Μάιξρ Πεπίληχη

Transcript

1

2 Μάιξρ Πεπίληχη Πεπιγπάυξμσαρ εικόμερ αοό υτςικά σξοία, μαρ διακασέφει ςτφμά έμα ςτμαίςθημα μξςσαλγίαρ για βιώμασα οξτ έφξτμ φαθεί αοό σημ ςύγφπξμη ζψή ςσημ οόλη. Μια οόλη οξτ διαπκώρ μεσαλλάςςεσαι, οπξςαπμξςμέμη ςσημ ξικξμξμική και κξιμψμική οπαγμασικόσησα σηρ εκάςσξσε εοξφήρ. Παλιέρ γεισξμιέρ γίμξμσαι τοεπςύγφπξμα εμοξπικά κέμσπα, δάςη γίμξμσαι ξικιςσικέρ γεισξμιέρ, σα ελάφιςσα αςσικά κεμά οξτ αοξμέμξτμ ςτμήθψρ καλύοσξμσαι με ςκληπά τλικά. Ο κλάδξρ οξτ μοξπεί μα ςτμβάλει ςημαμσικά ςσημ διασήπηςη σηρ υτςιξγμψμίαρ σηρ οόληρ, ση δξμή σηρ και ση ςφέςη σηρ με σξ υτςικό οεπιβάλλξμ είμαι η Απφισεκσξμική Σξοίξτ. Ο ςφεδιαςμόρ σψμ αςσικώμ σξοίψμ και ξ εμολξτσιςμόρ σξτρ με οπάςιμξ δε βελσιώμει μόμξ σξ μικπξκλίμα αλλά δημιξτπγεί και έμα ιδιαίσεπξ ξικξςύςσημα μέςα ςε ατσά, σξ ξοξίξ μοξπεί μα εμξοξιηθεί με σξ υτςικό ξικξςύςσημα οξτ τοάπφει ςσημ ετπύσεπη οεπιξφή σψμ οόλεψμ. ε μια οόλη όοψρ η Δπάμα, μοξπξύμ μα γίμξτμ οαπεμβάςειρ οπξρ ατσήμ σημ κασεύθτμςη. Ατσό μοξπεί μα γίμει με σημ αμσικασάςσαςη ή σημ εοαμαφπηςιμξοξίηςη σψμ εοιυαμίψμ αλλά και με μία διαυξπεσική αμσιμεσώοιςη σξτ οεπιβάλλξμσξρ φώπξτ σψμ κσιπίψμ. Οι ελεύθεπξι δημόςιξι φώπξι θα οπέοει μα αοξσελξύμ έμα ακόμη δίκστξ ςύμδεςηρ και όφι αοξκξοήρ σξτ οπαςίμξτ ςσιρ οόλειρ. σξμ τυιςσάμεμξ οξλεξδξμικό ιςσό, η οπόσαςη μαρ έφει ςφέςη με σξμ οεπιβάλλξμσα φώπξ εμόρ εκοαιδετσικξύ κσιπίξτ. σόφξρ μαρ είμαι μα αοξσελέςει όφι αολά σξ τλικό οεπιβάλλξμ οξτ υιλξνεμεί σημ εκοαιδετσική διαδικαςία, αλλά σημ έμομετςη για σημ δτμαμική οξτ μοξπεί μα αμαοστφθεί αμάμεςα ςε ατσό και σξτρ φπήςσερ σξτ. Κασαυέπμξτμε έσςι, μα αμαδείνξτμε σξμ ςημαμσικό οαπάγξμσα σψμ διαδικαςιώμ σηρ αγψγήρ και μα εοαμαοπξςδιξπίςξτμε λεισξτπγίερ οξτ έφξτμ νεφαςσεί με σξμ φπόμξ και εοαμέπφξμσαι μέςψ σηρ απφισεκσξμικήρ σξοίξτ. Η οπόσαςη ατσή εμθαππύμει σημ καθιέπψςη σξτ οπαςίμξτ ςσιρ οόλειρ, εοιδιώκξμσαρ ση ςτςσημασική εμξοξίηςη τοαπφόμσψμ φώπψμ οπαςίμξτ ςσξμ αςσικό ιςσό. Αρ υαμσαςσξύμε λξιοόμ, σημ ιδέα ατσή μα αμαοαπάγεσαι ςε κάθε γεισξμιά οξτ μοξπεί μα βπει ευαπμξγή και η εοαυή με σημ υύςη μα γίμεσαι οπαγμασικόσησα.

3 Summary Describing images of natural landscapes, often we feel a sense of nostalgia for experiences that have been lost from modern city life. A city that constantly mutate, adapted to the economic and social reality of each era. Old neighborhoods become modern shopping malls, forests become residential neighborhoods, the few remaining urban spaces are usually covered with hard materials. The sector which can contribute significantly to the maintenance of the physiognomy of the city, its structure and its relationship with the natural environment is Landscape Architecture. The design of urban landscapes and their enrichment with green not only improves the microclimate, but also creates a unique ecosystem within them, which can be integrated with the natural ecosystem that exists in the area of cities. In Drama city, interventions may be made in this direction. That can be done by replacing or re-use of acreage but also with a different treatment of the buildings environment. The free public places should be another network connection and rather cutoff of the green areas in cities. In the current urban environment, our proposal is related with the exterior place of an educational building. Our goal is not only to provide the environment that accommodates the educational process, but the inspiration for momentum that can be developed between it and its users. We do so to highlight the important factor in processes of action and redefine functions that are forgotten with time and returned through the Landscape Architecture. This proposal encourages the introduction of green cities, pursuing the systematic integration of existing green spaces in urban mast. Let us imagine, such an idea reproduced in every neighborhood that can find application and contacting with nature becoming a reality.

4 Μάιξρ Κεφάλαιο 1ο : Εισαγωγή κοπός της μελέτης Μεθοδολογία Κεφάλαιο 2: Αρχιτεκτονική Σοπίου: Έννοιες & Ορισμοί Η έννοια του Σοπίου Ορισμός της Αρχιτεκτονικής Σοπίου Αντικείμενο της Αρχιτεκτονικής Σοπίου Ιστορική εξέλιξη από την κακοτεχνία στην Αρχιτεκτονική Σοπίου Ο σχεδιασμός των κήπων στην Ελλάδα Η Αρχιτεκτονική Σοπίου ως επάγγελμα Αρχές της χεδιασμού του Σοπίου Αισθητική Σοπίου Οικολογία Σοπίου.. 18 Κεφάλαιο 3: Αστικό τοπίο Η έννοια του αστικού τοπίου Η επίδραση του ανθρώπου στη μεταβολή του τοπίου Η πόλη και η ύπαιθρος Οι οικολογικές ιδιαιτερότητες μιας πόλης Κλίμα ύνθεση του ατμοσφαιρικού αέρα Έδαφος- Τδρολογία Επίδραση του πρασίνου στην πόλη Ρύθμιση θερμοκρασίας και υγρασίας αέρα Υιλτράρισμα του αέρα Κίνηση των ανέμων Επίδραση στην αισθητική και αναψυχή χεδιασμός Ανοιχτών Φώρων Πρασίνου Περιβαλλοντικός- βιοκλιματικός σχεδιασμός Βλάστηση στον υπαίθριο χώρο Αστική Τγεία ύγχρονες μέθοδοι διαχείρισης Θεσμικό πλαίσιο χεδιασμός αστικού χώρου για άτομα με ειδικές ανάγκες Υυτεύσεις Οικονομική επίδραση των φυτεύσεων Λειτουργική αξία των φυτεύσεων Σο έδαφος Αυτοφυή φυτά ενός τόπου Πλεονεκτήματα των αυτοφυών ειδών Υυτεμένο Δώμα Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Παράγοντες επιλογής του είδους του φυτεμένου δώματος Κατηγορίες Διαστρωμάτωση υλικών Εκτέλεση εργασιών Είδη φυτικής βλάστησης Κόστος διάρκεια ζωής Κάθετες φυτεύσεις Φαρακτηριστικά

5 4.6.2 Κατασκευή Επιλογή φυτών για κάθετες φυτεύσεις Φλοοτάπητας Επιστρώσεις δαπέδων- Κατασκευές Σο νερό ως λειτουργικός παράγοντας του κήπου υντήρηση κήπων...57 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 5. Υωτισμός υπαίθριων χώρων Γενικά Είδη φωτός Σεχνικές φωτισμού Φαρακτηριστικά των φωτιστικών. 61 ΚΕΥΑΛΑΙΟ 6. χολικοί χώροι & Παραδείγματα Ο αύλιος χώρος ως προέκταση της αίθουσας διδασκαλίας Προσδιορισμός στόχων Βιοκλιματικός σχεδιασμός σχολικών χώρων Φαρακτηριστικά επιφανίων και φυτεύσεων των σχολικών χώρων Επιλογή παραδειγμάτων 66 Κεφάλαιο 7. Ανάλυση: Σοποθεσία & Ιστορία Γενικός Προσανατολισμός Δημογραφία, Ιστορία & Πολιτισμός Η πόλη της Δράμας Ο Καπνός στην περιοχή της Δράμας Η Περίπτωση του ΣΕΙ Αρχιτεκτονικής Σοπίου - υνθήκες Ιδιοκτησίας Επαναχρησιμοποίηση βιομηχανικών χώρων. 78 Κεφάλαιο 8. Ανάλυση: Τπάρχον αστικό περιβάλλον Θέση-υνθήκες Ιδιοκτησίας Ανάλυση Υυσικού περιβάλλοντος Γεωμορφολογία και τοπία Εδαφικές & Γεωμορφολογικές συνθήκες Κλιματικές και Τδρογραφικές συνθήκες Περιοχές/Θέσεις ιδιαίτερου ενδιαφέροντος Η βλάστηση στον περιβάλλοντα χώρο του ΣΕΙ Παρακείμενη βλάστηση Πανίδα Κίνδυνοι Ανάλυση Ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Λειτουργίες και χρήσεις του χώρου Πρόσβαση πεζών Κυκλοφορία οχημάτων Μέσα μαζικής μεταφοράς Υωτισμός Απορρίμματα Περιφράξεις τέγαστρα Παροχές νερού ρεύματος Υρεάτια χάρες αποστράγγισης Εδαφοκάλυψη Τλικά Απόψεις του πληθυσμού Κεφάλαιο 9. ύνθεση

6 Μάιξρ Τφιστάμενες δυνατότητες και περιορισμοί τόχοι σχεδιασμού Γενικές αρχές σχεδιασμού Κεφάλαιο 10. χεδιασμός Περιβάλλοντος Φώρου του Σ.Ε.Ι Κεντρική Ιδέα Καινοτομία Μελέτης Προτεινόμενες λειτουργίες και χρήσεις του χώρου Πρόσβαση- Είσοδοι Πεζόδρομοι & Μονοπάτια Φώροι συγκέντρωσης Καφετέρια Οροφόκηποι Κάθετες φυτεύσεις Η πορεία του νερού Τποδομές για άτομα με ειδικές ανάγκες τρατηγική εφαρμογής υλικών Υυτεύσεις. Μεγιστοποίηση ωφελειών θέσης Νότια όψη Ανατολική & Δυτική όψη Βόρεια όψη Επιλογή φυτών Υωτισμός Αρδεύσεις υντήρηση υμπεράσματα Ευχαριστίες..109 Πηγές. 111 Παράρτημα I. χέδια Παράρτημα II. Υωτογραφίες Παράρτημα ΙΙΙ. Υυτευτικά σχέδια Παράρτημα ΙV. Κατασκευαστικές λεπτομέρειες

7

8 Μάιξρ Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή 1.1 κοπός της μελέτης την παρούσα μελέτη, πραγματευόμαστε πως το αστικό πράσινο μπορεί να επηρεάσει την ποιότητα ζωής των πολιτών και πως ένας χώρος ανεκμετάλλευτος μπορεί να γίνει ένας χώρος αναψυχής και να ενταχθεί στον αστικό ιστό της πόλης της Δράμας. Ο σκοπός της εργασίας αφορά την ανάλυση και τη οικολογική ανάδειξη του κτιρίου που στεγάζει την σχολή Αρχιτεκτονικής Σοπίου και το χολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (.Δ.Ε) ώστε να γίνει ο χώρος αυτός, το δυνατότερων αρεστός στους χρήστες, αλλά παράλληλα να προκαλέσει και το ενδιαφέρον των κατοίκων της περιοχής. Αυτό θα επιτευχθεί με τη κατάλληλη αρχιτεκτονική διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου και με φυτοτεχνικές επεμβάσεις τόσο στη πρόσοψη όσο και στην οροφή του κτιρίου. Με απώτερο σκοπό την παρουσίαση μιας πρότασης που να ανταποκρίνεται όσο το δυνατόν περισσότερο στα πραγματικά δεδομένα, εργαστήκαμε σε σύγχρονα υπολογιστικά περιβάλλοντα τα οποία απεικονίζουν το κτίριο σε τρισδιάστατη μορφή, βοηθώντας έτσι τον παρατηρητή στην καλύτερη κατανόησή του. Βασιστήκαμε στον ιδιαίτερο χαρακτήρα του κτιρίου αλλά και στις απαιτήσεις των μαθητών και των εργαζομένων. Επίσης, η εξάμηνη εκπόνηση της πρακτικής εργασίας μας έδωσε την ευκαιρία να ασχοληθούμε εντατικά σε πραγματικό χώρο και χρόνο, πράγμα που αφενός μας βοήθησε να κατανοήσουμε τον τρόπο σχεδιασμού και διαχείρισης των δυνατοτήτων του περιβάλλοντος και αφετέρου να επεκτείνουμε τις γνώσεις και τις δυνατότητες μας. Επιλογικά, η πρότασή μας για το σχεδιασμό του αύλειου χώρου του κτιρίου και του οροφόκηπου, προβλέπει εκτός από την δημιουργία μίας σημαντικής προσθήκης στον αστικό ιστό του Νοτιοανατολικού άκρου της Δράμας, και στη λειτουργία ενός νέου ζωτικού πόλου που θα συμβάλλει στην περαιτέρω κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της περιοχής, και θα βασίζεται στα φυσικά χαρακτηριστικά του χώρου. 1.2 Μεθοδολογία Η δομή της εργασίας και ο τρόπος σκέψης μας αποτυπώνεται στα εξής κεφάλαια: Δεύτερο κεφαλαίο. Πρόκειται για εισαγωγικό κεφάλαιο. Έτσι, αρχικά προσεγγίζεται η έννοια της Αρχιτεκτονικής Σοπίου με σαφή προσδιορισμό του ορισμού και του αντικειμένου. Ακολούθως περιγράφεται η ιστορική εξέλιξη από την Κηποτεχνία στην Αρχιτεκτονική Σοπίου, οι βασικές αρχές και οι συνθήκες προσαρμογής στο ελληνικό τοπίο. Σρίτο κεφαλαίο. Περιλαμβάνει τη μελέτη της εξέλιξης του σύγχρονου αστικού τοπίου με αναφορά στις ιδιαιτερότητες του, την σχέση του με το πράσινο και τις μεθόδους επαναπροσδιορισμού της φύσης στις πόλεις σύμφωνα με τους τρέχοντες τρόπους διαχείρισης και την έως τώρα νομοθεσία. Σέταρτο κεφάλαιο. Ως αναπόσπαστο κομμάτι της Αρχιτεκτονικής Σοπίου, οι φυτεύσεις αντιμετωπίζονται ως επέμβαση στο τοπίο. Φρειάστηκε να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα βασικά χαρακτηριστικά τους, τις κατηγορίες τους, τις παραμέτρους επηρεασμού και τους κανόνες εγκατάστασής τους. Επίσης, ανατρέξαμε σε πηγές σχετικά με τις καινοτομίες, τα είδη των φυτεύσεων που χρησιμοποιούνται ανά περίπτωση, τους μεθόδους συντήρησης και γενικότερα τους τρόπους εδαφοκάλυψης του εδάφους. Πέμπτο κεφαλαίο. Θεωρώντας ως σημαντικό στοιχείο του αστικού τοπίου τον φωτισμό, αναλύσαμε τα χαρακτηριστικά του φωτισμού στις πόλεις και τους κανόνες που ισχύουν για την λειτουργικότητα και την ασφάλεια των δημόσιων χώρων. Έκτο κεφάλαιο. Έχοντας καθορίσει τον προσανατολισμό της πτυχιακής μας, αναφερόμαστε πλέον στους σχολικούς χώρους, τα χαρακτηριστικά τους, τους τρόπους αντιμετώπισης και σχεδιασμού σύμφωνα με τα βιοκλιματικά πρότυπα. Γίνεται αναφορά σε ανάλογα εγχειρήματα στην Ελλάδα και άλλων περιπτώσεων της Ευρώπης, όπου η ανάπλαση αστικών χώρων πρασίνου και ειδικότερα σχολικών χώρων, έχουν γίνει πράξη ή είναι στο στάδιο σχεδιασμού.

9 Έβδομο κεφάλαιο. Προσδιορίζουμε την πόλη που επιλέξαμε ως μεμονωμένη περίπτωση για να παρουσιάσουμε την πρόταση μας και σύμφωνα με την αρχή ότι κάθε τοπίο έχει τη δική του ξεχωριστή ταυτότητα, μελετάμε τις παραμέτρους των κοινωνικών εξελίξεων και ιστορικών συγκυριών, που αφορούν τη χρήση, τους ανθρώπους και το βιωμένο χρόνο της. Όγδοο κεφάλαιο. τη συνέχεια, γίνεται η ανάλυση της περιοχής μελέτης σε σχέση με το αστικό τοπίο, μέσα από τη συλλογή πληροφοριών και τη λεπτομερή καταγραφή των συνθηκών και παραγόντων που το διαμορφώνουν καθώς και τον προσδιορισμό οι δυνατότητες εξέλιξής του. Μελέτη και ανάλυση του κλίματος και της υφιστάμενης βλάστησης της ευρύτερης περιοχής. Αυτό επιτεύχθηκε με τη βοήθεια επιτόπιας έρευνας, αλλά και με τη συμβολή βιβλιογραφικής μελέτης και αξιοποίησης διαδικτυακού και χαρτογραφικού υλικού. Ένατο κεφάλαιο. Αξιολόγηση της πολιτιστικής σηµασίας του κτιρίου και του περιβάλλοντα χώρου του. Παρουσιάζεται η εξαγωγή ενδεικτικών συμπερασμάτων και σχεδιαστικών αρχών σχετικά με τους τρόπους προσέγγισης του προβλήματος της ανάκτησης του επιλεγμένου αστικού χώρου, προσαρμοσμένους στην τρέχουσα ελληνική πραγματικότητα. Δέκατο κεφάλαιο. Σελικό στάδιο της μελέτης. Γίνεται ακριβής και λεπτομερής προσδιορισμός των προτεινόμενων χρήσεων και λειτουργιών, παρουσίαση της κεντρικής ιδέας αλλά και των παραμέτρων που μας οδήγησαν στον τελικό σχεδιασμό. Μελέτη για τη δημιουργία συνθηκών εδάφους, ικανών να φιλοξενήσουν τη βλάστηση. Επιλογή φυτικών ειδών και τρόπου φύτευσης αυτών, ανάλογα με το χώρο και τι θα εξυπηρετήσει η συγκεκριμένη φύτευση. Σέλος γίνεται ο απολογισμός των ωφελειών της παρέμβασης στο αστικό τοπίο της πόλης.

10 Μάιξρ Κεφάλαιο 2. Αρχιτεκτονική Σοπίου: Έννοιες & Ορισμοί 2.1 Η έννοια του Σοπίου Η μετεξέλιξη της Κηποτεχνίας σε Αρχιτεκτονική Σοπίου είχε ως ορόσημο την κατασκευή του Grand Central Park από τον πατέρα της επιστήμης, F. L. Olmsted, στα μέσα του 19ου αιώνα (1963). Ο κήπος εξελίσσεται σε αστικό τοπίο, το πάρκο δημιουργείται για να καλύψει πλέον τις πολλαπλές ανάγκες του κατοίκου μιας μεγάλης πόλης. Είναι η στιγμή που η Κηποτεχνία από απλή καθημερινή δραστηριότητα, που χαρακτηρίζεται από αυθορμητισμό και τη συναισθηματική φόρτιση ενός ανθρώπου, μετατρέπεται σε επιστημονικό έργο που αποτελεί υπόθεση πολλών αλλά και απαιτεί τη σύμπραξη πολλών για τη σύλληψη της ιδέας και της υλοποίησης της. Έργο πολύπλοκο και σύνθετο, για την πραγματοποίηση του οποίου θα πρέπει να συμβάλουν πολλές ειδικότητες, πολλές επιστήμες και οπωσδήποτε εξελιγμένη τεχνογνωσία. Για να αντιληφθούμε όμως την έννοια της τεχνικής και της φιλοσοφίας αυτής της επιστήμης πρέπει πρώτα να οριοθετήσουμε και να διασαφηνίσουμε την έννοια του τοπίου. Ο Chemetoff (1981) καθορίζει ότι: «Το τοπίο δεν είναι τέχνη. Το τοπίο δεν είναι θεωρεία. Το τοπίο δεν είναι τεχνική. Δεν υπάρχει τοπίο, υπάρχον τοπία, κήποι και πάρκα, πλατείες, αυλές, δρόμοι και παραλίες, αγροί, λόφοι, αμπέλια, δάση. Υπάρχει το σπίτι που γεννιέσαι και η γλώσσα που μιλάς. Υπάρχει ένας πολιτισμός, ευαίσθητος και διαρκής συγχρόνως αυτός των τοπίων». την Ευρωπαϊκή ύμβαση για το Σοπίο (Υλωρεντία, Οκτώβριος 2000) το τοπίο νοείται ως «ένα μέρος μιας γεωγραφικής περιοχής, έτσι όπως αυτό γίνεται αντιληπτό από τους ανθρώπους, και του οποίου ο χαρακτήρας προκύπτει από την δράση φυσικών και ανθρωπογενών παραγόντων όπως και από τις αναμεταξύ τους αμοιβαίες επιδράσεις» (παντιδάκης Γ., Ελληνικός Κήπος, 2008). Ο Ντάφης το 2006 έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στην οπτική σύλληψη του τοπίου, θεωρώντας το ως «το οπτικό αποτέλεσμα ως προς τον ορίζοντα του συνδυασμού της μορφολογικής διαμόρφωσης του εδάφους, του μωσαϊκού των φυσικών οικοσυστημάτων και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (οικισμών, αγρών, οπωρώνων, φυτειών κλπ)». Ο φυσικός αυτός χώρος είναι δυνατόν να βρίσκεται είτε εκτός πόλεως (φυσικό τοπίο-landscape) και στη διαμόρφωση του τοπίου επιδρά ο χρόνος, το κλίμα, οι φυσικές και βιολογικές συνθήκες, είτε εντός των ορίων της αστικής αναπτύξεως (αστικό τοπίο-urbanscape, τοπίο πόλης-cityscape, εικαστικό τοπίο-artscape, θαλάσσιο τοπίο-seascape). Σο τοπίο αποτελεί μια εικόνα στην οποία καθρεφτίζεται η εξέλιξη της πόλεως, οι απαιτήσεις της κοινωνίας για κάποιες λειτουργίες στις οποίες αφιερώνεται και για τις οποίες σχεδιάζεται ο χώρος. Σα βασικά χαρακτηριστικά του τοπίου είναι: η Δομή (structure) και αναφέρεται στις σχέσεις που αναπτύσσονται στο χώρο μεταξύ χαρακτηριστικών ευδιάκριτων στοιχείων των οικότοπων του τοπίου, η Λειτουργία (function), δηλαδή, οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των στοιχείων του χώρου και των δομικών χαρακτηριστικών του τοπίου όπως είναι οι ροές τις ενέργειας, της ύλης και των ειδών, και η Αλλαγή (change), που περιλαμβάνει την μεταβολή της δομής και της λειτουργίας του τοπίου με το πέρασμα του χρόνου, που οφείλεται κυρίως σε ανθρωπογενείς παράγοντες και λιγότερες φυσικές (πιτάλας N., Περιβαλλοντική αισθητική, 2000). Εικγμα 1. To Central Park είμαι σξ σέλειξ μέπξρ για μα νευδγξτμ ξι κάσξικξι σηρ ογληρ New York με νεμαγήςειρ και οεπίοασξ (έμαρ οξλδ καλγρ σπγοξρ για μα ενξικειψθξδμ με σξ οάπκξ). Κασά σξτρ καλξκαιπιμξδρ μήμερ, διξπγαμεμξμσαι οαπαςσάςειρ γοεπαρ, φξπξδ, κψμψδίαρ και ςτματλίερ, οξλλέρ αογ σιρ ξοξίερ είμαι δψπεάμ Ορισμός της Αρχιτεκτονικής Σοπίου Η Αρχιτεκτονική Σοπίου είναι ο συνδυασμός τέχνης, επιστήμης και τεχνικής που ως αντικείμενο έχει τη δημιουργία και τη διαχείριση του υπαίθριου χώρου, στον οποίο ζει και αναπτύσσεται καθημερινά ο άνθρωπος, στηριζόμενη όμως επάνω σε βασικές αρχές αισθητικής, λειτουργικότητας, βιολογικών δεδομένων αλλά και περιβαλλοντικού σεβασμού. Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Αρχιτεκτόνων Σοπίου στη Διακήρυξη των Βρυξελών(1989) την προσδιορίζει ως «την τέχνη και την επιστήμη που ασχολείται με τον σχεδιασμό αστικών και αγροτικών τοπίων στο χώρο και στο χρόνο

11 βασιζόμενη σε φυσικά στοιχεία αλλά και σε ιστορικές και πολιτισμικές αξίες, χρησιμοποιώντας αισθητικές, λειτουργικές, διαχειριστικές και επιστημονικές αρχές και κάνοντας κατάλληλη χρήση φυσικών και τεχνολογικών υλικών». Οι βασικές αναζητήσεις Αρχιτεκτονικής Σοπίου συνδέονται τόσο με την διατήρηση και ανάδειξη του υφιστάμενου φυσικού τοπίου, όσο και με την ένταξη νέων επεμβάσεων «πρασίνου» στον ιστό της πόλης. τόχος είναι οι επεμβάσεις αυτές να φιλοξενήσουν την ανθρώπινη δραστηριότητα σε διάφορα επίπεδα της καθημερινής ζωής από την κοινωνικότητα και την καλλιτεχνική έκφραση έως την εκπαίδευση και την αναψυχή, εμπεριέχοντας συγχρόνως την δυναμική εξέλιξης και αναπροσαρμογής, ακλουθώντας τις απαιτήσεις των εποχών. το πλαίσιο αυτό, βασικό μέλημα της Αρχιτεκτονικής Σοπίου είναι ο επαναπροσδιορισμό της έννοιας του φυσικού περιβάλλοντος στη συνείδηση των κατοίκων της σύγχρονης πόλης. Η ανάγνωση ενός τοπίου προκύπτει από πληροφορίες που συλλέγει ο άνθρωπος με όλες τις αισθήσεις του και σαν πάζλ ολοκληρώνουν τα βιώματα του. αν μια ταινία με κοντινά και μακρινά πλάνα, εστιάζει και αφομοιώνει κάθε φορά στοιχεία που διεγείρουν τις αισθήσεις του, δίνοντας τους τη μορφή ενός ολοκληρωμένου συμβάντος. Η Αρχιτεκτονική Σοπίου με τις επεμβάσεις της δημιουργεί αυτή τη χωρική αλλά και εννοιολογική συνέχεια στο δαιδαλώδες και πολύπλοκο αστικό τοπίο (Φανικιάν K, Μπαρμπαγιάν, Αρχιτεκτονική Σοπίου, Περιοδικό Κτίριο, τεύχος 02/2011, σελ.159) Μια από τις ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες προκλήσεις των αρχιτεκτόνων τοπίου είναι η χωροθέτηση μεγάλων κτιριακών όγκων στο άμεσο περιβάλλον τους. Η στρατηγική σχεδιασμού επιδιώκει άλλοτε τη δημιουργία συνέχειας μεταξύ των κτισμάτων και του υφιστάμενου τοπίου και άλλοτε τη δημιουργία ενός χώρου που θα αγκαλιάζει και θα συμπληρώσει το κτίριο τόσο αισθητικά όσο και λειτουργικά (Φανικιάν K, Μπαρμπαγιάν, 2011). Η λειτουργική προσέγγιση αλλά και η φιλοσοφία σχεδιάσεως των χώρων αυτών διαφέρει με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του πολιτισμού, δεδομένου ότι στηρίζεται σε κοινωνικές και πολιτιστικές παραμέτρους που συνεχώς μεταβάλλονται και αναπτύσσονται σε κράτη διαφορετικής παιδείας και κοινωνικής αναπτύξεως. Για το λόγο αυτό έχουμε διαφορές ακόμα και στην ονοματολογία ή τον χαρακτηρισμό των διαμορφούμενων χωρών. την γαλλική ορολογία ονομάζονται πράσινοι χώροι (espaces verts) ενώ στην αντίστοιχη αγγλική ανοιχτοί χώροι (open space). Ας περιοριστούμε όμως εδώ σε ένα απλουστευμένο όρο: «Ανοικτός χώρος είναι η συνολική εικόνα, η φυσιογνωμία, ένα τοπίο της πόλεως όπου συνήθως υπάρχει συλλογική δραστηριότητα, και χαρακτηρίζεται ως χώρος ελεύθερης επικοινωνίας και κοινωνικής επαφής» (Ανανιάδου-Σζημοπούλου, Μ., Αρχιτεκτονική Σοπίου, 1992). 2.3 Αντικείμενο της Αρχιτεκτονικής Σοπίου Σο κατεξοχήν αντικείμενο της Αρχιτεκτονικής Σοπίου είναι ο υπαίθριος, μικρός ή μεγάλος, φυσικός ή αστικός χώρος και κυρίως το τοπίο, του οποίου τα όρια δεν είναι πάντοτε σαφή και περιγεγραμμένα και το οποίο συνήθως βρίσκεται στην παρυφή ή εκτός του αστικού ιστού (μακροτοπία) χωρίς να αποκλείονται και περιπτώσεις ενδοαστικών τοπίων (μικροτοπία). Για παράδειγμα, το αισθητικό δάσος του Κορυλόβου της Δράμας σύμφωνα με τα προηγούμενα είναι ένα μακροτοπίο ενώ ο κήπος της πόλης της Δράμας ανήκει στα μικροτοπία διότι η επέκταση της πόλεως και του αστικού ιστού το έχει περιβάλλει πλέον από όλες τις πλευρές, το δε μέγεθος του σε σχέση με την αναπτυχθείσα περιοχή είναι πλέον αναλογικά μικρό (παντιδάκης Γ., 2008). χεδιαστικά και στρατηγικά κάθε περίπτωση μελετάται ξεχωριστά ανάλογα με τα στοιχεία που προκύπτουν από την ανάλυση των δεδομένων. Η τοπογραφία, το μικροκλίμα, η υπάρχουσα χλωρίδα αλλά και ο υφιστάμενος πολεοδομικός ιστός είναι από τους βασικούς παράγοντες που καθορίζουν το σχεδιασμό και την εναρμόνιση της τελικής πρότασης με την αρχιτεκτονική επίλυση του κτιρίου. Η λειτουργικότητα και η αισθητική των χώρων αποτελούν το στόχο όλων των αρχιτεκτονικών επεμβάσεων. Η λειτουργικότητα όμως στο τοπίο καθορίζεται κάθε φορά από τον χρήστη που άλλοτε είναι ένας ξυλοκόπος, άλλοτε ένας

12 Μάιξρ φυσιολάτρης, ένας καλλιτέχνης ή ένας περαστικός πεζοπόρος. Αυτή η πολυεπίπεδη κατανόηση του τοπίου καθιστά την έννοια της λειτουργικότητας πολυδιάστατη στο σχεδιασμό του τοπίου. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό οι σχεδιαστές να οργανώνουν μια στρατηγική επέμβασης που να επιτρέπει αυτή την πολύπλευρη αντίληψη των χώρων που δημιουργούμε, χωρίς όμως να χάνει το έργο την ταυτότητα του. Είναι λοιπόν πρωταρχικής σημασίας για τον αρχιτέκτονα τοπίου μέσα από το σχεδιασμό του περιβάλλοντος χώρου να ανιχνεύει τις ιδιαιτερότητες κάθε τοπίου, να αναδεικνύει την ποιότητα του αλλά και να του δίνει προσαρμοστικότητα μέσω των παρεμβάσεων του, οραματιζόμενος τις δυναμικές εξέλιξης του. 2.4 Ιστορική εξέλιξη από την Κηποτεχνία στην Αρχιτεκτονική Σοπίου Η ιστορία του κήπου είναι τόσο παλιά όσο και η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Ο πρωτόγονος άνθρωπος μόλις σταμάτησε να κυνηγά για να εξασφαλίσει την βασική του τροφή, το κρέας, άρχισε την καλλιέργεια της γης. Η δραστηριότητα αυτή τον οδήγησε να αναζητήσει καινούργια είδη φυτών για διατροφή, για φαρμακευτικούς και θεραπευτικούς σκοπούς, για την βαφή των υλικών από τα ποία θα έφτιαχνε τα ρούχα του, τη συντήρηση των τροφών κ.τ.λ., ενώ ταυτόχρονα η προσπάθεια παραγωγής του έδωσε τις πρώτες αφορμές για κάποια πρωτόγονη καλλιεργητική τεχνική, για τη θεμελιώδη ιδιοκτησία του χώρου όπου την ασκούσε. Σον περιφράσσει και τον προστατεύει για να τον καλλιεργήσει ατομικά ή ομαδικά με την οικογένεια ή με τη φυλή στην οποία ανήκει. Η αρχική ιδέα του κήπου που χαρακτηρίζεται ως χώρος καθαρά ωφελιμιστικής δραστηριότητας έχει πλέον γεννηθεί και αρχίζουν να διακρίνονται τα πρώτα στοιχεία ότι ο κήπος θα εξελιχθεί στον χώρο που θα χαρίσει στον άνθρωπο παράλληλα με την ψυχική απόλαυση και την αισθητική ικανοποίηση. Αυτό συμβαίνει όταν ο κήπος αρχίζει να αποκτά άμεση και στενή σχέση με την θρησκευτική τελετουργία αλλά και την μυθολογία του κάθε λαού, δεδομένου ότι αρχικά συνδέεται με τους χώρους λατρείας. Κάθε θρησκεία έχει τον μυθικό της κήπο όπως η Εδέμ της χριστιανικής (όπου ο Δημιουργός εγκαθιστά τους πρωτόπλαστους), ο Μωαμεθανικός Παράδεισος, η Εριντού των Ασσυρίων, ο ινδικός Ιντα- Βάστρα κ.α. Οι κλασικοί επίσης ποιητές όπως ο Όμηρος και ο Βιργίλιος αναφέρονται στους μυθικούς κήπους. Σαυτόχρονα, όμως, είναι και ο χώρος παραγωγής τροφής, ώστε ο κήπος να αποτελεί δεσμό μεταξύ φυσικών και πνευματικών αναζητήσεων. ύμφωνα με το Βιβλίο της Γενέσεως ανάμεσα στους ποταμούς Σίγρη και Ευφράτη, νότια της Βαβυλώνας, βρισκόταν ο Κήπος της Εδέμ. Ο κήπος, που σχεδιάστηκε αρχικά από τους Ασσύριους περίπου στο τέλος της δεύτερης χιλιετίας π.φ., αλλά και ο κήπος παράδεισος, ο παραδοσιακός περσικός κήπος, είναι οι πρώτες εικόνες αυτής της ιδέας. Η αρχαιότερη και οπωσδήποτε πιο αρχέγονη μορφή κήπου εμφανίζεται ιστορικά στην Αρχαία Αίγυπτο, όπου ο καλλιεργούμενος χώρος φυλάσσεται και προστατεύεται από τρίτους (περίφραξη για την ταυτότητα της ιδιοκτησίας), τροφοδοτείται με νερό (πηγή κάθε ζωής), αποκτά χώρους σκιάς και είναι ο ιδιαίτερος χώρος που εξασφαλίζεται η παραγωγή καρπών και άλλων προϊόντων. Η σχηματοποίηση του κήπου εμπνέεται και καθοδηγείται από την χάραξη των αρδευτικών καναλιών που φέρνουν το νερό του ποταμού Νείλου. Η εξέλιξη αυτή, έχει ως επίκεντρο την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, Σο αρχικό αυτό μοντέλο θα αποτελέσει πηγή εμπνεύσεως και εξελίξεως του κήπου για τα επόμενα 3000 χρόνια τόσο στον ευρωπαϊκό όσο και στον ασιατικό χώρο. Η επόμενη τάση αναπτύσσεται προς την ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Ασίας. τη Μεσοποταμία οι ουμέριοι το 3000 π.φ. περιέχουν την αρχαιότερη περιγραφή των ιδιοτήτων των φυτών σε πινακίδα, ενώ, οι Βαβυλώνιοι δημιουργούν τον μύθο των Κρεμαστών κήπων των ανακτόρων τους που θεωρήθηκαν και ένα από τα εφτά θαύματα του κόσμου. Οι Κρεμαστοί κήποι της Βαβυλώνας περιζώνονταν από αδιαπέραστα τείχη και ποτίζονταν από τον Ευφράτη, ήταν μια όαση βλάστησης καταμεσής της γυμνής ερήμου της Μεσοποταμίας. Λέγεται ότι το βοτανικό αυτό θαύμα, που υπερβαίνει τον φυσικό νόμο, ανάγεται στον έρωτα ενός βασιλιά για μια γυναίκα. Ήταν κατασκευασμένοι από 20 επίπεδα, το ένα πάνω στο άλλο, και στηρίζονταν σε μια σύνθετη κατασκευή χοντρούς τούβλινους τοίχους, πέτρινες κολόνες για θεμέλια και δοκούς Εικγμα 2. Αιγτοσιακξί κήοξι. Φαπακσηπίζξμσαι αογ ατςσηπά γεψμεσπική διαμγπυψςη. Η ιδέα σψμ οεπιςσξιφιςμέμψμ κήοψμ γεμμιέσαι για μα εναςυαλιςθεί η αοξμγμψςη σψμ γτμαικεμ σξτ ςοισιξδ. (οηγή:

13 από κορμούς φοινικόδεντρων σε πυκνή διάταξη. Σο πότισμα γινόταν με νερό από τον γειτονικό Ευφράτη. Σα ρεύματα του νερού σχηματίζονται από την ανυψωμένη ροή των πηγών και χύνονται προς τα κάτω σχηματίζοντας κανάλια. Μπορεί η πραγματική υπόσταση του κτιρίου αυτού δεν αποδείχτηκε ποτέ, όμως η ρομαντική προσέγγιση για αυτό το αρχιτεκτονικό «θαύμα» μας τραβάει την προσοχή. Παράλληλα, οι Ασσύριοι πιστεύουν ότι το υπέρτατο σύμβολο της αιώνιας ζωής είναι το δέντρο που υψώνεται δίπλα στο ποτάμι, ενώ στην Περσία υλοποιούν τα πρώτα σχέδια κήπων με ανάπτυξη των εντυπωσιακών δεντροστοιχιών και των μεγαλοπρεπών ανακτορικών κήπων. Από την ελληνική μάλιστα μετάφραση της λέξης pardez (πάρκο-κήπος) ή της εβραϊκής pardes προκύπτει η λέξη παράδεισος. Σην εποχή της ανόδου της περσικής αυτοκρατορίας η έννοια του κήπου είχε εξελιχθεί στους λεγόμενους παραδείσιους κήπους. Βασικές ιδέες είναι η γεωμετρία, οι τεχνητές υδάτινες διαδρομές και τα κανάλια. Περιβάλλονται από ισχυρές περιφράξεις και ήταν πολύ προσεγμένοι στην λεπτομέρεια. Οι δρόμοι ήταν στρωμένοι με κεραμικά και δημιουργούσαν ισχυρή αντίθεση με την βλάστηση και τα άνθη. Εκτός από τα διάφορα λουλούδια και δέντρα που καλλιεργούσαν, υπήρχαν και διάφορα εξωτικά πουλιά και ζώα, και οι Πέρσες βασιλιάδες χρησιμοποιούσαν τους κήπους σαν τόπους κυνηγιού. Η τελειότητα της δημιουργίας του Θεού θα μπορούσε μόνο να αντιπροσωπευθεί συμβολικά, και όσον αφορά στην κηπουρική, τα κανάλια άρδευσης παρέμειναν, διαιρώντας τον χώρο σε τέσσερεις κήπους, που συναντιούνται κάθετα στο κέντρο: αυτό αντιπροσώπευσε τον κόσμο που διαιρέθηκε σε τέσσερα μέρη. Ένα δέντρο, και αργότερα μια πηγή στο κέντρο αντιπροσώπευσε το δέντρο της ζωής. την Ελλάδα, που ήταν η περιοχή μεταλαμπαδεύσεως των γνώσεων από την νοτιοανατολική Μεσόγειο και την Μέση Ανατολή, η πολιτισμική ανάπτυξη συμπεριέλαβε, αλλά και επηρέασε, την Κηποτεχνία, ώστε κοιτίδα της στην Αίγυπτο να μεταφερθεί στην Ρώμη εμπλουτισμένη τόσο με τεχνικά στοιχεία (π.χ. η λατρεία του Άδωνη και η τελετουργία της οδηγεί τους πιστούς για πρώτη φορά στην καλλιέργεια φυτών σε φυτοδοχεία-γλάστρες) όσο και με νεότερες καλλιτεχνικές βελτιώσεις και προσθήκες. O Όμηρος στην Οδύσσεια περιγράφει τον κήπο του Αλκίνοου που βρισκόταν μέσα στο έρκος (περίβολος της αυλής) των ανακτόρων του και τον θεωρεί δώρο των θεών προς τον Αλκίνοο. Σα δένδρα μάλιστα δεν ήταν φυτεμένα τυχαία, αλλά κανονικά και κατά έντεχνες συστάδες. Η λαμπρότητα της περιγραφής ήταν τέτοια ώστε ο κήπος αυτός αποτέλεσε μέτρο συγκρίσεως και αξιολογήσεως για τους αρχαίους, όταν αναφορά σε κάποιον άλλο κήπο. Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία κληροδοτεί στη μελλοντική Αρχιτεκτονική Σοπίου την έννοια της κατανόησης και της έκφρασης του πνεύματος και της ατμόσφαιρας (genius loci), που περιβάλλει τους τόπους ειδικής σημασίας και λατρείας (Δελφοί, Δωδώνη, Ολυμπία, Επίδαυρος κ.λπ.). Η αρχαία Ελλάδα είχε τη φυσική βλάστηση που της επέτρεπε το διαθέσιμο νερό των ποταμών (χειμάρρων) που τη διέρρεαν (Ηριδανός, Κηφισός, Ιλισός) ή των πηγών που ανάβλυζαν στα χώματα της (Καλλιρρόη). Σο νερό για την πόλη αποκτά τεράστια σημασία για την επιβίωση της. Η νομολογία του όλωνος προβλέπει αυστηρή τιμωρία σε όσους κατοίκους παίρνουν νερό από πηγάδι που απέχει περισσότερο από τέσσερα στάδια (740 μέτρα), την εφαρμογή δε του σχετικού νόμου και την επιβολή σχετικών προστίμων επιβλέπει ο επόπτης των κρηνών, ιδιότητα αιρετής μορφής. Ο σοφός νομοθέτης δε μπορούσε να προβλέψει τις μεγάλες διαμάχες μεταξύ περιοχών (Αιτωλοακαρνανίας εναντίον Θεσσαλίας για την εκτροπή του Αχελώου) ή ακόμη και πιθανούς πολέμους για το αγαθό αυτό. Οι χώροι όπου γίνονταν μαζικές συναθροίσεις (Αγορά) ή λάμβαναν χώρα αθλητικά γεγονότα (γυμναστήρια) ή παρέχονταν πνευματική γνώση (Ακαδημία) συμπληρώνονται πάντοτε με βλάστηση. Σα πρώτα δένδρα της Ακαδημίας είναι οι δώδεκα ελιές (μορίαι ελαίαι) που προέρχονταν από την ιερή ελιά (μάνα, μητρικό φυτό) της Ακρόπολης. Ο Πλάτων κατανοώντας την αξία του φυσικού τοπίου διδάσκει στην Ακαδημία κάτω από τη σκιά δενδροστοιχιών από πλατάνια, λεύκες και φτελιές που είχε φυτεύσει παλαιότερα ο Κίμων (468 π.φ.). Η αγάπη των Αθηναίων για το πράσινο εκφράζεται με τον στολισμό των χώρων έξω από την περίμετρο της πόλεως (γυμναστήρια) αλλά και το σεβασμό τους στη σχέση των φυτών με τους θεούς και την θρησκεία, διατυπώνεται δε με τους αυστηρούς νόμους που συνέταξαν για την προστασία τους. Πολλοί πλούσιοι Αθηναίοι, στους μετέπειτα χρόνους, ζουν σε αγροικίες (Ηρώδης ο Αττικός που είχε έπαυλη στη Κηφισιά), οι οποίες θα αποτελέσουν το πρότυπο και την αρχική ιδέα της ρωμαϊκής επαύλεως (villa). Πολλές άλλες πόλεις Η Κηοξσεφμία ςσημ Απφαία Ελλάδα

14 Μάιξρ της αρχαίας Ελλάδος ήταν φημισμένες για τους κήπους που διατηρούσαν, όπως η Θήβα, οι Υερές στη Θεσσαλία, η υκιών (σημερινό Κιάτο) κ.λπ. Η συνεχής αστικοποίηση και η δημιουργία νέων και πιο εξελιγμένων αλλά και πολυπληθέστερων πόλεων κατά την Ελληνική, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή εποχή αναζητά όλο και περισσότερη φύση μέσα στην πόλη που σχεδιάζεται πλέον για να εξυπηρετήσει την οργανωμένη αστική και δημόσια ζωή. Η ιστορική εξέλιξη του κήπου στον ευρωπαϊκό χώρο περνά μέσα από την κηποποιία της Βυζαντινής περιόδου, όπου ο κήπος μεταλλάσσεται σε χώρο πνευματικής απόλαυσης. Σο αυτοκρατορικό ρωμαϊκό πνεύμα του παγανισμού και της λατρείας των ηδονών μετατρέπεται στη νέα φιλοσοφική αντίληψη της ζωής και της αναζήτησης πνευματικής πληρότητας των μοναστηριών. αυτά εμφανίζεται η πρώτη οργάνωση παραγωγικών κήπων αρωματικών βοτάνων και νωπών κηπευτικών. Σα ανάκτορα των αυτοκρατόρων με περίτεχνες κρήνες, σιντριβάνια, πλούσιες συλλογές φυτών αλλά και ωδικών πτηνών συμβάλλουν στην εξέλιξη αυτής της τέχνης. Σα πρώτα για την δημιουργία του κήπου της Αναγεννήσεως έχουν πλέον εμφανιστεί στην αρχιτεκτονική. Υημισμένοι κήποι της εποχής, όπως το Μεσοκήπιον που κατασκεύασε ο Θεόφιλος ή το μοναστήρι του Αγ. Γεωργίου του Μάγγανα που ο Κωνσταντίνος ο Μονομάχος προίκισε με κήπους διακοσμημένους με νερά τρεχούμενα και επιφάνειες με λουλούδια μέσα σε πλούσιο γρασίδι, αποτελούν τυπικά παραδείγματα κατά τις περιγραφές της εποχής. Σο σχέδιο των κήπων αυτών γενικά προβλέπει ένα τεράστιο σε μήκος τοίχο να περιβάλλει το χώρο, όπου μέσα σ αυτόν υπάρχουν διάφορα δέντρα σε ομόκεντρους κύκλους. Από αυτούς ο εξωτερικός αποτελείται από κυπαρίσσια, οι αμέσως μετά από άκαρπα δέντρα (διακοσμητικά) και τέλος στο κέντρο τα παραγωγικά κατά ομάδες ειδών. Οι κήποι έχουν αποκτήσει άλλη μορφή όπου το περιτοίχισμα διακρίνει την περιουσία αλλά και διασφαλίζει την ιδιωτική ζωή. Η σκοτεινή περίοδος του Μεσαίωνα έχει περάσει, οι διάφοροι κατακτητές ευρωπαϊκών περιοχών (Μαυριτανοί στην Ισπανία) και οι ταξιδιώτες στην μακρινή Ανατολή (Μάρκο Πόλο) φέρνουν νέα στοιχεία και νέες ιδέες για την διαμόρφωση του υπαίθριου χώρου, ιδιωτικού και δημόσιου. Καθοριστικό και κεντρικό στοιχείο στην διαμόρφωση αυτή είναι η πλατεία (ουσιαστική μετεξέλιξη της Αθηναϊκής Αγοράς) που αποτελεί το κοινωνικό και γεωμετρικό κέντρο της πόλης. Σο άτομο αποκτά προσωπικότητα, παύει να είναι μέρος ενός απρόσωπου συνόλου, βγαίνει από τα κάστρα και την προσωπικά απομόνωση που αυτά επέβαλαν και αρχίζει να ζει μια κοινωνικότερη, με περισσότερες απαιτήσεις ζωή αλλά προσφέρει ποικιλοτρόπως προς το σύνολο. Έτσι αρχίζει σιγά-σιγά η αρχέγονη τέχνη της Κηποτεχνίας, αφού εμπλουτισθεί με διάφορες καλλιτεχνικές ιδέες, να προικίζεται με τα βιώματα που αποκτά ο αστός της εποχής και να αποτελούν πλέον μια ιδιαίτερη τέχνη. Αυτή είναι η Κηποτεχνία στα πρώτα της βήματα που ουσιαστικά συνεχίζει να είναι συμπληρωματική δραστηριότητα της Αρχιτεκτονικής, αλλά ιστορικά είναι η μητέρα τέχνη της μετέπειτα επιστήμης της Αρχιτεκτονικής Σοπίου. Η Ιταλία είναι η χώρα όπου η Αναγέννηση (14 ος αι.) θα φέρει την ελευθερία στην σκέψη του ανθρώπου, αλλά και την εκδήλωση της αγάπης του για την φύση. Αρχίζει μια καλλιτεχνική αντιπαράθεση από την εποχή του Πετράρχη μέχρι σήμερα, όπου αναζητείται η χρυσή τομή της συμμετοχής της τέχνης αλλά και της φύσεως στον κήπο και μάλιστα γίνεται αντιδιαστολή μεταξύ της βελτιωμένης και της παραλλαγμένης από την ανθρώπινη παρέμβαση προς την απόλυτα πρωτογενή και αμολητή ή απείραχτη την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η διάθεση προβολής και επιδείξεως των πλούσιων ιδιοκτητών, η χρήση κινούμενου νερού (αναβρυτήρια, μικρά σιντριβάνια, καταρράκτες κ.τ.λ.), η επαναλαμβανόμενη χρήση σχηματοποιημένων δέντρων και θάμνων, η προσπάθεια της απόλυτης επιβολής του ανθρώπου στο φυσικό περιβάλλον συνεχίζεται ακόμη ιστορικά, αλλά ήδη αρχίζει να ατονεί και να εγκαταλείπεται με αυτές τις καινούργιες ιδέες και κυρίως με την εφαρμογή των αρχών της δεύτερης σχολής (Αγγλικής), που αποστασιοποιείται πολύ από τις προηγούμενες. Η περίοδος του Μπαρόκ (17 ος αι.) βρίσκει την Ιταλική σχολή στην μεγαλύτερη της ανάπτυξη. Εμφανίζεται όμως η Γαλλική σχολή που έχει ως κυριότερο εκπρόσωπο αλλά και θεμελιωτή τον Le Notre, «γεωμέτρη των κήπων» της εποχής. Ο μεγαλοφυής αυτός για την εποχή του σχεδιαστής για πρώτη φορά μεταλλάσσει την έννοια του κήπου από προέκταση της κατοικίας σε τμήμα μιας μεγαλύτερης σύνθεσης, του τοπίου. Ο χώρος προικίζεται και με άλλα Η Κηοξσεφμία ςσημ Ετπώοη

15 στοιχεία εκτός από το πράσινο (αγάλματα, αναβατήρες και άλλα στοιχεία εμπνευσμένα από την μυθολογία κυρίως). Οι γάλλοι κατακτητές της Ιταλίας δεν μεταφέρουν απλώς τις ιταλικές κηποτεχνικές ιδέες στην πατρίδα τους αλλά και τις επαναπροσδιορίζουν. Σα υπόλοιπα συμμετρικά πρατήρια με την ορθογώνια τετραγωνισμένη διάταξη τους γίνονται πιο πολύπλοκα και θυμίζουν γυναικείο κέντημα, το νερό αποκτά μεγαλύτερη δύναμη, ισχυρότερη παρουσία και όγκο στο σχεδιασμό. Η αυστηρή και έντονη συμμετρία με καθορισμένους άξονες, οι στιβαροί κεντρικοί άξονες σε ευθεία γραμμή, η προσθήκη κεντρικών πόλων έλξεως, οι διπλές ή τετραπλές δενδροστοιχίες, οι «οπτικές φυγές» προς το ευρύτερο περιβάλλον είναι τα βασικά στοιχεία σχεδιασμού της σχολής αυτής. τον αντίποδα της δημιουργικής σκέψης των Γάλλων, που πρυτανεύει η γεωμετρία και η συμμετρία, είναι η Αγγλική σχολή, στην οποία επικρατεί η ευχάριστη φυσική αναρχία των όγκων και χρώματος και η απομίμηση της φυσικής διατάξεως με μεγάλους χώρους απαλλαγμένους από πυκνές φυτεύσεις δένδρων. Ο κηποτέχνης πλέον είναι μάστορας που δεσμεύεται να διατηρεί το φυσικό τοπίο και να επηρεάζεται από τα στοιχεία που το χαρακτηρίζουν. Μεγάλες και ελεύθερες επιφάνειες πρασίνου, παιχνίδι του φωτός με την σκιά, μεμονωμένα δένδρα ή μεγάλες συστάδες δασικής μορφής, καμπύλες γραμμές και ασύμμετρα σχήματα, λοφίσκοι, νερό που τρέχει σε μικρά ρυάκια. Διακρίνονται αλλαγές ακόμα και στη γεωμετρία του κήπου, όπου οι δευτερεύοντες άξονες τέμνουν σε οξεία γωνία και οι καθέτως τον κύριο άξονα του. Γενικά είναι η διαμόρφωση του ανθρωπογενούς τοπίου μέσα στο αντίστοιχο φυσικό που έπεται από την φιλοσοφία και συμπυκνώνεται στη φράση ότι «όλη η φύση είναι ένας κήπος». Η κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική εξέλιξη της Ευρώπης συνεχίζεται όμως ραγδαία και οι νέες ιδέες της εποχής μεταφέρονται στην πέρα του Ατλαντικού ακτή, όπου ένας νέος κόσμος δημιουργείται. Σα νέα αισθητικά ρεύματα μεταφέρονται εκεί από την Δύση και Ανατολή και μεταπλάθονται σύμφωνα με τις νέες τοπικές συνθήκες και ανάγκες. Σο πράσινο, η αξία του τοπίου, η αγάπη της φύσης παίρνουν άλλη σημασία και προσαρμόζονται στον τρόπο ζωής αλλά και στο ανθρώπινο μέτρο που επικρατεί στον Νέο Κόσμο. Η προαστιακή έπαυλη είναι πλέον προνόμιο του οποιουδήποτε εύπορου αστού που δραστηριοποιείται στης βιομηχανικής επαναστάσεως και όχι μόνο του πλούσιου γαιοκτήμονα. Η έννοια του αγροτικού (καλυμμένου και διαμορφωμένου με πράσινο) νεκροταφείου τονώνει και επαυξάνει το ενδιαφέρον για τη δημιουργία πάρκων. Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού κατοίκων στις νέες αστικές περιοχές και η ανάγκη αναπαύσεως και περιπάτου για τις εργαζόμενες μάζες, που γίνεται πιο έντονη στις αναπτυσσόμενες πόλεις, αποτελούν δύο βασικές αιτίες της αναπτύξεως μιας καινούργιας προσεγγίσεως της Κηποτεχνίας. Αυτή επηρεαζόμενη από τις νέες ιδέες και ανάγκες, αρχίζει να μετεξελίσσεται στην Αρχιτεκτονική Σοπίου, μια τέχνη που γεννάται από την αρχιτεκτονική, μήτρα των περισσότερων τεχνών ή μάλλον συνισταμένη όλων των τεχνών. Και μόνο η σημασία της λέξεως τέχνη (ετυμολογικά προέρχεται από την ρίζα τεκ, από όπου προέρχεται το ρήμα τίκτω = γεννώ, παράγω, δημιουργώ με την ευρύτερη έννοια) μας δίνει το βάρος και την ουσία που πρέπει να χαρακτηρίζει την τέχνη του τοπίου και του κήπου. Είναι μια διαδικασία που ξεκινάει εγκεφαλικά ως τέχνη και καταλήγει πρακτικά ως τεχνική. Δεν ασχολείται πλέον με τον μικρό κήπο του αστού, τον κραυγαλέο κήπο που περιβάλει τα βασιλικά ανάκτορα ή την πομπώδη εξοχική βίλλα του πλούσιου ευγενούς. Αντικείμενο έχει τη διαμόρφωση τοπίου για τη χρήση από το λαό, από μεγάλο πληθυσμό αστικοποιούμενο που δουλεύει σκληρά και θέλει χώρους για ανάπαυση, για υγιεινή διαμονή, για ελευθερία κινήσεως για αναψυχή. Έχουν πια τεθεί τα θεμέλια της σύγχρονης επιστημονικής επιστήμης και τεχνικής που διαμορφώνουν και την κοινωνική σημασία του κήπου και του πάρκου στη μεταβίβαση του ανθρώπου από κάτοικο της εξοχής σε αστό (Ανανιάδου-Σζημοπούλου 1992, πιτάλας 2000, παντιδάκης 2008, Ελευθεριάδης 2004, Σσαλικίδης 2008). Εικγμα 3. Παπσέπι αογ σξμ κήοξ σψμ Βεπςαλλιεμ οξτ φαπακσηπίζει σημ Γαλλική ςφξλή. Στοικγ ςφεδιαςσικγ ςσξιφείξ σηρ ξ οεπίσεφμξρ και οξλδολξκξρ γεψμεσπικγρ ςφεδιαςμγρ σψμ οαπσεπιεμ με έμσξμα σξμιςμέμξ οεπίγπαμμα αογ οτνάπι οξτ οεπικλείει υτσά ςε οτκμή υδσετςη. φεδιαςμγρ οξτ οπξςεγγίζει σημ μξπυή σάοησα ή φειπξοξίησηρ δαμσέλαρ. (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή). 2.5 Ο σχεδιασμός των κήπων στην Ελλάδα Ιστορικά η σύγχρονη κηποκομία στην Ελλάδα αρχίζει με τη σύσταση του ελληνικού κράτους μετά την απελευθέρωση από την μακροχρόνια τουρκική σκλαβιά με την εφαρμογή του πρώτου σχεδίου αναπτύξεως της νέας

16 Μάιξρ πόλεως των Αθηνών (1832) που μελέτησαν οι αρχιτέκτονες. Κλεάνθης και E. Schubert, απόφοιτοι της Ακαδημίας του Βερολίνου. τις ανασκαφές που έγιναν αποκαλύφθηκε η αρχαία πόλις, η οποία θα αποτελούσε ένα εξαίρετο πολιτισμικό στοιχείο περιπάτου, αναψυχής και εκπαιδεύσεως, αφού προηγουμένως μεταβαλλόταν σε τεράστιο πάρκο με την κατάλληλη τοπιολογική διαμόρφωση και δενδροφύτευση. Η Αθήνα έχασε την πρώτη, σοβαρότερη αλλά και μοναδική ευκαιρία να αποκτήσει πράσινο πυρήνα και φιλικό περιβάλλον για τον μελλοντικό της κάτοικο. Σότε αρχίζει και η αντιπαράθεση των μικροσυμφερόντων αλλά και η επίδειξη του χαρακτήρα και της μικροψυχίας των Αθηναίων που αργότερα θα μιμηθούν και οι υπόλοιποι Έλληνες στις νεοαναπτυσσόμενες πόλεις. τα μέσα του 19 ου αιώνα (1839) αρχίζει να κατασκευάζεται ο πρώτος μεγάλος διακοσμητικός κήπος-πάρκο στην πρωτεύουσα του νεοσύστατου βασιλείου από τη Βασίλισσα Αμαλία που καταλαμβάνει συνολική επιφάνεια 158 στρεμμάτων. Ο κήπος αυτός αρχικά σχεδιάστηκε για να περιβάλλει τα ανάκτορα των βασιλέων (εξου και το αρχικό του όνομα Βασιλικός Κήπος), αλλά αργότερα βάσει τροποποιημένου σχεδίου περιορίζεται μόνο στη νοτιοδυτική πλευρά του ανακτορικού συγκροτήματος, στο χώρο που καταλαμβάνει η δεξιά κοίτη του Ιλισού, η οποία είχε διαχρονικά μυθολογική και ιστορική σημασία. Σο 1969 σε γειτονικό του Βασιλικού Κήπου χώρο συνολικής εκτάσεως 130 στρεμμάτων (Εικόνα 4) κατασκευάζεται το Ζαππειον Μέγαρον με κήπο που το περιβάλλει σε σχέδια του Hansen και μελέτη εφαρμογής που γίνεται από τον Schmidt, γιο του γεωπόνου της Αμαλίας. Η έκταση που κατέβαλε αρχικά προορίζονταν για την επέκταση του Βασιλικού Κήπου. τη συνέχεια βέβαια αποτέλεσαν ένα ενιαίο και οργανικό λειτουργικό σύνολο αλλά με διαφορετικούς φορείς συντηρήσεως. Σο μείζον πρόβλημα του ελληνικού κήπου έχει ριζώσει και παραμένει. Ο τόπος της πόλεως περιορίζεται από το χώρο του ατόμου και αλλοτριώνεται απ τα μικροσυμφέροντα. Φαρακτηριστική είναι η θέση που παίρνει ο μεγάλος αρχιτέκτοναςπολεοδόμος E. Hebrard που καλείται να συμβάλλει στον πολεοδομικό σχεδιασμό της Αθήνας (1919) και προτείνει την απαραίτητη εξασφάλιση χώρων πρασίνου αλλά και του ιστορικού Ελαιώνα τονίζοντας ότι η μεγαλύτερη πληγή είναι η ανεξέλεγκτη επέκταση της Αθήνας λόγω της απουσίας ελέγχου της χρήσεως και αξιοποιήσεως χώρου. ημαντική παρέμβαση για την ανάγκη πρασίνου κάνει και ο T. Mawson (1919) στην εισήγηση του για την ανάπτυξη της πόλεως. Προτείνει την οργάνωση μεγάλων δενδροστοιχιών από την ανατολή προς την δύση και την δημιουργία νέων εκτάσεων πρασίνου που θα λειτουργούσαν ως πυρήνες πρασίνου της αναπτυσσόμενης πόλεως. Σο 1934 κατασκευάζεται το Πεδίον του Άρεως σε χώρο που από το 1887 είχε χαρακτηρισθεί και προβλεφτεί χωροταξικά ως κήπος. Σο πάρκο αυτό, συνολικής εκτάσεως 230 στρεμμάτων, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται ο παρακείμενος λόφος Υινοπούλου και το Άλσος της χολής Ευελπίδων, αποτελεί το μεγαλύτερο πάρκο της περιοχής του Δήμου Αθηναίων. Οι κήποι που κατασκευάζονται εκείνη την εποχή έχουν μικτό σχέδιο όπου η συμμετρία της Γαλλικής σχολής συνδυάζεται με τον ρομαντισμό της αντίστοιχης Αγγλικής. Οι ανάγκες της αγοράς διαμορφώνουν καθοριστικά την εγχώρια παραγωγή σε φυτά μεγάλου ή πολύ μεγάλου μεγέθους, η παραγωγή των οποίων επεκτείνεται σε θυγατρικά φυτώρια εκτός Αθηνών όπως στο Μεσολόγγι, την Ηλεία κ.λπ. Οι μεγάλες πόλεις της χώρας αποκτούν με την σειρά τους μεγάλα κέντρα διακινήσεως φυτών (ελληνικής προελεύσεως ή εισαγωγής). Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2004 έδωσαν αφορμή μιας νέας και ανανεωμένης προσπάθειας παραγωγής φυτοριακού υλικού με σκοπό να καλύψουν τις εξαγγελλόμενες ποσοτικές ανάγκες από τα αρμόδια υπουργεία. Η έντονη αυτή παραγωγική δραστηριότητα στο σύνολό της έχει αμφίδρομη και καθοριστική εξέλιξη και ανάπτυξη της Κηποτεχνίας. Η πρωτεύουσα βέβαια δεν είναι ο μόνος χώρος που έχουμε αξιόλογη δραστηριότητα έργων Κηποτεχνίας. Όλες οι μεγάλες πόλεις (Πειραιάς, Θεσσαλονίκη, Πάτρα) αλλά και μικρότερες πρωτεύουσες νομών (Καρδίτσα, Μεσολόγγι, Φανιά, Ρέθυμνο, Δράμα, Βέροια, Νάουσα, Αγρίνιο, Ναύπλιο, Καλαμάτα κ.α.) έχουν να επιδείξουν ανάλογα πάρκα ή μεγάλους δημοτικούς κήπους με αξιόλογα σχέδια ή συλλογές φυτών. Σα διάφορα μικρά ή μεγάλα έργα οφείλονται στη μεγάλη δραστηριότητα που παρουσίασαν υπηρεσίες πρασίνου μερικών σημαντικών δήμων της χώρας, πρώτοι μιμητές του Εικγμα 4. Ο Εθμικγρ Κήοξρ, οξτ αοξσελεί σξ οπεσξ διακξςμησικγ οάπκξ σηρ Νεγσεπηρ Ελλάδαρ, ςφεδιάςσηκε για μα οεπιβάλει σα αμάκσξπα σξτ βαςιλιά Όθψμα, ση ςημεπιμή Βξτλή. Η βαςίλιςςα Αμαλία είφε εκδηλεςει σημ εοιθτμία μα δημιξτπγήςει έμαμ κήοξ αμσάνιξ σψμ ετπψοαακεμ. Η οεπιξφή ήσαμ κασάνεπη και βπαφεδηρ και για μα μεσαμξπυψθεί αοαισήθηκαμ μεγάλα φπημασικά οξςά και οξλλξί επγάσερ. Δτςστφερ μεσά αογ οαπέλετςη 150 εσεμ οαπαμέμει σξ μξμαδικγ ςξβαπγ έπγξ οπαςίμξτ ςση Αθημαική οπψσεδξτςα. (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή).

17 Δήμου Αθηναίων στην οργάνωση κατάλληλων υπηρεσιών για την προώθηση του πρασίνου, και τους οποίους ακολούθησαν όλο οι μεγάλοι δήμοι. Δεν πρέπει τέλος, να παραβλέψουμε ιστορικά την δραστηριότητα των φιλελλήνων στην Ελλάδα όπως και τη θετική παρουσία των ιταλών κατακτητών που προίκισαν την πόλη της Ρόδου και της Κω με σημαντικά έργα Κηποτεχνίας ή έκαναν εισαγωγή αξιόλογων ειδών φυτών. Η αυτοκράτειρα της Αυστρίας Ελισάβετ (γνωστή ως ίσσυ) στα τέλη του 19 ου αιώνα κατασκεύασε τα ανάκτορά της στην Κέρκυρα δημιουργώντας ένα σημαντικό έργο Αρχιτεκτονικής Σοπίου (Εικόνα 5) με τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου του (Ανανιάδου-Σζημοπούλου 1992, πιτάλας 2000, παντιδάκης 2008, Ελευθεριάδης 2004, Σσαλικίδης 2008). 2.6 Η Αρχιτεκτονική Σοπίου ως επάγγελμα Η σημασία της νέας αυτής δραστηριότητας, αυτής του Αρχιτέκτονα Σοπίου μέλλει να γίνει τόσο σπουδαία για τον νέο άνθρωπο που κατοικεί στις μεγάλες πόλεις, ώστε να αποτελέσει και αντικείμενο έριδας μεταξύ των διαφόρων ειδικών που διαφωνούν για το ποιος είναι ο κυρίαρχος στη λήψη των αποφάσεων και σε ποιόν ανήκει ο τομέας αυτός ως γνωστικό, καλλιτεχνικό αλλά και επιχειρηματικό ή οικονομικό αντικείμενο. Και ενώ στις πλέον οργανωμένες κοινωνίες το πρόβλημα αυτό από καιρό έχει λυθεί, στη χώρα μας τώρα μόλις αρχίζει να ξεκαθαρίζει, δεδομένου ότι ουσιαστικά η πρώτη εμφάνιση επαγγελματιών αρχιτεκτόνων τοπίου με ακαδημαϊκή προέλευση και επιστημονική κατάρτιση παρατηρείται τη δεκαετία του Ένα από τα βασικότερα στοιχεία στις συνθετικές διερευνήσεις ενός αρχιτέκτονα είναι η σχέση της κατασκευής με τον περιβάλλοντα χώρο. Η ίδια η κατασκευή δημιουργείται σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο και συνήθως αφορά συγκεκριμένο χρήστη ή χρήστες. Η συνθετική διαδικασία οφείλει να λαμβάνει υπόψη της τα δεδομένα που το περιβάλλον έχει ήδη θέσει. Σον προσανατολισμό και το κλίμα, τις οπτικές φυγές και τη θέα, τους άξονες κίνησης, την κλίμακα και φυσικά το ανάγλυφο του εδάφους στο οποίο πρόκειται να σταθεί. Αδιαμφισβήτητα η ίδια η κατασκευή οφείλει να ικανοποιεί στο μέγιστο τις εσωτερικές λειτουργικές της σχέσεις, τα όρια του οικοπέδου, την κλίμακα και το χαρακτήρα της γειτονιάς και του ευρύτερου αστικού ιστού ή της υπαίθρου που την περιβάλλει. Η ένταξη ή μη στα παραπάνω δεδομένα που απαρτίζουν γενικά την έννοια «περιβάλλον» έχουν ως αφετηρία το έδαφος, αφού αυτό είναι εν τέλει που θα δεχθεί την όποια παρέμβαση. Εικγμα 5. Σξ Αφίλλειξμ ςσημ Κέπκτπα οξτ οήπε σημ ξμξμαςία αογ σημ μξπυή σξτ Αφιλλέα οξτ δεςογζει ςσξ οεπιβάλλξμ εν αυξπμήρ σξτ θατμαςμξδ οξτ είφε η ατσξκπάσειπα ςσξμ μτθικγ ήπψα. (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή) 2.7 Αρχές χεδιασμού του Σοπίου Η δημιουργία ενός κήπου έχει την πολυπλοκότητα αλλά και την πρόκληση ότι περιέχει το στοιχείο της ζωής και της κίνησης του ανθρώπου μέσα σε αυτόν σε συνδυασμό με το γεγονός ότι υφίσταται κλιματικές μεταβολές και χαρακτηρίζεται από τις ζωντανές μεταβολές των ιδίων των φυτών. Η δημιουργία ενός αισθητικά ευχάριστου, αλλά και ταυτόχρονα λειτουργικού κήπου που εναρμονίζεται στο οικολογικό περιβάλλον, εξαρτάται από το πόσο επιδέξια ο κηποτέχνης μπορεί να συνδυάσει τα ακόλουθα στοιχεία: Απλότητα. Με την απλότητα σε ένα σχέδιο επιδιώκουμε να μην υπάρχουν πολύπλοκες γραμμές ώστε να δημιουργείται σύγχυση. Η απλότητα σε ένα κήπο μεταφέρει το αίσθημα της ηρεμίας, στοιχείο απαραίτητο όταν αυτός προορίζεται για ξεκούραση. Η χρησιμοποίηση πολλών φυτών, γραμμών ή χρωμάτων σε ένα περιορισμένο χώρο, δίδει την αίσθηση της ακαταστασίας και της σύγχυσης. Αντίθετα πάλι η χρησιμοποίηση ενός ή δύο μόνο φυτικών ειδών έχει σαν αποτέλεσμα την μονοτονία. Κάθε ξεχωριστό τμήμα του κήπου πρέπει να διατηρηθεί απλό, αλλά να δημιουργηθεί μία ροή που να ενώνει διαφορετικές περιοχές ή στοιχεία, για να δημιουργηθεί μία ενότητα. Ενότητα και αρμονία. Η ενότητα του εσωτερικού χώρου με τον εξωτερικό είναι σημαντική αν λάβουμε υπόψη ότι οι ανάγκες του σήμερα απαιτούν την προέκταση του κτιρίου στον κήπο σαν λειτουργικό χώρο. Όλα τα στοιχεία του κήπου, φυτά, έδαφος, κατασκευές πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά. Οι δυνατές οπτικές γραμμές, η επανάληψη γεωμετρικών σχημάτων και κυρίαρχων στοιχείων σχεδιασμού όπως π.χ. το νερό, ή η χρησιμοποίηση ενός μόνο κυρίαρχου στοιχείου

18 Μάιξρ συμβάλουν στην ενότητα του τοπίου. ε ένα μικρό κήπο, ένα μόνο ωραίο δέντρο μπορεί να αποτελεί το κεντρικό σημείο γύρω από το οποίο να δένει όλη η υπόλοιπη σύνθεση. Επίσης η χρήση ενός μόνο υλικού κάλυψης μπορεί να αποτελέσει παράγοντα σύνδεσης όλης της αρχιτεκτονικής σύνθεσης. Ισορροπία. Δίνει μια αίσθηση τάξης. Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον χώρο γύρω του και με τις πέντε αισθήσεις, οι οποίες συνεργαζόμενες δίνουν το συνολικό αποτέλεσμα του κήπου ή του τοπίου. Η ισορροπία δε σημαίνει αναγκαστικά και συμμετρία. Μια ασύμμετρη σύνθεση μπορεί κάλλιστα να έχει ισορροπία και να είναι οπτικά ευχάριστη. Ο όγκος, το χρώμα ή η μορφή μιας φυτικής επιφάνειας μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δημιουργία ενός ισοδύναμου οπτικά βάρους εκατέρωθεν ενός κεντρικού σημείου ενδιαφέροντος. Μια συγκέντρωση χρώματος στη μια πλευρά μπορεί να ισορροπεί με μια μεγαλύτερη και πιο διάχυτη μάζα πρασίνου. Αντίθετα, σε ισορροπία βρίσκεται μια σύνθεση όταν οι μάζες φυτών είναι ισοδύναμα κατανεμημένες και στις δύο πλευρές ενός άξονα. Ανάλογα με το είδος της ισορροπίας ένας κήπος χωρίζεται σε επίσημο ή συμμετρικό, δηλαδή η κατανομή και στις δύο πλευρές ενός άξονα είναι ακριβώς η ίδια και σε ανεπίσημη ή ασύμμετρη, όπου η ισορροπία τείνει να είναι ισοδύναμη. Γενικά ο σχεδιασμός ενός κήπου πρέπει να δίνει προτεραιότητα στις λειτουργικές, φυσικές και κοινωνικές ανάγκες του ανθρώπου και ταυτόχρονα στην αισθητική του χώρου. Ρυθμός, γραμμή και κίνηση. Οι γραμμές μεταφέρουν ένα αίσθημα συνέχειας στο χώρο. Καθώς οι γραμμές περνούν από χώρους διαφορετικής χρήσης, το μάτι του παρατηρητή μπορεί να τις ακολουθήσει χωρίς να αισθάνεται απότομες μεταβολές του χώρου. Με την χρήση της ευθείας ή της καμπύλης γραμμής στο σχέδιο, ο σχεδιαστής δημιουργεί ή ελέγχει διάφορες μορφές στο έδαφος. Ένα προσεκτικά σχεδιασμένο σύνολο γραμμών μπορεί να κατευθύνει την προσοχή του παρατηρητή σε ένα κεντρικό σημείο ή μια ενδιαφέρουσα περιοχή μέσα στο τοπίο. Οι γραμμές υπαγορεύουν ακόμη και την κίνηση και την κατεύθυνση των ανθρώπων, δημιουργώντας ένα ολοκληρωμένο δίκτυο κυκλοφορίας. Γραμμές μπορεί να δημιουργούνται είτε από σειρές θάμνων, είτε από σειρές δένδρων. Οι ευθείες γραμμές προτρέπουν σε άμεση κίνηση χωρίς δισταγμό. Εκεί όπου συναντούν άλλες ευθείες, δημιουργούν σημεία στάσεως, αναπαύσεως, αλλαγής θέας ή αλλαγής κατευθύνσεως. Οι καμπύλες γραμμές προτρέπουν σε πιο αργή κίνηση, είναι συχνά πιο ευχάριστες και χρησιμοποιούνται σε περιοχές που πρέπει να μοιάζουν περισσότερο με την φύση. Σα τετράγωνα και τα κυκλικά σχήματα είναι στατικά και δίνουν την αίσθηση της στάσης. Κλίμακα. Η κλίμακα δείχνει την αναλογία μεταξύ φυτών και άλλων φυτών, φυτών και κτιρίων, φυτών και ανθρώπων. Για να εφαρμοστεί σωστά η αρχή της κλίμακας θα πρέπει τα οριζόντια και κατακόρυφα στοιχεία του κήπου να είναι ανάλογα το ένα με το άλλο αλλά και με το μέγεθος του κήπου. Δεν ταιριάζει σε ένα σπίτι μικρό να φυτεύονται μεγάλα δένδρα ή το καθιστικό να είναι μεγαλύτερο από την αναλογία που του ταιριάζει. Γενικά ο κήπος πρέπει να σχεδιάζεται με την σωστή αναλογία με τον άνθρωπο που την χρησιμοποιεί και με την κατοικία που βρίσκετε μέσα σε αυτόν. Μορφή. Η μορφή του κήπου μπορεί να έχει ελεύθερη μορφή σχεδιάσεως με ότι μπορεί να εκληφθεί ως ελευθερία συλλήψεως και σχεδιάσεως ή αντιθέτως να υποκύπτει σε μια συμμετρική μορφή, όπου υπάρχουν άξονες συμμετρίας ή αντιδιαμετρικά στοιχεία που καθορίζουν τη διάταξη των στοιχείων και την λειτουργία του συνόλου. Η συμμετρική μορφή του κήπου στο σύνολο του, αποκορύφωση της οποίας είναι η Γαλλική σχολή, δεν έχει πλέον μεγάλη εφαρμογή, παρα μόνο όταν υπάρχει ιδιαίτερος λόγος ή αδυναμία φαντασίας. Η βάρβαρη επιβολή του ανθρώπου στα φυσικά στοιχεία ή στα φυτά, προκειμένου να επιτευχθεί η συμμετρία, όπως η επανάληψη και ομοιομορφία στη σχεδίαση, είναι σήμερα ξεπερασμένη. Η συμμετρία βέβαια μπορεί να δηλώνει την ισχυρή ικανότητα του ανθρώπου να μορφοποιήσει τις ιδέες του, αλλά δηλώνει και στείρα γεωμετρική επανάληψη στο φυσικό περιβάλλον, όπου όλα μοιάζουν, αλλά και όλα είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Έμφαση. τη διαμόρφωση κάθε χώρου, ανεξάρτητα εάν αυτός είναι κήπος ή αστικός χώρος, υπάρχουν πάντοτε περισσότερα σημεία στα οποία δίδεται ιδιαίτερη έμφαση λόγω σημασίας ή λειτουργίας του χώρου. Είναι τα σημεία που προσελκύουν το μάτι και την προσοχή του επισκέπτη, του διερχόμενου ή του χρήστη του χώρου, τα λεγόμενα σημεία ενδιαφέροντος ή οπτικά σημεία. Ένα άγαλμα ή ένα μεγάλο μνημείο στο κέντρο της πλατείας ή στη γωνία ενός μεγάλου Εικγμα 6. Ο Εθμικγρ βξσαμικγρ κήοξρ σξτ Cape Town, ςσξ δτσικγ ακπψσήπιξ σηρ Αυπικήρ, έφει δημιξτπγηθεί ςε έμα ετπδσεπξ υτςικγ οεπιβάλλξμ και αοξσελεί μια αμθπψοξγεμή οαπέμβαςη τοξδειγμασική και εοιστφημέμη. Σα υτσά και σα ςκληπά τλικά οξτ έφξτμ φπηςιμξοξιηθεί έφξτμ ςτγκεμσπψθεί αογ ατσγ σξ ετπδσεπξ οεπιβάλλξμ(οηγή: ertychannel.com).

19 πάρκου αποτελούν πάντοτε σημεία στα οποία δίδεται ιδιαίτερη έμφαση και σημασία. Αλλά, πολλές φορές η φύτευση θα σχεδιαστεί για να δώσει έμφαση και να υπογραμμίσει κάποιο ενδιαφέρον στοιχείο π.χ. δυο ψηλά κυπαρίσσια θα τονίσουν με έμφαση την είσοδο μίας βίλλας ή ενός μοναστηριού. Έμφαση επίσης μπορεί να δοθεί και στην ανάμειξη των διαφόρων χρωμάτων όπως ο κιτρινοκόκκινος χρωματισμός του φυλλώματος των φυλλοβλολων δένδρων στην διάρκεια του φθινοπώρου και πριν την φυλλόπτωση σε συνύπαρξη με αειθαλή ή κωνοφόρα). Ανάλογα με το μέγεθος του χώρου θα πρέπει να προσαρμόζονται τα σημεία ενδιαφέροντος, δεδομένου ότι όταν τα σημεία αυξάνουν και χώρος περιορίζεται αρχίζει η σύγχυση των εντυπώσεων και η απώλεια της απλότητας και της ισορροπίας (Σσαλικίδης Α., 2008, Αρχιτεκτονική Σοπίου, παντιδάκης 2008). Όλες οι αρχές που προαναφέρθηκαν και διαμορφώνουν το πλαίσιο της σκέψεως, μέσα στα οποία θα κινηθεί ο μελετητής ή ο ιδιοκτήτης για να επιτύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα, δεν είναι δογματικές και απόλυτες. Ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μικρά έργα που σκοπό έχουν την κάλυψη των οικογενειακών αναγκών κάποιων ή τη διαμόρφωση χώρων μικρής επιφανείας. Έτσι, οι αρχές σχεδιασμού θα έχουν νόημα αν θεωρηθεί πρωταρχικός σκοπός δημιουργίας ενός κήπου η λειτουργικότητα του και η εξυπηρέτηση των αναγκών των ανθρώπων που τον χρησιμοποιούν. 2.8 Αισθητική Σοπίου Τπάρχει ο «αισθητικός» ορισμός κατά τον οποίο, τοπίο είναι η γενική εντύπωση, που δημιουργείται από το συνδυασμό των οπτικών στοιχείων, όπως είναι η τοπογραφική διαμόρφωση, η βλάστηση, τα ζώα, το νερό και οι διάφορες κατασκευές που εντυπωσιάζουν με τις χαρακτηριστικές συνθετικές τους έννοιες της μορφής, της γραμμής, του χρώματος και της υφής. Αυτός αποτελεί έναν ορισμό παραπλήσιο του «φυσικού τοπίου» αλλά πιο διευρυμένο αφού περιλαμβάνει ρητά και ανθρωπογενή στοιχεία. Είναι επιπρόσθετα και πιο συστηματοποιημένος, καθώς προβαίνει σε κατηγοριοποίηση των τοπιακών στοιχείων («γραμμή», «υφή» κλπ). (Φασάναγας Ν.Δ., Κοινωνιολογία Σοπίου, 2007) Η αισθητική ορίζεται, επίσης, ως «η επιστήμη που ασχολείται με το ωραίο και το καλό στην καλλιτεχνική αντίληψη περί του ωραίου, που χαρακτηρίζεται ένα χώρο ή πολιτισμό» (Ελευθεριάδης Ν., 2004, Αισθητική του τοπίου). Η αισθητική αξία υφίσταται όταν το τοπίο εκφράζει (ή αρνείται) αισθητικές αξίες που επικρατούν σε δεδομένο χρόνο. Η αισθητική αξία είναι μια δύναμη εξουσιασμού. Αισθητικά καλό θεωρείται ότι συγκινεί και αποτελεί ένα κατά το δυνατό οικουμενικό υπόδειγμα μίμησης ή κοσμοθεώρησης. Με μια ευρύτερη θεώρηση, αισθητικά καλό δεν είναι απαραίτητα μόνο ένα χρώμα ή ήχος ή κάτι άλλο που διεγείρει κάποια από τις πέντε αισθήσεις μας, αλλά και μια άλλου είδους αξία: η ηρεμία, η δύναμη επιβολής, η σταθερότητα, ο ηρωισμός κλπ. Πράγματι, μια τέτοια διευρυμένη αντίληψη της αισθητικής αξίας είναι δεκτή στη συνείδηση του κόσμου απ τη στιγμή που δεν γίνεται λόγος μόνο για «ωραίο χρώμα» αλλά και για «ωραία πράξη», «ωραία ατμόσφαιρα» κλπ. Η «ωραιότητα» ενός τοπίου δεν έγκειται απαραίτητα στο χρώμα ή στο σχήμα του αλλά και στο γεγονός με το οποίο συνδέεται (π.χ. η ελιά στο κέντρο ενός αγρού). Και φυσικά, η «ωραιότητα» του γεγονότος είναι τόσο υποκειμενική όσο και η «ωραιότητα» της μορφής του. Βασιζόμενος στη λειτουργία της αισθητικής αξίας, ο δημιουργός ενός τοπίου προσπαθεί να πείσει τον παρατηρητή για πρότυπα συμπεριφοράς και γενικότερων ιδανικών ζωής καλλιεργώντας αντίστοιχα συναισθήματα κι όχι χρησιμοποιώντας λογικά επιχειρήματα. Σέτοιο υπόδειγμα είναι η εικόνα ενός πυκνού δάσους που έχει καθιερωθεί ως μνημείο πολέμων ή μύθων, ένας ναός με περίτεχνες παραστάσεις και αυλόγυρο κλπ. Οι αισθητικές αξίες μπορούν να αποτελέσουν ακόμη και βάση για ιδεολογίες οι οποίες εκ πρώτης όψεως φαίνονται «πολιτικές». ) Η αισθητική αξία είναι επίσης ένα συναίσθημα. Μπορεί να ενισχυθεί ανάλογα με το πόσο συμβατή είναι με τα βιώματα του καθενός. Εικγμα 7. Ιςξππξοία ςκληπεμ ςσξιφείψμ, ςτμδταςμγρ φπψμάσψμ και αοξφπεςεψμ αλλά και ςσαδιακή μεσάοσψςη σξτ βλέμμασξρ σξτ εοιςκέοση αογ σα κξμσιμά υτσά μέφπι ση γπαμμή σξτ ξπίζξμσα. Κασξικία ςση Μδκξμξ. (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή). 2.9 Οικολογία Σοπίου Η οικολογία είναι η επιστήμη που εξετάζει τη δομή και τη λειτουργία της φύσης (Odum Ε., Ecology, 1963). τις μέρες μας, πολλοί άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει ότι η ζωή στην πόλη έχει αποκλείσει τις χαρές της φύσης. Οι πόλεις σε

20 Μάιξρ πολλές χώρες έχουν λάβει θετικά μέτρα για επανακτήσουν το περιβάλλον των φυσικών συστημάτων μέσα στα αστικά όριά τους. Προσπαθούν να γίνουν οικολογικές πόλεις, στις οποίες οι ανθρώπινοι και οι φυσικοί πληθυσμοί να ζουν σε αρμονική ισορροπία. Μια μέθοδος είναι μέσω της παροχής περισσότερων δέντρων και χώρων πράσινου. Σα δέντρα και το πράσινο παρέχουν περισσότερο από μια αισθητική παρουσία και χώρο για αναψυχή. Εξυπηρετούν επίσης οικολογικές λειτουργίες ζωτικής σημασίας. Σα δέντρα παρέχουν σκιά και δροσίζουν τον αέρα. Παρέχουν το βιότοπο για τα πολυάριθμα είδη πουλιών, εντόμων και άλλα είδη άγριας φύσης. Σα δέντρα καθαρίζουν τον αέρα, απορροφώντας από τους μικροσκοπικούς πόρους των φύλλων, τους ατμοσφαιρικούς ρύπους και διασπώντας τους σε λιγότερο επιβλαβείς ουσίες κατά τη διάρκεια της φωτοσύνθεσης (Schaefer. V, 2002, Urban Biodiversity: Exploring Natural Habitat and its Value in Cities, Με την απορρόφηση του ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα, την αποθήκευση του άνθρακα και την απελευθέρωση του οξυγόνου πίσω στην ατμόσφαιρα, τα δέντρα βοηθούν να ανανεωθεί το οξυγόνο στον αέρα και επίσης να εμποδίσουν την απελευθέρωση στην ατμόσφαιρα των αερίων του θερμοκηπίου, τα οποία έχουν συνδεθεί με την παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του φαινόμενου του θερμοκηπίου. Σο διοξείδιο του άνθρακα είναι ο κύριος τύπος αερίου του θερμοκηπίου, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου παράγεται από τις βιομηχανίες, τα συστήματα θέρμανσης και τα δίκτυα συγκοινωνιών των σύγχρονων πόλεων (Ornamental Agency, Urban Sprawl in Europe: the Ignored Challenge, Report No. 10/2006, Με τη συσσώρευση του άνθρακα στην ανώτερη ατμόσφαιρα μαζί με άλλα επιβλαβή αέρια αποτρέπεται στον καυτό αέρα να ανεβεί σε ψηλότερα στρώματα, παγιδεύοντας τον κατά συνέπεια κοντά στη γήινη επιφάνεια. Αυτό, στη συνέχεια έχει οδηγήσει σε μια βαθμιαία αύξηση των μέσων θερμοκρασιών που μπορούν τελικά να προκαλέσουν σημαντικές αλλαγές στα παγκόσμια κλιματολογικά δεδομένα. Νέες έννοιες στον αστικό σχεδιασμό ενσωματώνουν φυσικά στοιχεία και διασύνδεουνε καλύτερα τους ανθρώπους με τον περιβάλλοντα χώρο τους. Η άγρια φύση και το πράσινο αποτελούν ανυπολόγιστη αξία για την κοινωνία. Όχι μόνο βοηθούν να μετριάσουν πολλά από τα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με την αστική διαβίωση, αλλά ασκούν επίσης ουσιαστική οικονομική επίδραση. Εικγμα 8. Εμσδοψςη οξτ οπξκαλεί σξ εοιβλησικγ δέμσπξ ςσξμ κήοξ σξτ Μξμ Ρεογ (Κέπκτπα), ςε ςφέςη με σξ μέγεθξρ σξτ αμθπεοξτ (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή).

21

22 Μάιξρ Κεφάλαιο 3. Αστικό τοπίο 3.1 Η έννοια του αστικού τοπίου Ως αστικό τοπίο θεωρείται η εικόνα που εμφανίζει κάθε δομημένο περιβάλλον. Αυτό αποτελείται από κτήρια και ελεύθερους χώρους, όπως δρόμοι, πάρκα κ.λπ. Επίσης, στη διαμόρφωση του τοπίου συμβάλλουν οι καλλιτεχνικές παρεμβάσεις και το μικροκλίμα. Οι αστικοί ελεύθεροι χώροι αποτελούν χώρους συλλογικούς, δημόσιας δραστηριότητας και χώρους επικοινωνίας. Προσφέρουν ευκαιρίες για την πραγματοποίηση κοινωνικών επαφών και συναντήσεων. Υιλοξενούν μια ή περισσότερες δραστηριότητες στον ίδιο ή σε διαφορετικούς χώρους. Βοηθούν να δέχεται ο άνθρωπος ερεθίσματα που τον συμφιλιώνουν με το περιβάλλον και τέλος γίνονται σημεία αναφοράς και προσανατολισμού μέσα στη πόλη. Σα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της μορφής του αστικού τοπίου είναι: α) Η χρήση της γης και η διαθεσιμότητα του χώρου. Η εντατική δόμηση και η εμπορική ή βιομηχανική δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα τον περιορισμό του διαθέσιμου χώρου για πράσινο και δενδροκάλυψη. Εκτός αυτού, η ανάπτυξη των φυτών και δένδρων επί όπως και υπό του εδάφους (ριζικό σύστημα κ.λπ.) είναι δύσκολη. β) Οι κλιματικές συνθήκες. Σο κλίμα των πόλεων επηρεάζεται από τη ρύπανση, την πυκνότητα της δόμησης και τη διαθεσιμότητα σε χώρους πρασίνου (πιτάλας 2000). 3.2 Η επίδραση του ανθρώπου στη μεταβολή του τοπίου Είναι ευρέως αποδεκτό ότι υπάρχει μια στενή αλληλεπίδραση μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος. Σο ανθρώπινο κοινωνικό σύστημα και το οικοσύστημα περιλαμβάνουν αμοιβαία αλληλοεπιδρώντα στοιχεία όπως το κλίμα, το έδαφος, το νερό, οι οργανισμοί, οι κοινωνικές δομές, η αγροτική καλλιέργεια και τα οικιστικά μοντέλα κλπ, τα οποία δημιουργούν συνδέσμους ευαίσθητους στις αλλαγές. Οι αρχαίοι πολιτισμοί προσέδωσαν ειδική σημασία σε ορισμένα δέντρα ή φυτά όπως η ελιά, η συκιά, το σιτάρι και το αμπέλι. ε εποχές πείνας τα φυτά αυτά απέκτησαν ιδιαίτερη σπουδαιότητα, γιατί έθρεψαν τον άνθρωπο. Οι καρποί τους αποτέλεσαν γι αυτόν απόδειξη και συγχρόνως σύμβολο της γονιμότητας της γης, την οποία θεωρούσαν αλληλένδετη και με την ανθρώπινη γονιμότητα. Αφού λοιπόν τα φυτά αυτά εξασφάλισαν στο ανθρώπινο είδος την τροφή του και συμβολικά τη διαιώνιση του, δε θα μπορούσαν παρά να σημαίνουν γι αυτό και την επιβίωση του. Επομένως η επικοινωνία μεταξύ ανθρώπου και περιβάλλοντος είναι δυναμική: το περιβάλλον ασκεί επίδραση στις ανθρώπινες δραστηριότητες που με τη σειρά τους επηρεάζουν το περιβάλλον. Ο άνθρωπος όμως δεν συνδέει μόνον την ύπαρξή του με το περιβάλλον όσον αφορά στους φυσικούς πόρους που χρησιμοποιεί και πολλές φορές εκμεταλλεύεται. Τπάρχει και συναισθηματική εμπλοκή με ορισμένες περιοχές τις οποίες είτε θαυμάζει και προσπαθεί να προστατέψει είτε αισθάνεται δέος και φόβο για άλλες. Επομένως το είδος της σχέσης που αναπτύσσει ο άνθρωπος με το περιβάλλον «χρωματίζει τις αντιλήψεις και τις αποφάσεις του» και αποκαλύπτει με έντονο τρόπο ότι ο πολιτισμός είναι βαθιά ριζωμένος στη φύση και αποτυπωμένος στο περιβάλλον αυτό. Αυτό κατεξοχήν αφορά στα αγροτικά τοπία και στην δική μας περίπτωση στα Ελληνικά. Αγροτικά έθιμα, μύθοι και παραδόσεις διατηρούν ζωντανή τη μνήμη και διατηρούμενα ανά τους αιώνες αποτέλεσαν τον καθοριστικό παράγοντα της αγροτικής πολιτιστικής ταυτότητας. Λαϊκές δοξασίες, εορτές, εκφράσεις της κοινωνικής ζωής ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες, που έχουν υποστεί δομικές αλλαγές λόγω κοινωνικών και οικονομικών συνθηκών, διατηρούν κώδικες, σημάδια και σύμβολα. Διάφορα στοιχεία παρεμβαίνουν και δημιουργούν ένα σύνολο διακριτών τοπικών χαρακτηριστικών: το κλίμα, ο χώρος και το έδαφος συγκαταλέγονται σε αυτά. (Έφη Καρποδινη-Δημητριάδη, Σο Πνεύμα των Αγροτικών Σοπιών Πολιτισμός, Μνήμη Και Μηνύματα, Ανάδειξη ενός κοινού πολιτισμικού χώρου των Ευρωπαϊκών Αγροτικών Κοινωνιών "Culture 2000", Framework Programme in Support of Culture Αθήνα 2009 σελ.15-16) Εικγμα 9. Υδςη ςσξ αςσικγ σξοίξ: ςδγφπξμη ολασεία ςση Θέπμη Θεςςαλξμίκηρ με κεκλιμέμα εοίοεδα και διαυξπεσικξδρ φεπξτρ για εκδηλεςειρ και ςτγκεμσπεςειρ (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή).

23 3.2.1 Η πόλη και η ύπαιθρος Ο άνθρωπος με τους δρόμους τις καλλιέργειες τα χώρια και τις πόλης έχει ασυνείδητα ή συνειδητά διαμορφώσει το τοπίο ώστε να ανταποκρίνεται στους σκοπούς του αν και δεν έχει πλήρη επίγνωση των μοτίβων που έχουν δημιουργηθεί. Σα αγροτικά τοπία συνιστούν ένα ουσιαστικό τμήμα της κληρονομιάς μας, είναι αψευδείς μάρτυρες της σχέσης του ανθρώπου με το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος. Αποτελούν ένα αναπόσπαστο τμήμα της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς όντας ένα αιώνιο αρχείο στο οποίο αποτυπώνονται ο τρόπος με τον οποίο έζησαν και οργανώθηκαν οι άνθρωποι σε συγκεκριμένους τόπους. Κάθε πόλη παράγει το δικό της ξεχωριστό αστικό τοπίο, αλλά τοποθετείται και η ίδια στο ευρύτερο τοπίο του γεωγραφικού περιβάλλοντος, του οποίου πολιτικά και οικονομικά αποτελεί μέρος. Πόλη και ύπαιθρος ακμάζουν και παρακμάζουν μαζί. τα μικρότερα μέρη η σχέση είναι απλή: οι άνθρωποι ζώων στην πόλη και βγαίνουν στα χωράφια για να δουλέψουν. τα μεγαλύτερα μέρη μόνο μια μειοψηφία ζει κυρίως στην πόλη, ενώ η ύπαιθρος περιλαμβάνει άλλες μικρότερες πόλεις ή χωριά, ή ακόμα και διάσπαρτα αγροκτήματα. ε κάποια, ο αγροτικός πληθυσμός, όπου υπάρχει, είναι πολιτικά υποτελής στην πόλη, σε άλλα ενδέχεται να έχει πλήρη πολιτικά δικαιώματα και να έρχεται στην πόλη για να τα ασκήσει και να τα απολαύσει. Οι διαφοροποιήσεις αυτές είναι αποτέλεσμα ανόμοιων ιστορικών περιστάσεων, έχουν όμως την σημασία τους: επιδρούν πάνω στο αστικό περιβάλλον, και καταυτόν τον τρόπο πάνω στο τοπίο του. Όποια και αν είναι η σχέση μεταξύ της πόλης και της υπαίθρου, υπάρχει πάντα μια οπτική αντίθεση. Η αστική περιοχή έχει αυστηρώς καθορισμένα όρια, ανεξάρτητα από το αν αυτά δηλώνονται με ένα αμυντικό περιτείχισμα και πύλες. Ακόμη και στις ατείχιστες πόλεις τα όρια ήταν με ξεκάθαρο τρόπο χαραγμένα: εκεί τελείωνε η ύπαιθρος, εδώ άρχιζε η πόλη (Tomlinson R., 2005, Σο τοπίο της αρχαίας ελληνικής πόλης). Έτσι, κάθε σύγχρονο μας περιβάλλον είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης που ασκούν αυτές οι δυο μείζονες σειρές αιτιοτήτων (τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος, που διέπονται από τους δικούς του ιδιαίτερους μηχανισμούς και η δράση των ανθρώπων που εκμεταλλεύτηκαν αυτό το περιβάλλον) μέσα σε μια μεγάλη χρονική διάρκεια, και ως εκ τούτου συμπεριλαμβάνει επιβιώσεις προγενέστερων καθεστώτων οργάνωσης. Αυτές αποτελούν ταυτόχρονα τα ίχνη τούτων των χαμένων συστημάτων, τα οποία κάποτε στο παρελθόν είχαν μια λειτουργική συνοχή. Εικγμα 10. τμήθηρ εικγμα αμθπψοξγεμξδρ οαπέμβαςηρ ςσξ σξοίξ. Αγπξσικέρ φπήςειρ γήρ ςσα Φάςια- Αμσιφάςια Όπη (οηγή: Οι οικολογικές ιδιαιτερότητες μιας πόλης Σο αστικό περιβάλλον αποτελεί ένα πρόσθετο δίλημμα για τη διαχείριση των πόλεων. Σα καλά προγραμματισμένα αστικά τοπία μπορούν να προσφέρουν ένα από τα πιο ελπιδοφόρα μέτρα προστασίας ενάντια στην υποβάθμιση των κοινοτικών σχέσεων. Η σημασία της δημιουργίας και συντήρησης ελκυστικών αστικών περιοχών με σημαντικές περιοχές πρασίνου αναγνωρίζεται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η ατμοσφαιρική ρύπανση, το ρυπασμένο νερό, τα απορρίμματα, οι μη περιποιημένες φυσικές περιοχές και οι οικοδομές που έχουν εγκαταλειφθεί, συμβάλλουν σε μειωμένη αίσθηση κοινοτικής υπερηφάνειας και με αυτόν τον τρόπο παρακωλύουν τις προσπάθειες καταπολέμησης του εγκλήματος και της αναταραχής στις πόλεις. Επομένως, τα ζητήματα αυτά πρέπει να αναθεωρηθούν σε μια ολιστική στρατηγική με στόχο την αύξηση του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων, μειώνοντας έτσι το κόστος των κοινωνικών αναταραχών και την αντικοινωνική συμπεριφορά. Σο οικολογικό περιβάλλον μιας πόλης διαφέρει, ανάλογα με το μέγεθός της, από το αντίστοιχο υπαίθριο περιβάλλον σχεδόν σε όλες τις παραμέτρους, κλίμα, σύνθεση και κίνηση αέρα, έδαφος και υδρολογία Κλίμα Κάθε αστικό συγκρότημα ανάλογα με το μέγεθός του, τον τρόπο και την πυκνότητα δόμησής του, καθώς και το είδος των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που ασκούνται σ αυτό, συντελεί στη δημιουργία ενός τροποποιημένου - σε σχέση με το υπαίθριο φυσικό περιβάλλον - τοπικού κλίματος που χαρακτηρίζεται ως αστικό κλίμα. Η θερμοκρασία μιας

24 Μάιξρ πόλης αυξάνει κατά 0,5-3,0 C και η αύξηση αυτή αφορά τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι (Ντάφης π., 2001, Δασοκομία πόλεων). Η αύξηση της θερμοκρασίας του αέρα της πόλης σε σχέση με το γειτονικό αδόμητο ύπαιθρο ή τους χώρους πρασίνου, είναι γνωστή ως φαινόμενο «αστικών νησίδων θερμότητας» (Urban heat island). Σο φαινόμενο αυτό αποκτά τη μέγιστη έκφρασή του μετά τη δύση του ηλίου και τις πρώτες νυχτερινές ώρες κάτω από συνθήκες αίθριου καιρού και άπνοιας. Αυτό συμβαίνει συχνά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, ενώ εξασθενεί ή και εκμηδενίζεται κατά την επικράτηση ανέμων και γενικά έντονων καιρικών φαινομένων. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του αστικού κλίματος είναι η μικρότερη σχετική υγρασία του αέρα. Αυτό οφείλεται από το ένα μέρος στην αυξημένη θερμοκρασία και από το άλλο μέρος στη γρήγορη απορροή των νερών της βροχής μέσα από το επιτρέπεται κατ αρχήν η μείωση κοινόχρηστων χώρων. Και ναι μεν είναι δυνατή η αναδιάταξη των χώρων αυτών δια πολεοδομικούς λόγους, πλην όμως το καθαρό ποσοστό των κοινόχρηστων χώρων δέον, αν δεν αυξάνεται, να παραμένει τουλάχιστον εις το αυτό ποσοστό». σύστημα αποχέτευσης και συνεπώς στη μείωση του νερού που εξατμίζεται, αλλά και στην παρεμπόδιση εξάτμισης H2O από το έδαφος που είναι καλυμμένο με διαδρόμους, πεζοδρόμια και κτήρια. Η μείωση της σχετικής υγρασίας εντείνει το θερμικό και υδατικό στρες των δένδρων (Φρονόπουλος, Γ Φλωρίδα, βλάστηση, οικολογική αξιολόγηση και προτάσεις διαχείρισης του αστικού και προαστιακού περιβάλλοντος) ύνθεση του ατμοσφαιρικού αέρα Η σύνθεση του ατμοσφαιρικού αέρα διαφέρει σημαντικά από εκείνη της υπαίθρου. Ο αέρας των πόλεων περιέχει αυξημένες ποσότητες διοξειδίου του θείου, μονοξειδίου του άνθρακα, οξείδια φθορίου, αζώτου, χλωρίδια καθώς και όζον, ενώ η περιεκτικότητα σε οξυγόνο είναι μικρότερη. Η μείωση αυτή αποδίδεται στην καταστροφή των περιαστικών δασών από πυρκαγιές και στη μείωση του αστικού πρασίνου από 7 τμ. στα 0,2 τ.μ. ανά κάτοικο. Επίσης, η ποσότητα των αιωρούμενων σωματιδίων (αιθάλη, σκόνη κ.λπ.) είναι πολύ μεγαλύτερη στην ατμόσφαιρα της πόλης απ ότι στο ύπαιθρο. Η κίνηση του αέρα είναι επίσης διαφορετική. Σα κτήρια και τα οικοδομικά τετράγωνα λειτουργούν σαν ανεμοφράκτες εμποδίζοντας την κίνηση και μειώνοντας την ταχύτητα των ανέμων. Από το άλλο μέρος, μέσα στην πόλη δημιουργείται ένα ενδοαστικό σύστημα κυκλοφορίας του αέρα τόσο κατακόρυφα, όσο και οριζόντια. Η υπερθέρμανση του κέντρου των πόλεων δημιουργεί μια μικρογραφία κυκλώνα με το κέντρο των χαμηλών πιέσεων στο κέντρο της πόλης. Έτσι, ο αέρας στο κέντρο είναι αραιότερος, θερμότερος και συνεπώς ελαφρύτερος, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μια κατακόρυφη κίνηση αέρα και μια οριζόντια με κατεύθυνση από την περιφέρεια προς το κέντρο, η οποία οδηγεί στην ανανέωση του αέρα (Ντάφης 2001). Εικγμα 11. Στοική μξπυή υτσεδςεψρ ςε ζαπμσιμιέπερ σψμ μοαλκξμιεμ οξλτκασξικίαρ ςσημ ογλη σηρ Δπάμαρ (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή) Έδαφος- Τδρολογία τους αστικούς χώρους, η τροποποίηση του φυσικού ανάγλυφου εξαιτίας της σχεδόν πλήρους αντικατάστασής του από τον παράγοντα δόμηση, επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη δομή και τις φυσικές και βιοχημικές ιδιότητες του εδάφους. Έτσι, η οικολογική αξία του εδάφους περιορίζεται σημαντικά, με αποτέλεσμα να μειώνεται η ποιότητα και η λειτουργικότητά του ως υποστρώματος για την ανάπτυξη της φυσικής χλωρίδας. ε σύγκριση με τα φυσικά δασικά εδάφη, τα αστικά εδάφη είναι πιο συμπιεσμένα, πυκνότερα, περισσότερο αλκαλικά, ευτροφικά και ρυπασμένα, ενώ παρουσιάζονται σαφώς ξηρότερα, λόγω υποβιβασμού του υδροφόρου ορίζοντα στα βαθύτερα στρώματα. Σέλος, το αυξημένο ph ευνοεί την ευδοκίμηση ειδών, ενώ τα συνηθέστερα και χαρακτηριστικότερα φυτικά είδη των πόλεων είναι δείκτες υψηλής συγκέντρωσης του αζώτου. Η βιόσφαιρα των πόλεων υφίσταται σημαντικές αλλαγές και ως προς την κατάσταση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων. Η σημαντικότερη επίδραση της αστικοποίησης στην υδρολογική ισορροπία είναι ο έντονος υποβιβασμός του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Ο υποβιβασμός αυτός οφείλεται:

25 - στην άντληση των υπόγειων αποθεμάτων νερού για την κάλυψη των υψηλών απαιτήσεων του αστικού πληθυσμού και της βιομηχανίας, - στη δύσκολη αναπλήρωση των υπόγειων αποθεμάτων νερού στις πόλεις, λόγω της κάλυψης της επιφάνειας του εδάφους από τη δόμηση και της μεγάλης επιφανειακής απορροής του ύδατος, -στην άντληση των αποθεμάτων του νερού στις πόλεις για να καλυφθούν ανάγκες σε τοπικό επίπεδο, όπως για διάφορα τεχνικά έργα κ.ά. - στη μεγάλη ανάμειξη με μπάζα και άλλα τεχνικά χονδρόκοκκα υλικά των εδαφών, καθιστώντας τα εδάφη αρκετά πορώδη και διαπερατά, με αποτέλεσμα τη γρήγορη διέλευση του νερού προς τα βαθύτερα στρώματα, - στο γεγονός ότι κατά την ιστορική εξέλιξη των πόλεων, ο όγκος των εισερχόμενων σ αυτές υλικών (δομικά και ακατέργαστα υλικά, καταναλωτικά αγαθά κ.ά.), ξεπερνά τον όγκο των εξερχομένων, με αποτέλεσμα το επίπεδο στάθμης του εδάφους των πόλεων να έχει υψωθεί σημαντικά (Λεονταριδου Μ., 2007, υμβολή την Οικολογία Σων Πόλεων Σης Ελλάδας). Οι παραπάνω συνθήκες σε συνδυασμό με αυτές που αναφέρθηκαν προηγουμένως για το κλίμα και το έδαφος που επικρατούν στην πόλη, έχουν ως αποτέλεσμα τη δυσμενή τροφοδοσία των φυτών με νερό. Έτσι, τα αστικά οικοσυστήματα χαρακτηρίζονται από σταθμολογική άποψη ως ξηροθερμικά και πολλά φυτικά είδη που αναπτύσσονται σ αυτά αποτελούν δείκτες ξηρασίας. 3.4 Επίδραση του πρασίνου στην πόλη Σο πράσινο της πόλης είναι σημαντικά για τους κατοίκους της από πολλές απόψεις. Κάθε δένδρο προσφέρει ομορφιά, σκιά και ένα μεγάλο αριθμό άλλων ευεργετημάτων. τις περισσότερες περιπτώσεις οι προσφορές αυτές θεωρούνται ως «δωρεά» και δεν εκτιμούνται στο βάθος που θα έπρεπε από τους κατοίκους των πόλεων. Οι διάφορες ευεργετικές επιδράσεις μπορούν να ταξινομηθούν στις παρακάτω τρεις ευρείες κατηγορίες Ρύθμιση θερμοκρασίας και υγρασίας αέρα Σα δένδρα διαπνέουν σημαντικές ποσότητες νερού με αποτέλεσμα να μειώνουν τη θερμοκρασία του αέρα που τα περιβάλλει, αυξάνοντας αντίστοιχα τη σχετική υγρασία. Επίσης, με το φύλλωμα τους απορροφούν σημαντικό μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας ή το αντανακλούν εμποδίζοντάς το να φθάσει στο έδαφος. Η διαφορά θερμοκρασίας μεταξύ ηλιαζόμενης και σκιαζόμενης επιφάνειας μπορεί να ξεπεράσει τους 7 ο C. Έτσι, τα δένδρα λειτουργούν σαν κλιματιστικά μηχανήματα. Ένα δένδρο διαπνέει 400 λίτρα νερού την ημέρα (με την προϋπόθεση ότι υπάρχει αρκετή ωφέλιμη υγρασία. Η ψυκτική ικανότητα ενός δένδρου μπορεί να συγκριθεί με 5 κλιματιστικά ισχύος 2.500kcal/hr που δουλεύουν 20 ώρες το 24ωρο. το Nankin της Κίνας, μια πόλη 1.5 εκατομμυρίων κατοίκων, φύτευσαν από το 1950 μέχρι το 1982, δηλαδή σε 32 χρόνια, 34 εκατομμύρια δένδρα στους γύρω από την πόλη γυμνούς λόφους και μέσα στην πόλη (22 δένδρα ανά κάτοικο) και κατάφεραν να κατεβάσουν τη μέση θερινή θερμοκρασία κατά 1.8ο C, ενώ περιμένουν ότι η θερμοκρασία θα κατέβει με την αύξηση των δένδρων κατά τουλάχιστον άλλους τόσους ºC Υιλτράρισμα του αέρα Σα δένδρα ενεργούν σαν ένα τεράστιο φίλτρο που συγκρατεί τα αιωρούμενα στερεά σωματίδια (σκόνη, αιθάλη κ.λπ.). Ένα μόνο δένδρο πεύκης μπορεί να συγκρατήσει μέχρι 40 kg στερεών σωματιδίων, ενώ τα πλατύφυλλα μπορούν να συγκρατήσουν μέχρι 80 kg. Ένα εκτάριο δάσους απορροφά και συγκρατεί μέσω του μεταβολισμού του 250 kg SO2, δηλαδή κάθε δένδρο συγκρατεί περίπου 300 gr. Πέρα από αυτό, η επιφάνεια των δένδρων στα πάρκα και στις δενδροστοιχίες το καλοκαίρι ψύχεται περισσότερο κατά τη διάρκεια της νύχτας με αποτέλεσμα να δημιουργούνται καθοδικά

26 Μάιξρ ρεύματα αέρος και να κατεβαίνουν ψυχρότερες μάζες από ανώτερα στρώματα απαλλαγμένες από ρύπους με αποτέλεσμα να δροσίζουν την πόλη, αλλά και να αραιώνουν τους ρύπους Κίνηση των ανέμων Με μια σωστή διάταξη ανεμοφρακτών και δενδροστοιχιών μπορούμε να ρυθμίσουμε μέχρις ενός ορίου την κίνηση και ταχύτητα του ανέμου μειώνοντας την ή αυξάνοντάς την ανάλογα με την περίπτωση. τη τουτγάρδη της Γερμανίας έχει ενταχθεί η δενδροφύτευση της πόλης σε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο χρήσης γης και πολεοδομίας και δημιουργήθηκαν ακτινωτές λωρίδες πρασίνου από την περιφέρεια προς το κέντρο της πόλης με σκοπό τη διευκόλυνση της εισροής ψυχρότερων και καθαρότερων μαζών αέρα από την περιφέρεια προς το κέντρο Επίδραση στην αισθητική και αναψυχή Επειδή τα δένδρα και οι θάμνοι είναι ζωντανοί οργανισμοί, η λειτουργικότητά τους κατά τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό πρέπει να θεωρηθεί ως δυναμική και όχι στατική. Σα δένδρα και οι θάμνοι προσφέρουν τη δική τους απαράμιλλη ομορφιά σε οποιαδήποτε θέση. Αποτελούν αισθητικά στοιχεία του περίγυρού μας. Δένδρα και θάμνοι διασπούν τη θέα, απαλύνουν τις αρχιτεκτονικές γραμμές, τονίζουν και συμπληρώνουν αρχιτεκτονικά στοιχεία, ενοποιούν αποκλίνοντα στοιχεία και εισάγουν μια κομψότητα και φυσικότητα στα αστικά τοπία. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες επιδράσεις των δένδρων στο αστικό περιβάλλον, πέρα από τις αναφερόμενες παραπάνω, όπως μηχανικές χρήσεις, μείωση των θορύβων, ρύθμιση της ρύπανσης του αέρα κ.λπ. Ένας από τους σημαντικότερους ρόλους που παίζουν τα δένδρα σήμερα στις πόλεις είναι να κρύψουν τις ασχήμιες τους, ενώ από τις πιο σημαντικές ευεργετικές λειτουργίες των δένδρων είναι η σκιά και η κάλυψη. 3.5 χεδιασμός Ανοιχτών Φώρων Πρασίνου Οι χώροι αστικού πράσινου πρέπει να διευρύνονται και να πληθαίνουν διαρκώς όσο ο αστικός ιστός αυξάνει σε μέγεθος και πυκνότητα. Οι χώροι αυτοί πάρκα, άλση, πλατείες ακόμα και ιδιωτικοί κήποι προσφέρουν αισθητική του περιβάλλοντος και κυρίως βελτίωση της θερμικής άνεσης. Η θερμική άνεση ή θερμική αίσθηση του ανθρώπου είναι η αντίληψη του ανθρώπου για το θερμικό του περιβάλλον. Αυτό που χαρακτηρίζει ο καθένας μας με τις απλοϊκές εκφράσεις ζέστη ή κρύο, είναι το αποτέλεσμα του συνδυασμού σχεδόν όλων των μετεωρολογικών παραμέτρων (ακτινοβολία, θερμοκρασία και υγρασία αέρα, ταχύτητα ανέμου) που επιδρούν στο θερμικό ισοζύγιο του ανθρώπου και οδηγούν στην αντίληψη του θερμικού περιβάλλοντος. Σο θερμικό περιβάλλον παίζει καθοριστικό ρόλο στην διαβίωση και την ευημερία των πολιτών κατοίκων μιας περιοχής γιατί επηρεάζει σημαντικά την υγεία, τις καθημερινές συνήθειες, τον τρόπο ζωής και την κοινωνική οργάνωση. Η σημασία του είναι προφανής σε κάθε κλίμακα δραστηριότητας. τον Ελλαδικό χώρο η θερμική επιβάρυνση είναι πιο συχνά αποτέλεσμα των θερμών συνθηκών και λιγότερο των ψυχρών συνθηκών (Φαραλαμπόπουλος Ι., Διαμαντάκη Α.,2009, Ο σχεδιασμός ανοιχτών χώρων πρασίνου). υνεπώς οι χώροι πρασίνου θα πρέπει να σχεδιάζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να βελτιώνουν τις βιοκλιματικές συνθήκες κατ αρχήν κατά τις θερμές ημέρες του έτους και δευτερευόντως κατά τις ψυχρές ημέρες. Ιεραρχώντας τις μετεωρολογικές παραμέτρους ως προς την επίδραση τους επί της θερμικής αίσθησης άνεσης του ανθρώπου κατατάσσονται ως εξής: 1. Ακτινοβολία 2. Σαχύτητα Ανέμου 3. Θερμοκρασία Αέρος 4. Τγρασία Αέρος

27 υνεπώς, πρωταρχικό μέλημα κατά το σχεδιασμό των χώρων πρασίνου είναι η επαρκή σκίαση όταν και όπου χρειάζεται. Με άλλα λόγια, για να μπορούν τα πάρκα, πλατείες και άλση να είναι χρηστικά για τον πολίτη ως χώροι αναψυχής και ξεκούρασης, θα πρέπει τον προστατεύουν από την άμεση ηλιακή ακτινοβολία, η οποία εκτός από επικίνδυνη είναι και ο βασικότερος παράγοντας δυσφορίας κατά τις θερμές ημέρες. Αντίθετα κατά τη διάρκεια των ψυχρών ημερών του χειμώνα η άμεση ηλιακή ακτινοβολία είναι επιθυμητή. Για τον λόγο αυτό, συχνά οι Γεωπόνοι που σχεδιάζουν του χώρους πρασίνου χρησιμοποιούν φυλλοβόλα δένδρα πυκνής κόμης στους χώρους που υπάρχουν καθιστικά και εκεί που οι πολίτες βρίσκονται για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μέσα στον χώρο πρασίνου. Ακολούθως οι χώροι πρασίνου δεν θα πρέπει να εμποδίζουν την πνοή του ανέμου, γιατί βοηθά στην αποβολή θερμότητας από το ανθρώπινο σώμα. Με κατάλληλο σχεδιασμό είναι δυνατό να ενθαρρυνθεί ελαφρώς και η αύξηση της ταχύτητας ανέμου τοπικά. Τπάρχουν πολλές μελέτες που καταδεικνύουν τον τρόπο με τον οποίο ο ατμοσφαιρικός αέρας κυκλοφορεί σε σχεδιασμένους χώρους πρασίνου. Γενική αρχή για την επίτευξη ικανοποιητικής αύρας στους χώρους με βλάστηση είναι η ενίσχυση των καναλιών με καθαρούς και σαφής διαδρόμους αερισμού. Σέλος, χρειάζεται ειδική μέριμνα και προσοχή στις υδατοκατασκευές (τεχνητές λίμνες, ρυάκια κ.λπ.) όπως επίσης και στην εκτεταμένη χρήση χλοοτάπητα. Σα δύο αυτά στοιχεία αποδίδουν συχνά σημαντικά ποσά υγρασίας στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα την αύξηση της δυσφορίας κατά τις θερμές ημέρες. Επίσης σε περιοχές οι οποίες πλήττονται από την ξηρασία διαχρονικά αλλά και όλες οι μακροχρόνιες τοπικές προβλέψεις συνηγορούν σε επιδείνωση του φαινομένου αυτού θα πρέπει να λαμβάνεται ειδική μέριμνα στην χρήση αυτών των στοιχείων κατά το σχεδιασμό ως προς την ορθολογική υδατοκατανάλωση. Λαμβάνοντας λοιπόν, υπόψη τις ανάγκες του ανθρώπου, οι χώροι πρασίνου (δημόσιοι και ιδιωτικοί) οφείλουν να είναι χρηστικοί και θα αποδίδουν στο κοινό τα επιθυμητά οφέλη. ε αντίθετη περίπτωση οι χώροι πρασίνου εγκαταλείπονται σταδιακά από τους πολίτες και τελικά απαξιώνονται δημιουργώντας προβλήματα στην τοπική κοινωνία Περιβαλλοντικός- βιοκλιματικός σχεδιασμός Οι βασικές βιοκλιματικές αρχές είναι αυτές του ηλιασμού και ηλιοπροστασίας, του αερισμού και της ανεμοπροστασίας, του δροσισμού, των στοιχείων νερού και του πρασίνου. κοπός του βιοκλιματικού σχεδιασμού είναι η ικανοποίηση συνθηκών θερμικής και οπτικής άνεσης, η ποιότητα του περιβάλλοντος και ο περιορισμός έως και η εξάλειψη μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στα κτίρια και στις αστικές μεταφορές. Αντικείμενα του περιβαλλοντικού βιοκλιματικού σχεδιασμού στον ιστό της πόλης αποτελούν οι δρόμοι και οι συνδεόμενοι με αυτούς δημόσιοι υπαίθριοι χώροι, καθώς και το οικοδομικό τετράγωνο που περιλαμβάνει κτίρια και ιδιωτικούς ή κοινόχρηστους χώρους. τους ιδιωτικούς υπαίθριους χώρους περιλαμβάνονται οι αυλές, αλλά και τα αίθρια. Οι τομείς του περιβαλλοντικού αστικού σχεδιασμού είναι : Α) Οι μετακινήσεις Β) Οι δραστηριότητες και οι χρήσεις γης Γ) Σο κτιριακό δυναμικό Δ) Οι υποδομές Ε) Οι υπαίθριοι χώροι τον τομέα των μετακινήσεων μπορούν να γίνουν παρεμβάσεις σε δρόμους, όπως αποκλειστικές πεζοδρομήσεις, μετατροπή δρόμων σε αντίστοιχους ήπιας κυκλοφορίας, διαπλατύνσεις πεζοδρομίων. τον τομέα των δραστηριοτήτων και των χρήσεων γης μπορεί να γίνει επαναπροσδιορισμός των δραστηριοτήτων και των χρήσεων με απαγορεύσεις ή ποσοστώσεις. το κτιριακό δυναμικό μπορούν να εντοπιστούν τα κτίρια που συνιστούν «ιστορικούς πόρους», να εντοπιστούν τα περιβαλλοντικά προβλήματα από τη δόμηση, να καθοριστούν τα όρια του κτισμένου χώρου (π.χ. πρασιές, υποχρεωτικοί ακάλυπτοι, αίθρια) και να πραγματοποιηθούν αναπλάσεις με προσθήκες στοιχείων που να στοχεύουν στην

28 Μάιξρ εξοικονόμηση ενέργειας και την θερμική άνεση των χώρων. τον τομέα των υποδομών πρώτιστη σημασία έχει η διαχείριση των όμβριων υδάτων και των αστικών λυμάτων καθώς και η αποκομιδή των απορριμμάτων. Σέλος στους υπαίθριους χώρους μπορούν να σχεδιαστούν ή να επανασχεδιαστούν οι υφιστάμενοι ιδιωτικοί ακάλυπτοι χώροι, να αξιοποιηθούν τα κενά οικόπεδα και να ενοποιηθούν και να επανασχεδιαστούν οι εσωτερικοί ακάλυπτοι χώροι των οικοδομικών τετραγώνων. Ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός του περιβάλλοντος για τα κτίρια ιδιωτικού ή δημόσιου ακάλυπτου χώρου, πρέπει πρωτίστως να στοχεύει στην προστασία του περιβάλλοντος αλλά και στη δημιουργία καλύτερων συνθηκών διαβίωσης των πολιτών μέσα και έξω από τα κτίρια, δηλαδή στη βελτίωση του μικροκλίματος. Η κλιματολογία της σύγχρονης πόλης διαμορφώνεται από παράγοντες που επηρεάζουν το αστικό μικροκλίμα, τις ανθρωπογενείς πηγές θερμότητας και ρύπανσης και τη μορφολογία του αστικού περιβάλλοντος. Αξιόλογη σημασία για ένα κτίριο έχει ο ενδιάμεσος μεταβατικός χώρος, ανάμεσα στην πόλη και τις δραστηριότητες της και το κτίριο. Ο χώρος αυτός λειτουργεί ως φίλτρο για την ατμοσφαιρική ρύπανση, το θόρυβο και κάθε είδους όχληση. Σέτοιοι χώροι μπορεί να είναι τα προκήπια, ακόμα και οι εξώστες των οικοδομών. Όταν δεν υφίσταται τέτοια δυνατότητα, τη λειτουργία του ενδιάμεσου χώρου καλείται να καλύψει ο δημόσιος χώρος, που στην προκείμενη περίπτωση γίνεται με ευθύνη του οικείου δήμου (Κατσιμιγας 2005). Ο σχεδιασμός των ανοιχτών χώρων όταν αυτοί είναι ιδιωτικοί είναι ευθύνη του μελετητή μηχανικού. Όταν οι χώροι είναι δημόσιοι την ευθύνη φέρει ο δήμος. Ο σχεδιασμός αυτός περιλαμβάνει την κατασκευή τεχνητών στοιχείων όπως περιφράξεις, τοιχοποιίες, επιστρώσεις, εξοπλισμούς, κατασκευές στοιχείων νερού και φυτεύσεις. Ιδιαίτερη σημασία έχει ο πολιτισμικός παράγοντας και τα ήθη των κατοίκων, επίσης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν, η αισθητική των κατασκευών και ο σκοπός τους. Η φύτευση παίζει τεράστια σημασία. Πέρα από την ευεργετική έκλυση οξυγόνου και την απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα που πραγματοποιείται με την φωτοσύνθεση, προσφέρει σκιασμό των χώρων αλλά και των κτιρίων μειώνοντας τις θερμικές προσόδους του κελύφους. Επίσης επιτρέπει ηλιασμό το χειμώνα όταν τα δένδρα είναι φυλλοβόλα, δροσισμό το καλοκαίρι μέσω της διαπνοής, ανεμοπροστασία, αισθητική, σταθεροποίηση του μικροκλίματος. Περιορίζει το θόρυβο, τη σκόνη και τη ρύπανση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παραπέτασμα, περίφραγμα ή εμπόδιο, συγκρατεί τα εδάφη και προσφέρει φυσικό περιβάλλον σε μη κατοικίδια ζώα και πτηνά. Μεγάλη σημασία έχει η επιλογή των φυτών ώστε να επιλεχθούν τα κατάλληλα δένδρα και φυτά, ανάλογα με τις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες, το είδος του εδάφους και τα προσδοκώμενα αποτελέσματα (δένδρα χαμηλά, ψηλά, φυλλοβόλα ή αειθαλή, κατάλληλα για ανεμοπροστασία, αντέχοντα στην αλμύρα κλπ.). Σέλος σημαντικό ρόλο έχουν τα στοιχεία νερού που αξιοποιούνται η προστίθενται στην περιοχή. Σέτοιες κατασκευές μπορεί να είναι δεξαμενές συγκράτησης νερού, τα σιντριβάνια, τεχνητοί καταρράκτες και μικρές η μεγάλες λίμνες. Σο νερό επισημαίνεται ότι έχει μεγάλη θερμοχωρητικότητα και συμβάλει στον δροσισμό με την εξάτμιση. Σέλος μεγάλη σημασία έχει η διαχείριση των όμβριων υδάτων, με επιλογή της κατάλληλης για την περίπτωση μεθόδου, καθώς και η βιολογική διύλιση των ακαθάρτων Βλάστηση στον υπαίθριο χώρο Η βλάστηση του υπαίθριου χώρου ποικίλει ανάλογα με τη τοπική μορφολογία, το κλίμα και το αισθητικό αποτέλεσμα. Τπάρχουν συγκεκριμένα θέματα τα οποία ο μελετητής θα πρέπει να λάβει υπόψη του ώστε να πετύχει ένα ελκυστικό και άνετο περιβάλλον. Για να αναλογιστούμε την ωφέλεια των φυτών στο αστικό περιβάλλον, αξίζει να αναφερθεί πως από μετρήσεις που έχουν γίνει, ένα δέντρο μεσαίου μεγέθους κατά τη διάρκεια μιας καλοκαιρινής ημέρας εξατμίζει περίπου 1460 kg νερού και η δροσιά που παρέχει είναι ισοδύναμη με τη λειτουργία πέντε μικρών κλιματιστικών. Επίσης μια μικρή συστάδα δέντρων μπορεί να μειώσει τη συγκέντρωση σωματιδίων σκόνης μέχρι και 7000 σωματίδια ανά lt αέρα και να μειώσει το θόρυβο έως Εικγμα 12. Σημ οιξ οπάςιμη ογλη ςσξμ κγςμξ, η ξοξία θα έφει κασξίκξτρ και εοιφειπήςειρ, κασαςκετάζξτμ σα Ημψμέμα Απαβικά Εμιπάσα δίολα ςσημ οπψσεδξτςα Άμοξτ Νσάμοι, εοεμδδξμσαρ για σξμ ςκξογ ατσγ 20 δις. δξλάπια, οξςγ οξτ αμσιςσξιφεί οεπίοξτ ςσξ 10% σξτ ΑΕΠ σηρ Ελλάδαρ! Ομξμάζεσαι Μasdar City («οηγή» ςσα απαβικά), θα οαπάγει ςφεδγμ γλη σημ εμέπγεια οξτ θα αοαισείσαι για ση λεισξτπγία σηρ, φπηςιμξοξιεμσαρ αμαμεεςιμερ οηγέρ εμέπγειαρ (υψσξβξλσαακά, αιξλικά κ.λο.) και θα έφει έκσαςη οεπίοξτ 6 σ. φλμ. Ο ςφεδιαςμγρ σηρ άπφιςε σξ 2008 με ςσγφξ μα ξλξκληπψθεί ςε φπγμια. (οηγή:

29 και κατά 50%. Η σωστή χωροθέτηση των δέντρων έχει μεγάλη σημασία. Γενικά προτιμάται η τοποθέτηση τους στην ανατολική και δυτική πλευρά των κτιρίων και υπό προϋποθέσεις (πχ να είναι φυλλοβόλα ), στη νότια για τη μείωση του ηλιασμού κατά τη καλοκαιρινή περίοδο. Επειδή το χειμώνα ο ηλιασμός ιδιαίτερα στη νότια πλευρά είναι επιθυμητός, η καλύτερη επιλογή είναι τα φυλλοβόλα δέντρα. Δέντρα επίσης με μεγάλο ύψος μπορούν να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα γιατί η μεγάλη απόσταση της κόμης από το έδαφος, επιτρέπει στις χαμηλές ακτίνες του ήλιου κατά τη χειμερινή περίοδο να φθάνουν μέχρι το κτίριο και να συμβάλλουν στη θέρμανση των εσωτερικών χώρων. Σα αείφυλλα και τα κωνοφόρα δέντρα χρησιμεύουν καλύτερα ως φράγματα απέναντι στους κρύους χειμωνιάτικους ανέμους. Η βέλτιστη τοποθέτηση είναι βόρεια ή βορειοδυτικά, σε σχετική όμως απόσταση από τα κτίρια ώστε να μην επηρεάζουν την πρόσπτωση της ηλιακής ακτινοβολίας. τις δυτικές πλευρές του κτιρίου η πυκνή φύτευση των δέντρων καθώς και των θάμνων συντελεί στο καλοκαιρινό σκιασμό του. Ακόμα η χρήση υπαίθριων σκιάστρων βοηθά σε μεγάλο βαθμό στη προστασία από τον ήλιο. Επιπλέον μπορεί να γίνει και χρήση αναρριχώμενων φυτών. Για τους βόρειους τοίχους χρησιμοποιούνται αειθαλή φυτά όπως η κληματίδα και ο κισσός που είναι μεγάλης αντοχής στο κρύο και τους ανέμους και δεν έχουν ανάγκη άμεσου ηλιασμού. χετικά με τους άλλους προσανατολισμούς κατάλληλα είναι σχεδόν όλα τα φυλλοβόλα αναρριχώμενα φυτά ειδικά εκείνα που προτιμούν τις άμεσα ηλιαζόμενες θέσεις. Για δυτικό προσανατολισμό, όταν θέλουμε κάθετη σκίαση πιο κατάλληλα είναι τα αναρριχώμενα όπως ο παρθενοκισσός και η αμπέλοψις. Για τον νότιο προσανατολισμό κατάλληλα είναι τα φυτά που αναρριχώνται σε πέργκολες και προσφέρουν οριζόντια σκίαση. Κατάλληλα φυτά είναι η βουκαμβίλια, η γλυσίνια και η πασιφλόρα που δίνουν και εποχιακό χρώμα με τα εντυπωσιακά άνθη τους (Σσίπηρας Κ., 2005, Οικολογική Αρχιτεκτονική) Αστική Τγεία Η προστασία της δημόσιας υγείας είναι βασική προϋπόθεση για τη διαχείριση των βιώσιμων αστικών κοινοτήτων. Η ποιότητα της υγείας μιας κοινότητας συσχετίζεται άμεσα με την παραγωγικότητα, την κοινωνική συνοχή, την οικονομική ευημερία και τη γενική της ευτυχία. Η καλή δημόσια υγεία επιτρέπει την πλήρη συμμετοχή στις κοινωνικές, οικονομικές και ψυχαγωγικές ευκαιρίες που βρίσκονται στις πόλεις και σημαδεύει τη δημόσια πολιτική με την ποιότητα. Η δημόσια υγεία συσχετίζεται με πολλούς από τους παράγοντες που έχουν επιπτώσεις σε όλα τα σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα: δημογραφικές τάσεις, εμφάνιση νέων ασθενειών και επανεμφάνιση παλαιών ασθενειών, περιβαλλοντική υποβάθμιση, συγκέντρωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και των τρόπων ζωής. Όλα αυτά τα ζητήματα πρέπει να αντιμετωπιστούν συστηματικά για να εξασφαλίσουμε υγεία καλής ποιότητας για όλα τα μέλη της κοινωνίας. Δύο ενοχλητικές τάσεις που έχουν επιπτώσεις στη δημόσια υγεία είναι η εξάπλωση των «νέων» μεταδοτικών ασθενειών και η εμφάνιση επίμονων ιών, ανθεκτικών στα φάρμακα. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που σχετίζονται με την αστική υγεία περιλαμβάνουν τον αέρα, το νερό και την ηχορρύπανση όλα υποπροϊόντα της σύγχρονης αστικής ζωής. Η ατμοσφαιρική ρύπανση συμβάλλει στις ασθένειες όπως η φυματίωση, το άσθμα και σε ένα πλήθος αναπνευστικών προβλημάτων και έχει αρνητικές επιπτώσεις σε ανθρώπους με καρδιακές και πνευμονικές παθήσεις. Οι πηγές της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις πόλεις περιλαμβάνουν τις εκπομπές αυτοκινήτων, τη βιομηχανία και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες. Κάθε τύπος ρύπου μονοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου και διοξειδίου του θείου, σωματίδια μοριακού μεγέθους, μόλυβδος και άλλα αποτελεί μια απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Σα αυτοκίνητα είναι μια σημαντική πηγή μονοξειδίου του άνθρακα και σωματιδίων μοριακού μεγέθους, ενώ η βιομηχανία και η παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος συμβάλλουν στη ρύπανση κυρίως με τα οξείδια του αζώτου και το διοξειδίου του θείου. Επίσης ίδια ανησυχία θα πρέπει να υπάρχει και για την ατμοσφαιρική ρύπανση των εσωτερικών χώρων ως αποτέλεσμα ακατάλληλων δραστηριοτήτων όπως η χρήση τοξικών χημικών ουσιών, παραδοσιακών καυσίμων και καπνού από το κάπνισμα. Η έλλειψη επαρκούς αερισμού στους εσωτερικούς δημόσιους ή

30 Μάιξρ ιδιωτικούς χώρους μπορεί να επιδεινώσει το πρόβλημα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση των εσωτερικών χώρων είναι ιδιαίτερα επικίνδυνη για τα νεαρά και τα ηλικιωμένα άτομα. Σο νερό είναι ένας ζωτικής σημασίας πόρος στήριξης της ζωής, αλλά είναι επίσης και πιθανός φορέας ασθενειών που δημιουργούνται στο νερό, καρκινογόνων ουσιών και τοξικών υλικών. Σο κοινό απαιτεί καθαρό και ασφαλές νερό για βρώση, μαγείρεμα και λούσιμο. Η αναψυχή υπό μορφή κολύμβησης, κωπηλασίας και αλιείας είναι ένα άλλο είδος χρήσης του νερού από τον άνθρωπο. τις αστικές περιοχές, το νερό για κατανάλωση λαμβάνεται τυπικά από την επιφάνεια ή το υπέδαφος, περνά από σχετική επεξεργασία, χρησιμοποιείται και στη συνέχεια επιστρέφει και πάλι μετά από επεξεργασία. Σο μέγεθος της επεξεργασίας των υγρών απόβλητων είναι πολύ σημαντικό για την προστασία της δημόσιας υγείας, ειδικά λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι νερό από την ίδια πηγή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και από τις πόλεις που βρίσκονται σε χαμηλότερο σημείο του ποταμού ή του ρεύματος. Η βιομηχανία χρησιμοποιεί μεγάλες ποσότητες νερού και μπορεί να αποβάλλει πολλές επιβλαβείς ουσίες. Η γεωργία είναι μια πηγή ιζημάτων και χημικών ουσιών λόγω των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων. Ο θόρυβος είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της αστικής ζωής και μια σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία και την ευημερία. Ο θόρυβος από την κυκλοφορία και άλλες δραστηριότητες μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα του στρες και να επιδεινώσει τις υπάρχουσες ασθένειες. ύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τγείας, πέραν του μισού πληθυσμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκτίθεται σε ανησυχητικά επίπεδα θορύβου. Επιπλέον, η νεολαία υποβάλλεται συνεχώς σε υψηλά επίπεδα θορύβου τα οποία μπορούν να μειώσουν τη δυνατότητα μάθησης. Άλλες επιπτώσεις περιλαμβάνουν τη μακροπρόθεσμη απώλεια ακοής, την αυξημένη πίεση αίματος, την κοινωνική αναταραχή, τη μειωμένη παραγωγικότητα και αλλαγές μεταβολισμού. Οι διαχειριστές του αστικού περιβάλλοντος έχουν μια ευρεία σειρά διαθέσιμων εργαλείων για τη μείωση των επιπτώσεων της περιβαλλοντικής ρύπανσης στους πληθυσμούς των πόλεων. Η μείωση του μεγέθους της ατμοσφαιρικής ρύπανσης επιτυγχάνεται με τον περιορισμό της χρήσης των αυτοκινήτων, με αυστηρότερα όρια εκπομπών και αυστηρότερους κανονισμούς στην αυτοκινητοβιομηχανία. Η παροχή βελτιωμένων δημόσιων συγκοινωνιών, η προαγωγή του περπατήματος και της ποδηλασίας και οι ευκαιρίες να χρησιμοποιηθεί ένα όχημα από περισσότερα άτομα, βοηθούν στη μείωση της εξάρτησης από το αυτοκίνητο. Η επαρκής επεξεργασία των υδατικών αποβλήτων και οι κανονισμοί για τα απόβλητα της βιομηχανίας είναι ζωτικής σημασίας για να προστατευτούν οι πηγές του νερού. Σα παραπετάσματα αντανάκλασης ήχου κατά μήκος των κύριων δρόμων και η μόνωση των κτιρίων μπορούν να μειώσουν το μέγεθος του θορύβου. Με αυτά τα προτεινόμενα μέτρα, μια δημόσια εκστρατεία πληροφόρησης μπορεί να αποκτήσει τη δημόσια υποστήριξη και την υπεύθυνη συμπεριφορά. Εικγμα 14. σα μεγάλα αγγλικά αςσικά οάπκα γοψρ σξ St. James Park βπίςκεσαι ολήπηρ αμάοστνη και ευαπμξγή σηρ έμμξιαρ σξτ αςσικξδ σξοίξτ, οξτ ςκξογ έφει σημ ηπεμία σξτ εοιςκέοση η ξοξία εοιστγφάμεσαι με σημ ολξδςια βλάςσηςη αλλά και σημ ξπθξλξγική ςφεδίαςη με σελείψρ μασξτπαλιςσικά ςσξιφεία. (οηγή: ύγχρονες μέθοδοι διαχείρισης Οι σύγχρονες μέθοδοι διαχείρισης διερευνούν την αποκατάσταση μιας παραγωγικής σχέσης μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος για το σύνολο του πολιτισμικού περιβάλλοντος για να αντιμετωπίζουν τους σύγχρονους αστικούς χώρους. Η μεθοδική ανάλυση και αξιολόγηση των παραμέτρων και ιδιοτήτων του πολιτισμικού τοπίου οδηγείται στην αναγνώριση τοπικών ιδιαιτεροτήτων, κρίσιμων για την διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίησης σύγχρονων παρεμβάσεων στο περιβάλλον, ώστε να εφαρμοστούν δράσεις ανάδειξης και ενίσχυσης της ιστορικότητας και πολιτισμικότητας του τοπίου. Η αποσπασματικότητα στο σχεδιασμό του τοπίου και η έλλειψη καθοδηγητικών αρχών χαρακτηρίζουν τις τελευταίες δεκαετίες τις τάσεις στη διαχείριση της γης, οι οποίες επηρεάζουν και αλλάζουν το πολιτισμικό τοπίο. υνεπώς, μία ολοκληρωμένη προσέγγιση στη διαχείριση του τοπίου σήμερα κρίνεται απαραίτητη. Η ολοκληρωμένη προσέγγιση απαιτεί καταγραφή όλων των δεδομένων και πλήρη εκτίμηση των παραγόντων οι οποίοι συνέβαλαν στη διαμόρφωση του σύγχρονου τοπίου. τη διαδικασία αυτή φυσικά περιλαμβάνεται και η σε βάθος κατανόηση του παρελθόντος. Η μελέτη της

31 ιστορίας φωτίζει το παρελθόν, αποκαλύπτει την πηγή των πολιτικών συγκρούσεων και τη διαδοχή των κοινωνικών δράσεων του παρελθόντος υποδεικνύοντας έτσι έμμεσα λύσεις μεταξύ άλλων και στο χειρισμό του τοπίου. Βεβαίως, δεν προτείνεται την επιδίωξη επαναδημιουργίας των τοπίων του παρελθόντος, αλλά την κατανόηση των συνθηκών υπό τις οποίες αυτά δημιουργήθηκαν, το νόημα και τα πιστεύω τα οποία τα όρισαν, έτσι ώστε να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι να προσεγγίσουμε τα σύγχρονα προβλήματα. Η ιστορική διάσταση είναι απαραίτητη εάν μία συναφής και δημιουργική φιλοσοφία μπορεί να δημιουργήσει το πλαίσιο για συντήρηση, διατήρηση ή και αλλαγή. Η βαθιά κατανόηση του παρελθόντος αποτελεί το κλειδί για την ποιότητα των μελλοντικών μας τοπίων. Όπως έχει αποδειχθεί από διάφορα προγράμματα αναζωογόνησης της υποδομής κατοικημένων και των βιομηχανικών περιοχών, η αποκατάσταση της κοινωνικής υπερηφάνειας στις αστικές περιοχές συμβάλλει στη διατήρηση και την προώθηση μιας προτιμημένης συμπεριφοράς μεταξύ του συνόλου των πολιτών και μπορεί να επιφέρει υψηλές επιστροφές στη δημόσια επένδυση. Αυτές οι πρωτοβουλίες δεν χρειάζονται να είναι μεγάλης κλίμακας, αλλά μπορούν να περιλαμβάνουν μικρά προγράμματα που να αυξάνουν την ευημερία της αστικής κοινότητας. Σα καλά μελετημένα σχέδια των αστικών τοπίων τα οποία υποβοηθούν την καθημερινή τους χρήση, έχει αποδειχθεί ότι αυξάνουν την αίσθηση ασφάλειας και κοινοτικής υπερηφάνειας των κατοίκων της Θεσμικό πλαίσιο Η ελληνική νομοθεσία προστατεύει τους ελεύθερους αστικούς χώρους πρασίνου ως είδος εν ανεπάρκεια, ως πολύτιμο κοινό αγαθό που χρήζει απόλυτης προστασίας από κάθε αλλαγή χρήσης και από κάθε εκμετάλλευση που αντίκειται στον κοινωφελή τους χαρακτήρα. Κυριότερα θεσμικά εργαλεία προστασίας των ελεύθερων χώρων πρασίνου είναι η δασική και η πολεοδομική νομοθεσία. ε αυτό το σημείο κρίνεται ιδιαίτερα σημαντική η ιστορική αναφορά στην νομοθεσία που διέπει τους κανόνες πολεοδομίας στην χώρα, τί ισχύει σήμερα, αλλά και τι προβλέπεται για τις αναπλάσεις. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980 η δημιουργία των πόλεων και γενικότερα των οικισμών της χώρας γινόταν με το νομοσχέδιο της «περί σχεδίων πόλεων», το οποίο θεωρούνταν από τις προοδευτικότερες νομοθεσίες της εποχής του. Σο πολεοδομικό αυτό καθεστώς ευνοούσε τη δημιουργία της γειτονιάς και το μη χωρισμό της κατοικίας από την εργασία και την αναψυχή. το τέλος της δεκαετίας του 1970, η τότε κυβέρνηση επιχείρησε με το ν. 947/1979 να «εκσυγχρονίσει» το πολεοδομικό καθεστώς, αντικαθιστώντας την πόλη των πολλαπλών χρήσεων (πολυλειτουργικότητα) με την οικιστική περιοχή των αυστηρά κατηγοριοποιημένων χρήσεων γης (μονολειτουργικότητα). Ο νόμος αυτός, της ζωνοποίησης των περιοχών ανάλογα με τη λειτουργία τους, βασισμένος στις εντελώς ξεπερασμένες αρχές της Φάρτας των Αθηνών του 1933, ευτυχώς δεν εφαρμόστηκε (πιτάλας Ν., 2001, Σεχνική και Περιβαλλοντική Νομοθεσία). Η πιο πρόσφατη νομοθεσία (Ν. 2508/97, ΥΕΚ 124 Α) για τη «Βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη των πόλεων και οικισμών της χώρας» αντικατέστησε το Ν.1337/1983, ο οποίος έτυχε άμεσης και ευρύτατης εφαρμογής που στο πλαίσιο της Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (ΕΠΑ), εφοδίασε το σύνολο σχεδόν των οικισμών της χώρας με πληθυσμό πάνω από κατοίκους με το Γενικό Πολεοδομικό χέδιο (ΓΠ) το οποίο «αναγνώρισε τις πραγματικέςπόλεις» του 1982 και τις οργάνωσε πολεοδομικά κατά λειτουργικό τρόπο, εξασφαλίζοντας με τις επεκτάσεις τους, τους αναγκαίους χώρους τεχνικής και κοινωνικής υποδομής. (Φριστοφιλόπουλος Δ. (21/03/2007) Η βιώσιμη πόλη, τα δύο μεγάλα κόμματα και η συνταγματικήαναθεώρηση, Ελευθεροτυπία) Σο νέο θεσμικό πλαίσιο φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα νέο «οδηγό» της βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων στη χωρική ενότητα των διοικητικών ορίων των «Καποδιστριακών» ΟΣΑ α βαθμού και προβλέπει την εκπόνηση Γενικών Πολεοδομικών χεδίων σε ολόκληρη την περιοχή ευθύνης των Δήμων έτσι ώστε να προγραμματίζονται κάθε είδους χρήσεις γης και να ελέγχεται η αυθαίρετη εγκατάσταση δραστηριοτήτων που προκαλούν συγκρούσεις χρήσεων γης. Σα νέα Γενικά Πολεοδομικά χέδια (ΓΠ) ή τα χέδια Φωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης (ΦΟΟΑΠ) καθορίζουν το πλαίσιο και τα μεγέθη της οικιστικής ανάπτυξης, την οργάνωση των

32 Μάιξρ παραγωγικών δραστηριοτήτων, την προστασία των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και περιοχών και γενικότερα ρυθμίζουν τις χρήσεις γης στα όρια του ΟΣΑ. Διευρύνονται επίσης οι συνέπειες των ΓΠ αφού είναι άμεση η εφαρμογή και η δέσμευση των χρήσεων γης και του μέσου υντελεστή Δόμησης όχι μόνο στις περιοχές των επεκτάσεων αλλά και στις περιοχές που έχουν εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο ή είναι περιοχές εντός οικισμών προϋφισταμένων του έτους 1923, με στόχο την ποιοτική αναβάθμιση του αστικού ιστού των πόλεων και την προστασία του «εξωαστικού» περιβάλλοντός τους. Ιδιαίτερη έμφαση, δίνεται επίσης στις μελέτες ανάπλασης των πόλεων, χωρίς ωστόσο μέχρι σήμερα να έχουν προγραμματιστεί συστηματικά από την πολιτεία τέτοιες μελέτες (αναπλάσεων) ενώ δεν έχει ακόμα ολοκληρωθεί στο θεσμικό πλαίσιο η μεθοδολογία και τα θεσμικά εργαλεία που θα επιτρέψουν την εκπόνηση και υλοποίηση μελετών ανάπλασης. Παράλληλα εκκρεμότητες και ελλείψεις όσον αφορά στο αναγκαίο θεσμικό πλαίσιο των χρήσεων γης για τις ζώνες που δεν θα αναπτυχθούν ως οικιστικές αλλά και ο χαρακτήρας των προτάσεων του ΓΠ για αυτές τις ζώνες, έχουν λειτουργήσει ανασταλτικά για την εφαρμογή του. Ασάφειες ή «ακαμψία» ορισμένων διατάξεων του Ν.2508/1997 και η αδυναμία της πολιτείας να ανταποκριθεί έγκαιρα και αποτελεσματικά και να επιλύσει τα πολλά ερωτήματα των Περιφερειακών Τπηρεσιών οι οποίες έχουν αναλάβει το βάρος εφαρμογής των ΓΠ του Ν.2508/1997 σχετικά με τα παραπάνω θέματα καθώς και τις προδιαγραφές ή τις οδηγίες για τον περιβαλλοντικό χαρακτήρα των μελετών, έχουν καθυστερήσει σημαντικά την εφαρμογή του νόμου και των προγραμμάτων μελετών που έχουν ενταχθεί στο χρηματοδοτικό πλαίσιο του Γ ΚΠ στα ΠΕΠ20 (Κουδούνη Α., 2006, Θεσμικό πλαίσιο Γενικών Πολεοδομικών χεδίων). υγκεκριμένα, ο Νόμος 998/1979 «Προστασία δασών και δασικών εκτάσεων» κατατάσσει τους ελεύθερους αστικούς χώρους στα πάρκα (εκτάσεις εντός πόλεων ή οικιστικών περιοχών που καλύπτονται από βλάστηση που έχει δημιουργηθεί τεχνητά) και στα άλση (εκτάσεις εντός πόλεων ή οικιστικών περιοχών που καλύπτονται από φυσική δασική βλάστηση) και απαγορεύει οποιαδήποτε αλλαγή προορισμού ή χρήσης αυτών. 3.6 χεδίασμός αστικού χώρου για άτομα με ειδικές ανάγκες ύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, περισσότεροι από μισό δισεκατομμύριο άνθρωποι στον κόσμο έχουν ειδικές ανάγκες λόγω μιας φυσικής, διανοητικής ή αισθητήριας ατέλειας. την Ευρωπαϊκή Ένωση το 10% του πληθυσμού έχει φυσικά ή διανοητικά προβλήματα. Ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής, οι ζωές των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες περιορίζονται συχνά από τα φυσικά ή/και κοινωνικά εμπόδια. Σα άτομα με ειδικές ανάγκες, είναι συχνά τα πιο μειονεκτικά μέλη της κοινωνίας. Η αντιλαμβανόμενη έλλειψη δυνατότητας τείνει να αποξενώνει τα άτομα αυτά από τις κοινωνικές και τις οικονομικές ευκαιρίες, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αλλεπάλληλες επιπτώσεις όπως τη μείωση του αυτοσεβασμού και μίας θεσμοποιημένης υποστήριξης, συμπεριλαμβανομένου και των φυσικών προκλήσεων (μείωση των αισθητηρίων, απώλεια δυνατότητας κίνησης ή μηχανικών λειτουργιών, κ.λ.π.) και διανοητικών προκλήσεων (μαθησιακές δυσκολίες όπως δυσλεξία, έλλειψη προσοχής, αυτισμός, κ.λπ.) Είναι απολύτως απαραίτητο οι πόλεις να παρέχουν πρόσβαση στις εγκαταστάσεις τους για άτομα με ειδικές ανάγκες. Εν προκειμένω, δυνατότητα πρόσβασης σημαίνει εγκαταστάσεις ή δυνατότητες που να είναι χωρίς εμπόδια, να είναι ασφαλείς και να μπορούν να προσεγγιστούν με εύκολο τρόπο από οποιονδήποτε, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες. Γενικά, η δυνατότητα πρόσβασης δεν περιορίζεται στην υποδομή, όπως το χτισμένο περιβάλλον ή τα μέσα της συγκοινωνίας, αλλά ισχύει για όλες τις δραστηριότητες στις οποίες οποιοδήποτε πρόσωπο με ή χωρίς ειδικές ανάγκες, μπορεί να συμμετέχει. Ο στόχος των προσβάσιμων πόλεων είναι να εξαλείψουν τα εμπόδια στη μετακίνηση, τη μεταφορά, την εκπαίδευση και την απασχόληση των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες. Αυτό θα εμπνεύσει τη δημιουργία ενός προσιτού δημοτικού δικτύου στο οποίο η υποδομή, οι εγκαταστάσεις και οι ίσες ευκαιρίες μπορούν να φιλοξενήσουν και να ωφελήσουν όλους τους πολίτες με ευκολία και ασφάλεια.

33 Ο παγκόσμιος σχεδιασμός επιβάλλει τη δυνατότητα πρόσβασης χωρίς πρόσθετες αλλαγές ή ειδικά σχέδια προκειμένου να βοηθηθούν οποιεσδήποτε υποκατηγορίες χρηστών και κοστίζει ελάχιστα ή και καθόλου. Κατά συνέπεια ο παγκόσμιος σχεδιασμός δημιουργεί εκείνα τα περιβάλλοντα, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που είναι πιο άνετα, φιλικά προς το χρήστη και ασφαλή για όλους τους πολίτες. Σα παγκόσμια πρότυπα σχεδιασμού ενσωματώνουν τις ανάγκες όλων των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες (χρήστες αναπηρικών καρεκλών, τυφλούς και βαρήκοους, κ.λπ.). Για παράδειγμα, όλοι οι χώροι που σχεδιάζονται για τους χρήστες αναπηρικών καρεκλών πρέπει επίσης να είναι προσιτοί και να χρησιμοποιούνται από οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο με περιορισμένη κινητικότητα, όπως οι ηλικιωμένοι, τα πρόσωπα που μεταφέρουν φορτία, τα μικρά παιδιά, τα αμαξάκια των μωρών, κ.λπ. Ομοίως, οποιαδήποτε δυνατότητα, ευκολία ή δραστηριότητα προσιτή σε πρόσωπα με κανονική όραση και ακρόαση πρέπει επίσης να είναι προσιτή σε πρόσωπα με οπτικά ή ακουστικά προβλήματα καθώς επίσης και σε άλλα άτομα, όπως οι ηλικιωμένοι ή άτομα που δε γνωρίζουν την τοπική γλώσσα (δηλαδή μέσω της χρήσης απλών συμβόλων αντί κάποιου κειμένου). Πιο συγκεκριμένα: -Όλοι οι οριζόντιοι και κάθετοι χώροι πρέπει να γίνουν προσιτοί μέσω της εξάλειψης ή της ελαχιστοποίησης της χρήσης διαφόρων επιπέδων, δηλαδή το μετασχηματισμό των σκαλοπατιών σε κεκλιμένες ράμπες ή σε μεγάλους ανελκυστήρες, την οικοδόμηση μεγαλύτερων διαβάσεων μέσα στα κτίρια και με πιο σύντομες και ομαλότερες διαδρομές, κ.λπ. -Σο σύστημα σηματοδότησης πρέπει να είναι απλό, σαφές και εύκολο να το δουν και να το κατανοήσουν όλες οι κατηγορίες πιθανών χρηστών, δηλαδή λωρίδες οδηγών για τους οπτικά αναπήρους, αντιπαραβαλλόμενα χρώματα στα σημάδια, κ.λπ. -Η χρήση όλων των υπηρεσιών ή του δημόσιου εξοπλισμού πρέπει να είναι απλή και να απαιτεί λίγη προσπάθεια από τους χρήστες. ε καμιά περίπτωση αυτό το σχέδιο δεν πρέπει να επηρεάσει αρνητικά την αισθητική του περιβάλλοντος, δεδομένου ότι αυτές οι λύσεις μπορούν να εφαρμοσθούν με καλή αποδοτικότητα και καλή αισθητική. Σα σημεία που απαιτούν πρόσθετη προσοχή είναι τα εξής: -Η χρήση των απλών, εύκολα κατανοητών και ασφαλών στοιχείων και υλικών. -Η τυποποίηση αυτών των στοιχείων με την ίδια διακριτική μορφή, αναγνωρίσιμη από τον καθένα. -Η εγγύηση ότι η υποδομή και οι υπηρεσίες θα σχεδιάζονται κατά τρόπο παρόμοιο προκειμένου να επιτραπεί η αυτάρκης και ασφαλής μετάβαση των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες. -Σα δέντρα και οι θάμνοι που μεγαλώνουν σε δημόσιες περιοχές και πάνω στα πεζοδρόμια, δεν πρέπει να εμποδίσουν τις διαβάσεις πεζών, προκειμένου να εξασφαλίζεται μια δίοδος μετάβασης που να είναι τουλάχιστον 0,85μ-0,90μ πλατιά για χρήση πεζών ατόμων με αναπηρικές καρέκλες. - Επίσης θα πρέπει να κλαδευτούν τα δέντρα και οι θάμνοι με προεξέχοντες κλάδους, έτσι ώστε να μη θέτουν σε κίνδυνο τους τυφλούς. Σα ανοικτά σκάμματα, γύρω από τα δέντρα στα πεζοδρόμια, πρέπει να αντικατασταθούν από πυκνό κιγκλίδωμα που δε θα προεξέχει κάθετα γύρω από τους κορμούς δέντρων, έτσι ώστε το συνολικό προσιτό πλάτος του πεζοδρομίου να αυξηθεί. -Όλες οι κεκλιμένες ράμπες πρέπει να οδηγούν προς και από το δρόμο με ένα ομαλό τρόπο, χωρίς απότομες αλλαγές στο βαθμό της κλίσης. Όλοι οι αγωγοί πρέπει να βρίσκονται κλεισμένοι σε πυκνό κιγκλίδωμα. Η συντήρηση και η βελτίωση, του δημόσιου φωτισμού είναι επίσης μια προτεραιότητα. Οι επικίνδυνες περιοχές πρέπει να είναι καλά φωτισμένες. Ο κατάλληλος χαρακτηρισμός των επικίνδυνων σημείων και εμποδίων κατά μήκος των πεζοδρομίων και άλλων δημόσιων περιοχών είναι ουσιαστικός. Οι υπηρεσίες πρόσβασης πρέπει να εγκατασταθούν μέσα σε προσβάσιμα κτίρια. Όλες οι δημοτικές και δημόσιες υπηρεσίες συναλλαγής πρέπει να μεταφερθούν στα ισόγεια όλων των δημόσιων κτιρίων. Η εγγύηση της πρόσβασης αναπηρικών καρεκλών τουλάχιστον στο ισόγειο όλων των δημόσιων και δημοτικών κτιρίων είναι μια προτεραιότητα. Ο ςσγφξρ σψμ οπξςβάςιμψμ ογλεψμ είμαι μα εναλείχξτμ σα εμογδια ςση μεσακίμηςη, ση μεσαυξπά, σημ εκοαίδετςη και σημ αοαςφγληςη σψμ αμθπεοψμ με ειδικέρ αμάγκερ.

34 Μάιξρ Για να βοηθηθούν οι ανάπηροι όρασης, είναι ουσιαστικό να χρησιμοποιηθούν αντιπαραβαλλόμενα χρώματα μεταξύ δομικών στοιχείων και παρακείμενων επιφανειών (τοίχος- πόρτες, τοίχος-δάπεδο, κ.λπ.). Η κατάλληλη προειδοποίηση και σύστημα σηματοδότησης στις επιφάνειες γυαλιού είναι επίσης πολύ σημαντικές. Με τη εφαρμογή των παγκόσμιων προτύπων σχεδιασμού, η υποδομή των πόλεων βελτιώνεται για όλους τους πολίτες, χωρίς οποιαδήποτε εξαίρεση. Οι άνθρωποι με ειδικές ανάγκες θα μπορούν να κινηθούν ελεύθερα και δίκαια, να συμμετέχουν σε όλες τις δραστηριότητες και έτσι να αποφύγουν τον κοινωνικό αποκλεισμό. Επίσης, στους ανθρώπους με ειδικές ανάγκες δίνεται η ευκαιρία να συμμετάσχουν στο καταναλωτικό κοινό, προς όφελος των τοπικών επιχειρήσεων που θα αυξήσουν το εισόδημά τους. Επίσης, οι άνθρωποι με περιορισμένη δυνατότητα κινητικότητας, όπως οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά, οι έγκυες γυναίκες, κ.λπ., θα ζουν και θα συμμετέχουν σε ένα πιο φιλικό και ασφαλές περιβάλλον, επιτυγχάνοντας κοινωνική ισότητα στο επίπεδο της τοπικής κοινότητας. Η προσβάσιμη τοπική κοινότητα είναι όφελος για τον καθένα από εμάς. (European Year of Equal Opportunities for All Vlavianos-Arvanitis A. People with a disability in modern society. Biopolitics International Organisation, Athens 2004, 168 pp., WWF Ελλάς, 2004, Κείμενο παρέμβασης του WWF Ελλάς για τους κοινόχρηστους χώρους πρασίνου).

35

36 Μάιξρ Κεφάλαιο 4. Υυτεύσεις 4.1 Οικονομική επίδραση των φυτεύσεων Η χρήση φυτών στους εξωτερικούς χώρους των σύγχρονων κατοικιών έχει πολλαπλά οφέλη καθώς επιδρά θετικά τόσο στο ίδιο το περιβάλλον όσο και στην ψυχολογία των κατοίκων. Δυστυχώς όμως τα οφέλη είτε δεν είναι γνωστά, είτε δεν δίνεται ιδιαίτερη σημασία σε αυτά με αποτέλεσμα η αξιοποίηση των εξωτερικών χώρων των κατοικιών να είναι μειωμένη. Πέραν όμως της εμφανούς προσφοράς του πρασίνου στο περιβάλλον, στοιχεία αναφέρουν ότι, στον αστικό ιστό, η ιδιωτική η δημόσια φύτευση ασκεί ισχυρές οικονομικές επιδράσεις στις κατασκευές. Η παρουσία πάρκων και άλλων φυσικών τοπίων αυξάνει την αξία των ακινήτων αλλά και τους θεσμούς καλής γειτονίας. ύμφωνα με εγχώριες μελέτες του Ε.Μ.Π. για το λεκανοπέδιο Αττικής, το αστικό πράσινο έχει οικονομικά οφέλη τα οποία ενεργούν προσθετικά των τιμών πώλησης ή ενοικίασης των ακινήτων (Δαμίγος, Δ. 2008, Η οικονομική αξία των χώρων πρασίνου). Με βάση τα δεδομένα της μελέτης, η αναβάθμιση της ποιότητας της ζωής των κατοίκων που ζουν παραπλήσια σε δάση, πάρκα ή χώρους πρασίνου είναι δεδομένη. Δεδομένη, καθώς φαίνεται από τις μελέτες, είναι και η αξία των κτισμάτων που βρίσκονται παραπλήσια στους χώρους αυτούς. Η αύξηση της αξίας των κτισμάτων κοντά σε χώρο πρασίνου κυμαίνεται από 10 ως και 50% σε σχέση με κτίσματα τα οποία δεν έχουν επαφή με χώρους πρασίνου. ε μελέτη του τμήματος Αρχιτεκτονικής Σοπίου του Πανεπιστημίου του Michigan της Αμερικής παρουσιάσθηκε ότι οι οικίες με περιποιημένο κήπο κατοχύρωναν υψηλότερες τιμές πώλησης κατά 10-15%. Σα οφέλη λοιπόν από την παρουσία πρασίνου ή τη χρήση του στο αστικό περιβάλλον και ειδικότερα στις σύγχρονες κατοικίες φαίνεται ότι μπορούν εν δυνάμει να ταυτιστούν με οικονομική επίδραση στην αστική δόμηση. 4.2 Λειτουργική αξία των φυτεύσεων Πολύ συχνά τα φυτά κρίνονται και αξιολογούνται μόνο για την αισθητική τους εμφάνιση, χωρίς να δίνεται καμία σημασία στην λειτουργική τους αξία. την ουσία όμως παίζουν σημαντικό ρόλο, στη βελτίωση του φυσικού περιβάλλοντος για τους ανθρώπους που το χρησιμοποιούν. Με τη σωστή επιλογή και τοποθέτηση των φυτών σε ένα χώρο επιτυγχάνονται τα παρακάτω: Οπτικός έλεγχος περιβάλλοντος. Με την κατάλληλη φύτευση αποκρύπτεται μια δυσάρεστη θέα, δημιουργείται η αίσθηση της απομόνωσης, περιορίζεται η ηλιακή ακτινοβολία ή άλλες τεχνητές πηγές φωτός και οριοθετούνται υπαίθριοι χώροι με φυτικούς φράκτες. Έλεγχος της κίνησης. Σα φυτά ελέγχουν αποτελεσματικά την κίνηση ανθρώπων και ζώων. Σο κατάλληλο ύψος για αυτήν τη περίπτωση είναι στο 1-1.8m. Βασικός παράγοντας σε αυτήν τη περίπτωση είναι τα φυτά τα οποία θα επιλεχθούν να αναπτυχθούν και να διακλαδωθούν πολύ γρήγορα, έτσι ώστε σε μερικά χρόνια να αποκτήσουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, βάση του σχεδίου. Έλεγχος του κλίματος. Μια από τις βασικές λειτουργίες των φυτών είναι ο έλεγχος και η μεταβολή του μικροκλίματος. Μειώνουν ή ενισχύουν τα ρεύματα του αέρα, ελέγχουν την θερμοκρασία απορροφώντας την ηλιακή ακτινοβολία, με την διαδικασία της διαπνοής ανεβάζουν την υγρασία, δρουν περιοριστικά στους ενοχλητικούς θορύβους, και φιλτράρουν τον αέρα από το διοξείδιο του άνθρακα ή του θείου εμπλουτίζοντας τον με οξυγόνο. Έλεγχος της διάβρωσης του εδάφους. Σο ριζικό σύστημα των φυτών συγκρατεί τα εδάφη και τα προστατεύει από την διάβρωση. υνήθως χρησιμοποιούνται διάφορες ποικιλίες χλόης ή άλλα φυτά εδαφοκάλυψης. υντήρηση της πανίδας. Ένας κήπος παρέχει τροφή και καταφύγιο σε πολλά πουλιά και άλλα είδη μικρών ζώων και εντόμων. Αισθητικό αποτέλεσμα. Όπως προαναφέρθηκε τα φυτά δίδουν μία ευχάριστη αίσθηση στην καθημερινότητα του ανθρώπου.

37 4.3 Σο έδαφος Ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες στην επιτυχία ενός κήπου είναι το έδαφος. Σο έδαφος είναι το μέσο στο οποίο τα φυτά αναπτύσσουν το ριζικό τους σύστημα και παίρνουν τα απαραίτητα για την ανάπτυξη τους θρεπτικά συστατικά και νερό. Από την ποιότητα του εδάφους εξαρτάται η σωστή ανάπτυξη και η μακροζωία των φυτών και συνεπώς ενός κήπου, καθώς τα περισσότερα φυτά για να αναπτυχθούν σωστά και να αποδώσουν αυτά που ζητάμε χρειάζονται το κατάλληλο υπόστρωμα. Η έλλειψη ή η περίσσια μακροστοιχείων ή ιχνοστοιχείων, η οξύτητα (ph), η ηλεκτρική αγωγιμότητα (EC), η περιεκτικότητα σε οργανική ουσία, η μηχανική σύσταση είναι μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά του εδάφους που υποδεικνύουν τις εργασίες που πρέπει να γίνουν για την βελτίωση του και επηρεάζουν την τελική επιλογή των φυτών, έτσι ώστε να έχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα. Σο έδαφος ήταν και είναι το γενεσιουργό πεδίο για κάθε αρχιτεκτονική σύνθεση, ανώνυμη ή επώνυμη. υμπυκνώνει όλες τις τοπιακές παραμέτρους, που η κάθε σύνθεση οφείλει να λαμβάνει υπόψη της, ενώ ταυτόχρονα εκφράζει και την ιστορία ή τον πολιτισμό ενός τόπου. Είναι δηλαδή άμεσα συνδεδεμένο με την παράδοση, αλλά και με τη ζωή των ανθρώπων. Η συνθετική συνεισφορά του λοιπόν στο σχεδιασμό ενός κτιρίου είναι καθοριστική και το ίδιο μπορεί να αναδειχθεί ως κριτήριο επιτυχές ή μη της συνθετικής διαδικασίας. Βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την ποιότητα του εδάφους: Η μηχανική σύσταση του εδάφους. Αναφέρεται στην ποσοστιαία αναλογία των στοιχειωδών τεμαχιδίων, τα οποία ταξινομούνται γενικώς σε 3 κλάσματα, την άμμο, την ιλύ και την άργιλο. Η σπουδαιότητα της μηχανικής σύστασης έγκειται στο γεγονός ότι αυτή επηρεάζει μια πληθώρα φυσικών και χημικών παραμέτρων οι οποίες ελέγχουν την παραγωγικότητα και την γονιμότητα του εδάφους, όπως η θερμοκρασία, η δομή, το πορώδες, οι σταθερές εδαφικής υγρασίας, η περιεκτικότητα σε εδαφική οργανική ύλη, η ικανότητα ανταλλαγής κατιόντων κ.α. Σο ΡΗ. Είναι ένας σημαντικός παράγοντας διαλυτότητας των δυσδιάλυτων ενώσεων και λειτουργεί ρυθμιστικά όσον αφορά τη συγκέντρωση των ιόντων του εδαφοδιαλύμματος που βρίσκονται σε ισορροπία με την στερεά φάση του εδάφους. Κατανέμεται σε όξινο(1-6) ουδέτερο (7) και αλκαλικό (8-14). Η οργανική ουσία ή ύλη. Προσδίδει κατά κύριο λόγο σταθερότητα στα εδαφικά συσσωματώματα, αποτελεί φορέα μεγάλου ποσοστού της ικανότητας ανταλλαγής κατιόντων, βελτιώνει την ωφέλιμη υδατοικανότητα κ.α. Η ηλεκτρική αγωγιμότητα. Μετράμε την περιεκτικότητα των υδατοδιαλυτών αλάτων στο έδαφος. Κατά την εξατμισοδιαπνοή στα επιφανειακά στρώματα του εδάφους συσσωρεύονται διαλυτά άλατα, ιδιαίτερα όταν οι αρδεύσεις γίνονται με κακής ποιότητας νερό. Έτσι μειώνεται ο ρυθμός πρόσληψης νερού και θρεπτικών στοιχείων από το φυτό. Διαθέσιμα μακροστοιχεία ή ιχνοστοιχεία. Μακροστοιχεία ονομάζονται τα ανόργανα στοιχεία που αντλούνται από το έδαφος σε μεγάλες ποσότητες και απαντώνται στους φυτικούς ιστούς σε μεγάλες συγκεντρώσεις Αυτά είναι το Ν, Ρ, Κ, Ca, Mg και S. Ενώ ιχνοστοιχεία είναι τα στοιχεία που απαιτούνται σε μικρότερες συγκεντρώσεις και ποσότητες, όπως δηλαδή ο Fe, Mn, B, Mo, Cu, Zn και Cl. Η ύπαρξη μεγάλων ποσοτήτων των παραπάνω στοιχείων στο έδαφος δημιουργεί φαινόμενα τοξικότητας στα φυτά, εν αντιθέσει με την έλλειψη αυτών που προκαλεί προβλήματα στην ανάπτυξη έως και αδυναμία ολοκλήρωσης του βιολογικού τους κύκλου. Για να αποφευχθούν τυχόν προβλήματα που πιθανόν να δημιουργηθούν λόγω κακής ποιότητας εδάφους, πριν από κάθε εργασία συνιστάται να γίνεται ανάλυση της μηχανικής και χημικής του σύστασης σε εργαστήριο εδαφολογίας. Μια διαδικασία δειγματοληψίας εδάφους ξεκινάει με την συγκέντρωση χώματος από διάφορα μέρη του χωραφιού που μας ενδιαφέρει. υνήθως σε έκταση 1000m2 παίρνουμε δείγμα από 4-5 σημεία και ποσότητας 1k, φροντίζοντας να έχουμε συμπεριλάβει δείγματα από όλο το χώρο. Σο βάθος της δειγματοληψίας εξαρτάται από την χρήση για την οποία προορίζεται το έδαφος (Αναλογιδης, Α. 2000, Έδαφος, θρεπτικά στοιχεία και φυτική παραγωγή).

38 Μάιξρ Αυτοφυή φυτά ενός τόπου Αυτοφυή ή ιθαγενή φυτά είναι αυτά που φύονται χωρίς την παρέμβαση του ανθρώπου σε λόφους, πλαγιές, κάμπους και ακρογιαλιές. Πιο συγκεκριμένα, σε μια γυμνή επιφάνεια, που πρόεκυψε μετά από πυρκαγιά, πολύχρονη βόσκηση, πρόσχωση, υπερβόσκηση, καταιγίδα κ.α. αρχικά, εγκαθίστανται ελαφρόσπορα, φωτοφυτα, ανθεκτικά σε ακραίες κλιματικές και εδαφικές συνθήκες. Σα είδη αυτά με το χρόνο δημιουργούν κλειστές συστάδες κ στην επιφάνεια επικρατεί πλέον ένα δασικό κλίμα, με όλες τις ευεργετικές για το έδαφος και τη βιοκοινότητα του οικοσυστήματος αυτού επιδράσεις. ε κάθε τόπο ανάλογα με τις γεωγραφικές ιδιαιτερότητες, το τοπογραφικό ανάγλυφο και το μικροκλίμα του δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη ενός συνόλου φυτικών ειδών. Όσο πιο πολύπλοκο είναι το τοπίο τόσο μεγαλύτερη βιοποικιλότητα θα έχει. την Ελλάδα λόγω της εναλλαγής του τοπίου και ακόμα λόγω των κλιματικών και γεωγραφικών ιδιαιτεροτήτων υπάρχει μεγάλη βιοποικιλότητα, ένας πραγματικός πλούτος φυτικών ειδών. Μερικά χαρακτηριστικά των αυτοφυών ειδών είναι ανάπτυξη τους σε πτωχά εδάφη» και η αντοχή στην ξηρασία και τις ασθένειες. Σέτοια είδη είναι ιτιά, σημύδα, πεύκο, τρέμουσα λεύκα κ.α. (τεργιου Γ. Βεργου 2004) Πλεονεκτήματα των αυτοφυών ειδών Σα φυτά αυτά συνιστούν ένα κεφάλαιο για τον κάθε τόπο από πολλές απόψεις: χρηστικές, οικολογικές, αισθητικές, ιστορικές και κοινωνικές. Ενώ σε γενικές γραμμές η χρηστική και η οικολογική σημασία των ιθαγενών φυτών έχει αναγνωριστεί (τουλάχιστον θεωρητικά), η αισθητική τους πλευρά δεν θεωρείται σημαντική. Κι όμως τα «άγρια φυτά» μεμονωμένα ή ακόμα καλύτερα σε φυτοκοινωνίες (ομάδες φυτών που συνυπάρχουν στη φύση) μπορούν να αποδειχτούν, αν χρησιμοποιηθούν σωστά, στοιχεία εξαιρετικής ομορφιάς μέσα στο τοπίο. Τπάρχει επίσης μία ακόμα πλευρά που χρόνο με το χρόνο καθώς απομακρύνεται ο άνθρωπος από τη φύση γίνεται ολοένα και πιο σημαντική : τα αυτοφυή φυτά αποτελούν δυναμικό στοιχείο της παράδοσης, είναι ζωντανά ιστορικά μνημεία και συνδέουν τους ανθρώπους με τον τόπο τους και τις γενιές που προηγήθηκαν. Σελικά, τα ιθαγενή φυτά είναι αυτά που δίνουν κατά κύριο λόγο τον ιδιαίτερο χαρακτήρα στο ελληνικό τοπίο που τόσο έχει εξυμνηθεί και θαυμαστεί. Εξάλλου, η Ελλάδα διακρίνεται για την πολύ πλούσια χλωρίδα της. Από τα 6000 και πλέον είδη αυτής χλωρίδας πάρα πολλά είναι ενδημικά, γεγονός το οποίο οφείλεται στη θέση της και στις ιδιαίτερες κλιματικές συνθήκες, γεωλογικές και τοπογραφικές συνθήκες που επικρατούν σε αυτήν (παντιδάκης 2008). Σο αστικό τοπίο όμως με την εξάπλωση των πόλεων, την διάνοιξη δρόμων και το χτίσιμο τουριστικών εγκαταστάσεων και εξοχικών κατοικιών σε λόφους και παραλίες έχει αλλοιωθεί και πολλές φορές αλόγιστα καταστραφεί. Αυτό είναι ένα κρίσιμο σημείο και μια πρόκληση για τους αρχιτέκτονες τοπίου και τους κηποτέχνες, οι οποίοι πρέπει να αναγνωρίζουν με ευαισθησία το genius loci, δηλαδή το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, κάθε τοπίου και να το αναδεικνύουν αντί να το καταστρέφουν, οι επεμβάσεις τους να είναι ήπιες σε σχέση με το φυσικό περιβάλλον και να χρησιμοποιούν αυτοφυή φυτά όπου είναι δυνατόν. Σο πρόβλημα είναι ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει αρκετή γνώση γύρω από τη χρησιμοποίηση των ιθαγενών φυτών στην αρχιτεκτονική τοπίου και επιπλέον ελάχιστα φυτώρια έχουν τέτοιο υλικό. Σα αυτοφυή φυτά της ελληνικής χλωρίδας είναι άριστα προσαρμοσμένα στο μεσογειακό κλίμα της Ελλάδας με μηχανισμούς επιβίωσης στα φτωχά σε θρεπτικά συστατικά εδάφη και στο θερμό και ξηρό καλοκαίρι. Εικγμα 14. Σα διάυξπα ιθαγεμή υτσά είμαι σα αγαοημέμα υτσά σηρ υδςεψρ αυξδ εοιβιεμξτμ φψπίρ ιδιαίσεπερ αοαισήςειρ ςε κάθε οεπιβάλλξμ. Άγπια βλάςσηςη ςσξμρ Μδλξτρ ςσξ Φπψμξμαςσήπι σηρ Κπήσηρ (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή). Πίνακας 1. Πλεονεκτήματα αυτοφυών φυτών Οικονομικά Πλεονεκτήματα Οικονομία στο νερό Οικονομία στην χρήση λιπασμάτων Οικονομία στην χρήση φυτοφαρμάκων Μείωση του κόστους συντήρησης Οικολογικά Πλεονεκτήματα Λογική χρήση των περιορισμένων υδάτινων πόρων. Αποφυγή χρήσης φυτοφαρμάκων επικίνδυνων για την υγεία και το περιβάλλον. Αποφυγή χρήσης λιπασμάτων που περνούν στον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα.

39 4.5 Υυτεμένο Δώμα Σα τελευταία χρόνια αρχίζει να εξαπλώνεται στην χώρα μας η ιδέα του «πρασίνου» και ο τρόπος με τον οποίο επεμβαίνει στην καθημερινότητα μας. Άλλωστε το πράσινο, ως ανοιχτό σύστημα, όταν και όπου εγκατασταθεί φιλτράρει και εμπλουτίζει διαρκώς και χωρίς διακοπές το φυσικό περιβάλλον του ανθρώπου και κατ επέκταση μιας πόλης. Σα πράσινα δώματα είναι μία δυνατότητα δημιουργίας υπαίθριων χώρων πρασίνου πάνω στις οικοδομές για ιδιωτική ή για δημόσια χρήση με όλα τα θετικά σε οικολογικό, ενεργειακό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Ως Υυτεμένο Δώμα ορίζεται το σύνολο η τμήμα της επιφάνειας δώματος ή εξώστη, όπου πραγματοποιούνται παρεμβάσεις σύμφωνα με τις αρχές της επιστήμης και της τεχνικής για την εγκατάσταση βλάστησης, με σκοπό την αναβάθμιση του περιβάλλοντος (αύξηση ποσοστών πρασίνου στον αστικό ιστό, μείωση του φαινομένου της «θερμικής νησίδας», μείωση της ηχορρύπανσης, διαχείριση των ομβρίων υδάτων), την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων και την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας ( Οι οροφόκηποι αναφέρονται σαν φυτεμένο δωμά, «πράσινη στέγη», ταρατσόκηπος, οικοστέγη, φυτεμένο δώμα ή οικολογική στέγη. Η αγγλική του ορολογία είναι green roof. Σα πράσινα δώματα αποσκοπούν στη βελτίωση του δομημένου περιβάλλοντος με την επαναφορά του πράσινου με άμεσο ή έμμεσο τρόπο και στη δημιουργία προϋποθέσεων για την ανάπτυξη εστιών πρασίνου στις νέες επιφάνειες που προέκυψαν ή που θα προκύπτουν από τη δόμηση. Σα ευεργετικά αποτελέσματα τόσο για κάθε κτίριο ξεχωριστά όσο και για όλη τη πόλη επιτυγχάνονται χάρη στην ασπίδα προστασίας που μπορούν να προσφέρουν τα φυτά στις οροφές Πλεονεκτήματα Οι οροφόκηποι ως μια επέκταση της υπάρχουσας στέγης που επιτρέπει τη φύτευση δέντρων και θάμνων, είναι μία αποτελεσματική στρατηγική επίλυσης διαφόρων περιβαλλοντικών προβλημάτων που απασχολούν τα αστικά κέντρα, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης και του μετριασμού των ροών ύδατος και της ρύπανσης. Αν και οι δαπάνες ανάπτυξης συστημάτων πράσινων στεγών είναι ψηλότερες από αυτές της ανάπτυξης με παραδοσιακές μεθόδους και υλικά, η θετική περιβαλλοντική, δομική και κοινωνική επίδραση υπερβαίνει αυτής των συμβατικών πρακτικών. Οι χώροι πρασίνου και η επαφή με την άγρια φύση ωφελούν επίσης την υγεία, με την μείωση του στρες και την προαγωγή της άσκησης. Αναλυτικότερα: Εικγμα 15. Η οιξ μεγάλη σαπάσςα οξτ έφει μεσασπαοεί ςε οπάςιμξ δεμα ςσημ Ελλάδα με εκσασική υδσετςη, είμαι ςσξ κσίπιξ σηρ Σπάοεζαρ σηρ Ελλάδαρ οξτ βπίςκεσαι αμασξλικά σηρ Θεςςαλξμίκηρ. Ππγκεισαι για έκσαςη οεπίοξτ σεσπαγψμικεμ μέσπψμ οξτ καλδυθηκε με 80 υτσικά είδη σηρ ελλημικήρ φλψπίδαρ, φαμηλεμ για λγγξτρ εοισήπηςηρ σξτ φεπξτ και με μικπέρ τδασικέρ αοαισήςειρ (οηγή: Ρύθμιση της θερμοκρασίας Η φυτεμένη η στέγη εμποδίζει την ηλιακή ακτινοβολία να εισχωρήσει στο κτίριο, με αποτέλεσμα η θερμοκρασία να είναι αισθητά μικρότερη. τις ταράτσες από μπετόν αναπτύσσονται οι υψηλότερες θερμοκρασίες με αποτέλεσμα την υπερθέρμανση όλου του κτιρίου. Οι οροφές χωρίς πράσινο ακτινοβολούν προς το περιβάλλον με αποτέλεσμα το βράδυ η θερμοκρασία να πέφτει. Αυτό όμως δε συμβαίνει όταν η οροφή έχει φυτά. Σότε η θερμοκρασία δε μπορεί να πέσει κάτω από τους 0 C. Μέσω της εξάτμισης του νερού και της φωτοσύνθεσης τα φυτά αφαιρούν θερμότητα από το περιβάλλον. Ενώ τα φυτά κατά τις θερμές καλοκαιρινές ημέρες απορροφούν θερμότητα, δηλαδή ψύχουν, κατά τις νύχτες του χειμώνα αποδίδουν θερμότητα. Η θερμοκρασία στην οροφή ενός κτιρίου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού μπορεί να φτάσει και τους 70 C ενώ αν διαθέτει οροφόκηπο δε θα ξεπερνά τους 30 C. Ο τελευταίος μάλιστα όροφος πολυκατοικίας που διαθέτει οροφόκηπο έχει τουλάχιστον 4 C χαμηλότερη θερμοκρασία από ένα αντίστοιχο που η ταράτσα είναι μόνο μπετόν. υγκεκριμένα μια ημέρα του επτέμβρη το μεσημέρι με εξωτερική θερμοκρασία 30 C, η θερμοκρασία της στέγης κάτω από το υπόστρωμα του χώματος δεν ξεπέρασε τους 17 C συμβάλλοντας ταυτόχρονα στο δροσισμό των στεγών και στη δημιουργία ευχάριστου κλίματος στο εσωτερικό των κτιρίων (Mentens J, 2005, Greenroofs as a tool for solving the rainwater runoff problem in the urbanizes 21st century).

40 Μάιξρ Έρευνα που έγινε από το National Research Council (NRC) του Καναδά, έδειξε ότι την άνοιξη και το χειμώνα του 2001, σε ένα συγκεκριμένο φυτεμένο δώμα, η συνολική θερμική ενέργεια που εισχώρησε στο κτίριο από το δώμα, ήταν κατά 85% μειωμένη και η θερμική ενέργεια που διέφυγε από το κτίριο το βράδυ ήταν περίπου 70% λιγότερη. Η ίδια έρευνα έδειξε ότι σε μία μέρα καύσωνα το καλοκαίρι του 2001, όταν η θερμοκρασία έφτασε στους 35 C, η επιφάνεια του δώματος χωρίς πράσινο, έφτασε του ς 70 C ενώ στην επιφάνεια του φυτεμένου δώματος η θερμοκρασία κυμάνθηκε από C. Αυτό συνέβη επειδή τα φυτά έριχναν τη σκιά τους και παρείχαν θερμομόνωση στο κτίριο. Σο καθημερινό εύρος διακύμανσης της θερμοκρασίας, μειώθηκε από 46 C στο μη φυτεμένο δώμα, σε 6 C. Αυτό έχει συνέπειες για τη ζωή του κτιρίου καθώς μειώνει σημαντικά τις καταπονήσεις από τις θερμικές συστολές και διαστολές. Μεγιστοποίηση της χρησιμότητας και της αξίας του κτιρίου Μειώνουν το κόστος κατασκευής αγωγών όμβριων λόγω ελαχιστοποίησης των διαστάσεων των αγωγών. Επίσης, δεν απαιτείται αγορά γης για τη δημιουργία πρασίνου σε δώματα (αύξηση της αξίας της ιδιοκτησίας). Σα φυτά προστατεύουν το θερμομονωτικό στρώμα από τις υπεριώδεις ακτίνες επομένως μειώνουν τα έξοδα συντήρησης και παρατείνουν τη διάρκεια ζωής της μόνωσης διπλασιάζοντας τη διάρκεια ζωής της από 20 σε 40 χρόνια (Dunnet, M., Kingsbury, N., 2004, Planting Green Roofs and Living Walls). Υιλτράρισμα ατμοσφαιρικών ρύπων Ένα φυτεμένο δώμα λειτουργεί σαν ένα πνεύμονας για το περιβάλλον καθώς το οξυγόνο που παράγουν τα φυτά όχι μόνο βελτιώνει τον αέρα αλλά προστατεύει και τους γύρω τοίχους του κτιρίου εμποδίζοντας τους ρύπους να μπουν στο εσωτερικό του. Λόγω της χαμηλής θερμοκρασίας του αέρα στην περιοχή των φυτών μειώνεται η κατακόρυφη κίνηση με αποτέλεσμα να μειώνεται η δυνατότητα ανύψωσης των σωματιδίων που μπορεί ο αέρας να παρασύρει. Λόγω της αυξημένης υγρασίας στην περιοχή των φυτών τα μόρια της σκόνης και τα υπόλοιπα σωματίδια βαραίνουν, πέφτουν στο έδαφος και δεν μπορούν να αναμιχθούν με την ατμόσφαιρα. Με το φίλτρο που δημιουργεί το φύλλωμα, τα σωματίδια κατακάθονται σε αυτό και παρασύρονται στη συνέχεια με τη βροχή στο έδαφος. ύμφωνα με τον Peck (2003) 10 τμ φυτεμένου δώματος μπορούν να απορροφήσουν 2 κιλά ρύπων κάθε χρόνο και η συγκέντρωση σε σωματίδια ενός δρόμου φυτεμένου με δένδρα ανέρχεται σε σωματίδια, ενώ σε περιοχές χωρίς βλάστηση η συγκέντρωση αυτή είναι τετραπλάσια. υμβάλλουν σε μεγάλο βαθμό στη μείωση της ηχορύπανσης Σα φυτά ελαττώνουν τον ήχο με απορρόφηση, ανάκλαση, διάχυση. Η μείωση υπολογίζεται σε 5-6 db ανά 100 m και είναι ανάλογη με το ύψος και την πυκνότητα της βλάστησης. ε μετρήσεις σε φυτεμένα δώματα που έκανε ο Kienle το 1979 στην Karlusruhe κατέληξε ότι ο θόρυβος από την κυκλοφορία στην πρόσοψη που βρίσκεται ακριβώς πάνω από αυτά, ελαττώθηκε κατά 2-3 db λόγω απορρόφησης (Peck S., Kuhn M., 2003,Design Guidelines for Garden Roofs). Εικγμα 16. Σα υτσεμέμα δεμασα ςτμβάλξτμ ςση λεισξτπγική και αιςθησική αμαβάθμιςη σψμ κσιπίψμ μεσασπέοξμσαρ αμεκμεσάλλετσξτρ φεπξτρ ςε λεισξτπγικξδρ φεπξτρ αμάοατςηρ και αμαχτφήρ. Μείωση της απορροής των νερών της βροχής στα αποχετευτικά συστήματα Η βλάστηση έχει την ικανότητα να αποθηκεύει και να αποδίδει νερό, να το φιλτράρει και να συμβάλει με αυτόν τον τρόπο στο μικροκλίμα του κτιρίου. Σα φυτεμένα δώματα συγκρατούν το 73% του νερού της βροχής αποθηκεύοντάς το στο χώμα και στην αποστραγγιστική στρώση προσφέροντας τροφή για τα φυτά και όλες τις θετικές επιδράσεις της βραδείας εξάτμισης στον κύκλο του νερού, στο κλίμα της πόλης (μόνο το 25% καταλήγει στην αποχέτευση). To 75% της βροχόπτωσης μπορεί να κατακρατηθεί σε εκτεταμένα φυτοκαλυμένα δώματα για σύντομο χρονικό διάστημα και το 15-20% από αυτό, για περίπου 2 μήνες. Ένα στρώμα 25 mm βρύων και ειδών του γένους Sedum, πάνω από επίπεδο χαλικιού, πάχους 50 mm, διατηρεί περίπου το 58% της βροχόπτωσης, ενώ ένα επίπεδο 100 mm γρασιδιού, περίπου 71% mm, αντίστοιχα. H ελάττωση της απορροής των όμβριων υδάτων και η συμβολή των φυτεμένων δωμάτων στην υδάτινη διαχείριση των πόλεων, θεωρείται από αρκετές χώρες το σημαντικότερο πλεονέκτημα.

41 Πυροπροστασία Σα πράσινα δώματα προστατεύουν τα κτίρια από τη φωτιά. Έρευνα που διεξήχθη στο Βερολίνο για την αντίσταση ενός πράσινου δώματος στη φωτιά βρέθηκε ότι τα φυτεμένα δώματα εμποδίζουν τη φωτιά περισσότερο από δώματα με χαλίκι, στην εξάπλωσή της. Αυτό συμβαίνει από τη συγκράτηση νερού μέσα στα παχύφυτα που χρησιμοποιούνται για τη φύτευση. Μάλιστα στο «καταφύγιο ταινιών» στο UFA Studios στο Babelsberg της Γερμανίας που χρησιμοποιήθηκαν στη δεκαετία του 30 για την αποθήκευση σημαντικών έργων (όπως ταινίες της Μάρλεν Ντίντριχ), για πυρασφάλεια χρησιμοποίησαν εκτός από χοντρούς τοίχους για το διαχωρισμό των δωματίων, φυτεμένο δώμα για σίγουρη πυρασφάλεια. Δημιουργία νέων ενδιαιτημάτων ιδιαίτερα σε προβληματικές περιοχές Δημιουργούν οικοσυστήματα μέσα στις αστικές περιοχές και αποτελούν φυσικό περιβάλλον για φυτά και ζώα στο διακοπτόμενο δίκτυο των ενδιαιτημάτων. Δημιουργία πρόσθετων ενδιαιτημάτων για σπάνια και προστατευόμενα είδη. την Ευρώπη υπάρχουν 2τύποι φυσικών περιβαλλόντων σε δώματα τα οποία καθορίσθηκαν και εφαρμόσθηκαν σαν μέρος ενός ευρύτερου συστήματος διαδρομών: Σα «βήματα» οποία συνδέουν απομονωμένες νησίδες κατοικίας άγριας πανίδας και χλωρίδας μεταξύ τους (πουλιά, έντομα, σπόρους) και το «νησί» το οποίο παραμένει απομονωμένο από τα υπόλοιπα φυσικά περιβάλλοντα και αναφέρεται σε επιλεγμένα σπάνια είδη των οποίων οι σπόροι δεν μπορούν να εξαπλωθούν με τον αέρα ή σε μικρές αποστάσεις. Σα εκτατικά δώματα κυρίως εξαιτίας της έλλειψης ανθρώπινης παρουσίας μπορούν να αποτελέσουν οικοσυστήματα ευαίσθητων και σπάνιων φυτών (Peck, 2003). Εξοικονόμηση ενέργειας Μια φυτεμένη στέγη αποτελεί και ένα φυσικό μέσο θερμομόνωσης και μεταφράζεται σε εξοικονόμηση ενέργειας μέχρι και 25% κατά τη διάρκεια του έτους. Η εξοικονόμηση σε ενέργεια κλιματιστικού ενός κτιρίου κατά τους καλοκαιρινούς μήνες μπορεί να φτάσει έως και 50% και συγκεκριμένα στον τελευταίο όροφο αγγίζει το 30%. ωστή διαχείριση του νερού Πάνω από το 75% των νερών της βροχής μιας πόλης καταλήγει στα φρεάτια αποχέτευσης. τις ισχυρές καταιγίδες, η συσσώρευση αυτών των όμβριων υδάτων δημιουργεί κορεσμό στο αποχετευτικό σύστημα με αποτέλεσμα να δημιουργούνται πλημμύρες, με πολύ μεγάλο κόστος για τους δήμους. Παράλληλα η μόλυνση της ατμόσφαιρας και των βαρέων σωματιδίων που παρασύρονται από το νερό της βροχής μεταφέρεται στη θάλασσα και περνάει στο πόσιμο νερό. Ένα φυτεμένο δώμα κατακρατά και φιλτράρει το 75% της ποσότητας των νερών της βροχής, παρέχοντας αντιπλημμυρική προστασία στη πόλη και προστατεύοντας το νερό από τη μόλυνση. Εικγμα 17. Η ογλη σξτ Portland σξτ Όπεγκξμ, «η ογλη σψμ σαπασςγκηοψμ», έφει ςσγφξ σημ κασαςκετή σαπασςγκηοψμ ςσα ξικήμασα εμσγρ σψμ ξπίψμ σηρ ογληρ. Αμαγμψπίζξμσαρ σα ξυέλη σψμ οπάςιμψμ σαπασςεμ ξι κάσξικξι σξτ Portland εοιθτμξδμ σα ξικήμασα σξτρ μα δεθξδμ με σξ υτςικγ οεπιβάλλξμ. (οηγή: Αύξηση της ποιότητας ζωής των κατοίκων Σα αρωματικά φυτά αλλά και τα άγρια βότανα που μπορούν να φυτευτούν στη στέγη όπως για παράδειγμα το θυμάρι, η λεβάντα, το γαρύφαλλο και άλλα παράγουν ευχάριστες αρωματικές οσμές, ήχους και εικόνες. Αντίθετα οι στέγες που είναι από μπετό εκπέμπουν κατά τη διάρκεια της ηλιακής ακτινοβολίας αναθυμιάσεις που δεν έχουν μόνο δυσάρεστη οσμή αλλά είναι και επιβλαβής για την υγεία (Minke G., 2009, Υύτευση στεγών).επίσης, τα φυτεμένα δώματα βελτιώνουν τη θέα των γειτονικών κτιρίων (πράσινη όαση) και προσφέρουν ενασχόληση των κατοίκων με κηπουρική (θεραπευτική αξία). Είναι τόσα πολλά λοιπόν, τα οφέλη τα οποία προκύπτουν από τη φύτευση στη στέγη του κτιρίου, που στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν προγράμματα χρηματοδότησης των κτιρίων με σκοπό την περιβαλλοντική προστασία και την μείωση της ενέργειας. υγκεκριμένα, στην Κύπρο υπάρχει επιδότηση 30% στην κατοικία που θα εφαρμόσει οποιοδήποτε

42 Μάιξρ μέτρο εξοικονόμησης ενέργειας μεταξύ αυτών και της φύτευσης οροφών. την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια έχει ανοίξει ο δρόμος για τη δημιουργία ταρατσών, αρχικά στα δημόσια κτίρια (κτίριο ΗΑΠ, υπουργείο οικονομικών και άλλα δημόσια κτίρια) και αργότερα σε στέγες-ταράτσες σπιτιών και σε πολυκατοικίες. Σο κράτος μελετά ορισμένα οικονομικά κίνητρα που θα μπορούσαν να δοθούν, ώστε να επεκταθεί αυτή η δραστηριότητα και να βοηθηθούν όσοι θέλουν να φτιάξουν πράσινες στέγες Μειονεκτήματα Εκτός από τα πολλά πλεονεκτήματα που παρέχουν τα φυτεμένα δώματα, υπάρχουν και πολλοί περιορισμοί, που πρέπει να λαμβάνονται κατά την κατασκευή τους. Οι περιορισμοί αυτοί είναι: Οικονομικοί. Η ενδυνάμωση της συνολικής κατασκευής του κτιρίου είναι μία πρωταρχική απαίτηση για την εγκατάσταση ενός φυτεμένου δώματος. Μία τέτοια ενδυνάμωση απαιτεί έξοδα μελέτης και εφαρμογής, καθώς επίσης και πρόσθετα έξοδα για τα υλικά κατασκευής της βάσης του κήπου και των μέσων που θα χρειαστούν για τη μεταφορά όλων των υλικών στα μεγάλα αυτά ύψη. Ένα σημαντικό έξοδο αποτελεί και η δυνατότητα πρόσβασης στο φυτεμένο δώμα, που θα απαιτήσει κατασκευή κλιμακοστάσιου και ακόμα μία στάση για τον ήδη υπάρχον ανελκυστήρα, καθώς και η δυνατότητα πρόσβασης ατόμων με ειδικές ανάγκες ( υντήρησης. Η συντήρηση ενός φυτεμένου δώματος είναι πιο δαπανηρή, αν και τις περισσότερες φορές εξαρτάται από τον σχεδιασμό. ίγουρο είναι πάντως πως ένα φυτεμένο δώμα, απαιτεί περισσότερη συντήρηση από ένα συμβατικό. Tο πραγματικό κόστος ενός εκτατικού φυτεμένου δώματος ανέρχεται στα / m². Σο κόστος αυτό περιλαμβάνει τα πάντα, από την μόνωση έως το φυτικό υλικό (Scholz- Barth, 2001, Green Roofs:Stormwater Management from the top Down). Η ανάλυση ανταποδοτικότητας κόστους για τον κύκλο ζωής ενός εκτατικού ταρατσόκηπου, σε σύγκριση με μία συμβατική στέγη, έδειξε ότι η τωρινή αξία της πράσινης στέγης κυμαίνεται από 10 έως 14% πιο ακριβά, σε σύγκριση με την συμβατική στέγη. Κυρίως στα φυτεμένα δώματα προκαλούνται συχνά ζημίες λόγω θερμικών, φυσικών και μηχανικών καταπονήσεων. την περίπτωση καταστροφής της μονωτικής στρώσης ενός συμβατικού δώματος τα πράγματα είναι απλά. Εύκολα μπορεί να εντοπίσει κανείς το σημείο του προβλήματος και να αντικαταστήσει το χαλασμένο σημείο. Σα πράγματα είναι πιο πολύπλοκα να καταστραφεί η μονωτική στρώση ενός φυτεμένου δώματος. ε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να απομακρυνθούν τα φυτά και το μέσο ανάπτυξης για να διορθωθεί η ζημιά και στη συνέχεια να αντικατασταθούν με νέα. Εκτός όμως από τις περιπτώσεις προβλημάτων η συντήρηση στα φυτεμένα δώματα είναι συνεχής και εξαρτάται από την πολυπλοκότητα του σχεδιασμού. Ασφάλειας. Κατά την κατασκευή ενός πράσινου δώματος θα πρέπει να ληφθούν πολύ σοβαρά υπόψη οι προδιαγραφές ασφάλειας. Πολύ σημαντική λοιπόν για τους προσβάσιμους αυτούς ταρατσόκηπους είναι η πλήρης περιμετρική προστασία για αποφυγή ατυχημάτων τόσο των ενηλίκων όσο και των ενηλίκων όσο και των ανηλίκων χρηστών. Οι τρύπες που μπορεί να δημιουργηθούν στη στεγάνωση αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα. Κατά τη διάρκεια του πρώτου κύματος κατασκευής τους το 1970, υπήρχαν πολλά τέτοια προβλήματα λόγω τον ακατάλληλων υλικών που χρησιμοποιήθηκαν (Scholz- Barth, 2001) Παράγοντες επιλογής του είδους του φυτεμένου δώματος Οι παράγοντες που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό και την εγκατάσταση φυτεμένου δώματος είναι η εξής:

43 Ο σχεδιασμός της πόλης και η αισθητική. Σα φυτεμένα δώματα αποτελούν ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα στον περιβαλλοντικό ιστό, με συγκεκριμένες μικροκλιματικές και οικολογικές συνθήκες. Οι αλληλεπιδράσεις, όμως, του περιβάλλοντος αυτού με το ευρύτερο φυτικό και δομικό περιβάλλον της πόλης είναι άμεσες και συντελούν στην εμφάνιση όλων των δυνατών θετικών επιπτώσεών του σε αυτό. Σα σποραδικά και μεμονωμένα παραδείγματα φύτευσης δωμάτων βελτιώνουν, με, τις μικροκλιματικές και αισθητικές συνθήκες του υποκείμενου και των γειτονικών κτιρίων, δεν μπορούν, όμως, να προσφέρουν ουσιαστικά στο συνολικό δομικό σύστημα και αν αξιοποιήσουν όλο το εύρος των δυνατοτήτων τους. Κάτι τέτοιο θα ήταν εφικτό μόνο με οργανωμένη μελέτη και συνολική εγκατάσταση κήπων σε δώματα, αντιμετωπίζοντας τους ως διαδρόμους συνένωσης της συνολικής αστικής φύτευσης (Σσαλικίδης 2008). Η κτιριακή δομή. Ο υπολογισμός του φορτίου που μπορεί να αντέξει η οροφή ενός κτιρίου αποτελεί απαραίτητη ενέργεια για την εγκατάσταση και την διατήρηση της φύτευσης σε αυτό. Τπολογίζοντας, εν συνεχεία, το συνολικό σταθερό και μεταβλητό φορτίο που θα προστεθεί κατά την εγκατάσταση, πραγματοποιούνται οι αντίστοιχες επιλογές των κατασκευαστικών και φυτικών υλικών που θα χρησιμοποιηθούν. την περίπτωση που το μέγιστο απαιτούμενο φορτίο περιορίζει στο έπακρο τις σχεδιαστικές επιλογές, το μέγεθός του μπορεί να αυξηθεί, τόσο με σχεδιαστικές, όσο και με δομικές λύσεις. τις λύσεις αυτές περιλαμβάνονται η τοποθέτηση των υλικών με μεγαλύτερο βάρος πάνω από κολώνες στήριξης και η ενίσχυση της δομικής κατασκευής με κολώνες στηρίγματα και ορθοστάτες. ε νεοαναγειρόμενα κτίρια η εγκατάσταση φύτευσης στο δώμα πρέπει να λαμβάνει υπόψη από τους πολιτικούς μηχανικούς, κατά την κατασκευή τους. Η κλίση του δώματος. ε περίπτωση εκτεταμένης φύτευσης σε οροφές των οποίων η κλίση είναι μικρότερη του 2%, η εγκατάσταση ενός αποστραγγιστικού στρώματος κρίνεται απαραίτητη για την απομάκρυνση του πλεονάζοντος νερού. Οι εκτεταμένες και απλές εντατικές φυτεύσεις εγκαθίστανται και σε επίπεδα δώματα με κλίση τουλάχιστον 2%, ενώ οι εντατικές εγκαθίστανται ακόμα και σε επίπεδα δώματα εφόσον χρησιμοποιείται αποστραγγιστικό στρώμα. Όσο αυξάνεται η κλίση του δώματος τόσο αυξάνεται και το φορτίο υδατικής απορροής, καθώς και η ταχύτητά της. Τποδομή με υψηλή ικανότητα συγκράτησης νερού, ή είδος φυτικού υλικού που αντέχει σε συνθήκες ξηρασίας, επιλέγονται για οροφές με μεγαλύτερη κλίση από 5%. Σο Μικροκλίμα. Οι μικροκλιματικές συνθήκες της οροφής καθορίζουν την επιλογή του φυτικού υλικού που θα εγκατασταθεί, καθώς και την κατάλληλη θέση του, κυρίως αν επιλεγεί ο εντατικός τρόπος φύτευσης. Η μελέτη των γωνιών πρόσπτωσης της ηλιακής ακτινοβολίας, σε κάθε εποχή του έτους που δίνει πληροφορίες για τον αριθμό των ωρών του φυσικού φωτισμού ανά ημέρα, καθώς και της κατεύθυνσης και έντασης των ανέμων και κατ επέκταση του είδους εγκατάστασης. Σο Κόστος. τη Γερμανία η ανάπτυξη της αγοράς για τα φυτεμένα δώματα και η βελτίωση των τεχνικών κατασκευής και εγκατάστασης, έχουν οδηγήσει στη μείωση του κόστους. Ενδεικτικά το κόστος ενός τυπικού εκτεταμένου δώματος που περιλαμβάνει στρώμα εσωτερικής επένδυσης, μονωτικό, διηθητικό και αποστραγγιστικό στρώμα, υπόστρωμα ανάπτυξης και προ-σπαρμένο στρώμα, μη συμπεριλαμβανομένης της εργασίας εγκατάστασης κυμαίνεται γύρω στα /τμ. Σα υλικά εγκατάστασης στην περίπτωση εντατικού συστήματος φύτευσης με μεγαλύτερο βάθος φυτικού υποστρώματος για τη στήριξη ψηλών δένδρων και θάμνων κυμαίνεται στα 200 /τμ Αντίθετα στην Ελλάδα η αγορά δεν έχει τις αντίστοιχες βάσει και τα υλικά εισάγονται, το κόστος εγκατάστασης είναι σχετικά αυξημένο. Όσον αφορά την οικονομική επιβάρυνση, λόγω της ενίσχυσης της κτηριακής δομής, ώστε να δύναται να αντέξει το επιπλέον φορτίο του δώματος, κυμαίνεται, κατά κανόνα περίπου από 0,1 έως 2 % του συνολικού κόστους, ενώ φθάνει στο 5 % σε περίπτωση εντατικών κήπων με ποικιλία φυτικού υλικού. Κοινωνικοί παράγοντες. Σο είδος και η λειτουργία του κτιρίου πάνω στο ορίο θα εγκατασταθεί η βλάστηση συντελούν στην επιλογή του είδους. Η επιθυμία ή όχι της πρόσβασης στο δώμα οδηγεί στην επιλογή εντατικού ή εκτεταμένου είδους φύτευσης. την περίπτωση που επιθυμείται η πρόσβαση πρέπει να πραγματοποιηθεί όσο το δυνατόν ευκολότερα (από επισκέπτες, κατασκευαστές, συντηρητές). φήμα 1. Κεκλιμέμη ςσέγη εκσασικξδ σδοξτ (οηγή:

44 Μάιξρ τατικό φορτίο. Για μια τέτοια παρέμβαση στις ταράτσες είναι απαραίτητο να προηγηθεί ειδική μελέτη προκειμένου να μην υπάρξει πρόβλημα στατικότητας του κτιρίου αν και τα περισσότερα κτίρια είναι ικανά να αντέχουν φορτία που σχετίζονται με αυτή τη παρέμβαση. Ανάλογα λοιπόν με τη μορφή του κήπου, τη χρήση του, τα υλικά που θα χρησιμοποιηθούν για τη κατασκευή του το φορτίο του κήπου κυμαίνεται από 5% έως 65%. Όσον αφορά στους παράγοντες που αφορούν στις κλιματολογικές συνθήκες μιας περιοχής λαμβάνονται υπόψη τα εξής: το κλίμα της περιοχής το μικροκλίμα τη συχνότητα και η ένταση των ετησίων βροχοπτώσεων τη μέση ηλιοφάνεια την εμφάνιση περιόδων ξηρασίας την εμφάνιση περιόδων παγετού, με ή χωρίς την κάλυψη με χιόνι την κατεύθυνση και ένταση των επικρατούντων ανέμων Κατηγορίες Η πράσινη επέμβαση σε μια στέγη, ανάλογα με το βάθος και το εύρος της, έχει καθιερωθεί να διακρίνεται σε τέσσερις κατηγορίες: Εκτατικός Σύπος. Είναι η πιο απλή κατασκευή πράσινης στέγης και δεν εξυπηρετεί καμία άλλη χρήση εκτός από την αισθητική απόλαυση και τα οφέλη που αποφέρει (π.χ. οικολογικά, βελτίωση μικροκλίματος, βελτίωση βιοποικιλότητας). Σέτοιοι χώροι δημιουργούνται με χαμηλή φύτευση(10 έως 30 εκατοστά το μέγιστο) γιατί και το υπόστρωμα της κατασκευής το οποίο φέρει και τις θρεπτικές ουσίες δεν είναι πολύ βαθύ και είναι ορατοί μόνο από υψηλότερους ορόφους ή από χώρους στο ίδιο ύψος με την κατασκευή. Εγκαθίστανται σε ταράτσες κτιρίων με μικρή φέρουσα ικανότητα φορτίου και οι δαπάνες εγκατάστασης και συντήρησης τους είναι πολύ μικρότερες σε σχέση με τις υπόλοιπες κατασκευές. Σέλος, στην εκτατική επέμβαση δεν απαιτείται άδεια αυστηρών προδιαγραφών από τον μηχανικό του κτιρίου, τηρουμένων των προϋποθέσεων πάντα (καλή υγρομόνωση, ίση και ελαφρά κατανομή βάρους, σωστή στερέωση των κατασκευών). Σο κόστος μιας τέτοιας κατασκευής είναι 80 /τ.μ Εικγμα 18. Παπάδειγμα υτσεμέμξτ δεμασξρ εκσασικξδ σδοξτ (οηγή: Ημιεντατικός Σύπος. Είναι μία απλή κατασκευή πράσινης στέγης όπως ο εκτατικός, που στην περίπτωση αυτή αποτελεί χώρο επισκέψιμο από τους χρήστες. Δεν παρέχει πολλές ευκαιρίες αναψυχής εκτός της αισθητικής απόλαυσης και του περιπάτου. Από άποψη απαιτήσεων, αυτού του τύπου οι κατασκευές βρίσκονται μεταξύ του εκτατικού και του εντατικού τύπου. Η περισσότερη συντήρηση, οι περισσότερες δαπάνες και το μεγαλύτερο βάρος της κατασκευής είναι τα χαρακτηριστικά αυτού του τύπου κατασκευής. Ο Ημιεντατικός τύπος χρησιμοποιείται για την κατασκευή τοπίου με εναλλαγές καθ όλη την διάρκεια του έτους. Σο σύστημα αποτελείται από ένα ελαφρύ υπόστρωμα ύψους 10 έως 25cm και με μέγιστο φορτίο kg/τμ. Για την φυτική κάλυψη χρησιμοποιούνται εδαφοκαλυπτικά φυτά, θάμνοι και χλοοτάπητας. ε σχέση με τον Εκτατικό τύπο ο Ημιεντατικός έχει μεγαλύτερο υπόστρωμα και μεγαλύτερη συγκράτηση νερού. Σο κόστος μιας τέτοιας κατασκεής είναι 150 /τ.μ Εντατικός Σύπος. Αποτελεί μία κατασκευή που συναντούμε πολύ συχνά και χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο στις μέρες μας αφού οι δυνατότητες ανάπτυξης αναψυχής σε τέτοιους χώρους είναι πάρα πολλές. τον Εντατικό Σύπο κατασκευής δεν υπάρχει κανένας περιορισμός σε ό,τι αφορά τον σχεδιασμό και την διαμόρφωση. ε αυτήν το ύψος του χώματος συνδυάζει συγχρόνως περιοχές μικρής αλλά και μεγάλου ύψους (έως και 1 μέτρο). Αποτέλεσμα είναι να μπορούμε να φυτέψουμε και φυτά με δενδροειδή ανάπτυξη, έχοντας έτσι μεγαλύτερη ποικιλία μεγεθών και ειδών. Εδώ πλέον Εικγμα 19. Υτσεμέμξ δεμα ημιεμσασικξδ σδοξτ Ξεμξδξφειακήρ μξμάδαρ ςσξ Ρέθτμμξ (οηγή:

45 χρειάζεται η άδεια του μηχανικού για τα φορτία με τα οποία επιβαρύνεται το κτίριο. Πολλά κτίρια είναι αρκετά ενισχυμένα ώστε να δεχθούν τέτοιου είδους επεμβάσεις, τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών και των κανόνων στατικής. Αποτέλεσμα είναι εκτός της ανετότερης διαβίωσης μέσα στο κτίριο και η εξασφάλιση της μακροβιότητας της στέγης η οποία, απαλλαγμένη από μεγάλο μέρος καταπόνησης που προκαλούν οι ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας και η υπεριώδης ακτινοβολία, αποφεύγει τις φθορές του χρόνου αυτών των παραγόντων. Σο κόστος μιας τέτοιας κατασκευής είναι 500 /τ. μ ( Πίνακας 2. Σα κυριότερα χαρακτηριστικά των τριών τύπων οροφόκηπου ΕΝΣΑΣΙΚΟ ΗΜΙΕΝΣΑΣΙΚΟ ΕΚΣΑΣΙΚΟ Είδος βλάστησης άνθη, θάμνοι, χλοοτάπητας βότανα, άνθη, θάμνοι ποώδη, χλόη, άνθη υνήθης χρήση κήπος/πάρκα κήπος/οικολογικό τοπίο οικολογικό τοπίο Οικολογικό όφελος μέτριο υψηλό υψηλό Βάθος υποστρώματος εκ εκ εκ. Βάρος (βρεγμένο) kg/τ.μ kg/τμ kg/τ.μ. Κόστος τοποθέτησης υψηλό μέτριο χαμηλό Πότισμα συχνό τακτικό καθόλου Κόστος συντήρησης υψηλό υψηλό χαμηλό Απόσβεση αργή σχετικά αργή άμεση υνδυασμένη Μορφή. Πρόκειται για έναν συνδυασμό των ημιεντατικών κατασκευών που όμως περιέχουν και επιπλέον κατασκευές όπως π.χ. καθιστικούς χώρους. τις κατασκευές τα δέντρα που υπάρχουν στο χώρο συνήθως βρίσκονται μέσα σε φυτοδοχεία εξαιτίας του ότι το βάθος του εδάφους δεν είναι αρκετό για την ανάπτυξη ριζικού συστήματος για τα δέντρα. Σο κόστος μιας τέτοιας κατασκευής είναι 300 /τ.μ. Οι παραπάνω τύποι επιλέγονται ανάλογα με το σκοπό που εξυπηρετεί το κτίριο, των αριθμό των χρηστών που επισκέπτονται το χώρο, το κόστος κατασκευής, τη στατικότητα του κτιρίου, καθώς και τη χρήση που προορίζεται να έχει ο χώρος Διαστρωμάτωση υλικών Μία τυπική διαστρωμάτωση πράσινης στέγης, από κάτω προς τα κάνω, είναι η εξής: 1. Δομική υποστήριξη. Αποτελείται από όλες εκείνες τις στρώσεις που είναι απαραίτητες για τη λειτουργία του δώματος. Οι στρώσεις αυτές είναι οι ακόλουθες: Οροφοκονίαμα, το οποίο έχει πάχος περίπου 1,5 cm. Μπορεί να παραληφθεί αν η πλάκα αποτελείται από εμφανές σκυρόδεμα. ε άλλες κατασκευές το δομικό αυτό στοιχείο μπορεί να συμπληρώνεται από ψευδοροφές. Φέρουσα πλάκα της κατασκευής, το πάχος της οποίας προκύπτει από το στατικό υπολογισμό του κτιρίου. 2. Μεμβράνη υλικού κατασκευής σκεπής. Η διαχωριστική αυτή μεμβράνη τοποθετείται σε περίπτωση μη χημικής συμβατότητας των υλικών στεγάνωσης και του φυτεμένου δώματος. Αποτελείται από: Το φράγμα υδρατμών, το πάχος του οποίου κυμαίνεται από 0,5 έως 3 mm ανάλογα με το υλικό που θα χρησιμοποιηθεί. υνήθως αποτελείται από ασφαλτική επάλειψη, ασφαλτική μεμβράνη ή φύλλο πολυαιθυλενίου. Θερμομονωτική στρώση, το πάχος της οποίας προκύπτει από τη μελέτη θερμομόνωσης του κτιρίου.

46 Μάιξρ στρώση των κλίσεων απορροής των νερών το πάχος της οποίας πρέπει οπωσδήποτε να είναι το ελάχιστο 4 cm. Στεγανοποιητική στρώση η οποία αποτελείται από ασφαλτικές ή συνθετικές μεμβράνες και προστατεύει το δομικό τμήμα της κατασκευής από τη διείσδυση στο νερό της βροχής αλλά και της άρδευσης. 3. Προστατευτική μεμβράνη και προστατευτικό ρίζας. Προσφέρει συνεχή προστασία και εμποδίζει τη διέλευση των ριζών των φυτών προς τη μόνωση του δώματος. Σο πάχος και η μέθοδος εγκατάστασης της μεμβράνης εξαρτώνται από την κατασκευή και την κλίση της στέγης. 4. Μόνωση. Σο στοιχείο αποστράγγισης έχει κενούς χώρους (κυψέλες) στους οποίους αποθηκεύει νερό, ενώ ταυτόχρονα επιτρέπει την απορροή της πλεονάζουσας ποσότητας του νερού μέσω των καναλιών του προς τις υδρορροές του δώματος. Οι οπές που φέρει στην ανώτερου επιφάνεια των κυψελών επιτρέπουν τον αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών και βοηθούν στην εξάτμιση της υγρασίας. Έχει τη δυνατότητα να συγκρατεί νερό στις κυψέλες του ακόμα και σε επικλινείς στέγες. Είναι κατασκευασμένο πολυέστερικές συνθετικές και ανακυκλωμένες ίνες. Έχει πάχος από 3 ως 7χιλ, και συγκρατεί νερό από 3 λιτ/τμ ως 7 λιτ/τμ. Προσφέρει επιπλέον προστασία στην υποκείμενη αντιρριζική μεμβράνη, στα συστήματα στεγάνωσης από πλήγματα. 5. Αποστράγγιση- Αερισμός. Η στρώση αυτή εμποδίζει να διεισδύουν λεπτόκοκκα υλικά από το χώμα του κήπου στην αποστραγγιστική στρώση. Πρέπει να είναι κατασκευασμένη από υλικά υψηλής ανθεκτικότητας στις καιρικές συνθήκες και να επιτρέπουν να κινείται το νερό από τη στρώση φύτευσης προς τη στρώση αποστράγγισης και το αντίστροφο. Φρησιμοποιούνται κυρίως μεμβράνες από υαλώδεις ίνες, μεμβράνες από ίνες πολυπροπυλενίου ή γεωυφάσματα. Tο αποστραγγιστικό σύστημα πρέπει να λειτουργεί σαν ενιαία αποστράγγιση, αερισμό του υποστρώματος ανάπτυξης φυτών και προστασία για της υποκείμενες μεμβράνες. 6. Μέσο ανάπτυξης. Σο υπόστρωμα επιτρέπει τον αερισμό του ριζικού συστήματος των φυτών ακόμη και όταν είναι κορεσμένο με νερό. Σο πρέπει να έχει ισορροπημένη σύσταση και μικρό ειδικό βάρος όπως επίσης και κατάλληλες χημικές και φυσικές ιδιότητες για την ανάπτυξη των φυτών (ph, θρεπτικά στοιχεία, ποσοστό πορώδους, ικανότητα συγκράτησης υγρασίας) καθώς επίσης να είναι απαλλαγμένο από σπόρους ζιζανίων και ασθένειες. Σο ύψος του υποστρώματος επηρεάζει το ρυθμό ανάπτυξης των φυτών, καθώς και το φορτίο με το οποίο επιβαρύνεται το δώμα. Σα υλικά τα οποία χρησιμοποιούνται είναι τα χαλίκια που τα άκρα τους είναι στρογγυλευμένα δηλαδή οι κροκάλες, η διογκωμένη άργιλος, ο διογκωμένος περλίτης, η ελαφρόπετρα και η διογκωμένη πολυστερίνη σε κοκκώδη μορφή. Επιλέγεται χώμα το οποίο θα είναι εμπλουτισμένο με τα κατάλληλα ανόργανα θρεπτικά στοιχεία και συνήθως προτιμάται κοκκινόχωμα, φυλλόχωμα, χώμα εμπλουτισμένο με άργιλο, με οργανικές ύλες πλούσιας φυτικής προέλευσης ή τύρφη. 7. Βλάστηση. H επιλογή του φυτικού υλικού λαμβάνει υπ όψη τους κλιματολογικούς και οικολογικούς παράγοντες, το ριζικό σύστημα των φυτών (για την αποφυγή διάτρησης των στεγανώσεων), το αισθητικό αποτέλεσμα και τον τύπο του φυτεμένου δώματος, που ορίζει το πάχος και το είδος του φυτικού υποστρώματος. Βασικοί παράγοντες οι οποίοι λαμβάνονται υπόψη είναι η αντοχή των φυτικών ειδών στις υψηλές θερμοκρασίες και στην ένταση του ανέμου. Μεγάλη ποικιλία φυτικού υλικού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ανάλογα με τον τύπο του δώματος. Για παράδειγμα, σε φυτεμένο δώμα εκτατικού τύπου χρησιμοποιούνται φυτά που χρειάζονται ελάχιστη συντήρηση, που είναι ανθεκτικά στη ξηρασία και αναβλαστάνουν εύκολα. φήμα 2. Εοιγπαμμασική αοξσδοψςη σψμ τοξςσπψμάσψμ εμγρ υτσεμέμξτ δεμασξρ Εκτέλεση εργασιών Η διαμόρφωση ενός κήπου σε δώμα παρουσιάζει ειδικά κατασκευαστικά προβλήματα γι αυτό θα πρέπει να προηγηθεί προσεχτικός σχεδιασμός και καλή εφαρμογή. Απαραίτητη και βασική προϋπόθεση για την επιτυχία της κατασκευής είναι να κατανοηθεί πως ο κήπος δεν συνδέεται με το έδαφός αλλά με το κτίριο πάνω στο οποίο ασκεί επιδράσεις. Για να επιτραπεί η εγκατάσταση του κήπου στο κτίριο θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ακόλουθοι παράμετροι: - Η κατασκευή θα πρέπει να μπορεί να δεχτεί τα επιπλέον φορτία του κήπου

47 - Κατασκευαστική κάλυψη δώματος ικανή να δεχθεί την κατασκευή κήπου πάνω σε αυτή - διαχωρισμός της κατασκευαστικής επικάλυψης του δώματος από τη κατασκευή του κήπου - Πληρότητα στη κατασκευή του κήπου το οποίο θα αποτελείται από όλες τις απαραίτητες στρώσεις - Επιλογή των φυτών - Σρόποι άρδευσης και απορροής του νερού - Προστασία από τους άνεμους (Minke, 2009). Εάν οι παράμετροι εφαρμοστούν σωστά τότε θα συντελέσουν στην επιτυχία της κατασκευής αλλιώς σε διαφορετική περίπτωση μπορεί να οδηγήσουν σε μερική ή και πλήρη αποτυχία του φυτεμένου δώματος. Έτσι, θα πρέπει να γίνει σωστή διεργασία από τα πρώτα στρωματά και από το πρώτο υλικό που θα υπάρξει σαν βάση για την μετέπειτα αποτελεσματικότητα και εξέλιξη της. Περιληπτικά, ακολουθούνται τα εξής βήματα: 1. Καθαρίζεται επαρκώς η επιφάνεια του χώρου και καλύπτεται με αδιάβροχη μεμβράνη. 2. Σοποθετείται ειδικό μονωτικό στρώμα το οποίο κόβεται και διαμορφώνεται σε κάθε μέγεθος και σχήμα καλύπτοντας όλες τις επιφάνειες. 3. Προστίθεται μείγμα φυλλοχώματος το οποίο και απλώνεται σε όλη την επιφάνεια 4. πείρετε το μείγμα από ποικιλίες σπόρων ανθόφυτων ή χλοοτάπητα σε όλη την επιφάνεια. Επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν αρωματικά φυτά όπως η λεβάντα, το θυμάρι, η μαντζουράνα κλπ. Σα οποία φυτεύονται σε συστάδες δημιουργώντας ένα λιβάδι στην ταράτσα. 5. Αφού τακτοποιηθούν οι λεπτομέρειες (κόψιμο περιττού πλαστικού και καθάρισμα χώρου) ποτίζεται μέχρι να φυτρώσουν οι σπόροι. τον οροφόκηπο μπορεί να προσαρμοστεί και υπόγειο σύστημα αυτόματης άρδευσης. 6. Οι ανάγκες και απαιτήσεις των ανθρώπων που χρησιμοποιούν το δώμα πρέπει να λαμβάνονται ως σημαντικά κριτήρια για την επίτευξη του επιθυμητού στόχου. Εικγμα 20. ε έμαμ ξπξυγκηοξ ξι ςημειακέρ οαπεμβάςειρ οπξςδίδξτμ ιδιαίσεπα φαπακσηπιςσικά και λεισξτπγίερ ςσξ φεπξ. Οπξυγκηοξρ ςση New York. (οηγή: Είδη φυτικής βλάστησης Επειδή η φύτευση μιας στέγης δεν επιδιώκεται μόνο το αισθητικό αποτέλεσμα αλλά και άλλα στοιχεία όπως είναι η θερμομόνωση, η ηχοπροστασία, ο καθαρισμός της ατμόσφαιρας, η προστασία από την ηλιακή ακτινοβολία τότε θα πρέπει να επιδιώκεται η δημιουργία μιας πυκνής βλάστησης η οποία επιτυγχάνεται ευκολότερα και οικονομικότερα με αγριόχορτα ή με ανάμειξη αγριόχορτων και βοτάνων. Επίσης για την επιλογή των φυτών λαμβάνονται και κάποιες άλλες παράμετροι όπως είναι η αντοχή των φυτών στη παγωνιά, η αντοχή στη ξηρασία, οι απαιτήσεις τους όσο αναφορά την ποιότητα του εδάφους, το ύψος ανάπτυξης τους και η ανθοφορία τους. Η επιλογή των φυτών γίνεται λαμβάνοντας υπόψη τους παρακάτω παράγοντες: 1. Η κλίση της στέγης, όσο μεγαλύτερη είναι η κλίση τόσο μεγαλύτερη πρέπει να 2. είναι η ικανότητα συγκράτησης του νερού 3. Η δύναμη του υποστρώματος και η ικανότητα του να συγκρατεί το νερό 4. Ο σκιασμός 5. Σο ύψος των βροχοπτώσεων 6. Ο προσανατολισμός, οι νότιες στέγες ξηραίνονται γρηγορότερα 7. Η έκθεση στους ανέμους

48 Μάιξρ Οι πράσινες στέγες κατατάσσονται σε τρία διαφορετικά είδη (όπως αναλύσαμε στο κεφάλαιο 4.5.4) αναλόγως του είδους της βλάστησης που χρησιμοποιείται, του βάθους του απαραίτητου υποστρώματος και του βαθμού της φροντίδας που χρειάζονται για τη συντήρηση τους: Εκτατικός τύπος. Σο εδαφικό υπόστρωμα στον τύπο αυτό δεν ξεπερνά τα δεκαπέντε εκατοστά. Ο τύπος αυτός φυτεμένου δώματος, συγκεντρώνει τα περισσότερα πλεονεκτήματα σε σχέση με τους άλλους τύπους καθώς συνδυάζει όλα τα οικολογικά με τα οικονομικά οφέλη. Είναι το φυτεμένο δώμα που επιλέγουν παγκοσμίως οι περισσότερες επιχειρήσεις και οργανισμοί καθώς αποσβένει άμεσα εξοικονομώντας χρήματα για τον επενδυτή από την πρώτη ημέρα της τοποθέτησης του. Επίσης οι περιορισμένες έως μηδενικές ανάγκες αυτού του τύπου σε συντήρηση και σε άρδευση τον αναδεικνύουν ως τον πλέον αποδοτικό και από οικολογική άποψη. Η βλάστηση αποτελείται από βρύα, χλόη, βότανα, άνθη και ποώδη φυτά για εδαφοκάλυψη. Σα φυτά αυτά έρπουν πάνω στην επιφάνεια και δε μεγαλώνουν. Ημιεντατικός τύπος. Σο πάχος του εδαφικού υποστρώματος είναι από δεκαπέντε έως τριάντα εκατοστά. Η βλάστηση αποτελείται από φύτευση χόρτων, θάμνων και δασικών ειδών που καλύπτουν το έδαφος και μπορούν να φτάσουν και το μισό μέτρο. Απαιτούν λιγότερη φροντίδα σε πότισμα και θρεπτικές ύλες από την εντατική φύτευση. Εντατικός τύπος. Σο εδαφικό υπόστρωμα στο τύπο αυτό ξεπερνάει τα τριάντα εκατοστά και χρειάζεται κανονική συντήρηση με πότισμα και θρεπτικές ύλες. Δεν είναι δυνατή σε κεκλιμένες στέγες παρά μόνο σε επίπεδα δώματα. Είναι μια καλή επιλογή για υγρά και ήπια κλίματα που δεν χαρακτηρίζονται από ισχυρούς ανέμους. Μπορούν να φυτευτούν μεγάλα φυτά αρκεί να είναι τοποθετημένα και δεμένα καλά ώστε να μην απειλούνται από τον άνεμο. Παρακάτω ακολουθούν μερικά ενδεικτικά φυτά τα οποία είναι προτιμούνται λόγω προσαρμογής τους για την εγκατάστασή τους σε οροφόκηπους, στο έδαφος ή σε ζαρντινιέρες (η αρίθμηση αντιστοιχεί για τις εικόνες από τα αριστερά προς τα δεξιά): 1. Miscanthus sinensis (Μίςφαμθξρ) 2. Vervena bonariensis (Βεπβέμα) 3. Carex spp. (Κάπεν) 4. Andropogon gerardii (γπαςίδι) 5. Spartium junceum (οαπσό) 6. Cornus mas (Κπαμιά) 7. Taxus Baccata (Σάνξρ) 8. Syringa vulgaris (Παςφάλια) 9. Punica granatum ornamental (Ρξδιά καλλψοιςσική) 10. Rhamnus alaternus (Ράμμξρ)

49 11. Juniperus spp. (Γιξτμίοεπξρ) 12. Ligustrum japonicum (Λιγξύςσπξ) 13. Achillea "Taygetea" (Αφίλλεα) 14. Cistus spp. (Λαδαμιά) 15. Ebenus cretica (Απφξμσόντλξ) 16. Salvia triloba (Φαςκόμηλξ) 17. Euonymus japonicus (Ετώμτμξρ) 18. Buxus sempervirens (Πτνάπι) 19. Pittosporum tobira (Αγγελική) 20. Myrtus communis (Μτπσιά) 21. Berberis thunbergii (Βεπβεπίδα) 22. Rosmarinus officinalis (Δεμδπξλίβαμξ) 23. Lavandula angustifolia (Λεβάμσα) 24. Acanthus mollis (Άκαμθξρ) 25. Artemisia spp. (Απσεμιςία,) 26. Origanum majorana (Μαμσζξτπάμα) 27. Origanum vulgare (Ρίγαμη) 28. Coronilla minima (Γαλάμη) 29. Thymus vulgaris (Θτμάπι) 30. Ocimum basilicum (Βαςιλικξρ) 31. Jasminum nudiflorum (Γιαςεμί) 32. Laurus nobilis (Δαυμη) 33. Melissa officinalis (Μελιςςόφξπσξ) 34. Mentha spp. (Μεμσα) 35. Sedum spp. ( έδξ, έμσξτμ) (Snograss 2006, Green Roof Plants, A Resource and Planting Guide, Πατλής 2010, Σσαλικίδης 1994) (

50 Μάιξρ Κόστος διάρκεια ζωής Η διασφάλιση μεγάλης διάρκειας ζωής ενός φυτεμένου δώματος προϋποθέτει τον προσδιορισμό και την ανάλυση των παραγόντων που καθιστούν μια στέγη κατάλληλη για φύτευση. Οι παράγοντες που εξετάζονται είναι οι εξής: - Κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής - Κατασκευαστικά χαρακτηριστικά της στέγης/δώματος - Ιδιαίτερες απαιτήσεις του φυτικού υλικού - Ένταση καλλιεργητικών φροντίδων - Κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής Προϋπόθεση για την μεγάλη διάρκεια ζωής είναι η επιλογή φυτικού υλικού ανθεκτικού σε ασθένειες, σε ξηρασία, απαλλαγμένο από σπόρους ζιζανίων και κατάλληλο για το κλίμα της περιοχής και η επιλογή δένδρων και θάμνων που δεν απαιτούν ιδιαίτερο κλάδεμα. υνιστάται η χρήση φυτών καλής εμφάνισης και σε περιοχές με μικρότερη χρήση μπορούν να χρησιμοποιηθούν φυτά χαμηλότερων απαιτήσεων (όχι μικρότερου ενδιαφέροντος) ενώ σε περιοχές υψηλής χρήσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν φυτά υψηλότερων απαιτήσεων. Επίσης, η χρήση φυτών με μεγάλες και διαφορετικές εποχές άνθησης πιο επικείμενο εποχιακό ενδιαφέρον. Θα πρέπει να δίνεται έμφαση στα πολυετή με μεγάλες περιόδους άνθισης, αντί για ετήσια για να μειωθεί στο ελάχιστο η διαδικασία επανάληψης φύτευσης. Η διάρκεια ζωής των φυτεμένων στεγών υπολογίζεται πάνω από 100 έτη σε αντίθεση με τα συμβατικά δώματα όπου ο χρόνος ζωής κατά μέσο όρο είναι 22 χρόνια ( Σο κόστος δεν είναι δυνατόν να προσδιοριστεί με ακρίβεια. Η απόσταση μεταφοράς από την έδρα της εταιρείας, η προσβασιμότητα του οικοπέδου και η εποχή είναι παράγοντες που επηρεάζουν την οικονομική προσφορά. Όσο πιο απλό και ενιαίο είναι το σχήμα της στέγης χωρίς μεγάλη κλίση και με απλή κατασκευή των απολήξεων τόσο χαμηλότερο θα είναι το κόστος. Αν τα παραπάνω ληφθούν υπόψη τότε το κόστος θα υπερβαίνει ελάχιστα το κόστος μιας συμβατικής στέγης. Η διάρκεια ζωής των φυτεμένων στεγών υπολογίζεται πάνω από 100 έτη σε αντίθεση με τα συμβατικά δώματα όπου ο χρόνος ζωής κατά μέσο όρο είναι 22 χρόνια. 4.6 Κάθετες φυτεύσεις Σα τελευταία χρόνια γίνεται και στη χώρα μας μια προσπάθεια να φυτευτούν δώματα, ταράτσες, βεράντες και να γίνουν μικροί κήποι στις πολυκατοικίες και τα σπίτια. Σαυτόχρονα, όμως, υπάρχουν νέες εξελίξεις στις τεχνικές και το σχεδιασμό των χώρων πρασίνου διεθνώς. Μια επαναστατική πρόταση, είναι η κάθετη φύτευση. Εκτός λοιπόν από τους οροφόκηπους υπάρχουν και οι «πλαγιαστοί» κήποι. Είναι μια νέα τεχνολογία που επιτρέπει τη φύτευση των τοίχων μεγάλων έργων δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων, αντίδοτο στην έλλειψη χώρων για φύτευση, που μας έρχεται από τη Γαλλία. Ο «πατέρας» της μεθόδου, ο Patrick Blanc που ειδικεύεται στη μελέτη φυτών από τροπικά δάση, από τα οποία «έκλεψε» τα μυστικά της ανάπτυξης ενδημικών φυτών, όπως τα βρύα και λειχήνες. Δεν σταματά όμως να ταξιδεύει σε κάθε γωνιά της Γης καταγράφοντας οικοσυστήματα που μπορεί να αναπτυχθούν ακόμη και σε γωνιές που δεν «γεμίζουν το μάτι». Ξεκίνησε από εξωτερικούς τοίχους μεγάλων κτιρίων, αλλά επεκτάθηκε σύντομα στο εσωτερικό στήνοντας τροπικούς κήπους μέσα σε σαλόνια κατοικιών. Βασικό πρόβλημά του ήταν η αντιμετώπιση της βαρύτητας. Επινόησε ένα δικό του υλικό που μπορεί να επικάθεται σε κάθε τοίχο και να εξασφαλίζει παράλληλα την υγρασία που είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη των φυτών ( Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί το μουσείο Quai Branly στο Παρίσι (Εικόνα 21) η πρόσοψη του κτιρίου είναι καλυμμένη με φυτά δημιουργώντας έναν υπέροχο κάθετο κήπο, ένας χώρος που φιλοξενεί έργα τέχνης από πρωτόγονους πολιτισμούς των πέντε ηπείρων και βρίσκεται κοντά στον πύργο του Άιφελ. Ο αρχιτέκτονας Jean Nouvel, ο οποίος κέρδισε το αρχιτεκτονικό βραβείο Pritzker, συνεργάστηκε με το βοτανολόγο Patrick Blanc, που σχεδίασε την επένδυση της πρόσοψης του μουσείου με φυτά ( Εικγμα 21. Η μγσια ολετπά σξτ Μξτςείξ Quai Branly ςσξ Παπίςι, έκσαςηρ 800σ.μ. καλδοεσαι αογ έμα σεπάςσιξ υδλλψμα, με οάμψ αογ 170 διαυξπεσικά είδη υτσεμ (οηγή:

51 Ο πράσινος τοίχος είναι ένα σύστημα ανάπτυξης φυτών εκτός εδάφους. Ουσιαστικά αποτελείται από ένα ειδικό υπόστρωμα που αντικαθιστά το έδαφος και πάνω στο οποίο παρέχονται όλα τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία στα φυτά. Πρόκειται για ένα υδροπονικό σύστημα όπου στην επιφάνεια του αναπτύσσεται μεγάλη ποικιλία φυτών. Από την πρώτη ημέρα εγκατάστασης τα φυτά αναπτύσσονται έτσι ώστε να καλύψουν όλη την επιφάνεια του τοίχου και να δημιουργήσουν μια εντυπωσιακή πράσινη σύνθεση ( Φαρακτηριστικά Οι κάθετες φυτεύσεις είναι γνωστές σαν κάθετοι κήποι ή απλουστέρα σαν πράσινοι τοίχοι. Green wall, vertical wall, ή living wall είναι τα ονόματα που χρησιμοποιούνται στα αγγλικά. Οι πράσινοι τοίχοι είναι κατάλληλοι για κάθε είδος κήπου, αλλά εξαιτίας του μικρού μεγέθους των φυτών και την ικανότητα τους να αναπτύσσονται παντού είναι ιδανικοί για να καλύπτουν άσχημες επιφάνειες τοίχων, για διακόσμηση μπαλκονιών ή οπτική απομόνωση. Εξαιτίας της τεχνολογίας που έχει αναπτυχτεί οι πράσινοι τοίχοι μπορούν να τοποθετηθούν οπουδήποτε και φαίνεται να αναπτύσσονται ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή της μεσογειακής λεκάνης. Σα φυτά δεν χρειάζεται να λαμβάνουν συγκεκριμένη ποσότητα φωτός ή νερού για να ανθίσουν αφού το είδος επιλέγεται ανάλογα με τις συνθήκες του εκάστοτε περιβάλλοντος. Οι κάθετοι κήποι προσφέρουν πολλά πλεονεκτήματα πέρα από το όμορφο θέαμα που παρουσιάζουν, καθώς λειτουργούν θετικά στη ψυχολογία και στην υγεία των ανθρώπων που διαμένουν στα κτίρια, απορροφούν το θόρυβο, τη θερμότητα και τη ρύπανση. Καλύπτοντας την επιφάνεια του τοίχου με φυτά, θα έχουμε οφέλη τόσο για το κτίριο όσο και για το ευρύτερο περιβάλλον μας: Βελτιώνεται η ποιότητα του αέρα, επειδή τα φυτά συγκρατούν τα αιωρούμενα σωματίδια και τη σκόνη. Μειώνεται η θερμοκρασία του περιβάλλοντος. Μειώνεται η θερμοκρασία στο εσωτερικό του κτιρίου. Απορροφάται ποσότητα βροχής, γίνεται καλύτερη διαχείριση των ομβρίων υδάτων και μειώνονται οι πλημμύρες. Σα φυλλώματα απορροφούν τους ήχους, περιορίζοντας τις επιπτώσεις της ηχορύπανσης. Προστατεύεται το ίδιο το κτίριο από τη φθορά του χρόνου. Βελτιώνεται η αισθητική των κτιρίων Δεν επιβαρύνει με πρόσθετα κατακόρυφα φορτία το κτίριο Σο κόστος ενός τέτοιου τοίχου είναι γύρω στα 450 ευρώ ανά 3,3 τ.μ. Φρειάζονται περίπου 30 φυτά ανά τ.μ. Σο πότισμα γίνεται από την κορυφή, αυτόματα. Σο συνολικό βάρος ενός τέτοιου κήπου είναι λιγότερο από 30 κιλά ανά τ.μ. ( Κατασκευή Αντίθετα με του συνηθισμένους κήπους, στους πράσινους τοίχους δεν υπάρχει το έδαφος. Τπάρχει ένα πλαίσιο στο οποίο τοποθετείται ειδικό πορώδες υλικό, ικανό να συγκρατεί μεγάλη ποσότητα νερού και θρεπτικών στοιχείων και μέσω του οποίου γίνεται και το πότισμα των φυτών. Σο πλαίσιο παίζει τον ρόλο του εδάφους, δηλαδή στηρίζει τα φυτά και τους εξασφαλίζει τον απαραίτητο αερισμό και φωτισμό. το πορώδες υλικό ανοίγονται μικρές τρύπες μέσα στις οποίες τοποθετούνται τα φυτά και κατόπιν οι ρίζες που αναπτύσσονται συγκρατούν ολόκληρο το πλαίσιο επάνω στην επιφάνεια του τοίχου ( Ο πιο απλός πράσινος τοίχος μπορεί να κατασκευαστεί με αναρριχητικά φυτά που είναι εύκολα στη συντήρηση.(φωτο) Προϋπόθεση γι αυτό είναι να υπάρχει διαθέσιμο χώμα, είτε στο έδαφος είτε σε δοχεία. Υυτεύονται αναρριχητικά που έχουν τη δυνατότητα να στηρίζονται μόνα τους (όπως ο κισσός ή ο παρθενοκισσός) ή υποβοηθούμενα από στηρίγματα και πλέγματα. τους σκιερούς τοίχους, όπου μπορεί να παρουσιαστεί πρόβλημα υγρασίας, προτείνονται φυλλοβόλα φυτά, που το χειμώνα αφήνουν τον τοίχο γυμνό και εκτεθειμένο στην ακτινοβολία. Η επιλογή των φυτών πρέπει Εικγμα 23. Ο μεγαλδσεπξρ οπάςιμξρ σξιφξρ ςση Βγπεια Αμεπική είμαι εγκασεςσημέμξρ ςσξ μέξ Αμασξλικγ Θεπμξκήοιξ σξτ ιςσξπικξδ κήοξτ Plaza (οηγή:

52 Μάιξρ φυσικά να γίνεται ανάλογα με το χώρο και τον προσανατολισμό του χώρου, φυτά όπως τη Βουκεμβίλια και τον Κισσό αποτελούν καλές επιλογές ( Η άλλη πιο δύσκολη μέθοδος δημιουργίας κάθετου κήπου αλλά και η πιο εντυπωσιακή, είναι με τη φύτευση λουλουδιών σε ειδικά κατασκευασμένο υπόβαθρο το οποίο αποτελείται από δοχεία που έχουν υποστεί ιδιαίτερη επεξεργασία, κατάλληλο υπόστρωμα, αυτόματο σύστημα ποτίσματος και, βέβαια, φυτά. Σο ειδικό αυτό υπόστρωμα, χρησιμοποιείται μόνο για τη στήριξη των ριζών, ενώ τα φυτά καλλιεργούνται «υδροπονικά», δηλαδή παίρνουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία μέσα από το νερό, χωρίς να χρειάζονται χώμα, που θα επιβάρυνε την κατασκευή με υπερβολικό βάρος. Γι αυτό το λόγο τα συστήματα αυτά αν και εντυπωσιακά χρειάζονται εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό για την εφαρμογή του αλλά και την επιλογή των υλικών και των φυτών ( Ο τοίχος ποτίζεται αυτόματα, με ένα σύστημα ποτίσματος με καταιονισμό (σταγόνες). Σαυτόχρονα μέσω του νερού παρέχονται και τα ανάλογα λιπάσματα και φάρμακα. Για τις θερμές καλοκαιρινές περιόδους καταναλώνονται περίπου 5 λίτρα/m2 και το χειμώνα κάτω από 4 λίτρα/m2. ε γενικές γραμμές 4 m2 φυτικού τοίχους χρειάζονται περίπου 20 λίτρα νερό την μέρα. Ο πράσινος τοίχος δεν χρειάζεται ιδιαίτερη συντήρηση από τον ιδιοκτήτη. Σο πότισμα ρυθμίζεται ανάλογα με την εποχή, οι κυψέλες πρέπει να ελέγχονται μια φορά την εβδομάδα για να διαπιστωθεί εάν διατηρείται η υγρασία και παράλληλα να χορηγούνται τα απαραίτητα λιπάσματα μέσω του αυτόματου συστήματος ποτίσματος. Για παράδειγμα, ο έλεγχος του τοίχου διαρκεί γύρω στα 2 λεπτά την εβδομάδα, ενώ η προσθήκη λιπασμάτων 10 λεπτά το μήνα περίπου για ένα φυτικό τοίχο περίπου 9m2. Σο αποτέλεσμα είναι τόσο πρακτικό όσο και διακοσμητικό. Οι φυτικές συνθέσεις των «κάθετων κήπων» είναι εμπνευσμένες από την αυτοφυή βλάστηση σε βράχια και κορμούς δέντρων. Φρησιμοποιώντας είδη με διαφορετική υφή, σχήματα και χρώματα φύλλων, γίνεται να επιτευχτεί ένα φαντασμαγορικό αποτέλεσμα, όπως αυτό του παρισινού μουσείου Επιλογή φυτών για κάθετες φυτεύσεις Η επιλογή των φυτών στον «κάθετο κήπο» είναι προσαρμοσμένη στις κλιματικές ανάγκες κάθε περιοχής ενώ το σύστημα υποστήριξης των φυτών είναι αρκετά ελαφρύ και μπορεί να προσαρμοστεί οπουδήποτε, χωρίς να υπάρχει περιορισμός στην επιφάνεια κάλυψης. Βέβαια, η όλη εγκατάσταση πρέπει να γίνει από εξειδικευμένο προσωπικό, ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα και η καλή λειτουργία, αλλά και η ασφάλεια της κατασκευής. Σα αναρριχώμενα φυτά με ανάλογη υποστήριξη μπορούν να κρύψουν ακαλαίσθητες επιφάνειες και να δώσουν κάλυψη και διαχωρισμό σε χώρους όπου χρειάζεται. Η κάλυψη και ο διαχωρισμός μπορούν να επιτευχθούν σ' οποιοδήποτε ύψος επιθυμούμε και μάλιστα σε συντομότερο χρονικό διάστημα. Σα αναρριχώμενα φυτά χρειάζονται λιγότερο χρόνο για να φτάσουν σε κάποιο ύψος απ' ότι θα χρειαζόταν ένας θάμνος καθώς επίσης, με τη δυνατότητα που έχουν να εξαπλώνονται σ' όλες σχεδόν τις επιφάνειες, δημιουργούν ένα πράσινο χαλί το οποίο απαλύνει τις γωνίες μεταξύ οριζόντιων, κάθετων και επικλινών επιπέδων. Μερικά ενδεικτικά αναρριχώμενα είναι ο κισσός (Hedera helix), η κλεματίς(clematis spp.), η βουκαμβίλια, (Bougainvilllea spp.), μπιγκόνια (Campis spp.), γιασεμί (Jasminum nudiflorum) κ.τλ. Τπάρχουν εκατοντάδες είδη φυτών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στους πράσινους τοίχους, όπως διάφορα είδη θάμνων, μικρά βολβώδη εδαφοκαλυπτικά, γρασίδι και γενικά τα ίδια φυτά που χρησιμοποιούνται και στις κάθετες φυτεύεις( Εικγμα 24. Κάθεσξρ σξίφξρ αογ κιςςγ ςε ςοίσι σηρ Δπάμαρ. Ο οαπθεμξκιςςγρ δεμ φπειάζεσαι βξήθεια για ςσήπινη και έφει απκεσά γπήγξπη αμάοστνη. Είμαι υτλλξβγλξ με αοξσέλεςμα σξτρ θεπμξδρ μήμερ μα δημιξτπγεί ςκιά ςσξ ςοίσι και κασεβάζει σημ θεπμξκπαςία εμε σξμ φειμεμα πίφμει γλα σξτ σα υδλλα αυήμξμσαρ σιρ ακσίμερ σξτ ήλιξτ μα ζεςσάμξτμ σξμ σξίφξ σξτ ςοισιξδ (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή). 4.7 Φλοοτάπητας Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα των περισσότερων αξιοζήλευτων κήπων είναι ο όμορφος, καλοδιατηρημένος χλοοτάπητας. Σο όμορφο γρασίδι έχει το μοναδικό χάρισμα να επιβάλλει το κάλλος του σε όλον τον

53 κήπο. Οι περιοχές με χλοοτάπητα γύρω από τις κατοικίες των ανθρώπων παρέχουν την δυνατότητα για αναψυχή και απόλαυση των μελών των οικογενειών που κατοικούν εκεί. Αποτελούν το φόντο πάνω στο οποίο άλλα φυτά και κατασκευές μέσα σε ένα τοπίο. Εκτός από τους λόγους αισθητικής, βοηθα τη σταθεροποίηση του εδάφους έναντι της διάβρωσης που υφίστανται αυτό από τον άνεμο και το νερό. Η διαμόρφωση ενός χώρου που περιλαμβάνει χλοοτάπητα, δέντρα, θάμνους παίζει σημαντικό ρόλο στην τροποποίηση των θερμοκρασιών του αέρα που επικρατούν στο συνηθισμένο αφιλόξενο αστικό περιβάλλον, λόγω της υγρασίας που συγκρατούν, σε σχέση με την άσφαλτο ή το τσιμέντο, κυρίως κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού (πιτάλας 2000). Η εγκατάσταση κάποιου χλοοτάπητα οποιασδήποτε προελεύσεως ή συστάσεως πρέπει να καθορίζεται από κάποιους κανόνες και όχι από την παρόρμηση. Αυτοί οι κανόνες έχουν να κάνουν με την αρχιτεκτονική κήπων, την άρδευση, τη γεωπονία κλπ. Ο υψηλής ποιότητος χλοοτάπητα πρέπει να αναπτύσσεται σε ανοικτούς χώρους οι οποίοι διαθέτουν μεταξύ άλλων κατάλληλη φωτεινότητα και αερισμό, οπότε δεν είναι δυνατόν στους περιορισμένους σε έκταση κήπους να προσπαθούμε να συσσωρεύσουμε όλα τα φυτά που θα θέλαμε να έχουμε. Επιπλέον, η εγκατάστασή του έπεται κάποιου σχεδιασμού ο οποίος θα πρέπει να λαμβάνει κατά νου όλες τις πιθανές μεταβολές των φυτών και των κτισμάτων που πιθανόν θα το επηρεάσουν. Επίσης, πρέπει να τονιστεί ότι για λόγους προστασίας των κτισμάτων από την υγρασία δεν είναι δυνατόν να εγκαθιστούμε το χλοοτάπητα χωρίς να είμαστε βέβαιοι ότι δεν θα τα επηρεάσει δυσμενώς (πχ καταστρέφοντας τα χρώματα, προξενώντας άλγη κλπ) (παντιδάκης 1999, Επιστήμη και Σεχνική του χλοοτάπητα). Η πιο όμορφη και επιβλητική κατασκευή με χλοοτάπητα είναι εκείνη όπου αυτός έχει κάποια μορφής καμπυλότητα στο σχήμα του. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να ξεγελαστεί το μάτι αποφεύγοντας να εστιάσει σε κάποια ανεπιθύμητα σημεία. Αλλά κάτι τέτοιο μπορεί να οδηγήσει στην αύξηση του κόστους κατασκευής και συντηρήσεως κυρίως λόγω της παρεπόμενης ιδιομορφίας στην κατασκευή του αρδευτικού συστήματος προκειμένου να εξασφαλίζεται διαρκώς η σωστή διαβροχή. Αλλά και η κατασκευή ορθογώνιων σχημάτων απαιτεί μία σωστή διάταξη των υλικών του αυτόματου ποτίσματος. Οποιαδήποτε κακοτεχνία γίνει προσπάθεια να διορθωθεί μετά από το πέρας της αρχικής κατασκευής θα απαιτήσει πολύ κόπο και κόστος ( Τπάρχουν δύο είδη φυσικού χλοοτάπητα: ο έτοιμος και ο σπαρτός. Ο έτοιμος χλοοτάπητας είναι γρασίδι που σπέρνεται σε ειδικούς φυτωριακούς χώρους, αναπτύσσεται με επιστημονική φροντίδα και όταν είναι έτοιμο κόβεται σε λουρίδες μαζί με ένα λεπτό στρώμα χώματος που συγκρατείται από το ριζικό σύστημα και από ένα ειδικό δίχτυ. Η εγκατάσταση γίνεται από εξειδικευμένο συνεργείο τοποθετώντας τα ρολά με τον έτοιμο χλοοτάπητα σε κατάλληλα προετοιμασμένο έδαφος και στην συνέχεια αυτός ριζώνει και γίνεται ένα σώμα με το έδαφος. Αφού εγκατασταθεί ο χλοοτάπητας μπορεί να πατηθεί σε διάστημα λιγότερο από τρεις εβδομάδες, όσο χρειάζεται για να μεγαλώσουν οι ρίζες του και να ενωθούν με το χώμα ( Πλεονεκτήματα του έτοιμου φυσικού χλοοτάπητα σε σύγκριση με τον σπαρτό χλοοτάπητα αναφέρονται ως: - Φρήση του χώρου άμεσα. - Σοποθέτηση όλες τις εποχές του χρόνου. - Σοποθέτηση σε σημεία με δύσκολη πρόσβαση (πρανή). - Σοποθέτηση ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών. - Φλοοτάπητας καθαρός από ζιζάνια και μηκυτολογικές ασθένειες ( - Φλοοτάπητας ώριμος αφού έχει συμπληρώσει αρκετούς μήνες στο χωράφι κάτω από επιστημονική παρακολούθηση. Η σπορά του χλοοτάπητα γίνεται σε κατάλληλα διαμορφωμένο και επεξεργασμένο έδαφος, με ειδική σπαρτική μηχανή, για την σωστή κατανομή και τοποθέτηση του σπόρου στο χώμα. Πιο συγκεκριμένα, οι βασικές εργασίες για την εγκατάσταση χλοοτάπητα με σπορά είναι: 1. Υρεζάρισμα και ψιλοχωματισμός του εδάφους. Η προσθήκη τύρφης είναι απαραίτητη για τα συνεκτικά εδάφη. Η ποσότητα της τύρφης είναι σχετική με την ποιότητα του εδάφους και εκτιμάται κατά περίπτωση. Εικγμα 25. Άοξχη μεγάληρ έκσαςηρ καλτχηρ φλξξσάοησα ςε ςτγκπγσημα κασξικιεμ ςσημ Κέπκτπα (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή).

54 Μάιξρ Ισοπέδωση με τσουγκράνες, δίνοντας ταυτόχρονα και τις κλίσεις που απαιτούνται ώστε να μην λημνιάζει το νερό σε κανένα σημείο του εδάφους. 3. Ένα δεύτερο πέρασμα με τις τσουγκράνες, τελειοποιεί την ισοπέδωση και ταυτόχρονα απομακρύνει πέτρες και βώλους χώματος. 4. Προσθήκη χούμου στα φτωχά εδάφη. Είναι απαραίτητη. Αποφυγή κοπριάς, περιέχει πολλούς σπόρους ζιζανίων. 5. πορά της επιλεγμένης ποικιλίας σπόρου, έτσι ώστε να μην μείνουν κενά σε κανένα σημείο του εδάφους. 6. Ενσωμάτωση του σπόρου με την τσουγκράνα η άλλο εργαλείο. Η ενσωμάτωση γίνεται με μικρά κτυπήματα της τσουγκράνας και όχι τραβηχτά. 7. Κυλίνδρισμα, ώστε ο σπόρος να έρθει σε καλή επαφή με το χώμα. 8. Σέλος, ποτίζουμε ενεργοποιώντας το αυτόματο πότισμα. Προσέχουμε να μην πατήσουμε καθόλου μέσα στα σπαρμένα σημεία. Ακόμα και εάν κάτι μας πέσει μέσα αποφεύγομε να το πιάσουμε. Καλό θα είναι να πατήσουμε μέσα στο γκαζόν για πρώτη φορά όταν χρειαστεί να κάνουμε το πρώτο κούρεμα ( Παρόλο που το αρχικό κόστος εγκατάστασης είναι χαμηλό, τα μειονεκτήματα του σπαρτού χλοοτάπητα σε σύγκριση με τον έτοιμο χλοοτάπητα είναι αρκετά: - Οριστική εγκατάσταση και εμφάνιση ομοιομορφίας χαλιού σε ένα ημερολογιακό έτος. (1ος βιολογικός κύκλος) - Πιθανότητα παράλληλου φυτρώματος με αγριόχορτα που υπάρχουν ήδη στο εδαφικό υπόστρωμα (με τη μορφή σπόρου σε λήθαργο) - Κίνδυνος προσβολής από μυκητολογικές ασθένειες και ζωικούς οργανισμούς λόγω του νεαρού της ηλικίας του προς φύτρωση χλοοτάπητα - Πιθανότητα άμεσης εμφάνισης 'κενων' λόγω απωλειών που οφείλονται στη δράση των μυρμηγκιών & πουλιών - Δημιουργία αυλακίων από ξαφνικές νεροποντές - Κίνδυνος απώλειας χρόνου και χρήματος από την ενδεχόμενη ολική ή μερική επανασπορά ( Σρεις είναι οι εναλλακτικές λύσεις για να υποκαταστήσουμε το πράσινο, χωρίς όμως το φυσικό κάλλος ενός καλοδιατηρημένου χλοοτάπητα. Η μία περίπτωση είναι εκείνη όπου το υποψήφιο προς κάλυψη τμήμα του κήπου παραμένει χωρίς καμία εγκατάσταση χλοοτάπητα, δηλαδή γυμνή με το χώμα ή με στρατηγικά τοποθετημένα άλλα φυτά. Η άλλη έχει να κάνει με την κάλυψη του χώρου με αδρανή υλικά ή άλλες κατασκευές εάν υπάρχει η δυνατότητα (π.χ χαλίκια). Σέλος, η τρίτη λύση είναι η σταδιακή κάλυψη του εδάφους με άλλα εδαφοκαλυπτικά φυτά τα οποία όμως πιθανόν να περιορίζουν την κινητικότητα των ανθρώπων στον κήπο. Εικγμα 26. σξμ ελλημικγ κήοξ μεςςξγειακξδ φπεμασξρ σα υτσά δέμξτμ και αοαλδμξτμ ση ςκληπή εμσδοψςη οξτ δημιξτπγεί η οέσπα. Σμήμα σξτ νεμξδξφείξτ Grand Mediterraneo ςσημ Κέπκτπα. (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή). 4.8 Επιστρώσεις δαπέδων κατασκευές Σα κτίσματα είναι άμεσα δεμένα με το έδαφος και αναπτύσσονται σε σχέση με αυτό. Η γεωμετρία και η πλοκή τους ακολουθεί και προσαρμόζεται στις υψομετρικές καμπύλες και στο ανάγλυφο του εδάφους. Η διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου του κτιρίου αποτελεί μια πολύ σημαντική εργασία. Είναι απαραίτητη η δημιουργία υπαίθριων καθιστικών και διόδων ανάμεσα στη βλάστηση, αλλά και η σωστή επιλογή του υλικού επίστρωσής τους. Αυτή εξαρτάται από τη χρήση της επιφάνειας, τα υλικά κατασκευής του κτιρίου, τα χαρακτηριστικά της περιοχής και το κόστος. Σα μονοπάτια και οι πλακοστρωμένοι χώροι αποτελούν την ραχοκοκαλιά του σχεδιασμού στην αρχιτεκτονική του τοπίου και σε κάθε περίπτωση δίνουν σχήματα κατά τον σχεδιασμό τους. Η επιφανειακή επίστρωση παραμένει συνεχώς και για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ένα τοπίο για να θυμίζει το βασικό σχέδιο του αναδεικνύοντας τις αντοχές και τις αδυναμίες του. Τπάρχουν πολλοί τύποι δαπέδων τους οποίους μπορεί να έχει στην διάθεση του κάθε φορά ένας αρχιτέκτονας τοπίου και να επιλέξει ανάλογα με τις εκάστοτε απαιτήσεις του σχεδίου του.

55 Σεχνητά υλικά Υυσικά υλικά Αν η περιοχή έχει τοπικό πέτρωμα, είναι πιο οικονομική και καλαίσθητη η χρήση του, επειδή ταιριάζει με το χρώμα και την υφή του φυσικού περιβάλλοντος. Οι σχιστόπλακες είναι αρκετά οικονομικές και τοποθετούνται σε ακανόνιστα κομμάτια ή σε παραλληλόγραμμες πλάκες. Οι πέτρες αποτελούν μια όμορφη, αλλά δαπανηρή πρόταση, καθώς απαιτούν μεγάλη κατεργασία για να δώσουν λεία επιφάνεια. Σο μάρμαρο δεν πρέπει να τοποθετείται σε εξωτερικούς χώρους γυαλισμένο γιατί είναι εξαιρετικά ολισθηρό, πρόβλημα που λύνεται επιλέγοντας «χτενιστό» μάρμαρο. Οι κυβόλιθοι, τα συμπαγή τούβλα, τα βοτσαλωτά και τα πλακάκια επιλέγονται ανόλογα με το γενικότερο αισθητικό ύφος και τα υλικά του κτιρίου, ενώ οι κοινές τσιμεντόπλακες αποτελούν την πιο οικονομική λύση. Πάντα ένας αρχιτέκτονας τοπίου προτού προβεί στην επιλογή του τύπου υλικού πρέπει κάθε φορά να λάβει υπόψη του τα παρακάτω: Τφή της επιφάνειας τους (επίστρωση πολύ σκληρή για μικρά παιδιά, ή πολύ ολισθηρή για τους ηλικιωμένους) Αισθητική εμφάνιση (το χρώμα, η αισθητική αποτύπωση και η υφή του να μπορούν να ενσωματωθούν στο σχέδιο του του κήπου, συνδυάσμός με άλλες επιφάνειες) Θέση τοποθέτησης (θα λάμπουν στο φώς του ήλιου ή θα τοποθετηθούν σε σκιώδεις θέσεις που χρειάζονται μόνο το ανακλώμενο φώς) υντήρηση (πόσο εύκολα καθαρίζονται ή λερώνονται) Διάρκεια (επιλογή μικρής διάρκειας επίστρωση ή μόνιμη και για πολλά χρόνια) Κόστος (κόστος υλικού, διαθεσιμότητα στο εσωτερικό, επιπλέον κόστος εργασίας) Σοποθέτηση (ευκολία στην μεταχείριση και στην μεταφορά τόπο όπου θα τοποθετηθούν, χρόνος τοποθέτησης, κατάλληλη εποχή, εργάτες που θα χρειαστούν) (ταθακόπουλος, σημειώσεις μαθήματος Εδαφοκάλυψη). Πίνακας 3. Βασικά χαρακτηριστικά φυσικών υλικών Πλεονεκτήματα Υυσική δομή Αργή φυσική φθορά και γήρανση Παραδοσιακές μεθόδους κατασκευής Ποικιλία χρωμάτων και υφών Μεγάλη διάρκεια ζωής Απόλυτη εναρμόνιση με το φυσικό περιβάλλον Μειονεκτήματα χετικά ακριβά Έλλειψη ειδικευμένου εργατικού δυναμικού Διαθεσιμότητα Πίνακας 4. Βασικά χαρακτηριστικά τεχνητών υλικών Πλεονεκτήματα Μεγάλη διαθεσιμότητα Μεγάλη ποικιλία χρωμάτων υφών Μεγάλη διάρκεια ζωής Οικονομικά Μεγάλη γκάμα μορφών σχημάτων και κλίμακας Μειονεκτήματα Διάρκεια ζωής περιορισμένη Λεκιάζουν εύκολα Μη οικολογικά

56 Μάιξρ χήμα 2. Κατηγορίες Υυσικών υλικών Τεμαχιστά Πέτρα (χιστόλιθος, τετραγωνισμένος ή ακανόνιστος) ή Κυβόλιθος, Μάρμαρα, Γρανίτες Ξύλο (Καστανιά, Πεύκο ή Οξιά κ.α) Πέτρα (χιστόλιθος, τετραγωνισμένος ή ακανόνιστος) ή Κυβόλιθος, Μάρμαρα, Γρανίτες Τεμαχιστά Ξύλο (Καστανιά, Πεύκο ή Οξιά κ.α) Βότσαλο (ταθεροποιημένα ή μη ποικιλία σε διαστάσεις και χρωματισμούς) Φαλίκι (Ποικιλία σε διαστάσεις και σχηματισμούς και χρωματισμούς) Γαρμπίλι (ταθεροποιημένα σε τσιμέντο γαρμπιλομωσαϊκά, σε ποικιλία χρωματισμών) Χυτά Φώμα πατημένο Άμμος Υλοιός Δένδρων Φλοοτάπητας χήμα 3. Κατηγορίες Σεχνητών υλικών Τεμαχιστά Σσιμεντόπλακες (Πεζοδρομίου, Βοτσαλόπλακες, με γαρμπίλι κ.α.) Κυβόλιθοι (Ποικιλία σχημάτων διαστάσεων και χρωμάτων) Σούβλο (ως δομικό υλικό ή/& επένδυσης σε ποικιλία χρωμάτων και διαστάσεων) Τεμαχιστά Μέταλλο (Αλουμίνιο, ανοξείδωτο ατσάλι, χυτοσίδηρος, λαμαρίνα γαλβανιζέ) Κεραμικά (μόνο για επενδύσεις τοιχίων, σκαλιών κ.α.) Χυτά κυρόδεμα ( τσιμέντο + αδρανές υλικό + νερό), εμφανές ή επεξεργασμένο π.χ. χτενιστό, βοτσαλωτό κ.α., οπλισμένο ή μη) Άσφαλτος (απλή ή χρωματισμένη) Βιομηχανικά δάπεδα ειδικά για γήπεδα/παιδότοπους (πλαστικά, καουτσούκ κ.α)

57 Οι κατασκευές διακρίνονται στα ακίνητα και στα κινητά τους μέρη. Ακίνητα (μόνιμα) μέρη. Περιλαμβάνεται η υποδομή ποτιστικού κυκλώματος (παροχή νερού κεντρικής παροχής, υπό πίεση ή από δεξα- μενές συλλογής ή και ανακύκλωσης του ίδιου του χρησιμοποιούμενου για πότισμα νερού, η συσκευή αυτόματου ποτίσματος και οι σωληνώσεις διανομής του). Εδώ επίσης συμπεριλαμβάνονται οι κατασκευές φιλοξενίας και σκίασης (πέργκολες από ξύλο ή μέταλλο, πετάσματα φωτός αλλά και ήχου από ξύλο, καλάμι, χόρτο), τα φωτιστικά μέσα (δημιουργούν όμορφη ατμόσφαιρα και κάνουν τον χώρο πιο φιλικό και εύκο-λα προσβάσιμο) και τέλος τα βοηθητικά διακοσμητικά στοιχεία (μικρολίμνες, συντριβάνια ή κατασκευές ροής ανακυκλούμενου νερού κ.λπ.) Κινητά μέρη. Περιλαμβάνονται δοχεία (γλάστρες πήλινες, πλαστικές, ξύλινες), υπόλοιπα στοιχεία αυτόματου ποτίσματος (μπεκ ποτίσματος κ.λπ. τα οποία φυσικά φροντίζουμε να μην είναι εμφανή), έπιπλα εξωτερικού χώρου (κούνιες, καθίσματα, τραπέζια κ.λπ.), διακοσμητικά μέσα (βότσαλα άσπρα ή χρωματιστά, τεμαχισμένος φλοιός πεύκου) και ότι άλλο μας υποβάλει η έμπνευση της στιγμής και το προσωπικό γούστο. τις περιφράξεις και τις τοιχοποιίες έχουμε να επιλέξουμε ανάμεσα σε οπτοπλινθοδομές, λιθοδομές, σκυροδέματα, ξύλινες και συρμάτινες περιφράξεις, σιδηρά κιγκλιδώματα και αντίστοιχες θύρες. τις επιστρώσεις επιλέγουμε κατά περίπτωση εύκαμπτες ή άκαμπτες κατασκευές και διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου με κράσπεδα, σκάλες και αναβαθμούς. Μεγάλη σημασία έχει η επιλογή των υλικών επίστρωσης και το χρώμα. Ως εξοπλισμό υπαίθριων χώρων θεωρούμε τα καθιστικά, τους παιδότοπους, τα δοχεία απορριμμάτων, τα κιγκλιδώματα πεζοδρομίων, τη σήμανση, τις σχάρες δένδρων, τα φωτιστικά, τους χαμηλούς στύλους (bollards) που απαγορεύουν τη διέλευση οχημάτων, τις ράμπες αναπήρων και ΑΜΕΑ, τα κιόσκια, τις στάσεις λεωφορείων, τα περίπτερα και τους τηλεφωνικούς θαλάμους. 4.9 Σο νερό ως λειτουργικός παράγοντας του κήπου Σο νερό αποτελεί στοιχείο της δομής των φυτών αφού είναι το μέσο δια του οποίου διαλύονται τα ανόργανα συστατικά του εδάφους και μεταφέρονται από τις ρίζες στα φύλλα (για την περαιτέρω διεργασία της θρέψης ολόκληρου του φυτού και συμμετέχει στη φωτοσύνθεση). Σαυτόχρονα είναι ρυθμιστικός παράγοντας της θερμοκρασίας των φυτών μέσου του φαινομένου της διαπνοής και τα προστατεύει από τον καύσωνα του καλοκαιριού (πιτάλας 2000). Η αισθητική αξία του νερού στον κήπο είναι εξίσου σημαντική. Εξαιτίας της ιδιότητάς του να αντανακλά τα χρώματα, τα νερό μπορεί αν εισάγει συναρπαστικές, διαφορετικές οπτικές εντυπώσεις σε ένα κήπο. Αν οδηγηθεί σε καταρράκτη, ο ήχος του ηρεμεί και δίνει την αίσθηση του φυσικού περιβάλλοντος. Η παρουσία του νερού ως χαρακτηριστικού του κήπου δίνει την αίσθηση του φυσικού περιβάλλοντος. Η παρουσία του νερού ως χαρακτηριστικού του κήπου δίνει επίσης τη δυνατότητα να συμπεριληφθούν φυτά με διαφορετικό χαρακτήρα, γιατί κανένα μη υδρόβιο φυτό δεν προσφέρει την ίδια αίσθηση που δίνει ένα νούφαρο σε μια υγρή επιφάνεια. Είναι, ίσως, το μόνο στοιχείο του οποίου η συμμετοχή στην αρχική σχεδίαση είναι μη διαπραγματεύσιμη. Όλες οι προτάσεις πρέπει να στηριχθούν στο διαθέσιμο νερό και σε κάθε λάθος ή υπερβολή θα είναι καθοριστική στο μέλλον για τα φυτά. Είναι απόλυτη ανάγκη να υπάρχει άμεσα διαθέσιμη η αναγκαία για κάθε εποχή ποσότητα νερού και μάλιστα στην καλύτερη ποιότητα Η λογική χρήση και η αξιοποίηση του νερού είναι απόδειξη σεβασμού αλλά και της σημασίας που πρέπει να αποδίδουμε στο εθνικό αυτό κεφάλαιο που ποσοτικά συνεχώς μειώνεται και ποιοτικά υποβαθμίζεται όχι μόνο σε επίπεδο χώρας αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ανεξάρτητα από το μικρό ή το μεγάλο κόστος που χαρακτηρίζει τη χρήση του νερού ή αν ο ιδιοκτήτης είναι υψηλού οικονομικού επιπέδου, η χρήση του νερού πρέπει να γίνεται με φειδώ και λογική. Από την αρχική ακόμη σύλληψη και οργάνωση του σχεδιασμού ενός κήπου πρέπει να γίνεται εξονυχιστικός έλενχος των παραγόντων που θα επιδράσουν στην υδατική οικονομία του κήπου. Αυτοί είναι οι εξής: Εικγμα 27. Έμαρ κασαππάκσηρ-έμομετςη. Γτάλιμξρ σξίφξρ ςε διαμξπυψμέμξ κήοξ ςσξ Σξπγμσξ σξτ Καμαδά, δημιξτπγημέμξρ αογ 77 ταλγσξτβλα, οξτ λαμοτπίζξτμ ςε διάυξπερ αοξφπεςειρ σξτ μολε και σξτ οπάςιμξτ (οηγή: Εικγμα 28. Όοξτ τοάπφει αυθξμία μεπξδ η εικγμα και η ασμγςυαιπα οξτ αοξκσά σξ οεπιβάλλξμ είμαι σελείψρ διαυξπεσική. Υτςικέρ οηγέρ σηρ Αγίαρ Βαπβάπαρ ςση Δπάμα (οηγή:οπξςψοική ςτλλξγή).

58 Μάιξρ Η γεωγραφική θέση της περιοχής. Από αυτήν εξαρτάται η συνολική ετήσια βροχόπτωση αλλά και η διατήρηση της ατμοσφαιρικής υγρασίας που είναι τόσο πολύτιμη όσο και το πότισμα. Είναι γνωστό ότι η Δυτική Ελλάδα, οι ορινές περιοχές της κεντρικής Ελλάδας καθώς και οι περισσότερες περιοχές της κεντρικής Μακεδονίας και Θράκης έχουν πλουσιότερες βροχοπτώσεις και γενικά υγρότερο κλίμα από τα νησιά του Αιγαίου, την Ανατολική Πελοπόννησο, την Ανατολική Κρήτη και την Αττική. Σα μετεωρολογικά στοιχεία της περιοχής. Επιδρούν θετικά στην υδατική οικονομία της ευρύτερης περιοχής (φυσική ατμοσφαιρική υγρασία, βροχόπτωση κ.λπ.) παράλληλα όμως πρέπει να εξεταστούν και τα αρνητικά (πνοή δυνατών ανέμων ή αντίθετα πλήρη άπνοια που καταλήγει σε υπερβολική υγρασία). Ο προσανατολισμός και η έκθεση της περιοχής επιτρέπει ή αποτρέπει την έντονη εξάτμιση. Οι έντονα ηλιαζόμενοι χώροι παρουσιάζουν μεγαλύτερη θερμοκρασία και συνεπώς και αυξημένη εξάτμιση. Σο ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζουν και οι περιοχές στις οποίες φυσούν δυνατοί άνεμοι. Η τοπογραφία της περιοχής. Η μηχανική σύσταση του εδάφους που βοηθά στη συγκράτηση του νερού (ομαλές επιφάνειες με μικρή κλίση κ.λπ.) ή αντίθετα επιταχύνει την απομάκρυνση του ( απότομες κλίσεις, χαλικώδες ή αμμώδες έδαφος κ.λπ.) Οι μικροκλιματικές συνθήκες του χώρου στον οποίο θα κατασκευαστεί ο κήπος. Για παράδειγμα η σκιά από παρακείμενα κτίρια με αποτέλεσμα χαμηλές θερμοκρασίες λόγω απουσίας του ηλιακού φωτισμού, η έντονη εξάτμιση που προκαλούν τοπικά ρεύματα αέρος λόγω υψηλών τοίχων περιφράξεων κ.λπ. Η άρδευση. υντελεί το βασικό παράγοντα για ένα επιτυχημένο κήπο καθώς, συντελεί στη ομαλή και σωστή ανάπτυξη όλων των φυτικών ειδών, καθώς και τη ζωηρότητα του χρώματος των φύλλων αλλά και την πρόσληψη ουσιών από το έδαφος αφού είναι ο βασικός παράγοντας, μετά την βροχή, για την πρόσληψη νερού από το έδαφος. κοπός του συστήματος αρδεύσεως είναι η οικονομική και ταυτόχρονα ορθολογική κάλυψη των αναγκών των φυτών σε νερό σε συσχετισμό με όλους τους προαναφερθέντες παράγοντες (παντιδάκης 2008) υντήρηση κήπων Ένας κήπος θα ολοκληρωθεί και θα «δέσει» μόνο εάν την κατασκευή του ακολουθήσει παρατεταμένη περίοδος καλής συντηρήσεως. Είναι μια διαδικασία πολύ σοβαρή, για την οποία απαιτείται να εφαρμόζονται τόσο η εμπειρία όσο και η επιστημονική γνώση. Ο κήπος διαμορφώνεται και συντηρείται ως χώρος ζωής και αναψυχής, στον οποίο ο άνθρωπος θα περάσει μεγάλο ή μικρό χρονικό διάστημα της ημέρας του. υνεπώς, στο χώρο αυτό απαιτείται κατά τεκμήριο να δημιουργείται ένα περιβάλλον απόλυτα υγιές και ευχάριστο, όπου η καλή και υγιής εμφάνιση των φυτών, η καθαριότητα του χώρου και το συνολικό αισθητικό αποτέλεσμα είναι το ζητούμενο. Σα επίμαχα σημεία προσοχής και έλεγχου θα είναι: Υυτά με καθαρό και στιλπνό φύλλωμα απαλλαγμένο από έντομα, ασθένειες και σκόνη. Σα ακάθαρτα φυτά προσβάλλονται πολύ ευκολότερα από ασθένειες και δεν είναι καθόλου ελκυστικά στην εμφάνιση. Οι ελεύθερες επιφάνειες του κήπου να είναι καθαρές ώστε να δίνεται η εντύπωση του φρέσκου και ζωντανού χώματος. Ο κήπος έστω και αν είναι δημόσιος δεν θα πρέπει να είναι αποθήκη ξερών φύλλων ή ουρητήριο σκύλων ή εστιατόριο αδέσποτων γάτων. Οι σκληρές επιφάνειες να είναι απαλλαγμένες από γκράφιτι και άλλες χρωματικές παραλλαγές ή προσβολές. Απουσία οσμών ή υπολειμμάτων υλικών που προδίδουν τη χρησιμοποίηση χημικών ουσιών (φυτοφάρμακα, λιπάσματα κ.λπ) Πότισμα του κήπου μόνο κατά τις μεταμεσονύκτιες ώρες, προκειμένου να γίνεται άριστη αξιοποίηση του νερού και να ελαχιστοποιηθούν οι απώλειες από την εξατμισοδιαπνοή. Ανοχή της παρουσίας ωφέλιμων εντόμων (αρπακτικών ή εντομοφάγων) ώστε να διευκολυνθεί ο περιορισμός των βλαβερών μεθόδων συντήρησης, που ίσως δεν είναι πάντοτε διακοσμητικά αποδεκτές (π.χ. εντομοπαγίδες κρεμασμένες σε δέντρα). Εικγμα 29. Εγκασάλειχη υξιμικεμ με ολεξμάζξμσα κλαδιά οξτ οξλλά έφξτμ ςοάςει οαπά σξ οεπιοξιημέμξ οαπσέπι αογ κάσψ, ςσξ λιμάμι σηρ Καβάλαρ (οηγή: οπξςψοική ςτλλξγή).

59 Η επίτευξη όλων αυτών δεν είναι πάντοτε εύκολη και η εφαρμογή των παραπάνω μεθόδων μπορεί να δημιουργήσει πρόσθετο οικονομικό κόστος, ιδιαίτερα στους δημόσιους κήπους, όπου ακόμα και το πνεύμα αγάπης και προστασίας που πρέπει να έχουν οι επισκέπτες του μετατρέπεται σε βανδαλιστική μανία καταστροφής. Είναι πάντως εύλογο ότι ο πυρήνας της προσπάθειας αυτής θα πρέπει να είναι πάντοτε ο άνθρωπος που όχι μόνο να διακηρύττει την αγάπη για το πράσινο στις κοινωνικές συναναστροφές ή τις πολιτικές ανακοινώσεις αλλά και να την αποδεικνύει εμπράκτως. Ο ρόλος του πρασίνου στην πόλη με την διατήρηση των υπαρχόντων ή την δημιουργία νέων όσο το δυνατόν φυσικών τοπίων και η βελτίωση του περιβάλλοντος, είναι ιδιαίτερα σημαντικός. Σο φυσικό τοπίο μέσα στον αστικό ιστό είναι ο ζωτικός χώρος που εξυπηρετεί οικολογικές και κοινωνικές αξίες. Για να είναι ικανοποιητική η ποιότητα του και να εξυπηρετεί το σκοπό της δημιουργίας του χρειάζεται: κατάλληλη διασπορά των χώρων πρασίνου, δημιουργία στοιχειωδών υποδομών εγκατάστασης και συντήρησης και τέλος αειφορική διαχείριση (Ισπικούδης Ι., Σο φυσικό τοπίο στην πόλη, Πρακτικά Εισηγήσεων Επιστημονικής Ημερίδας Αρχιτεκτονική Σοπίου & Αστικό Πράσινο, σελ. 55,).

60 Μάιξρ Κεφάλαιο 5. Υωτισμός υπαίθριων χώρων 5.1 Γενικά Ο υπαίθριος χώρος κατά την διάρκεια της μέρας αποτελεί ένα παιχνίδι χρωμάτων, υφών και σχημάτων. Έτσι, ο άνθρωπος απολαμβάνει τις μορφές των φυλλοβόλων δέντρων πάνω από τον χλοοτάπητα, τις συμμετρίες των αειθαλών φυτών ή τα έντονα χρώματα των ετήσιων λουλουδιών. Παράλληλα ο ήλιος ρίχνει άπλετο φως σε όλα τα σημεία του κήπου χωρίς να κρύβει τίποτε. Η βασική λειτουργία του φωτισμού αποτελεί η επέκταση των ωρών της ημέρας και κατά την διάρκεια της νύκτας. Ο ίδιος κήπος κατά την διάρκεια της νύκτας απλώνεται από ένα πέπλο μυστηρίου καθώς το φώς και οι σκιές εναλλάσσονται αποκαλύπτοντας μερικά χαρακτηριστικά και κρύβοντας άλλα. Σο φώς της πανσελήνου αιχμαλωτίζει τις υφές μίας κηλίδας ετήσιων λουλουδιών. Μέσα στο σκοτάδι ανακαλύπτεται ένας τοίχος ή ένας διάδρομος. το νυχτερινό φωτισμό συνυπάρχουν ταυτόχρονα η μαγεία, το μυστήριο, η ομορφιά. Με τον νυχτερινό φωτισμό κήπων επιτυγχάνεται ασφάλεια (φυσική), σιγουριά (τεχνητή) και διακόσμηση. Πιο συγκεκριμένα, ο σκοπός του νυχτερινού φωτισμού εξωτερικών χώρων είναι τριπλός: 1. Βελτιώνει την οπτική ευκρίνεια κρίσιμων κόμβων, κυκλοφορίας, περιοχών δραστηριοτήτων στο τοπίο. 2. Εξυπηρετεί την ασφαλή κίνηση πεζών και οχημάτων, παράγοντας ένα ασφαλές περιβάλλον και ελαχιστοποιώντας τις πιθανότητες ανθρώπινων ατυχημάτων και καταστροφών των ιδιοκτησιών. 3. υντελεί στην ανάδειξη έντονων χαρακτηριστικών του χώρου με ένα επιθυμητό επίπεδο φωτισμού προκειμένου να ενθαρρύνει την νυχτερινή πτήση ενός αντικειμένου του συγκεκριμένου περιβάλλοντος (πιτάλας 2000). Οι εξωτερικοί χώροι, ιδιαίτερα οι σκάλες και το κεκλιμένο έδαφος που με την δύση του ήλιου κρύβουν παγίδες, γίνονται πιο ασφαλείς με την χρήση τεχνητού φωτισμού. Σο σκοτάδι υπονομεύει κινδύνους, άλλες φορές φανταστικούς και άλλες φορές πραγματικούς. Ευάλωτες περιοχές σε αυτούς τους κινδύνους είναι οι είσοδοι των κτιρίων, οι πεζόδρομοι, τα γκαράζ και τα παράθυρα που δεν είναι ορατά από τον δρόμο ή τον κήπο. Ο φωτισμός των περιοχών αυτών παρέχει την αίσθηση της ασφάλειας και αποτρέπει την προσέγγιση των ανεπιθύμητων. Πέρα από τους καθαρά πρακτικούς σκοπούς, ο φωτισμός κήπου μετά τη δύση του ήλιου επιτρέπει την δημιουργία πολλών διακοσμητικών μοτίβων ή εφέ εξαιτίας και μόνο της ποιότητας του φωτός και των σκιών που παράγονται τη νύκτα. Ο αρχιτέκτονας τοπίου για να σχεδιάσει μια σύνθεση φωτισμού που καλύπτει τις απαιτούμενες ανάγκες θα πρέπει να προσδιορίσει το τελικό αποτέλεσμα φωτισμού σε κάθε περιοχή του κήπου. Παρακάτω περιγράφονται τα απαραίτητα βήματα για την ορθότερη ανάπτυξη σχεδίου νυκτερινού φωτισμού του κήπου 1. Καθορισμός λειτουργιών που εξυπηρετεί ο φωτισμός 2. Δημιουργία κάτοψης του κήπου και των χαρακτηριστικών του 3. Επιλογή σημείων εστίασης, πόλων έλξης και οπτικών αξόνων 4. Προσδιορισμός ισχύος και έντασης του φωτός 5. Απαιτούμενος χρόνος λειτουργίας του νυκτερινού φωτισμού 6. Επιλογή φωτιστικών σωμάτων (Αλεξάνδρου Ν. Κανταρτζης, 2003, Υωτισμός Κήπων). Εικγμα 30. Η εοιλξγή σηρ κασάλληληρ οηγήρ υψσιςμξδ, σξοξθεσημέμηρ ςψςσά ςσξ φεπξ και εςσιαςμέμηρ ςσξ κασάλληλξ φαπακσηπιςσικγ, αοξσελεί κλειδί για έμαμ εοιστφημέμξ ςφεδιαςμγ ψτκσεπιμξδ υψσιςμξδ κήοξτ (οηγή: Είδη φωτός Ο διακεκριμένος αρχιτέκτονας και σχεδιαστής φωτισμού Richard Kelly παρατήρησε ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το φως με έναν πολύ απλό τρόπο: Αντιδρούμε σε μόνο τρία είδη φωτός τα οποία είναι υπεύθυνα για όλα τα οπτικά αποτελέσματα που αντιλαμβανόμαστε γύρω μας: Η εστιασμένη ή συγκεντρωμένη λάμψη. Είναι φώς που προσελκύει την προσοχή, ακινητοποιεί το βλέμμα, τη ματιά και δημιουργεί ενδιαφέρον, όπως για παράδειγμα το φως που καίει στο παράθυρο ή η στήλη έντονου ηλιακού φωτός που

61 διαπερνά τον συννεφιασμένο ουρανό. Τποδεικνύει τι είναι σημαντικό, κατευθύνει και ελέγχει την προσοχή, βοηθά την όραση. Η φωτεινότητα του ευρύτερου περιβάλλοντος. Είναι το φωτισμένο πίσω και απομακρυσμένο πλάνο, το φόντο. Δημιουργεί την ευχάριστη ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ακτινοβολεί η εστιασμένη λάμψη και παρομοιάζεται με τον χιονισμένο κάμπο ή την αίσθηση του να βρίσκεται κάποιος κάτω από την επιφάνεια του νερού με το φώς του ήλιου να διαχέεται σ ολη τη μάζα του νερού. Έχει την ιδιότητα να ενώνει τα πάντα ταυτόχρονα ξεκουράζοντας το μάτι. Η εναλλαγή των φωτεινών αντικειμένων. Ερεθίζει, γοητεύει και ζωντανεύει τις αισθήσεις. Είναι η σπιρτάδα, ο σπινθηρισμός των παφλασμών του ρυακιού, το στερέωμα γεμάτο από αστέρια που τρεμοπαίζουν, οι αναλαμπές της φλόγας του κεριού. Αυτό είναι το δυναμικό, δραστήριο και ενθουσιώδης φώς. Όλα τα παραπάνω είδη φωτός μπορούν να ζωντανέψουν ξεχωριστές ομορφιές του κήπου. Σα υλικά που μπορεί να χρησιμοποιηθούν συμπεριλαμβάνουν 12βολτα ή 220βολτα συστήματα, διαφορετικά είδη λαμπτήρων και σωμάτων μαζί με την συνδεσμολογία τους (Αλεξάνδρου Ν. Κανταρτζης 2003, Περιοδικό Κτίριο, τεύχος 10/2011, σελ 128). 5.3 Σεχνικές φωτισμού Έχοντας προσδιορίσει τις περιοχές του κήπου και το είδος του φωτισμού που χρειάζεται η κάθε περιοχή, επιλέγεται η κατάλληλη τεχνική που θα το υλοποιήσει. Ένα άγαλμα αισθητικής αξίας τοποθετημένο στο κέντρο και στο τέλος μιας μπορντούρας θάμνων φωτίζεται εντελώς διαφορετικά από ότι ένας τοίχος με έντονο ανάγλυφο. Η μεγάλη ποικιλία τεχνικών φωτισμού στη διαφοροποίηση της θέσης της πηγής του φωτός και στη διαφοροποίηση της κατεύθυνσης της δέσμης φωτός: προς τα πάνω, προς τα κάτω ή παράλληλα με την επιφάνεια. Η κατάλληλη μίξη και η συνδυασμένη χωροθέτηση των παρακάτω τεχνικών μπορούν να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα στον υπαίθριο χώρο. Υωτισμός από πάνω προς τα κάτω. Με αυτό το είδος η πηγή του φωτός τοποθετείται πάνω από το αντικείμενο, όπως ακριβώς γίνεται με τον φυσικό φωτισμό. Υωτιστικά κοντά στην επιφάνεια του εδάφους, ρίχνουν συγκεντρωμένο φως στα σκαλοπάτια και στους διαδρόμους, όταν όμως προσαρμόζονται πάνω στα δέντρα προσδίδουν ένα πλατύ αιθέριο φωτισμό σαν της σελήνης. Υωτισμός από κάτω προς τα πάνω. Σο φως εκτείνεται προς τα πάνω δίνοντας την ψευδαίσθηση ότι η κόμη των δέντρων ή των θάμνων είναι μεγαλύτερη απ ότι στην πραγματικότητα. Γίνεται συνειδητή προσπάθεια τα φωτιστικά σώματα να τοποθετούνται ψιλότερα από το ύψος του ματιού. την περίπτωση που πρέπει να τοποθετηθούν χαμηλότερα, στρέφονται μακριά από τον θεατή. Διάχυτος φωτισμός. Σο φως που φιλτράρεται μέσα από ημιδιαφανή υλικά, όπως το πλαστικό ή το καραβόπανο χρησιμοποιείται όταν το ζητούμενο είναι φωτισμός χωρίς εκτυφλωτικές ανακλάσεις πάνω από τον υπαίθριο χώρο. Επιδεικτικός φωτισμός. Ο νυκτερινός φωτισμός χρησιμοποιείται με ειδικούς τρόπους ώστε να τονιστούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κήπου. Οι προβολείς συγκεντρώνουν την προσοχή του παρατηρητή σε ένα φυτό ή ένα αντικείμενο. Υωτισμός υφής. Είναι ο φωτισμός που τοποθετείται κοντά και συνήθως κατευθύνεται παράλληλα κατά μήκος του τοίχου ή δαπέδου και δημιουργεί οπτικό ενδιαφέρον τονίζοντας την υφή του αντικειμένου. Υωτισμός από ανάκλαση. Αποτελεί την τεχνική που κατευθύνει την πηγή του φωτός πάνω σε ανακλαστική επιφάνεια (έμμεσος φωτισμός). Φρησιμοποιείται είτε σαν φωτισμός βοηθητικών χώρων είτε σαν φωτισμός μεταξύ περιοχών που είδη φωτίζονται με έναν ή περισσότερους τρόπους που αναφέραμε. Περιγραμματικός φωτισμός. Ο φωτισμός αυτός επιτυγχάνεται ρίχνοντας φως στο δεύτερο πλάνο, ώστε να σκιαγραφούνται μόνο οι σιλουέτες και τα περιγράμματα των αντικειμένων που βρίσκονται μπροστά. Για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα απαιτούνται προβολείς ή φώτα με συγκεντρωμένες δέσμες φωτός και με μικρή σχετικά απόσταση ανάμεσα στο πίσω επίπεδο (φόντο) και στο αντικείμενο που φωτίζεται μπροστά. Εικγμα 31. Ο υψσιςμγρ «αοξ κάσψ οπξρ σα οάμψ» οπξςδίδει μία δπαμασική ασμγςυαιπα, εμε οαπάλληλα σξμίζει σημ γλτοσική και σημ σπιςδιάςσαση οξιγσησα σξτ γγκξτ σψμ δέμσπψμ, θάμμψμ κ άλλψμ αμσικειμέμψμ (οηγή:

62 Μάιξρ Φαρακτηριστικά των φωτιστικών Σα χαρακτηριστικά των φωτιστικών είναι η μορφή τους, ο τρόπος στερεώματος στο έδαφος δηλαδή αν είναι μόνιμα ή κινητά, την φωτιστική ισχύ τους και το ύψος τους. Επίσης τα φωτιστικά εξωτερικών χώρων τα χαρακτηρίζει η ανθεκτικότητα τους στις καιρικές συνθήκες. Η πιο απλή ταξινόμηση των φωτιστικών σωμάτων εξωτερικού χώρου είναι: - 0,5-1m φωτιστικά σώματα χαμηλού φωτισμού, - 3-5m φωτιστικά σώματα μέσου φωτισμού, - 5-8m φωτιστικά σώματα υψηλού φωτισμού, 10-15m φωτιστικά σώματα σημειακού φωτισμού (προβολείς). Ο χαμηλός φωτισμός αναδεικνύει ιδιαίτερους χώρους που θέλει ο σχεδιαστής να τονίσει όπως είναι τα παρτέρια με λουλούδια, οι τοίχοι, τα δέντρα κ.α. Ο μέσος φωτισμός χρησιμοποιείται κυρίως σε διαδρόμους κήπων και ο ρόλος του είναι κυρίως λειτουργικός διότι δείχνει την πορεία. Ο υψηλός φωτισμός προσφέρει ασφάλεια (πάρκα, δρόμους) κατά τη κίνηση των πεζών και οχημάτων. Ο σημειακός φωτισμός αποτελεί: - διακοσμητικό και αισθητικό φωτισμό και συντελεί στην ανάδειξη προκαθορισμένων σημείων του χώρου (τοίχοι, δέντρα, συστάσεις θάμνων κ.λ.π.) - λειτουργικό φωτισμό όταν φωτίζει χώρους άθλησης (πιτάλας 2000). χεδιάζοντας ένα σύστημα φωτισμού παρουσιάζονται πολύ μεγαλύτερες επιλογές απ οτι η επιλογή ανάμεσα σε επίτοιχα, χωνευτά ή φωτιστικά δαπέδου. ημαντική είναι η κατανόηση και η διάκριση των τρόπων χρήσης του φωτός στον κήπο καθώς και η σωστή αξιοποίηση του κατάλληλου φωτιστικού για τα επιλεγμένα αντικείμενα που πρόκειται να φωτιστούν. Μέχρι πριν 20 χρόνια περίπου σχεδόν όλος ο φωτισμός ήταν φωτισμός κανονικής τάσης βόλτ. Οι σύγχρονες φωτιστικές πηγές κανονικής τάσης είναι οι συμπαγείς λαμπτήρες κανονικού φωτισμού που σταδιακά αντικαθιστούν τους λαμπτήρες αλογόνου με επιτοίχια φωτιστικά εξωτερικού χώρου, ενώ οι λαμπτήρες μετάλλου ιωδίου υψηλής εκφόρτωσης αποτελούν τον κύριο τρόπο φωτισμού μεγάλων δέντρων με κατεύθυνση φωτός από κάτω προς τα πάνω. Σα φωτιστικά μετάλλου ιωδίου διάχυσης και με κατεύθυνση από κάτω προς τα πάνω παρέχουν εύρος πολύ μεγαλύτερο από αυτό που μπορούν να χειριστούν τα συστήματα 12 βολτ. Οι λαμπτήρες μικρής ισχύος 10 βάττ ή και μικρότερη χρησιμοποιούνται σαν προβολάκια, στην πλειοψηφία τους έχουν σχεδιαστεί σαν μικροσκοπικά φανάρια σφαίρες ή σε σχήμα παγόδας. Είναι κατασκευασμένα συνήθως από πλαστικό, προκειμένου να συμπιέσουν το κόστος και να προσφέρουν ευκολία εγκατάστασης που απαιτεί ελάχιστα εργαλεία κ γνώση ηλεκτρολογικών συνδέσεων. Ο κύριος ρόλος τους είναι η ανάδειξη των διαδρόμων του κήπου ή ο φωτισμός χαμηλής στάθμης σκαλοπατιών ή εξωτερικών καθιστικών. Η χαμηλή ισχύς τους περιορίζει την χρησιμότητα τους σε κήπους μικρής κλίμακας εστιάζοντας στον φωτισμό μικρότερων χαρακτηριστικών του κήπου (Αλεξάνδρου Ν. Κανταρτζής 2003). Εικγμα 32. Μέςξρ υψσιςμγρ. Ππξςυέπει κασεδθτμςη ςσξτρ φπήςσερ σξτ κήοξτ, οληπξυγπηςη για οιθαμά εμογδια ή τχξμεσπικέρ διαυξπέρ, οπξςδίδξμσαρ άμεςη ςσξτρ διαδπγμξτρ και ςσα ςημεία οπγςβαςηρ (οηγή:

63

64 Μάιξρ Κεφάλαιο 6. χολικοί χώροι & Παραδείγματα 6.1 Ο αύλιος χώρος ως προέκταση της αίθουσας διδασκαλίας Εάν εξετάσει κανείς τη μορφή του σχολείου από απόψεως κτιριακής αλλά και εντάξεως του στον αστικό ιστό της σημερινής ελληνικής πόλεως, αντιλαμβάνεται αμέσως ότι η δημιουργία ενός σχολικού κήπου προσκρούει στο βασικό πρόβλημα ελλείψεως αρκετού και ικανού «ζωτικού» χώρου για την ανάπτυξή του. Η αστική γη είναι δυσεύρετη, αλλά χαρακτηρίζεται και από συνεχώς αυξανόμενη υπεραξία. Αποτέλεσμα αυτής της καταστάσεως είναι ότι η δημιουργία και διαχείριση ενός ουσιαστικού κήπου είναι τελείως ουτοπική. Η ανάπλαση της σημερινής υποβαθμισμένης εικόνας του υπαίθριου σχολικού χώρου των σχολείων µε το στερεότυπο της ασφαλτοστρωμένης αυλής, αναμφίβολα προσφέρει αισθητική και λειτουργική αναβάθμιση και συμβάλλει θετικά στο µικρόπεριβάλλον του σχολείου όσο και της ευρύτερης περιοχής. το νέο, αναβαθμισμένο περιβάλλον δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για τη διεξαγωγή τµήματος της εκπαιδευτικής διαδικασίας διευρύνοντας την μάθηση εκτός της σχολικής αίθουσας και εντάσσοντας την αυλή του σχολείου στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Ο υπαίθριος σχολικός χώρος µπορεί να αποτελέσει εκπαιδευτικό εργαλείο στα πλαίσια της περιβαλλοντικής συνείδησης και εκπαίδευσης των μαθητών. 6.2 Προσδιορισμός στόχων Οι στόχοι κατά τον σχεδιασμό του σχολικού περιβάλλοντος πρέπει να απορρέουν από τις τοπικές ιδιαιτερότητες και προσπαθούν να εξισορροπήσουν τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες με τις μακροπρόθεσμες στρατηγικές επίτευξης αειφορίας. Βασικοί στόχοι είναι: Λειτουργία του κτιρίου ως εκπαιδευτικού εργαλείου. Ο ιδιαίτερα σημαντικός αυτός ρόλος, που καλείται να παίξει ένα τέτοιου τύπου σχολείο, θα πρέπει να συνεκτιμηθεί κατά τον αρχικό σχεδιασμό, έτσι ώστε να ενσωματωθούν στο κτίριο στοιχεία εκπαιδευτικού χαρακτήρα, τα οποία αν εξέλιπε αυτή η διάσταση του ζητήματος, θα θεωρούνταν πιθανώς αντιοικονομικά ως επένδυση. Η εξοικονόμηση ενέργειας πόρων και η μείωση των λειτουργικών εξόδων. Για την αύξηση της αποδοτικότητας χρήσης των περιβαλλοντικών πόρων, πρέπει να συνεκτιμηθούν οι σύγχρονες ενεργειακά οικονομικές τεχνολογίες, το όλο κτιριακό σύστημα, οι κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής καθώς και η καταναλωτική συμπεριφορά των χρηστών, και να τεθούν συγκεκριμένοι καταναλωτικοί στόχοι. Βελτίωση ακαδημαϊκής αποδοτικότητας. ύμφωνα με έρευνες των τελευταίων δεκαετιών έχει αποδειχθεί, ότι υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των ποιοτικών χαρακτηριστικών των σχολικών κτιρίων και της αποδοτικότητας των μαθητών. Η ποιότητα του αέρα είναι σημαντική παράμετρος για τη μεγιστοποίηση της αποδοτικότητας και είναι απαραίτητη η διατήρησή της σε επιθυμητά επίπεδα, αποκλείοντας εκτός των άλλων τη χρήση υλικών ή συστημάτων προβληματικών για την ποιότητα του αέρα και τηρώντας μια διαδικασία ελέγχου των συνθηκών αερισμού. Απαιτείται επίσης έλεγχος των επιπέδων φυσικού φωτισμού στους διάφορους χώρους του σχολείου, ενώ σημαντική θεωρείται και η οπτική σύνδεση μεταξύ εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος. ύμφωνα με έρευνα του1999, από το Heschong Mahone Group, οι μαθητές με καλύτερο φυσικό φωτισμό στις αίθουσές τους, προόδευσαν 20% γρηγορότερα στις ασκήσεις των Μαθηματικών και 26% στις ασκήσεις ανάγνωσης σε σχέση με μαθητές με χειρότερες συνθήκες φυσικού φωτισμού. Προστασία του περιβάλλοντος. Περιβαλλοντικά σημαντικά σχεδιαστικά στοιχεία είναι εκείνα που : Φρησιμοποιούν συστήματα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες. Ενσωματώνουν οικοδομικά υλικά και συστήματα αποδοτικής χρήσης πόρων. Προωθούν στρατηγικές ορθής διαχείρισης-συντήρησης του νερού. Φρησιμοποιούν τις λιγότερο ρυπαίνουσες εναλλακτικές επιλογές μεταφοράς. Εγκαθιστούν συστήματα ανακύκλωσης.

65 Ενσωματώνουν χωροταξικό σχεδιασμό με περιβαλλοντικά κριτήρια. χεδιασμός για Τγεία, Ασφάλεια, Άνεση. Πρέπει να επιτευχθεί οπτική, ακουστική και θερμική άνεση, ενώ με τη διατήρηση του φυσικού φωτισμού και του αερισμού εσωτερικών χώρων στα κατάλληλα επίπεδα επιδιώκεται υγιεινότερο σχολικό περιβάλλον. Απαραίτητη φυσικά κρίνεται η χρήση των προδιαγραφών ασφαλείας για το σχεδιασμό τη λειτουργία και τη συντήρηση των εγκαταστάσεων, μηχανισμών και συσκευών του κτιρίου για την αποφυγή ατυχημάτων. Τποστήριξη κοινωνικών αξιών. Ένα ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο, που πρέπει να επιτελέσει ούτως ή άλλως ένα σχολείο, είναι η εμφύσηση στους μαθητές μιας σειράς αρχών και αξιών, που είναι απαραίτητες για τη συγκρότηση μιας οργανωμένης κοινωνίας. Σο συγκριτικό πλεονέκτημα ενός αειφόρου σχολείου λόγω της δομής και του τρόπου λειτουργίας του είναι, ότι μπορεί, να βοηθήσει σε πρώτο βαθμό στην ανάπτυξη αισθήματος συλλογικής ευθύνης για τη διαχείριση του περιβάλλοντος και την ποιότητα ζωής και κατ επέκταση στη βελτίωση της εν γένει κοινωνικής συμπεριφοράς των πολιτών. Σα αισθητικά κριτήρια επιλογής αναφέρονται στα εξής χαρακτηριστικά: Φρώμα. Σο χρώμα είναι ένα σημαντικό εργαλείο για τον καθορισμό των περιοχών. Θα πρέπει να υπάρχει χρώμα καθόλη τη διάρκεια του έτους. Τφή. Αντίθετες υφές παρέχουν οπτικό και απτικό ενδιαφέρον. Άρωμα. η προσεκτική χρησιμοποίηση αρωμάτων μπορεί να ανακαλέσει μνήμες και να ξαναζωντανέψουν συναισθήματα. Οι υπερβολικά αρωματισμένοι χώροι θα πρέπει να αποφεύγονται για τυχόν αλλεργίες. Η κατεύθυνση του ανέμου είναι σημαντική για την κατάλληλη τοποθέτηση αρωματικών φυτών. Ήχος. Σα φυτά μπορούν να χρησιμοποιηθούν για προστασία από ανεπιθύμητους θορύβους. Ασφάλεια. Απαιτείται προσεκτική επιλογή των φυτών που είναι δηλητηριώδη, ακανθώδη ή παράγουν ανεπιθύμητες οσμές που μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες. 6.3 Βιοκλιματικός σχεδιασμός σχολικών χώρων την εποχή μας υπάρχει ένα διάχυτο κλίμα κοινωνικής και περιβαλλοντικής ενοχοποίησης της ενέργειας, ενώ αναφύονται διαρκώς ζητήματα διαθεσιμότητας σε ενέργεια και νερό και, όσο ανεβαίνουν οι τιμές των καυσίμων, τόσο θα αυξάνεται η σημασία και η κρισιμότητα της διερεύνησης μεθόδων και τεχνολογιών, που θα συγκλίνουν προς την ιδέα της αειφορίας. Ο κτιριακός τομέας καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα της ενεργειακής κατανάλωσης, και αναδεικνύεται πλέον ως αδήριτη ανάγκη, η προώθηση ενός μακροπρόθεσμου τρόπου σκέψης, αναφορικά με το σχεδιασμό, την κατασκευή και την διαχείριση των πάσης φύσεως κτιρίων. Ένας τέτοιος τρόπος προσέγγισης είναι ο βιοκλιματικός σχεδιασμός: «Βιοκλιματικός σχεδιασμός είναι ο αρχιτεκτονικός και πολεοδομικός σχεδιασμός κτιρίων και οικιστικών συνόλων αντίστοιχα, που επιδιώκει την προσαρμογή του κτιρίου και του οικιστικού συνόλου στο τοπικό κλίμα και το φυσικό περιβάλλον και στοχεύει στην αξιοποίηση θετικών περιβαλλοντικών παραμέτρων, ώστε να ελαχιστοποιεί τις ενεργειακές τους ανάγκες όλο το χρόνο και να επιτυγχάνει περιορισμό στην κατανάλωση συμβατικής ενέργειας» («Περιορισμός των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, με τον καθορισμό μέτρων και όρων για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων» Τ.Α. Αριθ /4707/98 (ΥΕΚ 880 Β'). Οι σχεδιαστές θα πρέπει να θεωρήσουν τα φυσικά χαρακτηριστικά του κτιρίου σαν τμήμα της ολιστικής σχεδιαστικής τους προσέγγισης και να αποτιμήσουν τις επιπτώσεις της σχεδιαστικής τους ιδέας στο περιβάλλον σε πρώιμο στάδιο της μελέτης. υναφείς με τον όρο «βιοκλιματικό σχολείο» είναι οι όροι «αειφόρο σχολείο», «ηλιακό σχολείο», «παθητικό ηλιακό σχολείο» και «σχολείο μηδενικής ενέργειας» (zero energy school). Σα σχολικά κτίρια παρουσιάζουν μια ιδιαιτερότητα σε σχέση με τους άλλους τύπους κτιρίων, καθώς είναι οι χώροι εκπαίδευσης της νέας γενεάς και προσφέρουν τη δυνατότητα της διαμόρφωσης ενημερωμένων και περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένων πολιτών. Προκειμένου να αναπτυχθεί ένα πλαίσιο για την οργάνωση ενός αειφόρου σχολείου, γίνεται κατανομή του όλου φάσματος των σχεδιαστικών και λειτουργικών παραμέτρων του κτιρίου σε επί μέρους τομείς. Πρέπει όμως να υπάρχει και

66 Μάιξρ μια τελική ανασύνθεση και συνεκτίμηση των συνιστωσών αυτών, ώστε το σχεδιαστικό πλαίσιο, που θα προκύψει, να είναι αποδοτικό καθ όλο τον κύκλο ζωής του κτιρίου. Η εμπειρία του παρελθόντος έχει δείξει, ότι η αποσπασματική χρήση στοιχείων θεωρούμενων ως «βιοκλιματικών» στην κατασκευή κτιρίων, δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Όμως όσο ολοκληρωμένος και αν είναι ο σχεδιασμός και η εν γένει φιλοσοφία στην κατεύθυνση της αειφορίας, για να επιτευχθούν οι στόχοι της ενεργειακής αποδοτικότητας και της βέλτιστης αξιοποίησης της ηλιακής ενέργειας, θα πρέπει όλοι οι εμπλεκόμενοι, που έχουν την ευθύνη για τη χρηματοδότηση μέχρι και τους τελικούς χρήστες, που είναι η εκπαιδευτική κοινότητα, να πεισθούν, ότι η συλλογική ευθύνη για το μέλλον συνδέεται με πλεονεκτήματα και κέρδη για όλες τις πλευρές. 6.4 Φαρακτηριστικά επιφανίων και φυτεύσεων των σχολικών χώρων Ο σχολικός χώρος αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα διότι η αγάπη προς το περιβάλλον πρέπει να αρχίσει από νεαρή ηλικία και να στηρίζεται κυρίως στο παράδειγμα και την παιδεία. Υυσικά, στην έννοια του σχολείου πρέπει να δοθεί ευρύτερη σημασία, ώστε να συμπεριλάβει όλους τους χώρους όπου ο μελλοντικός πολίτης εκπαιδεύεται. Ο ελεύθερος χώρος όπου συγκεντρώνεται η καθημερινή ζωή και κίνηση, πρέπει να είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: 1. Άνεση κυκλοφορίας για τους χρήστες χωρίς εμπόδια 2. Κάλυψη της επιφάνειας τους με υλικά φιλικά προς το περιβάλλον, ώστε ο μαθητής να μην αποξενώνεται από αυτό (όπως συμβαίνει με τα τεχνητά, δηλαδή άσφαλτος, τσιμέντο, κατασκευασμένες πλάκες κ.λπ.), αλλά και πρακτική ευκολία συντηρήσεως (να μην λασπώνει, να μη δημιουργεί σκόνη, να έχει χρώμα που να μην ενοχλεί την όραση, να μην απορροφά μεγάλη ποσότητα θερμότητας κατά την περίοδο υψηλών θερμοκρασιών κ.λπ.) 3. Να είναι σκιασμένος κατά ένα ικανό ποσοστό από δέντρα, κυρίως φυλλοβόλα, ώστε τον χειμώνα να μην εμποδίζεται ο ηλιασμός του χώρου. 4. Εάν απαιτηθεί για κάποιους λόγους η παρουσία θάμνων ή άλλων φυτών, αυτά πρέπει να επιλεγούν ώστε να μην έχουν αγκάθια (πυράκανθος) ή σκληρά στελέχη, να μην προκαλούν αλλεργίες (ελιά), να μην έχουν φύλλα ή καρπούς δηλητηριώδεις (ρετσινολαδιά) και τέλος να μην προσβάλλονται από ασθένειες, η θεραπεία των οποίων να απαιτεί χρήση φυτοφαρμάκων (πικροδάφνη- μελίγκρα). 5. Διαμόρφωση χώρου ώστε να είναι κατάλληλος για καλλιέργεια, αλλά και για την εύκολη πρόσβαση των μαθητών. 6. Επιλογή κατάλληλης θέσεως ώστε η καλλιέργεια των επιλεγμένων φυτών να μην παρεμποδίζεται, π.χ. να μην υπάρχουν παρακείμενα δέντρα με ισχυρό ριζικό σύστημα που θα δημιουργούν ανταγωνισμό, κτίρια που θα σκιάσουν, η θέση να μην χαρακτηρίζεται από πνοή ισχυρών ανέμων που θα είναι ζημιογόνοι κ.λπ. 7. Προφύλαξη του χώρου από ζημιές αδέσποτων ζώων και βανδαλισμούς. 8. Δυνατότητα εύκολης και ικανοποιητικής άρδευσης. Ο θεματικός αυτός κήπος μπορεί να οργανωθεί έτσι ώστε να αναγνωρίζουν διάφορες κατηγορίες φυτών όπως: Καρποφόρα (μηλιά, κερασιά, λεμονιά κ.λπ.) Λαχανικά (λάχανο, μαρούλι, παντζάρι, κρεμμύδι) Ανθοφόρα (χρυσάνθεμα, γεράνια) Εποχιακά (βιολέτα, κατιφέ, πετούνια, μοσχομπίζελο) Βολβούς (τουλίπα, ντάλια, γλαδιόλα) Αρωματικά- Υαρμακευτικά (μέντα, δυόσμος, βασιλικός) Παραγωγικά (στάρι, κριθάρι, μπαμπάκι) Είδη μεσογειακής ή ορεινής ή δασικής χλωρίδας κ.τ.λ. Είδη μυθολογικής σημασίας Φαρακτηριστικά φυτά που αποτελούν την κύρια ομάδα της τοπικής χλωρίδας

67 Τδρόφιλα και υδροχαρή φυτά εφόσον υπάρχουν δυνατότητες Υυτά σε κατηγορίες χαρακτηριστικών ή βοτανικών οικογενειών (χρώμα φυλλώματος ή άνθους ή αρωμάτων κ.λπ.) 6.5 Επιλογή παραδειγμάτων Για μας παράδειγμα αποτέλεσε οποιαδήποτε παρέμβαση στο τοπίο σε σκοπό την ορθολογική χρήση του πρασίνου και την αξιοποίηση του προς όφελος των κτιρίων που το πλαισιώνουν. Με παραδείγματα ανάπλασης αστικών χώρων, βιοκλιματικών κτιρίων και σχολικών αυλών, ως χώρου αγωγής και περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης επισημαίνονται καλές πρακτικές και σχεδιαστικές προτάσεις βελτίωσης που μπορούν να υιοθετηθούν και να εφαρμοστούν σε κάθε σχολικό περιβάλλον. Ένας βασικός παράγοντας επιλογής τους ήταν οι περιπτώσεις αυτές να είναι ανάλογες με την περίπτωση μελέτης ενός εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Επίσης βασικό ρόλο έπαιξε η πρόσβαση σε επαρκείς πληροφορίες στη βιβλιογραφία, απεικονίσεις αλλά και σχέδια από το χώρο, από τα οποία μπορούν να εξαχθούν συμπεράσματα. Μέσα από τα παρακάτω παραδείγματα ανώνυμης και επώνυμης αρχιτεκτονικής, κατανοήσαμε ότι ο χειρισμός του τοπίου δεν είναι ένας, αλλά πολλοί. Οι αρχιτέκτονες, διατηρώντας την προσωπική τους γραφή, σχεδίασαν τα κτίρια τους μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των χρηστών για καθαρό περιβάλλον, δραστηριοποίηση, εξοικονόμηση και γενικότερα μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Περίπτωση 1. Κατοικία στο Ελαιόρεμα Πανόραμα Θεσσαλονίκης Μελετητής: Γεωργιαδου Ελλη (Αρχ.Μηχ.) Συνεργάτες: Βουγιουκα Ι. (Αρχ.Μηχ), Γεωργακης Γ. (Μηχ.Μηχ), Ζησης Ξ. (Ηλ.Μηχ.), Τσακαλιδης Ν. (Αρχ.Μηχ.), Γεωργακης Θ.(γραφίστας) Ιδιοκτήτης: Γεωργιαδου Ελλη Η κατασκευή του κτιρίου ξεκίνησε το 1990 και επιδοτήθηκε από τη Γ.Γ.Ε.Σ ως ένα από τα πρώτα βιοκλιματικά παραδείγματα στο χώρο της Βόρειας Ελλάδας με στόχο την πραγματοποίηση μετρήσεων θερμικής συμπεριφοράς και την εξαγωγή συμπερασμάτων. Η κατοικία, 116 τ.μ. κύριων χώρων, με 90τ.μ. υπόγειο, περιλαμβάνει καθιστικό, κουζίνα τραπεζαρία, τρία υπνοδωμάτια και χώρους υγιεινής. την κατασκευή του κτιρίου χρησιμοποιήθηκαν καθαρά, μη τοξικά υλικά. Ο φέρων οργανισμός κατασκευάστηκε από οπλισμένο σκυρόδεμα. Επίσης από οπλισμένο σκυρόδεμα, μη φέρον, έχουν κατασκευαστεί οι τοίχοι trombe. Οι εξωτερικές τοιχοποιίες κατασκευάστηκαν από θερμομπλοκ συνολικού πάχους 46εκ. Σα δάπεδα είναι πέτρινα και αποτελούν σημαντικό τμήμα της μάζας θερμοσυσσώρευσης του κτιρίου. Η στέγη είναι ξύλινη και φέρει επικάλυψη φυτεμένου χώματος. Οι μονώσεις του κτιρίου είναι φυτικής προέλευσης. Σα φέροντα στοιχεία μονώθηκαν αρχικά με εξηλασμένη πολυστερίνη, σε μια εποχή που δεν ήταν γνωστές οι τοξικές και οικοτοξικές της ιδιότητες. Αργότερα αντικαταστάθηκε από Heraklith που αποδείχτηκε ιδιαίτερα χρήσιμο στη διάρκεια μεγάλης πυρκαγιάς στην περιοχή, όταν η ΒΔ πλευρά του κτιρίου τυλίχτηκε στις φλόγες. Η μόνωση των εξωτερικών τοιχοποιιών εξασφαλίζεται με τη χρήση θερμομπλοκ μεγάλου πάχους που εγγυάται την άδηλη αναπνοή της τοιχοποιίας, καθοριστικός παράγων για την ποιότητα του εσωτερικού αέρα. Σο Heraklith στη στέγη και στην εξωτερική επιφάνεια του φέροντος οργανισμού επιτρέπει επίσης την άδηλη των δομικών στοιχείων που καλύπτει. Οι αρμοί του κτιρίου (μεταξύ κουφωμάτων και τοιχοποιίας) αποφράχθηκαν με μαλλί ινών γούτας. Σα κουφώματα είναι ξύλινα. Για την εξασφάλιση του άδηλου αερισμού του κτιρίου δεν τοποθετήθηκαν λάστιχα μεταξύ της κάσας και των ανοιγόμενων φύλλων. Δόθηκε όμως ιδιαίτερη προσοχή στην κατασκευή των κουφωμάτων για την καλή προσαρμογή τους. Ως υλικό πυροπροστασίας και παρασιτοκτόνο συντηρητικό των ξύλινων στοιχείων της κατασκευής χρησιμοποιήθηκε διάλυμα βορικού οξέος. Σα βερνίκια είναι φυτικής προέλευσης με διαλυτικά φυσικών αιθέριων ελαίων, εντελώς ακίνδυνα από άποψη υγιεινής. Η φύτευση της στέγης έγινε για λόγους εναρμόνισης του κτιρίου με τον φυσικό περιβάλλοντα χώρο, για τη βελτίωση της μόνωσης, αλλά και ως πειραματική εφαρμογή της προσπάθειας αντικατάστασης του χαμένου λόγω δόμησης

68 Μάιξρ φυσικού εδάφους, στο ανώτερο επίπεδο του κτιρίου. Η κατασκευή της αποτέλεσε ένα πρώτο πειραματισμό που απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή αλλά και δυνατότητα ίδιας εκτίμησης ενδεχόμενων δυσκολιών και προβλημάτων. -Σο πότισμα της στέγης μετά τη δύση του ηλίου, αφού έχουν μαζευτεί τα κατακόρυφα πετάσματα, προκαλεί το φαινόμενο της ψύξης της δυτικής αύρας λόγω εξάτμισης, με αποτέλεσμα την είσοδο δροσερού αέρα στο κτίριο. Σα θερμότερα στρώματα του εσωτερικού αέρα αποβάλλονται από τα ανοίγματα που σχηματίζονται μεταξύ της ανώτερης ζώνης της και του στηθαίου του υπερκείμενου ορόφου. Εικγμα 33. Κασξικία ςδμυψμα με βιξκλιμασικά οπγστοα ςφεδιαςμξδ (Γ κλιμασική ζεμη ςσξ 1ξ οαμελλήμιξ διαγψμιςμγ ΤΠΕΦΩΔΕ ΑΘ.) Σξ ογσιςμα σηρ ςσέγηρ μεσά ση δδςη σξτ ηλίξτ, αυξδ έφξτμ μαζετσεί σα κασακγπτυα οεσάςμασα, οπξκαλεί σξ υαιμγμεμξ σηρ χδνηρ σηρ δτσικήρ αδπαρ λγγψ ενάσμιςηρ, με αοξσέλεςμα σημ είςξδξ δπξςεπξδ αέπα ςσξ κσίπιξ. Σα θεπμγσεπα ςσπεμασα σξτ εςψσεπικξδ αέπα αοξβάλλξμσαι αογ σα αμξίγμασα οξτ ςφημασίζξμσαι μεσανδ σηρ αμεσεπηρ ζεμηρ σηρ και σξτ ςσηθαίξτ σξτ τοεπκείμεμξτ ξπγυξτ. Όλοι οι κύριοι χώροι του κτιρίου βρίσκονται στη νότια πλευρά του και δέχονται ηλιακά θερμικά φορτία από τα μεγάλα νότια ανοίγματα και τους τοίχους Trombe. τον όροφο υπάρχει ένα βόρειο υπνοδωμάτιο το οποίο υπερυψώθηκε ώστε να δέχεται την ηλιακή ακτινοβολία από το μεγάλο νότιο υαλοστάσιο του. Οι τοίχοι trombe φέρουν, όπως και όλα τα ανοίγματα, διπλό υαλοπίνακα. Υέρουν επίσης εξωτερικούς φεγγίτες απαραίτητους για τον θερινό τους αερισμό. Σο κτίριο θερμαίνεται από τζάκι καυστήρα. Η νότια όψη σκιάζεται από τις κατάλληλου μεγέθους προεξοχές των στεγών. Οι τοίχοι trombe σκιάζονται πρόσθετα από καραβόπανο που προστατεύει τα σταθερά υαλοστάσια τους. Η ηλιοπροστασία της ανατολικής και δυτικής πλευράς του κτιρίου επιτυγχάνεται με φυλλοβόλο αναρριχώμενο. Ο δροσισμός επιτυγχάνεται κυρίως με κατακόρυφο αερισμό. Περίπτωση 2. Βιοκλιματικό τουριστικό συγκρότημα στα τύρα Ευβοίας Κύριος έργου: Αγγελέτου Π., Καλαιτζόπουλος Μ. Ο.Ε., Μελέτη - Επίβλεψη: Έλλη Γεωργιάδου, Αρχιτέκτων μηχανικός Κατασκευαστής: Α. Κυριακόπουλος, K.V.F. Μονοπρόσωπη Ε.Π.Ε. την νότια Εύβοια, στο Μεσοχώρι τυραίων βρίσκεται το κτήμα Υίλιον. Εκεί κατασκευάζεται σήμερα μια τουριστική μονάδα δέκα ενοικιαζόμενων διαμερισμάτων. Πρόκειται για ένα συγκρότημα βιοκλιματικού σχεδιασμού. Σο συγκρότημα εκτείνεται στον άξονα Ανατολής Δύσης και στρέφει την μεγάλη κατά πλάτος και ύψος όψη του προς το Νότο. Οι κύριοι χώροι του (οι κοινόχρηστοι και τα διαμερίσματα φιλοξενίας) είναι διατεταγμένοι στη νότια ζώνη του κτιρίου. Η βορεινή του

69 πλευρά, όπου συγκεντρώνονται οι χώροι κίνησης, υγιεινής και οι βοηθητικοί χώροι είναι σε ένα ποσοστό περίπου 50% επιχωμένη. Έτσι μειώνονται σημαντικά οι συνολικές θερμικές απώλειες το χειμώνα. Σο κτίριο καλύπτει κατά τους χειμερινούς μήνες τα αναγκαία για τη θέρμανση του θερμικά φορτία από τον ήλιο σε ένα ποσοστό της τάξης του 60%, μέσω των μεγάλων και εκτεταμένων νότιων ανοιγμάτων των χώρων κύριας χρήσης. Εικγμα 34. Αοξσδοψςη σψμ διαμεπιςμάσψμ ςε μακέσα. Ο θεπιμγρ υτςικγρ δπξςιςμγρ εναςυαλίζεσαι μέςψ σξτ ολήπξτρ μτφσεπιμξδ αεπιςμξδ σψμ εςψσεπικεμ φεπψμ ςε ςτμδταςμγ με σημ ατνημέμη μάζα σψμ δξμικεμ ςσξιφείψμ ςσξ εςψσεπικγ σξτ κσιπίξτ. Η ατνημέμη εςψσεπική μάζα χδφεσαι σξ βπάδτ και κασά ση διάπκεια σηρ μέπαρ αοξππξυά σα θεπμικά υξπσία σξτ εςψσεπικξδ αέπα και σξμ χδφει. Ο νυχτερινός αερισμός στηρίζεται στην είσοδο των ψυχρών απόγειων τοπικών ρευμάτων της νύχτας από επιλεγμένα ως προς τη θέση τους ανοίγματα σε όλους τους χώρους του κτιρίου και την ταυτόχρονη έξοδο των εσωτερικών θερμικών φορτίων από ανοίγματα κατάλληλα τοποθετημένα στις υψηλότερες ζώνες του κάθε χώρου. τα υψηλότερα σημεία των κλιμακοστασίων υπάρχουν επίσης ανοίγματα που απάγουν τα εσωτερικά θερμικά φορτία προς τα έξω, προκαλούν ελκυσμό υποβοηθούν την άνοδο ψυχρών στρωμάτων του εσωτερικού αέρα από τους επιχωμένους δροσερούς χώρους των κατώτερων επιπέδων και τα διανέμουν στους κοινόχρηστους χώρους του συγκροτήματος. Η θερινή ηλιοπροστασία του συγκροτήματος εξασφαλίζεται από τους μικρούς επιμήκεις εξώστες πάνω απ όλα τα νότια ανοίγματα, στην πλευρά του Νότου. Η θερινή ηλιοπροστασία εξασφαλίζεται επίσης από τους δυτικούς ημιυπαίθριους που εκτείνονται σε όλο το μήκος των δυτικών πλευρών σε κάθε όροφο και καλύπτονται, όπως και όλο το κτίριο, από φυτεμένες στέγες. την εξωτερική πλευρά των ημιυπαιθρίων σύρεται τα καλοκαιρινά απογεύματα κουρτίνα που απομονώνει το κτίριο από τη Δύση και σχηματίζει μεταξύ των δυτικών τοίχων και του ήλιου έναν πλήρως σκιασμένο, αεριζόμενο δροσερό διάδρομο. Οι φυτεμένες στέγες βελτιώνουν σημαντικά την μόνωση τόσο το χειμώνα όσο και το καλοκαίρι και συμβάλλουν επιπλέον στην αρμονική ένταξη του συγκροτήματος στον φυσικό του χώρο. Οι φυτεμένες στέγες εκτείνονται μπροστά στους δυτικούς ημιυπαίθριους των διαμερισμάτων προς τη θέα Ενισχύουν ακόμη και στους υψηλότερους ορόφους την αίσθηση της εγγύτητας με τη γη και την διάσταση της απρόσκοπτης συνύπαρξης των ενοίκων με την ηρεμία και την αρμονία του βουνού και της θάλασσας.

70 Μάιξρ Περίπτωση 3. Δημοτικό σχολείο στα Πευκάκια Αττικής Αντώνης Πικιώνης Εικγμα 35. Φαπακσηπιςσικγ γμεπιςμα σξτ Δημξσικξδ ςφξλείξτ ςσα Πετκάκια αοξσελεί η οσέπτγα σψμ αιθξτςεμ με σιρ δικέρ σξτρ ατσγμξμερ ατλέρ, οξτ αμαοσδςςξμσαι κλιμακψσά, κάθεσα ςσιρ ιςξβχείρ. Κασά ατσγμ σξμ σπγοξ, η κάθε αίθξτςα έφει ξοσικέρ υτγέρ οπξρ σξ οεπιβάλλξμ, εμε ξι αμιςγοεδερ ατλέρ οξτ δημιξτπγξδμσαι οαπαολεδπψρ ςε ατσέρ, γφι μγμξ οπξςυέπξτμ αμεμογδιςση θέαςη αλλά λεισξτπγξδμ και ατσξδδμαμα. (οηγή: Σο σχολείο που σχεδίασε στα Πευκάκια θεωρήθηκε δείγμα μοντέρνας αρχιτεκτονικής, αν και ο ίδιος μόλις αποπερατώθηκε δήλωσε ότι δεν τον ικανοποιούσε. Σο οικόπεδο είναι μια πλαγιά κατάφυτη, τους πρόποδες του Λυκαβηττού, με έντονη υψομετρική διαφορά, ανάμεσα στο ανώτερο και στο κατώτερο σημείο του οικοπέδου. Αυτή την κλίση του εδάφους, ο Πικιώνης τη μετέτρεψε σε αρχιτεκτονικό εργαλείο που εν τέλει φανέρωσε και τη συνθετική δομή της λύσης. Η κτιριακή μάζα επεκτείνεται γύρω από τις δύο ανισόπεδες κεντρικές πλατείες δημιουργώντας με τη δομή «πι» που χρησιμοποιείται προστατευμένους υπαίθριους χώρους των παιδιών. Οι αίθουσες αναπτύσσονται σε κάθετο άξονα έναντι των υψομετρικών καμπύλων του φυσικού εδάφους, αριστερά και δεξιά του οικοπέδου, ενώ πάνω κεντρικά βρίσκεται το ενοποιητικό τους κομμάτι, το κτίριο που στεγάζει τα γραφεία, τα εργαστήρια και την αίθουσα γυμναστικής. Η κλίση του φυσικού εδάφους εμφανίζεται τόσο στις αίθουσες και στις αυλές τους, αλλά και στα δώματα αυτών, δημιουργώντας έτσι ένα δεύτερο, κλιμακωτό επίπεδο που παραπέμπει στην κλίση του φυσικού. Λόγω της μορφολογίας του εδάφους, το τεχνητό έδαφος που δημιουργείται, προσφέρει αυτόνομη είσοδο σε κάθε μία αίθουσα, ενώ η αυλή της κάθε μιας λειτουργεί και ως μεταβατικός χώρος από τον κυρίως υπαίθριο-πλατεία, στον κλειστό χώρο-αίθουσα. Σις αυτόνομες αυλές των αιθουσών και τους δύο κυρίως προαύλιους χώρους διαπερνά μια σκάλα που ανοίγεται προς το βουνό και ενώνει το κατώτερο σημείο του οικοπέδου που ανοίγεται προς τον αστικό ιστό- με το ανώτερο σημείο- που ανοίγεται προς το φυσικό λόφο. Ενώ οι δύο ανισόπεδες κεντρικές πλατείες ανοίγονται προς τον αστικό ιστό, υπάρχει και μια τρίτη στην πίσω πλευρά του οικοπέδου που ανοίγεται προς το λόφο και που εντάσσει κομμάτι του μέσα της. Μέσω αυτών των αυλών που βρίσκονται σε διαφορετικές στάθμες, επιτυγχάνεται η κίνηση και η είσοδος είτε από το κάτω επίπεδο του εδάφους, είτε από το πάνω. Αυτά σε συνδυασμό με την κλιμακωτή πορεία-σκάλα που διαπερνά το συγκρότημα, αλλά και με τις αυτόνομες αυλές των αιθουσών μετατρέπουν το συγκρότημα σε ένα ανοιχτό σχολείο ως προς το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Ο Πικιώνης αναζητά το πνεύμα του τόπου στο έδαφος και η αρχιτεκτονική του κατευθύνεται από αυτό.

71 Περίπτωση 4. Λάτσειο Δημοτικό χολείο Κολλεγίου Αθηνών φέδια 1-2. Κάσξχη και όχη σξτ Δημξσικξύ φξλείξτ σξτ Κξλλεγίξτ Αθημώμ (οηγή: BUILD_TEXTS/B38_t.html Κάντζα Αττικής, , Aρχιτέκτων Νίκος Bαλσαμάκης (1924-) Tο Λάτσειο Δημοτικό χολείο του Κολλεγίου Αθηνών είναι μια από τις πιο σύγχρονες και άρτιες μονάδες της ιδιωτικής εκπαίδευσης στο λεκανοπέδιο της Aττικής. H ανάθεση της μελέτης στον αρχιτέκτονα Nίκο Bαλσαμάκη έγινε ύστερα από βράβευσή του σε διαγωνισμό με πρόσκληση του Kτισμένο έξω από την πόλη, στο κατάφυτο περιβάλλον των Mεσογείων, το μεταμοντέρνο αυτό κτιριακό συγκρότημα αποτελεί χαρακτηριστικό έργο της εξελικτικής πορείας του διακεκριμένου αρχιτέκτονα. Bασική ιδέα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης ήταν η δημιουργία ενός σχολείου διοικητικά αυτοτελούς και ανεξάρτητου από το προυπάρχον, με το οποίο όμως αποτελεί ευρύτερη ενότητα. Η είσοδος στο συγκρότημα γίνεται μέσω ενός τετράγωνου χώρου με αίθριο από όπου αναπτύσσονται οι υπόλοιποι χώροι οργανωμένοι σε πτέρυγες. Tο Λάτσειο δημοτικό σχολείο συγκροτείται από δύο σχολικές ενότητες που αποτελούνται από έξι τάξεις των τριών τμημάτων η καθεμία. Oι δέκα οκτώ αυτές αίθουσες διδασκαλίας διαρθρώνονται σε τρείς κοινότητες. Κάθε κοινότητα έχει δικούς της χώρους διοίκησης, εργαστήρια και χώρους διαλειμμάτων. το κέντρο του συγκροτήματος συγκεντρώνονται οι κοινόχρηστες λειτουργίες και χώροι του. ημαντικός είναι ο ρόλος των ημιυπαίθριων και υπαίθριων χώρων στην αρχιτεκτονική σύνθεση. Η διάταξη των κτιρίων έγινε με γνώμονα την προσαρμογή τους στη μορφολογία του εδάφους, τον σωστό προσανατολισμό, την αξιοποίηση της θέας και τις μικρότερες δυνατές επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον. Σο συγκρότημα αποτελεί σύνθεση καθαρών γεωμετρικών όγκων. Oι μεταμοντέρνες όψεις του χαρακτηρίζονται από συγκρατημένη και κλασικότροπη λιτότητα, καθαρές μορφές, την επικράτηση των πλήρων επιφανειών και την πλαστικότητα που προκύπτει από τη ρυθμική επανάληψη των ανοιγμάτων και των ημιυπαίθριων χώρων.

72 Μάιξρ Περίπτωση 5. Πανεπιστημιούπολη του Exeter Εικγμα 36. Οι διαδπξμέρ μέςα ςσημ Παμεοιςσημιξδοξλη σξτ Exeter έφξτμ έμσξμερ αμάλλαγερ ςσημ τυή σξ φπεμα και σιρ γπαμμέρ ατσγ εοιστγφάμεσαι με σημ φπήςη διαυξπεσικξδ δχξτρ δέμσπψμ, σα ξοξία δημιξτπγξδμ σημ αίςθηςη «ςσέγηρ» αλλά και δίμξτμ σημ εμσδοψςη δαςξδρ. (οηγή: Με τον όρο Πανεπιστημιούπολη εννοείται κάθε πολεοδομικό συγκρότημα που προσφέρει οικιστικές, διδακτικές και ερευνητικές διευκολύνσεις στους φοιτητές ενός πανεπιστημίου. Σο Πανεπιστήμιο του Exeter είναι ένα πανεπιστήμιο στη Νοτιοδυτική πλευρά της Αγγλίας. Ο ενθουσιασμός για τη λαϊκή τέχνη και την επιστήμη που καθιερώθηκε στη Βρετανία με την Βιομηχανική Επανάσταση του 1851 οδήγησε το Exeter σε μια σειρά εξελίξεων που κατέληξε στην ίδρυση του Πανεπιστημίου το Οι περισσότερες από τις δραστηριότητές του βρίσκονται στην πόλη του Exeter, Devon, όπου βρίσκεται το κέντρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Είναι μέλος του Ομίλου 1994, όπου είναι ένα δίκτυο πανεπιστήμιων εντατικής έρευνας στο Ηνωμένο Βασίλειο. τόχος ήταν η ενσωμάτωση των κτιρίων της πανεπιστημιούπολης με το εξωτερικό περιβάλλον. Σο εμπορικό κέντρο Streatham Campus shopping centre (εικόνα 36) κτίστηκε το 1970 με σκοπό να καλύψει τις ανάγκες των φοιτητών σε ψυχαγωγικό και εμπορικό επίπεδο. Μέσα σε αυτό βρίσκουμε καφετέριες, εστιατόρια,fast food, είδη ένδυσης και υπόδησης,bar, αίθουσες συνεδρίων, καθώς και αρκετούς χώρους με παιχνίδια ψυχαγωγίας. Η πανεπιστημιούπολη του Exeter έχει ένα από τα πιο όμορφα σκηνικά των πανεπιστήμιων στην Αγγλία. H περιουσία του, περίπου 300 στρέμματα, που βρίσκονται στα νότια και δυτικά, περιλαμβάνουν μια μεγάλη ποικιλία φυτών και δέντρων, μερικά από τα οποία έχουν φυτευτεί στο δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα. Περιλαμβάνονται είδη από όλες τις εύκρατες περιοχές του κόσμου.

73 Περίπτωση 6. Κατοικία Βαλσαμάκη Νιόβης 22, Φιλοθέη, Aρχιτέκτων Nίκος Bαλσαμάκης H μονοκατοικία του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα Nίκου Bαλσαμάκη ανήκει στις κορυφαίες υφολογικές επιδόσεις της ελληνικής αρχιτεκτονικής του 60. Kτισμένη στην τότε μεσοαστική κηπούπολη της Υιλοθέης, επανερμηνεύει την ολική αντίληψη του Μοντέρνου Kινήματος για την κατοικία ως σύνθεση τέχνης, λειτουργικότητας και προηγμένης δομικής τεχνολογίας. Σο ισόγειο κτίριο προστατεύεται από τον δρόμο με συμπαγή τοίχο και ανοίγει προς τον κήπο με μεγάλη γυάλινη επιφάνεια, η οποία δίνει την αίσθηση της συνέχειας εσωτερικού και εξωτερικού χώρου. Η κάτοψη οργανώνεται ελεύθερα μέσα σε αυστηρό ορθογώνιο περίγραμμα, ακολουθώντας έναν κάνναβο στον οποίο εντάσσονται όλα τα κατασκευαστικά στοιχεία και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου. Oι εσωτερικοί χώροι οργανόνονται σε τρεις λειτουργικές ζώνες: καθιστικό-τραπεζαρία, υπνοδωμάτια, κουζίνα. Αυτό γίνεται με πολύ λιτά μέσα, δηλαδή με τρεις μόνο τοίχους και ξύλινα κινητά χωρίσματα. Σο δομικό σύστημα διαφοροποιεί τον φέροντα οργανισμό (λεπτή πλάκα από σκυρόδεμα και λεπτά στρογγυλά μεταλλικά υποστυλώματα) από τα στοιχεία πληρώσεως, ενώ οι εγκαταστάσεις έχουν προβλεφθεί και ενσωματωθεί στον ξυλότυπο. Σα υλικά που διαμορφώνουν τόσο το εσωτερικό όσο και το εξωτερικό του κτιρίου είναι εμφανές σκυρόδεμα, εμφανή τούβλα, βερνικωμένο ξύλο και γυαλί. Πρόκειται για μινιμαλιστική σύνθεση με ζεστά χρώματα, στην οποία επικρατούν το οριζόντιο στοιχείο της πλάκας και οι ενιαίες επιφάνειες. Εικγμα 37. Ππγκεισαι για οαπάδειγμα έμμετςη αυξδ η ξικία σξτ ιδιξυτξύρ Νίκξτ Βαλςαμάκη εκυπάζει σημ αολγσησα, σημ γεψμεσπία, σξ άολεσξ υψρ με αολέρ και καθαπέρ γπαμμέρ (οηγή: S/BUILD_TEXTS/B79_t.html

74 Μάιξρ Περίπτωση 7. Πλατεία Beaubourg, Παρίσι, Aρχιτέκτων Renzo Piano Ως μία από τις αρετές των κλασικών πλατειών, είναι αυτή του αγκαλιάσματος του χώρου από τα κτίρια περιμετρικά, με τρόπο τέτοιο ώστε η πρόσβαση να πραγματοποιείται από συγκεκριμένα σημεία εντείνοντας την έκπληξη κατά τη μετάβαση από το στενό δρόμο της πόλης στον ελεύθερο δημόσιο χώρο. Αυτή την αρχή αναβιώνει η σύνθεση των δύο πλατειών που δημιουργεί ο Renzo Piano σε άμεση επαφή με τ ο κτίριο του Beaubourg και το κέντρο μουσικής IRCAM στην καρδιά του Παρισιού. Η επιβλητική όψη του Centre Georges Pompidou καταλαμβάνει τη μία πλευρά της πλατείας και την κρύβει, χωρίς να προϊδεάζει τον εισερχόμενο από τους πλευρικούς δρόμους, επισκέπτη, για την ύπαρξη των ελεύθερων χώρων. Βασικό χαρακτηριστικό της σύνθεσης αποτελεί η πεζοδρόμηση αλλά και το μικρό πλάτος των δρόμων πρόσβασης στο χώρο, όπως άλλωστε και η περιμετρική δόμηση, με τα συνεχόμενα μέτωπα των κτιρίων που αυξάνουν την αίσθηση του αποκλεισμού ως προς την προσέγγιση του χώρου. Η κύρια πλατεία κατά μήκος του Beaubourg, διαμορφώνεται ως ένα ελεύθερο, ελαφρά κεκλιμένο επίπεδο που λειτουργεί ως χώρος στάσης στο μεγαλύτερο μέρος του, καθώς βρίσκεται χαμηλότερα αφήνοντας τη διερχόμενη κίνηση ελεύθερη στο επίπεδο των δρόμων πρόσβασης. Η υποβάθμιση της στάθμης του χώρου με αυτό τον αβίαστο τρόπο, μετατρέπει την πλατεία σε ένα πραγματικό κέντρο το οποίο εμπλουτίζεται με δράσεις και παραστάσεις της καθημερινής ζωής του Παρισιού, ανθρώπων που βιώνουν την πόλη με διάφορους τρόπους και μέσα: Σο skateboard αποτελεί τον πιο δημοφιλή τρόπο προσπέλασης του χώρου κυρίως στο κεκλιμένο τμήμα του, αυξάνοντας το βαθμό δυσκολίας της επίδειξης. Εικγμερ Η ολασεία μοπξςσά αογ σξ κέμσπξ Pompidou είμαι έμαρ αογ σξτρ οξλλξδρ δημγςιξτρ φεπξτρ σξτ Παπιςιξδ. Οι φεπξι ατσξί κπασξδμ σημ ογλη εμψμέμη. Είμαι έμαρ φεπξρ ζψμσαμγρ, με οξικιλγμξπυία, φεπξτρ ςτγκέμσπψςηρ υίλψμ και αγμεςσψμ, μέπη για υαγησγ, καθιςσικξί, διάβαςμα, θέαρ, τοαίθπιαρ αγξπάρ, ελεδθεπηρ σέφμηρ. Αλλίψρ αολά έμα είμαι έμα ςημείξ οξτ διαςφίζειρ για μα βπεθείρ ςε κάοξιξ άλλξ.

75 Περίπτωση 8. Πλατεία dells Paisos Catalans Βαρκελώνη, Αρχιτέκτονες Helio Pinon, Albert Viaplana & Enrich Miracles, Η όλη σύνθεση είναι εγγεγραμμένη σ' ένα κάνναβο χαραγμένο παράλληλα και κάθετα στην όψη του ταθμού. Κυρίαρχο οργανωτικό στοιχείο αποτελεί ο στεγασμένος "δρόμος" 90μ.x10μ. κάθετος στον άξονα του κτιρίου, που συνεχίζεται νοητά μέσω της αίθουσας επιβατών στη μικρότερη αντίστοιχη πλατεία της πίσω πλευράς. Aντιδιαμετρικά ως προς αυτό το δρόμο υπάρχουν αφενός ένα τετράγωνο στέγαστρο στηριγμένο πάνω σε 16 μεταλλικά υποστυλώματα, αφετέρου ένα σιντριβάνι. Σα μεταλλικά υποστυλώματα εδράζονται σε πλατιά πέλματα, αναγκαία λόγω της δυσκολίας θεμελίωσής τους (Εικόνα 40). Ο στεγασμένος δρόμος συνίσταται από 21 αψίδες διαφορετικού ύψους με 9 μέτρα άνοιγμα ανάμεσα στα μεταλλικά υποστυλώματα, που στηρίζουν ένα πλέγμα από μεταλλικές λάμες που διαγράφει μια καμπύλη επιφάνεια στο χώρο. Από το ίδιο πλέγμα αποτελείται και το τετράγωνο στέγαστρο. Κάτω απ' το στεγασμένο δρόμο υπάρχουν μαρμάρινοι πάγκοι διαφορετικών χρωμάτων. Σο σιντριβάνι αποτελεί απ τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του χώρου, γιατί προσθέτει ήχο και κίνηση. Μορφώνεται από δυο σειρές συγκλίνοντες πίδακες που καταλαμβάνουν μια περιοχή 17x35 τετραγωνικών μέτρων. Οι πίδακες διαφέρουν σε ύψος, το νερό κατευθύνεται προς τα πλάγια και δημιουργεί μια υδάτινη κουρτίνα που μετατρέπεται από τον άνεμο σε τεχνητή βροχή. Σο νερό συλλέγεται σε τρία κανάλια δημιουργημένα από κλίσεις του δαπέδου. Η πλατεία καλύπτεται από κιτρινωπή πέτρα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο φωτισμός της, που γίνεται με μεταλλικούς στύλους διαφόρων υψών που παρακολουθούν τα στοιχεία της σύνθεσης. Σο τετράγωνο στέγαστρο και ο στεγασμένος δρόμος φωτίζονται επιπλέον από κάτω. Εικγμα 40. Είμαι μία ολασεία μιμιμαλιςσική και μξμσέπμα οξτ οπξκαλεί αμυιςβησήςειρ. ε μια "ςκξτοιςμέμη" φψπίρ φεμα έκσαςη αογ ολακγςσπψσξ τοάπφξτμ λισέρ, απαφμξΰυαμσερ κασαςκετέρ αογ ςσδλξτρ και ολέγμασα, φψπίρ ίφμξρ μμημείξτ, κξςμήμασξρ και κασαμξησήρ εικξμξγπαυίαρ, εμε σα τλικά είμαι ςκληπά ξπτκσά και μέσαλλα.

76 Μάιξρ Κεφάλαιο 7. Ανάλυση: Ιστορία & Σοποθεσία 7.1 Γενικός Προσανατολισμός ύμφωνα με τις παραπάνω εισηγήσεις καταλήγουμε σε αυτό το κεφάλαιο όπου πλέον επιλέγουμε μια μεμονωμένη περίπτωση που αφορά το αστικό πράσινο μίας πόλης. Μέχρι την έως τώρα σταδιοδρομία μας, επιλέγουμε να δουλέψουμε με την έμπνευση και τις γνώσεις που αποκτήσαμε στην διάρκεια των τεσσάρων χρόνων της σχολής και της πρακτικής μας εξάσκησης, σχεδιάζοντας -ουσιαστικά από την αρχή- τον εξωτερικό χώρο του κτιρίου της Αρχιτεκτονικής Σοπίου στη Δράμα. Οι λόγοι πρώτα απ όλα είναι, λόγω οικειότητας, αφού σε αυτό το κτίριο ξεκινήσαμε, δοκιμαστήκαμε σε κάθε στάδιο εκπαίδευσης και δοκιμάσαμε καινούργιες ιδέες. Σο ίδιο το κτίριο πλέον το αντιμετωπίζουμε με άλλη ματιά. Δεν αποτελεί απλά ένα παλιό και ξεχασμένο οικοδόμημα, έρμαιο στις εκάστοτε συνθήκες ιδιοκτησίας του κράτους. Είναι ένας χώρος που πήρε αξία μέρα με την μέρα. Πήρε ζωή από την παρουσία των φοιτητών, τα βήματα τους στα σκαλιά, τα σχέδια τους στους τοίχους του. Πήρε το χρώμα της νέας γενιάς που θέλει να δείξει τις ιδέες της και να τις κάνει πραγματικότητα. Εκπροσωπώντας αυτή την νέα γενιά, κάνουμε όνειρα όπως όλοι οι φοιτητές αυτού του τμήματος να πάρει μια τελείως διαφορετική όψη η σχολή μας και ψάξαμε τρόπους για να γίνει εφικτό. Όλα τα παραπάνω κεφάλαια περιγράφουν θεωρητικά όλες τις παραμέτρους που πρέπει να λάβουμε υπόψη προκειμένου το όνειρο μας να αποκτήσει υπόσταση, χαρακτήρα και να γίνει «ζωντανό». Παρακάτω, θα δείξουμε πώς θα εκφράσουμε την «πράσινη» προσωπικότητα της μοναδικής αυτής σχολής, «βάση» της Αρχιτεκτονικής Σοπίου στην Ελλάδα. 7.2 Δημογραφία, Ιστορία & Πολιτισμός Ο νομός Δράμας βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του ελλαδικού χώρου, στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Ανήκει στο γεωγραφικό διαμέρισμα της Ανατολικής Μακεδονίας και έχει έκταση km² και σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο πληθυσμός ανέρχεται στους κατοίκους. τα βόρεια και βορειοανατολικά συνορεύει με τη Βουλγαρία, στα δυτικά με το νομό ερρών, στα νότια με το νομό Καβάλας και στα ανατολικά με τη Δυτική Θράκη (νομός Ξάνθης). Περικλείεται στα βόρεια από τα βουνά της Ροδόπης, στα δυτικά από τα βουνά Μενοίκιο και Όρβηλος, στα νότια από το όρος Παγγαίο και στα ανατολικά από τα όρη της Λεκάνης (Τουριστικός οδηγός Δράμας 2000). Διοικητικά υπάγεται στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και περιλαμβάνει οκτώ Δήμους και μία Κοινότητα. Πρωτεύουσά του είναι η πόλη της Δράμας. Είναι μια πόλη χτισμένη στις νότιες υπώρειες της οροσειράς του Υαλακρού σε υψόμετρο ~110 μ, κυριολεκτικά θεμελιωμένη επί των υδάτων (σύμφωνα με μια ερμηνεία του ονόματος: Ύδωρ - Τδραμα - Δράμα) με σημαντικότερο σημείο τις πηγές της Αγίας Βαρβάρας και της Καλλιφύτου που διασχίζουν τη πόλη. Πρόκειται για πόλη με μακραίωνη ιστορία, καθώς η περιοχή της κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Προς το τέλος του τετάρτου π.φ. αιώνα στη θέση της Δράμας δημιουργήθηκε οικισμός, οι κάτοικοι του οποίου καλλιεργούσαν την άμπελο και λάτρευαν το θεό Διόνυσο. Ο οικισμός παρέμεινε δραστήριος και κατά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Κατελήφθη από τους Οθωμανούς το 1371 και περιήλθε στους Βουλγάρους κατά τον Α Βαλκανικό Πόλεμο. Προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος στη 1 Ιουλίου 1913, κατά τη διάρκεια του Β Βαλκανικού Πολέμου. Κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο καταλήφθηκε ξανά από τους Βούλγαρους οι οποίοι αποχώρησαν το 1918, με τη λήξη του πολέμου. Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, γερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα κατέλαβαν την Aνατολική Μακεδονία. Οι Βούλγαροι ξεκίνησαν τότε συστηματική επιχείρηση εκβουλγαρισμού του πληθυσμού της Δράμας και της περιοχής της, η οποία όμως συνάντησε τη σθεναρή αντίδραση των κατοίκων της. τις 29 επτεμβρίου 1941, με αφορμή επιθέσεις ανταρτών εναντίον Βουλγάρων σε χωριά της Δράμας, οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής εφάρμοσαν σκληρά αντίποινα στη Δράμα, το Δοξάτο και αλλού. Οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τη Δράμα τον Οκτώβριο του Φάπσηρ 1. O Νξμγρ σηρ Δπάμαρ βπίςκεσαι ςσξ βξπειξαμασξλικγ άκπξ σηρ Μακεδξμίαρ (οηγή

77 ήμερα αριθμεί περίπου κατοίκους. Είναι μια πόλη που συνδυάζει την ιστορία με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Οι πολλαπλοί χώροι πρασίνου και τα πηγαία νερά που διαθέτει τόσο η πόλη, όσο και ο νομός γενικότερα, καθιστούν τη Δράμα ως μια ιδανική πόλη που προσφέρει την ποιότητα ζωής που έχει ανάγκη ο άνθρωπος σήμερα. Σα πολλά νεοκλασικά κτήρια που βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο της πόλης, αλλά και αλλού, μαρτυρούν την έντονη ζωή που είχε από παλιά ο τόπος. Κάποτε, στις αρχές του περασμένου αιώνα θεωρούνταν από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Ελλάδας. Δυστυχώς, λανθασμένες πολιτικές κατέστρεψαν μέρος της ιστορίας κατεδαφίζοντας τα παλιά αρχιτεκτονικά κτήρια και δίνοντας τη θέση τους σε σύγχρονους τσιμεντένιους ογκόλιθους που αμαυρώνουν το τοπίο. ήμερα, τα κτήρια που οικοδομούνται αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, δίνοντας το δικό τους στίγμα και χρώμα στο τοπίο της πόλης( Η πόλη της Δράμας Η πόλη της Δράμας από τις ανασκαφές φαίνεται πως είχε κατοικηθεί γύρω στο π.χ. Προς το τέλος του τετάρτου π.φ. αιώνα στη θέση της Δράμας δημιουργήθηκε οικισμός, οι κάτοικοι του οποίου καλλιεργούσαν την άμπελο και λάτρευαν το θεό Διόνυσο. Ο οικισμός παρέμεινε δραστήριος και κατά τους ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους. Κατελήφθη από τους Οθωμανούς το 1371 και περιήλθε στους Βουλγάρους κατά τον Α Βαλκανικό Πόλεμο. Προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος στη 1 Ιουλίου 1913, κατά τη διάρκεια του Β Βαλκανικού Πολέμου. Κατά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο καταλήφθηκε ξανά από τους Βούλγαρους οι οποίοι αποχώρησαν το 1918, με τη λήξη του πολέμου. Με την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1941, κατά τη διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, γερμανικά και βουλγαρικά στρατεύματα κατέλαβαν την Aνατολική Μακεδονία. Οι Βούλγαροι ξεκίνησαν τότε συστηματική επιχείρηση εκβουλγαρισμού του πληθυσμού της Δράμας και της περιοχής της, η οποία όμως συνάντησε τη σθεναρή αντίδραση των κατοίκων της. τις 29 επτεμβρίου 1941, με αφορμή επιθέσεις ανταρτών εναντίον Βουλγάρων σε χωριά της Δράμας, οι βουλγαρικές δυνάμεις κατοχής εφάρμοσαν σκληρά αντίποινα στη Δράμα, το Δοξάτο και αλλού. Οι Βούλγαροι εγκατέλειψαν τη Δράμα τον Οκτώβριο του Η μεγάλη οικονομική άνθηση της Δράμας στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα οφείλεται στη καλλιέργεια του «μπασμά», μιας εκλεκτής ποικιλίας καπνού, καθώς και στη δεκαετία του '70 στο ένδυμα. Γνωρίζοντας σημαντικούς ρυθμούς ανάπτυξης, παρουσιάζει μεγάλες αλλαγές, ιδιαίτερα στη να αρχιτεκτονική της με τις συνοικίες του ιστορικού κέντρου να αποκτούν διαφορετική όψη. τα νέα δημόσια κτίρια της πόλης και στις ιδιωτικές κατοικίες αποτυπώνονται η οικονομική ευρωστία και οι επιδράσεις των ευρωπαϊκών προτύπων. ήμερα, έπειτα από χρόνια, η πόλη διατηρεί κάτι από τον αρχοντικό της χαρακτήρα. ύμβολο της σύγχρονης ιστορίας της πόλης γίνονται οι καπναποθήκες πίσω από το πάρκο των πηγών της Αγίας Βαρβάρας, θυμίζοντας περιόδους ευημερίας των κατοίκων χάρη στο εμπόριο καπνού του μεσοπολέμου. Πρόκειται για μεγάλα πέτρινα κτίρια, που στο σύνολό τους σήμερα μένουν ανεκμετάλλευτα. ήμερα, είναι μια πόλη που συνδυάζει την ιστορία με τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Οι πολλαπλοί χώροι πρασίνου και τα πηγαία νερά που διαθέτει τόσο η πόλη, όσο και ο νομός γενικότερα, καθιστούν τη Δράμα ως μια ιδανική πόλη που προσφέρει την ποιότητα ζωής που έχει ανάγκη ο άνθρωπος σήμερα. Σα πολλά νεοκλασικά κτήρια που βρίσκονται στο ιστορικό κέντρο της πόλης, αλλά και αλλού, μαρτυρούν την έντονη ζωή που είχε από παλιά ο τόπος. Κάποτε, στις αρχές του περασμένου αιώνα θεωρούνταν από τα μεγαλύτερα αστικά κέντρα της Ελλάδας. Δυστυχώς, λανθασμένες πολιτικές κατέστρεψαν μέρος της ιστορίας κατεδαφίζοντας τα παλιά αρχιτεκτονικά κτήρια και δίνοντας τη θέση τους σε σύγχρονους τσιμεντένιους ογκόλιθους που αμαυρώνουν το τοπίο. ήμερα, τα κτήρια που οικοδομούνται αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη αρχιτεκτονική, δίνοντας το δικό τους στίγμα και χρώμα στο τοπίο της πόλης( Φάπσηρ 2. Ο μξμγρ σηρ Δπάμαρ ςτμξπετέι με σξτρ μξμξδρ σψμ εππεμ, σηρ Καβάλαρ και σηρ Ξάμθηρ (οηγή:

78 Μάιξρ Ο καπνός στην περιοχή της Δράμας Ο καπνός είναι φυτό που αρχικά καλλιεργούνταν μόνο στην αμερικάνικη ήπειρο. Μετά την ανακάλυψη εξερεύνηση και κατάκτηση της Αμερικής από τους Ευρωπαίους το φυτό του καπνού μεταφέρθηκε όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στις υπόλοιπες ηπείρους. Η ιστορία του καπνού στην Δράμα ξεκινάει περίπου από τα μέσα του δεκάτου ενάτου αιώνα. Από την δεκαετία του 1860 αυξάνονταν και η παραγωγή και το εμπόριο του καπνού σταδιακά στην αρχή και ραγδαία στην συνέχεια. Η παραγωγή και εμπορία του καπνού αποτελούσαν την κύρια απασχόληση των κατοίκων της Δράμας και της περιοχής της. Οι καπναποθήκες αποτελούνται από δύο η και περισσότερους ορόφους που συχνά οφείλονται στην κλίση του εδάφους, έχουν βαθιά υπόγεια και μεγάλους χώρους αποθήκευσης στις σοφίτες, στο υπόγειο τοποθετούνταν τα φύλλα καπνού ενώ η επεξεργασία του και η αποθήκευση του τελικού προϊόντος πραγματοποιείται στους ορόφους. Η κάτοψη των κτισμάτων έχει σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου με ιδιαίτερα επιμήκη τη μια διάσταση. Η κατασκευή των καπναποθηκών πραγματοποιείται με περιμετρικές τοιχοποιίες από λιθοδομή, οι τοιχοποιίες ενισχύονται με οριζόντιες ζώνες από συμπαγείς οπτόπλινθους (Πρόντζας Δ. Ε., 1996). Οι καπναποθήκες που διατηρούνται σήμερα στην πόλη έχουν αλλάξει χρήση ή παραμένουν αχρησιμοποίητες. Αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες για την οικονομική ανάπτυξη της πόλης και την απασχόληση του πληθυσμού στο τέλος του προηγούμενου αιώνα και στις αρχές του επόμενου. Αποκομμένες από το ιστορικό, οικονοµικό και παραδοσιακό περιβάλλον εµφανίζονται ιδιαίτερα υποβαθμισμένες και απειλούνται µε εξαφάνιση καθώς το µέλλον τους εξαρτάται από το ιδιωτικό συµφέρον. τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι χρόνων, πολλά από τα κτίρια κατεδαφίστηκαν γιατί κρίθηκαν «επικίνδυνα» ή γιατί οι ιδιοκτήτες τους φοβόταν το χαρακτηρισµό τους ως µνηµεία από το ΤΠΠΟ. Όποια από τα παλαιά κτίρια των καπναποθηκών έχουν χαρακτηριστεί µνηµεία κινδυνεύουν από τις κακές επεμβάσεις. Η έλλειψη κατανόησης της αρχιτεκτονικής και της κατασκευής τους και κυρίως του τρόπου µε τον οποίο µπορούν να προσαρµοστούν σε νέες χρήσεις -µε σεβασµό στην πολιτιστική τους σηµασία- οδηγεί σε πενιχρά αποτελέσµατα, στη σύγκρουση µε τις αρµόδιες υπηρεσίες για την προστασία τους, στην απώλεια χρόνου και χρήµατος (Σουριστικός οδηγός Δράμας, 2000). υστυχώς τα κτίρια των καπναποθηκών είναι πολύ µεγάλα και νέες χρήσεις είναι δύσκολο να βρεθούν για το σύνολο της επιφάνειάς τους. Παρόλα αυτά υπάρχει ένας αριθµός σηµαντικών επεµβάσεων σε µεµονωµένα κτίρια, τα οποία διασώθηκαν και χαρακτηρίστηκαν διατηρητέα. Μερικά μετατράπηκαν σε πολιτιστικά κέντρα, άλλα φιλοξενούν εµπορικές καθηµερινές λειτουργίες. Εικγμα 41. Η οαλαιγσεπη αογ σιρ καομαοξθήκερ οξτ διασηπείσαι ςήμεπα ςσημ ογλη σηρ Δπάμαρ είμαι ατσή ςσημ οεπιξφή σηρ Αγίαρ Βαπβάπαρ. Η τγπαςία σψμ οηγεμ αοξσελεί αοαπαίσησξ ςσξιφείξ για σημ υδλανη και εοενεπγαςία σξτ οπξαγμσξρ. Η καομαοξθήκη κσίςθηκε σξ 1874 ςσημ οεπιξφή σψμ οηγεμ. (οηγή: Η Περίπτωση του ΣΕΙ Αρχιτεκτονικής Σοπίου - υνθήκες Ιδιοκτησίας την περίπτωση του κτιρίου ΣΕΙ Αρχιτεκτονικής Σοπίου παρακολουθούμαι τη διαδροµή μιας συλλογικότητας που συγκροτεί την ταυτότητά του μέσα από την διεκδίκηση του αστικού χώρου μετασχηματίζοντας το σύγχρονο πρόσωπο του εργοστασίου. Η τοποθεσία του κτιρίου όπως επίσης και οι χώροι κρίθηκαν κατάλληλοι από τις αρμόδιες αρχές έτσι ώστε να στεγαστεί στη πρώην καπναποθήκη, το ΣΕΙ Αρχιτεκτονικής Σοπίου το οποίο όμως, δεν θα θυμίζει τα κλασσικά ακαδημαϊκά κτίρια. Πρόκειται για ένα αξιόλογο και χαρακτηριστικό δείγμα της σύγχρονης βιομηχανικής αρχιτεκτονικής των αρχών του προηγούμενου αιώνα, στο πλαίσιο της ανάπτυξης της παραγωγής καπνού, δηλαδή, μεγάλο εσωτερικό χώρο που προσφέρεται για χρήσεις που απαιτούν μεγάλη ευελιξία (διαλογή και συσκευασία του καπνού), ενώ για τα σημερινά δεδομένα οι συγκεκριμένες προδιαγραφές δεν καλύπτουν τις απαιτήσεις των αιθουσών διδασκαλίας. Σο κτίριο έχει υποστεί μεγάλες φθορές και αλλοιώσεις, που οφείλονται στην έλλειψη συντήρησής του και στη παλαίωση των υλικών. Ιδιοκτησιακά, η μεταβολή του κτιρίου σε εκπαιδευτικό χώρο έγινε σταδιακά. Αρχικά ως Βιομηχανία Καπνού άνηκε στο Τπουργείο Γεωργίας. Αργότερα με τις αλλαγές στα πολιτικά δρώμενα, το κτίριο ανήκει πλέον στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και Θράκης και φτάνουμε στις μέρες μας όπου σύμφωνα με τον πρόσφατο νόμο του Καλλικράτη το κτίριο

79 πέρασε στα χέρια του Δήμου Δράμας. Σο ισόγειο χρησιμοποιείται από το χολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, ενώ οι πρώτοι δυο όροφοι χρησιμοποιούνται για την στέγαση της σχολής. Σο περιεχόμενο σπουδών του Σμήματος Αρχιτεκτονικής Σοπίου καλύπτει το γνωστικό αντικείμενο της εφαρμογής τεχνικών, βιολογικών, φυσικών και οικονομικών επιστημών στην αειφορική και πολυλειτουργική διαχείριση, βελτίωση και προστασία του Αστικού και Περιαστικού Σοπίου, καθώς και των φυσικών οικοσυστημάτων και στη διατήρηση και αναβάθμιση του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος. Σο Σμήμα έχει ως αποστολή να προάγει την ανάπτυξη και τη μετάδοση των γνώσεων στην επιστήμη, την τεχνολογία και τις τεχνικές που εφαρμόζονται στην Αρχιτεκτονική Σοπίου και στα Έργα του Υυσικού Περιβάλλοντος με τη διδασκαλία και την εφαρμοσμένη έρευνα και να παρέχει στους σπουδαστές τα απαραίτητα εφόδια που εξασφαλίζουν την άρτια κατάρτισή τους για την επιστημονική και επαγγελματική τους σταδιοδρομία, εξέλιξη και προοπτική ( το πλαίσιο της αποστολής του το Σμήμα παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις στον επιστημονικό, εκπαιδευτικό και επαγγελματικό τομέα και διεξάγει εφαρμοσμένη έρευνα για το σχεδιασμό, την προστασία και τη βελτίωση του φυσικού, περιαστικού και αστικού Περιβάλλοντος, καθώς επίσης, και την οικολογική και περιβαλλοντική έρευνα. 7.6 Επαναχρησιμοποίηση βιομηχανικών χώρων Μια άλλη κατεύθυνση που πρέπει να μελετήσουμε είναι η δημόσια ή ιδιωτική χρήση των απαξιωμένων βιομηχανικών χώρων, καθώς το ΣΕΙ Αρχιτεκτονικής Σοπίου εντάσσετε σε αυτούς τους χώρους. ε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να αναλογιστούμε το ποιοι θα αναλάβουν το κόστος και ποιοι καρπώνονται τα οφέλη της επανάχρησης, ποιες οι οργανωτικές συνθήκες και τα εργαλεία διαχείρισης, καθώς και ποια µέτρα υποστήριξης µπορεί να προσφέρει το κράτος. Τπάρχουν τέσσερις άξονες που διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο στην επανάχρηση: Η αυθεντικότητα και η ανάδειξη της ιστορικής µνήµης, η ιδιοκτησία και ο πολιτιστικός προγραµµατισµός, η αντίθεση µεταξύ προγραμματισμού και καλλιτεχνικής δημιουργίας και ο ρόλος της Σοπικής Αυτοδιοίκησης. Παρουσιάζονται κάποια ενδεικτικά παραδείγματα επανάχρησης βιοµηχανικών χώρων σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις (το Cable Factory στο Ελσίνκι, η Διεθνής Κατασκευαστική Έκθεση (IBA) του Emscher Park, το Birds Custard Factory στο Μπέρµινγχαµ, το Westergasfabriek στο Άμστερνταµ), τα οποία καταδεικνύουν τις ιδιαιτερότητες και τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν τις προσπάθειες αυτές. την Ελλάδα ο ρόλος της Σοπικής Αυτοδιοίκησης και του εθελοντικού τοµέα είναι περιορισµένος. Οι περιπτώσεις ενεργής συµµετοχής οµάδων ή κινηµάτων στις προσπάθειες επανάχρησης δεν είναι το ίδιο έντονη µε τις πόλεις που προαναφέρθηκαν και οι εκδηλώσεις διαµαρτυρίας ή παρέµβασης όσον αφορά τη διάσωση βιοµηχανικών ή άλλων κτιρίων δεν είναι συχνές. Η ύπαρξη µεγάλων απαξιωµένων βιοµηχανικών µονάδων προκαλεί το ενδιαφέρουν του ιδιωτικού τοµέα και των εταιριών ακίνητης περιουσίας, εποµένως ο τρόπος µε τον οποίο η Σοπική Αυτοδιοίκηση υπερασπίζεται τους χώρους αυτούς αποδεικνύεται ο πλέον σηµαντικός. Παρά το γεγονός ότι οποιαδήποτε απλουστευτική αντιµετώπιση των προσπαθειών επανάχρησης είναι καταδικασµένη να αποτύχει λόγω των διαφορετικών πτυχών της πολυπλοκότητας του θέµατος και είναι πολύ δύσκολο να προγραµµατίσει κανείς τις διαδικασίες ή να προσπαθήσει να οδηγήσει τους χώρους αυτούς προς µία συγκεκριµένη κατεύθυνση, ο εθελοντικός τοµέας και οι αυτοδιοικητικοί φορείς είναι σε θέση να εξασφαλίσουν την ιστορική συνέχειά τους( g-post_16.html).

80 Μάιξρ Κεφάλαιο 8. Ανάλυση: Τπάρχον αστικό περιβάλλον 8.1 Θέση Σο αντικείμενο μελέτης μας είναι ο περιβάλλοντας χώρος του κτίριο του ΣΕΙ Αρχιτεκτονικής Σοπίου Δράμας, το οποίο συνορεύει με το χολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (.Δ.Ε) καθώς και η διαμόρφωση των ταρατσών του συγκροτήματος. Πρόκειται για ένα οικοδομικό τετράγωνο που βρίσκεται 750 μέτρα νότια του κέντρου της πόλης της Δράμας, που σημαίνει ότι είναι άμεσα συνδεδεμένο με τον αστικό ιστό. Η νότια και η ανατολική πλευρά βλέπει προς τις οδούς 1ης Ιουλίου πολύ μεγάλης κυκλοφορίας (κόκκινο χρώμα), την οδό Φρυσοβέργη, όπου επίσης καθημερινά μετακινούνται μεγάλα οχήματα και την οδό Κασσάνδρου (χέδιο 3). Περικλείεται κυρίως από κτίρια μέγιστου ύψους 6 ορόφων (χέδιο 4) αλλά κυρίως οι πολυκατοικίες που συνυπάρχουν στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο επηρεάζουν τις συνθήκες σκίασης και πνοής των ανέμων του περιβάλλοντα χώρου, δημιουργώντας ένα ξεχωριστό μικροκλίμα. Η σχέση του κτιρίου με τον αστικό ιστό είναι άμεση και η θέση του πλεονεκτική αφού σε κοντινή απόσταση υπάρχουν καταστήματα, δημόσιες υπηρεσίες (το Νέο Δημαρχείο, η Νομαρχία, ΔΕΗ), συγκοινωνίες (σταθμό τρένου, στάση αστικού και υπεραστικού λεωφορείου) και χώρους πρασίνου (πάρκα, πλατείες κ.λπ). υνεπώς καθημερινά η άμεση περιοχή κατακλύζεται από κατοίκους που είτε είναι εργαζόμενοι, είτε επισκέπτονται την περιοχή για την διεκπεραίωση των υποχρεώσεων τους, είτε απλά για αναψυχή. φέδια 3-4. Σξ κσίπιξ (μολε κδκλξρ) ςτμδέεσαι με κεμσπική ξδγ 1 ηρ Ιξτλίξτ μεγάληρ κτκλξυξπίαρ (οηγή:

81 Εικγμα 42. Νγσια γχη σξτ ξικξδξμικξδ σεσπαγεμξτ (οηγή: Εικγμα 43. Αμασξλική γχη σξτ ξικξδξμικξδ σεσπαγεμξτ (οηγή: τις αεροφωτογραφίες που βρίσκονται στα αριστερά αποτυπώνεται η πραγματική διάσταση του κτιρίου, το οποίο χαρακτηρίζεται για την επιβλητική αρχιτεκτονική της εποχής του, αλλά και ο όγκος που καταλαμβάνει σε σχέση με τα περιβάλλοντα κτίρια. Κατά την επαναχρησιμοποίηση του από καπναποθήκη σε εκπαιδευτικό χώρο έχει υποστεί αρκετές αλλοιώσεις τόσο το εξωτερικό του κέλυφος (διαφορετικά κουφώματα κ.α.) όσο και ο περιβάλλοντας χώρος του. Παρατηρούμε (στις Εικόνες 42 και 43) ότι η νότια όψη και η είσοδος του κτιρίου σκιάζεται από την πολυκατοικία έξι ορόφων της οδού Κασσάνδρου, κατά τις πρωινές ώρες. Επίσης, λόγω ύψους, οι πλευρές της 1 ης Ιουλίου και κυρίως της Φρυσοβέργη, σκιάζονται το περισσότερο διάστημα της ημέρας. Έτσι, συμπεραίνουμε ότι κυρίως τους χειμερινούς μήνες όπου ο ήλιος είναι πιο χαμηλά, η σκίαση διαρκεί περισσότερο και το κρύο και η δροσιά του πρωινού (ώρες που οι περισσότεροι φοιτητές και εργαζόμενοι έρχονται για μαθήματα) είναι πιο έντονες.

82 Μάιξρ Εικγμα 44. Βγπια γχη σξτ ξικξδξμικξδ σεσπαγεμξτ (οηγή: την εικόνα 44 διακρίνεται η ανομοιομορφία που προκαλεί η προσθήκη του πιο πρόσφατου ηλικιακά κτιρίου του χολείου Δεύτερης Ευκαιρίας στην βόρια πλευρά. Επίσης, παρατηρούμε τον τεράστιο ανεκμετάλλευτο χώρο που υπάρχει στα δώματα και των δυο κτιρίων διαγράφοντας συνολικά έναν ακαλαίσθητο και σχεδιαστικά λανθασμένο τρόπο κατασκευής, ο οποίος έρχεται σε αντίθεση με τον χαρακτήρα και τον ρόλο της σχολής που αντιπροσωπεύεται μέσα από αυτό το περιβάλλον. Όπως αποτυπώνεται στην εικόνα 45, ο μόνος χώρος που εξυπηρετεί την στάθμευση όχι μόνο των οχημάτων των χρηστών του εκπαιδευτικού τμήματος αλλά και των πολυκατοικιών και των καταστημάτων, είναι γύρω από την περίμετρο του οικοδομικού τετραγώνου, πράγμα που επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την ατμόσφαιρα λόγω της κυκλοφοριακής συμφόρησης. Σα προβλήματα λοιπόν της τοποθεσίας είναι αρκετά, όμως είναι επιλύσημα αρκεί να εφαρμόσουμε τις κατάλληλες εφαρμογές που έχουμε στην διάθεση μας και αναλύσαμε στα παραπάνω κεφάλαια. Εικγμα 45. Δτσική γχη σξτ ξικξδξμικξδ σεσπαγεμξτ (οηγή:

83 8.2 Ανάλυση Υυσικού περιβάλλοντος Γεωμορφολογία και τοπία Η ευρύτερη περιοχή ανήκει στην ορεινή μάζα της Βίλα-Ροδόπης. Σο φυσικό ανάγλυφο του νομού χαρακτηρίζεται έντονη ορεινή μορφολογία και η συνολική του επιφάνεια είναι τετ. χλμ. Από την επιφάνεια αυτή οι ορεινές εκτάσεις καλύπτουν περίπου τετρ. χλμ. (63,5%), οι ημιορεινές 880 τετρ. χλμ. (25,30%) και οι πεδινές 400 τετρ. χλμ. (11,55%).Σο υπερθαλάσσιο ύψος της περιοχής αρχίζει από 160μ. και φθάνει τα 600μ. Η γενική έκθεση είναι νότια και η κλίση τους εδάφους είναι κατά το μεγαλύτερο μέρος μεγάλη και κυμαίνεται από 10-70% (Λεονταρίδου 2007). Σα βουνά που περιβάλλουν την πεδιάδα της Δράμας είναι ρηξιγενή τμήματα της ίδιας αρχικής μάζας που απλώνεται σε όλη την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και επεκτείνεται και έξω από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας. Αυτή η ορεινή μάζα, που είναι συνέχεια της μεγάλης οροσειράς της Ροδόπης, ανήκει σε ένα σύστημα πετρωμάτων από τα παλαιότερα του ελληνικού χώρου. Σα πετρώματα αυτά, από τα νεότερα προς τα παλαιότερα, είναι κυρίως αμφιβολιτικοί σχιστόλιθοι, μάρμαρα, γνεύσιοι και γρανιτογνεύσιοι. Σα εδάφη της ορεινής και λοφώδους περιφέρειας προήλθαν από αποσαθρώσεις ασβεστολιθικών πετρωμάτων. Η πεδιάδα της Δράμας είναι μια ταφροειδής εγκατακρήμνιση με κατεύθυνση ΒΔ-ΝΑ και αποτελεί μια κλειστή λεκάνη χωρίς έξοδο προς τη θάλασσα. Η λεκάνη αυτή υπήρξε λίμνη, όπου αποτέθηκαν ιζήματα με σύσταση κυρίως αργιλομαργαϊκή (Αϊβαζόγλου-Δόβα 2002) Εδαφικές & Γεωμορφολογικές συνθήκες Η Δράμα και είναι ο πλουσιότερος νομός της χώρας από άποψη φυσικού περιβάλλοντος. Σο ανάγλυφο του εδάφους που αφορά το ευρύτερο αστικό περιβάλλον της Δράμας δεν παρουσιάζει πολύ μεγάλες αντιθέσεις και είναι σχεδόν ήπιο. Σο έδαφος είναι σταθερό και χωρίς κλίσεις και ολισθαίνοντα εδάφη, ευδιάβρωτο και παρουσιάζει μεγάλη αντοχή στις πιέσεις των ανθρώπων, αυτοκινήτων κλπ. Είναι μερικώς βαθύ και σταθερό από οικολογικής πλευράς. την περιοχή κυριαρχούν τα ασβεστολιθικά πετρώματα. Όμως επειδή πρόκειται για αστικό περιβάλλον είναι έντονα αντιληπτή η ρύπανση αστικών αποβλήτων στην περιοχή (καυσαέριο, σκουπίδια, κ.λπ) Κλιματικές και Τδρογραφικές συνθήκες Η Δράμα στα πηγαία νερά της, σύμφωνα με μία εκδοχή, χρωστά το όνομα της. «Ύδραμα» την αποκαλούν οι ιστορικοί και στη λέξη δεσπόζει το ύδωρ. Πράγματι, το άφθονο νερό που πηγάζει από τις εστίες, είναι παρόν σε ολόκληρο τον κεντρικό άξονα της πόλης. Λέγεται, ότι ένα μέρος της εμπορικής αγοράς είναι θεμελιωμένο πάνω στις πηγές. Τποστηρίζεται ακόμα ότι οι εκάστοτε επιχειρηματίες που προτίθενται να θεμελιώσουν νέα καταστήματα, έχουν πρόβλημα εκσκαφής θεμελίων στα οικόπεδα της, γιατί το νερό που ξεπηδά στις πρώτες φτυαριές, δημιουργεί πρόσθετο πονοκέφαλο. Καταφεύγουν τότε στη λύση συμβιβασμού με το υγρό στοιχείο κι έτσι το φιλοξενούν στα υπόγεια της μέσα σε τεχνητές υδρορροές (Αϊβαζόγλου-Δόβα 2002). Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται από Ηπειρωτικό με δριμύ και υγρό χειμώνα και Μεσογειακό, με χαμηλές θερμοκρασίες το χειμώνα (ελάχιστη 18,5 και υψηλές το καλοκαίρι. Η μέση μεγαλύτερη θερμοκρασία φτάνει τους 28 ο C ενώ η αντίστοιχη χαμηλότερη τους ψυχρούς μήνες βρίσκεται πάνω από τους 0 C έως τους -14 ο C. Οι βροχοπτώσεις είναι αυξημένες τους χειμερινούς μήνες και η συνολική ετήσια βροχόπτωση κυμαίνεται μεταξύ ελάχιστης 362,4 mm (2000) και μέγιστης 982,90 mm (1966). Οι περισσότερες βροχοπτώσεις εμφανίζονται τους χειμερινούς μήνες, ενώ κατά τους θερινούς παρατηρούνται θερμικές καταιγίδες που είναι χαρακτηριστικό του βαλκανικού χώρου. Η σχετική υγρασία είναι υψηλή με μέση ετήσια τιμή 66.3 %. Η ηλιοφάνεια είναι αρκετά μεγάλη κατά τους μήνες Απρίλιο - Οκτώβριο. Η ξηροθερμική περίοδος διαρκεί 3 μήνες περίπου (Ιούλιος Αύγουστος επτέμβριος) με τις μέγιστες τιμές να σημειώνονται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. ύμφωνα φήμα 3. Φάπσηρ με σιρ ιςγθεπμερ σψμ μέςψμ εσήςιψμ θεπμξκπαςιεμ για σξ φεπξ σηρ Ελλάδαρ. Η ογλη σηρ Δπάμαρ βπίςκεσαι αμάμεςα ςσιρ ιςγθεπμερ σψμ 15ºC 15.5ºC (οηγή: Λεξμσαπιδξτ Μ).

84 Μάιξρ με τα παραπάνω στοιχεία το κλίμα της περιοχής χαρακτηρίζεται ως μεσογειακό με άνιση κατανομή των κατακρημνισμάτων και την διαδοχή ξηροθερμόβιων και υγροψυχρόβιων περιόδων. Σο κλίμα διαφοροποιείται στις δύο βασικές ζώνες του Νομού: την ορεινή και την πεδινή. τα πεδινά το κλίμα χαρακτηρίζεται γενικά ως μεσογειακό, με ήπιο σχετικά χειμώνα και ξηρό, ζεστό καλοκαίρι, με απόκλιση από το τυπικό μεσογειακό κλίμα, ως προς τις βροχές. τις περιοχές αυτές η μέση μηνιαία θερμοκρασία αέρα και θερμότερων μηνών του έτους δεν υπερβαίνει τους 28 ο C, ενώ η μέση ημερήσια είναι συχνά μεγαλύτερη των 30 ο C. Η μέση μηνιαία θερμοκρασία αέρα των ψυχρών μηνών βρίσκεται πάνω από τους 0 ο C, με ακραίες τιμές που φτάνουν στους -14 ο C ή και χαμηλότερα στους -20 ο C στο Κάτω Νευροκόπι. Σο μέσο ετήσιο ύψος βροχής φτάνει στα πεδινά τα 584 mm και στα ημιορεινά τα 778 mm. Οι επικρατέστεροι άνεμοι στη Δράμα έχουν διευθύνσεις βόρειες ( Σο μικροκλίμα της αστικής περιοχής που μελετάμε, μπορεί να χαρακτηριστεί σαν μεταβατικό από το μεσογειακό προς το ηπειρωτικό και σε ημίξηρο τύπο κλίματος με βροχερό και ψυχρό χειμώνα και θερμό και ξηρό καλοκαίρι. Πίνακας 5. Οι κλιματολογικές συνθήκες του νομού σύμφωνα με στοιχεία του Καπνολογικού Ινστιτούτου Δράμας για την περίοδο από το 1981 ως το ΜΗΝΑ ΜΕΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΙΑ (C) ΜΕΗ ΦΕΣΙΚΗ ΤΓΡΑΙΑ ΑΕΡΟ (%) ΙΑΝΟΤΑΡΙΟ 4,3 77,6 50,6 ΥΕΒΡΟΤΑΡΙΟ 5,7 71,7 52,3 ΜΑΡΣΙΟ 8,7 69,0 46,9 ΑΠΡΙΛΙΟ 13,3 66,8 42,7 ΜΑΪΟ 18,8 63,5 49,2 ΙΟΤΝΙΟ 23,5 57,3 50,8 ΙΟΤΛΙΟ 26,0 53,3 39,7 ΑΤΓΟΤΣΟ 25,6 53,6 31,4 ΕΠΣΕΜΒΡΙΟ 21,4 58,1 29,0 ΟΚΣΩΒΡΙΟ 16,3 67,4 42,1 ΝΟΕΜΒΡΙΟ 9,4 75,3 68,2 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟ 5,3 80,2 81,1 14,9 66,1 584,0 ΒΡΟΦΟΠΣΩΕΙ (mm) Από τον πίνακα προκύπτει ότι η μέση ετήσια θερμοκρασία είναι 14,7 βαθμούς C με ψυχρότερο μήνα τον Ιανουάριο με 4,3 βαθμούς C και θερμότερο τον Ιούλιο με 26 βαθμούς C. Η ετήσια πορεία της μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας του αέρα παρουσιάζει απλή διακύμανση. Μεγάλες διαφορές στη μέση θερμοκρασία από μήνα σε μήνα παρουσιάζονται κατά την άνοιξη και το φθινόπωρο. Η κατανομή της βροχής είναι λίγο-πολύ ομοιόμορφη σε όλες τις εποχές του έτους, χωρίς να παρουσιάζονται διακυμάνσεις Περιοχές/Θέσεις ιδιαίτερου ενδιαφέροντος Σο οικοδομικό τετράγωνο βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση καθώς σημαντικά σημεία της πόλης, από πλευράς ενδιαφέροντος είναι σε κοντινή απόσταση από αυτό (χέδιο 5): Σο Αρχαιολογικό Μουσείο, κτίστηκε από το Δήμο Δράμας και παραχωρήθηκε στο Τπουργείο Πολιτισμού. Σο κτίριο είναι μικρό αλλά σηματοδοτεί την αρχή της πορείας για την συστηματοποίηση της αρχαιολογικής έρευνας και την προβολή της πολιτιστικής φυσιογνωμίας της περιοχής.

85 Σο πάρκο αγαλμάτων Διοικητηρίου, με έντονο το στοιχείο του πρασίνου και των πολλών αειθαλών ξενικών ειδών, εκεί φιλοξενούνται τα έργα των γλυπτών από τα υμπόσια Γλυπτικής που οργανώνονται στην πόλη. Σο πάρκο των Κυπρίων, το οποίο αφιερώθηκε στη μνήμη των Κυπρίων Αγωνιστών που έπεσαν για την Ανεξαρτησία της Κύπρου, καθώς και σε όσους αδελφούς Κυπρίους πολέμησαν στους αγώνες της μητέρας πατρίδος. Δημόσιες υπηρεσίες, όπως η ΔΕΗ, το Δημαρχείο, το Διοικητήριο, σχολεία. Όλες αυτές οι υπηρεσίες προσελκύουν πλήθος πολιτών και εργαζομένων καθημερινά, καθιστώντας το κυκλοφοριακό πρόβλημα ιδιαίτερα αισθητό. Σο Δημοτικό Ωδείο, σημαντικό κτίριο για τα δρώμενα της πόλης καθώς σε αυτό προβάλλονται οι ταινίες του καθιερωμένου Υεστιβάλ Σαινιών Μικρού Μήκους, πραγματοποιούνται συναυλίες, ομιλίες και οι νέοι καλλιεργούν τα καλλιτεχνικά τους ερεθίσματα συμμετέχοντες σε μουσικές ομάδες. Καταστήματα και χώροι αναψυχής, συγκεντρώνονται σε πολύ κοντινή απόσταση από το ΣΕΙ, Ο ιδηροδρομικός ταθμός, από το 1885 άρχισε η κατασκευή έργων για τη συγκοινωνιακή σύνδεση της περιοχής με τις γειτονικές της. Σο στρατόπεδο, ακριβώς απέναντι από το κτίριο. φέδιξ 5. Όλξι ξι φεπξι εκσίμξμσαι ςε οξλδ κξμσιμή αογςσαςη αογ σξ ξικξδξμικγ σεσπάγψμξ μελέσηρ (κίσπιμξ φπεμα) οξτ μοξπεί μα διαμδςει καμείρ οεζγρ μέςα ςε μια δεκάλεοση διαδπξμή (σξ οξλδ) αογ σξμ καθέμα. (οηγή: Η βλάστηση στον περιβάλλοντα χώρο του ΣΕΙ Όσον αφορά τον υπάρχοντα χώρο, το περιβάλλον θεωρείται ιδιαίτερα επιβαρυμένο για τους κατοίκους της περιοχής και τους σπουδαστές της σχολής εξαιτίας της κυκλοφορίας βαρέων οχημάτων στην πλευρά της 1ης Ιουλίου (Εικόνα 46). Τπάρχει κάποια μελέτη και διαμόρφωση των χώρων με φυτοδοχεία που έχουν κυρίως εκπαιδευτικό σκοπό (Εικόνα 47). Η φύτευση είναι περιορισμένη και απεριποίητη σε όλη την περίμετρο του κτιρίου, ενώ ζιζάνια έχουν φυτρώσει σε κάθε γωνία και καλύπτουν ακόμη και τα καλλωπιστικά είδη (Εικόνα 48). την πλευρά της οδού Φρυσοβέργη (Εικόνα 49) υπάρχουν μερικά φυλλοβόλα είδη καθώς και η αξιοσημείωτη παρουσία του αιωνόβιου κέδρου αλλά είναι εκτεθειμένα σε σημεία που είναι επικίνδυνα να τραυματίσουν τους περαστικούς με τα κλαδιά τους.

86 Μάιξρ Εικγμα Βλάςσηςη οεπιβάλλξμσα φεπξτ σξτ ΣΕΙ Απφισεκσξμικήρ Σξοίξτ και σξτ φξλείξτ Δεδσεπηρ Ετκαιπίαρ (απίθμιςη αογ σα απιςσεπά). Κρίνεται απαραίτητη η χρήση αλλά και η σωστή διαχείριση πρασίνου και για μια υγιή παραμονή. κοπός μας είναι να υιοθετήσουμε έναν οικολογικό σχεδιασμό, όπως έχουν οι περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις, σύμφωνα με τον οποίο ενθαρρύνεται η διείσδυση των φυσικών στοιχείων στο αστικό τοπίο, επιδιώκοντας την ενοποίηση του πρασίνου των πόλεων, με το περιαστικό πράσινο. Ως ένα οργανωμένο δίκτυο, εξασφαλίζουμε την βιοποικιλότητα μέσα στις πόλεις (χλωρίδα, πανίδα), φιλόξενα περιβάλλοντα και όχι αποκομμένα και να λειτουργούν τμηματικά Παρακείμενη βλάστηση φέδιξ 6. Αςσικγ και οεπιαςσικγ οπάςιμξ σηρ Δπάμαρ (οηγή: Κεφαγιαρ 2008). Η Δράμα, από άποψη φυσικού περιβάλλοντος, αποτελεί μια ιδιαίτερη γωνιά της Ελλάδας γιατί η χλωρίδα της περιοχής είναι πολύ πλούσια σε φυτικά είδη (πάνω από 1000), περιλαμβάνοντας και μοναδικά για την Ελλάδα είδη. Η ποικιλία της βλάστησης οφείλεται στη θέση και γεωμορφολογία της περιοχής, στο κλίμα και έδαφος, αλλά και στη γεωϊστορία του τόπου. Όσον αφορά τους χώρους πράσινου της πόλης, η ποικιλία αυτή περιορίζεται σημαντικά καθώς λόγω των ξεχωριστών συνθηκών δεν είναι δυνατό όλα τα είδη να ανταποκριθούν στις ακραίες απαιτήσεις του αστικού περιβάλλοντος. Για το λόγο αυτόν, έχουν προστεθεί ξενικά είδη στο δραμινό τοπίο που είναι αποδοτικότερα και με λιγότερες

87 απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία εδάφους. Παρόλα αυτά, οι χώροι πρασίνου είναι επαρκείς συγκριτικά με άλλες πόλεις ανάλογου πληθυσμού και άλλες αξιόλογες περιπτώσεις μικροτοπίων, ποικιλίας ειδών και πρόκλησης συναισθημάτων. Οι χώροι πρασίνου που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση από τον εκπαιδευτικό χώρο είναι οι εξής (χέδιο 6): Πάρκο Διοικητηρίου. Σο κτίριο του Διοικητηρίου Δράμας πλαισιώνετε ολόγυρα με χώρο πρασίνου κυρίως αειθαλών ξενικών ειδών. Σο πάρκο αυτό δίνει αισθητική ομορφιά και ψυχική ηρεμία στους εργαζόμενους. Σο πάρκο των Κυπρίων, το οποίο έχει ξεχωριστό γραμμικό σχεδιασμό που θυμίζει Αγγλικό κήπο, με παρτέρια πλαισιωμένα με μπορντούρες θάμνων, ιστορικά αγάλματα και το στοιχείο του νερού στο κέντρο του κήπου. Φώρος πρασίνου οδού 1 ης Ιουλίου. την οδό 1 ης Ιουλίου ο χώρος πράσινου που υπάρχει είναι του Δήμου αλλά ενοικιάζεται σε ιδιώτες (λούνα πάρκ, γήπεδα τένις κ.τλ). Ο Δημοτικός Κήπος. Βρίσκεται δίπλα στην πλατεία Ελευθερίας. Σα ψηλά και επιβλητικά πλατάνια λόγω της πλατιάς κόμοστέγης που δημιουργούν, κάνουν αισθητή την αλλαγή της θερμοκρασίας στην περιοχή ενώ τα κανάλια, τα σιντριβάνια και οι καταρράκτες δίνουν κινητικότητα υπενθυμίζοντας το χαρακτηριστικό γνώρισμα της πόλης, το νερό. Κατά περιόδους, η μεγάλη αυτή έκταση φιλοξενεί εκδηλώνεις όπως συναυλίες, τα Φριστούγεννα την Ονειρούπολη, την Ανθοκομική έκθεση κ.α. Πλατείες της οδού Φρυσοβέργη. Πρόκειται για πρόσφατα συνεχόμενα διαμορφωμένα κομμάτια γης που χρησιμοποιούνταν αρχικά σαν χώροι στάθμευσης (εφόσον έχουν άμεση σχέση με τον χώρο του Διοικητηρίου) και έπειτα για τόπος συγκέντρωσης και στάσης, περιπλάνησης και ανοιχτής θέας, χώρος παιχνιδιού Πανίδα την πόλη της Δράμας δημιουργούνται κατάλληλα ενδιαιτήματα μερικά από τα άγρια ζώα της Ελληνικής πανίδας. ύμφωνα με τις μέχρι τώρα καταγραφές στο Δήμο Δράμας ζουν περίπου 4 είδη θηλαστικών, όπως ο σκίουρος κ ο λαγός. Μαζί με αυτά υπάρχουν 18 είδη πουλιών, 6 είδη ερπετών και 5 είδη ψαριών στις πηγές της πόλης. Σα περισσότερα ζώα της Δράμας κρύβονται από τον άνθρωπο, για το λόγο αυτό σπάνια μπορεί να τα δει ο επισκέπτης. Άλλα από αυτά είναι χορτοφάγα, άλλα εντομοφάγα και άλλα παμφάγα. τα χορτοφάγα ανήκουν τα τρωκτικά όπως τα ποντίκια και οι σκίουροι. τα εντομοφάγα ανήκουν οι νυχτερίδες και πολλά από τα πουλιά της πόλης ενώ στα παμφάγα συγκαταλέγονται η νυφίτσα και τα κοράκια. υγκεκριμένα για τον χώρο του ΣΕΙ λόγω περιορισμένης κάλυψης (λιγοστοί θάμνοι και δέντρα) τα είδη περιορίζονται μόνο σε πτηνά και τρωκτικά Κίνδυνοι Επειδή πρόκειται για αστικό περιβάλλον είναι έντονα αντιληπτή η ρύπανση στην περιοχή. Με τον όρο ρύπανση του εδάφους εννοούμε την οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του εδάφους, η οποία είναι ή μπορεί υπό προϋποθέσεις να γίνει, ζημιογόνος για τον άνθρωπο και τους υπόλοιπους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς. Η ρύπανση του εδάφους μπορεί να θεωρηθεί η ρύπανση η οποία δημιουργείται από τα οικιακά και βιομηχανικά απόβλητα τα οποία πετιούνται σε αστικές περιοχές. τα οικιακά απόβλητα όπως τα πλαστικά κουτιά,τα γυάλινα μπουκάλια και άλλα υλικά τα οποία αποδομούνται πολύ αργά ή καθόλου καθώς και τα βιομηχανικά τοξικά απόβλητα τα οποία πετιούνται σε αστικές ή υπαίθριες περιοχές προκαλούν ρύπανση των εδαφών αλλά και υποβαθμίζου ν την αισθητική του περιβάλλοντος γενικότερα. Η ρύπανση του εδάφους έχει δυσάρεστες επιπτώσεις στην ζωή του ανθρώπου αφού οι τοξικές ουσίες του εδάφους μολύνουν τον υδροφόρο ορίζοντα και υπομονεύουν την υγεία του. Προσθέτως, επισημαίνουμε πως το κτίριο βρίσκεται σε δρόμο μεγάλης κυκλοφορίας και έτσι επιβαρύνεται η ατμόσφαιρα της περιοχής. Η ατμοσφαιρική ρύπανση δημιουργείται συνήθως στις πόλεις και προκαλείται από την έκλυση δηλητηριωδών αερίων όπως το μονοξείδιο του άνθρακα και του αζώτου, το διοξείδιο του αζώτου και του θείου και το υδρόθειο. Σα αέρια αυτά προέρχονται είτε από την καύση στερεών ή υγρών καυσίμων στις κατοικίες, στα αυτοκίνητα και

88 Μάιξρ στις βιομηχανικές μονάδες, από βιομηχανικούς επεξεργασίες και από φωτοχημικές αντιδράσεις οι οποίες γίνονται στην ατμόσφαιρα της γης. Καλούμαστε να δώσουμε μόνιμη λύση στην ρύπανση που προκαλούμε με άμεσο η έμμεσο τρόπο με την μελέτη φύτευσης, καθώς τα φυτά αναδεικνύονται ένα πολύτιμο «εργαλείο» στη «μάχη» για την προστασία του περιβάλλοντος και κυρίως στη μείωση της ρύπανσης του αέρα σε εξωτερικούς χώρους, γιατί δρουν ευεργετικά ως προς το γεγονός ότι: -λειτουργούν ως «συστήματα» καθαρισμού και ανανέωσης του αέρα, -αποτελούν ρυθμιστικό παράγοντα της υγρασίας στο χώρο, -δροσίζουν την ατμόσφαιρα σε περιόδους ζέστης, -«απορροφούν» με τη φυλλωσιά τους θορύβους. 8.3 Ανάλυση Ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Λειτουργίες και χρήσεις του χώρου Δυο είναι οι κύριες λειτουργίες του χώρου και έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Πρόκειται για χώρος 3βάθμιας και 2βάθμιας εκπαίδευσης. Οι δύο πρώτοι όροφοι του κύριου κτιρίου στεγάζουν το τμήμα της Αρχιτεκτονικής Σοπίου, καθώς γίνονται προσπάθειες να αξιοποιηθούν και οι δύο παραπάνω όροφοι που προς το παρόν είναι ανεκμετάλλευτοι. ημαντική είναι και η χρήση του υπογείου του ΣΕΙ καθώς εκεί γίνονται προβολές ταινιών με ελεύθερη πρόσβαση στο κοινό και συναντήσεις της θεατρικής ομάδας της σχολής. Σο δεύτερο μικρότερο κτίριο που θεωρείται προέκταση του κύριου κτιρίου (ενώνεται εσωτερικά με γυάλινη πόρτα στο ισόγειο) αξιοποιείται ως χολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (.Δ.Ε) το οποίο συμπλήρωσε φέτος επτά σχολικές χρονιές συνεχούς λειτουργίας. Σο.Δ.Ε προσελκύει ενδιαφερόμενους, οι οποίοι έχουν απομακρυνθεί για κάποιους λόγους από τη βασική εκπαίδευση και δε διαθέτουν τα απαραίτητα προσόντα και δεξιότητες ώστε να προσαρμοστούν στις σύγχρονες επαγγελματικές απαιτήσεις. Αποτελεί ευκαιρία για ουσιαστική μόρφωση αλλά και απόκτηση νέων δεξιοτήτων (π.χ χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και ξένης γλώσσας). Καθώς τα κτίρια χρησιμοποιούνται κυρίως ως αίθουσες διδασκαλίας, ο εξωτερικός περιφραγμένος χώρος πρόκειται απλά για τον «προθάλαμο» αυτών των αιθουσών. Οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές συγκεντρώνονται στις εισόδους των τμημάτων τις ώρες των διαλλειμάτων ή περιμένοντας να επιβιβαστούν στα πούλμαν για εκπαιδευτικές εκδρομές. Οι καθιστοί χώροι είναι ανεπαρκής και περιορίζονται στην νότια και δυτική πλευρά (εικόνα 50). Η χρήση τους γίνεται μόνο κατά την περίοδο ηλιοφάνειας και κατά τους θερμούς μήνες καθώς δεν υπάρχει κλειστός χώρος συγκέντρωσης. Ακόμα και στην περίπτωση προσέλκυσης επισκεπτών σχετικά με τα σεμινάρια, ομιλίες και εντατικά εργαστήρια (workshop) τα οποία οργανώνονται κατά καιρούς, η πιθανότητα να κατευνάσουν την πίνα ή την δίψα τους στον προαύλιο χώρο είναι αδύνατη εφόσον δεν υπάρχουν υποδομές σίτισης ή καντίνες και τα πιο πρόσφατα μηχανήματα αυτόματης πώλησης αποσύρθηκαν από τον χώρο εντός διαστήματος 3 μηνών. Εικγμα 50. Οι μαθησέρ σξτ σμήμασξρ Απφισεκσξμικήρ Σξοίξτ εμ επα διαλείμασξρ. Σξ φεπιςμα οξτ ξπιξθεσεί σημ είςξδξ σηρ ξδξδ Καςςάμδπξτ φπηςιμξοξιείσαι ψρ καθιςσικγ Πρόσβαση πεζών Η πρόσβαση των πεζών περιφερειακά του κτιρίου εξαρτάται κυρίως από τις διαβάσεις που υπάρχουν επειδή από οποιαδήποτε πλευρά κι αν προσεγγίσουν το κτίριο, πρέπει να διασχίσουν δρόμους κυρίως μεγάλης κυκλοφορίας. Έτσι, οι περισσότεροι μαθητές και εκπαιδευτικοί του τμήματος της Αρχιτεκτονικής Σοπίου διασχίζουν την μοναδική διάβαση που υπάρχει επί της οδού 1 ης Ιουλίου και εισχωρούν συνήθως από το ανατολικό τμήμα (οδός Φρυσοβέργη) επειδή το μονοπάτι που οδηγεί στην είσοδο του κτιρίου είναι μεγαλύτερο και χωρίς εμπόδια (Εικόνα 51). Αντίστοιχα επί της οδού Φρυσοβέργη υπάρχει και η είσοδος του.δ.ε. Έντονη κινητικότητα των επισκεπτών εντοπίζεται επίσης επί της οδού 1 ης Ιουλίου όπου εξυπηρετεί κυρίως την είσοδο του.δ.ε (Εικόνα 53). Σέλος, η είσοδος της οδού Κασσάνδρου είναι μόνιμα κλειστή και ανοίγει

89 μόνο σε ιδιαίτερες περιπτώσεις, όπως κατά ην διάρκεια των εντατικών εργαστηρίων (workshop) που διαρκούν από πέντε έως επτά ημέρες (Εικόνα 52). Η πρόσβαση των χρηστών περιορίζεται σε τρείς εισόδους γιατί εκτός των λόγων της ασφαλούς προσβάσεως, περιμετρικά του κτιρίου υπάρχει περίφραξη με κιγκλιδώματα και χαμηλό πέτρινο πεζούλι. Ενδιάμεσα, παρτέρια με φύτευση κάνουν ακόμη πιο συγκεκριμένες τις πορείες των χρηστών. Αισθητή είναι η απουσία μπάρων καθώς η πρόσβαση ατόμων με αναπηρία και για τα δυο τμήματα γίνεται μόνο από την μπάρα της κεντρικής εισόδου του.δ.ε η οποία και είναι πρόσθετο έργο και εμποδίζει την ελεύθερη πρόσβαση των ατόμων που εισέρχονται από την οδό της 1 ης Ιουλίου (Εικόνα 54). Εικγμα Αογ σα απιςσεπά, είςξδξρ αογ σημ ξδγ Φπτςξβέπγη, είςξδξρ αογ σημ ξδγ Καςςάμδπξτ, είςξδξρ αογ σημ ξδγ 1 ηρ Ιξτλίξτ, είδξδξρ ξδξδ Φπτςξβέπγη για Α.Μ.Ε.Α σξτ φξλείξτ Δεδσεπηρ Ετκαιπίαρ. φέδιξ 6. Οι δπγμξι και η κασεδθτμςη σξτρ γδπψ αογ σξ ξικξδξμικγ σεσπάγψμξ οξτ αοεικξμίζξμσαι με βάςη σξμ μέςξ γπξ σξτ απιθμξδ σψμ ξφημάσψμ οξτ ςτγκεμσπεμξτμ. (οηγή: Κυκλοφορία οχημάτων Η κυκλοφορία των οχημάτων στους κύριους δρόμους (Φρυσοβέργη & 1 η Ιουλίου) γύρω από το οικοδομικό τετράγωνο που βρίσκεται η σχολή είναι διπλής κατεύθυνσης (βλέπε χήμα 6. κόκκινο και μοβ χρώμα), ενώ στους δρόμους μικρότερης κυκλοφορίας (Κασσάνδρου & Πραξιτέλους) είναι μονής κυκλοφορίας (βλέπε χήμα 6. ροζ και κίτρινο χρώμα). Παρόλο που η στάθμευση επιτρέπεται περιμετρικά του τετραγώνου (με μικρή εξαίρεση την στάση του αστικού λεωφορείου και ΚΣΕΛ) η κίνηση των πεζών περιορίζεται αισθητά προκαλώντας έντονο αίσθημα δυσφορίας.