Ευρωπαϊκή Επιτρoπή για τηv Πρόληψη τωv Βασαvιστηρίωv και της Απάvθρωπης ή Ταπειvωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (ΕΠΒ) (CPT) Πρότυπα ΕΠΒ (CPT)

Transcript

1 ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ CPT/Inf/E (2002) 1 - Rev Ελληνικά / Greek / Grec Ευρωπαϊκή Επιτρoπή για τηv Πρόληψη τωv Βασαvιστηρίωv και της Απάvθρωπης ή Ταπειvωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (ΕΠΒ) (CPT) Πρότυπα ΕΠΒ (CPT)

2

3 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελίδα Σχετικά με την ΕΠΒ (CPT)... 4 I. Υπηρεσίες επιβολής του νόμου... 6 Κράτηση από όργανα επιβολής του νόμου... 6 Πρόσβαση σε δικηγόρο σαν μέσο πρόληψης της κακομεταχείρισης. 16 II. Φυλακές Φυλάκιση Απομόνωση κρατουμένων Υγειονομικές υπηρεσίες στις φυλακές ΙΙΙ. Ψυχιατρικά ιδρύματα Ακούσια τοποθέτηση σε ψυχιατρικά ιδρύματα Μέσα συγκράτησης σε ψυχιατρικά ιδρύματα για ενήλικες IV. Κράτηση μεταναστών Ξένοι υπήκοοι που κρατούνται βάσει της νομοθεσίας περί αλλοδαπών Μηχανισμοί προστασίας για παράνομους μετανάστες που στερούνται της ελευθερίας τους Απέλαση αλλοδαπών από αέρα V. Ανήλικοι που στερούνται της ελευθερίας τους VI. Γυναίκες που στερούνται της ελευθερίας τους VII. Καταπολέμηση της ατιμωρησίας VIII. Όπλα ηλεκτρικής εκκένωσης

4 4 Σχετικά με την ΕΠΒ (CPT) Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (ΕΠΒ) ιδρύθηκε το 1987 στο πλαίσιο της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης με το ίδιο όνομα (εφεξής «η Σύμβαση»). Σύμφωνα με το Άρθρο 1 της Σύμβασης: «Θα ιδρυθεί μια Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας... Η Επιτροπή, μέσω επισκέψεων, θα εξετάζει τη μεταχείριση των ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους με στόχο να ενισχύσει, αν είναι απαραίτητο, την προστασία τέτοιων ατόμων από βασανιστήρια και απάνθρωπη ή ταπεινωτική μεταχείριση ή τιμωρία.» Η εργασία της ΕΠΒ είναι σχεδιασμένη να αποτελεί ένα αναπόσπαστο μέρος του συστήματος του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τοποθετώντας ένα δυναμικό μη δικαστικό μηχανισμό δίπλα στον υπάρχοντα αντιδραστικό μηχανισμό του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η ΕΠΒ εφαρμόζει την ουσιαστικά προληπτική της λειτουργία μέσα από δύο είδη επισκέψεων, τις περιοδικές και τις «ειδικές» (ad hoc). Οι περιοδικές πραγματοποιούνται σε όλα τα Μέρη της Σύμβασης σε τακτικά χρονικά διαστήματα. Οι «ειδικές» επισκέψεις οργανώνονται για τα κράτη που φαίνεται στην Επιτροπή «ότι χρειάζονται λόγω περιστάσεων». Όταν πραγματοποιεί μια επίσκεψη, η ΕΠΒ απολαμβάνει εκτενείς εξουσίες σύμφωνα με τη Σύμβαση: πρόσβαση στην επικράτεια του συγκεκριμένου κράτους και το δικαίωμα να ταξιδεύει χωρίς περιορισμό, απεριόριστη πρόσβαση σε οποιοδήποτε μέρος υπάρχουν άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους, περιλαμβανομένου του δικαιώματος να μετακινούνται σε τέτοια μέρη χωρίς περιορισμό. Πρόσβαση σε όλες τις πληροφορίες σε μέρη όπου κρατούνται άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους, καθώς και άλλες πληροφορίες που είναι διαθέσιμες στο κράτος και οι οποίες είναι απαραίτητες στην Επιτροπή για να εκτελέσει το έργο της. Η Επιτροπή δικαιούται επίσης να παίρνει ιδιαιτέρως, συνεντεύξεις από άτομα που στερούνται της ελευθερίας τους και να επικοινωνεί ελεύθερα με οποιονδήποτε πιστεύει ότι μπορεί να παράσχει σχετικές πληροφορίες.

5 Οι επισκέψεις μπορεί να πραγματοποιούνται σε οποιοδήποτε μέρος «όπου άτομα στερούνται της ελευθερίας τους από μια δημόσια αρχή». Η εντολή της ΕΠΒ συνεπώς, επεκτείνεται πέραν των φυλακών και των αστυνομικών σταθμών για να περιλάβει, για παράδειγμα, τα ψυχιατρικά ιδρύματα, τις περιοχές κράτησης σε στρατώνες, τα κρατητήρια για αιτητές ασύλου ή άλλες κατηγορίες αλλοδαπών και μέρη στα οποία νεαρά άτομα μπορεί να στερούνται της ελευθερίας τους βάσει δικαστικής ή διοικητικής εντολής. Δυο θεμελιώδεις αρχές διέπουν τις σχέσεις μεταξύ της ΕΠΒ και των Μερών της Σύμβασης, η συνεργασία και η εμπιστευτικότητα. Από την άποψη αυτή, θα πρέπει να τονιστεί ότι ο ρόλος της Επιτροπής δεν είναι να καταδικάζει τα κράτη, αλλά μάλλον να τα βοηθάει στην πρόληψη της κακομεταχείρισης των ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους. Μετά από κάθε επίσκεψη, η ΕΠΒ συντάσσει μια έκθεση που περιγράφει τα ευρήματά της και, περιλαμβάνει, αν είναι απαραίτητο, συστάσεις και άλλες συμβουλές, βάσει των οποίων αναπτύσσεται διάλογος με το εν λόγω κράτος. Η έκθεση της επίσκεψης της Επιτροπής, είναι κατ αρχήν εμπιστευτική. Ωστόσο, σχεδόν όλα τα κράτη έχουν επιλέξει να παραιτηθούν του κανόνα της εμπιστευτικότητας και δημοσιεύουν την έκθεση. 5 Η ΕΠΒ απαιτείται να συντάσσει κάθε χρόνο μια Γενική Έκθεση των δραστηριοτήτων της, η οποία δημοσιεύεται. Σε ένα αριθμό Γενικών Εκθέσεών της, η ΕΠΒ περιγράφει μερικά από τα ουσιώδη θέματα τα οποία ακολουθεί όταν πραγματοποιεί επισκέψεις σε μέρη στέρησης της ελευθερίας. Η Επιτροπή ελπίζει ότι με τον τρόπο αυτό θα δώσει μια εκ των προτέρων σαφή ένδειξη στις εθνικές αρχές για τις απόψεις της σχετικά με τον τρόπο μεταχείρισης των ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους και γενικότερα ότι θα προωθήσει τη συζήτηση για τέτοιου είδους θέματα. Τα «ουσιώδη» τμήματα που έχουν συνταχθεί μέχρι τώρα έχουν συγκεντρωθεί στο έγγραφο αυτό.

6 6 I. Υπηρεσίες επιβολής του νόμου Κράτηση από όργανα επιβολής του νόμου Απόσπασμα από τη 2 η Γενική Έκθεση [CPT/Inf (92) 3] 36. Η ΕΠΒ αποδίδει ιδιαίτερη σημασία σε τρία δικαιώματα των κρατουμένων το δικαίωμα του συγκεκριμένου ατόμου το γεγονός της κράτησής του να μπορεί να κοινοποιείται σε τρίτο μέρος της επιλογής του (μέλος της οικογένειας, φίλο, προξενείο), το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο και το δικαίωμα να ζητά ιατρική εξέταση από γιατρό της επιλογής του (πέραν οποιασδήποτε ιατρικής εξέτασης που πραγματοποιείται από γιατρό που κάλεσαν οι αστυνομικές αρχές). 1 Αυτοί είναι, κατά τη γνώμη της ΕΠΒ, τρεις θεμελιώδεις μηχανισμοί προστασίας ενάντια στην κακομεταχείριση ατόμων που κρατούνται και θα πρέπει να ισχύουν από την αρχή της στέρησης της ελευθερίας, ανεξάρτητα του πώς μπορεί να περιγραφεί σύμφωνα με το σχετικό νομικό σύστημα (σύλληψη, κράτηση κλπ). 37. Οι κρατούμενοι θα πρέπει να ενημερώνονται ρητά, χωρίς καθυστέρηση για όλα τα δικαιώματά τους, περιλαμβανομένων εκείνων που αναφέρονται στην παράγραφο 38. Επιπλέον, όλες οι δυνατότητες που παρέχονται στις αρχές να καθυστερήσουν την άσκηση κάποιου από τα τελευταία δικαιώματα προκειμένου να προστατέψουν το συμφέρον της δικαιοσύνης, θα πρέπει να προσδιορίζονται σαφώς και η εφαρμογή τους να είναι αυστηρά περιορισμένη χρονικά. Όσον αφορά πιο συγκεκριμένα τα δικαιώματα πρόσβασης σε δικηγόρο και την αίτηση ιατρικής εξέτασης από γιατρό εκτός εκείνου που κάλεσε η αστυνομία, συστήματα με τα οποία, κατ εξαίρεση, δικηγόροι και γιατροί μπορούν να επιλεγούν από προκαθορισμένες λίστες που έχουν δημιουργηθεί σε συμφωνία με τις σχετικές επαγγελματικές οργανώσεις, θα πρέπει να απομακρύνουν οποιαδήποτε ανάγκη καθυστέρησης της άσκησης αυτών των δικαιωμάτων. 38. Η πρόσβαση των κρατουμένων σε δικηγόρο θα πρέπει να περιλαμβάνει το δικαίωμα επικοινωνίας και επίσκεψης από το δικηγόρο (και στις δυο περιπτώσεις υπό συνθήκες που εγγυώνται την εμπιστευτικότητα των συζητήσεών τους) καθώς και, ουσιαστικά, το δικαίωμα του σχετικού ατόμου να έχει το δικηγόρο του παρόντα κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων. Σχετικά με την ιατρική εξέταση κρατουμένων ατόμων, όλες οι τέτοιου είδους εξετάσεις θα πρέπει να πραγματοποιούνται σε μέρη στα οποία οι αστυνομικοί δεν μπορούν να ακούσουν και κατά προτίμηση ούτε να δουν. Επιπλέον, τα αποτελέσματα κάθε εξέτασης καθώς και οι σχετικές δηλώσεις από τον κρατούμενο και τα συμπεράσματα του γιατρού θα πρέπει να καταγράφονται επίσημα από το γιατρό και να διατίθενται στον κρατούμενο και το δικηγόρο του. 1 Το δικαίωμα αυτό έχει στη συνέχεια τροποποιηθεί ως εξής: το δικαίωμα πρόσβασης σε γιατρό, περιλαμβανομένου του δικαιώματος εξέτασης, αν το άτομο που κρατείται το επιθυμεί, από γιατρό της επιλογής του (πέραν οποιασδήποτε ιατρικής εξέτασης πραγματοποιήθηκε από γιατρό που κάλεσαν οι αστυνομικές αρχές).

7 39. Όσον αφορά τη διαδικασία της ανάκρισης, η ΕΠΒ θεωρεί ότι θα πρέπει να υπάρχουν σαφείς κανόνες ή κατευθυντήριες γραμμές για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να πραγματοποιούνται οι συνεντεύξεις της αστυνομίας. Θα πρέπει να αναφέρουν μεταξύ άλλων τα εξής ζητήματα: την ενημέρωση του κρατουμένου για τα στοιχεία (όνομα ή / και αριθμό) των παρευρισκόμενων στη συνέντευξη, την επιτρεπτή διάρκεια μιας συνέντευξης, τις περιόδους ανάπαυσης μεταξύ των συνεντεύξεων και τα διαλείμματα κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, τα μέρη στα οποία μπορεί να πραγματοποιηθούν συνεντεύξεις, αν ο κρατούμενος πρέπει να παραμείνει όρθιος κατά τη διάρκεια της ανάκρισης, τη συνέντευξη ατόμων που βρίσκονται κάτω από την επήρεια ναρκωτικών, αλκοόλ κλπ. Θα πρέπει επίσης να απαιτείται η συστηματική καταγραφή της ώρας έναρξης και λήξης των συνεντεύξεων, των αιτημάτων του κρατουμένου κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης και των ατόμων που ήταν παρόντα κατά τη διάρκεια κάθε συνέντευξης. Η ΕΠΒ προσθέτει ότι η ηλεκτρονική καταγραφή των συνεντεύξεων της αστυνομίας είναι άλλος ένα μηχανισμός προφύλαξης ενάντια στην κακομεταχείριση των κρατουμένων (καθώς επίσης ότι έχει σημαντικά πλεονεκτήματα για την αστυνομία). 40. Η ΕΠΒ θεωρεί ότι οι θεμελιώδεις μηχανισμοί προστασίας που παρέχονται σε άτομα που βρίσκονται υπό κράτηση θα ενισχύονταν (και η δουλειά των αστυνομικών πιθανόν να διευκολυνόταν) αν υπήρχε ένα ενιαίο αρχείο για κάθε κρατούμενο, στο οποίο θα καταγράφονταν όλα τα στοιχεία της κράτησης του και οι ενέργειες που έγιναν σχετικά με αυτόν (όταν στερήθηκε της ελευθερίας του και τους λόγους για το μέτρο αυτό, πότε του είπαν τα δικαιώματά του, ίχνη τραυματισμού, πνευματική νόσο κλπ. Πότε ο πλησιέστερος συγγενής / προξενείο και δικηγόρος ενημερώθηκε και πότε τον επισκέφτηκε, πότε του προσφέρθηκε φαγητό, πότε ανακρίθηκε, πότε μεταφέρθηκε ή αφέθηκε ελεύθερος κλπ.). Για διάφορα ζητήματα (για παράδειγμα αντικείμενα στην κατοχή του ατόμου, το γεγονός ότι ενημερώθηκε για τα δικαιώματά του και αν τα προέβαλλε ή παραιτήθηκε από αυτά), θα πρέπει να λαμβάνεται η υπογραφή του κρατουμένου και, αν είναι απαραίτητο, να εξηγείται η απουσία της υπογραφής. Επιπλέον, ο δικηγόρος του κρατουμένου θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε τέτοιου είδους αρχείου προφυλάκισης. 41. Επιπλέον, η ύπαρξη ενός ανεξάρτητου μηχανισμού εξέτασης καταγγελιών για τη μεταχείριση κατά τη διάρκεια της προφυλάκισης είναι ένας απαραίτητος μηχανισμός προφύλαξης. 42. Η κράτηση υπό τη δικαιοδοσία της αστυνομίας είναι κατ αρχήν σχετικά μικρής διάρκειας. Συνεπώς, οι συνθήκες κράτησης δεν μπορεί να αναμένεται να είναι τόσο καλές στα αστυνομικά τμήματα όπως σε άλλα μέρη κράτησης όπου τα άτομα μπορεί να παραμείνουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ωστόσο, θα πρέπει να ικανοποιούνται ορισμένες στοιχειώδεις υλικές απαιτήσεις. Όλα τα κελιά της αστυνομίας θα πρέπει να έχουν λογικό μέγεθος για τον αριθμό των ατόμων που συνηθίζουν να στεγάζουν και να έχουν επαρκή φωτισμό (δηλ. αρκετό για διάβασμα, με εξαίρεση τις περιόδους ύπνου) και εξαερισμό. Κατά προτίμηση τα κελιά θα πρέπει να έχουν φυσικό φως. Επιπλέον, τα κελιά θα πρέπει να είναι εξοπλισμένα με μέσα ξεκούρασης (π.χ. 7

8 8 σταθερή καρέκλα ή πάγκο) και σε κρατουμένους υποχρεωμένους να διανυκτερεύσουν, θα πρέπει να παρέχεται καθαρό στρώμα και κουβέρτες. Στους κρατουμένους θα πρέπει να επιτρέπεται να ικανοποιούν τις φυσικές τους ανάγκες όταν χρειάζεται σε καθαρές και υγιεινές συνθήκες και να τους παρέχονται επαρκείς εγκαταστάσεις για να πλυθουν. Θα πρέπει να τους παρέχεται τροφή σε κατάλληλες ώρες περιλαμβανομένου τουλάχιστον ενός πλήρους γεύματος (δηλ. κάτι πιο ουσιώδες από ένα σάντουιτς) καθημερινά Το ζήτημα του τι αποτελεί λογικό μέγεθος για ένα αστυνομικό κελί (ή οποιονδήποτε τύπο καταλύματος κρατούμενου) είναι μια δύσκολη ερώτηση. Πολλοί παράγοντες πρέπει να ληφθούν υπόψιν όταν γίνεται μια τέτοια αξιολόγηση. Ωστόσο, οι αντιπροσωπείες της ΕΠΒ διδουν μια κατευθυντήρια γραμμή στον τομέα αυτό. Το παρακάτω κριτήριο (που θεωρείται επιθυμητό παρά ελάχιστο πρότυπο) χρησιμοποιείται προς το παρόν όταν αξιολογούνται τα αστυνομικά κελιά για έναν κρατούμενο για παραμονή πάνω από λίγες ώρες: περίπου 7 τετραγωνικά μέτρα, 2 μέτρα ή περισσότερο μεταξύ των τοίχων, 2,5 μέτρα μεταξύ του ταβανιού και του πατώματος. Απόσπασμα από την 6 η Γενική Έκθεση [CPT/Inf (96) 21] 14. Η ΕΠΒ καλωσορίζει την υποστήριξη του έργου της που εκφράστηκε στην Σύσταση 1257 (1995) της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης για τις συνθήκες κράτησης στα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Είναι επίσης πολύ ικανοποιημενη από την απάντηση στη Σύσταση 1257 ότι η Επιτροπή Υπουργών προσκάλεσε τις αρχές των κρατών μελών να συμμορφωθούν με τις κατευθυντήριες γραμμές για την κρατηση από τις αστυνομικές αρχές όπως περιγράφεται στη 2 η Γενική Έκθεση της ΕΠΒ (βλ. CPT/Inf (92) 3, παράγραφοι 36 ως 43). Στο πλαίσιο αυτό, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα Μέρη της Σύμβασης διστάζουν να εφαρμόσουν πλήρως ορισμένες από τις συστάσεις της ΕΠΒ σχετικά με τους μηχανισμούς προστασίας ενάντια στην κακομεταχείριση κρατουμενων ατόμων και ιδιαίτερα τη σύσταση ότι σε τέτοια άτομα πρέπει να παρέχεται το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο από την αρχή της κράτησής τους. 15. Η ΕΠΒ επιθυμεί να τονίσει ότι, σύμφωνα με την εμπειρία της, η περίοδος η οποία μεσολαβεί αμέσως μετά τη στέρηση της ελευθερίας είναι εκείνη κατά την οποία ο κίνδυνος εκφοβισμού και σωματικής κακομεταχείρισης είναι μεγαλύτερος. Συνεπώς, η δυνατότητα για τους κρατουμένους να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι ένας θεμελιώδης μηχανισμός προστασίας κατά της κακομεταχείρισης. Η ύπαρξη αυτής της δυνατότητας θα έχει αποθαρρυντική επίδραση σε αυτούς που εχουν την πρόθεση να κακομεταχειριστούν προφυλακισμένους. Επιπλέον, ένας δικηγόρος βρίσκεται στην καλλίτερη θέση να λάβει τα κατάλληλα μέτρα εάν προκύψει κακή μεταχείριση. 1 Η ΕΠΒ επίσης υποστηρίζει επίσης ότι σε άτομα που είναι προφυλακισμένα για 24 ώρες ή περισσότερο, θα πρέπει, όσο είναι δυνατό, να προσφέρονται υπαίθριες ασκήσεις καθημερινά.

9 Η ΕΠΒ αναγνωρίζει ότι προκειμένου να προστατευθούν τα συμφέροντα της δικαιοσύνης, μπορεί κατ εξαίρεση να είναι απαραίτητη η καθυστέρηση για ορισμένο χρονικό διάστημα της πρόσβασης του κρατουμένου σε συγκεκριμένο δικηγόρο που επελέγη από αυτόν. Ωστόσο, αυτό δεν θα πρέπει να έχει σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωτική άρνηση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο κατά την εν λόγω περίοδο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, πρόσβαση σε άλλο, ανεξάρτητο δικηγόρο που μπορεί να τυγχάνει εμπιστοσύνης να μη βάλει σε κίνδυνο τα νόμιμα συμφέροντα της αστυνομικής έρευνας θα πρέπει να κανονιστεί. 16. Η ΕΠΒ τόνισε επίσης στη 2 η Γενική Έκθεση τη σημασία του να ενημερώνονται ρητά και χωρίς καθυστέρηση οι κρατούμενοι για όλα τα δικαιώματά τους. Για να διασφαλίσει ότι αυτό πραγματοποιείται, η ΕΠΒ φρονεί ότι ένα έντυπο που να περιγράφει αυτά τα δικαιώματα με απλό τρόπο θα πρέπει να δίνεται συστηματικά στους κρατουμένους από την αρχή της κράτησής τους. Επιπλέον, από τα σχετικά άτομα θα πρέπει να ζητηθεί να υπογράψουν μια δήλωση που βεβαιώνουν ότι έχουν ενημερωθεί για τα δικαιώματά τους. Τα προαναφερθέντα μέτρα θα ήταν εύκολο να εφαρμοστούν ανέξοδα και αποτελεσματικά. 9 Απόσπασμα από τη 12 η Γενική Έκθεση [CPT/Inf (2002) 15] 33. Είναι ουσιαστικής σημασίας για την καλή λειτουργία της κοινωνίας, η αστυνομία να έχει την εξουσία να συλλαμβάνει, και να κρατεί προσωρινά και να ανακρίνει ύποπτους για ποινικά αδικήματα και άλλες κατηγορίες ατόμων. Ωστόσο, οι εξουσίας αυτές φέρουν εγγενώς μαζί τους τον κίνδυνο του εκφοβισμού και της σωματικής κακομεταχείρισης. Η ουσία της εργασίας της ΕΠΒ είναι να αναζητεί τρόπους μείωσης του κινδύνου στο απολύτως ελάχιστο χωρίς να εμποδίζει αδικαιολόγητα την αστυνομία στην άσκηση των καθηκόντων της. Η ενθάρρυνση των εξελίξεων στον τομέα της κράτησης από την αστυνομία έχει σημειωθεί σε αρκετές χώρες. Ωστόσο, τα ευρήματα της ΕΠΒ τονίζουν επίσης πολύ συχνά την ανάγκη συνεχιζόμενης επαγρύπνησης. 34. Η ανάκριση υπόπτων για εγκληματικές ενέργειες είναι μια ειδικευμένη εργασία που χρειάζεται συγκεκριμένη εκπαίδευση αν πρόκειται να εκτελεστεί με ικανοποιητικό τρόπο. Πρώτον και κύριον, ο ακριβής στόχος μιας τέτοιας ανάκρισης θα πρέπει να είναι απολύτως ξεκάθαρος: ο στόχος αυτός θα πρέπει να είναι να αποκτηθούν ακριβείς και αξιόπιστες πληροφορίες προκειμένου να ανακαλυφθεί η αλήθεια για τα υπό έρευνα θέματα, όχι να ληφθεί μια ομολογία από κάποιον που ήδη θεωρείται ένοχος, στα μάτια των αξιωματικών που παίρνουν τη συνέντευξη. Επιπλέον, η παροχή κατάλληλης εκπαίδευσης, που διασφαλίζει την υπακοή των οργάνων επιβολής του νόμου στον προαναφερθέντα στόχο θα διευκολυνθεί κατά πολύ από την κατάρτιση ενός κώδικα συμπεριφοράς για αυτούς που ανακρίνουν υπόπτους εγκληματικών ενεργειών.

10 Μέσα σε αυτά τα χρόνια, οι αντιπροσωπείες της ΕΠΒ έχουν μιλήσει με σημαντικό αριθμό κρατουμένων σε διάφορες χώρες, που έχουν κάνει αξιόπιστες δηλώσεις ότι έχουν υποστεί σωματική κακομεταχείριση ή με διαφορετικό τρόπο εκφοβισμό ή απειλή από τους αστυνομικούς που προσπαθούσαν να λάβουν ομολογίες κατά τη διάρκεια των ανακρίσεων. Είναι αυτονόητο ότι ένα σύστημα ποινικής δικαιοσύνης που δίνει μεγάλη αξία σε στοιχεία ομολογίας δημιουργεί κίνητρα για τους αξιωματικούς που ασχολούνται με τη διερεύνηση του εγκλήματος, που συχνά βρίσκονται υπό πίεση για να επιτύχουν αποτελέσματα, να χρησιμοποιούν σωματικό ή ψυχολογικό καταναγκασμό. Στο πλαίσιο της πρόληψης των βασανιστηρίων και άλλων μορφών κακομεταχείρισης, είναι θεμελιώδους σημασίας να αναπτυχθούν μέθοδοι έρευνας του εγκλήματος ικανές να μειώσουν την εξάρτηση από ομολογίες και άλλα στοιχεία και πληροφορίες που λαμβάνονται μέσω ανακρίσεων, με σκοπό την εξασφάλιση καταδικών. 36. Η ηλεκτρονική (δηλ. ακουστική ή / και οπτική) καταγραφή αστυνομικών συνεντεύξεων αποτελεί έναν επιπλέον σημαντικό μηχανισμό προφύλαξης κατά της κακομεταχείρισης των κρατουμένων. Η ΕΠΒ σημειώνει με ικανοποίηση ότι η εισαγωγή τέτοιων συστημάτων εξετάζεται από έναν αυξανόμενο αριθμό χωρών. Μια τέτοια εγκατάσταση μπορεί να παρέχει ένα πλήρες και αυθεντικό αρχείο της διαδικασίας της συνέντευξης, διευκολύνοντας πολύ με αυτό τον τρόπο την έρευνα οποιωνδήποτε ισχυρισμών κακομεταχείρισης. Αυτό είναι προς το συμφέρον και των ατόμων που έχουν υποστεί κακομεταχείριση από την αστυνομία και των αστυνομικών που αντιμετωπίζουν αβάσιμους ισχυρισμούς ότι έχουν αναμειχθεί σε σωματική κακομεταχείριση ή ψυχολογική πίεση. Η ηλεκτρονική καταγραφή των αστυνομικών συνεντεύξεων μειώνει επίσης την ευκαιρία για τους εναγόμενους να αρνηθούν αργότερα ψευδώς ότι παραδέχτηκαν ορισμένα πράγματα. 37. Η ΕΠΒ σε περισσότερες από μία περιπτώσεις, σε περισσότερες από μια χώρες, ανακάλυψε γραφεία ανάκρισης με ιδιαίτερα εκφοβιστικό χαρακτήρα: για παράδειγμα, δωμάτια βαμμένα μαύρα και εξοπλισμένα με προβολείς που κατευθύνονται προς τη θέση του ατόμου που ανακρίνεται. Τέτοιου είδους εγκαταστάσεις δεν έχουν θέση σε μια αστυνομική υπηρεσία. Εκτός του ότι πρέπει να έχουν επαρκή φωτισμό, θέρμανση και εξαερισμό, τα δωμάτια συνεντεύξεων θα πρέπει να επιτρέπουν σε όλους τους συμμετέχοντες στη διαδικασία της συνέντευξης να κάθονται σε καρέκλες παρόμοιου στιλ και επιπέδου άνεσης. Ο αξιωματικός που παίρνει τη συνέντευξη δεν θα πρέπει να τοποθετείται σε κυρίαρχη (π.χ. υπερυψωμένη) ή απομακρυσμένη θέση σε σχέση με τον ύποπτο. Επιπλέον, οι χρωματικοί συνδυασμοί θα πρέπει να είναι ουδέτεροι. 38. Σε ορισμένες χώρες, η ΕΠΒ έχει συναντήσει την πρακτική να δένονται τα μάτια κρατουμένων, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους της ανάκρισης. Οι αντιπροσωπείες της ΕΠΒ έχουν λάβει διάφορες και συχνά αντικρουόμενες εξηγήσεις από τους αστυνομικούς σχετικά με το σκοπό αυτής της πρακτικής. Από τις πληροφορίες που συγκεντρώθηκαν με την πάροδο των ετών, είναι ξεκάθαρο για την ΕΠΒ ότι σε πολλές, αν όχι στις περισσότερες περιπτώσεις, το δέσιμο των ματιών γίνεται για να μην μπορούν τα άτομα να αναγνωρίσουν τα όργανα επιβολής του νόμου που τα κακομεταχειρίστηκαν. Ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν έχει

11 προκύψει κακομεταχείριση, το δέσιμο των ματιών κατά την κράτηση, ιδιαίτερα κάποιου ο οποίος ανακρίνεται, είναι μια μορφή καταπιεστικής συμπεριφοράς, το αποτέλεσμα της οποίας για το εν λόγω πρόσωπο συχνά θα ισοδυναμεί με ψυχολογική κακομεταχείριση. Η ΕΠΒ συνιστά τη ρητή απαγόρευση του δεσίματος των ματιών των κρατουμένων. 39. Δεν είναι ασυνήθιστο για την ΕΠΒ να βρει ύποπτα αντικείμενα στους χώρους της αστυνομίας, όπως ξύλινα ραβδιά, σκουπόξυλα, ρόπαλα του μπέιζμπολ, μεταλλικές ράβδους, κομμάτια από χονδρά ηλεκτρικά καλώδια, απομιμήσεις όπλων ή μαχαιριών. Η παρουσία τέτοιων αντικειμένων έχει σε πάνω από μια περίπτωση προσδώσει αξιοπιστία στους ισχυρισμούς που έχουν λάβει αντιπροσωπείες της ΕΠΒ ότι τα άτομα που κρατούνται στις εν λόγω εγκαταστάσεις έχουν απειληθεί ή / και χτυπηθεί με τέτοιου είδους αντικείμενα. 11 Μια κοινή εξήγηση που έχει δοθεί από τους αστυνομικούς σχετικά με τέτοιου είδους αντικείμενα είναι ότι έχουν κατασχεθεί από υπόπτους και θα χρησιμοποιηθούν σαν αποδεικτικά στοιχεία. Το γεγονός ότι τα εν λόγω αντικείμενα είναι συνήθως χωρίς σήμανση και συχνά έχουν βρεθεί σκορπισμένα στους χώρους (και σε μερικές περιπτώσεις τοποθετημένα πίσω από κουρτίνες ή σε ντουλάπια), μπορεί μόνο να προκαλέσει αμφιβολίες για τη σχετική εξήγηση. Για να διαλυθούν οι εικασίες για ανάρμοστη συμπεριφορά εκ μέρους των αστυνομικών και για να απομακρυνθούν πιθανές πηγές κινδύνου και για το προσωπικό και για τους κρατούμενους, αντικείμενα που κατάσχονται για να χρησιμοποιηθούν σαν αποδεικτικά στοιχεία θα πρέπει πάντα να φέρουν την κατάλληλη σήμανση, να είναι καταγεγραμμένα και να φυλάσσονται σε έναν ειδικό χώρο φύλαξης περιουσίας. Όλα τα άλλα αντικείμενα που αναφέρθηκαν παραπάνω θα πρέπει να απομακρυνθούν από τους χώρους της αστυνομίας. 40. Από την αρχή των δραστηριοτήτων της, η ΕΠΒ υποστηρίζει μια τριάδα δικαιωμάτων για τους προφυλακισμένους: τα δικαιώματα πρόσβασης σε δικηγόρο και γιατρό και το δικαίωμα να ειδοποιηθεί κάποιος συγγενής ή άλλο τρίτο μέρος της επιλογής του ατόμου για το γεγονός της κράτησης του από την αστυνομια. Σε πολλά κράτη, έχουν ληφθεί μέτρα για την εισαγωγή ή την ενίσχυση αυτών των δικαιωμάτων, υπό το φως των συστάσεων της ΕΠΒ. Πιο συγκεκριμένα, το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο κατά τη διάρκεια της κρατησης είναι πλέον ευρέως αναγνωρισμένο από χώρες τις οποίες έχει επισκεφθεί η ΕΠΒ. Στις λίγες χώρες στις οποίες το δικαίωμα δεν ισχύει, η εισαγωγή του βρίσκεται σε εξέλιξη. 41. Ωστόσο σε αρκετές χώρες, υπάρχει σημαντική διστακτικότητα συμμόρφωσης με τις συστάσεις της ΕΠΒ ότι το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο 1 πρέπει να είναι εγγυημένο από την αρχή της κρατησησ. Σε μερικές χώρες οι κρατουμενοι απολαμβάνουν το δικαίωμα αυτό μόνο μετά από μια συγκεκριμένη περίοδο προφυλάκισης. Σε άλλες, το δικαίωμα ισχύει μόνο όταν ο κρατουμενος δηλωθεί επίσημα σαν «ύποπτος». 1 Η ΕΠΒ δημοσίευσε στη συνέχεια ένα λεπτομερέστερο τμήμα για την «πρόσβαση σε δικηγόρο σαν τρόπος πρόληψης της κακομεταχείρισης» βλ. παραγράφους της 21 ης Γενικής Έκθεσης (CPT/Inf (2011) 28).

12 12 Η ΕΠΒ έχει επανειλημμένα τονίσει ότι, σύμφωνα με την εμπειρία της, η περίοδος αμέσως μετά τη στέρηση της ελευθερίας είναι εκείνη κατά την οποία ο κίνδυνος εκφοβισμού και σωματικής κακομεταχείρισης είναι μεγαλύτερος. Συνεπώς, η δυνατότητα για άτομα που κρατούνται να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου είναι ένας θεμελιώδης μηχανισμός προστασίας κατά της κακομεταχείρισης. Η ύπαρξη αυτής της δυνατότητας θα έχει αποθαρρυντική επίδραση σε αυτούς που σκέφτονται να κακομεταχειριστούν τους κρατουμενους. Επιπλέον, ένας δικηγόρος είναι σε καλή θέση να λάβει κατάλληλα μέτρα εάν προκύψει κακομεταχείριση. Η ΕΠΒ αναγνωρίζει ότι προκειμένου να προστατευθούν τα νόμιμα συμφέροντα της αστυνομικής έρευνας, μπορεί κατ εξαίρεση να είναι απαραίτητη η καθυστέρηση για ορισμένο χρονικό διάστημα της πρόσβασης ενός κρατουμένου σε συγκεκριμένο δικηγόρο της επιλογής του. Ωστόσο, αυτό δεν θα πρέπει να έχει σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωτική άρνηση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο κατά την εν λόγω περίοδο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, θα πρέπει να κανονίζεται η πρόσβαση σε άλλο ανεξάρτητο δικηγόρο. Το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο πρέπει να περιλαμβάνει το δικαίωμα του ατόμου να συζητήσει μαζί του ιδιαιτέρως. Το εν λόγω άτομο θα πρέπει επίσης, κατ αρχήν, να δικαιούται να έχει ένα δικηγόρο παρόντα κατά τη διάρκεια όλων των ανακρίσεων που πραγματοποιεί η αστυνομία. Φυσικά, αυτό δεν θα πρέπει να εμποδίσει την αστυνομία να ανακρίνει ένανκρατουμενο για επείγοντα ζητήματα, ακόμα και με την απουσία δικηγόρου (που μπορεί να μην είναι άμεσα διαθέσιμος), ούτε αποκλείει την αντικατάσταση δικηγόρου που εμποδίζει τη σωστή διεξαγωγή μιας ανάκρισης. Η ΕΠΒ έχει επίσης τονίσει ότι το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο θα πρέπει να απολαμβάνουν όχι μόνο οι ύποπτοι εγκληματικών ενεργειών αλλά επίσης και οποιοσδήποτε έχει τη νομική υποχρέωση να παρευρίσκεται και να παραμένει σε αστυνομικές εγκαταστάσεις, π.χ. σαν «μάρτυρας». Επιπλέον, για να είναι εντελώς αποτελεσματικό το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο, στην πραγματικότητα, κατάλληλες προβλέψεις πρέπει να υπάρχουν για άτομα που δεν βρίσκονται σε θέση να πληρώσουν για δικηγόρο. 42. Κρατούμενοι θα πρέπει επίσης να έχουν ένα επίσημα αναγνωρισμένο δικαίωμα πρόσβασης σε γιατρό. Με άλλα λόγια, ένας γιατρός θα πρέπει πάντα να καλείται χωρίς καθυστέρηση αν ένα άτομο ζητήσει ιατρική εξέταση. Οι αστυνομικοί δεν θα πρέπει να προσπαθούν να εμποδίσουν τέτοια αιτήματα. Επιπλέον, το δικαίωμα πρόσβασης σε γιατρό θα πρέπει να περιλαμβάνει το δικαίωμα ενός κρατούμενου να εξεταστεί, αν το εν λόγω άτομο το επιθυμεί, από γιατρό της επιλογής του (πέραν οποιασδήποτε ιατρικής εξέτασης πραγματοποιήθηκε από γιατρό που κάλεσαν οι αστυνομικές αρχές). Όλες οι ιατρικές εξετάσεις προφυλακισμένων πρέπει να πραγματοποιούνται μακριά από τα αυτιά των οργάνων επιβολής του νόμου και, εκτός και αν ο εν λόγω γιατρός ζητήσει κάτι άλλο σε κάποια συγκεκριμένη περίπτωση, μακριά από τα βλέμματα τέτοιων οργάνων.

13 Είναι επίσης σημαντικό ότι άτομα που ελευθερώνονται από κρατηση χωρίς να εμφανιστούν ενώπιον δικαστή, έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν άμεσα ιατρική εξέταση / πιστοποιητικό από έναν αναγνωρισμένο ιατροδικαστή Το δικαίωμα ενός κρατουμενου να κοινοποιείται το γεγονός της κράτησής του σε καποιον τριτο θα πρέπει κατ αρχή να είναι εγγυημένο από την αρχή της κράτησης του. Φυσικά η ΕΠΒ, αναγνωρίζει ότι η άσκηση αυτού του δικαιώματος μπορεί να πρέπει υπόκειται σε ορισμένες εξαιρέσεις, προκειμένου να προστατευθούν τα νόμιμα συμφέροντα της αστυνομικής έρευνας. Ωστόσο, τέτοιες εξαιρέσεις θα πρέπει να καθορίζονται σαφώς και να είναι αυστηρά περιορισμένου χρόνου και η καταφυγή σε αυτές πρέπει να συνοδεύεται με κατάλληλους μηχανισμούς προστασίας (π.χ. τυχόν καθυστέρηση της κοινοποίησης της προφυλάκισης να καταγράφεται με τους δέοντες λόγους για την καθυστέρηση αυτή και να απαιτείται η έγκριση ενός ανώτερου αξιωματικού της αστυνομίας που δεν συνδέεται με την υπόθεση ή, ενός εισαγγελέα). 44. Τα δικαιώματα των ατόμων που στερούνται της ελευθερίας τους θα έχουν μικρή αξία αν τα εν λόγω άτομα δεν έχουν επίγνωση της ύπαρξής τους. Συνεπώς, είναι σημαντικό τα άτομα που κρατούνται να ενημερώνονται ρητά για τα δικαιώματά τους χωρίς καθυστέρηση και σε γλώσσα την οποία καταλαβαίνουν. Για να διασφαλιστεί το ότι αυτό πραγματοποιείται, ένα έντυπο που περιγράφει αυτά τα δικαιώματα με απλό τρόπο θα πρέπει να δίδεται συστηματικά στους κρατουμένους, από την αρχή της κράτησής τους. Επιπλέον, από τα άτομα αυτά θα πρέπει να ζητηθεί να υπογράψουν μια δήλωση που βεβαιώνουν ότι έχουν ενημερωθεί για τα δικαιώματά τους. 45. Η ΕΠΒ έχει τονίσει σε αρκετές περιπτώσεις το ρόλο των δικαστικών αρχών και των αρχών ποινικής δίωξης σχετικά με την καταπολέμηση της κακομεταχείρισης από την αστυνομία. Παραδείγματος χάρη, όλοι οι κρατούμενοι στους οποίους προτείνεται η παραπομπή στη φυλακή θα πρέπει αν παρουσιαστούν ενώπιον δικαστή ο οποίος πρέπει να αποφασίσει για το ζήτημα αυτό. Υπάρχουν ακόμα ορισμένες χώρες τις οποίες επισκέφθηκε η ΕΠΒ όπου αυτό δεν συμβαίνει. Η παρουσίαση του ατόμου ενώπιον δικαστή θα παρέχει μια έγκαιρη ευκαιρία στον ύποπτο εγκληματικής ενέργειας ο οποίος έχει υποστεί κακομεταχείριση να υποβάλει καταγγελία. Περαιτέρω, ακόμα και με την απουσία μιας ρητής καταγγελίας, ο δικαστής θα μπορέσει να αναλάβει δράση εγκαίρως αν υπάρχουν άλλες ενδείξεις κακομεταχείρισης (π.χ. εμφανή τραύματα, η γενική εμφάνιση ή συμπεριφορά ενός ατόμου). Φυσικά, ο δικαστής θα πρέπει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα όταν υπάρχουν ενδείξεις κακομεταχείρισης από την αστυνομία. Στο πλαίσιο αυτό, οποτεδήποτε ένοχοι εγκληματικής ενέργειας παρουσιαστούν ενώπιον δικαστή στο τέλος της κράτησης και ισχυριστούν ότι τους κακομεταχειρίστηκαν, ο δικαστής θα πρέπει αμέσως να καταγράψει τους ισχυρισμούς, να δώσει αμέσως εντολή ιατροδικαστικής εξέτασης και να λάβει τα απαραίτητα μέτρα που θα διασφαλίσουν τη σωστή διερεύνηση των ισχυρισμών. Μια τέτοια προσέγγιση θα πρέπει να ακολουθηθεί είτε το εν λόγω άτομο φέρει ορατά εξωτερικά τραύματα είτε όχι. Περαιτέρω, ακόμα και απουσία ρητού ισχυρισμού κακομεταχείρισης, ο

14 14 δικαστής θα πρέπει να ζητήσει ιατροδικαστική εξέταση όποτε υπάρχουν άλλοι λόγοι να πιστεύει ότι ένα άτομο που παρουσιάστηκε ενώπιόν του θα μπορούσε να ήταν θύμα κακομεταχείρισης. Η προσεκτική εξέταση από δικαστικές ή άλλες σχετικές αρχές όλων των καταγγελιών κακομεταχείρισης από όργανα επιβολής του νόμου και, όπου αρμόζει, η επιβολή κατάλληλης ποινής θα έχει σοβαρή αποτρεπτική επίδραση. Αντίθετα, αν αυτές οι αρχές δεν αναλάβουν αποτελεσματική δράση για τις καταγγελίες που παραπέμπονται σε αυτές, τα όργανα επιβολής του νόμου που σκέπτονται την κακομεταχείριση των κρατουμένων τους, σύντομα θα πειστούν ότι μπορούν να ενεργούν με τον τρόπο αυτό χωρίς να τιμωρηθούν. 46. Η πρόσθετη ανάκριση από την αστυνομία υποδίκων ατόμων που βρισκονατι υπό κράτηση στις φυλακες μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι απαραίτητη. Η ΕΠΒ έχει την άποψη ότι από την πλευρά της πρόληψης της κακομεταχείρισης, θα ήταν κατά πολύ προτιμότερο αν τέτοιου είδους ανάκριση γινόταν μέσα στην εν λόγω φυλακή παρά στις εγκαταστάσεις της αστυνομίας. Η επιστροφή των προφυλακισμένων για περαιτέρω ανακρίσεις στις εγκακαστασεις της αστυνομιας θα πρέπει να πραγματοποιείται και να εγκρίνεται μόνο αν είναι εντελώς αναπόφευκτη. Είναι επίσης αυτονόητο ότι σε αυτές τις εξαιρετικές περιπτώσεις όπου ένας προφυλακισμενος επιστρέφει στην αστυνομια, θα πρέπει να απολαμβάνει τα τρία δικαιώματα τα οποία αναφέρθηκαν στις παραγράφους 40 με Η κρατηση από τις αστυνομικές αρχές είναι (ή τουλάχιστον θα έπρεπε να είναι) σχετικά μικρής διάρκειας. Παρόλα αυτά, οι συνθήκες κράτησης στα κελιά της αστυνομίας πρέπει να πληρούν ορισμένες βασικές απαιτήσεις. Όλα τα κελιά της αστυνομίας θα πρέπει να είναι καθαρά και να έχουν λογικό μέγεθος 1 για τον αριθμό των ατόμων που συνηθίζουν να στεγάζουν και να έχουν επαρκή φωτισμό (δηλ. αρκετό για διάβασμα, με εξαίρεση τις περιόδους ύπνου). Κατά προτίμηση τα κελιά θα πρέπει να έχουν φυσικό φως. Επιπλέον, τα κελιά θα πρέπει να είναι εξοπλισμένα με μέσα ξεκούρασης (π.χ. σταθερή καρέκλα ή πάγκο) και σε κρατουμένους υποχρεωμένους να διανυκτερεύσουν, θα πρέπει να παρέχεται καθαρό στρώμα και καθαρές κουβέρτες. Οι κρατούμενοι θα πρέπει να έχουν πρόσβαση σε κατάλληλες εγκαταστάσεις τουαλέτας υπό αξιοπρεπείς συνθήκες και να παρέχονται επαρκείς τρόποι να πλυθούν. Θα πρέπει να έχουν άμεση πρόσβαση σε πόσιμο νερό και να τους παρέχεται τροφή σε κατάλληλες ώρες, περιλαμβανομένου τουλάχιστον ενός πλήρους γεύματος (δηλ. κάτι πιο ουσιώδες από ένα σάντουιτς) καθημερινά. Σε άτομα που κρατούνται για 24 ώρες ή περισσότερο, θα πρέπει, όσο είναι δυνατό, να προσφέρονται υπαίθριες ασκήσεις καθημερινά. Πολλά κρατητήρια της αστυνομίας τα οποία επισκέφθηκε αντιπροσωπεία της ΕΠΒ, δεν συμμορφώνονται με αυτά τα ελάχιστα πρότυπα. Αυτό είναι ιδιαίτερα επιζήμιο για άτομα που έπειτα εμφανίζονται ενώπιον δικαστικής αρχής. Πολύ συχνά, τα άτομα εμφανίζονται 1 Σχετικά με το μέγεθος των κελιών της αστυνομίας, βλ. επίσης την παράγραφο 43 της 2 ης Γενικής Έκθεσης (CPT/Inf (92) 3).

15 ενώπιον δικαστή αφού περάσουν μια ή περισσότερες μέρες σε υποβαθμισμένα και βρόμικα κελιά, χωρίς να τους έχει παρασχεθεί η οφειλόμενη ανάπαυση και τροφή και η ευκαιρία να πλυθούν Το καθήκον φροντίδας το οποίο οφείλουν οι αστυνομικοί στους κρατούμενους περιλαμβάνει την ευθύνη να διασφαλίζουν την ασφάλεια και τη σωματική ακεραιότητά τους. Συνεπάγεται ότι η κατάλληλη παρακολούθηση των περιοχών κράτησης είναι ένα αναπόσπαστο στοιχείο του καθήκοντος φροντίδας που αναλαμβάνει η αστυνομία. Πρέπει να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα που διασφαλίζουν ότι οι κρατούμενοι είναι πάντα σε θέση να βρίσκονται σε άμεση επαφή με το προσωπικό φύλαξης. Αρκετές φορές, οι αντιπροσωπείες της ΕΠΒ έχουν ανακαλύψει ότι τα κελιά της αστυνομίας είναι πολύ απομακρυσμένα από τους αστυνομικούς ή τα γραφεία στα οποία είναι συνήθως παρόντες αστυνομικοί και στερούντο επίσης μέσων (π.χ. ένα σύστημα κλήσης) που θα έδινε τη δυνατότητα στους κρατούμενους να προσελκύσουν την προσοχή ενός αστυνομικού. Κάτω από τέτοιες συνθήκες, υπάρχει σημαντικός κίνδυνος ότι δεν θα υπάρχει έγκαιρη ανταπόκριση σε επεισόδια διαφόρων ειδών (βία μεταξύ κρατουμένων, απόπειρες αυτοκτονίας, πυρκαγιές κλπ.). 49. Η ΕΠΒ έχει επίσης εκφράσει αμφιβολίες για την πρακτική που ακολουθείται σε ορισμένες χώρες, να υπάρχουν ξεχωριστοί χώροι κράτησης για κάθε επιχειρησιακό τμήμα ενός αστυνομικού ιδρύματος (ναρκωτικά, οργανωμένο έγκλημα, αντιτρομοκρατία) οι οποίοι έχουν προσωπικό από το ίδιο το τμήμα. Η Επιτροπή θεωρεί ότι μια τέτοια προσέγγιση θα πρέπει να απορρίπτεται υπέρ μιας κεντρικής εγκατάστασης κράτησης, που έχει προσωπικό από ξεχωριστό σώμα αστυνομικών που είναι ειδικά εκπαιδευμένοι για τέτοια λειτουργία φύλαξης. Αυτό είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα αποδειχθεί ωφέλιμο από πλευράς πρόληψης της κακομεταχείρισης. Επιπλέον, η ανακούφιση ξεχωριστών επιχειρησιακών τμημάτων από τα καθήκοντα φύλαξη μπορεί κάλλιστα να αποδειχθεί πλεονεκτικό από πλευράς διοίκησης και υλικοτεχνικών προοπτικών. 50. Τέλος, η επιθεώρηση των αστυνομικών εγκαταστάσεων από μια ανεξάρτητη αρχή μπορεί να συνδράμει σημαντικά στην πρόληψη της κακομεταχείρισης των κρατουμένων και γενικότερα, να βοηθήσει τη διασφάλιση ικανοποιητικών συνθηκών κράτησης. Για να είναι εντελώς αποτελεσματικές, οι επισκέψεις από μια τέτοια αρχή θα πρέπει να είναι και τακτικές και απροειδοποίητες και η σχετική αρχή θα πρέπει να είναι εξουσιοδοτημένη να παίρνει συνέντευξη από κρατουμενους κατ ιδίαν. Επιπλέον, θα πρέπει να εξετάζει όλα τα θέματα που σχετίζονται με τη μεταχείριση των κρατουμενων: την καταγραφή της κράτησης, τις πληροφορίες που παρέχονται σε αυτους για τα δικαιώματά τους και την πραγματική άσκηση αυτών των δικαιωμάτων (ιδιαίτερα των τριών δικαιωμάτων που αναφέρθηκαν στις παραγράφους 40 με 43), τη συμμόρφωση με τους κανόνες που διέπουν την ανάκριση υπόπτων για εγκληματικές ενέργειες και τις πραγματικές συνθήκες κράτησης. Τα ευρήματα της προαναφερθείσας αρχής θα πρέπει να προωθούνται όχι μόνο στην αστυνομία αλλά επίσης και σε μια άλλη αρχή που είναι ανεξάρτητη από την αστυνομία.

16 16 Πρόσβαση σε δικηγόρο σαν μέσο πρόληψης της κακομεταχείρισης Απόσπασμα από την 21 η Γενική Έκθεση [CPT/Inf (2011) 28] 18. Η δυνατότητα για τους κρατουμενους να έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο είναι ένας θεμελιώδης μηχανισμός προστασίας κατά της κακομεταχείρισης. Η ύπαρξη αυτής της δυνατότητας θα έχει αποθαρρυντική επίδραση σε αυτούς που εχουν την προθεση να τους κακομεταχειριστούν. Επιπλέον, ένας δικηγόρος είναι σε καλή θέση να λάβει κατάλληλα μέτρα εάν προκύψει κακομεταχείριση. 19. Για να είναι εντελώς αποτελεσματικό, το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο θα πρέπει να διασφαλίζεται από την αρχή της στέρησης της ελευθερίας του ατόμου 1. Πραγματικά, η ΕΠΒ έχει επανειλημμένα βρει ότι η περίοδος αμέσως μετά τη στέρηση της ελευθερίας είναι εκείνη κατά την οποία ο κίνδυνος εκφοβισμού και σωματικής κακομεταχείρισης είναι μεγαλύτερος. Επιπλέον, το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο θα πρέπει να ισχύει από τη στιγμή της στέρησης της ελευθερίας, ανεξάρτητα από την ακριβή νομική κατάσταση του εν λόγω ατόμου. Πιο συγκεκριμένα, η απόλαυση του δικαιώματος δεν θα πρέπει να εξαρτάται από το αν το άτομο έχει επίσημα δηλωθεί ότι θεωρείται «ύποπτο». Παραδείγματος χάρη, σύμφωνα με μερικά νομικά συστήματα της Ευρώπης, άτομα μπορεί να υποχρεούνται να παρευρεθούν και να παραμείνουν σε μια εγκατάσταση επιβολής του νόμου για ορισμένο χρονικό διάστημα με την ιδιότητα του «μάρτυρα» ή για «ενημερωτικές συζητήσεις». Η ΕΠΒ ξέρει από πείρα ότι τα εν λόγω άτομα μπορεί να διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο κακομεταχείρισης. 20. Το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο θα πρέπει να απολαμβάνουν όλοι όσοι στερούνται της ελευθερίας τους, ανεξάρτητα από το πόσο «ήσσονος σημασίας» είναι το αδίκημα για το οποίο είναι ύποπτοι. Σε πολυάριθμες χώρες που επισκέφθηκε η ΕΠΒ, τα άτομα μπορεί να στερηθούν της ελευθερίας τους για αρκετές βδομάδες για τα επονομαζόμενα «διοικητικά» αδικήματα. Η επιτροπή δεν μπορεί να βρει καμία δικαιολογία για τη στέρηση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο, των εν λόγω ατόμων. Επιπλέον, η Επιτροπή έχει συχνά συναντήσει την πρακτική άτομα τα οποία στην πραγματικότητα είναι ύποπτα εγκληματικής ενέργειας να κρατούνται επίσημα σε σχέση με διοικητικό αδίκημα, ώστε να αποφευχθεί η εφαρμογή μηχανισμών προστασίας που ισχύουν για ύποπτους εγκληματικής ενέργειας. Ο αποκλεισμός ορισμένων αδικημάτων από το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο αναπόφευκτα δημιουργεί τον κίνδυνο να αναπτυχθούν τέτοιου είδους κενά. 21. Με τον ίδιο τρόπο, το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο θα πρέπει να ισχύει, ανεξάρτητα από το πόσο «σοβαρό» είναι το αδίκημα για το οποίο είναι ύποπτος ο κρατούμενος. Πράγματι, άτομα που είναι ύποπτα για ιδιαίτερα σοβαρά αδικήματα, μπορεί να είναι μεταξύ εκείνων που διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο κακομεταχείρισης και συνεπώς να έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη πρόσβασης σε δικηγόρο. Συνεπώς, η ΕΠΒ αντιτίθεται σε μέτρα που παρέχουν τη συστηματική άρνηση, για μια δεδομένη περίοδο, πρόσβασης σε δικηγόρο για κρατούμενους που είναι ύποπτοι για ορισμένες κατηγορίες αδικημάτων (π.χ. αδικήματα σύμφωνα με τη νομοθεσία κατά της τρομοκρατίας). Η ερώτηση για το αν οι 1 Φυσικά ανάλογα με τις περιστάσεις της εν λόγω υπόθεσης, το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο μπορεί να αρχίσει να ισχύει σε ακόμα προγενέστερο στάδιο.

17 περιορισμοί του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο θα πρέπει να αξιολογούνται κατά περίπτωση, δεν προσδιορίζεται από την κατηγορία του εν λόγω αδικήματος Η ΕΠΒ αναγνωρίζει πλήρως ότι μπορεί κατ εξαίρεση να είναι απαραίτητη η καθυστέρηση για ορισμένο χρονικό διάστημα της πρόσβασης ενός κρατουμένου σε δικηγόρο της επιλογής του. Ωστόσο, αυτό δεν θα πρέπει να έχει σαν αποτέλεσμα την ολοκληρωτική άρνηση του δικαιώματος πρόσβασης σε δικηγόρο κατά την εν λόγω περίοδο. Σε τέτοιες περιπτώσεις, πρόσβαση σε άλλο, ανεξάρτητο δικηγόρο που μπορεί να τυγχάνει εμπιστοσύνης να μη βάλει σε κίνδυνο τα νόμιμα συμφέροντα της έρευνας θα πρέπει να οργανωθεί. Είναι απόλυτα εφικτό να γίνουν ικανοποιητικές διευθετήσεις εκ των προτέρων για τέτοιου είδους κατάσταση, σε συνεννόηση με τον τοπικό Δικηγορικό Σύλλογο. 23. Το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο κατά τη διάρκεια της κρατησης από τις αστυνομικες αρχές πρέπει να περιλαμβάνει το δικαίωμα του κρατουμενου να τον συναντήσει και να συζητήσει μαζί του ιδιαιτέρως. Δεδομένου ότι θεωρείται σαν προστατευτικό μέτρο κατά της κακομεταχείρισης (σαν ξεχωριστό μέσο εξασφάλισης δίκαιης δίκης), είναι προφανώς απαραίτητο για τον δικηγόρο να βρισκεται σε άμεση φυσική παρουσία με τον κρατούμενο. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος να μπορέσει να κάνει μια ακριβή αξιολόγηση της φυσικής και ψυχολογικής κατάστασης του εν λόγω ατόμου. Παρομοίως, αν η συνάντηση με το δικηγόρο δεν λαμβανει χωρα ιδιαιτερως, ο κρατούμενος μπορεί κάλλιστα να μη νιώθει ελεύθερος να αποκαλύψει τον τρόπο με τον οποίο τον μεταχειρίζονται. Μόλις γίνει αποδεκτό ότι κατ εξαίρεση ο εν λόγω δικηγόρος μπορεί να μην είναι ένας δικηγόρος που επελέγη από τον κρατουμενο, αλλά αντίθετα ένας δικηγόρος που επελέγη κατόπιν εκ των προτέρων συμφωνημένης διαδικασίας, η ΕΠΒ δεν βλέπει κάποια ανάγκη παρέκκλισης από την εμπιστευτικότητα μεταξύ του δικηγόρου και του εν λόγω ατόμου. 24. Το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει το δικαίωμα της παρουσίας δικηγόρου κατά τις ανακρίσεις που πραγματοποιούνται από την αστυνομία και ο δικηγόρος θα πρέπει να μπορεί να παρέμβει κατά τη διάρκεια της ανάκρισης. Φυσικά, αυτό δεν θα πρέπει να εμποδίσει την αστυνομία να ξεκινήσει αμέσως την ανάκριση ενός κρατουμένου ο οποιος έχει ασκήσει το δικαίωμα πρόσβασής του σε δικηγόρο, ακόμα και πριν την άφιξη του δικηγόρου, αν αυτό απαιτείται από τον άκρως επείγοντα χαρακτήρα του δεδομένου ζητήματος. Ούτε θα πρέπει να αποκλείεται η αντικατάσταση δικηγόρου που εμποδίζει την αρμόζουσα διεξαγωγή μιας ανάκρισης. Παρόλα αυτά, αν προκύψουν τέτοιες καταστάσεις, η αστυνομία θα πρέπει στη συνέχεια να είναι υπόλογη για τη δράση της. 25. Τέλος, προκειμένου να είναι πλήρως αποτελεσματικό το δικαίωμα πρόσβασης σε δικηγόρο κατά την κρατηση, στην πραγματικότητα, κατάλληλες προβλέψεις πρέπει να υπάρχουν ήδη σε αυτό το αρχικό στάδιο της ποινικής διαδικασίας για άτομα που δεν βρίσκονται σε θέση να πληρώσουν για δικηγόρο. 1 Πβλ στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην υπόθεση Salduz κατά Τουρκίας (27 Νοεμβρίου 2008), στην οποία το Δικαστήριο αποφάσισε ότι «...το Άρθρο 6 1 [της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου] απαιτεί ότι, κατά κανόνα, η πρόσβαση σε δικηγόρο θα πρέπει να παρέχεται, εκτός και αν αποδεικνύεται υπό το φως συγκεκριμένων συνθηκών κάθε υπόθεσης ότι υπάρχουν επιτακτικοί λόγοι περιορισμού αυτού το δικαιώματος.» (παράγραφος 55).

18 18 II. Φυλακές Φυλάκιση Απόσπασμα από τη 2 η Γενική Έκθεση [CPT/Inf (92) 3] 44. Εισαγωγικά, θα πρέπει να τονιστεί ότι η ΕΠΒ πρέπει να εξετάσει πολλά ζητήματα όταν επισκέπτεται μια φυλακή. Φυσικά, δίνει ιδιαίτερη προσοχή σε τυχόν ισχυρισμούς για κακομεταχείριση των φυλακισμένων από το προσωπικό. Ωστόσο, όλα τα θέματα των συνθηκών κράτησης σε μια φυλακή είναι σχετικά με την εντολή της ΕΠΒ. Η κακομεταχείριση μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, πολλές από τις οποίες μπορεί να μην είναι ηθελημένες αλλά μάλλον αποτέλεσμα οργανωτικών αδυναμιών ή ανεπαρκών πόρων. Η γενική ποιότητα της ζωής σε ένα ίδρυμα είναι συνεπώς μεγάλης σημασίας για την ΕΠΒ. Η ποιότητα της ζωής θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις δραστηριότητες που παρέχονται στους κρατούμενους και τη γενική κατάσταση των σχέσεων μεταξύ κρατουμένων και προσωπικού. 45. Η ΕΠΒ παρατηρεί προσεκτικά το κλίμα που επικρατεί σε ένα ίδρυμα. Η προαγωγή εποικοδομητικών σχέσεων σε αντίθεση με τις σχέσεις αντιπαράθεσης μεταξύ φυλακισμένων και προσωπικού θα συμβάλλει στη μείωση των εντάσεων που είναι εγγενείς σε ένα περιβάλλον φυλακών και με τον ίδιο τρόπο θα μειώσει σημαντικά την πιθανότητα βίαιων επεισοδίων και της συνεπαγόμενης κακομεταχείρισης. Με λίγα λόγια, η ΕΠΒ επιθυμεί να δει ένα πνεύμα επικοινωνίας και φροντίδας να συνοδεύει τα μέτρα του ελέγχου και του περιορισμού. Μια τέτοια προσέγγιση, που απέχει πολύ από την υπονόμευση της ασφάλειας στο ίδρυμα, μπορεί και να την ενισχύσει. 46. Ο υπερπληθυσμός είναι ένα θέμα που σχετίζεται άμεσα με την εντολή της ΕΠΒ. Όλες οι υπηρεσίες και οι δραστηριότητες μέσα σε μια φυλακή μπορεί να επηρεαστούν αρνητικά αν χρειάζεται φροντίδα για περισσότερους κρατούμενους από όσους ήταν σχεδιασμένη να στεγάζει. Η γενική ποιότητα της ζωής στο ίδρυμα θα μειωθεί, ίσως σημαντικά. Επιπλέον, το επίπεδο υπερπληθυσμού σε μια φυλακή ή ένα συγκεκριμένο τμήμα της, μπορεί να είναι τόσο που να είναι απάνθρωπο ή ταπεινωτικό από φυσική σκοπιά. 47. Ένα ικανοποιητικό πρόγραμμα δραστηριοτήτων (εργασία, εκπαίδευση, αθλητισμός κλπ.) είναι ζωτικής σημασίας για την ευεξία των φυλακισμένων. Αυτό είναι αλήθεια για όλα τα ιδρύματα, είτε για τους κατάδικους ή για υπόδικους. Η ΕΠΒ έχει παρατηρήσει ότι οι δραστηριότητες σε πολλά κρατητήρια για υπόδικους είναι ιδιαίτερα περιορισμένες. Η οργάνωση ενός προγράμματος δραστηριοτήτων σε τέτοια ιδρύματα, που έχουν αρκετά γρήγορη εναλλαγή κρατούμενων, δεν είναι ένα απλό θέμα. Προφανώς, δεν μπορεί να τεθεί θέμα εξατομικευμένων προγραμμάτων μεταχείρισης του τύπου που θα μπορούσε να φιλοδοξούσε να εφαρμόσει ένα ίδρυμα για κατάδικους. Ωστόσο, οι κρατούμενοι δεν μπορούν απλώς να αφήνονται να υποφέρουν για βδομάδες, πιθανώς και μήνες, κλειδωμένοι στα κελιά τους, ανεξάρτητα του πόσο καλές υλικές συνθήκες μπορεί να επικρατούν μέσα σε αυτά. Η ΕΠΒ θεωρεί ότι πρέπει να υπάρχει στόχος διασφάλισης της δυνατότητας των κρατουμένων σε κρατητήρια για υπόδικους να μπορούν να περνούν ένα εύλογο τμήμα της μέρας τους (8 ώρες ή περισσότερο) έξω από τα κελιά τους, ασχολούμενοι με ουσιώδεις δραστηριότητες ποικίλης φύσης. Φυσικά, το καθεστώς σε εγκαταστάσεις για κατάδικους θα πρέπει να είναι ακόμα πιο ευνοϊκό.

19 48. Συγκεκριμένη αναφορά θα πρέπει να γίνει στην υπαίθρια άσκηση. Η απαίτηση να επιτρέπεται στους κρατούμενους τουλάχιστο μια ώρα άσκησης στον καθαρό αέρα καθημερινά, είναι ευρέως αποδεκτή σαν βασικό μέτρο προστασίας (κατά προτίμηση θα πρέπει να αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου προγράμματος δραστηριοτήτων). Η ΕΠΒ επιθυμεί να τονίσει ότι σε όλους ανεξαιρέτως τους κρατούμενους (περιλαμβανομένων και εκείνων που βρίσκονται υπό περιορισμό στα κελιά τους για τιμωρία) θα πρέπει να παρέχεται η δυνατότητα να ασκούνται καθημερινά σε υπαίθριο χώρο. Είναι επίσης αυτονόητο ότι οι υπαίθριες εγκαταστάσεις ασκήσεων θα πρέπει να είναι λογικά ευρύχωρες και όπου είναι δυνατό να προσφέρουν προστασία από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. 49. Εύκολη πρόσβαση σε κατάλληλες εγκαταστάσεις τουαλέτας και η διατήρηση καλών προτύπων υγιεινής είναι απαραίτητα συστατικά στοιχεία ενός ανθρώπινου περιβάλλοντος. 19 Σε σχέση με αυτό, η ΕΠΒ πρέπει να δηλώσει ότι δεν της αρέσει η πρακτική που υπάρχει σε ορισμένες χώρες όπου η απόρριψη των ανθρωπίνων αποβλήτων γίνεται σε κάδους στα κελιά των κρατουμένων (και στη συνέχεια τα απόβλητα αυτά «καθαρίζονται» σε καθορισμένο χρόνο). Είτε μια εγκατάσταση τουαλέτας θα πρέπει να βρίσκεται κοντά στα κελιά (κατά προτίμηση σε ένα χωριστό χώρο υγιεινής) ή να υπάρχουν τα μέσα που θα δίνουν τη δυνατότητα στους κρατούμενους που χρειάζονται να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα να βγαίνουν από τα κελιά τους χωρίς αδικαιολόγητη καθυστέρηση όλες τις ώρες (περιλαμβανομένης και της νύχτας). Επιπλέον, οι κρατούμενοι θα πρέπει να έχουν επαρκή πρόσβαση σε εγκαταστάσεις για ντους ή μπάνιο. Είναι επίσης επιθυμητό να υπάρχει τρεχούμενο νερό μέσα στις εγκαταστάσεις των κελιών. 50. Η ΕΠΒ θα ήθελε να προσθέσει ότι ανησυχεί ιδιαίτερα όταν βρίσκει ένα συνδυασμό υπερπληθυσμού, φτωχού προγράμματος δραστηριοτήτων και ανεπαρκούς πρόσβασης σε εγκαταστάσεις τουαλέτας / πλυσίματος στο ίδιο ίδρυμα. Η συσσωρευτική επίδραση τέτοιων συνθηκών μπορεί να αποδειχθεί άκρως επιζήμια για τους κρατούμενους. 51. Είναι επίσης πολύ σημαντικό για τους κρατούμενους να διατηρούν μια αρκετά καλή επαφή με τον έξω κόσμο. Πάνω από όλα, πρέπει να δίνονται τα μέσα προστασίας των σχέσεών των κρατουμένων με την οικογένεια και τους στενούς φίλους τους. Η κατευθυντήρια γραμμή θα πρέπει να είναι η προώθηση της επαφής με τον έξω κόσμο. Τυχόν περιορισμοί τέτοιας επαφής θα πρέπει να βασίζονται αποκλειστικά σε επιφυλάξεις για την ασφάλεια σημαντικού χαρακτήρα ή σε λόγους πόρων. Η ΕΠΒ θέλει να τονίσει στο πλαίσιο αυτό την ανάγκη κάποιας ευελιξίας σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων για τις επισκέψεις και τα τηλεφωνήματα σε σχέση με κρατούμενους των οποίων οι οικογένειες μένουν μακριά (καθιστώντας έτσι μη πρακτικές τις τακτικές επισκέψεις). Για παράδειγμα, σε τέτοιους κρατούμενους θα πρέπει να επιτρέπεται να συσσωρευμένος χρόνος επίσκεψης ή / και να τους παρέχονται βελτιωμένες δυνατότητες για τηλεφωνικές επαφές με την οικογένειά τους.

20 Φυσικά η ΕΠΒ δίνει επίσης προσοχή στα ιδιαίτερα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένες κατηγορίες κρατουμένων, για παράδειγμα: γυναίκες, νέοι και αλλοδαποί. 53. Το προσωπικό της φυλακής θα χρειαστεί σε κάποιες περιπτώσεις να χρησιμοποιήσει βία για να ελέγξει βίαιους κρατούμενους και, κατ εξαίρεση, μπορεί ακόμα και να χρειαστεί να καταφύγει σε μέσα φυσικής συγκράτησης. Αυτές είναι καταστάσεις σαφούς υψηλού κινδύνου όσον αφορά την πιθανή κακομεταχείριση των κρατουμένων και ως εκ τούτου απαιτούνται ειδικοί μηχανισμοί προστασίας. Ένας κρατούμενος εναντίον του οποίου χρησιμοποιήθηκαν μέσα βίας θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να εξεταστεί αμέσως και, αν είναι απαραίτητο, να λάβει θεραπεία από γιατρό. Η εξέταση αυτή θα πρέπει να πραγματοποιηθεί σε μέρη στα οποία μη ιατρικό προσωπικό δεν μπορεί να ακούσει και κατά προτίμηση ούτε να δει και τα αποτελέσματα της εξέτασης (περιλαμβανομένων των σχετικών δηλώσεων του κρατούμενου και των συμπερασμάτων του γιατρού) θα πρέπει να καταγράφονται επίσημα και να διατίθενται στον κρατούμενο. Στις σπάνιες περιπτώσεις που απαιτείται προσφυγή σε μέσα φυσικής συγκράτησης, ο εν λόγω κρατούμενος θα πρέπει να βρίσκεται υπό συνεχή και επαρκή επίβλεψη. Περαιτέρω, τα μέσα φυσικής συγκράτησης θα πρέπει να αφαιρεθούν όσο το δυνατό γρηγορότερα. Δεν θα πρέπει ποτέ να χρησιμοποιούνται ή να παρατείνεται η χρήση τους σαν τρόπος τιμωρίας. Τέλος, θα πρέπει να διατηρείται ένα αρχείο για κάθε περίπτωση χρήσης βίας κατά των κρατουμένων. 54. Οι αποτελεσματικές διαδικασίες διαμαρτυρίας και επιθεώρησης αποτελούν θεμελιώδεις μηχανισμούς προστασίας κατά της κακομεταχείρισης στις φυλακές. Οι κρατούμενοι θα πρέπει να έχουν οδούς παραπόνων ανοιχτές σε αυτούς και εντός και εκτός του πλαισίου του σωφρονιστικού συστήματος, περιλαμβανομένης της δυνατότητας να έχουν εμπιστευτική πρόσβαση σε μια αρμόδια αρχή. Η ΕΠΒ προσδίδει ιδιαίτερη σημασία στις τακτικές επισκέψεις σε κάθε σωφρονιστικό ίδρυμα από έναν ανεξάρτητο φορέα (π.χ. Διοικητικό Συμβούλιο Επισκεπτών ή επιβλέπων δικαστή) που έχει την εξουσία να ακούει (και αν χρειάζεται να λαμβάνει μέτρα για) καταγγελίες κρατουμένων και να επιθεωρεί τους χώρους του ιδρύματος. Τέτοιοι φορείς μπορούν μεταξύ άλλων να παίξουν ένα σημαντικό ρόλο στο γεφύρωμα των διαφορών που προκύπτουν μεταξύ της διοίκησης των φυλακών και ενός κρατούμενου ή κρατουμένων γενικότερα. 55. Είναι επίσης προς το συμφέρον και των κρατουμένων και των σωφρονιστικών υπαλλήλων και να καθιερώνονται επίσημα πειθαρχικές διαδικασίες και να εφαρμόζονται στην πράξη. Οποιαδήποτε γκρίζα περιοχή σε αυτόν τον τομέα ενέχει τον κίνδυνο να αναπτυχθούν ανεπίσημα (και ανεξέλεγκτα) συστήματα. Οι πειθαρχικές διαδικασίες θα πρέπει να παρέχουν στους κρατούμενους το δικαίωμα να ακούγονται στο θέμα των αδικημάτων που κατ ισχυρισμό έχουν διαπράξει και να προσφεύγουν σε μια ανώτερη αρχή ενάντια σε οποιαδήποτε κύρωση έχει επιβληθεί. Άλλες διαδικασίες ισχύουν συχνά, μαζί με την επίσημη πειθαρχική διαδικασία σύμφωνα με τις οποίες ένας κρατούμενος μπορεί να χωριστεί ακούσια από άλλους κρατούμενος για λόγους σχετικούς με πειθαρχία / ασφάλεια (π.χ. προς όφελος της «καλής τάξης» μέσα σε ένα