνται στην παραγωγή. Εικόνα 3.10: Λογότυπο της ΣΕΚΑΠ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα Συνεταιριστικής Καπνοβιομηχανίας Ελλάδος ΑΕ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΣΤΑΦΙΔΑ (ΚΟΣΥΣ) ΑΣΕ Η ΚΟΣΥΣ Κορινθιακή Συνεταιριστική Σταφίδας ΑΣΕ εδρεύει στη περιοχή Μούλκι του Κιάτου Κορινθίας και είναι μια συνεταιριστική επιχείρηση τεσσάρων ΕΑΣ (Ξυλοκάστρου, Κιάτου, Νεμέας, Κορίνθου). Οι παραγωγικές και μεταποιητικές δραστηριότητες με τις οποίες ασχολείται αφορούν την κορινθιακή σταφίδα ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΕΩΣ Ν. ΡΕΘΥΜΝΗΣ (ΑΣΕΑΡ) ΑΕ Η ΑΣΕΑΡ ιδρύθηκε το 1981 με μετόχους την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, την ΕΑΣ Ρεθύμνης και την ΕΑΣ Μυλοπόταμου, με σκοπό τη στήριξη της πρωτογενούς παραγωγής της 66

67 ευρύτερης παραγωγής της Κρήτης, δηλαδή την κτηνοτροφία μέσω της παραγωγής ζωοτροφών, το χαρούπι και τα ελαιοκομικά προϊόντα. Σήμερα, η μετοχική της σύνθεση έχει ως εξής: το 86% ανήκει στην ΕΑΣ Ρεθύμνης και το υπόλοιπο 14% στην ΕΑΣ Μυλοπόταμου. Η έδρα της επιχείρησης βρίσκεται στην περιοχή Τρία Μοναστήρια Ρεθύμνου. Εικόνα 3.11: Λογότυπο της ΑΣΕΑΡ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα Αγροτικής Συνεταιριστικής Εταιρείας Αναπτύξεως Ν. Ρεθύμνης ΑΕ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΕ Η ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΕ είναι μια συνεταιριστική επιχείρηση η οποία ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1959 και εδρεύει στην Αθήνα. Αποτελείται από 58 ΕΑΣ με φυσικά πρόσωπα, ποσοστό που ισοδυναμεί στο 95% του συνόλου των ελαιοπαραγωγών της Ελλάδος. Η ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ ΑΕ απασχολεί 12 άτομα στο προσωπικό της πρωταρχικός σκοπός της είναι η αξιοποίηση του ελληνικού ελαιολάδου σε εθνικό και διεθνή επίπεδο. Εικόνα 3.12: Λογότυπο της ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα Ελαιουργικής ΑΕ 67

68 ΚΑΪΡ ΑΕ Η ΚΑΪΡ ΑΕ είναι μια συνεταιριστική επιχείρηση η οποία ιδρύθηκε το 1928 από έναν όμιλο Ιταλών επενδυτών και παραμένει μέχρι και σήμερα, ένα από τα μεγαλύτερα Οινοποιεία της Ελλάδος. Δραστηριοποιείται στην παραγωγή και εμπορία υψηλής ποιότητας ροδιακών οίνων. Η έδρα της βρίσκεται στο 2 ο χλμ Λεωφόρου Ρόδου Λίνδου. Κύριος μέτοχος της ΣΕ είναι η ΕΑΣ Δωδεκανήσου με ποσοστό 96,5% ενώ το υπόλοιπο 3,5% ανήκει στο δημόσιο. Η ΚΑΪΡ ΑΕ απασχολεί 44 άτομα προσωπικό ΑΛ.Μ.ΜΕ ΑΕ Εικόνα 3.13: Λογότυπο της ΚΑΪΡ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα της Καϊρ ΑΕ Ιδρύθηκε το 1996 ως Κοινοπραξία τριών Αγροτικών Συνεταιρισμών: ΑΣ Νέος Αλιάκμον, ΑΣ Μέσης, ΑΣ Μελικής. Το 2012 με την αλλαγή της νομοθεσίας περί συνεταιρισμών /ΚΑΣΟ (Ν. 4015/2011) έχει καταχωρηθεί στο Μητρώο αλλάζοντας το διακριτικό τίτλο της σε Α.Ε.Σ. Α.Λ.Μ.ΜΕ ΑΕ, κρατώντας τα υπόλοιπα στοιχεία ίδια. Η έδρα της βρίσκεται στο Ν. Ημαθίας στη Κ. Μακεδονία. Ο αριθμός των φυσικών προσώπων της ΣΕ είναι 2000 ενώ το προσωπικό που απασχολεί φτάνει τους 250 υπαλλήλους. Η Α.Λ.Μ.ΜΕ τα τελευταία χρόνια εξάγει σε 46 χώρες με 300 πελάτες. Εικόνα 3.14: Λογότυπο της ΑΛ.Μ.ΜΕ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα της ΑΛΜΜΕ ΑΕ 68

69 ΑΒΕΑ «ΑΝΑΤΟΛΗ» ΑΕ Η ΑΒΕΑ ΑΝΑΤΟΛΗ ΑΕ είναι μια συνεταιριστική επιχείρηση η οποία ιδρύθηκε το 1998 και η έδρα της βρίσκεται στο Νομό των Χανίων. Απασχολεί 28 άτομα προσωπικό και παρέχει μια μεγάλη γκάμα προϊόντων που εκτείνεται από τυποποιημένο παρθένο ελαιόλαδο μέχρι και προϊόντα ελαιολάδου(σαπούνι, πυρηνέλαιο κ.ά.). Το 95,30% των μετοχών της ανήκει σε δευτεροβάθμιους αγροτικούς συνεταιρισμούς (18 ΕΑΣ) ενώ μόλις το υπόλοιπο 4,64% σε ιδιώτες (38 φυσικά πρόσωπα). Εικόνα 3.15: Λογότυπο της ΑΒΕΑ «ΑΝΑΤΟΛΗ» ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα ΑΒΕΑ «ΑΝΑΤΟΛΗ» ΑΕ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΚΑΠΝΟΠΑΡΑΓΩΓΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (ΣΕΚΕ) ΑΕ Η εταιρεία ιδρύθηκε το 1947 και αποτελεί μια από τις πιο αναγνωρίσιμες καπνοβιομηχανίες διεθνώς. Απασχολεί 600 άτομα προσωπικό και κύρια δραστηριότητά της είναι η αγορά, επεξεργασία και πώληση καπνών ελληνικής προέλευσης. Η ΣΕΚΕ ΑΕ αποτελεί μια καθαρά συνεταιριστική οργάνωση με αποκλειστικούς μετόχους τις ΕΑΣ των πιο σημαντικών καπνοπαραγωγικών περιφερειών της χώρας. Εικόνα 3.16: Οι εγκαταστάσεις της ΣΕΚΕ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα της Συνεταιριστικής Ένωσης Καπνοπαραγωγών Ελλάδος ΑΕ 69

70 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΑ ΕΚΚΟΚΚΙΣΤΗΡΙΑ ΕΒΡΟΥ ΑΕ Τα Συνεταιριστικά Εκκοκκιστήρια Έβρου αποτελούν μια συνεταιριστική επιχείρηση η οποία δραστηριοποιείται με την εκκόκκιση βαμβακιού και την πώλησή του. Η έδρα της βρίσκεται στο Σουφλί Έβρου. Απασχολεί 6 μόνιμους υπαλλήλους και 30 εποχικούς. Το έτος ίδρυσης της είναι το 1993 όπου δημιουργήθηκε από την ένωση των 3 ΕΑΣ της περιοχής: ΕΑΣ Έβρου, ΕΑΣ Διδυμότειχου και ΕΑΣ Ορεστιάδας MEDITERRA AE Ιδρύθηκε το 2002 από την ΕΑΣ Μαστιχοπαραγωγών Χίου και απασχολεί κατά μέσο όρο 30 άτομα προσωπικό το χρόνο. Η έδρα της βρίσκεται στη θέση Σελέπερος, στη Καλλιμασία του Δήμου Ιωνίας του Νομού Χίου. μέτοχοι της είναι η ΕΑΣ Χιου (60%), Zaitech Fynd Α.Κ.Ε.Σ (33,40%), Platona Enterprises Limited (6,60%). Η εταιρεία δραστηριοποιείται στο εμπόριο μαστίχας και προϊόντων της, στη συσκευασία, στη παραγωγή και εμπορία αγροτικών προϊόντων αλλά και στη διοργάνωση δράσεων προβολής και προώθησης ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΓΑΛΑΚΤΟΣ «ΔΩΔΩΝΗ» ΑΕ Ιδρύθηκε το 1963 από την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος και τις έξι ΕΑΣ της Ηπείρου. Τα φυσικά πρόσωπα από τα οποία συγκροτείται είναι 7000 παραγωγοί κτηνοτρόφοι. Αποκλειστική δραστηριότητα της ΣΕ είναι η αγορά και επεξεργασία γάλακτος για τη παραγωγή και εμπορία γαλακτοκομικών προϊόντων. Το προσωπικό που απασχολείται στην επιχείρηση είναι 150 μόνιμοι και 250 εποχικοί υπάλληλοι. Σήμερα, οι μέτοχοι της «ΔΩΔΩΝΗΣ ΑΕ» είναι: ΕΑΣ Ιωαννίνων (24,78%), ΕΑΣ Άρτας Φιλιπιάδας (0,55%), ΕΑΣ Πωγωνίου (2,90%), ΕΑΣ Πρεβέζης (2,40%), ΕΑΣ Θεσπρωτίας (1,60%) και Todyro Ltd (67,77%). 70

71 Εικόνα 3.17: Λογότυπο της ΔΩΔΩΝΗ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα της ΔΩΔΩΝΗ ΑΕ Α.Π.Σ.Ι «Η ΠΙΝΔΟΣ» ΑΕ Ο Αγροτικός Πτηνοτροφικός Συνεταιρισμός Ιωαννίνων «Η ΠΙΝΔΟΣ» ΑΕ ιδρύθηκε το 1958 και το συνεταιριστικό του κεφάλαιο ανήκει εξ ολοκλήρου σε παραγωγούς πτηνοτρόφους. Τα φυσικά πρόσωπα από τα οποία συγκροτείται είναι 500 ενώ το προσωπικό που απασχολεί αγγίζει τα 850 άτομα. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι τόσο της περιοχής των Ιωαννίνων όπου και εδρεύει, όσο και των τοπικών κοινωνιών στις οποίες δραστηριοποιείται ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΝΟΠΟΙΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ ΖΟΙΝΟΣ «ΖΙΤΣΑ» ΑΕ Η «Ζοίνος» ΑΕ είναι μια συνεταιριστική επιχείρηση η οποία ιδρύθηκε το 1973 και εδρεύει στην περιοχή Ζίτσα των Ιωαννίνων. Η εταιρεία δραστηριοποιείται στην παραγωγή κρασιών από διάφορες ποικιλίες σταφυλιών. Σκοπός της είναι μέσα από το πνεύμα συνεταιριστικής υπευθυνότητας να διατηρήσει σε ικανοποιητικά επίπεδα το εισόδημα των παραγωγών της. Εικόνα 3.18: Λογότυπο της ΖΟΙΝΟΣ ΑΕ Πηγή: Ιστοσελίδα της Συνεταιριστικής Οινοποιίας Ηπείρου ΖΟΙΝΟΣ ΑΕ 71

72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ: ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Από τους θεωρητικούς του συνεργατισμού πολλοί απέφυγαν να διατυπώσουν οποιοδήποτε ορισμό, αναγνωρίζοντας ότι κανένας ορισμός δεν είναι απαλλαγμένος από αδυναμίες. Άλλοι πάλι έδωσαν ορισμούς χωρίς όμως, να συμφωνήσουν μεταξύ τους. Γι αυτό υπάρχει ποικιλία ορισμών. Στους ορισμούς αυτούς δεν υπάρχουν ουσιαστικές διαφορές, καθένας, όμως, προβάλει ή τονίζει ένα ή περισσότερα από τα χαρακτηριστικά του συνεταιρισμού (Παπαγεωργίου, 2004; Καμενίδης, 2001). Σύμφωνα με τον ορισμό που υιοθετήθηκε από τη Διεθνή Συνεταιριστική Ένωση (ICA) στο παγκόσμιο συνέδριο, που οργάνωσε στο Μάντσεστερ το 1995, ως συνεταιρισμός ορίζεται «κάθε αυτόνομη και εθελοντική ομάδα προσώπων με σκοπό την ικανοποίηση κοινών τους οικονομικών, κοινωνικών και πολιτιστικών αναγκών και προσδοκιών μέσω μιας κοινής ιδιόκτητης και με δημοκρατικό τρόπο διοικούμενης επιχείρησης». Ο πρώτος νόμος περί Συνεταιρισμών (Νόμος 602/1915) ορίζει ότι: «Ο Συνεταιρισμός είναι εταιρία η οποία έχει κεφάλαιο μεταβλητό, αποτελείται από συνεταίρους των οποίων ο αριθμός είναι επίσης μεταβλητός και επιδιώκει με τη συνεργασία των συνεταίρων την προαγωγή της ιδιωτικής οικονομίας καθενός από αυτούς» (Παπαγεωργίου, 2004). Ο συνεταιρισμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια ιδιόμορφη μορφή οικονομικής επιχείρησης στο οποίο έχουν προστεθεί γονίδια κοινωνικής ευαισθησίας. Αναπτύσσοντας την οικονομική δραστηριότητα του στην ελεύθερη αγορά, ο συνεταιρισμός είναι υποχρεωμένος για να επιβιώσει και να συντελέσει στην ανάπτυξη της υπαίθρου να έχει τουλάχιστον επιχειρηματική αποτελεσματικότητα σε σχέση με τους ανταγωνιστές του (Friijs et al 2002; Jaaskelainen, 2000). Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αντανακλούν την ευρύτερη πορεία μιας κοινωνίας. Τα μέλη και καθοδηγητές ενός συνεταιρισμού δεν μπορούν να αντιληφθούν έναν συνεταιρισμό εάν δεν αντιληφθούν την ευρύτερη οικονομία και κοινωνία της οποίας ο συνεταιρισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι (Merret and Walzer, 2004). Ανέκαθεν αποτελούσαν αναπτυξιακά κύτταρα στην ύπαιθρο, με σημαντική οικονομική και κοινωνική συμβολή στο ατομικό επίπεδο των μελών αλλά και στο τοπικό επίπεδο. Πέρα από την συνεισφορά τους στη διακίνηση των προϊόντων, συμβάλλουν στην αξιοποίηση των τοπικών πόρων, στην αποτροπή μονοπωλιακών πρακτικών προς 72

73 όφελος του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου, στη διατήρηση και προβολή της πολιτισμικής κληρονομιάς, στηρίζουν τον κοινωνικό ιστό της τοπικής κοινωνίας και καλλιεργούν συνθήκες συγκράτησης του πληθυσμού στις εστίες του (Sergaki and Nastis, 2011; Γιδαράκου, 2006). Οι Συνεταιρισμοί υπόκειται σε συγκεκριμένους κανόνες λειτουργίας που ως χαρακτηριστικό έχουν το συνδυασμό της οικονομικής αποτελεσματικότητας με την κοινωνική ευαισθησία (Σεργάκη, 2004). Κύριος στόχος των συνεταιρισμών είναι η προώθηση των συμφερόντων των μελών τους, δηλαδή η αύξηση του εισοδήματος των μελών, η δυνατότητα μείωσης του κόστους παραγωγής, η μείωση δαπανών που αφορούν το κόστος συναλλαγών, καθώς και η καλύτερη ροή πληροφοριών σχετικά με θέματα εμπορίας των προϊόντων τους (Szabo, 2006). Για να χαρακτηριστεί μια οικονομική μονάδα ως συνεταιρισμός θα πρέπει να λειτουργήσει με βάση τις Συνεταιριστικές Αρχές και Αξίες. Οι έννοιες των Συνεταιριστικών Αρχών και Αξιών μπορούν να κατανοηθούν στα πλαίσια της οικονομικής θεωρίας σαν μηχανισμοί μείωσης του κόστους συναλλαγής των μελών. Υποστηρίζουν τον ιδιόμορφο χαρακτήρα των συνεταιρισμών και δίνουν έμφαση στην συμμετοχή των μελών και στο συνολικό τους όφελος. Για να χαρακτηρισθεί μια οικονομική μονάδα ως συνεταιρισμός θα πρέπει να λειτουργεί με βάση τις συνεταιριστικές αρχές (Καμενίδης, 2001; Fregidou, 2000). Υπάρχουν δύο τύποι αρχών: οι επιχειρηματικές και οι κοινωνικές αρχές. Οι επιχειρηματικές δηλώνουν πως οι σχέσεις μεταξύ του συνεταιρισμού και των μελών θα πρέπει να σχεδιαστούν ώστε να μειωθεί το κόστος συναλλαγής για τα μέλη. Οι κοινωνικές αρχές ασχολούνται με το πώς θα πρέπει να σχεδιαστούν οι σχέσεις μεταξύ των μελών (Nilsson, 1997). Οι έννοιες των συνεταιριστικών αρχών και αξιών μπορούν να κατανοηθούν στα πλαίσια της οικονομικής θεωρίας σαν μηχανισμοί μείωσης του κόστους συναλλαγής των μελών. Υποστηρίζουν τον ιδιόμορφο χαρακτήρα των συνεταιρισμών και δίνουν έμφαση στη συμμετοχή των μελών και στο συνολικό τους όφελος (Fregidou, 2000). Η αποδοτικότητα και η οικονομική διερεύνηση των Αγροτικών Συνεταιρισμών, έχει μελετηθεί εκτεταμένα στη ξένη βιβλιογραφία, υστερεί όμως σημαντικά στην ελληνική βιβλιογραφία καθώς λίγοι ήταν αυτοί που ασχολήθηκαν ουσιαστικά με αυτό το αντικείμενο. Σε επίπεδο συνεταιρισμών, ως αποδοτικότητα ορίζεται η ικανότητά τους να αποφέρουν τα μέγιστα οφέλη στα μέλη τους ανεξάρτητα από τις πιθανές συνέπειες, είτε αυτές είναι θετικές είτε αρνητικές, για το σύνολο της κοινωνίας. Έτσι, η αποτελεσματικότητα της συνεταιριστικής πίεσης σε 73

74 πολιτικό επίπεδο εξετάζεται με βάση τα οφέλη που αυτή παρέχει στα μέλη και όχι από το αντίκτυπο της στην ευρύτερη κοινωνία (Fulton, 2001 στο Κοντογεώργιος, 2008). Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τον Παπαγεωργίου (2004), έγινε μελέτη 98 Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών, ανάλογα με τον αριθμό των δραστηριοτήτων τους, και συμπεράθηκε ότι οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών που ασχολούνται με ποικίλες δραστηριότητες είναι οικονομικά πιο εύρωστες από εκείνες που ασχολούνται με λίγες δραστηριότητες. Πίνακας 4.1: Σχέση μεταξύ ποικιλίας δραστηριοτήτων και πωλήσεων των ΕΑΣ Ποικιλία ΜΟ κύκλου ΜΟ πωλήσεων ΜΟ ΜΟ δραστηριοτήτων εργασιών ( ) εμπορευμάτων πωλήσεων πωλήσεων ( ) υπηρεσιών( ) προϊόντων ( ) Πηγή: Ηλεκτρονική πηγή ΠΑΣΕΓΕΣ ( στο Παπαγεωργίου, 2004 Η Σεργάκη (2004), σε έρευνα της συγκρίνει τις ΕΑΣ όλων των Περιφερειών της Ελλάδος, ως προς τον κύκλο εργασιών τους, συναρτήσει του αριθμού τους. Διαπίστωσε ότι οι ΕΑΣ των Νησιών του Αιγαίου είναι οι λιγότερο αποδοτικές ενώ της Θεσσαλίας οι περισσότερο αποδοτικές. Βέβαια, επισημαίνεται ότι οι μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των Νησιών του Αιγαίου είναι αυτές που οδήγησαν στον κατακερματισμό τους. Το χαμηλό ποσοστό αποδοτικότητας οφείλεται επίσης και στη μορφολογία του εδάφους αλλά και στην ενασχόληση της πλειοψηφίας των κατοίκων με τον τουρισμό. Από την άλλη, η μορφολογία της Θεσσαλίας και η αποκλειστική ενασχόληση μεγάλου ποσοστού των κατοίκων με τη γεωργία, ανάγκασαν την περιοχή να εξελιχθεί περισσότερο. Στην ίδια έρευνα η Σεργάκη (2004), σε έρευνα που πραγματοποίησε για τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών της Ελλάδος, για το χρονικό διάστημα , παρατήρησε ότι τα καθαρά κέρδη των ΕΑΣ για τα τελευταία χρόνια ήταν αρνητικά. Παράλληλα, παρατήρησε αύξηση στις πωλήσεις τους, μικρότερη βέβαια από αυτήν των Ιδιωτικών Επιχειρήσεων. 74

75 Οι Iliadis et all (2004), σε έρευνα τους σχετικά με τις ΕΑΣ της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης για τα έτη 1993 έως 2000 συμπεραίνουν ότι για το σύνολο των Ενώσεων η ετήσια καθαρή ρευστότητα είτε είναι αρνητική είτε τείνει να γίνει μηδενική. Σε έρευνά τους, οι Sergaki και Semos (2006) χρησιμοποίησαν οικονομικά δεδομένα για να συγκρίνουν την απόδοση των αγροτικών συνεταιρισμών με αυτή των ιδιωτικών επιχειρήσεων τροφίμων της Ελλάδος. Τα αποτελέσματα στα οποία κατέληξαν είναι ότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί λειτουργούν λιγότερο αποτελεσματικά σε σχέση με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Αυτό συμβαίνει διότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αντιμετωπίζουν υψηλότερα επίπεδα κόστους σε σχέση με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, συνεπώς αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη δυσκολία στην υιοθέτηση της στρατηγικής της διαφοροποίησης. Στην ίδια έρευνα, αναφέρεται ότι πολλοί συνεταιρισμοί εμφανίζουν αρνητικά ίδια κεφάλαια, χαμηλά κεφάλαια κίνησης και τα αποθέματά τους είτε δεν επαρκούν, είτε δεν αξιοποιούνται επαρκώς. Αναφέρουν επίσης, πως η τακτική των επιδοτήσεων που χρησιμοποιούσαν οι συνεταιρισμοί, συνήθως φέρνει αντίθετα αποτελέσματα, όπως είναι η αναποτελεσματικότητα και η αδράνεια (Sergaki & Semos, 2006). Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε, ότι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί της Ελλάδος θα πρέπει να επαναπροσδιορίσουν σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν. Η οικονομική βιωσιμότητα των Αγροτικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα πρέπει να ισχυροποιηθεί αυξάνοντας το κεφάλαιο και μέσω της διαφοροποίησης των δραστηριοτήτων τους, έτσι ώστε να αυξηθεί στο μέγιστο το οικονομικό τους όφελος (Patronis, 2002). Στον επιχειρηματικό τομέα όμως, εκτός από τους συνεταιρισμούς υπάρχουν και διαφόρων ειδών εταιρείες, οι οποίες ασχολούνται και αυτές με διάφορες οικονομικές δραστηριότητες, και αποτελούν τους βασικότερους ανταγωνιστές των συνεταιρισμών. Ολοένα και περισσότερο, οι συνεταιρισμοί υιοθετούν τις στρατηγικές των Ιδιωτικών Επιχειρήσεων (Lang and Stultz, 1994; Fulton, 1995; Parnell, 1995). Οι Συνεταιρισμοί μαζί με τις Ιδιωτικές Επιχειρήσεις αποτελούν τους ακρογωνιαίους λίθους επιχειρηματικής δραστηριότητας στο σύστημα της ελεύθερης ανταγωνιστικής οικονομίας. Οι κύριες διαφορές τους οφείλονται στις αρχές και αξίες τους. Η οικονομική θεμελίωση των Συνεταιρισμών βασίζεται στη νεοκλασική οικονομική θεωρία του τέλειου ανταγωνισμού και στη δυνατότητά τους να συμβάλλουν με την επιχειρηματική τους δραστηριότητα στην προσέγγιση 75

76 συνθηκών τέλειου ανταγωνισμού στις αγορές στις οποίες λειτουργούν (Σεργάκη, 2004; Κολλύρης, 1995). Οι Hind (1994) and Shrader et all (1985), καθόρισαν την επίδραση των συνεταιριστικών οργανώσεων στη λειτουργία της αγοράς και τις διαφορές μεταξύ Συνεταιρισμών και Ιδιωτικών Επιχειρήσεων, υιοθετώντας τις βασικές αρχές της βιομηχανικής οργάνωσης. Κατέληξαν λοιπόν στο συμπέρασμα, ότι στην Αμερική και στην Αγγλία υπάρχουν οργανωτικές διαφορές μεταξύ των Συνεταιρισμών και των Ιδιωτικών Επιχειρήσεων. Σε έρευνα που έκαναν οι Lerman and Parliament κατά το έτος 1990, σχετικά με την οικονομική λειτουργία των Ιδιωτικών Επιχειρήσεων και των Συνεταιρισμών με φρούτα, λαχανικά και γαλακτοκομικά προϊόντα στην Αμερική, συμπέραναν πως δεν υπάρχει καμία διαφορά ούτε στην οικονομική λειτουργία, αλλά ούτε και στον ρυθμό ανάπτυξής τους. Τέλος, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Συνεταιρισμοί έχουν αναγκαστεί να υιοθετήσουν τους ίδιους στόχους και τις ίδιες στρατηγικές με τις Ιδιωτικές Επιχειρήσεις. Σύμφωνα με τους Bijman and Ruben (2005), Reardon and Berdegue (2002) και τον Holloway (2000), οι ΕΑΣ για να μπορούν να ανταγωνιστούν τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις θα πρέπει να συσπειρωθούν και να ανασυγκροτήσουν τον τρόπο οργάνωσής τους ώστε να επιτύχουν οικονομίες κλίμακας. Επίσης, θα πρέπει να βελτιώσουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες και να αυξήσουν τη διαπραγματευτική τους δύναμη, αυξάνοντας τα περιθώρια κέρδους και περιορίζοντας το ύψος του κόστους τους. Οι Robelo et all (2008), σε έρευνα για τους Οινοποιητικούς Συνεταιρισμούς στην Πορτογαλία για το χρονικό διάστημα 1990 έως και 1998, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι συνεταιρισμοί που είχαν ικανούς διαχειριστές είχαν θετικά αποτελέσματα στους δείκτες κεφαλαιακής διάρθρωσης. Αντιθέτως, οι ατομικιστικές συμπεριφορές καθώς και η έλλειψη συνεταιριστικού πνεύματος από τα μέλη των συνεταιρισμών είχαν αρνητική επιρροή στους δείκτες. Οι Ananiadis et all το έτος 2003, σε έρευνα τους για την ανταγωνιστικότητα των συνεταιριστικών γαλακτοκομικών επιχειρήσεων, συγκρίνουν την κεφαλαιακή τους διάρθρωση με αυτή αντίστοιχων Ιδιωτικών Επιχειρήσεων για τα έτη 1990 έως Καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι οι Ιδιωτικές Επιχειρήσεις είναι σε καλύτερη θέση από τους συνεταιρισμούς και προτείνουν την αύξηση του ποσοστού των κερδών που κρατείται για επενδύσεις για τις συνεταιριστικές γαλακτοκομικές επιχειρήσεις. Επίσης, στην ίδια έρευνα, αναφέρουν πως είναι σημαντικά 76

77 αποτελεσματική η εκμετάλλευση των κερδών αλλά εξίσου σημαντική είναι και η επίτευξη θετικών οικονομιών μεγέθους. Σε έρευνα τους για τις ΕΑΣ της Κρήτης, οι Ουσταπασίδης, Μπαουράκης, Σεργάκη και Κοντογεώργιος (2001), συμπέραναν πως τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η πλειοψηφία των συνεταιρισμών είναι η έλλειψη προγραμματισμού και εκσυγχρονισμού, η αρνητική χρηματοοικονομικής τους κατάσταση, το μικρό μέγεθος, η αδυναμία ορθής προβολής και διάθεσης των αγροτικών προϊόντων αλλά και η έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού. Στην ίδια έρευνα, οι συγγραφείς αναφέρουν πως οι Αγροτικοί Συνεταιρισμοί εμφανίζουν αρνητική χρηματοοικονομική κατάσταση. Οι περισσότεροι συνεταιρισμοί δεν χρησιμοποιούν με τον πλέον αποδοτικό τρόπο το επενδεδυμένο κεφάλαιό τους, διατηρούν υψηλά αποθέματα, εμφανίσουν ανισορροπία στη διάρθρωση κεφαλαίων τους που οφείλεται κυρίως στην έλλειψη ιδίων κεφαλαίων και γενικά η λειτουργία τους είναι ζημιογόνα (Ουσταπασίδης, Μπαουράκης και Σεργάκη και Κοντογεώργιος, 2001). Σε έρευνα τους, οι Σεργάκη και Σέμος (2006) διαπίστωσαν ότι οι ζημιές χρήσεως που παρατηρούνται στις περισσότερες επιχειρήσεις και ιδίως στους Αγροτικούς Συνεταιρισμούς, δημιουργούν έλλειψη ρευστότητας που οφείλεται κυρίως σε ληξιπρόθεσμες οφειλές δανείων των προηγούμενων ετών με σκοπό την κάλυψη των βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων και την υλοποίηση επενδύσεων. Στην ίδια έρευνα, οι Σεργάκη και Σέμος, (2006) συμπέραναν πως οι ΕΑΣ της Κρήτης χαρακτηρίζονται από χαμηλό περιθώριο μεικτού κέρδους, επειδή η πλειοψηφία της ποσότητας των προϊόντων που διακινούνται από τους συνεταιρισμούς ήταν σε μη τυποποιημένη μορφή, γεγονός που περιόριζε την προστιθέμενη αξία για το προϊόν. Σε άλλη έρευνα που πραγματοποιήθηκε για τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις της Κρήτης, διαπιστώθηκε ότι η επιλογή της πώλησης των προϊόντων σε χύμα μορφή, χωρίς κανάλια διανομής και ανύπαρκτες στρατηγικές εμπορίας των αγροτικών προϊόντων, οδήγησε στην μείωση της αποδοτικότητας με άμεσο (αρνητικό περιθώριο κέρδους) και έμμεσο τρόπο (μικρά μερίδια αγοράς) (Ουσταπασίδης, Μπαουράκης, Σεργάκη και Κοντογεώργιος 2001). 77

78 Ο Κοντογεώργιος (2008), υπολόγισε τους Αριθμοδείκτες Αποδοτικότητας Μεικτού και Καθαρού Περιθωρίου Κέρδους και διαπίστωσε την κακή κατάσταση των Αγροτικών Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων η οποία μπορεί ως ένα βαθμό να δικαιολογηθεί από την εμπορική και στρατηγική πολιτική που ακολουθούν πολλές Αγροτικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Η Κοτοπούλη Αναγνωστάκη (1992), συμπέρανε πως οι σχέσεις αλληλεξάρτησης μεταξύ του μεγέθους, του ρυθμού μεγέθυνσης, της αποδοτικότητας και της χρηματοοικονομικής διάρθρωσης των επιχειρήσεων, διαμορφώνονται διαφορετικά για κάθε κλάδο. Οι παράγοντες που επηρεάζουν τα παραπάνω μεγέθη είναι τα αποτελέσματα των προηγούμενων περιόδων, η ικανότητα και οι ανάγκες για δανειοδότηση και οι στόχοι τους για μεγέθυνση. Η Σεργάκη (2004), σε έρευνα της για τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, διαπίστωσε πως η αποδοτικότητα έχει θετική σχέση με τον χρηματοοικονομικό κίνδυνο. Η σχέση μεταξύ τους εξαρτάται και από τη διάρθρωση των κλάδων στους οποίους δρουν οι επιχειρήσεις. Οι επιχειρήσεις που λειτουργούν σε μονοπωλιακούς κλάδους έχουν σταθερότερα κέρδη και ως εκ τούτου αντιμετωπίζουν μικρότερο επιχειρηματικό κίνδυνο, με συνέπεια να είναι σε θέση να δανειοδοτούνται περισσότερο (αύξηση χρηματοοικονομικού κινδύνου) και να επιτυγχάνουν μεγαλύτερα κέρδη. Στην ίδια έρευνα, η Σεργάκη (2004), παρατήρησε αρνητική σχέση μεταξύ αποδοτικότητας και επιχειρηματικού κινδύνου. Μια αύξηση του κινδύνου κατά 1% οδηγεί σε μείωση της αποδοτικότητας κατά 11,87%. Αυτό σημαίνει πως οι επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν χαμηλό επιχειρηματικό κίνδυνο μπορούν να δανειοδοτούνται περισσότερο και να επιτυγχάνουν τελικά υψηλότερα κέρδη. Σε έρευνα της, η Κοτοπούλη Αναγνωστάκη (1992) παρατήρησε ότι υπάρχει σχέση μεταξύ ρυθμού ανάπτυξης και αποδοτικότητας και η οποία είναι αμφίδρομη. Ο αυξημένος ρυθμός μεγέθυνσης δίνει τη δυνατότητα σε μια επιχείρηση να επωφελείται από τις οικονομίες κλίμακας ώστε να απολαμβάνει μεγαλύτερα κέρδη. Προσπάθεια όμως μεγέθυνσης πέρα από τις δυνατότητες του μάνατζμεντ θα οδηγήσει την επιχείρηση σε μειωμένη αποδοτικότητα. 78

79 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 5.1. ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι συνεταιρισμοί αποτελούν μέρος του δυναμικού της οικονομίας της κάθε χώρας. Όπως οι επιχειρήσεις εστιάζουν την προσοχή τους στους παράγοντες που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητά τους και τις κάνουν πιο αποδοτικές, έτσι και οι Συνεταιρισμοί συνειδητοποιούν ότι για να γίνουν πιο ανταγωνιστικοί και να επιβιώσουν στην αγορά θα πρέπει να αυξήσουν την αποδοτικότητά τους. Στον κλάδο τον τροφίμων, δραστηριοποιούνται και οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, οι οποίες πραγματοποιούν οικονομικές δραστηριότητες, ανάλογες με αυτές των Αγροτικών Συνεταιρισμών. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι να μελετήσει τις οικονομικές καταστάσεις των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και των Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων της Ελλάδος και να κάνει μια σύγκριση της αποδοτικότητάς τους για να εξεταστεί ποια από τις δύο μορφές Συνεταιριστικής Οργάνωσης τελικά αποδίδει περισσότερο. Επίσης, θα γίνει μια προσπάθεια εντοπισμού των παραγόντων που επηρεάζουν την απόδοση τους. Τέλος, θα προταθούν κάποιοι τρόποι με τους οποίους οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις μπορούν να επιτύχουν αύξηση στην απόδοσή τους ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν για την διεξαγωγή της παρούσας μεταπτυχιακής έρευνας ήταν οι ισολογισμοί και τα αποτελέσματα χρήσεως για τα έτη από 14 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και 14 Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. 79

80 Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε, ύστερα από προσωπική επικοινωνία με τα αρμόδια στελέχη της κάθε Αγροτικής Συνεταιριστικής Οργάνωσης, με τη μορφή ή ταχυδρομικώς. Επίσης, κάποια στοιχεία αντλήθηκαν από το διαδίκτυο, ειδικότερα για τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, οι οποίες σύμφωνα με το νόμο υποχρεούνται να δημοσιεύσουν τα οικονομικά τους στοιχεία. Το διάστημα που πραγματοποιήθηκε η συλλογή των απαιτούμενων στοιχείων ήταν από το Δεκέμβριο του 2012 έως και τις αρχές Μαρτίου του Η διαδικασία αυτή πραγματοποιήθηκε σε 2 φάσεις. Στην πρώτη φάση στάλθηκε ένα ενημερωτικό στο μεγαλύτερο ποσοστό των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων της χώρας και στο οποίο αναφερόντουσαν οι λόγοι επικοινωνίας μαζί τους καθώς και τα οικονομικά στοιχεία που επιθυμούσα να μου αποστείλουν με σκοπό να συμπεριληφθούν στην έρευνα. Σε αυτή τη φάση ανταποκρίθηκαν μόλις 10 από τις Συνεταιριστικές Οργανώσεις του δείγματος. Ακολούθησε μια ακόμη προσπάθεια επικοινωνίας με τις υπόλοιπες, αυτή τη φορά τηλεφωνική, από την οποία συμφώνησαν να συμμετάσχουν στην έρευνα 18 ακόμη Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις. Εδώ, θα πρέπει να αναφερθεί πως σε γενικές γραμμές ο βαθμός ανταπόκρισης δεν ήταν ικανοποιητικός. Αυτός είναι και ο λόγος που το τελικό δείγμα που συλλέχθηκε παραμένει αρκετά μικρό ΜΕΘΟΔΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Τα απαραίτητα για την διεξαγωγή της έρευνας οικονομικά στοιχεία αντλήθηκαν από τους ισολογισμούς και τα αποτελέσματα χρήσεως των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων για τα έτη 2006 έως Στη συνέχεια τα στοιχεία που αντλήθηκαν εκτιμήθηκαν με τη χρήση μιας σειράς αριθμοδεικτών. Οι αριθμοδείκτες αποτελούν μια από τις πιο γνωστές και δυναμικές μεθόδους χρηματοοικονομικής ανάλυσης (Νιάρχος, 2004). Η ομαδοποίηση και επεξεργασία των δεδομένων έγινε με τη βοήθεια του προγράμματος Microsoft Excel 2007 ενώ σχετικά με τη συνάρτηση της αποδοτικότητας το πρόγραμμα που χρησιμοποιήθηκε ήταν το SPSS στην έκδοση

81 Η μέθοδος μελέτης που χρησιμοποιήθηκε ήταν αυτή των πολλαπλών περιπτώσεων (case studies). Η μέθοδος αυτή επιτρέπει μια πιο αναλυτική και εις βάθος προσέγγιση και οδηγεί σε περισσότερα και πιο λεπτομερή συμπεράσματα (Yin 1994; Miles and Huberman, 1994) ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Ως περιοχή της έρευνας επιλέχθηκε ολόκληρη η επικράτεια της Ελλάδος και αυτό γιατί σημαντικές Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις υπάρχουν σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της χώρας. Έτσι θεωρήθηκε χρήσιμο σε αύτη την έρευνα να μην ειδικευτούμε σε μια μόνο γεωγραφική περιοχή αλλά σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥΣ Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΩΝ Το δείγμα που συλλέχθηκε αντιπροσωπεύει τα οικονομικά στοιχεία για 14 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και 14 Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις της ευρείας περιοχής της Ελλάδος. Πιο συγκεκριμένα, από τις Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις του δείγματος, οι 2 βρίσκονται στη Στερεά Ελλάδα, 4 στην Πελοπόννησο, 4 στην Ήπειρο, 2 στη Θεσσαλία, 7 στη Μακεδονία, 4 στη Θράκη, 2 στα Ν. Αιγαίου και 3 στην Κρήτη. 81

82 Πίνακας 5.1: Οι Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις διαμέρισμα του δείγματος ανά γεωγραφικό ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΣΤΕΡΕΑ ΕΛΛΑΔΑ ΕΑΣ ΛΑΜΙΑΣ ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΚΗ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ ΗΠΕΙΡΟΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΘΡΑΚΗ Ν.ΑΙΓΑΙΟΥ ΚΡΗΤΗ ΕΑΣ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΕΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΕΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΕΑΣ ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΕΑΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΕΑΣ ΓΙΑΝΝΙΤΣΩΝ ΕΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΕΑΣ ΔΡΑΜΑΣ ΕΑΣ ΚΙΛΚΙΣ ΕΑΣ ΣΕΡΡΩΝ ΕΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ ΕΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ ΕΑΣ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ ΣΚΟΣ ΑΕ ΚΟΣΥΣ ΑΕ ΔΩΔΩΝΗ ΑΕ ΠΙΝΔΟΣ ΑΕ ΖΟΙΝΟΣ ΑΕ ΑΛΜΜΕ ΑΕ ΣΕΚΑΠ ΑΕ ΣΕΚΕ ΑΕ ΣΥΝΕΤ/ΚΑ ΕΚΚΟΚΙΣΤΗΡΙΑ ΕΒΡΟΥ ΜEDITERRA AE CAIR AE ABEA ANATOLH AE ΑΣΕΑΡ Α.Ε Πηγή: Από επεξεργασία δεδομένων έρευνας Από τις 28 Αγροτικές Συνεταιριστικές Οργανώσεις που επιλέχθηκαν, οι 24 δραστηριοποιούνται στον τομέα της μεταποίησης, συσκευασίας και εμπορίας αγροτικών προϊόντων ενώ οι υπόλοιπες 4 ασχολούνται επιπλέον και με την τυποποίηση. 82

83 Θα πρέπει να σημειωθεί πως καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του δείγματος έπαιξε και ο βαθμός προθυμίας των διευθυντικών στελεχών και των διοικητικών συμβουλίων των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων να συμμετάσχουν στην παρούσα έρευνα και να παρέχουν τα απαραίτητα, για την διεξαγωγή της, οικονομικά στοιχεία ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ ΤΟΥ ΔΕΙΓΜΑΤΟΣ Θεωρήθηκε χρήσιμο να γίνει μια σύντομη περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών και των δομικών οικονομικών στοιχείων των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων που συμμετείχαν στην έρευνα ώστε να δημιουργηθεί το προφίλ τους και να αποκτήσουμε μια εμπεριστατωμένη άποψη για το δείγμα. ΕΝΩΣΕΙΣ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών δραστηριοποιούνται κατά κύριο λόγο στην παραγωγή, μεταποίηση, συσκευασία, αποθήκευση και προώθηση διαφόρων ειδών αγροτικών προϊόντων, ενώ κάποιες ασχολούνται και με την τυποποίηση αυτών. Τα προϊόντα στα οποία δραστηριοποιούνται είναι νωπά προϊόντα και λαχανικά, εσπεριδοειδή, ελαιόλαδο και προϊόντα ελαιολάδου, κρασί, σταφίδες, καπνός, μαστίχα, βαμβάκι, δημητριακά, γαλακτοκομικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Οι ΕΑΣ ασχολούνται με περισσότερα από ένα είδη αγροτικών προϊόντων, με ορισμένες εξαιρέσεις. Ο αριθμός του προσωπικού των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών κυμαίνεται από 8 έως 30 μόνιμους υπαλλήλους και 13 έως 288 εποχιακούς. Ο κύκλος εργασιών τους ξεκινάει από ,02 και φτάνει τις ,45. Από τον αριθμό των πωλήσεων καταλαβαίνουμε πως υπάρχουν μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ των κύκλων εργασιών των Ενώσεων του δείγματος. 83

84 Η πιο παλιά Ένωση είναι αυτή της ΕΑΣ Σερρών η οποία ξεκίνησε τη λειτουργία της το έτος 1923, ενώ η πιο καινούργια είναι ΕΑΣ Μυλοπόταμου με έτος ίδρυσης το ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Όλες οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στην παραγωγή, μεταποίηση, συσκευασία, αποθήκευση και προώθηση αγροτικών προϊόντων και επιπλέον 3 από αυτές δραστηριοποιούνται εκτός των άλλων και με τη τυποποίηση των προϊόντων. Τα προϊόντα στα οποία δραστηριοποιούνται οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις είναι ίδια με αυτά των ΕΑΣ του δείγματος (νωπά προϊόντα και λαχανικά, εσπεριδοειδή, ελαιόλαδο και προϊόντα ελαιολάδου, κρασί, σταφίδες, καπνός, μαστίχα, βαμβάκι, δημητριακά, γαλακτοκομικά και κτηνοτροφικά προϊόντα). Το προσωπικό των Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων του δείγματος κυμαίνεται από 10 έως και 850 υπαλλήλους σε μόνιμο και εποχιακό προσωπικό. Ο κύκλος εργασιών εμφανίζει μεγάλες διακυμάνσεις καθώς ξεκινάει από ,12 και φτάνει έως και ,5. Η παλαιότερη Συνεταιριστική Επιχείρηση του δείγματος είναι η ΚΑΪΡ ΑΕ, η οποία λειτουργεί από το 1928, ενώ η νεότερη στον κλάδο επιχείρηση είναι η Mediterra AE με έτος ίδρυσης το

85 5.6. ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Η χρηματοοικονομική ανάλυση είναι μία διαδικασία ανάλυσης των αποδόσεων και των κινδύνων μιας επένδυσης με απώτερο σκοπό την ανάλυση της βιωσιμότητας μιας επιχείρησης βασισμένη στις λογιστικές της καταστάσεις. Η ανάλυση πραγματοποιείται μέσω του ισολογισμού και του λογαριασμού των αποτελεσμάτων χρήσεως. Ο ισολογισμός είναι μια τυποποιημένη μορφή παρουσίασης της οικονομικής και περιουσιακής κατάστασης της επιχείρησης και αποτελείται από τον Ενεργητικό που περιλαμβάνει τα περιουσιακά στοιχεία, ως μέσα οικονομικής δράσεως που διαθέτει ο συνεταιρισμός και το Παθητικός μέρος που αναφέρει την προέλευση της αξίας των οικονομικών μέσων του συνεταιρισμού. Ο λογαριασμός αποτελεσμάτων χρήσεως έχει μεγάλη σπουδαιότητα για την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων καθώς παρέχει τη δυνατότητα συσχέτισης μεταξύ των εξόδων και των εσόδων του συνεταιρισμού που προκύπτουν από τις διάφορες δραστηριότητές του. Παρέχει επίσης τη δυνατότητα αξιολόγησης των στοιχείων του με άλλες πληροφορίες που προκύπτουν από τον ισολογισμό ΙΣΟΛΟΓΙΣΜΟΣ Ο ισολογισμός μιας επιχείρησης συνοψίζει την οικονομική της κατάσταση σε μια δεδομένη χρονική στιγμή, γι αυτό και η εικόνα που παρέχει είναι στατική. Παρουσιάζει τα περιουσιακά στοιχεία μιας επιχείρησης ομαδοποιημένα (με κριτήριο το χρόνο παραμονής τους σε αυτή), σε πάγια, κυκλοφορούντα και διαθέσιμα και οι πηγές των κεφαλαίων της (ίδια κεφάλαια, μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις). Με άλλα λόγια, ένας ισολογισμός δείχνει ποια περιουσιακά στοιχεία έχουν αποκτηθεί και με τι κεφάλαια έχει χρηματοδοτηθεί η απόκτησή τους (Γκλεζάκος, 2004). 85

86 Στον ισολογισμό παρουσιάζεται η οικονομική αλλά και περιουσιακή κατάσταση της επιχείρησης. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, στο Ενεργητικό μέρος του περιλαμβάνονται τα περιουσιακά στοιχεία ενώ στο Παθητικό αναφέρεται η προέλευση της (χρηματικής) αξίας των οικονομικών μέσων του συνεταιρισμού. Τα δύο μέρη του ισολογισμού, Ενεργητικό και Παθητικό μέρος, είναι ίσα σε χρηματική αξία (Παπαγεωργίου, 2004). Πίνακας 5.2: Το Ενεργητικό και Παθητικό μέρος του Ισολογισμού ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ Ποια μορφή, σε κινητά και ακίνητα, έχουν τα οικονομικά μέσα που χρησιμοποίησε ο συνεταιρισμός ΠΑΘΗΤΙΚΟ Σε ποιους ανήκει η αξία των οικονομικών μέσων που χρησιμοποίησε ο συνεταιρισμός Πηγή: Παπαγεωργίου, 2004 Μέσα από τον ισολογισμό μπορούν να χρησιμοποιηθούν οικονομικά στοιχεία και να γίνουν σημαντικές διαπιστώσεις, τόσο για τη συνεταιριστική επιχείρηση, όσο και για τα μέλη της. Οι διαπιστώσεις αυτές γίνονται με βάση τις σχέσεις που έχουν τα διάφορα μεγέθη μεταξύ τους και τα οποία εκφράζονται με τη μορφή δεικτών ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΡΗΣΗΣ Τα αποτελέσματα χρήσεως μιας επιχείρησης παρουσιάζουν μεγάλη σπουδαιότητα για την αξιολόγηση των δραστηριοτήτων της. Παρέχουν τη δυνατότητα συσχέτισης των εσόδων και εξόδων της επιχείρησης, που προκύπτουν από τις επιμέρους οικονομικές δραστηριότητές του. Επιπλέον, παρέχουν τη δυνατότητα αξιολόγησης των στοιχείων τους με άλλα στοιχεία που προκύπτουν από τον ισολογισμό της επιχείρησης. Τέλος, παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η επιχείρηση ή ο συνεταιρισμός όπως είναι ο κύκλος των πωλήσεων, το κόστος πωλήσεων, τα διοικητικά έξοδα, τα μικτά και καθαρά κέρδη κ.ά. Στην κατάσταση αποτελεσμάτων χρήσης περιλαμβάνονται τα μεγέθη των εσόδων από πωλήσεις, τα κόστη πωληθέντων, οι λειτουργικές δαπάνες, οι φόροι εισοδήματος και τα καθαρά 86

87 κέρδη. Η κατάσταση των αποτελεσμάτων χρήσης βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του αναλυτή καθώς μπορεί να παράγει σημαντικά αποτελέσματα μέσα από τη μελέτη των μεγεθών της και το συσχετισμό αυτών με εκείνα του ισολογισμού. Τα μεγέθη τους δεν είναι στατικά ή συγκυριακά αλλά εκφράζουν, σε όρους αξίας, τη δραστηριότητα της επιχείρησης σε ολόκληρη τη χρήση. Όπως και στη περίπτωση του ισολογισμού, έτσι και εδώ, ο βαθμός ανάλυσής της εξαρτάται από το βαθμό ανάλυσης των τηρουμένων λογαριασμών και από τους περιορισμούς της ισχύουσας νομοθεσίας (Γκλεζάκος, 2004) ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ Οι αριθμοδείκτες είναι η πιο διαδεδομένη τεχνική που χρησιμοποιείται στην ανάλυση χρηματοοικονομικών καταστάσεων (Λαζαρίδης και Παπαδόπουλος, 2005). Δείχνουν τη σχέση μεταξύ των βασικών οικονομικών μεγεθών μιας επιχείρησης, συμβάλλουν στην παραγωγή συμπερασμάτων για την εταιρεία και εντοπίζουν τα δυνατά και αδύνατα σημεία της. Οι αριθμοδείκτες αποτελούν τη σχέση δύο λογικά συνδεόμενων μεγεθών, η οποία εμφανίζεται σαν λόγος ή σαν εκατοστιαία αναλογία. Είναι φανερό ότι ένας αριθμοδείκτης είναι πολύ περισσότερο εκφραστικός από έναν απόλυτο αριθμό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν αποτελεσματικό εργαλείο στη μελέτη των ισολογισμών (Αδαμίδης, 1998). Υπάρχουν πολλά είδη αριθμοδεικτών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να περιγράψουν την χρηματοοικονομική και λειτουργική κατάσταση μιας επιχείρησης. Σύμφωνα με τον Νιάρχο (2004), οι πιο διαδεδομένοι αριθμοδείκτες που χρησιμοποιούνται περισσότερο στη χρηματοοικονομική ανάλυση μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: 1. Αριθμοδείκτες ρευστότητας (Liquidity Ratios): Χρησιμοποιούνται στη μέτρηση του βαθμού αποτελεσματικότητας μιας επιχείρησης αλλά και της ικανότητας αυτής να ανταποκριθεί στις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις. 2. Αριθμοδείκτες δραστηριότητας (Activity Ratios): Χρησιμοποιούνται στη μέτρηση του βαθμού αποτελεσματικότητας μιας επιχείρησης στη χρησιμοποίηση των περιουσιακών της στοιχείων, δηλαδή κατά πόσο η αξιοποίησή τους είναι ικανοποιητική ή όχι. 87

88 3. Αριθμοδείκτες αποδοτικότητας (Profitability Ratios): Χρησιμοποιούνται για να μετρηθεί η αποδοτικότητα μια επιχείρησης, η δυναμικότητα των κερδών αλλά και η ικανότητα της διοίκησης. 4. Αριθμοδείκτες διάρθρωσης και βιωσιμότητας (Financial Structure and Viability Ratios): Χρησιμοποιούνται για να μετρήσουν την μακροχρόνια ικανότητα της επιχείρησης να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της αλλά και το βαθμό προστασίας που απολαμβάνουν οι πιστωτές. 5. Αριθμοδείκτες επενδύσεων ή επενδυτικοί αριθμοδείκτες (Investment Ratios): Χρησιμοποιούνται για να συσχετιστεί ο αριθμός των μετοχών μιας επιχείρησης και της χρηματιστηριακής τους τιμής με τα κέρδη, τα μερίσματα και τα άλλα περιουσιακά στοιχεία της. Στην παρούσα έρευνα υπολογίστηκαν δείκτες που αναφέρονται στην αποδοτικότητα, τη ρευστότητα και το κίνδυνο των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων. Οι αριθμοδείκτες αυτοί θεωρούνται από πολλούς ερευνητές ως οι κατάλληλοι για να περιγράψουν την εικόνα μιας επιχείρησης. Αρχικά, υπολογίστηκαν οι αριθμοδείκτες για κάθε Αγροτική Συνεταιριστική Οργάνωση κατά το χρονικό διάστημα και στη συνέχεια υπολογίστηκε ο μέσος όρος για κάθε ομάδα διαχρονικά και ακολούθησε μια σύγκριση των μέσων όρων των δύο ομάδων του δείγματος. Παρακάτω γίνεται μια σύντομη περιγραφή των αριθμοδεικτών που υπολογίστηκαν για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Οι δείκτες αποδοτικότητας μετράνε την αποδοτικότητα μιας επιχείρησης, τη δυνατότητα αύξησης των κερδών της και την ικανότητα της διοίκησής της. Παρέχουν ενδεικτικά αποτελέσματα για τη διαχρονική πορεία των κερδών της επιχείρησης, γεγονός που συνδέεται άρρηκτα με τη μακροχρόνια βιωσιμότητά της. Επίσης, επηρεάζουν σημαντικά την άποψη όλων των ομάδων που σχετίζονται με το ευρύτερο περιβάλλον της επιχείρησης (μέτοχοι, εργαζόμενοι, υπάλληλοι κ.τ.λ.). Ο δείκτης αποδοτικότητας που μελετήθηκε για τους σκοπούς της παρούσας εργασίας είναι ο εξής: 88

89 ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ Ο δείκτης μεικτού κέρδους απεικονίζει τη λειτουργική αποτελεσματικότητα μιας επιχείρησης αλλά και την πολιτική τιμών αυτής. Το μεικτό κέρδος αποτελεί το οικονομικό περιθώριο με το οποίο η κάθε επιχείρηση καλύπτει τα διάφορα είδη κόστους της. Όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του μικτού περιθωρίου κέρδους για μια επιχείρηση, τόσο μεγαλύτερη και η ασφάλεια που έχει η επιχείρηση σε μια ενδεχόμενη αύξηση του κόστους παραγωγής ή πτώσης των τιμών των προϊόντων. Με άλλα λόγια, ο δείκτης της αποδοτικότητας μεικτού κέρδους δείχνει πόσο επικερδής είναι μια επιχείρηση από την πώληση των προϊόντων της. Η διαχρονική παρακολούθηση του δείκτη παρέχει ένδειξη για την πορεία της επιχείρησης ενώ βοηθάει στον να συγκρίνουμε αυτήν με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις. Ο δείκτης υπολογίζεται σύμφωνα με τον τύπο: ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΜΕΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ = ΜΕΙΚΤΑ ΚΕΡΔΗ ΠΩΛΗΣΕΙΣ Όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης αυτός, τόσο καλύτερη από απόψεως κερδών είναι η θέση της επιχείρησης, γιατί μπορεί να αντιμετωπίσει, χωρίς δυσκολία, μια πιθανή αύξηση του κόστους των πωλούμενων προϊόντων της. Επίσης, η διοίκηση της επιχείρησης είναι σε θέση να επιτύχει φθηνές αγορές και να πουλάει σε υψηλές τιμές τα προϊόντα της. Αντιθέτως, ένας χαμηλός δείκτης υποδηλώνει μια όχι καλή πολιτική της διοίκησης στον τομέα των αγορών και των πωλήσεων. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται την ύπαρξη στασιμότητας στις πωλήσεις με αποτέλεσμα να μην πραγματοποιούνται αγορές σε μεγάλες ποσότητες και συνεπώς και σε χαμηλές τιμές. 89

90 Εδώ πρέπει να διευκρινίσουμε ότι υπάρχει και η περίπτωση μια επιχείρηση να θέσει σκόπιμα ένα χαμηλό περιθώριο μικτού κέρδους με σκοπό να επιτύχει αύξηση στον όγκο των πωλήσεων της. Τέλος, ενδέχεται ένας χαμηλός δείκτης να οφείλεται στις επενδύσεις που έχει προβεί η επιχείρηση οι οποίες όμως δεν δικαιολογούνται από το ύψος των πωλήσεων της, γεγονός που πιθανώς θα προκαλέσει αυξημένο κόστος της παραγωγής των προϊόντων της ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Οι δείκτες αυτοί χρησιμοποιούνται για να προσδιορίσουν την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης μακροπρόθεσμα. Με τον όρο διαρθρωμένα κεφάλαια εννοούμε τα διάφορα είδη και μορφές κεφαλαίων που χρησιμοποιεί η επιχείρηση για τη χρηματοδότησή της, δηλαδή τα ίδια και δανειακά κεφάλαια (βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες υποχρεώσεις). Ο δείκτης περιγράφει τόσο το είδος όσο και την σχέση των κεφαλαίων μιας επιχείρησης. Τα ίδια κεφάλαια θεωρούνται μόνιμα κεφάλαια και εκτίθενται σε περισσότερους κινδύνους από ότι τα δανειακά και αυτό γιατί εάν η επιχείρηση αντιμετωπίσει πρόβλημα στην αποπληρωμή των δανείων της τότε αυτό θα συμβεί σε βάρος των ιδίων κεφαλαίων της. Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία των ξένων κεφαλαίων στο σύνολο των κεφαλαίων μιας επιχείρησης τόσο περισσότερο χρεωμένη φαίνεται να είναι η επιχείρηση και τόσο μεγαλύτερες είναι και οι υποχρεώσεις της σχετικά με την εξόφληση των δανειακών κεφαλαίων. Από τους αριθμοδείκτες αυτούς, για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας χρησιμοποιήθηκαν οι παρακάτω δείκτες ΔΕΙΚΤΗΣ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Ή ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ Ο δείκτης απεικονίζει το μέγεθος του χρησιμοποιούμενου ενεργητικού που προέρχεται από δανεισμό και μπορεί να χαρακτηριστεί ως αντιπροσωπευτικός δείκτης για τη διάρθρωση του 90

91 κεφαλαίου της επιχείρησης. Αποτελεί σημαντικό κριτήριο για τον καθαρισμό του συνολικού ποσού των δανείων που μπορούν να χορηγηθούν στην εξεταζόμενη επιχείρηση. Το ποσό αυτό επηρεάζεται και από την πολιτική των δανειστών ως προς τη διασφάλιση των δανείων που χορηγούν. Ο δείκτης της φερεγγυότητας ή αλλιώς της δανειακής επιβάρυνσης υπολογίζεται σύμφωνα με τον παρακάτω τύπο: ΔΕΙΚΤΗΣ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ = ΣΥΝΟΛΙΚΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ Με το δείκτη δανειακής επιβάρυνσης διαπιστώνουμε εάν η επιχείρηση υποφέρει από υπερδανεισμό ή όχι. Όσο πιο κοντά στο μηδέν είναι η τιμή του δείκτη, τόσο μικρότερο το ποσό των δανειακών υποχρεώσεων της, άρα τόσο καλύτερη η θέση της επιχείρησης. Αντίθετα, όσο η τιμή αυξάνεται και ειδικότερα όταν παίρνει τιμές μεγαλύτερες του δύο, τόσο αυξάνεται και ο βαθμός δυσκολίας της επιχείρησης να αποπληρώσει τα δάνεια και τις υποχρεώσεις της με ίδια μέσα ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ Ο αριθμοδείκτης αυτός χρησιμοποιείται για να διαπιστωθεί η ύπαρξη ή όχι υπερδανεισμού σε μία επιχείρηση και δείχνει τη σχέση μεταξύ ιδίων κεφαλαίων προς το σύνολο των δανειακών κεφαλαίων. Όταν ο δείκτης παίρνει τιμές μεγαλύτερες της μονάδας τότε αυτό σημαίνει πως οι φορείς της επιχείρησης συμμετέχουν σε αυτή με περισσότερα κεφάλαια από ότι οι πιστωτές της. Όσο μεγαλύτερος εμφανίζεται ο αριθμοδείκτης αυτός τόσο μεγαλύτερη ασφάλεια φαίνεται πως παρέχει η επιχείρηση στους πιστωτές της. Ο δείκτης της διάρθρωσης ιδίων προς δανειακά κεφάλαια υπολογίζεται σύμφωνα με τον παρακάτω τύπο: 91

92 ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΔΕΙΚΤΗΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ ΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ = ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ (Liquidity rations) Οι αριθμοδείκτες αυτοί αποτελούν πολύτιμο εργαλείο ελέγχου για τη διοίκηση της επιχείρησης, όσο αναφορά τον τρόπο απασχόλησης του κεφαλαίου κίνησης το οποίο και σχετίζεται με άμεσο τρόπο, με τις τρέχουσες λειτουργικές ανάγκες και συνεπώς με την βιωσιμότητα της επιχείρησης. Οι αριθμοδείκτες ρευστότητας χρησιμοποιούνται για τον προσδιορισμό της βραχυχρόνιας οικονομικής θέσης μιας επιχείρησης και της ικανότητάς της να ανταποκρίνεται στις τρέχουσες υποχρεώσεις της (Νιάρχος, 2004). Η οικονομική κατάσταση μια επιχείρησης μπορεί να θεωρηθεί καλή μόνο αν αυτή έχει επαρκή ρευστότητα. Για τους σκοπούς της έρευνας χρειάστηκε να υπολογίσουμε τον δείκτη γενικής και ειδικής ρευστότητας: ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ Ο δείκτης γενικής ρευστότητας απεικονίζει το μέτρο ρευστότητας μιας επιχείρησης και το περιθώριο ασφάλειας που διαθέτει ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στην πληρωμή των καθημερινών υποχρεώσεων. Όσο πιο προβλέψιμες είναι οι εισροές χρημάτων μιας επιχείρησης, τόσο πιο αποδεκτός γίνεται ένας χαμηλός δείκτης. 92

93 Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμοδείκτης Γενικής Ρευστότητας, τόσο καλύτερη από πλευράς ρευστότητας είναι η θέση της συγκεκριμένης επιχείρησης (Glautier M. & Underwood B., (1997)). Παρόλα αυτά οι πολύ υψηλές τιμές ίσως να υποδηλώνουν αναποτελεσματική διοίκηση. Ο υπολογισμός του δείκτη γίνεται με τον παρακάτω τύπο: ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΥΠΟΧΡΕΣΩΣΕΙΣ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ Ο δείκτης αυτός δείχνει την ικανότητα μιας επιχείρησης να εξοφλεί τις τρέχουσες υποχρεώσεις της. Φανερώνει κατά πόσο μία επιχείρηση είναι ικανή να εκπληρώσει τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις της χωρίς να προβεί σε πωλήσεις των αποθεμάτων της. Όταν η τιμή της είναι γύρω στη μονάδα, αυτό σημαίνει πως τα άμεσα ρευστοποιήσιμα στοιχεία της επιχείρησης είναι ανεπαρκή για να καλύψουν τις τρέχουσες υποχρεώσεις της με αποτέλεσμα η επιχείρηση να εξαρτάται από τις μελλοντικές πωλήσεις της για να εξασφαλίσει επαρκή ρευστότητα. ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ = ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΟ - ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΒΡΑΧΥΠΡΟΘΕΣΜΕΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ 93

94 Εδώ, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ένας πολύ μεγάλος βαθμός ρευστότητας δεν σημαίνει πάντα ότι η επιχείρηση διαθέτει σωστή οικονομική διαχείριση, ιδίως όταν η επιχείρηση είναι σε θέση να αντεπεξέρχεται στις υποχρεώσεις της με μικρότερο βαθμό ρευστότητας ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Για τους σκοπούς της παρούσας έρευνας απαραίτητος ήταν ο υπολογισμός του ρυθμού ανάπτυξης. Ο ρυθμός ανάπτυξης δείχνει τη πρόοδο της επιχείρησης από ένα έτος στο επόμενο και σχετίζεται με τον κύκλο των εργασιών της. Εάν υπάρχει μείωση του κύκλου εργασιών της από έτος σε έτος αυτό θα μεταφραστεί με αρνητικό πρόσημο. Ο δείκτης του ρυθμού μεταβολής του κύκλου εργασιών μιας επιχείρησης εκφράζεται από τον τύπο: ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ = ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΕΤΟΥΣ ΧΡΗΣΗΣ ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΠΩΛΗΣΕΙΣ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΕΤΟΥΣ ΧΡΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ Στην παρούσα έρευνα υπολογίστηκε και ο επιχειρηματικός δείκτης ο οποίος δείχνει την σχετική διαφορά στην κατανομή των πιθανοτήτων απόδοσης των συνολικών κεφαλαίων της επιχείρησης. Πιο συγκεκριμένα, ο συντελεστής μεταβλητότητας της αποδοτικότητας των συνολικών κεφαλαίων είναι ο λόγος της μέσης απόκλισης του τετραγώνου της αποδοτικότητας προς τη μέση αποδοτικότητα των επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια, είναι ο λόγος της διακύμανσης της αποδοτικότητας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα προς τη μέση αποδοτικότητα της 94

95 επιχείρησης. Η διακύμανση της αποδοτικότητας στη συγκεκριμένη μελέτη μετριέται ως το λόγο των μεικτών κερδών προς το ύψος των πωλήσεων ΤΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η λειτουργική απόδοση σχετίζεται με την εσωτερική απόδοση των επιχειρήσεων και περιλαμβάνει θέματα όπως είναι η παραγωγικότητα, η αποτελεσματικότητα, η ποιότητα των προϊόντων, η πολιτική που ακολουθεί η διοίκηση, κ.ά. Επίσης, σχετίζεται με τα οικονομικά αποτελέσματα και τα θέματα μάρκετινγκ και περιλαμβάνει θέματα σχετικά με τη κερδοφορία, τις πωλήσεις, τη δημιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος κ.ά. Η αποδοτικότητα κάθε επιχείρησης είναι το αποτέλεσμα ενός μεγάλου αριθμού επιχειρηματικών αποφάσεων. Εξετάζοντας την μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα για το πόσο αποτελεσματικά διοικείται τελικά μία επιχείρηση. Υπάρχουν πολλά οικονομετρικά υποδείγματα και μεταβλητές τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς για να διερευνηθούν οι παράγοντες που έχουν επίδραση στην απόδοση μιας επιχείρησης, όπως αυτή παρουσιάζεται μέσα από διαφορετικές προσεγγίσεις. Στη συγκεκριμένη έρευνα θα χρησιμοποιηθούν για το υπόδειγμα της αποδοτικότητας οι παρακάτω μεταβλητές, στις οποίες θα εξετάσουμε το βαθμό που επηρεάζουν την εξαρτημένη μεταβλητή της αποδοτικότητας: Τα έτη λειτουργίας Ο χρηματοοικονομικός κίνδυνος Ο ρυθμός ανάπτυξης Η ρευστότητα της επιχείρησης Ο επιχειρηματικός κίνδυνος 95

96 Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία των ισολογισμών, χρησιμοποιήθηκε για την εκτίμηση του υποδείγματος της αποδοτικότητας των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων, το ακόλουθο θεωρητικό υπόδειγμα: PR i = a 0 + a 1 YEARS + a 2 RISK1 + a 3 GROWTH + a 4 LIQUIDITY + a 5 RISK2 Όπου : PR: η αποδοτικότητα της επιχείρησης i μετρημένη από τον τύπο Μεικτά Κέρδη / Πωλήσεις YEARS: τα έτη λειτουργίας της επιχείρησης i RISK1: ο χρηματοοικονομικός κίνδυνος της επιχείρησης i, μετρημένος ως Συνολικές Υποχρεώσεις / Ίδια Κεφάλαια (δανειακή επιβάρυνση) για τις ΕΑΣ και ως Ίδια Κεφάλαια / Δανειακά Κεφάλαια (Διάρθρωση Ιδίων προς Δανειακά Κεφάλαια) για τις ΣΕ GROWTH: ο ρυθμός ανάπτυξης της επιχείρησης i, εκφρασμένος ως ο λόγο της διαφοράς του κύκλου εργασιών του προηγούμενου από το τρέχον έτος, προς τον κύκλο εργασιών του προηγούμενου έτους LIQUIDITY: η ρευστότητα της επιχείρησης i, εκφρασμένη ως ο λόγος κυκλοφορούντος ενεργητικού πλην των αποθεμάτων προς τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις για τις ΕΑΣ και ως προς το λόγο κυκλοφορούντος ενεργητικού προς βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις για τις ΣΕ. RISK2: ο επιχειρηματικός κίνδυνος της επιχείρησης i, μετρημένος ως η απόκλιση του συντελεστή απόδοσης της επιχείρησης (μικτά κέρδη / πωλήσεις) από το μέσο όρο του συντελεστή απόδοσης όλων των επιχειρήσεων του κλάδου. a 0, a 1, a 2, a 3, a 4, a 5 : οι συντελεστές των ανεξάρτητων μεταβλητών που χρησιμοποιήθηκαν στην εξίσωση Για την εκτίμηση της παραπάνω συνάρτησης της αποδοτικότητας χρησιμοποιήθηκαν σταθερές τιμές με έτος βάσης το 2010 και η μέθοδος που ακολουθήθηκε είναι αυτή της πολλαπλής παλινδρόμησης η οποία είναι και η πιο διαδεδομένη μέθοδος σε τέτοιες περιπτώσεις. Με την πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση επιχειρούμε να διαπιστώσουμε στατιστικά σημαντικές σχέσεις πολλών ανεξάρτητων μεγεθών και να προσδιορίσουμε ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο 96

97 συνδέονται με το εξαρτημένο μέγεθος αλλά και να χρησιμοποιήσουμε τη σχέση αυτή για προβλέψεις. Παρακάτω γίνεται μια σύντομη περιγραφή των μεταβλητών που χρησιμοποιήθηκαν στο παρών υπόδειγμα: Η Αποδοτικότητα Η αποδοτικότητα εκφράζει τη δυνατότητα που έχει η επιχείρηση να επιτυγχάνει μια επαρκή αμοιβή στα επενδεδυμένα κεφάλαια της. Μια ικανοποιητική απόδοση της επιχείρησης συνεπάγεται πως η επιχείρηση είναι σε θέση να παρέχει τα προϊόντα και τις υπηρεσίες της σε ένα ανταγωνιστικό βαθμό στην αγορά και έτσι να εξασφαλίζει υψηλά κέρδη για τα μέλη της. Η απόδοση των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων στο συγκεκριμένο υπόδειγμα αποδίδεται με το λόγο Μεικτά Κέρδη / Πωλήσεις. Η επιλογή αυτού του τύπου έγινε διότι: 1. Τα μεγέθη των ισολογισμών πολλών Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων εμφανίζουν αρνητικές τιμές σε Καθαρά Κέρδη και Ίδια Κεφάλαια και δεν θα υπήρχε νόημα να βασιστεί η ανάλυση σε δείκτες που παίρνουν αρνητικές τιμές. 2. Οι πωλήσεις αποτελούν βασικό κριτήριο εκτίμησης της θέσης μιας επιχείρησης στην αγορά και συνεπώς μια ανάλυση η οποία βασίζεται σε αυτές θα μας οδηγήσει σε ενδιαφέροντα αποτελέσματα για την επιχείρηση. Τα έτη λειτουργίας Η μακροβιότητα μιας επιχείρησης υποδηλώνει σημάδια καλής οργάνωσης και λειτουργίας (Σεργάκη, 2004). Οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται χρόνια στην αγορά είναι πιο έμπειρες και μπορούν να αντιμετωπίσουν με μεγαλύτερη δεξιότητα τα εμπόδια που πιθανώς να εμφανιστούν. Βέβαια, οι πιο νεοεισερχόμενες στην αγορά επιχειρήσεις είναι ανοιχτές στις νέες προκλήσεις και επενδύουν πιο εύκολα σε αναπτυξιακά προγράμματα τα οποία τους αποφέρουν κέρδη και επομένως αύξηση στα επίπεδα της απόδοσής τους. Σε αντίθεση με τις νεοεισερχόμενες, οι πιο παλιές επιχειρήσεις φαίνεται να κρατούν μια πιο συντηρητική στάση. 97

98 Χρηματοοικονομικός κίνδυνος Παρουσιάζει το είδος, τη σχέση των κεφαλαίων μιας επιχείρησης και τις υποχρεώσεις της (βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες). Όσο μεγαλύτερη είναι η αναλογία ξένων κεφαλαίων προς το σύνολο αυτών, τόσο περισσότερο χρεωμένη δείχνει να είναι η επιχείρηση και τόσο μεγαλύτερες οι επιβαρύνσεις και οι υποχρεώσεις για την εξόφληση των δανειακών κεφαλαίων. Ο χρηματοοικονομικός κίνδυνος οφείλεται στον τρόπο χρηματοδότησης και είναι καθοριστικός για την επιβίωση και ανάπτυξη της επιχείρησης γιατί αναφέρεται στον κίνδυνο που αντιμετωπίζει η επιχείρηση να μην καταφέρει να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της. Για την μέτρηση του χρηματοοικονομικού κινδύνου στις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης της επιβάρυνσης ενώ στις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις ο δείκτης διάρθρωσης ιδίων προς δανειακά κεφάλαια. Ρυθμός ανάπτυξης Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο ρυθμός ανάπτυξης μιας επιχείρησης. Ένας υψηλός ρυθμός ανάπτυξης δίνει τη δυνατότητα σε μια επιχείρηση να επωφελείται από τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας ώστε να απολαμβάνει μεγαλύτερα κέρδη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ταχύτερη ανάληψη επενδύσεων και τη χρήση νέων τεχνολογικών μεθόδων και επομένως οδηγεί στην αύξηση της αποδοτικότητας. Προσπάθεια όμως ανάπτυξης πέρα από τις δυνατότητες του μάνατζερ θα οδηγήσει την επιχείρηση σε μείωση της αποδοτικότητάς της. Μια ταχέως αναπτυσσόμενη επιχείρηση θα επιβραδύνει τελικά την ανάπτυξή της βραχυπρόθεσμα, καθώς οι μάνατζερ της δεν είναι σε θέση να χειριστούν αποτελεσματικά τις αυξημένες απαιτήσεις της επιχείρησης. Σύμφωνα με τον Penrose (1959), μια επιχείρηση με διορατικότητα επιβραδύνει συνήθως τον ρυθμό ανάπτυξής της για ένα χρονικό διάστημα καθώς είναι δύσκολο να παραμείνει λειτουργικά αποτελεσματική εάν διατηρεί υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης για πολλές διαδοχικές περιόδους (Penrose Effect). Ρευστότητα Μέσω της ρευστότητας μπορεί να μετρηθεί η χρηματοοικονομική κατάσταση μιας επιχείρησης και γι αυτό το λόγο αποτελεί σημαντικό τρόπο μέτρησης. Συγκεκριμένα, η ρευστότητα μετρά το βαθμό στον οποίο καλύπτονται, από το κυκλοφοριακό ενεργητικό, οι βραχυπρόθεσμες 98

99 υποχρεώσεις. Οι δείκτες ρευστότητας που χρησιμοποιήθηκαν στο υπόδειγμα είναι αυτοί της γενικής και της ειδικής ρευστότητας. Για τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης γενικής ρευστότητας ενώ για τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών ο δείκτης ειδικής ρευστότητας. Επιχειρηματικός κίνδυνος Ο επιχειρηματικός κίνδυνος δείχνει την σχετική διαφορά στην κατανομή των πιθανοτήτων απόδοσης των συνολικών κεφαλαίων της επιχείρησης. Πιο συγκεκριμένα, ο συντελεστής μεταβλητότητας της αποδοτικότητας των συνολικών κεφαλαίων είναι ο λόγος της μέσης απόκλισης του τετραγώνου της αποδοτικότητας προς τη μέση αποδοτικότητα των επιχειρήσεων. Με άλλα λόγια, είναι ο λόγος της διακύμανσης της αποδοτικότητας για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα προς τη μέση αποδοτικότητα του κλάδου. 99

100 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ: ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 6.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα αποτελέσματα που προέκυψαν τόσο από την ανάλυση των αριθμοδεικτών όσο και από την συνάρτηση της αποδοτικότητας που εξετάσαμε, αναφέρονται παρακάτω: Στον πίνακα 6.1 του παραρτήματος παρουσιάζονται οι Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών του δείγματος βάση του Μέσου Όρου πωλήσεων για τα έτη Στην πρώτη θέση βρίσκεται η ΕΑΣ Τρικάλων ενώ στις επόμενες δύο θέσεις ακολουθούν οι ΕΑΣ Ροδόπης και Λαμίας, αντίστοιχα. Το χαμηλότερο μέσο όρο πωλήσεων εμφανίζει η ΕΑΣ Καρδίτσας και ακολουθεί η ΕΑΣ Ιωαννίνων. Όσον αφορά τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, από τον πίνακα 6.2 του παραρτήματος βλέπουμε πως στην πρώτη θέση της κατάταξης βρίσκεται ο Αγροτικός Πτηνοτροφικός Συνεταιρισμός «ΠΙΝΔΟΣ» Α.Ε ενώ ακολουθεί η Συνεταιριστική Επιχείρηση Ελλάδος ΔΩΔΩΝΗ Α.Ε. Στη τελευταία θέση βρίσκεται η Συνεταιριστική Επιχείρηση Κορινθιακή Συνεταιριστικής Σταφίδας Κ.Ο.Σ.Υ.Σ Α.Ε. Οι πωλήσεις αποτελούν βασικό κριτήριο εκτίμησης της θέσης μιας επιχείρησης στην αγορά. Για το λόγο αυτό θεωρήθηκε χρήσιμος ο υπολογισμός τους για κάθε μια ομάδα Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων. Από τη σύγκριση των δύο ομάδων του δείγματος προέκυψε ο παρακάτω πίνακας, ο οποίος παρουσιάζει τους μέσους όρους των πωλήσεων της κάθε ομάδας για τα εξεταζόμενα έτη. ΠΙΝΑΚΑΣ 6.3: ΜΕΣΟΣ ΟΡΟΣ ΠΩΛΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ , , , , ,50 Σ.Ε , , , , ,60 100

101 Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις εμφανίζουν υψηλότερες τιμές, σχεδόν διπλάσιες, σε σύγκριση με τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών. Βέβαια, οι τιμές και στις δύο ομάδες Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων κυμαίνονται σε σχετικά σταθερά επίπεδα, με μικρές μόνο αυξομειώσεις. Οι αυξομειώσεις αυτές γίνονται περισσότερο ευδιάκριτες από το παρακάτω διάγραμμα. Διάγραμμα 6.1: Πωλήσεις Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) 101

102 6.2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΩΝ ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕΙΚΤΟΥ ΚΕΡΔΟΥΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6.4: ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ 0,20 0,14 0,16 0,16 0,20 Σ.Ε 0,16 0,15 0,20 0,25 0,23 Κατά την τριετία ο δείκτης μεικτού κέρδους των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών διατηρεί σταθερά τα επίπεδα του στο 15% ενώ τις μεγαλύτερες τιμές τις εμφανίζει στα έτη 2006 και 2010 με ποσοστό κοντά στο 20%. Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις, ενώ τα πρώτα δύο έτη εμφανίζουν περιθώριο μεικτού κέρδους ύψους 15-16%, στη συνέχεια αυξάνουν ικανοποιητικά τα επίπεδα τους έως και 10 μονάδες πάνω. Αυτό σημαίνει πως η διοίκησή τους διατηρεί ικανοποιητικά επίπεδα με μία αυξητική τάση τα τελευταία δύο χρόνια, με πωλήσεις των προϊόντων τους σε υψηλότερες τιμές και επομένως αύξηση των επιπέδων απόδοσης της επιχείρησης. Διάγραμμα 6.2: Αποδοτικότητα Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) 102

103 ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ ΔΕΙΚΤΗΣ ΦΕΡΕΓΓΥΟΤΗΤΑΣ Ή ΔΑΝΕΙΑΚΗΣ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6.5: ΔΑΝΕΙΑΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ 1,15 1,24 1,18 1,44 1,37 Σ.Ε 0,84 0,88 0,84 0,88 1,01 Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών εμφανίζουν επίπεδα φερεγγυότητας υψηλά καθώς φέρουν τιμές μεγαλύτερες της μονάδας, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι υποχρεώσεις τους δεν θα ικανοποιηθούν ακόμη και αν προβούν σε ρευστοποίηση όλων των περιουσιακών τους στοιχείων. Αντιθέτως, οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις διατηρούν, για όλη την πενταετία, τιμές μικρότερες της μονάδας. Αυτό σημαίνει πως μπορούν να αποπληρώσουν τα δάνεια και τις υποχρεώσεις τους, καθιστώντας τη θέση τους αρκετά ικανοποιητική. Διάγραμμα 6.3: Δανειακή Επιβάρυνση Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) 103

104 ΔΕΙΚΤΗΣ ΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΠΙΝΑΚΑΣ 6.6: ΔΕΙΚΤΗΣ ΙΔΙΩΝ ΠΡΟΣ ΔΑΝΕΙΑΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ 0,74 0,70 0,15 0,23 0,12 Σ.Ε 0,55 0,78 0,43 0,26 0,28 Τα επίπεδα του δείκτη αυτού για να είναι ικανοποιητικά θα πρέπει να κυμαίνονται κοντά στη μονάδα. Καμία από τις δύο ομάδες δεν διαθέτει ικανοποιητικά επίπεδα διάρθρωσης αν και οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις φαίνεται να εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα για το δείκτη αυτό για όλο σχεδόν το διάστημα μελέτης. Δηλαδή, ο μέσος όρος του δείκτη Ιδίων προς Δανειακά Κεφάλαια για τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών (0,38) είναι χαμηλότερος από τον μέσο όρο των Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων (0,46), χωρίς όμως μεγάλες αποκλίσεις. Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως τόσο οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών όσο και οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις υποφέρουν από υπερδανεισμό και προσφέρουν περιορισμένη ασφάλεια στους πιστωτές τους, με τις Επιχειρήσεις να βρίσκονται σε λίγο καλύτερη θέση από τις Ενώσεις ΑΡΙΘΜΟΔΕΙΚΤΕΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6.7: ΓΕΝΙΚΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ 0,95 0,85 1,06 1,02 0,87 Σ.Ε 1,23 1,62 1,54 1,46 1,31 Ο Δείκτης γενικής ρευστότητας για τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις είναι σε ικανοποιητικά επίπεδα σε όλα τα εξεταζόμενα έτη καθώς παίρνει τιμές μεγαλύτερες από 1,2 και μικρότερες από 104

105 2. Αυτό σημαίνει πως υπάρχει ικανοποιητικό επίπεδο ρευστότητας και επομένως μπορούν να ανταποκρίνονται καλύτερα στην πληρωμή των τρεχουσών υποχρεώσεων, των σταθερών δαπανών, των απαιτούμενων τόκων και μερισμάτων. Αντίθετα, οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών χαρακτηρίζονται από τιμές μικρότερες της μονάδας και αυτό συνεπάγεται πως εξαρτώνται από τις μελλοντικές τους πωλήσεις προκειμένου να εξασφαλίσουν τα επαρκή απαιτούμενα επίπεδα ρευστότητα. Διάγραμμα 6.4: Γενικής Ρευστότητας Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6.8: ΕΙΔΙΚΗ ΡΕΥΣΤΟΤΗΤΑ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ 0,57 0,33 0,75 0,46 0,52 Σ.Ε 0,37 0,92 1,74 1,21 0,80 105

106 Οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις εμφανίζουν υψηλότερα επίπεδα ειδικής ρευστότητα για όλη την πενταετία, με εξαίρεση το έτος Ο δείκτης παίρνει τιμές κοντά στην μονάδα και αυτό σημαίνει πως έχουν καλύτερη τρέχουσα οικονομική κατάσταση από τις Ενώσεις και είναι σε θέση να εξοφλούν τις βραχυπρόθεσμες υποχρεώσεις τους σε αρκετά ικανοποιητικό βαθμό. Από την άλλη, οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών διαθέτουν χαμηλά επίπεδα ρευστότητας και αυτό σημαίνει πως αδυνατούν να ανταπεξέλθουν πλήρως στις υποχρεώσεις τους με τη χρήση των μετρητών των ταμείων τους και των λογαριασμών καταθέσεως όψεως των τραπεζών. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, οι Ενώσεις να εξαρτώνται από τις μελλοντικές τους πωλήσεις ώστε να εξασφαλίσουν επαρκή επίπεδα ρευστότητας. Διάγραμμα 6.5: Ειδική Ρευστότητα Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6.9: ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ 0,36 0,20 0,10 0,07 Σ.Ε 0,50 0,10-0,05-0,03 106

107 Για τον υπολογισμό του ρυθμού ανάπτυξης απαραίτητο ήταν να γνωρίζουμε τις πωλήσεις του έτους χρήσης αλλά και του προηγούμενου έτους, γεγονός που μας οδήγησε στη μείωση των ετών μελέτης για το συγκεκριμένο δείκτη. Όπως φαίνεται και από το παρακάτω διάγραμμα, ο ρυθμός ανάπτυξης ακολουθεί μια πτωτική τάση για όλη το διάστημα μελέτης, τόσο στις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών όσο και στις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Οι Ενώσεις διατηρούν για όλο το χρονικό διάστημα θετικές τιμές στο ρυθμό ανάπτυξης του ενώ οι Επιχειρήσεις εμφανίζουν αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης για τα δύο τελευταία έτη. Αυτό πιθανώς να οφείλεται στις πεπερασμένες δυνατότητες των διαχειριστών της επιχείρησης οι οποίες περιορίζουν την ταχύτητα με την οποία η επιχείρηση μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα δεδομένο χρονικό διάστημα. Επομένως, η επιχείρηση θα αναγκαστεί να επιβραδύνει για λίγο διάστημα την ανάπτυξή της καθώς δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί τις υψηλές απαιτήσεις. Μια ακόμη πιθανή αιτία που μπορεί να αιτιολογήσει το γεγονός αυτό είναι ότι η πτωτική αυτή τάση του ρυθμού ανάπτυξης άρχισε το διάστημα που ξεκίνησε και η οικονομική κρίση στην Ελλάδα, επομένως η κρίση αυτή μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας ακόμη παράγοντας που οδήγησε στο αποτέλεσμα αυτό. Διάγραμμα 6.6: Ρυθμός Ανάπτυξης των Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών και των Συνεταιριστικών Επιχειρήσεων ( ) 107

108 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ 6.10: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΣ ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΕΝΩΣΕΩΝ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ( ) Ε.Α.Σ 0,28 0,26 0,43 0,78 1,44 Σ.Ε -0,74-0,73-0,73-0,04-0,07 Ο υπολογισμός του επιχειρηματικού κινδύνου κρίθηκε απαραίτητος στην παρούσα μελέτη. Από τον πίνακα γίνεται εμφανή η ανοδική πορεία του επιχειρηματικού κινδύνου και για τις δύο ομάδες Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων. Οι Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών διατηρούν θετικές τιμές για όλο το διάστημα μελέτης ενώ οι τιμές του επιχειρηματικού κινδύνου για τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις κυμαίνονται σε αρνητικά επίπεδα για τα τρία πρώτα έτη και στη συνέχεια εμφανίζουν μια μικρή άνοδο. Μία εξήγηση για τις χαμηλές τιμές που εμφανίζουν οι Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις είναι ότι παράγουν περισσότερα προϊόντα και έτσι μπορούν να διασπείρουν τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν από το σύνολο των επενδυτικών τους δραστηριοτήτων. Επίσης, έχουν τη δυνατότητα να δανειοδοτούνται περισσότερο και με αυτό τον τρόπο καταφέρνουν να αυξήσουν τα κέρδη τους ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗΣ Το δείγμα αποτελείται από δύο ομάδες Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων και έτσι η διαδικασία της παλινδρόμησης εφαρμόστηκε δύο φορές. Η πρώτη αφορούσε τις Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών και η δεύτερη τις Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Παρακάτω παρατίθενται τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτή τη διαδικασία ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΗΣ Ο έλεγχος κανονικότητας της εξαρτημένης μεταβλητής (αποδοτικότητα), αρχικά πραγματοποιήθηκε γραφικά με τη βοήθεια ιστογράμματος και προέκυψε πως και στις δύο περιπτώσεις η μεταβλητή ακολουθεί μια κατανομή η οποία ομοιάζει με την κανονική κατανομή. 108

109 Διάγραμμα 6.7: Ιστόγραμμα κανονικότητας για ΕΑΣ Διάγραμμα 6.8: Ιστόγραμμα κανονικότητας για ΣΕ 109