ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ. Θέμα πτυχιακής εργασίας:

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Θέμα πτυχιακής εργασίας: Ο τομέας της γουνοποιίας στο Νομό Καστοριάς. Σημερινή κατάσταση και προοπτικές. Επιβλέπων Καθηγητής Κυρ Ζουμπουλίδης Βασίλειος από τον σπουδαστή Αζεμόπουλο Νικόλαο Καβάλα 2012 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Κατάλογος Διαγραμμάτων / Γραφημάτων

2 Στατιστικοί Πίνακες Παραρτήματος Πρόλογος... Εισαγωγή Προϊστορική Εποχή Παλαιολιθική Εποχή Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη Ανατολική Ευρώπη Ιστορικοί χρόνοι Αίγυπτος Οι Αρχαίοι Έλληνες Το Βυζάντιο (Αποικία Μεγαρέων π.χ.) Οι Ρωμαίοι Οι Σκύθες Οι Γερμανοί Βυζαντινοί χρόνοι - Κωνσταντινούπολη Μεσαίωνας Η Καστοριά στο προσκήνιο Η Καστοριά στην Αμερική Η Καστοριά κατά τις δεκαετίες 50 έως Σημερινή κατάσταση και προοπτικές Ο κλάδος της γούνας στην Ευρώπη Σημασία του κλάδου της γουνοποιίας στην οικονομία Στην τοπική οικονομία Στην εθνική οικονομία Προστιθέμενη αξία του κλάδου Προσδιοριστικοί παράγοντες του κλάδου... 56

3 Τεχνολογικό περιβάλλον Θεσμικό περιβάλλον Κοινωνικό περιβάλλον Οικονομικό περιβάλλον Ανάλυση SWOT Προτάσεις για την βιώσιμη ανάπτυξη του κλάδου Καθετοποίηση Προβολή και προώθηση Ηλεκτρονικό κατάστημα Διατομεακές δράσεις Η γούνα, ασπίδα στην κρίση για τη Δυτική Μακεδονία Πρώτες Ύλες - Εκτροφή Γουνοφόρων Ζώων Κέντρο Ελληνικής Γούνας Α.Ε. (ΔΕΚΟ) Εκθετήριο-Δημοπρατήριο γούνας Γούνα και Οικολογία Φορείς Γούνας Συνεντέυξεις Α. Κωσταντίνου Γ. Μιχαλόπουλος DELIGIANNIS Furs Συμπεράσματα Βιβλιογραφία 94

4 ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ / ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ 1. Εισαγόμενα αποκόμματα σε Κς κατά χρονολογία Εισαγωγή αποκομμάτων σε Κς ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΙ ΠΙΝΑΚΕΣ 1. Τιμές διαφόρων δερμάτων καθώς και αξία της επεξεργασίας το 301 μ.χ Εξαγωγές γουναρικών από το Εξαγωγές γουναρικών από το Εισαγωγές γουνοδερμάτων σε τεμάχια Εισαγωγές γουναρικών στη Δυτ. Γερμανία. (σε εκατομ. ϋ Μ ) Πληθυσμιακή κίνηση Νομών Μακεδονίας και % ανάπτυξη μεταξύ των ετών Ν. Δράμας Πληθυσμιακή κίνηση Δήμων Μακεδονίας και % ποσοστό αύξησης - μείωσης Εξαγωγές ολοκλήρων δερμάτων με το σύστημα φασόν εργασίας... 46

5 9. Σύνολο εισακτέου συναλλάγματος από εξαγωγές δερμάτων & αποκομμάτων Σύνολο εισακτέου συναλλάγματος από εξαγωγές δερμάτων & αποκομμάτων Εξαγωγές Γουναρικών από το 1981 έως και το Εξαχθέντα Γουναρικά Αποκόμματα και Δέρματα FACON Από μέχρι

6 Πρόλογος Ο κλάδος της γουνοποιίας είναι γνωστός από την αρχαιότητα. Ο Νομός Καστοριάς είναι στην Ελλάδα ο μοναδικός που έχει αναπτύξει σε τόσο μεγάλο βαθμό την τέχνη της κατεργασίας και της πώλησης των γουναρικών. Στην εργασία μας θα δούμε πως και από πού έχει εμφανιστεί η τέχνη αυτή, κύριους εμπορικούς σταθμούς από την αρχαιότητα έως και την σημερινή εποχή. Θα παρουσιάσουμε τον ρόλο της Καστοριάς στη ιστορία της γουνοποιίας. Επίσης θα δούμε την σημερινή κατάσταση του κλάδου και τις προοπτικές αυτού.

7 Εισαγωγή Στην εργασία που ακολουθεί θα ερευνήσουμε την ιστορία τής γουνοποιίας στο Νομό Καστοριάς και την σημασία του κλάδου για την περιοχή. Είναι αναγκαίο να παρουσιάσουμε αρχικά μια ιστορική αναφορά για την γουνοποιία η οποία εμφανίζετε από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια. Αυτή η αναδρομή θα ξεκινήσει από την παλαιολιθική εποχή, θα συνεχίσει στα ιστορικά χρόνια όπου θα δούμε πως χρησιμοποιούσαν τη γούνα, την κατεργασία, το εμπόριο και χρήση αυτής. Για το λόγο αυτό θα αναφερθούμε σε διάφορους λαούς όπως οι Αιγύπτιοι, οι Αρχαίοι Έλληνες, οι Ρωμαίοι, οι Γερμανοί, το Βυζάντιο και θα φτάσουμε ως το Μεσαίωνα. Στη συνέχεια θα επικεντρωθούμε στο Νομό της Καστοριάς όπου είναι και το κυρίως μέρος της εργασίας μας. Θα αναφερθούμε μέσα από διάφορες πηγές και θα προσπαθήσουμε να βρούμε πότε και πώς εμφανίστηκε αυτή η ενδιαφέρουσα τέχνη στην Καστοριά. Επίσης θα παρουσιάσουμε με αναλυτικά στοιχεία την μετανάστευση των Καστοριανών γουναράδων στην Αμερική. Στη συνέχεια θα δούμε μέσα από κάποια στατιστικά στοιχεία την γουνοποιία στην Καστοριά κατά τις δεκαετίες του 50 έως και το 80 όπου υπάρχει μια μεγάλη άνθιση του κλάδου. Τέλος θα αναφερθούμε στην σημερινή κατάσταση που κυριαρχεί στο Νομό, την επιρροή της γουνοποιίας στην οικονομία της περιοχής, τους φορείς και τις προοπτικές που υπάρχουν για τον κλάδο. Μέσα από αυτή την εργασία θέλουμε να παρουσιάσουμε μια μελέτη για την γουνοποιία στον Νομό Καστοριάς όπου θα μπορούμε να μάθουμε για την ιστορία, την σημασία και τις προοπτικές. ~ 1 ~

8 1. Προϊστορική Εποχή 1.1. Παλαιολιθική εποχή Η γουνοποιία είναι ένα από τα αρχαιότερα επιτηδεύματα. Το κλίμα της παλαιολιθικής εποχής ήταν ζεστό, μόνο λίγα γουνοφόρα δέρματα χρησιμοποιούσαν για την ενδυμασία. Τα περισσότερα χρησίμευαν για εσωτερική χρήση της κατοικίας τους, ή για εσωτερική επένδυση, θα λέγαμε σήμερα. Έχει αποδειχθεί ότι ο άνθρωπος που ζούσε στην εποχή των πάγων, δεν φορούσε μόνο μεγάλα δέρματα, τα οποία έδενε με λουρί στην μέση, αλλά μια πιο προσαρμοσμένη ενδυμασία, που αποτελείτο από πολλά μικρά δέρματα, στις άκρες των οποίων έκαναν με τα πέτρινά τους εργαλεία τρύπες, από τις οποίες διαπερνούσαν ίνες ή λουριά. Η έλλειψη όμως του βελονιού από κόκαλο σ' εκείνη την περίοδο, μας αναγάγει στο συμπέρασμα ότι η τότε ενδυμασία δεν παρουσίαζε καμία περίπλοκη μορφή όπως στα μετέπειτα χρόνια της εξέλιξης του ανθρώπου.το μαλακό δέρμα του Τάρανδου χρησιμοποιήθηκε για μια καλλιτεχνική, θα λέγαμε σήμερα, ενδυμασία. Η τέχνη της επεξεργασίας και του ραψίματος των δερμάτων είχε φθάσει σε υψηλό επίπεδο, έτσι ώστε θα μπορούσε να την χαρακτηρίσει κανείς σαν τον πρώτο πολιτισμό της χειρονακτικής γουνοποιίας. Τα εργαλεία σ' αυτήν την περίοδο είναι πολύ εκλεπτυσμένα, τα βελόνια από κόκαλο κατασκευασμένα, με τέτοια λεπτότητα και τελειότητα που δεν την συναντάμε, ούτε στην εποχή του μπρούντζου και του σιδήρου. (Ρ.ΚϋΠΖθ,άθΓ ΚϋθΓβήπθΓ,15) 1. Κοκάλινο κομμάτι με αρχή σαν βελόνι 2. Κοκάλινο σουφλί, βελόνα ~ 2 ~

9 3. Βελόνι χωρίς τρύπα 4 και 5. Βελόνι χωρίς τρύπα, αλλά με κάποιο κεφάλι για να δουλεύεται η κλωστή 6, 7, και 8. Παλαιότεροι τύποι βελονιών με τρύπα 9,10,11 και 12. Τελειοποιημένοι τύποι κοκάλινων βελονιών 13. Οδοντωτό βελόνι για να τραβιέται η κλωστή 14. Πέτρα για τρόχισμα των βελονιών 15. Πυρόλιθος για να κατασκευάζονται τα βελόνια Από τα ψιλοφτιαγμένα βελόνια που βρέθηκαν στις Ν.Δ. περιοχές της Γαλλίας, μπορεί να συμπεράνει κανείς, ότι για ενδυμασία χρησιμοποιούσαν όχι μόνο δέρματα από μεγαλόσωμα ζώα (όπως αρκούδες, λύκους, ελάφια), αλλά και από μικρότερα όπως οι αλεπούδες. Για κλωστές χρησιμοποιούσαν μετά από επεξεργασία, τις ίνες του ταράνδου ή το τρίχωμα των αλόγων. Πέτρινα εργαλεία της παλαιολιθικής εποχής Οι προϋποθέσεις, λοιπόν, ήταν δεδομένες για μια περαιτέρω ανάπτυξη. Έτσι, η ανθρωπότητα μπαίνει περί το π.χ. σε μία άλλη εποχή, την Νεολιθική. Το κλίμα της νεολιθικής εποχής διαμορφωνόταν όλο και περισσότερο πλησιέστερα προς το σημερινό. Από την καλλιέργεια έβγαζε ο άνθρωπος το λινό, από την εκτροφή των προβάτων το μαλλί. Οι τέχνες πλέξιμο, κλωστήριο, ύφανση, αναπτύχθηκαν αυτή την εποχή. Σ' αυτή την εποχή, στις ήπιες περιοχές της Κεντρικής Ευρώπης, δεν κυριαρχεί η ενδυμασία των γουνοφόρων δερμάτων, αλλά του υφαντού. Έτσι για πρώτη φορά το γουναρικό χάνει την μονοπωλιακή του θέση. (Ρ.ΚϋΠΖθ,άθΓ ΚϋθΓβόπθΓ,ΙΘ) Έπειτα ακολουθεί η εποχή του μπρούντζου και του σιδήρου. Σ' αυτήν την εποχή, παραπλεύρως με την καλλιέργεια των αγρών και την κτηνοτροφία, αναπτύσσονται: η χειροτεχνία και το εμπόριο. ~ 3 ~

10 1. και 2. Σουφλί, Σφήνα 3. και 4. Μαχαίρια 5. Ψαλίδι 6. και 7. Βελόνια Τα εμπορεύσιμα προϊόντα ήταν τότε όχι μόνο μπρούντζος, αλλά και χρυσός, αλάβαστρο, γυαλί, αλάτι και από τον Βορρά έφερναν κεχριμπάρι, δέρματα και σκλάβους. Το περίεργο είναι ότι τα μπρούντζινα βελόνια των εκ. εκείνης της εποχής, ήταν πολύ μεγάλα, η βελονότρυπα ήταν από πάνω χτυπημένη με κάτι βαρύ, πράγμα που σήμαινε ότι τρυπούσαν τα δέρματα χτυπώντας πάνω στο βελόνι. Από αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε, ότι μόνο δέρματα μεγάλων ζώων χρησιμοποιούσαν. (Β.βοόίθΓ, 1951, 7-8) Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη Απ' όλες τις ανακαλύψεις κι από διάφορα γραπτά στοιχεία, παραμένει αναμφισβήτητο ότι από την παλαιότερη ακόμη εποχή, τα σισσυροδέρματα (γουνοφόρα δέρματα) μαζί με το ήλεκτρον (κεχριμπάρι) αποτελούσαν τα σπουδαιότερα εμπορεύσιμα αγαθά των Ανατολικοευρωπαϊκών λαών, τα οποία αντάλλασαν με άλλα μέταλλα, όπως όπλα, αγγεία και διάφορα κοσμήματα του ~ 4 ~

11 Νότου. Για τα γουναρικά δεν μπορούμε να έχουμε συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία, παρά μόνο να κάνουμε υποθέσεις συγκρίνοντας και διασταυρώνοντας τυχόν πληροφορίες, βγάζοντας έτσι διάφορα συμπεράσματα κι αυτό διότι το γουναρικό δεν έχει την ανθεκτικότητα που έχουν τα άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, ώστε να το βρούμε έστω και αλλοιωμένο μετά την πάροδο τόσων αιώνων. Ο Β.βοήίθΓ (Β.βοήίθΓ, 1951, 9-12)., μετά από μία λεπτομερή ανάλυση που κάνει, βγάζει το συμπέρασμα ότι το κεχριμπάρι και τα γουναρικά (γουνοδέρματα) ακολούθησαν τον ίδιο εμπορικό δρόμο κι ότι οι έμποροι κεχριμπαριού ήταν ταυτόχρονα και έμποροι γουνοφόρων δερμάτων. Στην Οδύσσεια, επίσης, αναφέρει ο Όμηρος, ότι οι Φοίνικες διαπραγματεύονταν κοσμήματα από κεχριμπάρι (ήλεκτρον) κι ότι οι Ασσύριοι έμποροι συμμετείχαν στην εξαγωγή και διάθεση του κεχριμπαριού απ' την Βόρεια Ευρώπη, όπως αποδεικνύεται από μία επιγραφή από την εποχή του Σαρδανάπαλου ( π.χ.). Την ύπαρξη του εμπορίου στους Βόρειους Ευρωπαϊκούς λαούς την επιβεβαιώνει και ο PubNus Tacitus (περ μ.χ.) και συγκεκριμένα στο κεφάλαιο 17 (Γερμανία) 98 μ.χ. Εννοεί όμως στις περιγραφές που κάνει σ' αυτό το κεφάλαιο, κυρίως το γουνεμπόριο των Σκανδιναβών Ανατολική Ευρώπη Τις πληροφορίες γύρω από το εμπόριο της Νότιας Ρωσίας, που ήταν και ο μεγαλύτερος προμηθευτής των τότε πολιτισμένων μεσογειακών λαών, αντλούμε από τον Ηρόδοτο. Οι πληροφορίες που μας έδωσε ο Ηρόδοτος, γύρω από την Ανατολική Ρωσία βασίζονται στις περιγραφές του ποιητή Αριστέα από τον Προκόννησο, ο οποίος ταξίδευε από την Ρωσία και την Ασία μέχρι τους Ισσηδόνους, παρουσιάζοντάς μας πολύ αναλυτικά τον πολιτισμό εκείνων των χωρών. Σαν πηγή επίσης για τον Ηρόδοτο είναι και ο Εκαταίος από την Μίλητο (απεθ. 517 π.χ.). Αναμφισβήτητα, ο Ηρόδοτος, τις περισσότερες πληροφορίες γύρω από τις συνθήκες ζωής στην Νότιο Ρωσία, αντλεί από τους Σκύθες και Έλληνες ~ 5 ~

12 εμπόρους, οι οποίοι αναλάμβαναν εμπορικά ταξίδια από τον τόπο διαμονής, στην Μαύρη θάλασσα στις εκβολές του Βορυσθένη (Δνείπερος), προς τους λαούς της Κεντρικής Ρωσίας και Δυτικής Σιβηρίας. Τις πηγές των πληροφοριών περιγράφει ο Ηρόδοτος ως ακολούθως: "Μέχρι λοσιόν αυτών των Φαλακρών (Αγριπαίοι) είναι αρκετά γνωστή η χώρα και οι λαοί που είναι εντεύθεν απ' αυτούς, διότι και οι Σκύθες πότε-πότε πηγαίνουν εις τον τόπο τους και δύσκολον δεν είναι να πάρει κανείς απ' αυτούς πληροφορίες, ακόμη κι από Έλληνες από τον λιμένα του Βορυσθένη κι από άλλους λιμένας του Πόντου. Όσοι Σκύθες έλθουν εις αυτούς κάνουν τις συναλλαγές με επτά διερμηνείς και επτά γλώσσας" ( Ηρόδοτος, IV, 24). Κι ο Τάκιτος μας δίνει επίσης πληροφορίες για τους λαούς της Βορειοανατολικής Ευρώπης. Στην άγρια περιοχή μεταξύ του ποταμού Κάμα και των Ουραλίων υπήρχε ένας παράδεισος ζώων που διέσχιζαν, προτού χρόνια περίπου, Έλληνες και Σκύθες έμποροι, τους νεωτέρους δε χρόνους Άραβες γουνέμποροι από το Νότο. Αυτή η περιοχή χρησίμευε ως η σπουδαιοτέρα ρεζέρβα για την Σκυθική πόλη Γελωνός, για την "γουνόπολη" των χαζάρων Β ϋ ^ Γ και την Ρωσική "γουνομητρόπολη" Νίζηί] NowgoΓod ( Β.βοήίθΓ, 1951, 18). ~ 6 ~

13 2. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ 2.1. Αίγυπτος Στην Αίγυπτο είχαν αναπτυχθεί κατά την εποχή της αρχαιότητας όλες οι τότε γνωστές επιστήμες, τέχνες και βιοτεχνίες, μεταξύ των οποίων και αυτή της επεξεργασίας των γουναρικών και πιο συγκεκριμένα των γουνοφόρων δερμάτων. Τα δέρματα δεν χρησίμευαν σαν πραγματική ενδυμασία, αλλά τα ωραιότερα από αυτά σαν κόσμημα ή τιμητική διάκριση. Από τα δέρματα των μεγαλύτερων ζώων, όπως βόδια και ζαρκάδια, κατασκεύαζαν κουβέρτες, φαρέτρες και ασπίδες. Αιγύπτιοι γουναραδες Στην αρχή περιτύλιγαν τους νεκρούς σε δέρμα, αργότερα όμως, κυρίως για τις ανώτερες τάξεις, χρησιμοποιούσαν ύφασμα. Οι πρίγκιπες και οι ιερείς φορούσαν δέρμα πάνθηρα, τόσο σαν κόσμημα, όσο και σαν ένδυμα. Η ενδυμασία από δέρμα πάνθηρα καθιερώθηκε αργότερα σαν προνόμιο, που το απένειμαν οι πρίγκιπες κι έτσι απέκτησε κληρονομικό χαρακτήρα και δικαίωμα. Όσοι από τους άνδρες έπαιρναν αυτήν την διάκριση είχαν τον τίτλο "Οϊρον Μπονσίτ" που σήμαινε ο μεγάλος γουνοτεχνίτης ~ 7 ~

14 Από τοιχογραφίες σε τάφους μπορεί να δει κανείς εργαστήρια δερματάδων, σανδαλοποιών, υποδηματοποιών, καθώς επίσης και τα εργαλεία τους, όπως μαχαίρια, σφυριά, βελόνια. Στην προηγούμενη εικόνα βλέπουμε πώς κόβεται, βάφεται και γενικά επεξεργάζεται το δέρμα του πάνθηρα, που χρησίμευε σαν ενδυμασία για τους ιερείς και αφετέρου σαν επανωφόρι για τους πολεμιστές. Οι επιθυμίες αλλάζουν κι ο πολιτισμός κυλά και αναπτύσσεται και επειδή το σισσυρόδερμα δεν ικανοποιεί στην αρχική του μορφή, δημιουργείται θα λέγαμε μια "κονφεκσιόν", έτσι ώστε το δέρμα με την ζώνη και τις άλλες παραλλαγές που πρόσθεσαν, να αποτελεί ένα σωστό επανωφόρι. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι γνώριζαν επίσης καλά την τέχνη της βαφής. Από τότε θεωρείτο σαν αυτονόητο τα εργαστήρια της επεξεργασίας δερμάτων να μεταφέρονται έξω από την πόλη, σε ειδικούς χώρους, διότι η μυρωδιά της βυρσοδεψίας ήταν για τους ανθρώπους μέσα στην πόλη, ανυπόφορη ( Ρ.ΐΒΠβοΙι, 1928, 21) Οι Αρχαίοι Έλληνες Οι Έλληνες της Μυκηναϊκής εποχής χρησιμοποιούσαν ολόκληρο το γουνοφόρο δέρμα σαν πανωφόρι, όπως και οι υπόλοιποι λαοί. Αργότερα αναπτύχθηκε η περίφημη αρχαία Ελληνική ενδυμασία η οποία επηρέασε όλο τον Δυτικό πολιτισμό. Λόγω όμως του ζεστού κλίματος υποχωρεί σχεδόν εντελώς το γουνοφόρο δέρμα, σαν είδος ενδυμασίας. Οι πιο πλούσιοι χρησιμοποιούσαν τα εισαγόμενα από τους Φοίνικες λινά υφάσματα, τα οποία παραμέρισαν σχεδόν τα μάλλινα. Οι πιο φτωχές τάξεις, καθώς επίσης και οι σκλάβοι, ήταν αναγκασμένοι εκ των πραγμάτων να αρκούνται στην ενδυμασία από χοντρό και βαρύ γουνοφόρο δέρμα. Στην εποχή του Ομήρου φορούσαν ενδυμασία από γουνοφόρα δέρματα, μόνο οι βοσκοί, οι κυνηγοί και οι πολεμιστές, ή τα χρησιμοποιούσαν στα σπίτια τους για εσωτερική επένδυση και καλλωπισμό. Αν σκεφθεί κανείς ότι οι αρχαίοι μας πρόγονοι παρουσίαζαν τους θεούς τους, συχνά, με ένα γουνοφόρο δέρμα, π.χ. τον Ηρακλή με το δέρμα του Λέοντος της ~ 8 ~

15 Νεμέας, τον Διόνυσο και τους ακολούθους του, που φορούσαν την "Νεβρίδα", ένα κοντό δέρμα από πάνθηρα, ελάφι, αιγόκερο ή αλεπού, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η ενδυμασία του γουνοδέρματος έπαιζε ένα σπουδαίο ρόλο στην αρχαία εποχή. Εκτός αυτού, σε πολλά σημεία στα ποιήματα του Ομήρου, αναφέρονται ήρωες όπως ο Αγαμέμνονας, ο Μενέλαος κ.α. να φορούν δέρματα λιονταριού, λεοπάρδαλης και άλλα. Από τα ποιήματα του Ησίοδου (7ον π.χ. αι.) μπορούμε να πάρουμε επίσης πληροφορίες για τις εμπορικές σχέσεις των αρχαίων προγόνων μας και συγκεκριμένα για την χρησιμοποίηση της γούνας. Ο Ηρόδοτος στην περιγραφή του για τον Ξέρξη αναφέρει ότι διάφορες φυλές του Περσικού Στρατού φορούσαν ενδυμασίες από δέρματα αλεπούς και κατσίκας. Στην αρχαία Αθηναϊκή αγορά, μας πληροφορεί ο Αριστοφάνης, ότι οι χωρικοί, μαζί με τα γεωργικά τους προϊόντα, έφερναν δέρματα από αλεπούδες, τυφλοπόντικες, βύδρες, κουνάβια, ελάφια, κατσίκες, πρόβατα και σκαντζόχοιρους για τις περικεφαλαίες. ( Ρ^Γίβοή, 1928, 25-27) Το Βυζάντιο (αποικία Μεγαρέων π.χ.) Τα στοιχεία γύρω από τον ρόλο του Βυζαντίου κατά την εποχή π.χ. στο εμπόριο της γούνας, αντλούνται αποκλειστικά από σχετική αρθρογραφία του Γεωρ. Α. Γεωργιάδη ( εφημερίδα Ορεστειάδα Α.Φ.: του 1955). Το Βυζάντιο ήταν ένα μεγάλο εμπορικό σταυροδρόμι όπου συναντιόνταν τα καραβάνια των Βορειοανατολικών χωρών της Ευρώπης, πλουσιώτατα σε γουνοφόρα ζώα, αφενός με τα καραβάνια των χωρών της Ανατολής και αφετέρου με τον πανίσχυρο εμπορικό Ελληνικό στόλο των αποικιών του Αιγαίου και της Μεσογείου. Την εποχή εκείνη τρείς ήταν οι κυριότεροι δρόμοι μέσω των οποίων γινόταν το εμπόριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης. ~ 9 ~

16 Ο Κεντρικός δρόμος άρχιζε από τον Περσικό Κόλπο και την Βαβυλώνα και τερμάτιζε στην Αλεξάνδρεια. Ο Δεύτερος δρόμος άρχιζε από τον Ινδό ποταμό κοντά στα Ιμαλάϊα Όρη, διέρχονταν την Σαμακάρδην και Μπουκάραν και εκεί συναντιόταν με τον δρόμο των καραβανιών από την Κίνα, όπου διακλαδιζόταν σε δύο δρόμους. Ο ένας προς Βορρά διέρχονταν την Κασπία και Μαύρη Θάλασσα προς τον Βόλγα, και ο άλλος Νότια της Κασπίας θάλασσας και κατέληγε στην Κολχίδα και Τραπεζούντα. Ο δρόμος αυτός διέρχονταν από στενά ψηλών βουνών και μεγάλες εκτάσεις ερήμων, χρησιμοποιούνταν δε μάλλον για την μεταφορά γουναρικών και άλλων πολύτιμων ελαφρών και μικρών σε όγκο πολύτιμων λίθων. Ο δεύτερος από τους παραπάνω αναφερθέντες δρόμους ήταν κατ εξοχήν δρόμος των καραβανιών για την μεταφορά γουναρικών. Οι χώρες που παρήγαγαν τότε γουναρικά ήταν η Ρωσία, κυρίως η περιοχή γύρω από την Κασπία Θάλασσα, όπως η Κολχίδα και η Αρμενία, η Κίνα, η Ινδία καθώς επίσης και οι Βορειοανατολικές χώρες της Ευρώπης και η Σκανδιναβία. Η Αρμενία ήταν τότε γνωστή για τις Ικτίνες (Χαρμελιά), γουναρικό που φορούσαν αποκλειστικά οι βασιλιάδες και οι μεγιστάνες και γενικά οι πλουσιότερες κοινωνικά τάξεις. Οι αποικίες της Κολχίδας, Αρμενίας και Τραπεζούντας συγκέντρωναν εκτός αυτού τα δικά τους γουναρικά, αυτά που προέρχονται από την Σιβηρία, Κίνα, Ινδία και Ασία και τα προωθούσαν όλα μαζί, αλλά διαμέσου των Ελληνικών αποικιών στο Βυζάντιο. Έτσι το Βυζάντιο έπαιξε σπουδαιότατο ρόλο στο Διεθνές εμπόριο των γουναρικών και διατήρησε αυτήν την μονοπωλιακή θέση για δύο αιώνες, για να την συνεχίσει και πάλι μετά την τελική ήττα των Περσών. Αλλά η σπουδαιότητα όμως του Βυζαντίου σαν κέντρο γουναρικών αυξήθηκε ακόμη περισσότερο με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με την οποία εξασφαλίσθηκε η ελεύθερη συγκοινωνία από ξηρά και θάλασσα και ξανάρχισε έτσι η μεταφορά γουναρικών από όλες τις Ανατολικές χώρες της απέραντης Μακεδονικής Αυτοκρατορίας μέσω του Βυζαντίου προς την Δύση. ~ 10 ~

17 2.4. Οι Ρωμαίοι Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα δέρματα των ζώων για εσωτερική επένδυση των κατοικιών τους, ενώ η φορεσιά γουνοφόρων δερμάτων θεωρείτο αναξιοπρέπεια. Στην αρχή μόνο οι σκλάβοι και οι στρατιώτες (κυρίως Βόρειων λαών) ντύνονταν με γουνοδέρματα. Όταν άρχισαν όμως οι εκστρατείες των Ρωμαίων στα βόρεια κλίματα, άρχισε ν' αλλάζει με την πάροδο του χρόνου και η νοοτροπία. Αρχίζει να προτιμάται το γουναρικό, τόσο καλαισθητικά όσο και κλιματολογικά. Παρά το διάταγμα του Καίσαρα Οναρίου το έτος 397 μ.χ. που απαγόρευσε στους αυλικούς το γουναρικό δέρμα αυτό κυριάρχησε, όχι μόνο σαν μέσω προφύλαξης από το ψύχους, αλλά και σαν κόσμημα. Στην αρχαία Ρώμη τους επεξεργαστές σισσυροδερμάτων τους ονόμαζαν "Pellioni". Εδώ δε θα ήταν απαραίτητο να αναφέρουμε την ίδρυση του " Coprus Pellionum" στην Ωστία (λιμάνι της Ρώμης) το 56 μ.χ. και το διάταγμα του Διοκλητιανού, από το 304 μ.χ. που είχε καθορίσει το ανώτατο όριο τιμών. Μια επιγραφή πάνω σε μαρμαρόπλακα έγραφε: GEWIO CORPORIS PELLIONUM OSTIENSIUM GUIBUS EXSENATUS COSULTO CORIE LICET MARCUS AURELIUS LAMPROCLES AUGUSTI LOBERTUS PAT...SUA PECUNIA PONO DEDIT DEDICAVIT" "Στον προστάτη του σωματείου των γουνοποιών, το οποίον διά αποφάσεως της συγκλήτου επετράπη να ιδρυθεί, ο Μάρκος Αυρίλιος Λαμπροκλής, οποίος από τον Αύγουστο σ' ελεύθερο εκηρύχθη, το έχει αυτό με δικά τον έξοδα δωρίσει και αφιερώσει" ( P.Larisch, 1928, 26-31). Στο δεύτερο ήμισυ του 3ου μ.χ. αιώνα το Ρωμαϊκό κράτος άρχισε να κλονίζεται. Ο Διοκλητιανός το έτος 301 μ.χ. εξέδωσε ένα διάταγμα, λόγω της καλπάζουσας ακρίβειας, στο οποίο περιλαμβανόταν τα τότε συνήθη προϊόντα καθορίζοντας ανώτερο όριο τιμών. Τους παραβάτες ανέμενε η ποινή του θανάτου. Το διάταγμα χαράχθηκε σε μάρμαρο στα Λατινικά και Ελληνικά και το εξέθεσαν στις περιοχές που αυτό αναφερόταν. Περιείχε δε περίπου διαφορετικά ~ 11 ~

18 προϊόντα, μεταξύ των οποίων και διάφορα σισσυροδέρματα που αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα. Οι τιμές σε Γερμανικά μάρκα είναι της εποχής της αρχής της δεκαετίας του Από τον πίνακα αυτόν μπορούμε να βγάλουμε μερικά συμπεράσματα σχετικά με τις τιμές διαφόρων δερμάτων καθώς επίσης και την αξία της εργασίας. Πίνακας 1. Τιμές διαφόρων δερμάτων καθώς και αξία της επεξεργασίας το 301 μ.χ. ΟΝΟΜΑΣΙΑ ϋενιερβ ΡΜ Κατέργ. Επεξ. σε DΜ 1. Δέρμα κατσίκας, μεγάλο, ακατέργαστο X I Το ίδιο κατεργασμένο ι_ Δέρμα προβάτου, μεγάλο ακατέργαστο XX Το ίδιο κατεργασμένο XXX Δέρμα για καπέλα 1η ποιότητα Το καπέλο έτοιμο Δέρμα αρνιού X Το ίδιο επεξεργασμένο XVI Υαινα, ακατέργαστο X I Ύαινα κατεργασμένο IX Δέρμα ζαρκάδι, ακατέργαστο X Δέρμα ζαρκάδι κατεργασμένο XV Δέρμα ελαφιού 1η ποιότητα LΧΧ Δέρμα ελαφιού ακατέργαστο Δέρμα αγριοπροβάτου XV Δέρμα αγριοπροβάτου κατεργασμένο XXX Δέρμα λύκου ακατέργαστο XXV Δέρμα λύκου κατεργασμένο X I Δέρμα κουναβιού ακατέργαστο X Δέρμα κουναβιού κατεργασμένο XV Δέρμα κάστορα ακατέργαστο XX Δέρμα κάστορα κατεργασμένο XXX Δέρμα αρκούδας, μεγάλο Δέρμα αρκούδας κατεργασμένο Δέρμα λύγξ ακατέργαστο X I Δέρμα λύγξ κατεργασμένο IX Δέρμα φώκιας, ακατέργαστο Μ ^ ^ Δέρμα φώκιας κατεργασμένο ΜD Δέρμα λεοπάρδαλης, ακατέργαστο Μ Δέρμα λεοπάρδαλης κατεργασμένο Μ00Ι_ Δέρμα λιονταριού, κατεργασμένο Μ Κουβέρτα από 8 κατσίκες cccxxxn m Πηγή: P.Larisch, 1928, σελ. 32 ΡΜ: Προπολεμικά Γερμανικά Μάρκα ~ 12 ~

19 2.5. Οι Σκύθες Νομαδικός λαός χωρισμένος σε πολλές φυλές που κατοικούσαν Β.Α. της Αρχαίας Ελλάδας, από την χερσόνησο της Κριμαίας μέχρι τα Ουράλια. Βασιζόμενοι στις αφηγήσεις του Ηρόδοτου και άλλων μεταγενέστερων ιστορικών συμπεραίνουμε ότι οι Σκύθες είχαν ενδυμασία αποκλειστικά από γουνοφόρα δέρματα. Φορούσαν ένα γούνινο παντελόνι κι ένα μακρύ επανωφόρι σαν φούστα με μανίκια, το οποίο έδεναν στην μέση με μία ζώνη. Έφεραν στο κεφάλι δέρμα αλεπούς για κουκούλα. Το γούνινο παλτό το φορούσαν με το τρίχωμα απ' έξω σε αντίθεση με τ' άλλα φορέματά τους, που είχαν την γούνα από μέσα. Τα δέρματα κυρίως που χρησιμοποιούσαν, ήταν από λύκο, αλεπού και σαμούρια, το τελευταίο δε χρησίμευε για την κατασκευή των παλτών τους. Κέντρο εμπορίας των δερμάτων, γουνεμπορίου δηλαδή, ήταν γι' αυτούς η πόλη Τάναϊ στις εκβολές του Ντον στην Αζοφική θάλασσα. Εμπορικές διασυνδέσεις είχαν βορείως μέχρι την Σιβηρία, δυτικά με όλες τις χώρες της Μεσογείου και ανατολικά μέχρι την Ινδία και την Κίνα. ( Ρ.ΐ8ΐϊβοή, 1928, 34). Παράσταση Σκύθων στην στήλη του Αρκαδίου, Κωνσταντινούπολη (4ος μ.χ. αιών.) Σκύθος ιππέας με παλτό από σαμούρι. Γονατιστός Σκύθος με γούνινο ένδυμα και καπέλο. Αιχμάλωτος Σκύθος με γούνινο επανωφόρι (Ρόκ) και παντελόνι. ~ 13 ~

20 2.6. Οι Γερμανοί Στην αρχή της Χριστιανικής εποχής οι Γερμανοί ήταν πολεμικός, γεωργικός λαός, οι οποίοι εξαπλώθηκαν από Βορειανατολικά προς Δυσμάς και Νότια της Ευρώπης. Ο Τάκιτος γράφει ότι η ενδυμασία των Γερμανών δεν είναι τίποτα άλλο από ένα παλτό (γούνινο φυσικά), που το δένουν στην μέση με μία πόρπη, ή αν έλειπε αυτής χρησιμοποιούσαν ένα αγκάθι. Γουνοφόρα δέρματα φορούσαν επίσης κι αυτοί που ζούσαν κοντά στον Ρήνο ποταμό, μη έχοντας άλλη εκλογή, αφού δεν είχαν καμμία εμπορική συναλλαγή η οποία θα μπορούσε να τους τροφοδοτήσει με αλλα κοσμήματα. Αριστερά: Γερμανός με γούνινο επανωφόρι (1ος αι. μ.χ) Μέσο: Γάλλος (1ος αι. μ.χ) Δεξιά: Φράγκος με "ροκ" και παλτό (5ος αι. μ.χ.) Σ' αυτό το σημείο αναφέρει ο ιστορικός ότι χρησιμοποιούσαν επίσης δέρματα θαλασσίων ζώων που τους πρόσφερε η άγνωστη θάλασσα. Το επανωφόρι που φορούσαν, όπως μας πληροφορούν ιστορικοί εκείνης της εποχής, ονομαζόταν Ήήβπο", (Ρένο) και θα μπορούσε απ' αυτό να συμπεράνει κανείς ότι αυτό το επανωφόρι ήταν ένα μακρόστενο τετράγωνο -αρχικά αποτελούνταν από δύο δέρματα- το οποίο σκέπαζε το σώμα μπροστά και πίσω. Οι ξύλινές τους ασπίδες ήταν καλυμμένες με σκέτο δέρμα ή γουνοφόρα δέρματα. Μέχρι ~ 14 ~

21 το τέλος του 1ου μ. X. αιώνα δεν φορούσαν παπούτσια, μετά όμως άρχισαν να τυλίγουν τα πόδια τους με γουνοφόρα δέρματα με την σάρκα προς τα έξω. Αργότερα δε, άρχισαν να φτιάχνουν παπούτσια από γούνα ή δέρμα. Δημιουργώντας στην συνέχεια διαφορετικές κοινωνικές τάξεις όπως βάσηλαίδες, αρχηγούς, κομήτες, βαρώνους., έχοντας συνάμα και την οικονομική δύναμη, ντύνονταν με τα πιο σπάνια και φυσικά για εκείνη την εποχή μοντέρνα γουναρικά. Τέτοια ήταν η Ερμίνα, το Σαμούρι και το Πτί Γκρί. Τη μεγαλύτερη ανάπτυξη στο γούστο και την ποικιλία την είχαν φυσικά αυτοί που ζούσαν κοντά σε Ρωμαϊκές πόλεις. Όταν μια φυλή των Φράγκων πέρασε τον Ρήνο και μπήκε στην τότε Ρωμαϊκή Γαλλία, φορούσε μια μακριά ζακέτα από δέρμα το "ροκ, το οποίο έκλεινε μπροστά στο στήθος. Λυτό το "ροκ" ήταν φυσικά η εξέλιξη του "ρένο". Το "ροκ" αποτελούνταν από τρία κομμάτια, ένα στην πλάτη και δύο μπροστά. ( Ρ^Γΐβοή, 1928, 35) Βυζαντινοί χρόνοι - Κωνσταντινούπολη Από την ίδρυση του Βυζαντινού κράτους το 324 μ.χ. μετονομάζεται το Βυζάντιο προς τιμή του Μεγάλου Κων/νου, Κωνσταντινούπολη. Από τότε το εμπόριο γουναρικών έφθασε στο ζενίθ του. Τα γουναρικά δεν φοριόταν μόνο λόγω ψυχρού κλίματος που είχε η Κωνσταντινούπολη, αλλά και για καλλωπιστικούς λόγους. Χρησιμοποιούνταν τόσο από τους άνδρες όσο και από τις γυναίκες. Η Κωνσταντινούπολη λόγω της εξαιρετικής θέσης της, κοντά στις χώρες, οι οποίες παρήγαγαν άφθονα γουναρικά, αποδείχθηκε όπως και για τους αρχαίους χρόνους (με την ονομασία Βυζάντιο), πολύ βολική διέξοδος, και ήταν μέχρι την άλωσή της από τους Τούρκους το σπουδαιότερο κέντρο γουναρικών του κόσμου. Την σημαντική αυτή θέση την διατήρησε 12 αιώνες περίπου. Η Κωνσταντινούπολη, όσο αφορά τη μόδα, σαν πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την οποία από άποψη πολυτέλειας και καλλωπισμού δεν την έφθανε τότε καμμία άλλη πρωτεύουσα, είχε καταλάβει την ίδια θέση που είχε μεταπολεμικά το Παρίσι. Κατά τον 9ο, 10ο και 11ο μ.χ. αιώνα η Κωνσταντινούπολη ως προς το εμπόριο και την εμπορική ναυτιλία είχε φθάσει ~ 15 ~

22 στο ζενίθ της εποχής της. Όλα τα προϊόντα της Ανατολής, μεταξύ των οποίων και τα γουναρικά, προορισμένα για την Ευρώπη, έπρεπε να περάσουν από τις αποθήκες του Βοσπόρου υπό την προστασία του Βυζαντινού στόλου. Τα ελληνικά εμπορικά πλοία διεξήγαγαν σχεδόν μονοπωλιακά το θαλάσσιο εμπόριο, διότι εκτός από τα ελάχιστα πλοία της Βενετίας και της Αμάλφης, καμμιά άλλη χώρα δεν κατείχε υπολογίσιμα εμπορικά πλοία ( Γ.Α. Γεωργιαδη, εφημεριδα «ΟΡΕΣΤΙΑΣ» Αρ. Φ. 434, ). Εικόνες από την Πινακοθήκη της Βενετίας. Επανωφόρια με εσωτερική γούνινη επένδυση και γαρνιτούρα. (14ος αιώνας) Οι Ιταλικές πόλεις-κράτη, όπως Βενετία, Αμάλφη, Γένοβα, Φλωρεντία και άλλες, είχαν αποκτήσει εμπορικά προνόμια από τους διαφόρους Αυτοκράτορες και ίδρυσαν μέσα στην Κωνσταντινούπολη εμπορικά γραφεία και αποθήκες και με τις εμπορικές τους συναλλαγές διέδιδαν την βυζαντινή μόδα και στις άλλες χώρες της Ευρώπης. Έτσι λοιπόν διαδόθηκε σ όλη την Ευρώπη η μόδα των γουναρικών. Εάν εξαιρέσουμε την περσική επιδρομή και την περίοδο της Ρωμαϊκής επικράτησης, το Βυζάντιο-Κωνσταντινούπολη, είναι η μόνη διεθνής αγορά, η οποία κατόρθωσε να διατηρήσει αδιάκοπα τόσες πολλές εκατονταετηρίδες τα σκήπτρα του παγκόσμιου εμπορίου γουναρικών. ~ 16 ~

23 14ος αιώνας: Αριστερά: ένδυμα για ιππασία. Μέση: ένδυμα "Τappert" με πιέτες και φαρδιά μανίκια. Δεξιά: φόρεμα με ζώνη με μακριά μανίκια που κρέμονται Οι διαδεχθέντες τους Βυζαντινούς γουνεμπόρους μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, Βενετοί, Γερμανοί, Γάλλοι, Ισπανοί, Πορτογάλλοι, Ολλανδοί και άλλοι, ήταν όλοι εφήμεροι σε σύγκριση με τους Βυζαντινούς. Η υπεροχή όλων αυτών διήρκεσε μόνο λίγους μήνες σε σύγκριση προς το Βυζάντιο και την επικράτηση γενικά του Ελληνικού εμπορικού πνεύματος. Μεσαίωνας: Το εργαστήριο του γουνοποιου Το Λονδίνο από την εποχή που απελευθερώθηκε από τους Ρωμαίους (445 μ.χ. μέχρι τον 15ον αιώνα μ.χ.) δεν είχε να προσθέσει τίποτα το αξιόλογο στην ~ 17 ~

24 διεθνή ιστορία της γούνας. Μετά την εποχή εκείνη το εμπόριο της Αγγλίας ήταν αποκλειστικά στα χέρια των ξένων, κυρίως των Βενετών και Γερμανών. Οι Βενετοί εφάρμοσαν την ίδια εμπορική πολιτική όπως και στην Κωνσταντινούπολη. Απέσπασαν από τους βασιλείς της Αγγλίας προνόμια και ίδρυσαν στο Λονδίνο γραφεία και αποθήκες και με πλοία τους διενεργούσαν την εισαγωγή και εξαγωγή των εμπορευμάτων για λογαριασμό των Άγγλων, οι οποίοι μέχρι τότε τηρούσαν στάση παθητική. Μεγάλο μέρος επίσης του Αγγλικού εμπορίου διεξήγαγαν οι έμποροι της Ανσεατικής Ομοσπονδίας (Γερμανοί), οι οποίοι είχαν πολλούς εμπορικούς σταθμούς στην Γερμανία και στις χώρες της Βαλτικής. Μόλις μετά τον 16ον αιώνα άρχισε η Αγγλία να υποσκελίζει τους ξένους με την απόκτηση εμπορικού στόλου και να επιβάλλεται έτσι στις ξένες αγορές. Το Λονδίνο αναδείχθηκε σαν διεθνές κέντρο γουναρικών, μόνο όταν τα Αγγλικά στρατεύματα υπερίσχυσαν των Γαλλικών στον Καναδά και υπογράφθηκε η συνθήκη των Παρισίων το 1763, οπότε περιήλθε το μονοπώλιο των δερμάτων στην γνωστή στον κόσμο της γούνας, Αγγλική εταιρεία ΗϋϋβϋΝ ΒΑΥ η οποία υφίσταται μέχρι σήμερα ( Γ.Α. Γεωργιαδη, εφημεριδα «ΟΡΕΣΤΙΑΣ» Αρ. Φ. 436, ). Αλλά και η Αγγλία δεν μπόρεσε να κρατήσει το εμπόριο της γούνας σε σχέση με το Βυζάντιο-Κων/λη παρά μόνο λίγους αιώνες. Μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο το κέντρο γούνας άνθισε στην Φρανκφούρτη και την Νέα Υόρκη Μεσαίωνας Με το ξεκίνημα αυτής της εποχής εμφανίζεται ένας άλλος λαός που διαδέχεται την κληρονομιά του πολιτισμού, που εγκατέλειψε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, που δεν είναι άλλος από τον Γαλλικό λαό. Για την γουναρική χειροτεχνία (όχι ακόμα βιοτεχνία) έχουμε μερικές πληροφορίες. Τα πιο συνηθισμένα είδη που κυκλοφορούσαν τότε ήταν, γούνινες φούστες ("ροκ"), χιτώνια, περικνημίδες (γκέτες), γάντια και περιχείριδες. Εκτός αυτών χρησιμοποιούσαν και τότε ακόμη γουναρικά πολυτελείας, τόσο οι άνδρες, όσο και οι γυναίκες. Αυτό μπορούμε να το συμπεράνουμε από διάφορα ερωτικά τραγούδια εκείνης της εποχής. ~ 18 ~

25 1770. Περιχειρίδες και ρούχα με γαρνιρίσματα Εργαστήριο του γουνοποιού Ξυλογραφία του 1568 Στην εποχή του Καρόλου του Μεγάλου χρησιμοποιούσαν κυρίως δέρματα από κουνάβια, ενυδρίες, κάστορες, ελείους, γάτες, πτι γκρι, και ερμίνες. Όλη δε η αυλή χρησιμοποιούσε ακριβό γουναρικό, εκτός από τον ίδιο τον βασιλιά που προτιμούσε την απλή Γερμανική ενδυμασία από δέρμα προβάτου. Οι πληροφορίες γενικά γύρω από τους εργατοτεχνίτες εκείνης της εποχής είναι δυστυχώς λίγες. Ένα όμως μας είναι γνωστό, ότι ήδη οι τότε εργατοτεχνίτες άρχισαν να οργανώνονται και να δημιουργούν τις συντεχνίες, κοινώς συνάφια, όπως φαίνονται από ένα Νόμο του Καρόλου του Μεγάλου το έτος 800 μ.χ. ( Ρ^ΓΐβοΊ, 1928, 39-40). ~ 19 ~

26 3. Η Καστοριά στο προσκήνιο Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ερωτήματα που παρουσιάζετε στην ιστορία της Καστοριάς είναι το εξής: "πότε και πώς βρέθηκε η γουναρική στην Καστοριά ή μήπως είναι γηγενής όπως και οι κάτοικοί της". Όσοι καταπιάστηκαν με το θέμα αυτό, δεν έδωσαν καμιά, έστω και κατά τεκμήριο, απάντηση. Εμείς εδώ θα παραθέσουμε όλες τις εκδοχές, όπως τις αναφέρει στην αρθρογραφία ο καθηγητής Αντώνης Καλαφατίδης στην τοπική εφημερίδα "Νέα Καστοριά" το 1964 (Α.Καλαφατίδη, εφημ. Νέα Καστοριά, Αρ Φ. 393, ). 1. Πρώτη εκδοχή είναι του δικηγόρου-δημοσιογράφου Γ. Μπακάλη στον Τουριστικό Οδηγό, ο οποίος γράφει τα εξής: "...Πόθεν η εξαιρετική αυτή βιοτεχνία εις την Καστοριάν, δεν δύναται να εξακριβωθεί, ούτε και από πότε σημειώνει στην αρχήν της. Υπάρχει η εκδοχή, ότι την βιοτεχνίαν αυτήν έφεραν εις την Καστοριάν οι εξόριστοι του Βυζαντίου, χρησιμοποιούντες εις μεγάλην κλίμακα την γούναν, την οποίαν, ο δημιουργηθείς εκ της ανάγκης της επιδιορθώσεώς της, Καστοριανός τεχνίτης, ανήγαγεν εις αριστούργημα τέχνης. Υπάρχει αντιθέτως και η εκδοχή, ότι η βιοτεχνία των γουναρικών είναι γέννημα του τόπου αυτού από αρχαιοτάτων χρόνων, κατά τους οποίους οι πρώτοι άνθρωποι, μη έχοντες επάρκειαν γής δια την καλλιέργειάν της, έζων εκ του κυνηγιού ιχθύων και ζώων, τα δέρματα δε των τελευταίων χρησιμοποιούντες δια την επένδυσίν των προς θέρμανσιν, εξηυγένιζον διά της τέχνης και ανήγαγον εις χρήσιν θερμάνσεως και πολυτέλειας: διά της παρόδου του χρόνου και της καλλιτεχνικής των διαθέσεως". 2. Ο Μιχάλης Ρόδας δημοσιογράφος του "Βήματος' των Αθηνών, σε άρθρο του, που το αναδημοσιεύει και η δική μας η "Καστοριά" στα υπ' αριθμ. 443 και 444 φύλλα της, γράφει: "Ο Μητροπολίτης Καστοριάς Ιωακείμ, με την πολύχρονον εκκλησιαστικήν του ζωήν στην ορεινήν Δ. Μακεδονίαν μούλεγεν, ότι ευρέθη ένα χειρόγραφον, που φανερώνει τους πρωτεργάτες και την πρώτη επεξεργασία των γουναρικών, τον δεσμό των Καστοριανών με την ανάπτυξιν της βιοτεχνίας αυτής. "Επί της εποχής μουσταφά του 1ου, οι αδελφοί Γεώργιος και Ευστάθιος Παπαϊωάννου, συνδέθηκαν με έναν Ισραηλίτη, ο οποίος ανέλαβε να τους ~ 20 ~

27 συστήσει σε φίλους του στη Ρουμανία, για να μάθουν την επεξεργασία και την τέχνη των γουναρικών. Η προθυμία του ήταν αποτέλεσμα της ευγνωμοσύνης του διότι οι δύο αδελφοί του έσωσαν το παιδί από βέβαιο πνιγμό στην λίμνη της Καστοριάς. Με τα συστατικά του Ισραηλίτη επήγαν στην Βραΐλα και αργότερα στην Λειψία και έτσι έγιναν ειδικοί στην βιοτεχνία των γουναρικών. Όταν εγύρισαν στην Καστοριά (λες και ήταν αθάνατοι), εδίδαξαν την τέχνην των, σε άλλους συμπατριώτας των και από τότε ερίζωσε στην Καστοριά, την ιστορική πόλη του Ορέστου και του Ιουστινιανού, η γουναρική". 3. Ο Γυμνασιάρχης, Παντελής Τσαμίσης, στο βιβλίο του "Η Καστοριά και τα μνημεία της στην σελ. 216 λέει: "Την Τέχνην αυτήν είχαν και Καστοριείς, οίτινες, ασχολούμενοι εις την επεξεργασίαν των δερμάτων των Καστόρων και άλλων ζώων και ταξιδεύοντες εις πόλεις της Ευρώπης και εις Κων/λιν, είχον εγκατασταθεί εκεί πολλοί, κατορθώσαντες διά τον οξυδερκούς πνεύματός των να προάγωσιν αυτήν επί τοσούτον, ώστε να υπερτερήσωσι πολλών άλλων και να καταλάβωσι θέσεις ανωτέρας και αξιώματα. Ούτω, βλέπομαι, τους πραγματεντάδες γουναράδες αναλαμβάνοντας τω 1618 ευθύνης δια τα εμπιστευόμενα αυτούς χρήματα υπέρ των αναγκών της πατρίδας των. Επί Σουλτάνων Σελίμ του Β' και Μουράτ του 3ου, ευρίσκομεν ισχύοντας τα μέγιστα εν Κων/λει δια το μετά της Ρωσίας εμποριών των γουναρικών τους αδελφούς Καντακουζηνούς, Μιχαήλ και Κων/ντίνον, όστις ήτο". 4. Ο Θ.Παπακωνσταντίνου, στο βιβλίο του "Καστοριά: Γεωγραφία-Ιστορία- Τέχνη" και στην σελ. 14 γράφει: "Εκείνο όμως, το οποίον καθιστά την Καστοριά μιαν των πλουσιοτέρων και μάλλον ιδιότυπων πόλεων της Μακεδονίας, είναι το εμπόριον και η βιομηχανία των Γουναρικών. Η κατεργασία του δέρματος αγρίων ζώων και η εκ τούτων κατασκευή διαφόρων δερμάτινων ενδυμάτων και μηλωτών, γίνεται κατά πολύ περίεργον τρόπον και σύστημα, καθιερωθέν από 500 περίπου ετών. Τεμάχια δερμάτων, υπολείματα ανωτέρας βιομηχανικής επεξεργασίας γουναρικών εν Ευρώπη και άχρηστα πλέον, ως και εγχώρια δέρματα αλώπεκος, λύκου, ικτίδος, γάλης, χρησίμευον ως πρώτη ύλη δια την πρωτότυπων αυτήν βιομηχανίαν". 5. Ο σεβαστός καθηγητής επίτιμος Γυμνασιάρχης κ. Πηχιών Κων/νος, ο Α. ~ 21 ~

28 Καλαφατίδης, στον "Τουριστικό του Οδηγό στην σελ. 8 αναφέρει: "Αυτή, φαίνεται, ότι ήτο ιδιάζουσα και αποκλειστική εργασία των Καστοριέων από της Βυζαντινής εποχής. Αργότερον, επί Τουρκοκρατίας, έμαθον αυτήν, ερχόμενοι εις Καστοριάν, πολλοί εργάται Σιατιστείς, καθώς και κάτοικοι της Οχρίδος, από γουναράδες, που επήγαιναν και εμπορεύονταν εκεί". 6. Ο Θεοχάρης Μπαλλής στο βιβλίο του "Οικονομική και Οργανωτική Διερεύνηση των επιχειρήσεων Γουνοποιίας", σχετικά με την προέλευση της γούνας στην Καστοριά γράφει ότι δεν υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία, για να καθορίσουμε με ακρίβεια σε ποιους χρόνους ανάγεται το ξεκίνημά της. Η παράδοση τοποθετεί την αρχήν της στην Βυζαντινή περίοδο. Κατά τον ίδιο συγγραφέα υπάρχουν τέσσερις υποστηριζόμενες υποθέσεις: (Θ.Μπαλλή, 1973, 9-10) α. Ότι η βιοτεχνία έχει την αρχή της στους βυζαντινούς χρόνους, λόγω της μεγάλης χρησιμοποίησης των γουναρικών από τους άρχοντες του Βυζαντίου. β. Ότι οι Καστοριανοί γνώριζαν την τέχνη της γούνας από πολύ παλιά χρόνια, διότι ασχολούνταν με την κατεργασία του δέρματος των καστόρων της λίμνης. γ. Ότι οι Καστοριανοί διδάχθηκαν την τέχνη τους γούνας από τους Ισπανοεβραίους, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην πόλη τους. Απέναντι αυτών των στοιχείων παραθέτει δικά του ο συγγραφέας, τα οποία θέλει ν αποδείξει, ότι η βιοτεχνία: - έχει την αρχή της στους χρόνους της Τουρκοκρατίας (15ος αιώνας), - ότι Τούρκοι τιτλούχοι και όχι βυζαντινοί άρχοντες, παρεκίνησαν τους Καστοριανούς ν' ασχοληθούν με την γουνοποιία, - ότι οι Καστοριανοί έμαθαν την τέχνη της γούνας στην Κωνσταντινούπολη. Στις αρχές του 18ου αιώνα με τις διάφορες ζυμώσεις που γίνονται σε διεθνή κλίμακα, παρουσιάζονται και διάφορα μεταναστευτικά ρεύματα μέσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ένα από αυτά είναι από την ύπαιθρο προς τις μεγάλες κωμοπόλεις και τις πόλεις που ήταν βιοτεχνικά και εμπορικά κέντρα. Εκτός από την Θεσσαλονίκη και την Πάτρα αναφέρονται και άλλες όπως η Αθήνα, Λάρισα, Βόλος, Αμπελάκια, Κοζάνη μεταξύ των οποίων και η Καστοριά φυσικά, που αυτό σημαίνει ότι η Καστοριά ήταν ήδη στις αρχές του 18ου αιώνα ~ 22 ~

29 αναγνωρισμένη σαν βιοτεχνικό και εμπορικό κέντρο. (Ε.Αντωνιάδη- Μπιμπίκου, 1979, ΙΕ -ΙΘ αι., 219). Η Καστοριά αναφέρεται επίσης ανάμεσα στις ανθηρές αστικές κοινότητες Γιάννενα, Μοσχόπολη, Λάρισα, Αμπελάκια, Μοναστήρι, Έδεσσα, Βέροια και Σέρρες. Από τους εγκατεστημένους δε Έλληνες και Ελληνοβλάχους εμπόρους που ζούν στην Βιέννη το 1766, το ένα τρίτο (1/3) είχε έρθει από την Μοσχόπολη (Βοσκόπολη) και την Σιάτιστα και οι μισοί σχεδόν από τις πόλεις Καστοριά, Μελένικο, Τύρναβο, Αργυρόκαστρο, Γιάννενα, Puzlog, Λάρισα και Μοναστήρι. Το 1762 απ' τα 58 μέλη της εταιρείας του TOKAJ ή το σωματείο των Ελλήνων εμπόρων του TOKAJ, τα μισά ήταν από την Κοζάνη και την Καστοριά (Traian Stojanowich, 1979, ΙΕ -ΙΘ αι., 310). Όσο για την σημασία και την θέση που κατείχε η Καστοριά ήδη από τις αρχές (του 18ου αι.) στον Ελληνικό χώρο και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, μπορούμε να τα εκτιμήσουμε από τα παρακάτω απόσπασμα: "Αντιθέτως προς ότι πιστεύεται γενικά, πολύ λίγοι Φαναριώτες κατάγονταν απ' την παλιά Βυζαντινή αυτοκρατορία. Οι περισσότεροι ήταν πλούσιοι που είχαν αποκτήσει τις περιουσίες τους σαν έμποροι και πλανόδιοι πωλητές στο Αιγαίο, στην Οθωμανική πρωτεύουσα, στις ηγεμονίες του Δούναβη στην Ρωσία και στην Μαύρη θάλασσα. Μερικοί απόκτησαν την αρχική τους περιουσία στην Κων/πολη, αλλά πολλοί δημιούργησαν πρώτα τις περιουσίες τους στην Σμύρνη, στη Χίο, στα Ιωάννινα και στην Καστοριά και μετά εγκαταστάθηκαν στην πρωτεύουσα, με το σκοπό να κάνουν πολιτικές επαφές και φιλιές, ώστε να είναι βέβαιοι ότι θα μπορούν ν' αφήσουν τις περιουσίες τους στους απογόνους τους. Τότε ήταν ευκολότερο ν αποκτήσει κανείς περιουσία, παρά να τη διατηρήσει, να την παγιώσει και να μεταβιβάσει στις επόμενες γενιές. Έτσι πολλοί πλούσιοι έμποροι προσπάθησαν να γίνουν προμηθευτές της πρωτεύουσας, πιστωτές κρατικών λειτουργών και σύμβουλοι των πολιτικά ισχυρών που ήθελαν τις συμβουλές τους. Ο απώτερος σκοπός τους ήταν να ανυψώσουν τις καθαρά εμπορικές τους ιδιότητες και να γίνουν μεγαλοαστοί πολιτικοί, που να έχουν στην αρμοδιότητά τους τις Τραπεζικές επιχειρήσεις, τη διοίκηση των ηγεμονιών του Δούναβη, τη διεύθυνση των πολιτικών και ~ 23 ~

30 οικονομικών υποθέσεων της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας και την ιδιότητα συμβούλων των κρατικών αρχών στο επίπεδο της αυτοκρατορίας, της επαρχίας και ακόμα της κοινότητας " (Traian Stojanowich, 1979, ΙΕ -ΙΘ αι., 307) Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά την διάρκεια του 18ου αιώνα εκτός από ζάχαρη, καφέ, γυαλικά, κ.α. εισήγαγε και ακριβά Ρωσικά γουναρικά που έφερναν στην Κων/πολη Έλληνες και Αρμένιοι έμποροι (Traian Stojanowich, 1979, ΙΕ -ΙΘ αι., 301) Με τον φόβο ότι οι κάτοικοι της Ρωσίας, ή οι απεσταλμένοι στην Υψηλή Πύλη θα κρατούσαν το ρευστό χρήμα που θα έπαιρναν πουλώντας τα ακριβά τους γουναρικά και δεν θα τους έδιναν παρά τις πιστωτικές επιστολές που θα είχαν εκδοθεί από την Ρωσική Αυλή και που θα πλήρωναν με υποτιμημένο Ρωσικό νόμισμα, οι Ρώσοι έμποροι γουναρικών δεν τολμούσαν να μεταφέρουν τα εμπορεύματά τους στην Οθωμανική πρωτεύουσα. Οι Έλληνες και Αρμένιοι της Κων/πολης, οι Έλληνες και οι Βλάχοι από την Θεσσαλία, την Μακεδονία και την Ήπειρο καθώς και ένας μικρός αριθμός Σλάβων και Βουλγάρων έγιναν έτσι οι αποκλειστικοί προμηθευτές των Οθωμανικών επικρατειών με Ρωσικά γουναρικά. Οι ρώσοι έμποροι αποφεύγουν να πηγαίνουν στην Οθωμανική αυτόκρατορία και έτσι πήγαιναν στην Ρωσία οι Οθωμανοί έμποροι. Αλλά από τότε που οι έμποροι της Μόσχας και του Κιέβου διάλεγαν τα Ουγγρικά τσεκίνια, τα Ιταλικά μεταξωτά και τα υφάσματα της Λειψίας και η Βιέννη και τα εμπορικά πανηγύρια της Λειψίας έγιναν οι καταλληλότεροι τρόποι όπου μπορούσε να βρεί κανείς αυτά τα είδη, οι Οθωμανοί έμποροι πήγαιναν συχνά στην Λειψία ή στην Βιέννη πριν πάνε στην Ρωσία. Έτσι αναπτύχθηκε ένα εμπορικό τρίγωνο, που η μία κορυφή του βρισκόταν στην Κων/πολη, στην Ονζουντζόβα και στα Ιωάννινα ή στην κοινότητα των γουναράδων της Καστοριάς, η άλλη στην Γερμανία και η τρίτη στο Nazhin, μια μικρή πόλη Βορειοανατολικά του Κιέβου και στα νότια του Chernigon, ή και στο Κίεβο ή στην Μόσχα (Traian Stojanowich, 1979, ΙΕ -ΙΘ αι., 302) Φυσικά όσο αφορά την Γερμανία, το επίκεντρο της γούνας εκείνη την εποχή αποτελούσε η Λειψία. Ασφαλώς από εκεί δεν έλλειπαν οι Έλληνες και οπωσδήποτε οι Καστοριανοί έμποροι, για τους οποίους μας λέει ο Emil Brass, ~ 24 ~

31 ότι με την γραφική τους ενδυμασία αναζωογονούσαν τους δρόμους της Λειψίας και περισσότερο φυσικά κατά την διάρκεια της Έκθεσης, διότι από τους τριακόσιους εμπόρους, στο σύνολό τους, οι εκατό ήταν Έλληνες. Σαν μόνιμα μεσιτικά γραφεία που παραλαμβάνουν τα γουναρικά πληρώνοντας με αποδοχή συναλλαγματικής αναφέρονταν των : Κων/νου Παπά, Ναούμ Δέδου, Βούλτσοβ, Σκουτάρι, Ζυγούρου, Κυρόπουλου ^.(E m il Brass, 1925, 286) Ένα άλλο πολύ γνωστό όνομα από την νεώτερη Ελληνική Ιστορία, που το συναντάμε στην παροικία των γουναράδων της Ανατολικής Ευρώπης είναι η οικογένεια Υψηλάντη, η οποία μαζί με τους γουνεμπόρους Νικόλαο Σκουφά και Αθανάσιο Τσακάλωφ, ιδρυτικά και ηγετικά μέλη της Φιλικής Εταιρείας, συνέβαλαν στην επανάσταση του 1821 (Traian Stojanowich, 1979, ΙΕ -ΙΘ αι., 338). Τους γουνεμπόρους όμως, ήδη κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα, δεν τους έφτανε ο Ευρωπαϊκός και Ασιατικός χώρος. Έτσι συναντάμε στα μέσα του προηγούμενου αιώνα στην Αργεντινή και συγκεκριμένα στο Μπουένος Αϋρες καλά οργανωμένους Έλληνες, Σύριους και Ιταλούς εμπόρους. Συγκεκριμένα εισάγονται στην Λειψία από την Αργεντινή νούτρια και τσιντσιλά (Emil Brass, 1925, 321). Μετά τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο ενώ πήγαιναν όλο και λιγότεροι Έλληνες για αγορές στην Λειψία, δημιουργήθηκε όμως μια μεγάλη Ελληνική παροικία η οποία αποτελούνταν από δύο τάξεις. Η μια από επιφανείς φίρμες που ασχολούνταν με το χονδρεμπόριο και τις μεσιτείες, των οποίων οι εμπορικές σχέσεις ξεκινούσαν από την Ασιατική Τουρκία και έφθαναν μέχρι την Γαλλία, Αγγλία και Αμερική. Η δεύτερη τάξη αποτελούνταν από γουνοποιούς και μικροεμπόρους που είχαν εργαστήρια στα οποία δούλευαν τα κομματιαστά (Emil Brass, 1925, 287). Από την αφήγηση του Emil Brass μπορούμε να επιβεβαιώσουμε την κοινή διαπίστωση, ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται. Δηλαδή αυτή η κατάσταση που επικρατούσε πριν από Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στην Λειψία επαναλείφθηκε μετά τον Β' Παγκόσμιο στην Φρανκφούρτη, ή ακόμη και στην Νέα Υόρκη. Ας σκεφθεί, λοιπόν, ο κάθε γουνοποιός που ξεκίνησε να ξενιτευτεί τις αρχές της ~ 25 ~

32 δεκαετίας το '60 για την Φρανκφούρτη, ή αμέσως μετά τον πόλεμο στην Νέα Υόρκη, ή σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου, σε τι πλεονεκτική θέση θα βρισκόταν και πόσα οικονομικά οφέλη θα μπορούσε ν' αποκομίσει, εάν γνώριζε την ιστορική εξέλιξη που είχε το γουνεμπόριο προπολεμικά στην Λειψία. Διότι αδιαμφισβήτητο γεγονός είναι, ότι η ιστορία σε γενικές γραμμές επαναλαμβάνεται, αυτό δε που αλλάζει είναι οι επιμέρους λεπτομέρειες. Σχετικά με την τέχνη των κομματιαστών χαρακτηριστική είναι η αφήγηση του Φ. Μπακάλη στην εφημερίδα "Καστοριά" Αρ. φ. 602 του 1935 στο άρθρο τα Μαγαζιά. "Πλάι στους ραφτάδες γεμάτες καλάθες με δουλειά. Ομιλίες λίγες, όλη μέρα ακούγονταν το τσικ-τσικ του ψαλιδιού ή το φστ-φστ του βελονιού. Το πρωϊ σαν χάραζε καλά, σταματούσαν για λίγα λεπτά και τρώγανε το πρωϊνό τους φυσώντας συνεχώς τις τρίχες, μετά παίρναν το λαΐνι και από χέρι σε χέρι πίνανε όλοι. Έξω στην αυλή βρίσκονταν στοιβαγμένες μπάλες, χορδαλίκια. Ήταν τρόπον τινά η αποθήκη τον Καστοριανού εμπόρου. Επάνω σε κάποιο ξέστρωτο δωμάτιο βρισκότανε στοίβες από δουλεμένο πράγμα, περιμένοντας ντόπιους αγοραστές ή αποστολή στο εξωτερικό. Αυτό λοιπόν είναι το Καστοριανό μαγαζί, από το οποίο έβγαιναν τότε τα αριστουργήματα της Καστοριανής τέχνης. Μαγαζιά είχε πολλά, αλλά την εποχή εκείνη η Καστοριά, εκείνα όμως που κάνανε συναλλαγές κατ' ευθείας με το εξωτερικό ήταν πεντ' έξη, μεταξύ των οποίων πρωτεύουσαν θέσιν είχαν, το κατάστημα τον Ναούμ Παπαμόσχου που συνεργάζονταν με την Γερμανίαν και Τουρκία, μετά του Κωστάκη Πουλιόπουλου με το Λονδίνο, του Δημ. και Κωστάκη Λάζαρη ή Σίσκου και ο Καραγιάννης με την Δαμασκό, των αδελφών Μουστάκα με την Κων/πολη. Μετά έρχονταν οι αδελφοί Παπαγεωργίου με την Θεσσαλονίκη, ο Γιάννης Δόικος έφταχνε "σιάπκες" αστραγάν για την Ρουμανία και Ρωσία. Χαρακτηριστικό ήταν όταν εγίνετο "πράξις" δηλ. πωλήσεις εκείνη την εποχή. Μπροστά πήγαινε ο μεσίτης κρατώντας το δείγμα, ερχότανε πίσω 2-3 τσιράκια φορτωμένα τις γούνες, εις όλην την διαδρομήν, όσοι βλέπανε τον μεσίτη θα τον λέγανε το ~ 26 ~

33 απαραίτητο "χαϊρλίδικα". Βυρσοδεψεία, Ταμπακιές, καθώς τα λέγανε τότε βρισκότανε στα "Πετσιά" άκρα λίμνη. Οι Σταθαίοι ήσαν ειδικώτεροι στο κατέργασμα δερμάτων. Οι Μπούτηδες ήσαν ειδικοί στη βαφή καθώς και ο Γεώργιος Αϊβάζης. Τα μεγάλα μαγαζιά σταμάτωναν τις γούνες τους μέσα στο σπίτι, όταν είχαν όμως φούριες καθώς και όλοι οι μικροέμποροι, δίνανε για σταμάτωμα στον Θανάση του Λιάνου και στους Τσιντζιραίους οι οποίοι είχαν μεγάλες σταματούρες, σουβλερά καρφιά, τα οποία μια φορά τον μήνα τα λίμαραν ένα προς ένα. Το κάρφωμα γινότανε καθιστά στη γή, χτυπούσαν δε με τον τσόκο, ένα ξύλινο σφυρί ειδικής κατασκευής. Χαρά μεγάλην είχεν η Καστοριά, όταν ήταν σαιζόν και θα φεύγανε οι έμποροι για το εξωτερικό. Ολόκληρα καραβάνια άλογα κινούσανε χτυπώντας επιδεικτικά τα κουδούνια τους, μπροστά ο "καλαούζης" καβάλα ο καμπέρης, φεύγανε οι καστοριανοί αφεντάδες για να μοιράσουν τα εμπορεύματά τους στην Ευρώπη και στην Ανατολή και να γυρίσουν σε λίγους μήνες γεμάτοι στο φλουρί, σκορπίζοντας στην Καστοριά την χαρά και την ευδαιμονία." Αξιοσημείωτο είναι ότι στο προηγούμενο κείμενο τονίζετε ο όρος του εμπόρου παρά του γουνοποιού, γιατί εκείνη την εποχή οι γουναράδες έμποροι ήταν συνήθως και παραγωγοί. ~ 27 ~

34 4. Η Καστοριά στην Αμερική Στην Ευρώπη αρχίζει να εμφανίζετε κορεσμός. Η πρώτη ύλη στην Ευρώπη καταντά ασύμφορη. Ήδη οι προϋποθέσεις είχαν δημιουργηθεί, χρειαζόταν τώρα μια αφορμή για να ξεκινήσει ο Καστοριανός έμπορος να ψάξει να βρει νέους ορίζοντες, νέους εμπορικούς δρόμους, έτσι ώστε να ανοίξουν οι πόρτες για χιλιάδες πλέον συμπολίτες μας προς τις ΗΠΑ και πιο συγκεκριμένα προς την Νέα Υόρκη. Την μετανάστευση των γουναράδων δεν μπορεί να την δει κανείς ανεξάρτητα από την μετανάστευση των υπολοίπων Ελλήνων εκείνης της εποχής. Ήδη οι στατιστικές αναφέρουν ότι οι πρώτοι Έλληνες άρχισαν να μεταναστεύουν από το Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο πρώτος μετανάστης Καστοριανός για την Αμερική, ο οποίος ήταν ο Βασίλης Σκαπέρδας, έφυγε το 1887, μπορεί εύκολα να συμπεράνει κανείς ότι οι Καστοριανοί συγκαταλέγονται στους πρώτους μετανάστες της Αμερικής ( Φ. Μπακάλη, εφημεριδα «ΚΑΣΤΟΡΙΑ» Αρ. Φ , 1937). Έλληνες της παλιάς Ελλάδος και προ πάντων της Πελοποννήσου είχαν μεταναστεύσει στην Αμερική από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Η στατιστική του γραφείου της Νέας Υόρκης αναφέρει ότι το 1824 ήρθαν από την Ελλάδα 5 μετανάστες, το 1826 μόνο 4, το 1838 ήρθαν άλλοι 4 και τα επόμενα χρόνια έρχονταν σχετικά λίγοι Έλληνες. Η κύρια μετανάστευση άρχισε το 1883 με 126 μετανάστες από τους οποίους μία ήταν γυναίκα. Το 1883 πήγαν 73 μετανάστες από τους οποίους 15 ήταν γυναίκες. Μετά τον πόλεμο του 1897 άρχισε ομαδική μετανάστευση. Έτσι έχουμε το 1898: μετανάστες, το 1903: , το 1913: μετανάστες. Εκείνη την εποχή (περίπου 1885), η μόνη χώρα που προμήθευε την Καστοριά χορδάδες ήταν η Γερμανία και ιδιαίτερα η Λειψία. Κάποτε όμως όταν ο Κων/νος Σκαπέρδας αγόρασε ένα σακί από τον Ναούμ Παπαμόσχο, ξεδιαλέγοντάς το βρήκε μέσα ένα γράμμα τσαλακωμένο, το οποίο έγραψε ένας εβραίος έμπορος χορδάδων στο Μόντρεαλ προς άλλον έμπορο της Λειψίας. Μεταξύ των άλλων έγραφε, ότι τα δείγματα που του ζήτησαν στάλθηκαν και ότι στο Μόντρεαλ και την Νέα Υόρκη υπήρχαν ~ 28 ~

35 πολλοί χορδάδες πάμφθηνοι και επειδή κανείς δεν τους αγόραζε τους πετούσαν γιατί ήταν άχρηστοι. Το γράμμα αυτό έδειξε ο Κων/νος Σκαπέρδας στο ξάδελφό του Βασίλη που ήταν ανύπαντρος και το παρότρυνε να πάει στην Αμερική, ρίχνοντας έτσι την πρώτη ιδέα για μετανάστευση στην Αμερική. Λίγο καιρό μετά την πρόταση του Κων/νου Σκαπέρδα, ο Βασίλης Σκαπέρδας έφυγε με μερικά εμπορεύματά του για την Κωνσταντινούπολη. Οι Καστοριανοί, δεν ξενητεύονταν σε μακρινές χώρες, ούτε για πολύ καιρό. Στα μόνα μέρη που ξενητεύονταν οι Καστοριανοί της εποχής εκείνης ήταν η Δαμασκός, η Κωνσταντινούπολη και η Λειψία. Το ανώτερο όριο της απουσίας τους, ήταν ένας χρόνος. Ο Καστοριανός δεν αγαπούσε την ξενητιά. Ξενητεύονταν, έκανε τις δουλειές του και πάλι γύριζε στο σπίτι του. Την ήσυχη ζωή όμως της Καστοριάς και το αρκετά καλό και επικερδές εμπόριο των γουναρικών της εποχής εκείνης, ήρθε να διαταράξει το τσαλακωμένο εκείνο γράμμα του εμπόρου του Μόντρεαλ. Λίγο μετά την πρόταση του Κων/νου Σκαπέρδα, ο Βασίλης έφυγε με μερικά εμπορεύματά του για την Κων/πολη. Εκεί τα πούλησε και κέρδισε αρκετά χρήματα. Σε λίγο καιρό αναχώρησε για την Λειψία μαζί με κάποιον Αρμένη έμπορο καρπέτων και με κάποιον Σιατιστινόν ονόματι Περπέσα, τους οποίους και έπεισε να τον ακολουθήσουν στην Αμερική. Έτσι στις αρχές του 1887 έφτασαν στην Νέα Υόρκη. Εκεί όμως δεν έμειναν πολύ καιρό. Ο Σκαπέρδας και ο Περπέσας ανεχώρησαν για το Μόντρεαλ. Τις παραπάνω πληροφορίες, γράφει ο Μπακάλης, τις έλαβε από τον ανιψιό του πρωτοπόρου Σκαπέρδα κ. Θεόδωρο Σκαπέρδα, ο οποίος βρισκόταν στο Μόντρεαλ και ήρθε στην Αμερική 17 περίπου χρόνια μετά τον θείο του. Όλα τα σημεία δείχνουν, συνεχίζει ο αείμνηστος δημοσιογράφος, ότι ο πρωτοπόρος Σκαπέρδας δεν επέτυχε τον σκοπό του. Όχι μόνον δεν επέστρεψε στην Καστοριά με χορδάδες σε λίγο καιρό, όπως είχε υποσχεθεί, όχι μόνο δεν πλούτισε, αλλά πέθανε φυματικός και πάμπτωχος στον Πειραιά το 1904, γυρίζοντας στην Καστοριά. Εάν όμως η τύχη δεν χαμογέλασε στον θαρραλέο Βασίλη, εμείς δεν πρέπει ν' αγνοήσουμε πως το τόλμημά του εκείνο άνοιξε τον δρόμο στους μετέπειτα μετανάστες. Φαντασθείτε με τι αγωνία περίμεναν οι Καστοριανοί τα αποτελέσματα του ~ 29 ~