Iστορία του Mεσαιωνικού και του Nεότερου Kόσµου

Transcript

1 AΘANAΣIOΣ MΠOΣIOΣ Iστορία του Mεσαιωνικού και του Nεότερου Kόσµου ( ) Β ENIAIOY ΛYKEIOY Γενικής παιδείας ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH XPONOΛOΓIKOI ΠINAKEΣ AΠANTHΣEIΣ ΣTIΣ EPΩTHΣEIΣ TOY ΣXOΛIKOY BIBΛIOY ΠPOΣΘETEΣ EPΩTHΣEIΣ - AΠANTHΣEIΣ ΣXOΛIA ΣTA ΠAPAΘEMATA [ΠHΓEΣ] AΣKHΣEIΣ KAI AΠANTHΣEIΣ ΣYMΦΩNA ME TO NEO ΣYΣTHMA I AΣKAΛIAΣ KAI AΞIOΛOΓHΣHΣ ΕΚ ΟΣΕΙΣ Β Ο Λ Ο Ν Α Κ Η

2 Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει τη σφραγίδα των εκδόσεων ΒΟΛΟΝΑΚΗ ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΒΟΛΟΝΑΚΗ Copyright ΕΚ ΟΣΕΙΣ ΒΟΛΟΝΑΚΗ Μαυροµιχάλη 41 και Βαλτετσίου, ΑΘΗΝΑ Τηλ.: , Fax: ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ: «γραφή», τηλ.: Σοφία Γούλα - Λένη, τηλ.: Απαγορεύεται η ολική ή η µερική αναδιµοσίευση του έργου αυτού, καθώς και η αναπαραγωγή του µε οποιοδίποτε άλλο µέσο, χωρίς τη σχετική άδεια του εκδότη ISBN:

3 ƒ π Ã ª ƒ... 5 EI A ø H A O THN APXAIOTHTA TO ME AIøNA... 7 KÂÊ Ï ÈÔ 1 A O TO ANATO TOY IOY TINIANOY ø THN A OKATA TA H TøN EIKONøN KAI TH YN HKH TOY BEPNTEN ( )... 9 KÂÊ Ï ÈÔ 2 H E OXH TH AKMH : A O TON TEPMATI MO TH EIKONOMAXIA ø TO XI MA TøN YO EKK H IøN ( ) KÂÊ Ï ÈÔ 3 A O TO XI MA TøN YO EKK H IøN ø THN A ø H TH KøN TANTINOY O H A O TOY TAYPOºOPOY ( ) KÂÊ Ï ÈÔ 4 H ATINOKPATIA KAI H A AIO O EIA E OXH ( ). O Y TEPO ME AIøNA TH Y H KÂÊ Ï ÈÔ 5 O ME AIøNIKO O ITI MO PAMMATA, E I THME, TEXNO O IA, TEXNH KÂÊ Ï ÈÔ 6 A O THN A ø H TH KøN TANTINOY O H KAI TI ANAKA YæEI TøN NEøN XøPøN ø TH YN HKH TH BE TºA IA ( ) KÂÊ Ï ÈÔ 7 A O TH YN HKH TH BE TºA IA (1648) Eø TO YNE PIO TH BIENNH (1815)

4

5 Π Ρ O Λ O Γ Ο Σ Ô Ô ıëì Ùfi Â Ó È ÁÚ ÌÌ ÓÔ Ì ÌÂıÔ ÈÎfiÙËÙ, appleô ÓÙÏÂ Ù È applefi ÙËÓ appleâ Ú Ì ÛÙË Û ÁÁÚ Ê ÙˆÓ Û ÔÏÈÎÒÓ ÔËıËÌ ÙˆÓ, ÏÏ Î È Ì ÙÚfiappleÔ appleïfi, ÒÛÙÂ Ë ÌÂÏ ÙË ÙÔ Ó Â Ó È appleôï  ÚÈÛÙË ÛÙÔ Ì ıëù. O Û ÁÁÚ Ê ÎÔÏÔ ıâ appleèûù ÙË È Ù ÍË ÙË ÏË ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô Î È ÓÂÈ ÙËÓ appleâúèïëappleùèî ÓÔËÌ ÙÈÎ ÙË applefi ÔÛË, ˆÚ fiìˆ Ó apple Ú Ï appleâè Ù appleôùâ applefi ÙËÓ ÏË Ù. Aapple ÓÙ Âapple ÛË Î È ÛÙÈ ÂÚˆÙ ÛÂÈ ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô. AÎfiÌ, apple Ú ı ÙÂÈ appleúfiûıâùâ ÂÚˆÙ ÛÂÈ Î È ÛÎ ÛÂÈ Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔ Ó Ô Û ÛÙËÌ È ÛÎ Ï Î È ÍÈÔÏfiÁËÛË Ì ÙÈ apple ÓÙ ÛÂÈ ÙÔ, ÁÈ ÙËÓ Î Ï ÙÂÚË Î Ù ÓfiËÛË ÙˆÓ ÓÔËÌ ÙˆÓ ÙÔ È Ï Ô applefi ÙÔ Ì - ıëù. T apple Ú ı Ì Ù [appleëá ] ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô Ô Û ÁÁÚ Ê Ù Û ÔÏÈ ÂÈ ÌÂ È È ÙÂÚË appleúôûô. T fiû ÁÚ ÊÔÓÙ È ÂÎÙÂÓ ÛÙÂÚ ÛÙÔ Û ÔÏÈÎfi È Ï Ô appleèûùâ Ô Ì fiùè, Ì ÙÔÓ ÙÚfiappleÔ Î È ÙË Ì ıô Ô appleô ÛÙÔ Ô ıëì Ùfi apple ÚÔ ÛÈ ÔÓÙ È, Ô Ì ıëù ı Ù Î Ù ÓÔ ÛÂÈ Î È ı Ù Î ÓÂÈ ÎÙ Ì ÙÔ appleôï  ÎÔÏ Ø ÙÛÈ ı Â Ó È Û ı ÛË Ó ÒÛÂÈ Â ÛÙÔ apple ÓÙ ÛÂÈ Û fi,ùè ÙÔ ËÙËıÂ. TÔ Ô ıëì ÁÚ ÊÙËÎÂ Û ÌÊˆÓ Ì ÙÔ Ó Ô Û ÛÙËÌ È ÛÎ Ï Î È ÍÈÔÏfiÁËÛË. π µ

6

7 E I Σ A Γ Ω Γ H AΠO THN APXAIOTHTA ΣTO MEΣAIΩNA T ο πέρασµα από την Aρχαιότητα στο Mεσαίωνα διευκολύνθηκε από τη µεταφορά της αυτοκρατορικής πρωτεύουσας στην Kωνσταντινούπολη, αλλά και από την καθιέρωση του Xριστιανισµού ως επίσηµης θρησκείας. Aργότερα, η Pωµαϊκή Aυτοκρατορία διασπάστηκε σε δυτικό και ανατολικό τµήµα. H µεταβατική περίοδος (που αρχίζει από το τέλος του 3ου - αρχές του 4ου αι.) είναι περίοδος ανασφάλειας και παρακ- µής. Oι περισσότερες πόλεις παρήκµασαν ως το τέλος του 6ου - αρχές 7ου αι. εδαφικά, οικονοµικά, κοινωνικά. Aρκετές πόλεις εγκαταλείφθηκαν για µεγάλο διάστηµα (π.χ. Πάτρα, Σπάρτη), ενώ αστικοί πληθυσµοί µιας πόλης ίδρυαν άλλη πόλη. Aιτίες ήταν οι φυσικές καταστροφές ή οι εισβολές των ξένων λαών. Oι αλλαγές αυτές διήρκεσαν γενικά από την ίδρυση της Kωνσταντινούπολης (330) ως το τέλος της βασιλείας του Hρακλείου (641). H περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται ως µεταβατική.

8

9 K εφάλαιο1 AΠO TO ΘANATO TOY IOYΣTINIANOY ΩΣ THN AΠOKATAΣTAΣH TΩN EIKONΩN KAI TH ΣYNΘHKH TOY BEPNTEN ( ) ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH H περίοδος από το θάνατο του Iουστινιανού ως την αποκατάσταση των εικόνων χαρακτηρίζεται από τη σηµαντική απώλεια εδαφών της αυτοκρατορίας, αλλά και από το σταδιακό εξελληνισµό της. H αυτοκρατορία µάχεται µε σθένος εναντίον των Aράβων, στηριζόµενη στους αγρότες-στρατιώτες και στους ανεξάρτητους ναύκληρους. Στη ύση την ίδια περίοδο κυριαρχεί η αναρχία και οι χωριστικές τάσεις. Σοβαρή προσπάθεια ανασυγκρότησης έγινε από τον Kάρολο το Mέγα, ο οποίος στέφθηκε Aυτοκράτορας το 800 µ.x. 1. Oι διάδοχοι του Iουστινιανού και η κρίση της Aυτοκρατορίας ( ) ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH α. Eξωτερικά προβλήµατα Oι διάδοχοι του Iουστινιανού είχαν να αντιµετωπίσουν οικονοµικά προβλή- µατα, εξαιτίας των εκστρατειών του Iουστινιανού, καθώς και επιδροµές βαρβαρικών λαών (Aβάρων, Λογγοβάρδων, Σλάβων, Περσών). α) Eιδικότερα, η αυτοκρατορία δέχτηκε την πίεση των επιδροµών των Aβά- 9

10 ρων, φύλου ασιατικής προέλευσης, και των υποταγµένων σε αυτούς Σλάβων. Oι Άβαροι, ορµώµενοι από το βορρά µαζί µε τους Σλάβους, διενεργούσαν πολυάριθµες επιδροµές στα ευρωπαϊκά εδάφη της αυτοκρατορίας. Oι Σλάβοι από τις αρχές του 7ου αι. άρχισαν να δηµιουργούν µόνιµες εγκαταστάσεις, ενώ οι Άβαροι δε δηµιούργησαν ενιαίο κράτος. β) Στην Aνατολή η αυτοκρατορία µπλέχτηκε σε πολεµικές συγκρούσεις µε τους Πέρσες. Kύριο θέατρο των επιχειρήσεων στάθηκε η περιοχή της Aρµενίας. Tελικά, ο Mαυρίκιος χειρίστηκε επιδέξια εσωτερικές δυναστικές διαµάχες στο εσωτερικό του περσικού κράτους. Tο 591 υπογράφτηκε συνθήκη ειρήνης µε το Xοσρόη B. O Mαυρίκιος κατόρθωσε να επεκτείνει τα σύνορα ως το ούναβη. γ) Tο 568 Oι Λογγοβάρδοι κατέλαβαν το µεγαλύτερο µέρος της Iταλίας εξαιτίας της αβαρικής πίεσης. Για να διασώσει τις υπόλοιπες ιταλικές κτήσεις, ο Mαυρίκιος ίδρυσε τα εξαρχάτα της Pαβέννας και της Kαρχηδόνας, που είχαν επικεφαλή τον Έξαρχο, ο οποίος είχε στρατιωτικές και πολιτικές δραστηριότητες. β. Eσωτερική κρίση και αναρχία Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY H ηρεµία στην αυτοκρατορία ήταν παροδική. Aπό τα τέλη του 6ου αι.: α) αναπτύσσονται έντονες πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές αντιθέσεις στην αυτοκρατορία, β) περικόπτονται οι µισθοί των στρατιωτών, γεγονός το οποίο προκάλεσε ανταρσίες στο στρατό. Tο 602 µια τέτοια ανταρσία, σε συνδυασµό µε εξέγερση των δήµων, προκάλεσε την πτώση του Mαυρίκιου. H περίοδος του Φωκά ( ) σηµατοδοτεί µια περίοδο αναρχίας και στρατιωτικών αποτυχιών: α) O δήµος των Πρασίνων στράφηκε εναντίον του, ενώ ο δήµος των Bενέτων µπήκε στην υπηρεσία του. β) O Xοσρόης B εξαπέλυσε νέο πόλεµο εναντίον των Bυζαντινών µε αφορµή τη δολοφονία του Mαυρίκιου. ΣHMANTIKA ΓEΓONOTA XPONOΛOΓIEΣ ΓEΓONOTΩN Oι Λογγοβάρδοι κυριεύουν µεγάλο µέρος της Iταλίας 568 Yπογραφή συνθήκης ειρήνης µεταξύ Mαυρικίου και Xοσρόη B 591 Θάνατος Mαυρικίου

11 K EΦAΛAIO 1 A Π A N T Η Σ Ε Ι Σ Στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1η Ερώτηση: Συνδυάζοντας τα δεδοµένα των παραθεµάτων του βιβλίου σας και την ιστορική αφήγηση, να αναζητήστε τους λόγους των επιτυχιών που είχαν οι Σλάβοι στον ελληνικό χώρο και να επισηµάνετε τον τρόπο αντιµετώπισής τους από το Bυζάντιο. Οι λόγοι επιτυχίας των Σλάβων ήταν: α) Oι νοµάδες αυτοί βελτίωσαν σηµαντικά την πολεµική τους εκπαίδευση καθώς και τον οπλισµό τους. β) Tους βοηθούσε και το οµαλό έδαφος (Mακεδονία, Θράκη), που επέτρεπε την ταχύτατη µεταφορά τους από το ένα σηµείο στο άλλο. γ) Aπό την άλλη, οι αυτοκρατορικές δυνάµεις είχαν εµπλακεί σε πόλεµο µε τους Πέρσες στην ανατολή. Έτσι, δεν υπήρχαν στη δύση αξιόµαχες δυνάµεις για να αντιπαρατεθούν στους εισβολείς. Προσπάθησαν να επιτύχουν ειρήνη στέλνοντας ειρηνευτικές αποστολές, ώστε να λυθεί το διπλωµατικό ζήτηµα. Π P O Σ Θ E T E Σ Eρωτήσεις Aπαντήσεις 1η Ερώτηση: Tι γνωρίζετε για την κατάσταση στη Bαλκανική µετά τον Iουστινιανό; Oι διάδοχοι του Iουστινιανού είχαν να αντιµετωπίσουν οικονοµικά προβλή- µατα, εξαιτίας των εκστρατειών του Iουστινιανού, καθώς και επιδροµές βαρβαρικών λαών (Aβάρων, Λογγοβάρδων, Σλάβων, Περσών). α) Eιδικότερα, η αυτοκρατορία δέχτηκε την πίεση των επιδροµών των Aβάρων, φύλου ασιατικής προέλευσης, και των υποταγµένων σε αυτούς Σλάβων. Oι Άβαροι, ορµώµενοι από το βορρά µαζί µε τους Σλάβους, διενεργούσαν πολυάριθµες επιδροµές στα ευρωπαϊκά εδάφη της αυτοκρατορίας. Tο πρώτο κύµα εισβολών είχε ως αποτέλεσµα µόνιµους σλαβικούς οικισµούς µικρής έκτασης, όµως µόνο στη βόρεια και κεντρική Bαλκανική. Aργότερα δηµι- 11

12 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY ούργησαν µόνιµες εγκαταστάσεις µεγαλύτερης κλίµακας. Oι Άβαροι, αντίθετα, ποτέ δε δηµιούργησαν µόνιµους οικισµούς. 2η Ερώτηση: Ποια ήταν η κατάσταση στην ανατολή και στη δύση; Στην ανατολή η αυτοκρατορία ξεκίνησε πόλεµο µε τους Πέρσες, ο οποίος συνεχίστηκε χωρίς νικητή ως το 591. Kύριο θέατρο των επιχειρήσεων στάθηκε η περιοχή της Aρµενίας. Tελικά, ο Mαυρίκιος χειρίστηκε επιδέξια εσωτερικές διαµάχες για τον περσικό θρόνο. O µετριοπαθής Xοσρόης B υπέγραψε συνθήκη ειρήνης. Tελικά, ο Mαυρίκιος κατόρθωσε να επεκτείνει τα σύνορα ως το ούναβη. Tο 568 οι Λογγοβάρδοι κατέλαβαν το µεγαλύτερο µέρος της Iταλίας εξαιτίας της αβαρικής πίεσης. Για τη διάσωση των υπόλοιπων ιταλικών κτήσεων, ο Mαυρίκιος ίδρυσε τα εξαρχάτα της Pαβέννας και της Kαρχηδόνας, που είχαν επικεφαλή τον Έξαρχο, ο οποίος είχε στρατιωτικές και πολιτικές εξουσίες. 3η Ερώτηση: Ποια η κατάσταση στα τέλη του 6ου αι.; H ηρεµία στην αυτοκρατορία ήταν παροδική. Aπό τα τέλη του 6ου αι.: α) Aναπτύσσονται έντονες πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές αντιθέσεις στην αυτοκρατορία. β) Περικόπτονται οι µισθοί των στρατιωτών, γεγονός το οποίο προκάλεσε ανταρσίες στο στρατό. Tο 602 µια τέτοια ανταρσία, σε συνδυασµό µε εξέγερση των δήµων, προκάλεσε την πτώση του Mαυρίκιου. ΣXOΛIA ΣTA ΠAPAΘEMATA [ΠHΓEΣ] Eπιδροµή των Σκλαβήνων στα ευρωπαϊκά εδάφη της αυτοκρατορίας (σελ. 12 του σχολικού βιβλίου) O Iωάννης της Eφέσου µας περιγράφει µια επιδροµή Σκλαβήνων στην Eλλάδα, στη Θράκη και στη Mακεδονία. Kατάφεραν να λεηλατήσουν πολλές περιοχές, νά κυριεύσουν πόλεις καί κάστρα και να γυρίσουν στις βάσεις τους φορτωµένοι µε πλούσια λάφυρα. O Iωάννης µιλάει µε φρίκη και απέχθεια, αλλά και µια δόση απορίας, για το λαό εκείνο ο οποίος, αν και στην αρχή ζούσε ζωή πρωτόγονη στα δάση, αργότερα εξοπλίστηκε καλά και έµαθε την τέχνη του πολέµου. Πραγµατικά, οι Σλάβοι πραγµατοποιούσαν σηµαντικές επιδροµές στα ευρωπαϊκά εδάφη της αυτοκρατορίας, φτάνοντας πολλές φορές ως την Πελοπόννησο. Oι επιδρο- 12

13 K EΦAΛAIO 1 µές αυτές επιζούν σήµερα στα πολυάριθµα σλαβικά τοπωνύµια που υπάρχουν στον ελλαδικό χώρο. Oι περισπασµοί της αυτοκρατορικής κυβέρνησης (σελ. 12 του σχολικού βιβλίου) Σε αυτή την πηγή ο συγγραφέας µας παρουσιάζει µια θλιβερή εικόνα της εποχής. O Aυτοκράτορας του Bυζαντίου, ο απόγονος των Pωµαίων Aυτοκρατόρων, δεν µπορούσε να αντιπαρατεθεί στο πεδίο της µάχης µε τους Σκλαβήνους, εξαιτίας έλλειψης αξιόµαχης δύναµης, αφού οι αυτοκρατορικές δυνάµεις πολεµούσαν στην ανατολή. H κατάσταση αυτή περιέπλεκε τα πράγµατα στην αυτοκρατορία. Tην εποχή αυτή οι Bυζαντινοί προσπαθούν νά διατηρήσουν την ειρήνη µε διπλωµατικά µέσα ή µε χορηγίες προς τους Aβάρους και τους Σλάβους. A Σ K Η Σ Ε Ι Σ Σύµφωνα µε το νέο σύστηµα διδασκαλίας και αξιολόγησης A OMA A AΣKHΣEΩN Eπιλέξτε το σωστό: 1. Στη διάρκεια της περιόδου, που τερµατίζεται µε την αποκατάσταση των εικόνων, η αυτοκρατορία α. εκτουρκίζεται β. εκρωµαΐζεται γ. εξελληνίζεται γ 2. Tο φραγκικό κράτος των Mεροβιγγείων στη ύση... α. διαλύεται β. αναπτύσσεται γ. γεννιέται α 3. Προσπάθεια οργάνωσης του υτικού κόσµου ανέλαβαν στο δεύτερο µισό του 8ου αι. οι α. Kαρολίδες β. Mεροβίγγειοι γ. Πέρσες α 13

14 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY 4. Στις αρχές του 6ου αι. Σλάβοι εντάχθηκαν στη σφαίρα επιρροής των α. Γεπιδών β. Aβάρων γ. Aρµενίων β 5. Tο κύριο θέατρο της διαµάχης Περσών και Bυζαντινών ήταν η... α. Mεσοποταµία β. Kαρχηδόνα γ. Aρµενία γ 6. Kάτω από την πίεση των Aβάρων, οι Λογγοβάρδοι κατέκτησαν µεγάλο µέρος... α. της Περσίας β. της Iταλίας γ. της Aρµενίας β 7. Tην ίδρυση των εξαρχάτων της Pαβέννας και της Kαρχηδόνας επιτέλεσε ο α. Mαυρίκιος β. Φωκάς γ. Tιβέριος A α 8. Στα τέλη του 6ου αι. οι πολιτικές, κοινωνικές και θρησκευτικές αντιθέσεις µέσα στην αυτοκρατορία α. οξύνθηκαν β. εξοµαλύνθηκαν γ. εξαφανίστηκαν α B OMA A AΣKHΣEΩN Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασµένες: 1. Tο βυζαντινό κράτος θα στηριχθεί στους πληθυσµούς που είχαν παραµεληθεί από την άρχουσα ρωµαϊκή τάξη, δηλαδή τους αγρότες-στρατιώτες και στους ανεξάρτητους ναύκληρους. 14

15 K EΦAΛAIO 1 2. Oι Kαρολίδες Πιπίνος και Kάρολος ο Mέγας αδιαφόρησαν για την οργάνωση του κράτους. 3. O Kάρολος περιέλαβε στην αυτοκρατορία µεγάλο µέρος της υτ. Eυρώπης. 4. Oι Σλάβοι είχαν ενιαία πολιτική οργάνωση. 5. Oι Άβαροι µετά τις λεηλασίες δηµιούργησαν µόνιµες εγκαταστάσεις στον ελλαδικό χώρο. 6. O νεαρός Xοσρόης B υπέγραψε συνθήκη ειρήνης µε το Mαυρίκιο. 7. O επικεφαλής Έξαρχος είχε µόνο πολιτικές αρµοδιότητες. 8. Oι επιτυχίες του Mαυρίκιου ήταν σηµαντικές και µακροχρόνιες. 9. H εξέγερση των παρατάξεων του ιπποδρόµου κατέστρεψε το Mαυρίκιο. 10. O τύραννος Φωκάς κατάφερε να πετύχει µεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες µε την αµέριστη βοήθεια του ήµου των Πρασίνων. 11. O Xοσρόης B εξαπέλυσε µακροχρόνιο πόλεµο εναντίον του Bυζαντίου. Λανθασµένες είναι: οι 2, 4, 7, 8, 10 Γ OMA A AΣKHΣEΩN Aντιστοιχίστε τις προτάσεις της οµάδας A µε αυτές της οµάδας B A B 1. Mε τη στέψη του Kαρόλου το 800 µ.x. α. οι Λογγοβάρδοι 2. Oι πόλεµοι του Iουστινιανού A ήταν β. νοµαδικό φύλο 3. Στη Bαλκανική έκαναν επιδροµές γ. ενισχύεται το κύρος τους φραγκικού κράτους 4. Στην Iταλία έκαναν επιδροµές δ. να εγκαθίστανται µόνιµα στη Bαλκανική 5. Στην Aνατολή έκαναν επιδροµές ε. οι συχνές περικοπές µισθών 6. Oι Άβαροι ήταν στ. µεταθέσει τα σύνορα της αυτοκρατορίας στο ούναβη 7. Oι Άβαροι δηµιούργησαν ζ. οι Πέρσες 8. Aπό τα τέλη του 6ου αι. οι Σλάβοι η. µόνιµο κράτος άρχισαν άρχισαν 9. Tελικά, ο Mαυρίκιος κατόρθωσε να θ. πολύ δαπανηροί 10. Tο στρατό δυσαρεστούσαν ι. οι Σλάβοι και οι Άβαροι 1γ, 2θ, 3ι, 4α, 5ζ, 6β, 8δ, 9στ, 10ε 15

16 2. H Bασιλεία του Hρακλείου ( ). Aποφασιστικοί αγώνες και µεταρρυθµίσεις ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH α. Eξωτερικοί κίνδυνοι Eξαιτίας των αβαροσλαβικών επιδροµών, η Bαλκανική δοκιµάστηκε σοβαρά. Πολλές σηµαντικές πόλεις καταστράφηκαν, µεγάλο µέρος του πληθυσµού έχασε τη ζωή του ή την ελευθερία του. Oι Σλάβοι, ωστόσο, απέτυχαν να εγκατασταθούν στις παράκτιες περιοχές. Aρχικά, οι επιδροµείς ίδρυσαν µικρούς οικισµούς ανά- µεσα στους ντόπιους πληθυσµούς. H σταδιακή αφοµοίωση των Σλάβων ξεκίνησε από τις παράκτιες περιοχές. Πιο άµεσος ήταν ο κίνδυνος που αντιπροσώπευαν στην ανατολή οι Πέρσες. Oι Πέρσες κατέλαβαν τη Συρία (613) και τα Iεροσόλυµα (614). O Tίµιος Σταυρός µεταφέρθηκε στην Kτησιφώντα. Ξεκίνησε ιερός πόλεµος από τους Bυζαντινούς µε την αµέριστη ηθική και υλική υποστήριξη της Eκκλησίας. O Hράκλειος, έχοντας πολύ καλά εκπαιδευµένο στρατό και εφαρµόζοντας σωστές τακτικές, µετέφερε τον πόλεµο στην Περσία, ενώ παράλληλα αποκρούστηκαν οι Άβαροι και οι Σλάβοι. Tελικά, οι Bυζαντινοί κέρδισαν αποφασιστική µάχη στη Nινευί. Tο Bυζάντιο ανέκτησε, εκτός από τα παλιά του εδάφη, και την Aρµενία και τη ρωµαϊκή Mεσοποταµία. Tο 630 µ.x. ο Tίµιος Σταυρός αποκαταστάθηκε στα Iεροσόλυµα. β. Eσωτερική αναδιοργάνωση Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY Tην εποχή αυτή πραγµατοποιήθηκε εκτεταµένη µεταρρύθµιση: α) ηµιουργήθηκαν τα πρώτα θέµατα, τα οποία αρχικά ήταν περιφερόµενες στρατιωτικές µονάδες. Aργότερα θέµατα ονοµάστηκαν οι τόποι εγκατάστασης αυτών των µονάδων. Oργανώθηκαν αρχικά στη M. Aσία (7ος αι.), ενώ αργότερα η οργάνωση αυτή επεκτάθηκε και στη Bαλκανική. Στην κορυφή της πυραµίδας βρισκόταν ο στρατηγός. Oι στρατιώτες συντηρούσαν τα όπλα τους από τα δικά τους κτήµατα (στρατιωτόπια). Tα κτήµατα και η στρατιωτική υποχρέωση µεταβιβαζόταν από πατέρα σε πρωτότοκο γιο. Oι συνέπειες ήταν οι ακόλουθες: α) Eξαφανίσθηκαν οι µισθοφόροι. β) Oι στρατιώτες-αγρότες υπερασπίζονταν µε πείσµα την ιδιοκτησία τους. Oι µεγαλογαιοκτήµονες είχαν σφαγιασθεί κατά 16

17 τις αβαροσλαβικές επιδροµές και τα κτήµατά τους πήραν οι ελεύθεροι γεωργοί. Aυτοί ήταν οργανωµένοι σε κοινότητες χωρίων, τα οποία διέθεταν και κοινόχρηστες εκτάσεις γης. Aλλαγές έγιναν και στην κρατική µηχανή. H κρατική µηχανή εξαρτιόταν άµεσα από τον Aυτοκράτορα. Yπήρχε το αξίωµα του Λογοθέτη του Γενικού (για τα οικονοµικά), του Λογοθέτη του ρόµου (ασκούσε τις αρµοδιότητες του Πρωθυπουργού). γ. Eξελληνισµός του κράτους K EΦAΛAIO 1 Παράλληλα το βυζαντινό κράτος αποκτά οµοιογένεια. Tα λατινικά αντικαθίστανται από τα ελληνικά. Έτσι, πρώτος ο Hράκλειτος τιτλοφορείται βασιλεύς πιστός εν Xριστώ αντί για imperator Romanorum, caesar και augustus. ΣHMANTIKA ΓEΓONOTA XPONOΛOΓIEΣ ΓEΓONOTΩN Oι Πέρσες κατακτούν τη Συρία 613 Oι Πέρσες κατακτούν τα Iεροσόλυµα 614 Συνθήκη ειρήνης µεταξύ Bυζαντινών και Aβάρων 619 Aποκατάσταση του Tιµίου Σταυρού στα Iεροσόλυµα 630 A Π A N T Η Σ Ε Ι Σ Στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 1η Ερώτηση: Nα επισηµάνετε τα στοιχεία που αποδεικνύουν το θρησκευτικό χαρακτήρα των εκστρατειών του Hρακλείου. ιαπιστώνεται από το γεγονός ότι ο Aυτοκράτορας είχε ως στόχο του την ανάκτηση του Tίµιου Σταυρού, που αρπάχτηκε από τους αλλόθρησκους Πέρσες και µεταφέρθηκε στην Περσία καθώς και από το γεγονός ότι οι πόλεµοι αυτοί είχαν την απεριόριστη ηθική και υλική συµπαράσταση της Eκκλησίας. 2η Ερώτηση: ιαβάστε µε προσοχή το παράθεµα για τα θέµατα. Πότε δηµιουργήθηκαν τα πρώτα θέµατα; Ποια ανάγκη οδήγησε στη δηµιουργία τους; 17

18 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY Tα πρώτα θέµατα δηµιουργήθηκαν στα µέσα του 7ου αι., γιατί η επικράτεια της αυτοκρατορίας είχε περιοριστεί και οι αυτοκράτορες µετά τον Hράκλειο ( ) έπρεπε να αναπροσαρµόσουν το σύστηµα διακυβέρνησης της αυτοκρατορίας. 3η Ερώτηση: Mελετήστε το παράθεµα για το στρατιώτη-αγρότη. Ποιες υποχρεώσεις είχαν οι αγρότες των κοινοτήτων σε περίπτωση πολέµου; Oι υποχρεώσεις των αγροτών-στρατιωτών ήταν να παρουσιάζονται έτοιµοι για πόλεµο, φέροντας µαζί τους όπλα και άλογα. ΣXOΛIA ΣTA ΠAPAΘEMATA [ΠHΓEΣ] Προετοιµασία της εκστρατείας εναντίον των Περσών (σελ. 14 του σχολικού βιβλίου) O Θεοφάνης αναφέρεται στην προετοιµασία του στρατού από τον Hράκλειο για να πολεµήσουν τους Πέρσες. O Aυτοκράτορας προσπαθεί νά συγκεντρώσει τους διασκορπισµένους και οκνούς στρατιώτες και να τους εµφυσήσει θάρρος και ζήλο για µάχη. Tους µιλάει για τις ερηµώσεις των πόλεων και των ναών από τους Πέρσες. O αγώνας των Bυζαντινών εναντίον των Περσών είχε θρησκευτικό χαρακτήρα. Oι Πέρσες είχαν ερηµώσει τη χώρα και άρπαξαν τον Tίµιο Σταυρό από τα Iεροσόλυµα. Ήταν ζήτηµα τιµής η ανάκτησή του και η τιµωρία των Περσών. H γένεση των θεµάτων και η καθιέρωση της ελληνικής (σελ. 14 του σχολικού βιβλίου). O συγγραφέας, Aυτοκράτορας ο ίδιος, υποστηρίζει ότι η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε µικρότερα διοικητικά τµήµατα πραγµατοποιήθηκε, επειδή οι Aυτοκράτορες που διαδέχθηκαν τόν Hράκλειο δεν ήξεραν πώς να ασκήσουν την εξουσία τους, τη στιγµή που πολλά εδάφη είχαν χαθεί από τους εχθρούς. Πραγµατικά, όσο η αυτοκρατορία έχανε από εδαφική άποψη, τόσο κέρδιζε στον τοµέα της ενότητας και της παγίωσης της εθνικής (ελληνικής) συνείδησης. Παράλληλα, η δηµιουργία θεµάτων έγινε αναγκαία, ώστε να αντιµετωπιστούν οι νέοι επικίνδυνοι εχθροί. 18

19 O στρατιώτης - αγρότης και οι υποχρεώσεις του (τέλη 8ου αι.) (σελ. 15 του σχολικού βιβλίου) O συγγραφέας µας µιλάει για µια στρατιωτική σκηνή του τέλους του 8ου αι.: ένα επικουρικό σώµα κατέλαβε το στρατόπεδο, ώστε να προετοιµάσει εκστρατεία εναντίον των Aράβων. Στην επιθεώρηση που ακολούθησε το άλογο ενός στρατιώτη ψόφησε. O εκατόνταρχος τον απειλούσε, ενώ ο στρατιώτης δεν µπορούσε να αγοράσει άλλο άλογο. Oι στρατιώτες - αγρότες είχαν πάρει κτή- µατα για να τα καλλιεργούν. Ήταν όµως υποχρεωµένοι να διατηρούν άλογο και τον οπλισµό τους. Oι αγρότες της M. Aσίας αποτέλεσαν τον κορµό του στρατού γιά πολλά χρόνια. Πολεµούσαν γενναία, καθώς υπερασπίζονταν την ιδιοκτησία τους. A Σ K Η Σ Ε Ι Σ Σύµφωνα µε το νέο σύστηµα διδασκαλίας και αξιολόγησης A OMA A AΣKHΣEΩN Eπιλέξτε το σωστό: K EΦAΛAIO 1 1. Mεγάλη ηθική και υλική βοήθεια προσέφερε στα βυζαντινά στρατεύµατα α. ο Aυτοκράτορας β. αγροτική τάξη γ. η Eκκλησία γ 2. O χαρακτήρας των εκστρατειών του Hρακλείου ήταν... α. θρησκευτικός β. κοινωνικός γ. επεκτατικός α 3. Στη µάχη της Nινευί ο στρατός αφανίστηκε. α. αβαρικός β. βυζαντινός γ. περσικός γ 4. O Hράκλειτος το 630 ανέκτησε από τους Πέρσες τον Tίµιο Σταυρό και τον επέστρεψε θριαµβευτικά α. στην Kτησιφώντα 19

20 β. στα Iεροσόλυµα γ. στην Kωνσταντινούπολη β Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY 5. Oι επαρχότητες αντικαταστάθηκαν από... α. τα εξαρχάτα β. τα θέµατα γ. τα φέουδα β 6. Mε την αναδιοργάνωση του κράτους, η µικρή και µεσαίας έκτασης ιδιοκτησία α. µειώθηκε β. εξαφανίσθηκε γ. ενισχύθηκε γ 7. H δυναµικότερη τάξη της µεσοβυζαντινής κοινωνίας ήταν α. οι µεγαλογαιοκτήµονες β. οι αστοί γ. οι ελεύθεροι αγρότες γ 8. O λεγόµενος Λογοθέτης του Γενικού ήταν κάτι σαν το σηµερινό α. Yπουργό Άµυνας β. Yπουργό Oικονοµικών γ. Πρωθυπουργό β 9. O λεγόµενος Λογοθέτης του ρόµου ήταν κάτι σαν το σηµερινό α. Πρέσβη β. Yπουργό Eξωτερικών γ. Πρωθυπουργό γ 10. Mε την αποκοπή των ανατολικών επαρχιών, το βυζαντινό κράτος απέκτησε εθνογραφική α. οµοιογένεια β. ανοµοιογένεια 20

21 K EΦAΛAIO 1 γ. µεταβολή α 11. Ως επίσηµη κρατική γλώσσα καθιερώθηκαν α. τα περσικά β. τα λατινικά γ. τα ελληνικά γ B OMA A AΣKHΣEΩN Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασµένες: 1. O ελληνικός πληθυσµός, µετά τις αβαροσλαβικές επιδροµές, αυξήθηκε στο εσωτερικό της χερσονήσου του Aίµου και µειώθηκε στις παράκτιες περιοχές. 2. Mεγάλος και άµεσος κίνδυνος υπήρχε από τους Πέρσες και τους Aβάρους. 3. Στο µέτωπο της M. Aσίας δεν κατάφεραν να µεταφερθούν βυζαντινά στρατεύ- µατα γιατί υπογράφηκε συνθήκη ειρήνης µε το Xαγάνο των Aβάρων. 4. O πατριάρχης Σέργιος, αν και ο πόλεµος είχε θρησκευτικό χαρακτήρα, αρνήθηκε να παραχωρήσει στον Aυτοκράτορα ως δάνειο τα χρήµατα των φιλανθρωπικών ιδρυµάτων. 5. Oι εκστρατείες του Hρακλείου στρέφονταν κατά των πυρολατρών Περσών. 6. Oι Πέρσες, σε συνεργασία µε τους Άβαρους και τους Σλάβους, έκαναν έναν επικίνδυνο αντιπερισπασµό εναντίον της Kωνσταντινούπολης και κατάφεραν να νικήσουν. 7. Στη νέα κοινωνική οργάνωση υπήρχαν πολλοί µισθοφόροι και οι στρατιώτεςαγρότες δεν είχαν δική τους ιδιοκτησία για να την υπερασπιστούν µε πάθος. 8. O βασιλιάς Σιρόης υπέγραψε συνθήκη ειρήνης και το Bυζάντιο ανέκτησε τα εδάφη του. 9. H διοίκηση του κρατικού µηχανισµού εξαρτήθηκε άµεσα από τον Aυτοκράτορα. Λανθασµένες είναι οι: 1, 3, 4, 6, 7 Γ OMA A AΣKHΣEΩN Aντιστοιχίστε τις προτάσεις της οµάδας A µε αυτές της οµάδας B A B 1. O Σλάβοι εγκαταστάθηκαν µόνιµα α. στο εσωτερικό της Xερσονήσου στην Eλλάδα ιδρύοντας του Aίµου 2. H Θεσσαλονίκη δοκιµάστηκε β. θρησκευτικής έξαρσης επανειληµµένα από 21

22 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY 3. O ελληνικός πληθυσµός µειώθηκε γ. τροπαιούχος στην Kωνσταντινούπολη 4. O ελληνικός πληθυσµός διατηρήθηκε δ. τις σκλαβηνίες 5. O Tίµιος Σταυρός µεταφέρθηκε από ε. στις παράκτιες περιοχές και στις τους Πέρσες πόλεις 6. O πόλεµος έγινε σε ατµόσφαιρα στ. τη νικηφόρα έκβαση του πρώτου θρησκευτικού πολέµου της Xριστιανοσύνης 7. H ανάκτηση του Tιµίου Σταυρού ζ. στην Kτησιφώντα συµβολίζει 8. O Hράκλειτος επέστρεψε η. τις αβαροσλαβικές επιδροµές. 1δ, 2η, 3α, 4ε, 5ζ, 6β, 7στ, 8γ A B 1. θέµατα αρχικά ήταν α. στη M. Aσία 2. Tα πρώτα θέµατα οργανώθηκαν τον 7ο αι. β. εγκαταλείφθηκε 3. Oι στρατιώτες διέθεταν γ. περιφερόµενες στρατιωτικές µονάδες 4. O Hράκλετος υιοθέτησε τον ελληνικό τίτλο δ. τα ελληνικά 5. Tα λατινικά αντικαταστάθηκαν από ε. βασιλεύς πιστός εν Xριστώ 6. Tο πυραµιδικό σύστηµα στ. αποδεκατίστηκαν 7. Oι µεγάλοι γαιοκτήµονες ζ. στρατιωτόπια 1γ, 2α, 3ζ, 4ε, 5δ, 6β, 7στ 3. H εµφάνιση του Iσλάµ ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH α. H προϊσλαµική Aραβία Eλάχιστες σχέσεις υπήρχαν ανάµεσα στο Bυζάντιο και στην προϊσλαµική Aραβία. Oι Άραβες δε θεωρούνταν ότι αντιπροσώπευαν κίνδυνο για την αυτοκρατορία. Στη N. Aραβία υπήρχε οργανωµένη κοινωνία γεωργών. Στη B. Aραβία, όµως, κυριαρχούσε ο νοµαδικός τρόπος ζωής, οι οποίος ήταν βασισµένος στη φυλή. Oι νοµάδες αρχικά ήταν ακίνδυνοι για την αυτοκρατορία, γιατί ήταν δια- 22

23 σπασµένοι σε φυλές που διεξήγαγαν µεταξύ τους εµφύλιους πολέµους και λεηλασίες των καραβανιών. β. H οργάνωση των Aράβων K EΦAΛAIO 1 O Mωάµεθ ήταν πολυταξιδεµένος, καθώς ήταν οδηγός καραβανιών. Άρχισε να διδάσκει τη νέα θρησκεία το 613. Tο 622 εκδιώχθηκε από τη Mέκκα στη Mεδίνα (Eγίρα). Tελικά, ο Mωάµεθ κατόρθωσε να ενώσει την αραβική χερσόνησο κάτω από τον Iσλαµισµό. Iερό βιβλίο ήταν το Kοράνι. Σηµαντικός θεσµός είναι η εξάπλωση του Iσλάµ σε όλο τον κόσµο µέσω του ιερού πολέµου. Όσοι πέθαιναν στον πόλεµο θα πήγαιναν στον παράδεισο. O Iσλαµισµός δανείστηκε πολλά στοιχεία από το Xριστιανισµό και τον Iουδαϊσµό. Oι κανόνες της θρησκείας δεν περιορίζονται µόνο στον πνευµατικό το- µέα αλλά και στην καθηµερινή ζωή. H θρησκευτική κοινότητα ταυτίζεται µε το κράτος (Θεοκρατία). Oι πιστοί κρίνονται για τα παραπτώµατά τους από το Mουφτή ή τον Kαδή µε βάση το Kοράνι. O ανώτατος άρχοντας είναι θρησκευτικός και κοσµικός ηγέτης. Mετά το θάνατο του Mωάµεθ, την εξουσία πήραν οι Xαλίφες, ή τοποτηρητές του Προφήτη. Aυτοί είχαν κοσµική και θρησκευτική εξουσία. ΣHMANTIKA ΓEΓONOTA XPONOΛOΓIEΣ ΓEΓONOTΩN O Mωάµεθ αρχίζει να κηρύσσει 613 το Kοράνι Eκδίωξη του Mωάµεθ στη Mεδίνα 622 Θάνατος του Mωάµεθ 632 A Π A N T Η Σ Ε Ι Σ Στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 1η Ερώτηση: Πώς αντιλαµβάνεστε τη φράση «ο ιερός πόλεµος υπήρξε ση- µαντικός παράγοντας της ραγδαίας εξάπλωσης του Iσλάµ»; H επιταγή του Kορανίου για την εξάπλωση της θρησκείας µέσω του πολέµου έδρασε καταλυτικά στη ραγδαία εξάπλωση του Iσλάµ, καθώς ανταποκρινόταν πλήρως στο πολεµικό πνεύµα των αραβικών φυλών. Oι Άραβες, ζώντας σε µια χώρα 23

24 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY στην οποία επικρατούν ακραίες κλιµατολογικές συνθήκες (υπερβολική ζέστη), όπου το έδαφος δεν προσφέρεται για εκτεταµένη γεωργική εκµετάλλευση, διακρίνονταν για το σκληροτράχηλο χαρακτήρα τους και το αγωνιστικό πνεύµα τους. O Iσλαµισµός τούς έδωσε το ιδεολογικό υπόβαθρο (φανατισµός) και την απαραίτητη ενότητα, ώστε να διαδώσουν ραγδαία τη θρησκεία µέσω του πολέµου. Π P O Σ Θ E T E Σ Eρωτήσεις Aπαντήσεις 1η Ερώτηση: Ποια η κατάσταση στην Aραβία πριν από την εµφάνιση του Iσλαµισµού; Eλάχιστες σχέσεις υπήρχαν ανάµεσα στο Bυζάντιο και στην προϊσλαµική Aραβία. Oι Άραβες δε θεωρούνταν ότι αντιπροσώπευαν κίνδυνο για την αυτοκρατορία. Στη N. Aραβία υπήρχε οργανωµένη κοινωνία γεωργών. Στη B. Aραβία όµως κυριαρχουσε ο νοµαδικός τρόπος ζωής, ο οποίος ήταν βασισµένος στη φυλή. Oι νοµάδες αρχικά ήταν ακίνδυνοι για την αυτοκρατορία, γιατί ήταν διασπασµένοι σε φυλές που διεξήγαγαν µεταξύ τους εµφύλιους πολέµους και λεηλασίες των καραβανιών. ΣXOΛIA ΣTA ΠAPAΘEMATA [ΠHΓEΣ] O προσκυνητής της Πλακεντίας για τους Άραβες (περ. 570) (σελ. 17 του σχολικού βιβλίου) O συγγραφέας µας µιλάει για την καθηµερινή ζωή των στρατιωτών στην Aίγυπτο στα τέλη του αιώνα. Kάθε µέρα έβγαιναν για περιπολία στην έρηµο, ώστε να προστατέψουν τους ερηµίτες και τις µονές από τους Άραβες. Oι προµήθειες και οι στολές εξασφαλίζονταν από το κρατικό ταµείο. Πριν από το Mωάµεθ, οι αραβικές φυλές εκτόνωναν την αναµφισβήτητη ανδρεία τους σε ληστρικές επιδροµές εναντίον των Bυζαντινών. O Mωάµεθ και η νέα θρησκεία τούς ένωσε και η πίστη στον ιερό πόλεµο τους οδήγησε µε φανατισµό στις νίκες εναντίον των απίστων. Tο Kοράνι για τον πόλεµο κατά των απίστων (σελ. 17 του σχολικού βιβλίου) Στο Kοράνι αναφέρεται ότι οι πιστοί µουσουλµάνοι πρέπει να πολεµούν τους απίστους, όπου κι αν βρίσκονται, αρκεί να µην επιτίθενται πρώτοι. Oι εχθροί πρέπει να ηττώνται ολοκληρωτικά. O κίνδυνος να αλλάξουν θρησκεία οι πιστοί είναι µεγαλύτερος από το θάνατο ή το φόνο. H κήρυξη του ιερού πολέµου ήταν βασικό κίνητρο για την εκρηκτική εξάπλωση των Aράβων. 24

25 K EΦAΛAIO 1 A Σ K Η Σ Ε Ι Σ Σύµφωνα µε το νέο σύστηµα διδασκαλίας και αξιολόγησης Γ OMA A AΣKHΣEΩN Aντιστοιχίστε τις προτάσεις της οµάδας A µε αυτές της οµάδας B. A B 1. Tο Bυζάντιο είχε ελάχιστες σχέσεις α. ο αστικός βίος 2. Στην N. Aραβία η κοινωνία β. ο Mωάµεθ 3. Στη βόρεια Aραβία ανύπαρκτος ήταν γ. ο οπαδός της θρησκείας του Iσλάµ 4. Oι νοµάδες Άραβες δ. µε τις νοµαδικές φυλές της προϊσλαµικής Aραβίας 5. Oι νοµάδες αρχικά δεν αποτελούσαν ε. της υποχρέωσης των πιστών για 6. Iδρυτής της νέας θρησκείας ήταν διάδοση της θρησκείας µε κάθε µέσο 7. Mουσουλµάνος ονοµάστηκε στ. σοβαρή απειλή για το Bυζάντιο 8. Tο Iσλάµ εξαπλώθηκε εξαιτίας ζ. πολεµούσαν διαρκώς µεταξύ τους η. ήταν γεωργική 1δ, 2η, 3α, 4ζ, 5στ, 6β, 7γ, 8ε A B 1. Tο Kοράνι καθορίζει α. όποιον παραβιάζει τους ιερούς κανόνες 2. H θρησκευτική κοινότητα β. τα θρησκευτικά καθήκοντα και τις υποχρεώσεις των πολιτών 3. O Mουφτής ή ο Kαδής δικάζει γ. θρησκευτικός και κοσµικός ηγέτης 4. O ανώτατος άρχοντας είναι δ. ταυτίζεται µε το κράτος 5. Tη διακυβέρνηση της κοινότητας ε. µια θέση στον παράδεισο 6. O ιερός πόλεµος εξασφαλίζει στους στ. αναλαµβάνει ο Xαλίφης πιστούς 1β, 2δ, 3α, 4γ, 5στ, 6ε 25

26 4. Oι αραβικές κατακτήσεις και οι συνέπειές τους ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH α. H αραβική εξάπλωση Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY Oι Άραβες, µετά το θάνατο του Mωάµεθ, κατέλαβαν πολύ γρήγορα τη Συρία, την Παλαιστίνη, την Περσία, τη Mεσοποταµία, την Aρµενία (ως το 640). H Aίγυπτος καταλήφθηκε το 646, ενώ ως τον 8ο αι. οι Άραβες είχαν φτάσει στην Iσπανία. Tο 732 η προέλασή τους ανακόπηκε στο Πουατιέ της Γαλλίας. Aίτια της ραγδαίας εξάπλωσης των Aράβων στην Aνατολή ήταν η εξάντληση των Bυζαντινών καθώς και το σχίσµα που υπήρχε ανάµεσα στην Kων/πολη και τις ανατολικές επαρχίες εξαιτίας του Mονοφυσιτισµού. β. O πόλεµος στη θάλασσα και οι πολιορκίες της Kωνσταντινούπολης Oι Άραβες, για να αντιµετωπίσουν τους Bυζαντινούς, ναυπήγησαν στόλο. O Mωαβίας, διοικητής της Συρίας, λεηλάτησε πόλεις της Kύπρου, της Pόδου και της Kω. Tο οι Άραβες προσπάθησαν να καταλάβουν την Kων/πολη, αλλά απέτυχαν. O αραβικός στόλος καταστράφηκε από το υγρόν πυρ. Oι Άραβες επιχειρούν για δεύτερη φορά να καταλάβουν την Kων/πολη (717), αλλά αποτυγχάνουν ξανά. γ. Oι αραβοβυζαντινές συγκρούσεις στη M. Aσία και στην A. Mεσόγειο Oι Άραβες της Iσπανίας κατέλαβαν την Kρήτη και αποβιβάστηκαν στη Σικελία. H κυριαρχία των Bυζαντινών πλήττεται ανεπανόρθωτα. Στη M. Aσία ο Θεόφιλος διεξάγει τον 9ο αι. σκληρούς αγώνες εναντίον των Aράβων. Tο 838 καταστρέφεται το Aµόριο, η ιδιαίτερη πατρίδα του Aυτοκράτορα. Oι αραβικές κατακτήσεις τελικά διέσπασαν την ενότητα του χριστιανικού κόσµου γύρω από τη Mεσόγειο. Στην A. Mεσόγειο παγιώθηκε συγκυριαρχία Bυζαντινών και Aράβων. Tο εµπόριο περιορίστηκε δραστικά και ο πληθυσµός µειώθηκε εξαιτίας των επιδροµών (κούρσα). 26

27 K EΦAΛAIO 1 ΣHMANTIKA ΓEΓONOTA XPONOΛOΓIEΣ ΓEΓONOTΩN Oι Άραβες κατακτούν την Συρία την Παλαιστίνη την Περσία 640 Πρώτη αραβική ναυτική εκστρατεία στην Kύπρο. Aραβική Eκστρατεία στη Pόδο και στην Kω µέσα 7ου αι. Oι Άραβες επιχειρουν να καταλάβουν την Kων/πολη εύτερη πολιορκία της Πόλης από τους Άραβες 717 Ήττα των Aράβων στο Πουατιέ της Γαλλίας 732 Eξέγερση του Θωµά του Σλάβου A Π A N T Η Σ Ε Ι Σ Στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 1η Ερώτηση: Γιατί η απώλεια της Aιγύπτου υπήρξε βαρύ πλήγµα για τη Bυζαντινή Aυτοκρατορία; (Συµβουλευτείτε το σχετικό παράθεµα). H οικονοµιή σηµασία της Aιγύπτου για την αυτοκρατορία ήταν µεγάλη. H λάσπη που εναπόθετε ο Nείλος αποτελούσε ιδιαίτερα γόνιµο έδαφος για γεωργική εκµετάλλευση. Iδιαίτερη σηµασία παρουσίαζε η καλλιέργεια των σιτηρών. Tο σιτάρι της Aιγύπτου παρείχε τροφή σε µεγάλο µέρος της αυτοκρατορίας. H Aίγυπτος ήταν ο σιτοβολώνας της αυτοκρατορίας. H απώλεια της Aιγύπτου ήταν βαρύ πλήγµα, καθώς το βυζαντινό κράτος έχασε µια σπουδαία πηγή παραγωγής τροφίµων. 2η Ερώτηση: Ποιοι ήταν οι τρόποι χρήσης του υγρού πυρός στη διάρκεια του 10ου αι., σύµφωνα µε το σχετικό παράθεµα; Oι Bυζαντινοί χρησιµοποιούσαν το υγρό πυρ: α) εκτοξεύοντάς το µέσα από σιφώνια, β) ρίχνοντας χύτρες γεµάτες υγρό πάνω στα εχθρικά καράβια, γ) ρίχνοντας µικρά σιφώνια (που περιείχαν υγρό πυρ) µε τα χέρια. 27

28 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY 3η Ερώτηση: Nα συζητήστε την άποψη του ιστορικού H. Pirenne «H (Mεσόγειος) θάλασσα, που ήταν µέχρι τότε κέντρο της Xριστιανοσύνης, έγινε το σύνορό της. H µεσογειακή ενότητα θρυµµατίστηκε». Kατά τα χρόνια πριν την εξάπλωση του Iσλάµ σηµαντικές για το Xριστιανισµό ήταν η περιοχή της Iουδαίας, της Συρίας, της Aιγύπτου. H χριστιανική θρησκεία σε αυτά τα µέρη είχε πρωτοεµφανιστεί, για να εξαπλωθεί αργότερα σε ολόκληρη σχεδόν τη µεσογειακή λεκάνη. Oι περιοχές αυτές είχαν σαφώς βαρύνουσα σηµασία για τους χριστιανούς. Θεωρούνταν τα µέρη από τα οποία πήγασε ο λόγος του Xριστού. Aπό κείνα τα µέρη ξεκίνησαν οι Aπόστολοι για να διαδώσουν το λόγο του Kυρίου στην Oικουµένη. H αραβική κατάκτηση έδωσε τέλος σε αυτό το status quo. Oι τόσο σηµαντικές για τη Xριστιανοσύνη περιοχές προσαρτήθηκαν στο Iσλάµ. H θρησκευτική, οικονοµική, πολιτική µέσω της θρησκείας ενότητα, η οποία είχε παγιωθεί στο µεσογειακό χώρο, θρυµµατίστηκε. Tα ιερά µέρη του Xριστιανισµού πέρασαν οριστικά στη σφαίρα επιρροής του Iσλάµ. ΣXOΛIA ΣTA ΠAPAΘEMATA [ΠHΓEΣ] H οικονοµική σηµασία της Aιγύπτου (σελ. 18 του σχολικού βιβλίου) Στο απόσπασµα αυτό γίνεται λόγος για τη χώρα της Aιγύπτου. Iδιαίτερα η Aλεξάνδρεια ωφελείται από τις ετήσιες πληµµύρες του Nείλου, που κάνει τη γη ιδιαίτερα γόνιµη. H Kωνσταντινούπολη, η Θράκη, οι ανατολικές επαρχίες τρέφονται από την Aίγυπτο, η οποία ήταν ο σιτοβολώνας της αυτοκρατορίας. H απώλεια της Aιγύπτου σήµανε την απώλεια µιας σηµαντικής πηγής εξασφάλισης διατροφής. Tρόποι χρήσης του υγρού πυρός (σελ. 19 του σχολικού βιβλίου) O Λέοντας Στ αναφέρεται στους τρόπους χρήσης του υγρού πυρός. O δρό- µωνας είχε στην πλώρη χάλκινο σωλήνα, από τον οποίο εκτοξεύονταν υγρό πυρ εναντίον των εχθρών. O συγγραφέας συµβουλεύει και τη χρήση άλλων τρόπων ρίψης του υγρού πυρός: να εκτοξεύονται χύτρες γεµάτες υγρό πυρ, οι οποίες θα έβαζαν φωτιά στα εχθρικά πλοία. Aκόµη, µπορεί να εκτοξεύεται το υγρό πυρ µε τα χέρια. Oι στρατιώτες µπορούν να ρίχνουν µικρά σιφώνια εναντίον των εχθρών. Tο υγρό πυρ υπήρξε µια εφεύρεση η οποία χάρισε τη νίκη πολλές φορές στους Bυζαντινούς. 28

29 A Σ K Η Σ Ε Ι Σ Σύµφωνα µε το νέο σύστηµα διδασκαλίας και αξιολόγησης A OMA A AΣKHΣEΩN Eπιλέξτε το σωστό: K EΦAΛAIO 1 1. Oι Άραβες µαχητές κατέκτησαν σύντοµα τις γειτονικές πλούσιες χώρες της Eγγύς Aνατολής µε την καθοδήγηση α.του Προφήτη β. του Mουφτή γ. των Xαλιφών γ 2. Oι κατακτήσεις των Aράβων πραγµατοποιήθηκαν... α. µε καταπληκτική ταχύτητα β. πολύ αργά γ. σε µικρό σχετικά διάστηµα α 3. O διοικητής της Συρίας Mωαβίας συνειδητοποίησε ότι ο αγώνας µε το Bυζάντιο θα κρινόταν α. στη θάλασσα β. στην ξηρά γ. στον αέρα α 4. H πρώτη ναυτική εκστρατεία των Aράβων έληξε µε άλωση α. της Λυκίας β. της Kωνσταντινούπολης γ. της Kωνσταντίας γ 5. O χαλίφης Mωαβίας αναγκάστηκε να υπογράψει συνθήκη ειρήνης... α. µε τους Φράγκους β. µε τους Bυζαντινούς γ. µε τους Πέρσες β 29

30 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY 6. O στόλος των Aράβων καταστράφηκε το 678 στην απόπειρα κατάκτησης της Kωνσταντινούπολης από α. το υγρόν πυρ β. την ανικανότητα των ναυάρχων γ. φοβερή θαλασσοταραχή α 7. Oι Άραβες προσπάθησαν να καταλάβουν την Kωνσταντινούπολη το α. 714 β. 717 γ. 720 β 8. Στην Kύπρο υπήρξε για µερικούς αιώνες α. κυριαρχία Aράβων β. κυριαρχία Bυζαντινών γ. συγκυριαρχία Aράβων-Bυζαντινών γ 9. Tελικός στόχος του Mωαβία ήταν η κατάκτηση α. της Kωνσταντίας β. του Aµορίου γ. της Kωνσταντινούπολης γ 10. Tο σπουδαιότερο επεισόδιο στον πόλεµο του Θεόφιλου εναντίον των Aράβων υπήρξε η άλωση α. του Aµορίου β. της Kωνσταντινούπολης γ. της Kωνσταντίας α B OMA A AΣKHΣEΩN Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι λανθασµένες; 1. O στρατός της Aιγύπτου ήταν πολύ δυνατός και καλά οργανωµένος. 2. H κατάκτηση της Aιγύπτου ευνοήθηκε από την εξάντληση των Bυζαντινών από τους περσικούς πολέµους. 30

31 K EΦAΛAIO 1 3. Kανείς δεν µπορούσε να υποτάξει την Aίγυπτο, γιατί δεν το επέτρεπε η ισχυρή διοίκησή της. 4. H σηµαντικότερη αιτία κατάρρευσης της ελληνιστικής Aνατολής ήταν το ψυχικό σχίσµα που εκδηλώθηκε στον ελληνορωµαϊκό κόσµο µεταξύ ανατολικών επαρχιών και κέντρου. 5. H τύχη της Aρµενίας είχε κριθεί ως το Για πρώτη φορά ανακόπηκε η σχεδόν ανεξέλεγκτη εξάπλωση του Iσλάµ επί της βασιλείας του Kωνσταντίνου. 7. Tο υγρόν πυρ κατέστρεψε το στόλο του Bυζαντίου. 8. H δεύτερη αποτυχηµένη προσπάθεια των Aράβων για την κατάκτηση της Kωνσταντινούπολης έγινε το Mε τις αραβικές κατακτήσεις η Mεσόγειος έγινε σύνορο της Xριστιανοσύνης. 10. Oι Bυζαντινοί κυριάρχησαν ολοκληρωτικά στη θάλασσα. Λανθασµένες είναι οι :1, 3, 7, 10 Γ OMA A AΣKHΣEΩN Aντιστοιχίστε τις προτάσεις της οµάδας A µε αυτές της οµάδας B A B 1. Oι Άραβες επεκτάθηκαν α. ταχύτατα 2. Oι Άραβες κατέλαβαν β. εύφλεκτη ύλη εκτοξευόµενη µε σιφώνια 3. Oι Aραβες αναχαιτίστηκαν στη γ. την Aίγυπτο, τη B. Aφρική και τη ύση βησιγοτθική Iσπανία 4. O Mωαβίας έδωσε βάρος δ. ρυθµίστηκαν προσωρινά 5. H Kωνσταντία ήταν ε. είχε καταστροφικές συνέπειες 6. Tο υγρό πυρ ήταν στ. έπαψαν προσωρινά οι αραβικές επιδροµές 7. Oι σχέσεις µε τους Άραβες ζ. στη ναυπήγηση στόλου 8. Στις αρχές του 9ου αι. η. κατέλαβαν την Kρήτη 9. H παραµέληση του στόλου από θ. πρωτεύουσα της Kύπρου τους Bυζαντινούς 10. Oι Άραβες από την Iσπανία ι. από τους Φράγκους το 732 1α, 2γ, 3ι, 4ζ, 5θ, 6β, 7δ, 8στ, 9ε,10η 31

32 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY 5. H Eικονοµαχία ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH α. Συνθήκες εκδήλωσης της Eικονοµαχίας H εικονοµαχία ( ) ήταν µια θρησκευτική διαµάχη που συντάραξε την αυτοκρατορία. Ξεκίνησε από τους δύο πρώτους Ίσαυρους, το Λέοντα Γ και τον Kων/νο E, σχετικά µε το αν θα έπρεπε να παριστάνονται ανθρώπινες µορφές στις εικόνες ή όχι. Tο κίνηµα αυτό προήλθε από το συνδυασµό δύο ρευµάτων: α) από αυτό που, έχοντας δεχτεί ισλαµικές και ιουδαϊκές επιδράσεις, υποστήριζε ότι στο Xριστιανισµό δεν έπρεπε να υπάρχουν εικόνες προσώπων επειδή πρόκειται για µια πνευµατική θρησκεία και β) από αυτό που προήλθε από την αντίδραση στις υπερβολικές εκδηλώσεις λατρευτικής συµπεριφοράς απέναντι στις εικόνες και στα ιερά λείψανα. O χρόνος εκδήλωσης του κινήµατος αυτού δικαιολογείται από το γεγονός ότι την περίοδο αυτή (8ος αι.) η αυτοκρατορία βρίσκεται σε κίνδυνο: στην Aνατολή δρουν οι Άραβες και στη ύση οι Σλάβοι και οι Bούλγαροι. Oι εικονοµάχοι Aυτοκράτορες προσπάθησαν να συµφιλιωθούν µε τους αγρότες-στρατιώτες της M. Aσίας, της µόνης δύναµης που µπορούσε να σώσει την αυτοκρατορία, µέσω της εικονοµαχικής πολιτικής. β. Έναρξη της Eικονοµαχίας Aφορµή στάθηκε ένας καταστροφικός σεισµός, που ερµηνεύτηκε ως εκδήλωση θεϊκής οργής εξαιτίας της ειδωλολατρικής χρήσης των εικόνων. Tο 726, µε διαταγή του Λέοντα Γ, αποµακρύνθηκαν οι εικόνες του Xριστού από την Xαλκή Πύλη του ανακτόρου. Στην Πόλη ξέσπασαν ταραχές, οι οποίες εξαπλώθηκαν στο θέµα της Eλλάδας. Tο 730 οι εικόνες καθαιρέθηκαν και οι εικονόφιλοι διώχθηκαν. O πάπας Γρηγόριος Γ αφόρισε τους εικονοµάχους. Oι Bυζαντινοί αντέδρασαν και τότε ο Πάπας στράφηκε στους Φράγκους ηγεµόνες. γ. Kορύφωση της Eικονοµαχίας H Eικονοµαχία κορυφώθηκε στα χρόνια του Kων/νου E. H λατρεία των εικόνων καταδικάστηκε από τη σύνοδο της Iερείας (754). Oι εικονοµάχοι καταδικάστηκαν, όµως, από τη Z Oικουµενική Σύνοδο (787). 32

33 K EΦAΛAIO 1 δ. Aναζωπύρωση και τέλος της Eικονοµαχίας H Eικονοµαχία έφτασε σε νέα κορύφωση κατά τη διάρκεια της βασιλείας των αυτοκρατόρων Λέοντα E και Θεόφιλου. Tελικά, το Mάρτιο του 843 συνήλθε στην Kων/πολη σύνοδος που αποφάσισε την αναστήλωση των εικόνων. ΣHMANTIKA ΓEΓONOTA XPONOΛOΓIEΣ ΓEΓONOTΩN Tο κίνηµα της Eικονοµαχίας Kαθαιρούνται οι εικόνες 730 Συγκαλείται η Σύνοδος της Iερείας 754 Z Oικουµενική Σύνοδος 787 Σύνοδος στην Kων/πολη. Oι εικόνες αποκαθίστανται οριστικά 3/3/843 A Π A N T Η Σ Ε Ι Σ Στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου 1η Ερώτηση: Aφού µελετήσετε το σχετικό παράθεµα και µε βάση την ιστορική αφήγηση, να εξετάσετε ποια πολιτική αναγκαιότητα επέβαλε την Eικονοµαχία και ποια λαϊκή αντίληψη υπηρετούσε. Tην Eικονοµαχία επέβαλε η ανάγκη συµφιλίωσης των αγροτικών πληθυσµών της M. Aσίας µε την Kωνσταντινούπολη. Oι πληθυσµοί αυτοί αποτελούσαν τη βάση του στρατού της αυτοκρατορίας και ήταν πολύ φτωχοί. Oι κρίσιµες στιγµές που περνούσε η αυτοκρατορία επέβαλαν αυτή τη συµφιλίωση, αφού αυτοί οι πληθυσµοί µπορούσαν να την υπερασπιστούν. 2η Ερώτηση: Ποια η ερµηνεία που έδωσαν στην έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας (παράθεµα) οι εικονοµάχοι και ποια οι εικονολάτρες; Ποιο χαρακτηριστικό της µεσαιωνικής νοοτροπίας αποκαλύπτουν οι συγκεκριµένες ερµηνείες; α) O Aυτοκράτορας θεώρησε την έκρηξη σηµάδι θείας οργής η οποία στρεφόταν εναντίον των εικονολατρών. 33

34 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY β) Oι εικονολάτρες, πάλι, θεώρησαν την έκρηξη σηµάδι θείας οργής εναντίον του Aυτοκράτορα και των εικονοκλαστών. γ) Oι συγκεκριµένες ερµηνείες ευθυγραµµίζονται µε τη µεσαιωνική άποψη που θεωρούσε ότι οι συµφορές που παθαίνουν οι άνθρωποι ή οι φυσικές καταστροφές είναι αποτέλεσµα της θεϊκής οργής για τις αµαρτίες των ανθρώπων. 3η Ερώτηση: Nα επισηµάνετε τα κυριότερα επιχειρήµατα των εικονοµάχων και των εικονολατρών (βλ. σχετικά παραθέµατα), αφού λάβετε υπόψη σας τις αποφάσεις των συνόδων του 754 και του 787 (βλ. σελ. 94). α) Oι εικονοκλάστες θεωρούσαν ότι οι εικόνες ήταν είδωλα, αφού παρίσταναν πρόσωπα και υλικά σώµατα και ήταν κατασκευασµένα από υλικό (ξύλο). β) Oι εικονολάτρες πίστευαν ότι δεν είναι λάθος να λατρεύεται η εικόνα, γιατί έτσι φαίνεται η πίστη των χριστιανών στα πρόσωπα του Xριστού και των αγίων. Eπιπλέον, αυτό που γίνεται αντικείµενο λατρείας δεν είναι το ξύλο του σταυρού ή της εικόνας αλλά η προσωπικότητα και τα έργα του τιµούµενου προσώπου. Π P O Σ Θ E T E Σ Eρωτήσεις Aπαντήσεις 1η Ερώτηση: Tι ήταν η Eικονοµαχία; Ποια τα αίτια της εµφάνισής της και ποια η αφορµή; H Eικονοµαχία ( ) ήταν µια θρησκευτική διαµάχη που συντάραξε την αυτοκρατορία. Ξεκίνησε από τους δύο πρώτους Ίσαυρους, το Λέοντα Γ και τον Kων/νο E, σχετικά µε το αν θα έπρεπε να παριστάντονται ανθρώπινες µορφές στις εικόνες ή όχι. Tο κίνηµα αυτό προήλθε από το συνδυασµό δύο ρευµάτων: α) Aπό αυτό που, έχοντας δεχτεί ισλαµικές και ιουδαϊκές επιδράσεις, υποστήριζε ότι στο Xριστιανισµό δεν έπρεπε να υπάρχουν εικόνες προσώπων επειδή κυριαρχεί η πνευµατική λατρεία. β) Aπό την αντίδραση στις υπερβολικές εκδηλώσεις λατρευτικής συµπεριφοράς απέναντι στις εικόνες και στα ιερά λείψανα. O χρόνος εκδήλωσης του κινήµατος αυτού δικαιολογείται από το γεγονός ότι 34

35 K EΦAΛAIO 1 την περίοδο αυτή (8ος αι.) η αυτοκρατορία βρίσκεται σε κίνδυνο: στην Aνατολή επιτίθενται οι Άραβες και στη ύση οι Σλάβοι και οι Bούλγαροι. Oι Aυτοκράτορες στράφηκαν στους στρατιώτες-αγρότες της M. Aσίας, θεωρώντας ότι µόνο αυτοί µπορούσαν να σώσουν την αυτοκρατορία. Aφορµή στάθηκε ένας καταστροφικός σεισµός, που ερµηνεύθηκε ως εκδήλωση θεϊκής οργής εξαιτίας της ειδωλολατρικής χρήσης των εικόνων. 2η Ερώτηση: Ποια η εξέλιξη του κινήµατος της Eικονοµαχίας; Tο 730 οι εικόνες καθαιρέθηκαν. O πάπας Γρηγόριος Γ αφόρισε τους εικονοµάχους. Oι βυζαντινοί αντέδρασαν και τότε ο Πάπας στράφηκε στους Φράγκους ηγεµόνες. H Eικονοµαχία κορυφώθηκε στα χρόνια του Kων/νου E. H λατρεία των εικόνων καταδικάστηκε από τη σύνοδο της Iερείας (754). Oι εικονοκλάστες καταδικάστηκαν από τη Z Oικουµενική Σύνοδο (787). H Eικονοµαχία έφτασε σε νέα κορύφωση κατά τη διάρκεια της βασιλείας των αυτοκρατόρων Λέοντα E και Θεόφιλου. Tελικά, το Mάρτιο του 843 συνήλθε στην Kων/πολη σύνοδος που αποφάσισε την αναστήλωση των εικόνων. ΣXOΛIA ΣTA ΠAPAΘEMATA [ΠHΓEΣ] H πολιτική αναγκαιότητα της Eικονοµαχίας (σελ. 21 του σχολικού βιβλίου) H E. Γλύκατζη - Aρβελέρ µας µιλάει για την Eικονοµαχία και τις συνθήκες που τη γέννησαν. Oι δύσκολες συνθήκες στα σύνορα της αυτοκρατορίας έκαναν φανερό ότι η χώρα είχε άµεση ανάγκη τις στρατιωτικές υπηρεσίες των αγροτών της ανατολικής M. Aσίας. Γι αυτό η κεντρική κυβέρνηση προσπάθησε να συµφιλιωθεί µαζί τους υιοθετώντας τις ανεικονικές αντιλήψεις που είχαν για τη θρησκεία. H έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας και η έναρξη της Eικονοµαχίας (σελ. 21 του σχολικού βιβλίου) O Θεοφάνης στη χρονογραφία µας µιλάει για την έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας. H θάλασσα ξέρασε φωτιά και ατµό. Σχηµατίστηκε ένα νησάκι. O Aυτοκράτορας θεώρησε την έκρηξη σηµάδι θεϊκής οργής εναντίον των εικονολατρών. O λαός στην Kωνσταντινούπολη προσπάθησε να σκοτώσει τους αυτοκρατορικούς στρατιώτες που καθαίρεσαν την εικόνα του Xριστού από τη Xαλκή Πύλη. Πολλοί από το λαό σκοτώθηκαν, εξορίστηκαν ή υπέστησαν σωµατικές τιµωρίες. Στο απόσπασµα αυτό βλέπουµε πώς χρησιµοποιούνταν τα φυσικά φαινόµενα: δί- 35

36 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY νονταν σε αυτά θρησκευτική χροιά, προκειµένου να εξυπηρετηθούν οι στόχοι τους. O αγώνας ανάµεσα στίς δύο παρατάξεις ήταν σκληρός. Πολλές φορές το αίµα έρρεε και από τις δύο πλευρές. Tα επιχειρήµατα των εικονοκλαστών (σελ. 22 του σχολικού βιβλίου) Στο κείµενο αυτό ο Λέοντας Γ προσπαθεί να δικαιολογήσει στον πάπα Γρηγόριο B τον αγώνα του εναντίον των εικόνων. Xρησιµοποιεί τα ακόλουθα επιχειρήµατα: α) Oι εικόνες είναι δυνάµει είδωλα. Άρα, όσοι τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες. β) εν πρέπει να προσκυνούνται ανθρώπινες κατασκευές. γ) εν υπάρχει στην ιερά παράδοση εντολή να προσκυνούνται τα ανθρώπινα κατασκευάσµατα. Tα επιχειρήµατα των εικονολατρών (σελ. 22 του σχολικού βιβλίου) O Iωάννης αµασκηνός αναφέρει επιχειρήµατα υπέρ της λατρείας των εικόνων: α) O σταυρός, η λόγχη, τα όργανα βασανισµού του Iησού είναι αντικείµενα λατρείας και προσκυνήσεως. Eποµένως, δεν είναι λάθος να γίνονται αντικείµενα λατρείας οι εικόνες, οι οποίες είχαν φτιαχτεί µέσω της αγαθής προαίρεσης των πιστών. β) Aντικείµενο λατρείας δε γίνεται η ύλη, γιατί αυτή είναι φθαρτή, καταστρέφεται. A Σ K Η Σ Ε Ι Σ Σύµφωνα µε το νέο σύστηµα διδασκαλίας και αξιολόγησης A OMA A AΣKHΣEΩN Eπιλέξτε το σωστό: 1. Oι ανατολικές επαρχίες πίστευαν ότι ο Xριστιανισµός... την απεικόνιση του Θείου µε ανθρώπινη µορφή. α. στήριζε β. αµφέβαλε για γ. απέκλειε γ 2. Στις αρχές του 8ου αι. οι θάλασσες λεηλατούνταν από... α. Άραβες 36

37 K EΦAΛAIO 1 β. Σλάβους γ. Πέρσες α 3. Tο εµπόριο βρισκόταν σε... α. άνθιση β. παράλυση γ. µέτρια κατάσταση β 4. Tα Bαλκάνια είχαν κατακλυσθεί από α. Πέρσες β. Σλάβους και Bούλγαρους γ. Σύριους β 5. H εικονοµαχική πολιτική θα µπορούσε να συµφιλιώσει την Kωνσταντινούπολη µε τους... της M. Aσίας. α. αγροτικούς πληθυσµούς β. αστούς γ. βασιλείς α 6. H αφορµή για την Eικονοµαχία δόθηκε από ένα καταστροφικό... α. σεισµό β. λοιµό γ. πόλεµο α 7. O πάπας Γρήγοριος Γ στράφηκε εναντίον α. των Λογγοβάρδων β.των Φράγκων γ. των Bυζαντινών γ 8. H Eικονοµαχία απέβη µοιραία για τις σχέσεις της αυτοκρατορίας µε τις ιταλικές επαρχίες της, γιατί... α. ο Πάπας αφόρισε τους εικονοµάχους 37

38 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY β. ο Πάπας στράφηκε προς τους Φράγκους γ. οι ιταλικές επαρχίες βρέθηκαν στη δικαιοδοσία του Πάπα β 9. H εικονοµαχική κίνηση καταδικάστηκε από τη Z Oικουµενική Σύνοδο, επί... α. Θεοδώρας β. Mιχαήλ Γ γ. Kωνσταντίνου ΣT και Eιρήνης γ 10. Στη σύνοδο που έγινε από τη Θεοδώρα στην Kωνσταντινούπολη το Mάρτιο του 843 αποφασίστηκε α. η αποκατάσταση των εικόνων β. η καταστροφή των εικόνων γ. η τοποθέτηση των εικόνων στα πιο ψηλά σηµεία των ναών α B OMA A AΣKHΣEΩN Ποιες από τις παρακάτω προτάσεις είναι σωστές; 1. Oι πρωτεργάτες της Eικονοµαχίας ήταν οι πρώτοι Ίσαυροι, σε συνεργασία µε εκπροσώπους του ανώτερου κλήρου. 2. Λίγοι ήταν αυτοί που υπερέβαλαν στη λατρεία εικόνων και λειψάνων. 3. Tο κίνηµα της Eικονοµαχίας ήταν υπέρ της λατρείας των εικόνων. 4. O σεισµός στο θαλάσσιο χώρο µεταξύ Θήρας και Θηρασίας το 726 έγινε αφορµή για την έναρξη της Eικονοµαχίας, επειδή ερµηνεύτηκε ως θεία οργή κατά της λατρείας των εικόνων. 5. Tα βυζαντινά στρατεύµατα κέρδισαν τον έλεγχο της κεντρικής Iταλίας. 6. O πάπας Γρηγόριος Γ αφόρισε τους εικονοµάχους. 7. H Eικονοµαχία κορυφώθηκε επί Kωνσταντίνου E. 8. Tα µοναστήρια και οι µοναχοί δεν επλήγησαν από την εικονοµαχία, αν και ήταν προπύργια της εικονολατρείας. 9. H Pώµη συµπαραστάθηκε στους εικονοµάχους. 10. H Eικονοµαχία αναζωπυρώθηκε από τους αυτοκράτορες Λέοντα E και Θεόφιλο. 11. Oι εικονολάτρες θεωρούσαν τους εικονοµάχους ειδωλολάτρες. Σωστές είναι οι: 1, 4, 6, 7, 10 38

39 Γ OMA A AΣKHΣEΩN Aντιστοιχίστε τις προτάσεις της οµάδας A µε αυτές της οµάδας B A B 1. H Eικονοµαχία συντάραξε το Bυζάντιο α. εξαπολύθηκε το Oι ανατολικές επαρχίες διακρίνονταν για β. αφόρισε τους εικονοµάχους 3. H σωτηρία του Bυζαντίου εξαρτιόταν γ. τα έτη H πρώτη επίθεση εναντίον των δ. επί αυτοκρατορίας Mιχαήλ Γ και εικόνων της µητέρας του Θεοδώρας 5. Tο 730 επιβλήθηκε ε. η καθαίρεση των εικόνων 6. O πάπας Γρηγόριος Γ στ. από τους αγροτικούς πληθυσµούς της M. Aσίας 7. Eπί Kωνσταντίνου E ζ. καταδικάστηκε η λατρεία των εικόνων 8. Στη σύνοδο της Iερείας το 754 η. των εικονολατρών 9. H Pώµη ήταν µε το µέρος θ. η Eικονοµαχία έφτασε πρωτοφανή κορύφωση 10. H αποκατάσταση των εικόνων ι. ανεικονικές τάσεις αποφασίστηκε 1γ, 2ι, 3στ, 4α, 5ε, 6β, 7θ, 8ζ, 9η, 10δ 6. Kοινωνία και Oικονοµία ΠEPIΛHΠTIKH NOHMATIKH AΠO OΣH α. H οικονοµία (6ος-9ος αι.) K EΦAΛAIO 1 Eξαιτίας των επιδηµιών, των φυσικών καταστροφών του δεύτερου µισού του 6ου αι. και των πολέµων, ο πληθυσµός της αυτοκρατορίας µειώθηκε σηµαντικά. Aποτέλεσµα ήταν να διευκολυνθούν οι Άραβες και οι Σλάβοι στις διεισδύσεις τους. Eξάλλου, η καταστροφή πολλών αστικών κέντρων από τους Άραβες προκάλεσε υποχώρηση της αστικής ζωής και ενίσχυση της αγροτικής οικονοµίας. Πάντως, το εµπόριο και η αστική οικονοµία δεν εξαφανίστηκαν. Ωστόσο, η οικονοµική ζωή της αυτοκρατορίας υπέστη σοβαρό πλήγµα, καθώς οι εµπορικοί δρόµοι της Aνατολής, τα λιµάνια της Συρίας και της Aιγύπτου ήταν σε αραβικά χέρια. Ήδη από τον 8ο αι. δεν υπάρχουν ουσιαστικά εµπορικοί δεσµοί µε τη ύση, ενώ η πειρατεία βρίσκεται σε έξαρση. 39

40 Ι ΣTOPIA B Λ YKEIOY Πάντως, από τα τέλη του 8ου αι. η οικονοµία ακολουθεί τροχιά ανάκαµψης. Oι εµπορικές επαφές µε το βορρά και τη δύση διαφυλάσσονται. O Nικηφόρος A ( ) πήρε τολµηρά δηµοσιονοµικά µέτρα. Πρόκειται για τις λεγόµενες κακώσεις του Nικηφόρου: α) H ακύρωση των φοροαπαλλαγών που είχε θεσπίσει η αυτοκράτειρα Eιρήνη ( ) και η εγγραφή των πολιτών σε φορολογικούς καταλόγους. β) η επιβολή του καπνικού φόρου (για κάθε νοικοκυριό) στους παροίκους (εξαρτηµένους γεωργούς) των µονών και των ναών και στα φιλανθρωπικά ιδρύ- µατα, γ) η καθιέρωση της συλλογικής υποχρέωσης της κοινότητας για την καταβολή των φόρων (αλληλέγγυο), δ) η απαγόρευση της τοκογλυφίας, ε) η δηµιουργία κλήρων για τους ναύτες-στρατιώτες της M. Aσίας, στ) οι πλοιοκτήτες της Kων/πολης έπρεπε να δανείζονται µε υψηλό επιτόκιο. β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισµοί Aπό τα µέσα του 7ου αι. παγιώνεται η κυριαρχία του στρατού στη βυζαντινή κοινωνία. H στρατιωτικοποίηση της βυζαντινής κοινωνίας φαίνεται από την εµφάνιση οικογενειακών ονοµάτων που σχετίζονται σχεδόν αποκλειστικά µε στρατιωτικές οικογένειες και των κάστρων που βρίσκονται σε δυσπρόσιτες περιοχές. Eπιπλέον, παρατηρούµε ότι αυτή την περίοδο προκύπτουν νέα θέµατα από τη διχοτόµηση παλαιότερων µεγάλων. Παράλληλα δηµιουργούνται και ναυτικά θέ- µατα. Έτσι, η αυτοκρατορία θωρακίζεται σε µεγάλο βαθµό. Eπειδή οι σλαβικοί πληθυσµοί ήταν πολυάριθµοι στις ευρωπαϊκές επαρχίες, οι Aυτοκράτορες εφαρµόζουν εποικιστική πολιτική. Πολλοί Σλάβοι µεταφέρθηκαν στη M. Aσία, ενώ πληθυσµοί της M. Aσίας µεταφέρθηκαν στη Mακεδονία και στη Θράκη. γ. Tο κίνηµα του Θωµά του Σλάβου Tο κίνηµα αυτό εκδηλώθηκε το 821 στη M. Aσία. O Θωµάς στέφθηκε Aυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Aντιοχείας. Eµφανιζόταν ως υποστηρικτής των φτωχών (υποσχόταν φοροαπαλλαγές) και ως εικονόφιλος. H αναταραχή ήταν µεγάλη. Mόνο δύο από τα έξι µικρασιατικά θέµατα έµειναν πιστά στον Aυτοκράτορα. O Θωµάς κατόρθωσε να µεταβεί στην Eυρώπη µε καράβια και να πολιορκήσει την Kων/πολη. Tελικά υπέστη βαριά ήττα (φθινόπωρο 822). Tον Oκτώβριο του 823 συνελήφθη και θανατώθηκε µε βασανιστήρια. 40