Αποκαλύπτεται η Αρχαία Ήλιδα Το σημαντικό ανασκαφικό έργο παρουσιάστηκε χθες στην Παπαχριστοπούλειο Βιβλιοθήκη

Transcript

1 Αποκαλύπτεται η Αρχαία Ήλιδα Το σημαντικό ανασκαφικό έργο παρουσιάστηκε χθες στην Παπαχριστοπούλειο Βιβλιοθήκη «Με ικανοποίηση υποδέχτηκε το κοινό τα ευρήματα που έφερε στο φως η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας κατά την διάρκεια του ανασκαφικού της έργου το έτος 2017, το οποίο όπως ανακοίνωσε χθες η προϊσταμένη κα Ερωφίλη- Ίρις Κόλια θα συνεχιστεί και το έτος Το ανασκαφικό έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηλείας και τα νέα ευρήματα στον αρχαιολογικό χώρο της Ήλιδας παρουσιάστηκαν το απόγευμα σε εκδήλωση που πραγματοποίησε η Παπαχριστοπούλειος Βιβλιοθήκη Αμαλιάδας.««Η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων στην ομιλία της επικεντρώθηκε στο ανασκαφικό έργο που συντελέστηκε στην περιοχή το έτος 2017 στην περιοχή της αρχαίας αγοράς από το μόνιμο προσωπικό της Εφορείας και εστίασε στην Στοά των Ελλανοδικών όπου και αποκαλύφθηκαν νέα ευρήματα και συγκεκριμένα λίθοι και χάλκινα νομίσματα, αλλά και ένα σιδερένιο εγχειρίδιο, ενώ στην ανατολική πλευρά της στοάς εντοπίστηκε δάπεδο, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανασκαφή των τριών τομών διανοίχθηκε επίσης ανατολικά, όπου υπήρχε στρώμα με έντονα ίχνη καύσης και πολυάριθμα ευρήματα.» Μαρία Καραμπάτση Δημοσιογράφος της εφ.πατρίς

2 Έργο: «Προστασία και ανάδειξη του Ιερού της Δήμητρας Χαμύνης και του αναλήμματος των Θησαυρών του Κρονίου Λόφου στην Αρχαία Ολυμπία», ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό 487,000 ευρώ Υποέργο 1: «Εργασίες έρευνας, τεκμηρίωσης και ανάδειξης του Ιερού της Δήμητρας Χαμύνης και του αναλήμματος των Θησαυρών του Κρονίου Όρους»

3 Άποψη του Ιερού Δήμητρας Χαμύνης πριν την έναρξη των εργασιών προστασίας και ανάδειξής του Στο πλαίσιο του υποέργου αυτού, που εκτελέστηκε από την ΕΦΑ Ηλείας απολογιστικά και με αυτεπιστασία, υλοποιήθηκε ανασκαφική διερεύνηση στους χώρους του Ιερού της Δήμητρας Χαμύνης και του Κρονίου, σωστικά αντιπλημμυρικά μέτρα, εργασίες στερέωσης και συντήρησης των καταλοίπων, καθώς και οι ακόλουθες μελέτες: γεωτεχνική διερεύνηση στον Κρόνιο Λόφο και στο Ιερό της Δήμητρας Χαμύνης, στατική μελέτη των διατάξεων αντιστήριξης α. στο ανάλημμα του Κρονίου Λόφου και β. στο Ιερό της Δήμητρας Χαμύνης, ηλεκτρομηχανολογική μελέτη για το χώρο του Ιερού της Δήμητρας Χαμύνης στην Αρχαία Ολυμπία και η σύνταξη τευχών δημοπράτησης και αναλυτικών προμετρήσεων των μελετών για τα έργα «Εξασφάλιση του αναλήμματος των Θησαυρών του Κρονίου Λόφου στην Αρχαία Ολυμπία» και «Εξασφάλιση των πρανών και ανάδειξη του Ιερού της Δήμητρας Χαμύνης στην Αρχαία Ολυμπία» και τέλος η έκδοση ενημερωτικού φυλλαδίου.

4 Υποέργο 2:«Προστασία και ανάδειξη του Ιερού της Δήμητρας Χαμύνης» Άποψη των εργασιών αντιστήριξης των πρανών στο Ιερό Δήμητρας Χαμύνης στην Ολυμπία Το Ιερό της Δήμητρας Χαμύνης ανακαλύφθηκε το 2006, κατά την διάρκεια τεχνικού έργου για την κατασκευή αγωγού ύδρευσης για την πόλη του Πύργου. Η θέση του εντοπίστηκε σε απόσταση 150μ. ανατολικά του αρχαίου Σταδίου πλησίον των εγκαταστάσεων της Διεθνούς Ολυμπιακής Ακαδημίας. Κατά την διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών που ακολούθησαν ήρθε στο φως κτήριο ορθογωνικής κάτοψης και μεγάλος αριθμός κινητών ευρημάτων τα οποία σχετίζονται με τη λατρεία της Δήμητρας. Το σημαντικότερο εύρημα ήταν τα ειδώλια δικέφαλων κερβέρων με πόπανα (πίτες) στο στόμα τους, προσφορά στον Άδη, θεό του Κάτω Κόσμου. Η ταύτιση του Ιερού και των ευρημάτων με τη λατρεία της Δήμητρας Χαμύνης επιβεβαιώθηκε από εγχάρακτη επιγραφή στο στήθος μεγάλου μεγέθους ειδωλίου δικέφαλου Κέρβερου. Η ανασκαφική διερεύνηση στην περιοχή του Ιερού είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα όρυγμα μεγάλων διαστάσεων με ελεύθερο, σχεδόν κατακόρυφο, πρανές, το οποίο λειτουργούσε ως λεκάνη υποδοχής υδάτων κατά τη διάρκεια βροχοπτώσεων. Στο πλαίσιο του υποέργου-εργολαβίας «Προστασία και Ανάδειξη του Ιερού της Δήμητρας Χαμύνης» με φορέα υλοποίησης τη Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων πραγματοποιήθηκε η αντιστήριξη του βόρειου πρανούς του ορύγματος, με την κατασκευή τοίχου από οπλισμένο σκυρόδεμα και θεμελίωση με σύστημα μικροπασσάλων. Επίσης, απομακρύνθηκε αγωγός παροχέτευσης όμβριων υδάτων, που έτεμνε τον αρχαιολογικό χώρο, και κατασκευάστηκε σύστημα αποστράγγισης, περιφερειακά του μνημείου, με την κατασκευή φρεατίων και την τοποθέτηση συστήματος απάντλησης των ομβρίων υδάτων. Τέλος, για την εξυπηρέτηση των επισκεπτών τοποθετήθηκαν καθιστικά και ενημερωτικές πινακίδες, ενώ στα νότια του μνημείου διαμορφώθηκε μικρή διαδρομή ενταγμένη στο φυσικό ανάγλυφο.

5 Ολυμπία: το ιερό της Δήμητρας Χαμύνης μετά την ολοκλήρωση του έργου προστασίας και ανάδειξής του Υποέργο 3: «Εξασφάλιση του Αναλήμματος των Θησαυρών του Κρόνιου Λόφου»

6 Ολυμπία: ο αρχαίος αναλημματικός τοίχος του Κρονίου Λόφου στο άνδηρο των Θησαυρών πριν την έναρξη των εργασιών προστασίας και ανάδειξης. Βορείως των Θησαυρών, οι οποίοι έχουν ανιδρυθεί σε ειδικά διαμορφωμένο άνδηρο εντός του περιβόλου του Ιερού του Διός της Ολυμπίας, διατηρείται σε μήκος 110 μ. ο επιβλητικός αρχαίος αναλημματικός τοίχος που σκοπό είχε τη συγκράτηση των χωμάτων των νοτίων υπωρειών του Κρονίου Λόφου και την αποτροπή του κινδύνου των κατολισθήσεων. Από τον αναλημματικό τοίχο διατηρούνται κατά χώραν 10 δόμοι, οι οποίοι στα ανατολικά έχουν θεμελιωθεί βαθύτερα, ακολουθώντας το ανάγλυφο του εδάφους. Η ανέγερσή του ανάγεται πιθανόν στο β μισό του 4ου αι. π.χ. και η αποκάλυψή του έγινε κατά την ανασκαφή του ανδήρου των Θησαυρών από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο το 1879/80.

7 Εργασίες αντιστήριξης και σταθεροποίησης μέρους της νότιας κλιτύος του Κρονίου λόφου της Ολυμπίας. Στο πλαίσιο του υποέργου «Εξασφάλιση του Αναλήμματος των Θησαυρών του Κρόνιου Λόφου», με εργολαβία, την ευθύνη της οποίας είχε η Διεύθυνση Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων επιτεύχθηκε η αντιστήριξη και η σταθεροποίηση μέρους της νότιας κλιτύος του λόφου με την κατασκευή συστοιχίας μικροπασσάλων, ακριβώς πίσω από τον αρχαίο αναλημματικό τοίχο. Ολυμπία: καλυβίτης (κεραμοσκεπής) τάφος βορείως του αναλημματικού τοίχου του Κρονίου Λόφου Κατά τις εκσκαφικές εργασίες στη νότια κλιτύ του Κρονίου Λόφου ανασκάφηκαν από την ΕΦΑ Ηλείας κατάλοιπα σημαντικά για την τοπογραφία του ιερού. Εντοπίστηκε κτιστή κατασκευή από κεραμίδες και συνδετικό κονίαμα, η οποία εδράζεται πάνω σε πλάκες από ασβεστολιθικό πέτρωμα και ίσως σχετίζεται με την συνέχεια του βόρειου κλάδου του αγωγού που τροφοδοτεί με νερό το Νυμφαίο, έργο του Ηρώδη του Αττικού που χρονολογείται το 160 μ.χ. Δυτικά της ανασκάφηκε συστάδα μεταγενέστερων τάφων, πιθανώς της υστερορρωμαϊκής εποχής, αποτελούμενη από τρεις κιβωτιόσχημους και έναν κεραμοσκεπή τάφο Ολυμπία: κιβωτιόσχημος τάφος βορείως του αναλημματικού τοίχου του Κρονίου Λόφου. Φωτογραφικό Υλικό

8 Εξώφυλλο εντύπου Έργο Εφ.Α. Ηλείας τα έτη Αεροφωτογραφία του Αρχαιολογικού χώρου Ολυμπίας (Νοε 2017) όπου διακρίνονται σχεδόν το σύνολο των μνημείων της Ίερής Άλτης Ολυμπία: ο αρχαίος αναλημματικός τοίχος του Κρονίου Λόφου στο άνδηρο των Θησαυρών πριν την έναρξη των εργασιών προστασίας και ανάδειξης. Ολυμπία: το ιερό της Δήμητρας Χαμύνης μετά την ολοκλήρωση του έργου προστασίας και ανάδειξής του Άποψη του Ιερού Δήμητρας Χαμύνης πριν την έναρξη των εργασιών προστασίας και ανάδειξής του Άποψη των εργασιών αντιστήριξης των πρανών στο Ιερό Δήμητρας Χαμύνης στην Ολυμπία Εργασίες αντιστήριξης και σταθεροποίησης μέρους της νότιας κλιτύος του Κρονίου λόφου της Ολυμπίας. Ολυμπία: καλυβίτης (κεραμοσκεπής) τάφος βορείως του αναλημματικού τοίχου του

9 Κρονίου Λόφου Ολυμπία: κιβωτιόσχημος τάφος βορείως του αναλημματικού τοίχου του Κρονίου Λόφου Ανασκαφές στην Ηλεία τριετία την Ολυμπία: Κλαδέος Στη θέση «Τρύπες», στο γνωστό από την δεκαετία του 1960 και από πρόσφατες έρευνες της Εφορείας μυκηναϊκό νεκροταφείο, ερευνήθηκαν τρείς νέοι μυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι: ένας συλημένος που απέδωσε αρκετή κεραμεική (2012). Δύο, επίσης συλημένοι, όμοιοι τάφοι και ένας ασύλητος, ο οποίος προέκυψε κατά τη διάρκεια της σωστικής ανασκαφής, ερευνήθηκαν κατά το Τα μνημεία χρονολογούνται στα π. Χ. Ολυμπία. Μάγειρας Κατά την διετία , επανειλημμένες λαθρανασκαφικές ενέργειες αγνώστων οδήγησαν την Εφορεία σε σωστική έρευνα στη θέση «Κιούπια». Ερευνήθηκαν συνολικώς 15 μυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι με πλούσιο περιεχόμενο, ανάλογο εκείνου που είχαν αποδώσει όμοιοι τάφοι κατά τα προηγούμενα έτη. Η κεραμεική περιλαμβάνει και νέα σχήματα αγγείων, ενώ η παρουσία αντικειμένων αμυντικού και επιθετικού οπλισμού εμπλουτίζει τα μέχρι πρό τινος ανασκαφικά δεδομένα. Εκτός από τους θαλαμωτούς, ερευνήθηκαν επί πλέον τέσσερις ταφικοί πίθοι υπομυκηναϊκών χρόνων και κιβωτιόσχημος τάφος ελληνιστικής περιόδου. Τον Νοέμβριο του 2014, κατόπιν χορηγήσεως ζητηθέντος ποσού από το Υπουργείο Πολιτισμού, τοποθετήθηκε περίφραξη στο προσβάσιμο τμήμα του λόφου, όπου αναπτύσσεται το νεκροταφείο

10 με τους διατεταγμένους σε τρία τουλάχιστον επίπεδα, είκοσι τρείς (23) μέχρι τώρα ανεσκαμμένους θαλαμωτούς τάφους. Ολυμπία. Ιερό Κρονίου Λόφου Κατά την τριετία συνεχίσθηκε και ολοκληρώθηκε η ανασκαφική έρευνα στους τρείς εσωτερικούς χώρους του κτηρίου, το οποίο είχε αναφανεί το 2011, κατά την εποπτεία από την Εφορεία του δημόσιου τεχνικού έργου υδρεύσεως της Ηλείας από τον π. Ερύμανθο. Πρόκειται για νέο ιερό, ευρισκόμενο σχεδόν στους βόρειους πρόποδες του Κρονίου λόφου και στο άμεσο περιβάλλον του ιερού της Ολυμπίας. Το κτήριο ιδρύθηκε στα τέλη 5ου αρχές 4ου αι. π. Χ., ενώ παρουσιάζει διαδοχική χρήση τουλάχιστον από την γεωμετρική έως και την ύστερη ρωμαϊκή εποχή. Αποκαλύφθηκε βωμός και δύο τράπεζες προσφορών, ενώ σε πολλές δεκάδες ανέρχονται τα λατρευτικά αναθήματα ποικίλων ειδών και όλων των υλών. Το ιερό, βάσει επιγραφών, ήταν αφιερωμένο στην χθόνια γυναικεία θεότητα και προστάτιδα του τοκετού Ειλείθυια. Με την ανεύρεσή του, καθίσταται προφανές ότι η ιερά Αλτις και ο περιβάλλων χώρος της έχουν πολλά ακόμη να αποκαλύψουν. Περιβόλια Φιγαλείας (2012) Ολοκληρώθηκε η συστηματική ανασκαφική έρευνα στον «ναό Cooper» (θέση «Διάσελλο») στο πλαίσιο ανανεωθείσης εγκρίσεως για την διετία από το Υπουργείο Πολιτισμού. Κατά την εξαετή συστηματική έρευνα, αποκαλύφθηκε πλήρως το κτίσμα με το κατά χώραν δομικό υλικό, το οποίο διευθετήθηκε αριθμημένο στον περιβάλλοντα χώρο, καθώς και παλαιότερη χρονολογική φάση του μνημείου υπό την θεμελίωση. Μετά την συντήρηση και αποκατάστασή του, το λατρευτικό βάθρο αγνώστου προς το παρόν θεότητος ή ήρωος, τοποθετήθηκε στην αρχική του θέση. Εγινε τοπογράφηση του χώρου και η Εφορεία εισηγήθηκε την απαλλοτρίωση της ιδιοκτησίας Γ. Πολύδωρα. Ζητούμενο της έρευνας παραμένει η αρχιτεκτονική αποτύπωση των μελών του μνημείου στο πλαίσιο σύνταξης αναστηλωτικής μελέτης.

11 Αρχαία Ήλιδα. «Κτήρια» (2012) Το έτος 2012 προχώρησε η ανασκαφική έρευνα τμήματος ρωμαϊκής οικίας στη θέση «Κτήρια», κοντά στο «Οκτάγωνο». Αποκαλύφθηκε τμήμα αποθηκευτικών χώρων με δύο κατά χώραν ευρισκομένους πίθους οίνου, οι οποίοι εκτίθενται σήμερα στην Αρχαιολογική Συλλογή Ηλιδας. Αρχαία Ήλιδα. «Χιλιομοδού» ή «Κοτσομίλια» (2012) Ήλιδα 2012: Πλησίον της αναρρυθμιστικής δεξαμενής (θέση «Χιλιομοδού» ή «Κοτσομίλια»), ερευνήθηκαν υπολείμματα αρχαίου νεκροταφείου, τα οποία είχαν διαταραχθεί από παλαιότερες και νεώτερες ανασκαφές. Αποκαλύφθηκε κιβωτιόσχημος τάφος, ένας ταφόπιθος και ένας ασύλητος κεραμοσκεπής τάφος με αρκετά πήλινα κτερίσματα. Κυλλήνη. Νήσος Καυκαλίδα (2012)

12 Ερευνήθηκε τμήμα κοινού τάφου εντός αρχαίου νεκροταφείου. Ερευνήθηκε τμήμα κοινού τάφου εντός αρχαίου νεκροταφείου. Κυλλήνη. Κάτω Παναγιά (2014) Στη θέση «Κεραμιτζίδικα» ερευνήθηκε σωστικώς τμήμα μεγάλου κεραμοσκεπούς τάφου του 4 ο υ αι. π. Χ., ο οποίος εν μέρει καταστράφηκε κατά την διαπλάτυνση της οδού Κυλλήνης-Εθνικής οδού Πατρών-Πύργου. Πλησίον εντοπίστηκε, κολοβωμένος και αυτός από τις εργασίες διάνοιξης, πηλεπένδυτος αποθέτης. Κατσαρού Δ. Πύργου (2012) Εντός ιδιοκτησίας Γεωργίου Παπαδοπούλου ερευνήθηκε μικρός, κατεστραμμένος κατά το ήμισυ, κιβωτιόσχημος τάφος. Παλούκι Αμαλιάδας (2012) Σωστική ανασκαφική έρευνα στη θέση «Γούβες» ή «Αγραπιδιά» απέδωσε λίγα οστά και κεραμίδες, χωρίς περαιτέρω ενδείξεις για ύπαρξη αρχαιοτήτων. Γούμερο (2012) Ερευνήθηκε ένας ακόμη θαλαμωτός μυκηναϊκός τάφος, με πλούσια κεραμικά ευρήματα (πάνω από πενήντα αγγεία) και μικροευρήματα. Το μνημείο ανήκει στην συστάδα του νεκροταφείου, που είχε ανασκάψει για πρώτη φορά η Εφορεία στη θέση «Άγιος Γεώργιος», το Δάφνη Πηνείας ( ) Εξαιτίας λαθρανασκαφικών ενεργειών από αγνώστους, η Εφορεία ερεύνησε σωστικώς τρείς νέους θαλαμωτούς μυκηναϊκούς τάφους. Οι τάφοι, οι οποίοι απέδωσαν λίγα κεραμικά ευρήματα, ευρίσκονται σε μικρή απόσταση από το ανεσκαμμένο και

13 περιφραγμένο προ ετών νεκροταφείο δεκατεσσάρων (14) ομοίων μνημείων της ΥΕ ΙΙΙΑ/ΙΙΙΒ περιόδου, στη θέση «Λακαθέλλα». Μυκηναϊκος Θαλαμωτός τάφος της ΥΕΙΙΑ/ΙΙΒ περιόδου στη θέση

14 «Λακαθέλλα» της Δάφνης Πηνείας Ανω Φιγάλεια. Τρανή Πέτρα (2013). Από τη θέση «Τρανή Πέτρα» του γνωστού νεκροταφείου, προήλθε νέος κτιστός τάφος, ο οποίος, παρά την σύληση, διατηρούσε αρκετά κτερίσματα (μέσα 3ου-αρχές 2ου αι. π. Χ.). Βροχίτσα. Θέση «Παλιόλακκα» ή «Αμμος» (2013) Κατολίσθηση ζώου προκάλεσε την αποκάλυψη σχεδόν παντελώς κατεστραμμένου μυκηναϊκού θαλαμωτού τάφου και ενός αγγείου στη θέση «Παλιόλακκα» ή «Αμμος». Πρόκειται για τον δεύτερο θαλαμωτό στην ίδια θέση, όπου το 1992 η Εφορεία είχε ερευνήσει όμοιο μνημείο. Λεχαινά. Θέση «Άγιος Αθανάσιος» (2013) Ερευνήθηκαν συλημένοι πίθοι ελληνιστικών χρόνων στο περιβάλλον εκτεταμένου νεκροταφείου, στη θέση «Άγιοι Θεόδωροι» Σώστι Αμαλιάδας. Θέση «Νταλαμαρέϊκα» (2013, 2014) Ο μνημειώδης κιβωτιόσχημος τάφος στον τύμβο του 4ου αι. π.χ. στην θέση Νταλαμαρέϊκα Σωστίου, όπου το 2013 εντοπίστηκαν σωρεία ανθράκων από την καύση νεκρής και άλλα ενδιαφέροντα κτερίσματα. Εντός ιδιοκτησίας Κων/νου Κωνσταντόπουλου, στη θέση «Νταλαμαραίικα», ερευνήθηκε τύμβος του 4 ο υ αι.π.χ. με συλημένους κιβωτιόσχημους τάφους, αλλά και δύο ασύλητους, εκ των οποίων ο ταφικός πίθος απέδωσε χάλκινα κύμβαλα και ο μνημειώδης κιβωτιόσχημος σωρεία ανθράκων από την καύση νεκρής και άλλα ενδιαφέροντα κτερίσματα.

15 Ο ταφικός πίθος του τύμβου του 4ου αι. π.χ. στη θέση Νταλαμαρέϊκα Σωστίου ο οποίος κατά την ανασκαφή απέδωσε χάλκινα κύμβαλα Βαρθολομιό. Θέση «Τραγάνι» ( ) Στο Βαρθολομιό, εντός αγροτεμαχίου ιδιοκτησίας Κ-Η. Ι. Παναγιωτόπουλου, στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο (θέση «Τραγάνι») ερευνήθηκαν περίπου 80 κιβωτιόσχημοι τάφοι, κυρίως της ύστερης αρχαιότητος (5ος-6ος αι. μ.χ.), οι οποίοι ανήκουν σε τύμβο. Οινόη (2014) Ευρήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια εργασιών το έτος 2014 εντός ιδιοκτησίας κ. Παν. Αλεξοπούλου (θέση «Αγιος Αθανάσιος») όπου αποκαλύφθηκε νεκροταφείο ταφοπίθων και κεραμοσκεπών τάφων του 4ου αι. π. Χ. Φωτογραφικό Άλμπουμ Στο Βαρθολομιό, εντός αγροτεμαχίου ιδιοκτησίας Κ-Η. Ι. Παναγιωτόπουλου, στον κηρυγμένο αρχαιολογικό χώρο (θέση «Τραγάνι») ερευνήθηκαν περίπου 80 κιβωτιόσχημοι τάφοι, κυρίως της ύστερης αρχαιότητος (5ος-6ος αι. μ.χ.), οι οποίοι ανήκουν σε τύμβο. Κατά την τριετία συνεχίσθηκε και ολοκληρώθηκε η ανασκαφική έρευνα στους τρείς εσωτερικούς χώρους του κτηρίου, το οποίο είχε αναφανεί το 2011, κατά την εποπτεία από την Εφορεία του δημόσιου τεχνικού έργου υδρεύσεως της Ηλείας από τον π. Ερύμανθο. Πρόκειται για νέο ιερό, ευρισκόμενο σχεδόν στους βόρειους πρόποδες του Κρονίου λόφου και στο άμεσο περιβάλλον του ιερού της Ολυμπίας. Το κτήριο ιδρύθηκε στα τέλη 5ου αρχές 4ου αι. π. Χ., ενώ παρουσιάζει διαδοχική χρήση τουλάχιστον από την γεωμετρική έως και την ύστερη ρωμαϊκή εποχή. Αποκαλύφθηκε βωμός και δύο τράπεζες

16 προσφορών, ενώ σε πολλές δεκάδες ανέρχονται τα λατρευτικά αναθήματα ποικίλων ειδών και όλων των υλών. Το ιερό, βάσει επιγραφών, ήταν αφιερωμένο στην χθόνια γυναικεία θεότητα και προστάτιδα του τοκετού Ειλείθυια. Με την ανεύρεσή του, καθίσταται προφανές ότι η ιερά Αλτις και ο περιβάλλων χώρος της έχουν πολλά ακόμη να αποκαλύψουν. Σε κοινό τάφου αρχαίου νεκροταφείου αποκαλύφθηκε το 2012 σειρά σκελετικών καταλοίπων ενηλίκων ανδρών, οι οποίοι δεν αποκλείεται να ανήκουν σε νεκρούς μάχης, που έλαβε χώρα κατά την αρχαιότητα ή κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους. Ερευνήθηκε τμήμα κοινού τάφου εντός αρχαίου νεκροταφείου. Κατά την διετία , επανειλημμένες λαθρανασκαφικές ενέργειες αγνώστων οδήγησαν την Εφορεία σε σωστική έρευνα στη θέση «Κιούπια». Ερευνήθηκαν συνολικώς 15 μυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι με πλούσιο περιεχόμενο, ανάλογο εκείνου που είχαν αποδώσει όμοιοι τάφοι κατά τα προηγούμενα έτη. Η κεραμεική περιλαμβάνει και νέα σχήματα αγγείων, ενώ η παρουσία αντικειμένων αμυντικού και επιθετικού οπλισμού εμπλουτίζει τα μέχρι πρό τινος ανασκαφικά δεδομένα. Εκτός από τους θαλαμωτούς, ερευνήθηκαν επί πλέον τέσσερις ταφικοί πίθοι υπομυκηναϊκών χρόνων και κιβωτιόσχημος τάφος ελληνιστικής περιόδου. Τον Νοέμβριο του 2014, κατόπιν χορηγήσεως ζητηθέντος ποσού από το Υπουργείο Πολιτισμού, τοποθετήθηκε περίφραξη στο προσβάσιμο τμήμα του λόφου, όπου αναπτύσσεται το νεκροταφείο με τους διατεταγμένους σε τρία τουλάχιστον επίπεδα, είκοσι τρείς (23) μέχρι τώρα ανεσκαμμένους θαλαμωτούς τάφους. Στη θέση «Τρύπες», στο γνωστό από την δεκαετία του 1960 και από πρόσφατες έρευνες της Εφορείας μυκηναϊκό νεκροταφείο, ερευνήθηκαν τρείς νέοι μυκηναϊκοί θαλαμωτοί τάφοι: ένας συλημένος που απέδωσε αρκετή κεραμεική (2012). Δύο, επίσης συλημένοι, όμοιοι τάφοι και ένας ασύλητος, ο οποίος προέκυψε κατά τη διάρκεια της σωστικής ανασκαφής, ερευνήθηκαν κατά το Τα μνημεία χρονολογούνται στα π. Χ. Κατά την τριετία συνεχίσθηκε και ολοκληρώθηκε η ανασκαφική έρευνα στους τρείς εσωτερικούς χώρους του κτηρίου, το οποίο είχε αναφανεί το 2011, κατά την

17 εποπτεία από την Εφορεία του δημόσιου τεχνικού έργου υδρεύσεως της Ηλείας από τον π. Ερύμανθο. Πρόκειται για νέο ιερό, ευρισκόμενο σχεδόν στους βόρειους πρόποδες του Κρονίου λόφου και στο άμεσο περιβάλλον του ιερού της Ολυμπίας. Το κτήριο ιδρύθηκε στα τέλη 5ου αρχές 4ου αι. π. Χ., ενώ παρουσιάζει διαδοχική χρήση τουλάχιστον από την γεωμετρική έως και την ύστερη ρωμαϊκή εποχή. Αποκαλύφθηκε βωμός και δύο τράπεζες προσφορών, ενώ σε πολλές δεκάδες ανέρχονται τα λατρευτικά αναθήματα ποικίλων ειδών και όλων των υλών. Το ιερό, βάσει επιγραφών, ήταν αφιερωμένο στην χθόνια γυναικεία θεότητα και προστάτιδα του τοκετού Ειλείθυια. Με την ανεύρεσή του, καθίσταται προφανές ότι η ιερά Αλτις και ο περιβάλλων χώρος της έχουν πολλά ακόμη να αποκαλύψουν. Από τη θέση «Τρανή Πέτρα» του γνωστού νεκροταφείου, προήλθε νέος κτιστός τάφος, ο οποίος, παρά την σύληση, διατηρούσε αρκετά κτερίσματα (μέσα 3ου-αρχές 2ου αι. π. Χ.). Ευρήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια εργασιών το έτος 2014 εντός ιδιοκτησίας κ. Παν. Αλεξοπούλου (θέση «Αγιος Αθανάσιος») όπου αποκαλύφθηκε νεκροταφείο ταφοπίθων και κεραμοσκεπών τάφων του 4ου αι. π. Χ. Ήλιδα 2012: Πλησίον της αναρρυθμιστικής δεξαμενής (θέση «Χιλιομοδού» ή «Κοτσομίλια»), ερευνήθηκαν υπολείμματα αρχαίου νεκροταφείου, τα οποία είχαν διαταραχθεί από παλαιότερες και νεώτερες ανασκαφές. Αποκαλύφθηκε κιβωτιόσχημος τάφος, ένας ταφόπιθος και ένας ασύλητος κεραμοσκεπής τάφος με αρκετά πήλινα κτερίσματα. Το έτος 2012 προχώρησε η ανασκαφική έρευνα τμήματος ρωμαϊκής οικίας στη θέση «Κτήρια», κοντά στο «Οκτάγωνο». Αποκαλύφθηκε τμήμα αποθηκευτικών χώρων με δύο κατά χώραν ευρισκομένους πίθους οίνου, οι οποίοι εκτίθενται σήμερα στην Αρχαιολογική Συλλογή Ηλιδας. Ο ταφικός πίθος του τύμβου του 4ου αι. π.χ. στη θέση Νταλαμαρέϊκα Σωστίου ο οποίος κατά την ανασκαφή απέδωσε χάλκινα κύμβαλα Ο μνημειώδης κιβωτιόσχημος τάφος στον τύμβο του 4ου αι. π.χ. στην θέση Νταλαμαρέϊκα Σωστίου, όπου το 2013 εντοπίστηκαν σωρεία ανθράκων από την καύση νεκρής και άλλα ενδιαφέροντα κτερίσματα. Ερευνήθηκαν συλημένοι πίθοι ελληνιστικών

18 χρόνων στο περιβάλλον εκτεταμένου νεκροταφείου, στη θέση «Άγιοι Θεόδωροι» Μυκηναϊκος Θαλαμωτός τάφος της ΥΕΙΙΑ/ΙΙΒ περιόδου στη θέση «Λακαθέλλα» της Δάφνης Πηνείας Έργο: «Ανασκαφική έρευνα, τοπογραφική και αρχιτεκτονική αποτύπωση του αρχαίου θεάτρου της Πλατιάνας ». Αεροφωτογραφία του αρχαίου θεάτρου της Πλατιάνας, (πιθανόν της πόλης Αίπυ ή Τυπανέαι των ιστορικών πηγών) στην κορυφή βραχώδους τειχισμένου λόφου

19 Στην αρχαία ακρόπολη της Πλατιάνας, στην κορυφή του βραχώδους υψώματος πάνω από το ομώνυμο χωριό της Ηλείας, η οποία πιθανώς ταυτίζεται με την πόλη Αίπυ ή Τυπανέαι των ιστορικών πηγών, σώζεται το ένα από τα δύο γνωστά αρχαία θέατρα της Ηλείας το δεύτερο αρχαίο θέατρο είναι της Ήλιδας. Το μνημείο δεν διατηρείται σε καλή κατάσταση, καθώς παρουσιάζει τη μορφή μεγάλου ερειπιώνα. Αεροφωτογραφία της αρχαίας ακρόπολης της Πλατιάνας Κατά τη διάρκεια του έργου έγινε η αποτύπωση του κοίλου, της ορχήστρας και της σκηνής, εργασίες που συμπληρώθηκαν με σχεδιαστικές τομές σε όλα τα βασικά σημεία του θεατρικού οικοδομήματος και με αποτυπώσεις (κατόψεις, όψεις, τομές) αρχιτεκτονικών μελών. Επίσης, διενεργήθηκε ανασκαφική έρευνα σε επιλεγμένα σημεία

20 του σκηνικού χώρου, της ορχήστρας και του κοίλου με στόχο τη συγκέντρωση συμπληρωματικών στοιχείων χρονολόγησης. Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες μελέτες: τοπογράφηση του χώρου, στατική μελέτη και μελέτη αποκαταστάσεως του αρχαίου θεάτρου, η οποία έχει εγκριθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αρχαίο θέατρο Πλατιάνας. Άποψη των ανασκαφικών και λοιπών εργασιών Μέσω των παραπάνω εργασιών κατέστη σαφής η μορφή και ο τρόπος κατασκευής του μνημείου, αλλά και η σχέση του με το τείχος της ακροπόλεως. Συγκεκριμένα, το προσκήνιό του έχει διαταχθεί μπροστά και σε επαφή με το τείχος, το κοίλο βλέπει προς τα βόρεια, ενώ τη λειτουργικότητα της σκηνής του θεάτρου προφανώς συμπληρώνει ο πύργος που βρίσκεται στο κέντρο της σκηνής και σε επαφή με

21 αυτή, καθώς και οι εκατέρωθεν πτέρυγες του τείχους. Από τον πύργο αυτό και από τον χώρο του προσκηνίου, ήταν δυνατή η έξοδος από το τείχος μέσω μικρής πυλίδας που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του. Παρόμοια διαμόρφωση της σκηνής απαντάται και στο αρχαίο θέατρο της Νέας Πλευρώνας στην Αιτωλοακαρνανία. Αρχαίο θέατρο Πλατιάνας: από τον χώρο του προσκηνίου, ήταν δυνατή η έξοδος από το τείχος που προστάτευε την πόλη μέσω μικρής πυλίδας στα βόρεια. Ήλιδα

22 Με χωμάτινο κοίλο και λίθινη σκηνή, το αρχαίο θέατρο της Ήλιδας, ιδρυμένο στο ΒΑ όριο της αγοράς, είναι το καλύτερα σωζόμενο μνημείο της πόλης που διοργάνωνε τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Χρονολογείται στα τέλη του 4ου αιώνα π.χ. Πρωτεύουσα του ομώνυμου κράτους των Ηλείων και λίκνο των Ολυμπιακών Αγώνων, η Ήλιδα γνώρισε ιδιαίτερη ακμή, έχοντας υπό την κηδεμονία της το περίλαμπρο Ιερό του Διός της Ολυμπίας. Ο βασιλιάς της Ίφιτος, έπειτα από σχετικό χρησμό αναδιοργάνωσε το 776 π.χ. τους Ολυμπιακούς Αγώνες και ήταν η Ήλιδα η πόλη που είχε την ευθύνη της τέλεσής τους κατά το μεγαλύτερο διάστημα της υπερχιλιετούς διάρκειάς τους. Η συμφωνία της Εκεχειρίας που υπέγραψε ο Ίφιτος και ο Νομοθέτης βασιλιάς της Σπάρτης Λυκούργος που όριζε ως ιερά και απαραβίαστα τα σύνορα της Ήλιδας, εκτόξευσε την αίγλη και σφράγισε τη μετέπειτα τύχη και πορεία του αρχαίου κράτους και της πρωτεύουσάς του.

23 Όστρακο ερυθρόμορφου αγγείου με δυο μορφές που πιθανότατα παριστάνουν την Δανάη με τον Περσέα. Αρχαιολογικό Μουσείο Ήλιδας Το θέατρο, η αρχαία αγορά με τις στοές, τα ιερά και δημόσια κτίρια, η κυρίως πόλη με τους δρόμους, τις οικίες, τα καταστήματα, τα εργαστήρια και τα νεκροταφεία, τα πλούσια ευρήματα όλων των περιόδων, μαρτυρούν το λαμπρό παρελθόν της πρωτεύουσας Ήλιδας. Οι ιστορικές πηγές συμπληρώνουν την εικόνα του μεγαλείου, κάνοντας λόγο για αθλητικές εγκαταστάσεις και άλλα λαμπρά μνημεία που βεβαιώνουν ότι η Ήλιδα υπήρξε πολυάνθρωπη και σπουδαία μητρόπολη, με αθλοκεντρικό χαρακτήρα και ρόλο, πιστή θεραπαινίδα και περήφανη οικοδέσποινα των Ολυμπιακών Αγώνων. Κτισμένη σε θέση προνομιακή, στην αριστερή όχθη του ηλειακού Πηνειού, η αρχαία Ήλις υπήρξε πρωτεύουσα του κράτους των Ηλείων και διοργανώτρια

24 πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων της αρχαιότητος. Ανθρώπινη παρουσία υποδηλώνεται στους προϊστορικούς χρόνους (περ π.χ. και εξής) και σχετική ανάπτυξη παρατηρείται κατά την εποχή του Χαλκού ( π.χ.). Κατά παράδοση που διασώζει ο Παυσανίας, το 12ο αι. π.χ. ο Αιτωλός Όξυλος γίνεται ιδρυτής, πρώτος βασιλέαςοικιστής της Ήλιδος, και καθιερώνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Με την κατάργηση των Ολυμπιακών Αγώνων (393 μ.χ.) και εξ αιτίας των βαρβαρικών επιδρομών (4ος-5ος αι. μ.χ.) οπότε και η πόλη συρρικώθηκε σημαντικά η ζωή συνεχίζεται, οπότε μια παλαιοχριστιανική βασιλική κτίζεται πάνω στα ερείπια της Κερκυραϊκής Στοάς. Τέλος, ερημώνεται και εγκαταλείπεται εξαιτίας ισχυρού σεισμού (τέλη 6ου αι. μ.χ.). Το 19ο αιώνα Ευρωπαίοι περιηγητές εντοπίζουν την Ήλιδα. Με οδηγό τον Παυσανία, οι πρώτες ανασκαφές του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου ( ) αποκαλύπτουν δημόσια οικοδομήματα της Αγοράς, ταυτίζουν τη θέση της ακρόπολης και εντοπίζουν τις αθλητικές εγκαταστάσεις.

25 Η όψη της ευρύχωρης πλατείας και της κυρίας εισόδου του Αρχαιολογικού Μουσείου Ήλιδας Ολυμπία

26 Εναέρια άποψη από νότια του αρχαιολογικού χώρου Ολυμπίας. Διακρίνεται η Ιερή Άλτη, το αρχαίο Στάδιο, ο Κρόνιος λόφος, ο ποταμός Αλφειός και στο βάθος η σύγχρονη πόλη και το Αρχαιολογικό Μουσείο Ολυμπίας Στη δυτική Πελοπόννησο, στην πανέμορφη κοιλάδα του ποταμού Αλφειού, άνθισε το πιο δοξασμένο ιερό της αρχαίας Ελλάδας, που ήταν αφιερωμένο στον πατέρα των θεών, τον Δία. Απλώνεται στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του κατάφυτου Κρονίου λόφου, μεταξύ των ποταμών Αλφειού και Κλαδέου, που ενώνονται σε αυτή την περιοχή.

27 «Ο Ερμής του Πραξιτέλη» περίφημο, το περικαλλές γλυπτικό σύμπλεγμα, δημιούργημα της κλασσικής εποχής, είναι ο κύριος εκπρόσωπος του αρχαίου κάλλους. ελληνικού Παρά την απομονωμένη θέση της κοντά στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου, η Ολυμπία καθιερώθηκε στο πανελλήνιο ως το σημαντικότερο θρησκευτικό και αθλητικό κέντρο. Εδώ γεννήθηκαν οι σπουδαιότεροι αγώνες της αρχαίας Ελλάδας, οι Ολυμπιακοί, που γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν του Δία, ένας θεσμός με πανελλήνια ακτινοβολία και λάμψη από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η απαρχή της λατρείας και των μυθικών αναμετρήσεων που έλαβαν χώρα στην Ολυμπία χάνεται στα βάθη των αιώνων. Οι τοπικοί μύθοι σχετικά με τον ισχυρό βασιλιά της περιοχής, τον ξακουστό Πέλοπα, και τον ποτάμιο θεό Αλφειό, φανερώνουν τους ισχυρούς δεσμούς του ιερού τόσο με την Ανατολή

28 όσο και με τη Δύση. Ο αρχαιολογικός χώρος της Ολυμπίας περιλαμβάνει το Ιερό του Δία, με τους ναούς και τα κτήρια που σχετίζονταν άμεσα με τη λατρεία, και διάφορα οικοδομήματα που είχαν κτιστεί γύρω από αυτό, όπως αθλητικές εγκαταστάσεις που χρησιμοποιούνταν για την προετοιμασία και την τέλεση των Ολυμπιακών Αγώνων, βοηθητικά κτήρια, χρηστικά και διοικητικά, καθώς και οικοδομήματα κοσμικού χαρακτήρα. Η Άλτις, το ιερό άλσος, καταλαμβάνει το κεντρικό τμήμα και μέσα σε αυτή αναπτύσσεται ο πυρήνας του Ιερού, με τους ναούς, τους θησαυρούς και τα σημαντικότερα κτήρια του χώρου. Χωρίζεται από τη γύρω περιοχή με περίβολο, που στα τέλη του 4ου αι. π.χ. είχε δύο πύλες στη δυτική πλευρά του και μία στη νότια, ενώ το όριό της στα ανατολικά αποτελεί η Στοά της Ηχούς, που χωρίζει τον ιερό χώρο από το στάδιο. Στη ρωμαϊκή περίοδο ο περίβολος διευρύνθηκε και στη δυτική του πλευρά διαμορφώθηκαν δύο μνημειακά πρόπυλα. Το περίλαμπρο και πανελληνίως σεβαστό ιερό του Διός στην Ολυμπία, διέθετε εκτός από τα κτήρια με λατρευτική χρήση,

29 πολλά άλλα με κοσμική χρήση για την εξυπηρέτηση κυρίως των αναγκών που δημιουργούσε η διοργάνωση της μεγάλης εορτής των Ολυμπιακών Αγώνων Αρχαία Φειά Ποντικόκαστρο Με αδιάλειπτη κατοίκηση από τα νεολιθικά ως τα μεσαιωνικά χρόνια, η Φειά ή Φεά στο σημερινό κόλπο του Αγίου Ανδρέα, στην περιοχή του Κατακόλου, αποτελούσε κατά την αρχαιότητα σημαντικό λιμάνι, επίνειο της Πισάτιδας και όριό της με την βορείως κειμένη περιοχή της Κοίλης Ήλιδας.Στη βυζαντινή περίοδο το οικοδομικό υλικό της αρχαίας ακρόπολης χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή κάστρου, στα κατώτερα μέρη της τοιχοποιίας του οποίου διατηρήθηκε το αρχαίο τείχος με εμφανή τα ίχνη επισκευής του από τους μετέπειτα (από το 1204 και

30 εξής) φράγκους κατακτητές του. Το φρούριο είναι γνωστό στις πηγές ως Ποντικόκαστρο (πρώτη μνεία το 1111), ονομασία την οποία οφείλει κατά μια ερμηνεία στον πόντο, το προσηγορικό των θαλασσών (ποντικό, παραθαλάσσιο κάστρο) ή κατά μια άλλη εκδοχή στην ομοιότητα της κάτοψης του λόφου με ποντικό. Καθ ολη τη διάρκεια της αρχαιότητας, το λιμάνι της Φειάς λειτουργούσε ως σημαντική πύλη ιδιαίτερα κατά τους θερινούς μήνες μέσω της οποίας διακινούνταν με φυσιολογική ροή άνθρωποι και αγαθά από και προς το κράτος των Ηλείων. Ωστόσο, η εικόνα αυτή άλλαζε κάθε τέσσερα χρόνια, το καλοκαίρι της Ολυμπιακής χρονιάς, καθώς πλησίαζε η εποχή της τέλεσης των αγώνων. Το λιμάνι και πολίχνη της Φειάς, όπως και της Κυλλήνης βορειότερα, υποδέχονταν τα πλήθη των Ελλήνων που προσέρχονταν αθρόα στην ιερή γη της Ηλείας με πλοία της εποχής και με προέλευση την ηπειρωτική Ελλάδα και τις πολυάριθμες αποικίες ανά την Μεσόγειο, προκειμένου να λάβουν μέρος στην μεγαλοπρεπή θρησκευτική πανήγυρη προς τιμήν του Διός στο περιλάλητο ιερό της Ολυμπίας. Στη βυζαντινή περίοδο το οικοδομικό υλικό της αρχαίας ακρόπολης χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή κάστρου, στα κατώτερα μέρη της τοιχοποιίας του οποίου διατηρήθηκε το αρχαίο τείχος με εμφανή τα ίχνη επισκευής του από τους μετέπειτα (από το 1204 και εξής) φράγκους κατακτητές του. Το φρούριο είναι γνωστό στις πηγές ως Ποντικόκαστρο (πρώτη μνεία το 1111), ονομασία την οποία οφείλει κατά μια ερμηνεία στον πόντο, το προσηγορικό των θαλασσών (ποντικό, παραθαλάσσιο κάστρο) ή κατά μια άλλη εκδοχή στην ομοιότητα της κάτοψης του λόφου με ποντικό.

31 Παράκτιο Σκαφιδιάς Ρωμαϊκό Λουτρό Στον σύγχρονο οικισμό της Σκαφιδιάς Ηλείας, σε θέση που γειτνιάζει με τον οικισμό, σώζονται επί της ακτής του Ιονίου τα λείψανα μεγάλου και πολυτελούς δημόσιου λουτρικού συγκροτήματος των ρωμαϊκών χρόνων. Η ανασκαφική διερεύνηση του λουτρού, τα ερείπια του οποίου διατηρήθηκαν ορατά από την αρχαιότητα ως και την εποχή μας, διενεργήθηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία τη διετία και οδήγησε στην πλήρη του αποκάλυψη. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του λουτρού της Σκαφιδιάς ήταν η πολυτέλεια που του προσέδιδαν ο εξαιρετικής ποιότητας ψηφιδωτός διάκοσμος των δαπέδων του σε συνδυασμό με τις ορθομαρμαρώσεις και τα χρώματα στους τοίχους. Στα ψηφιδωτά δάπεδα η θεματολογία ποικίλλει, περιλαμβάνοντας πολύχρωμα φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα, όπως τεμνόμενοι ρόμβοι εγγεγραμμένοι σε ορθογώνια με λευκό βάθος, ταινίες, κάνθαροι

32 και βλαστόσπειρες από όπου εκφύονται φύλλα κισσού, ρόμβους και κύκλους. Σε ένα από τα μεγαλύτερα δωμάτια, στο κέντρο περίπου του συγκροτήματος, αποκαλύφθηκε σε αποσπασματική κατάσταση διατήρησης ψηφιδωτό δάπεδο όπου σε ζώνη πλησίον του τοίχου απεικονίζονται δελφίνια στη σειρά. Νεκροταφείο ύστερων αρχαϊκών και κλασικών χρόνων Σταφιδοκάμπου Την άνοιξη του 1993, κατά την διάνοιξη θεμελίων για την ανέγερση Πολιτιστικού Κέντρου στην κοινότητα του Σκαφιδοκάμπου, αποκαλύφθηκε τμήμα νεκροταφείου ύστερων αρχαϊκών

33 και κλασικών χρόνων, έκτασης περίπου 200 τ.μ. Πέραν των πολυάριθμων και ποικίλης τυπολογίας ταφών, το πιο εντυπωσιακό μνημείο που ήρθε στο φως είναι ο κιβωτιόσχημος τάφος από ογκώδεις λιθόπλινθους από πωρόλιθο. Ο αρχαιολογικός χώρος του Σταφιδοκάμπου βρίσκεται εντός των ορίων του ομώνυμου οικισμού στην εύφορη πεδιάδα του Πηνειού ποταμού. Ως τις αρχές της δεκαετίας του 1990 ήταν άγνωστος ως θέση όταν, κατά τη διάρκεια εκσκαφικών εργασιών για την εγκατάσταση του δικτύου ύδρευσης της κοινότητας, ήρθαν στο φως αρχαιολογικά ταφικά κατάλοιπα (ταφικός πίθος, κεραμοσκεπείς και λακκοειδείς τάφοι, πυρές). Την άνοιξη του 1993, στο πλαίσιο ενός άλλου έργου, την διάνοιξη θεμελίων για την ανέγερση Πολιτιστικού Κέντρου στην κοινότητα του Σκαφιδοκάμπου, αποκαλύφθηκε τμήμα νεκροταφείου ύστερων αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, έκτασης περίπου 200 τ.μ. Το νεκροταφείο εκτείνεται προς ΒΒΔ, όπου το κέντρο της σύγχρονης κοινότητας. Φαίνεται μάλιστα πως οι οικίες και οι λοιπές υποδομές της κοινότητας έχουν ανεγερθεί επί του αρχαίου νεκροταφείου.

34 Ναός Επικούριου Απόλλωνα Στο γυμνό, βραχώδες τοπίο των Βασσών βρίσκεται ένας από τους σημαντικότερους και επιβλητικότερους ναούς της αρχαιότητας, αφιερωμένος στον Επικούριο Απόλλωνα. Χαρακτηρίζεται από πλήθος πρωτοτυπιών τόσο στην εξωτερική όσο και στην εσωτερική του διαρρύθμιση, που τον καθιστούν μοναδικό μνημείο στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής. Ο Παυσανίας, μάλιστα, τον θεωρεί το δεύτερο μετά της Τεγέας πελοποννησιακό ναό σε κάλλος και αρμονία (8.41.8). Η ανέγερσή του τοποθετείται στο

35 π.χ. και αρχιτέκτονάς του θεωρείται ο Ικτίνος, που σε αυτό το δημιούργημά του κατόρθωσε να συνδυάσει πολλά αρχαϊκά χαρακτηριστικά, που επέβαλλε η συντηρητική θρησκευτική παράδοση των Αρκάδων, με τα νέα γνωρίσματα της κλασικής εποχής.