ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ. Συνεδρίαση 9 ης Φεβρουαρίου 2010

Transcript

1 ΠΡΑΚΤΙΚΑ Συνεδρίαση 9 ης Φεβρουαρίου 2010 Κοινή Συνεδρίαση της Επιτροπής των Ειδικών, των Κοινωνικών Εταίρων και της Πολιτικής Ηγεσίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ & ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

2 YΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΙΣΕΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΙΔΙΚΩΝ ΕΠΙ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ ΠΡΑΚΤΙΚΟ 6 o Σήμερα, την , ημέρα Τρίτη και ώρα 9.30 στην Αθήνα συνήλθαν στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Σταδίου 29, 4ος όροφος, αίθουσα συσκέψεων, σε κοινή συνεδρίαση η Επιτροπή των Ειδικών, οι Κοινωνικοί Εταίροι και η Πολιτική Ηγεσία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης Από την Επιτροπή παρόντες ήταν ως ακολούθως: 1. Στεργίου Άγγελος, Καθηγητής Εργατικού-Ασφαλιστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ., ως Πρόεδρος 2. Ρωμανιάς Γιώργος, Οικονομολόγος, ως μέλος 3. Μπούρλος Δημήτρης, Νομικός-Ειδικός στα Ασφαλιστικά, ως μέλος 4. Κυριάκης Δημήτρης, Αναλογιστής-Γενικός Δ/ντης Ο.Α.Ε.Ε., ως μέλος 5. Κυριαζής Χαρίτων, Αντιπρόεδρος Σ.Ε.Β., ως μέλος 6. Μαργιός - Ξαφέλης Βασίλης, Αναλογιστής, ως μέλος 7. Πατρίνα Παπαρρηγοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Δικαίου Κοινωνικής Ασφάλειας της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ως μέλος 8. Λοπατατζίδης Αθανάσιος, Ειδικός στη Διοίκηση Υπηρεσιών Υγείας, ως μέλος 9. Σακελλαρόπουλος Θεόδωρος, Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, ως μέλος Απουσίαζαν οι κ.κ. Ρομπόλης Σάββας, Καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου, και Τσακλόγλου Παναγιώτης, Καθηγητής Ο.Π.Α.. Από την πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης παρόντες ήταν οι κ.κ. Ανδρέας Λοβέρδος, Υπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και Γεώργιος Κουτρουμάνης, Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης και η κα Αθηνά Δρέττα, Γενική Γραμματέας Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Επίσης, παρευρέθησαν οι κ.κ. Άρτεμις Δεδούλη, Γενική Δ/ντρια Κοινωνικής Ασφάλισης της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Νικολέττα Γιαννακοπούλου, Γενική Δ/ντρια Διοικητικής Υποστήριξης της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικών Ασφαλίσεων. 2

3 Από τους κοινωνικούς εταίρους παρόντες ήταν ως ακολούθως: 1. Βαρδαρός Σταμάτης, Παρατηρητής ΓΣΕΒΕΕ 2. Ορφανίδης Χαρ., εκπρόσωπος ΓΕΣΑΣΕ 3. Σκουλαρίκης Φώτης, εκπρόσωπος ΠΑΣΕΓΕΣ Στη συνεδρίαση παρευρέθησαν ακόμη, μετά από κλήση της Επιτροπής, η κα Ευφροσύνη Κουσκουνά, Πρόεδρος της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής και ο κος Εμμανουήλ Βαλαβάνης, μέλος της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής. Επίσης, παρευρέθησαν μέλη της ειδικής Επιτροπής Υποστήριξης του έργου της Επιτροπής των Ειδικών για το Ασφαλιστικό. Χρέη γραμματέα άσκησαν οι κ.κ. Στελλάτου Ιουλία, προϊσταμένη τμήματος της Γ.Γ.Κ.Α., Κουλούρης Βασίλης, προϊστάμενος τμήματος της Γ.Γ.Κ.Α. και Βρέκου Ελένη, υπάλληλος της Γ.Γ.Κ.Α.. Αφού διαπιστώθηκε η απαρτία άρχισε η συνεδρίαση. Θέματα της ημερήσιας διάταξης της συνεδρίασης, σύμφωνα με την εισήγηση του Προέδρου, ήταν: 1. Έγκριση και επικύρωση πρακτικών των από , , και συνεδριάσεων. 2. Αναπηρικές συντάξεις: αίτια διόγκωσης προτάσεις. 3. Μεταμορφώνοντας την αρχιτεκτονική του συνταξιοδοτικού μας συστήματος: διαχωρισμός του κοινωνικού από το αναλογικό τμήμα της σύνταξης. Εξαγγελίες Υπουργού, συζήτηση μεταξύ των μελών της Επιτροπής. ΠΡΟΕΔΡΟΣ Η σημερινή συνεδρίαση θα ξεκινήσει με τo θέμα των αναπηρικών συντάξεων, το οποίο δεν είχαμε το χρόνο να συζητήσουμε στην προηγούμενη συνεδρίαση, στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με το θέμα του διαχωρισμού του προνοιακού τμήματος της σύνταξης από το ανταποδοτικό, που αποτελεί μια πολύ σημαντική δομική αλλαγή, θα ακολουθήσει η εισήγηση του Υπουργού για το θέμα των δομικών αλλαγών και η συνεδρίαση θα ολοκληρωθεί με συζήτηση πάνω σε αυτά τα θέματα. Πριν δώσω το λόγο στον κο Μπούρλο, που είναι ο εισηγητής για το θέμα των αναπηρικών συντάξεων, θα δώσω το λόγο στον κο Ρωμανιά. ΡΩΜΑΝΙΑΣ Εκτελώντας οδηγίες της Διοίκησης της ΓΣΕΕ θα παραμείνω στη συνεδρίαση μέχρι τέλους, θα παραλάβω τις προτάσεις του Υπουργού, θα τις μεταφέρω στη Διοίκηση της 3

4 Συνομοσπονδίας, αλλά δε θα λάβω το λόγο, δεν θα συμμετάσχω στη συζήτηση και στη συνέχεια θα αποχωρήσω. ΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο λόγος στον κο Μπούρλο. Ακολουθεί η εισήγηση του κου Μπούρλου με τίτλο «ΣΥΝΤΑΞΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΕΣ ΠΑΡΟΧΕΣ ΛΟΓΩ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ». ΕΝΝΟΙΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Όπως είναι γνωστό, η αναπηρία είναι ένας από τους τρεις βασικούς ασφαλιστικούς κινδύνους που η κοινωνική ασφάλιση μέσω των κατ ιδίαν φορέων της επιθυμεί να καλύψει, με παροχές συνταξιοδοτικές και μη. Στη χώρα μας το ποσοστό των συντάξεων αναπηρίας, το τελευταίο διάστημα έχει περιορισθεί, εν τούτοις όμως είναι ακόμη υψηλότερο από τις άλλες Ευρωπαϊκές χώρες1. Πρέπει δε να επισημάνουμε ότι στην πραγματικότητα το ποσοστό αυτό είναι μεγαλύτερο δεδομένου ότι, κάποιες περιπτώσεις συντάξεων αναπηρίας, με αξιοποίηση της διάταξης που δίδει δυνατότητα προσμέτρησης του χρόνου συνταξιοδότησης λόγω αναπηρίας στον χρόνο ασφάλισης (άρθρ. 5 παρ. 4 ν. 2335/1995), έχουν μετατραπεί και ανήκουν πλέον στις συντάξεις γήρατος. Δεν υπάρχει αμφιβολία όμως ότι η αιτία και η βάση της συνταξιοδότησης βρίσκεται στην αναπηρία. Τόσο για τους νέους ασφαλισμένους όλων των φορέων (άρθρ. 25 παρ. 1 ν. 2084/1992) όσο και για τους ασφαλισμένους του Ι.Κ.Α. (παλαιούς και νέους) η αναγνώριση δικαιώματος για σύνταξη αναπηρίας συναρτάται με την εμφάνιση πάθησης ή βλάβης, μεταγενέστερης της υπαγωγής στην ασφάλιση, που πρέπει να έχει συνήθως κατ εκτίμηση εξάμηνη διάρκεια τουλάχιστον, η οποία τους καθιστά ανίκανους να κερδίζουν περισσότερο από το 1/5 ή 1/3 ή 1/2 των ποσών που κερδίζει υγιής μισθωτός με την ίδια μόρφωση και επαγγελματική ειδικότητα. Οι διαβαθμίσεις των ποσών αντιστοιχούν σχηματικά σε ποσοστά αναπηρίας 80%, 67% και 50%. Το σημαντικά υψηλό ποσοστό συντάξεων αναπηρίας στο παρελθόν αναμφίβολα οφειλόταν στο ότι σημαντικός αριθμός ασφαλισμένων μεγάλης ηλικίας μη έχοντας ικανό χρόνο ασφάλισης για συμπλήρωση προϋποθέσεων λήψης σύνταξης γήρατος, προσέφευγε στην συνταξιοδότηση λόγω αναπηρίας, που ως γνωστό απαιτεί περιορισμένο χρόνο ασφάλισης, με δεδομένα βέβαια κάποια προβλήματα υγείας που η φυσιολογική, λόγω ηλικίας, φθορά του οργανισμού μετά βεβαιότητος εμφάνιζε. Σε πολλές ως εκ τούτου περιπτώσεις είχαμε στρεβλή κοινωνικοασφαλιστική κάλυψη, αφού ο κατά βάση επαληθευόμενος ασφαλιστικός κίνδυνος ήταν το γήρας και όχι βεβαίως η αναπηρία, η οποία απλώς εχρησιμοποιείτο για την απόληψη minimum συνταξιοδοτικών παροχών. 1 Στο Ι.Κ.Α. το ποσοστό των συντάξεων αναπηρίας υπολογίζεται σήμερα στο 12%, στον Ο.Γ.Α. στο 20% και στον Ο.Α.Ε.Ε. στο 10% του συνόλου των συντάξεων. 4

5 Για τον χαρακτηρισμό ασφαλισμένου ως αναπήρου, με αντίστοιχα ποσοστά, πλην της διαπίστωσης της ύπαρξης της πάθησης ή βλάβης της υγείας (υγειονομική αναπηρία) προσαπαιτείται και η παράλληλη απώλεια της βιοποριστικής ικανότητας (ασφαλιστική αναπηρία). Κατά την πάγια νομολογία η ανάκτηση της βιοποριστικής ικανότητας ή η τροπή του ασφαλισμένου σε άλλο επάγγελμα συνιστά άρση της ασφαλιστικής αναπηρίας και συνεπάγεται διακοπή χορήγησης συνταξιοδοτικών παροχών λόγω αναπηρίας (Σ.Ε. 3650/2003, 2037/1994, 1179/1993 κ.α.)2. Οι παλιοί ασφαλισμένοι του Ο.Α.Ε.Ε. και Ο.Γ.Α. για να τύχουν συντάξεως αναπηρίας πρέπει να έχουν ποσοστό αναπηρίας 67%. Κεντρικό ρόλο στην χορήγηση σύνταξης αναπηρίας έχουν βεβαίως οι Υγειονομικές Επιτροπές (πρωτοβάθμιες και δευτεροβάθμιες) οι οποίες κατ αρχήν γνωματεύουν αναφορικά με την πάθηση ή βλάβη του ασφαλισμένου. Ζήτημα γεννάται αν οι Επιτροπές έχουν αρμοδιότητα να ερευνούν και να αποφαίνονται και για την επίδραση που ασκεί η διαγνωσθείσα πάθηση στην άσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος του ασφαλισμένου, ή αν η κρίση αυτή ανήκει μόνο στα εν συνεχεία επιλαμβανόμενα ασφαλιστικά όργανα (Δ/ντής, Τ.Δ.Ε. κ.λ.π.). Η ασφαλιστική πρακτική αποδέχεται κατ αρχήν απόφανση των υγειονομικών επιτροπών μόνο ως προς τα καθαρώς ιατρικής φύσεως θέματα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την χορήγηση της σύνταξης αναπηρίας είναι τόσο η πραγματοποίηση ενός minimum χρόνου ασφάλισης (στις περισσότερες περιπτώσεις αυτός είναι 5 έτη) όσο και η ύπαρξη ενεργού ασφαλιστικού δεσμού, δηλαδή εν ενεργεία σχέση ασφάλισης με τον φορέα από τον οποίο ζητείται η χορήγηση της συνταξιοδοτικής παροχής. Η απαίτηση του ενεργού δεσμού διατυπώνεται μέσω της προϋπόθεσης της αναζήτησης minimum (συνήθως 2ετία) χρόνου ασφάλισης πριν την εμφάνιση της αναπηρίας. 2 «Ο ελληνικός νόμος από τους διάφορους ορισμούς της αναπηρίας, ακολουθεί τον κρατούντα διεθνή ορισμό, ο οποίος εισήχθηκε αρχικά από τον γερμανικό κώδικα κοινωνικής ασφάλισης, ελαφρώς παραλλαγμένος, και ο οποίος αποτελεί συμβιβασμό μεταξύ της στενής έννοιας της αναπηρίας, δηλαδή της επαγγελματικής, και της ευρείας αυτής, δηλαδή της φυσικής. Η μέση αυτή έννοια, ενώ προφυλάσσει τον ασφαλισμένο από την κοινωνική έκπτωση, την οποία θα υφίστατο, αν ήταν υποχρεωμένος να αναλάβει οποιαδήποτε εργασία, καθώς θα κρινόταν ικανός, προλαμβάνει να δημιουργεί κατηγορίες προσώπων τα οποία ζουν αδικαιολόγητα από κοινωνικά εισοδήματα από τη διεύρυνση του κύκλου των επαγγελματικών απασχολήσεων, προς τα οποία είναι ανάγκη να προσανατολισθεί, ο υπό κρίση ανάπηρος. Γι αυτό όλες σχεδόν οι νομοθεσίες προϋποθέτουν για την αναπηρία την ανικανότητα για ανάληψη εργασίας, την οποία λογικά θα είχε τη δυνατότητα να ζητήσει από έναν άνθρωπο της επαγγελματικής μορφώσεως και πείρας του υπό κρίση ανάπηρου. Τον κλασικό ορισμό της αναπηρίας ακολουθούν οι νομοθεσίες της Σουηδίας, αν και κάπως πιο ελαστικά, του Βελγίου, της Γιουγκοσλαβίας, Για τον ίδιο λόγο δεν χορηγείται σύνταξη αναπηρίας αν ο ασφαλισμένος, παρ ότι πληροί τις, από τον κάθε φορέα, απαιτούμενες χρονικές προϋποθέσεις και εμφανίζει βλάβη στην υγεία του, έχει οριστικά διακόψει τον ασφαλιστικό δεσμό με αυτόν, αφού έχει τραπεί στην άσκηση άλλου επαγγέλματος, λόγω του οποίου συνήψε ασφαλιστικό δεσμό με άλλο ασφαλιστικό φορέα (Σ.Ε. 942/2005 κ.α.). 5

6 Με το άρθρο 12 ν. 1976/1991 ορίσθηκε ότι κατά τον προσδιορισμό του βαθμού της αναπηρίας στο Ι.Κ.Α. το ποσοστό αναπηρίας που οφείλεται σε ιατρικά κριτήρια μπορεί να αυξηθεί και μέχρι 17 ποσοστιαίες μονάδες λόγω «κοινωνικών κριτηρίων ή κριτηρίων αγοράς εργασίας». Έτσι λοιπόν ο προσδιορισμός του ποσοστού αναπηρίας συναρτάται σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις όχι μόνο με την ανατομοφυσιολογική βλάβη του ασφαλισμένου και με την επίδραση που αυτή ασκεί στην άσκηση του συγκεκριμένου επαγγέλματος αλλά πέραν αυτής και με «κοινωνικά κριτήρια» ή «κριτήρια αγοράς εργασίας». Τα τελευταία αν εξετάζονται μεμονωμένα και όχι σε συνάρτηση με την ασφαλιστική αναπηρία, αναμφίβολα εισάγουν στοιχεία προνοιακής παροχής σε τμήμα της σύνταξης αναπηρίας. Τα στοιχεία αυτά βεβαίως με πιο γενική μορφή τα συναντούμε από την θέσπιση των διατάξεων του βασικού νόμου του Ι.Κ.Α. (Α.Ν. 1846/1951). Πάντως στην ασφαλιστική πρακτική αλλά και στην νομολογία των δικαστηρίων δεν συναντούμε διαφοροποίηση της επίδρασης της πάθησης στην άσκηση του επαγγέλματος και των κοινωνικών κριτηρίων κριτηρίων αγοράς εργασίας. Η προβλεπόμενη προσθήκη στο ιατρικά διαπιστωθέν ποσοστό αναπηρίας με προσαύξηση 17 ποσοστιαίων μονάδων γίνεται μετά συνεκτίμηση τόσο της «ασφαλιστικής αναπηρίας» όσο και των προαναφερθέντων κριτηρίων. Επισημαίνουμε την ανάγκη οριοθέτησης του σχήματος ανατομοφυσιολογική βλάβη ασφαλιστική αναπηρία κοινωνικά και λοιπά κριτήρια και επαναπροσδιορισμού του ανά στάδιο αρμόδιου για αντίστοιχη κρίση. (2) της Ουγγαρίας, της Ιταλίας και της Ολλανδίας. Η βρετανική νομοθεσία δεν προσδιορίζει την έννοια της αναπηρίας. Η ερμηνεία που δέχεται, είναι ότι πρέπει να μην υπάρχει δυνατότητα για εκτέλεση εργασίας, την οποία λογικά θα μπορούσε να αξιώσει κάποιος από τον εργαζόμενο. Η γαλλική νομοθεσία ακολουθεί τη λύση της μεταβαλλόμενης συντάξεως ανάλογα με το βαθμό της αναπηρίας, η φιλανδική νομοθεσία απαιτεί διαρκή ανικανότητα. Η Γερμανική, Η Πολωνική, η Ιταλική (για τους υπάλληλους) και η Τσεχοσλοβακική απαιτούν μείωση στο 50%. Η διεθνής σύμβαση εργασίας του 1932 «περί υποχρεωτικής ασφάλισης λόγω αναπηρίας» περιέχει πολύ ευρύ και ελαστικό ορισμό της αναπηρίας, η σύμβαση της Φιλαδέλφειας (άρθρ.11) δίνει πολύ ελαστικό ορισμό («η ανικανότητα της άσκησης μιας ενασχόλησης συνεπαγόμενης μιας αξιόλογης αμοιβής σε συνάρτηση με την χρόνια κατάσταση, οποία οφείλεται σε τραυματισμό, ή απώλεια ενός μέλους ή μιας λειτουργίας». Η σύμβαση 102 «περί ελαστικών ορίων της κοινωνικής ασφάλειας». (1952) περιέχει ευρύ και ελαστικό ορισμό θεωρεί «την αδυναμία ασκήσεως επαγγελματικής δραστηριότητας ορισμένου βαθμού, όταν ενδέχεται η αδυναμία αυτή να είναι διαρκής και όσες φορές αυτή εξακολουθεί να υπάρχει και μετά την καταβολή του επιδόματος ασθενείας». (Χ. Αγγαλόπουλου Αι Κοινωνικαί Ασφαλίσεις ). ΜΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Η σύνταξη αναπηρίας χορηγείται στην πλειονότητα των περιπτώσεων για περιορισμένο χρονικό διάστημα (κατ αρχήν έτος ή διετία) προκειμένου να υπάρξει επανεξέταση του 6

7 ασφαλισμένου για την διαπίστωση της εξέλιξης της υγείας του και της ανάγκης συνέχισης χορήγησης συνταξιοδοτικών παροχών. Βεβαίως οι Υγειονομικές Επιτροπές έχουν δυνατότητα όταν διαπιστώνουν ότι η ανικανότητα είναι μόνιμη να αποφανθούν οριστικά περί αυτής, απαλλάσσοντας έτσι τον ανάπηρο ασφαλισμένο από την μελλοντική ταλαιπωρία των Υγειονομικών Επιτροπών. Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις (άρθρ. 25 παρ. 3 ν. 2084/1992) οι συντάξεις αναπηρίας γίνονται αυτοδίκαια οριστικές όταν: α. Ο συνταξιούχος έχει συμπληρώσει το 55ο έτος, 7 έτη συνταξιοδότησης συνεχώς και τρεις (3) εξετάσεις Υγειονομικών Επιτροπών. β. Ο συνταξιούχος έχει συμπληρώσει το 60ο έτος, 5 έτη συνταξιοδότησης συνεχώς και δύο (2) εξετάσεις Υγειονομικών Επιτροπών. γ. Ο συνταξιούχος συνταξιοδοτείται επί 12ετία συνεχώς ανεξαρτήτως ορίου ηλικίας. δ. Ο συνταξιούχος συνταξιοδοτείται επί 20ετία διακεκομμένα. Στα πλαίσια του περιορισμού της άσκοπης ταλαιπωρίας περιπτώσεων αναμφισβήτητης και διαρκούς αναπηρίας το τελευταίο διάστημα διατυπώθηκαν προτάσεις θεσμοθέτησης της εξ αρχής μονιμοποίησης της αναπηρίας. Η σχετική διάταξη που περιλαμβάνεται στο υπό ψήφιση νομοσχέδιο και τις περιπτώσεις συνδρόμου Down, αυτισμού, υψηλού βαθμού νοητικής στέρησης, φωκομέλειας κ.λ.π. αναμφίβολα είναι προς την ορθή κατεύθυνση. Ο περιορισμός των άχρηστων υγειονομικών εξετάσεων είτε με την μονιμοποίηση λόγω παρόδου χρόνου είτε λόγω της ύπαρξης ειδικής πάθησης, είναι απαραίτητος και καλώς θεσμοθετείται και ενδεχομένως πρέπει να επεκταθεί και για άλλες παθήσεις όπου κατά ειδική επιστημονική άποψη δικαιολογείται ή απαιτείται. Όπως προείπαμε όμως η χορήγηση και διατήρηση της σύνταξης αναπηρίας προϋποθέτει και την μη ανάκτηση της βιοποριστικής ικανότητας ή άλλως την μη άρση της ασφαλιστικής αναπηρίας, η οποία στις περιπτώσεις της μονιμοποίησης πρέπει να ελέγχεται. Η σήμερα ακολουθούμενη ασφαλιστική πρακτική δεν περιλαμβάνει διαδικασίες ελέγχου (εισοδημάτων από άλλη πηγή, φορολογικών δηλώσεων κ.λ.π.) των συνταξιούχων λόγω αναπηρίας και δη αυτών που μονιμοποιήθηκε η συνταξιοδότησή τους και ο σχετικός φάκελος έχει τεθεί στο αρχείο. Εφ όσον οι σχετικές διατάξεις προβλέπουν διακοπή συνταξιοδότησης λόγω αναπηρίας όταν ο συνταξιούχος ανακτά την βιοποριστική του ικανότητα, με οποιονδήποτε τρόπο, θα πρέπει να αναζητήσουμε και να προβλέψουμε κατάλληλους ελεγκτικούς μηχανισμούς (διασταύρωση στοιχείων με Δ.Ο.Υ. κ.λ.π.) οι οποίες θα εξασφαλίζουν χορήγηση συνταξιοδοτικών παροχών στους ασφαλισμένους που πράγματι, σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις, τη δικαιούνται. ΠΡΟΫΠΑΡΧΟΥΣΑ ΑΝΑΠΗΡΙΑ Ιδιαίτερης προσοχής πρέπει να τύχει η αντιμετώπιση της αναπηρίας που προϋπήρχε της υπαγωγής στην ασφάλιση. Στο παρελθόν οι σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις με διστακτικότητα παρείχαν δυνατότητα συνταξιοδότησης λόγω αναπηρίας για πάθηση που 7

8 προϋπήρχε της υπαγωγής στην ασφάλιση (άρθρ. 28 α.ν. 1846/1951, άρθρ. 11 ν. 1759/1988 κ.λ.π.). Η ισχύουσα διάταξη (άρθρ. 27 παρ. 1 περ. 5δ ν. 1902/1990) ορίζει ότι ο ασφαλισμένος μπορεί να δικαιωθεί συντάξεως αναπηρίας έστω και αν η πάθηση ή βλάβη της υγείας του είναι προγενέστερη της υπαγωγής του στην ασφάλιση, εφ όσον όμως η μεταγενέστερη της ασφάλισης φθάνει τουλάχιστον το μισό της κατά περίπτωση αναπηρίας (Σ.Ε. 702/2005, 1556/2002, 3381/2003 κ.α.). Η ρύθμιση αυτή, αναμφίβολα αντιμετωπίζει το θέμα με ευνοϊκότερο από το παρελθόν τρόπο για τους ασφαλισμένους. Όπως απέδειξε όμως η πραγματικότητα πολλές φορές οδηγεί σε αδικίες ιδίως σε περιπτώσεις ένταξης στο ασφαλιστικό σύστημα με υψηλό ποσοστό αναπηρίας, οπότε βεβαίως η μετά την υπαγωγή αναπηρία είναι πολύ δύσκολο να φθάσει το μισό της συνολικής. Η αντιμετώπιση αυτή, εκδηλώνει μια κοινωνικά απαράδεκτη στάση της πολιτείας στα άτομα που ξεκινούν την επαγγελματική τους σταδιοδρομία με πρόβλημα υγείας, αφού λόγω αυτής τίθενται σε χειρότερη μοίρα από τους υγιείς ασφαλισμένους, όταν και στις δύο κατηγορίες υπάρξει εμφάνιση ή επιδείνωση ασθένειας. Το κοινωνικό κράτος πρέπει να φροντίζει να παρέχει δυνατότητες ένταξης στην αγορά εργασίας και στην κοινωνική ασφάλιση για όλους τους πολίτες, χωρίς να κάνει ευθέως ή εμμέσως διακρίσεις ιδίως εις βάρος ομάδων που έχουν την ατυχία από νεαρή ηλικία να αντιμετωπίζουν πρόβλημα υγείας, η δε κοινωνική ασφάλιση πρέπει να δημιουργεί θεσμικό πλαίσιο επί της ουσίας ισότιμης αντιμετώπισης και ίσης μεταχείρισης στην χορήγηση των παροχών για τις κατηγορίες αυτές, σε σχέση με τους λοιπούς ασφαλισμένους. Θεωρούμε ότι η θεσμική αντιμετώπιση της προϋπάρχουσας επιγενόμενης αναπηρίας πρέπει να επανεξετασθεί χωρίς την προκατάληψη του ότι σχετίζεται με ένα εκ προοιμίου δυσάρεστο και αναπόφευκτο οικονομικό βάρος για τους ασφαλιστικούς φορείς. ΑΝΑΠΗΡΙΑ ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΣΕ ΚΟΙΝΗ ΝΟΣΟ, ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΑΤΥΧΗΜΑ, ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ Η προέχουσα αιτία της αναπηρίας έχει ιδιαίτερη σημασία και αξία για τον ασφαλισμένο, αφού συναρτάται τόσο με τις προϋποθέσεις (χρόνου ασφάλισης) συνταξιοδότησης όσο και με το ύψος της σύνταξης. Για το Ι.Κ.Α. προβλέπεται ότι αν η αναπηρία οφείλεται σε εργατικό ατύχημα ή επαγγελματική ασθένεια, τότε ο ασφαλισμένος δικαιούται συνταξιοδοτικές παροχές ακόμη και αν δεν πληροί τις προϋποθέσεις χρόνου ασφάλισης που απαιτούν οι σχετικές διατάξεις (άρθρ. 34 παρ. 1 Α.Ν. 1846/1951), για την χορήγηση σύνταξης αναπηρίας από κοινή νόσο. Προβλέπεται επίσης προνομιακός τρόπος υπολογισμού σύνταξης (άρθρ. 29 παρ. 2 Α.Ν. 1846/1951, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ. 5 παρ. 2 ν. 825/1978 και άρθρ. 3 ν. 3029/2002). Είναι γεγονός ότι στην χώρα μας δεν έχουμε πλήρη εικόνα των αναπηριών που οφείλονται σε εργατικά ατυχήματα και επαγγελματικές ασθένειες, αφού σε αρκετές περιπτώσεις οι ασφαλισμένοι, για διαφόρους λόγους δεν ακολουθούν τις προβλεπόμενες 8

9 διαδικασίες για την αντίστοιχη πιστοποίηση αναγνώριση, ειδικά αφού δεν έχουν συνταξιοδοτική ωφέλεια από αυτή. Σε σχέση βεβαίως με τις επαγγελματικές ασθένειες πρέπει να επισημάνουμε την άμεση ανάγκη ενσωμάτωσης του ευρωπαϊκού καταλόγου επαγγελματικών ασθενειών στην εθνική μας νομοθεσία, λαμβάνοντας υπόψη την Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής 2003/670/ΕΚ και την 194η Διεθνή Σύσταση Εργασίας του ΔΓΕ «Κατάλογος Επαγγελματικών Ασθενειών» Ο αναχρονιστικός και ιδιαίτερα περιορισμένος κατάλογος επαγγελματικών ασθενειών που περιλαμβάνεται στο άρθρο 40 του Κανονισμού Ασφάλισης επ ουδενί δεν καλύπτει τις σύγχρονες και τις νέες εμφανιζόμενες επαγγελματικές ασθένειες αλλά και τις συνθήκες που αυτές εκδηλώνονται3. Αναμφίβολα δε δεν δημιουργεί κίνητρο αναγγελίας γι αυτό και στην χώρα μας οι περιπτώσεις χορήγησης σύνταξης αναπηρίας που οφείλονται σε επαγγελματικές ασθένειες είναι ανησυχητικά περιορισμένες4. ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΠΟΣΟΣΤΟΥ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Ζήτημα το οποίο απασχόλησε και απασχολεί την κοινωνική ασφάλιση ήταν αν οι Υγειονομικές Επιτροπές θα πρέπει ελευθέρως κατά περίπτωση να γνωματεύουν περί της ύπαρξης και της έκτασης των παθήσεων ή αν θα πρέπει να υπάρχει εκ των προτέρων καθορισμός ποσοστών αναπηρίας ανά πάθηση ή βλάβη ή συνδυασμένη εμφάνιση παθήσεων, βλαβών ή εξασθενήσεων. Το άρθρο 27 ν. 1902/1990 (παρ. 5ε) προέβλεψε την έκδοση για το Ι.Κ.Α. Κανονισμού Εκτίμησης Βαθμού Αναπηρίας, ο οποίος και εκδόθηκε με την υπ αριθμ. Φ22/1993 (Υ.Α. Φ21/2361 Φ.Ε.Κ. 819/1993) Υπουργική Απόφαση ύστερα από γνώμη του Πανελλήνιου Ιατρικού Συλλόγου. (3)Στην Ιταλία η Υ.Α θεσμοθετεί τον Κατάλογο των Επαγγελματικών Ασθενειών, στην Ισπανία το Β.Δ. 1299/2006 αντίστοιχα και στην Γαλλία το άρθρο R461-3 του Κώδικα Κοινωνικής Ασφάλισης προβλέπει τις διαδικασίες αναγγελίας αναγνώρισης καθώς και τον σχετικό κατάλογο. (4) Βλ. «Πολιτικές κάλυψης του Επαγγελματικού Κινδύνου στην Ε.Ε. και την Ελλάδα με έμφαση στα βαρέα και ανθυγιεινά Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλισης της Εργασίας 2008, σελ. 149επ. Ο εκδοθείς Κανονισμός περιορισμένα χρησιμοποιήθηκε από τις Υγειονομικές Επιτροπές και τελικά περιέπεσε σχεδόν σε αχρηστία. Σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις (Κανονισμός Ασφαλιστικής Αρμοδιότητος Ι.Κ.Α. Α.Υ.Ε /1938 άρθρ. 14 παρ. 4 και 29) οι Υγειονομικές Επιτροπές είναι αποκλειστικά αρμόδιες για την διαπίστωση της φύσεως, των αιτιών και της διαρκείας της σωματικής ή πνευματικής παθήσεως του ασφαλισμένου, οι δε γνωματεύσεις τους, εφ όσον είναι επαρκώς αιτιολογημένες είναι δεσμευτικές για τα εν συνεχεία επιλαμβανόμενα, για την χορήγηση της παροχής, διοικητικά όργανα. Θεωρούμε ότι, δεδομένης της ιδιαίτερης σημασίας που έχει η κρίση των Υγειονομικών Επιτροπών για την απονομή παροχής, είναι απαραίτητη η έκδοση νέου σύγχρονου Κανονισμού Εκτίμησης Βαθμού Αναπηρίας, η χρήση του οποίου θα είναι υποχρεωτική 9

10 για όλες τις Υγειονομικές Επιτροπές όλων των Φορέων. Μάλιστα στοιχείο της αιτιολόγησης της γνωμάτευσης θα πρέπει να είναι και η ρητή μνεία της σχετικής παραγράφου του Κανονισμού στην οποία θα ερείδεται ο ανά περίπτωση ποσοστιαίος προσδιορισμός της αναπηρίας. Το ύψος της σύνταξης αναπηρίας στο Ι.Κ.Α. εξαρτάται τόσο βεβαίως από τις αποδοχές και τις ημέρες ασφάλισης, όσο και από το ποσοστό αναπηρίας. Έτσι λοιπόν με ποσοστό αναπηρίας 80% απονέμεται το 100%της δικαιούμενης σύνταξης, με ποσοστό 67% το 75% της σύνταξης και με ποσοστό 50% το 50% της σύνταξης. Παραθέτουμε ενδεικτικά ποσά σύνταξης αναπηρίας (νέων ασφαλισμένων του Ι.Κ.Α.). 1. Ποσοστό αναπηρίας 50% και αποδοχές ευρώ. α) Με ημέρες ασφάλισης 2.000, ποσό κύριας σύνταξης 226,94 ευρώ (με 1 παιδί 238,96) και ποσό επικουρικής 57,14 ευρώ. β) Με ημέρες ασφάλισης 3.000, ποσό κύριας σύνταξης 226,94 ευρώ (με 1 παιδί 238,96) και ποσό επικουρικής 57,14 ευρώ. γ) Με ημέρες ασφάλισης 4.500, ποσό κύριας σύνταξης 226,94 ευρώ (με 1 παιδί 238,96) και ποσό επικουρικής 57,14 ευρώ. 2. Ποσοστό αναπηρίας 67% και αποδοχές ευρώ. α) Με ημέρες ασφάλισης 2.000, ποσό κύριας σύνταξης 340,41 ευρώ (με 1 παιδί 357,43) και ποσό επικουρικής 85,72 ευρώ. β) Με ημέρες ασφάλισης 3.000, ποσό κύριας σύνταξης 340,41 ευρώ (με 1 παιδί 357,43) και ποσό επικουρικής 85,72 ευρώ. γ) Με ημέρες ασφάλισης 4.500, ποσό κύριας σύνταξης 340,41 ευρώ (με 1 παιδί 357,43) και ποσό επικουρικής 85,72 ευρώ. 3. Ποσοστό αναπηρίας 80% και αποδοχές ευρώ. α) Με ημέρες ασφάλισης 2.000, ποσό κύριας σύνταξης 453,88 ευρώ (με 1 παιδί 476,57) και ποσό επικουρικής 114,29 ευρώ. β) Με ημέρες ασφάλισης 3.000, ποσό κύριας σύνταξης 453,88 ευρώ (με 1 παιδί 476,57) και ποσό επικουρικής 114,29 ευρώ. γ) Με ημέρες ασφάλισης 4.500, ποσό κύριας σύνταξης 453,88 ευρώ (με 1 παιδί 476,57) και ποσό επικουρικής 114,29 ευρώ. Πάντως σύμφωνα με σχετική μελέτη του Χ. Σκιαδά, Προϊσταμένου Διεύθυνσης Αναλογιστικών Μελετών του Ι.Κ.Α. το μέσο καταβαλλόμενο σήμερα ποσό σύνταξης αναπηρίας (αφορά παλαιούς και νέους ασφαλισμένους) ανέρχεται σε 517 ευρώ. Από την ίδια μελέτη αξίζει να επισημανθεί ότι το 1/3 των συνταξιούχων αναπηρίας του Ι.Κ.Α. συνταξιοδοτείται με λιγότερες από ημέρες ασφάλισης, ειδικά δε στις γυναίκες το ποσοστό αυτό ανέρχεται περίπου σε 42%. Πρέπει να επισημάνουμε, ότι όπως προκύπτει από τους προπαρατιθέμενους πίνακες, σε περίπτωση συνταξιοδότησης με ποσοστό αναπηρίας 50% τα απονεμόμενα ποσά συντάξεων είναι ιδιαίτερα χαμηλά και βέβαια κανείς δεν μπορεί να ισχυρισθεί ότι αποκαθιστούν αναπλήρωση απολεσθέντος εισοδήματος λόγω της επαλήθευσης του 10

11 ασφαλιστικού κινδύνου της αναπηρίας. Είναι ως εκ τούτου ιδιαίτερα πιθανό σε πολλές από τις περιπτώσεις αυτές, που δεν διαπιστώνεται μεγάλη βαρύτητα αναπηρίας, να υπάρχει παροχή αδήλωτης εργασίας. Ενδεχομένως να ήταν ως εκ των ανωτέρω σκόπιμη στις περιπτώσεις αυτές η «νομιμοποίηση» της παροχής της εργασίας, η οποία πλην της κοινωνικοασφαλιστικής της συνέπειας θα είχε και μια διάσταση επανένταξης στην αγορά εργασίας. ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΙΑΤΡΩΝ ΤΩΝ ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΤΡΟΠΩΝ Οι σχετικές διατάξεις (άρθρ. 27 ν. 1902/1990, άρθρ. 12 παρ. 5 ν. 1976/1991 και άρθρ. 6 ν. 2556/1997) καθορίζουν διαδικασία επιλογής και καθορισμού ιατρών που συμμετέχουν στις Υγειονομικές Επιτροπές του Ι.Κ.Α. Θεωρούμε ότι οι μεγάλες διαφοροποιήσεις των ποσοστών αναπηρικών συντάξεων σε κάποιους νόμους (Περιφερειακό Ι.Κ.Α. Αθηνών ποσοστό 8,58%, Περιφερειακό Ι.Κ.Α. Λαμίας 18%, Περιφερειακό Ι.Κ.Α. Καρδίτσας 19,34%, Περιφερειακό Ι.Κ.Α. Κομοτηνής 25,58% κ.λ.π.) που δεν δικαιολογούνται από το είδος των σ αυτούς ασκουμένων οικονομικών ή βιομηχανικών και λοιπών δραστηριοτήτων αποδεικνύουν ότι σε κάποιες περιπτώσεις το σύστημα καθορισμού και λειτουργίας των Υγειονομικών Επιτροπών δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες των δημιουργών του, ως εκ τούτου θα πρέπει να επανεξετασθεί, να αναθεωρηθεί και να εκσυγχρονισθεί. Όπως προαναφέραμε για την κρίση περί ύπαρξης η μη αναπηρίας σε όλους τους ασφαλιστικούς φορείς, αποφαίνονται σε πρώτο βαθμό οι πρωτοβάθμιες Υγειονομικές Επιτροπές και σε δεύτερο βαθμό, όταν απαιτείται, οι δευτεροβάθμιες Υγειονομικές Επιτροπές5. Ενδεχομένως η σε δεύτερο βαθμό εξέταση του ασφαλισμένου από ιατρούς (5) Βλ. Σ.Ε. Γουσόπουλου Κ.Μ. Χουρδάκη «Ασφαλιστική Ιατρική» 2005, σελ. 19, 83 και 135 άλλης περιφέρειας θα εξασφάλιζε περισσότερο αντικειμενική κρίση σε συνδυασμό πάντοτε με την υποχρεωτική χρήση του Κανονισμού Εκτίμησης Βαθμού Αναπηρίας.. ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Το ποσό της χορηγούμενης σύνταξης προσαυξάνεται κατά 50% λόγω απόλυτης αναπηρίας, εφ όσον ο συνταξιούχος βρίσκεται σε κατάσταση που απαιτεί συνεχή επίβλεψη (άρθρ. 9 παρ. 7 ν. 2458/1997 και άρθρ. 4 Π.Δ. 334/1998 για Ο.Γ.Α., άρθρ. 24 παρ. 3 Π.Δ. 285/2005 για Ο.Α.Ε.Ε., άρθρ. 60 ν. 3518/2006 για Ι.Κ.Α. και άρθρ. 30 παρ. 2 ν. 2084/1992 για νέους ασφαλισμένους). Η ανωτέρω προσαύξηση προβλέπεται για τις περιπτώσεις συνταξιοδότησης λόγω αναπηρίας και θανάτου (πλην των νέων ασφαλισμένων), μόνο δε στις περιπτώσεις τυφλότητος για την κατηγορία γήρατος. Άποψη μας είναι ότι η προσαύξηση αυτή εσφαλμένα έχει περιορισθεί στις περιπτώσεις αναπηρίας και θανάτου και θα πρέπει να επεκταθεί και στις περιπτώσεις γήρατος, αφού 11

12 το κριτήριο σε κάθε περίπτωση είναι η αποδεδειγμένη ανάγκη παροχής βοηθείας από άλλο πρόσωπο το οποίο θα προσφέρει συμπαράσταση, περιποίηση και βεβαίως επίβλεψη. Το κριτήριο δε αυτό δεν σχετίζεται με την αιτία της συνταξιοδότησης. Η αιτία συνταξιοδότησης στην συγκεκριμένη περίπτωση είναι αδιάφορη, αφού η χορήγηση του επιδόματος συναρτάται και εξαρτάται από συγκεκριμένη κατάσταση της υγείας του συνταξιούχου. Στο παρελθόν είναι γεγονός ότι έγιναν προσπάθειες θεσμοθέτησης προσαύξησης και στις περιπτώσεις γήρατος, οι οποίες όμως δεν ευδοκίμησαν λόγω του κόστους που συνεπάγεται μια τέτοια ρύθμιση. Η χορήγηση του επιδόματος απόλυτης αναπηρίας εξαρτάται αποκλειστικά από τις Υγειονομικές Επιτροπές, οι οποίες με δεσμευτικό τρόπο νομιμοποιούνται να γνωματεύουν περί του αν ο συνταξιούχος βρίσκεται σε τέτοια κατάσταση που απαιτεί συνεχή επίβλεψη, περιποίηση και συμπαράσταση (Σ.Ε. 3847/2004 κ.α.). Η πρόσθετη αυτή συνταξιοδοτική παροχή θεωρούμε ότι είναι απαραίτητη για όλες τις κατηγορίες των συνταξιούχων. Οι προϋποθέσεις χορήγησης και ο τρόπος υπολογισμού καταδεικνύουν ότι πρόκειται για παροχή προνοιακού χαρακτήρα. ΕΞΩΪΔΡΥΜΑΤΙΚΟ ΕΠΙΔΟΜΑ Το ανωτέρω επίδομα δικαιούνται οι ασφαλισμένοι και συνταξιούχοι των Οργανισμών Κοινωνικής Ασφάλισης καθώς και τα μέλη οικογενείας τους που πάσχουν από τετραπληγία ή παραπληγία και κρίνονται ανίκανοι για κάθε βιοποριστική εργασία (άρθρ. 42 ν. 1140/1981 καθώς και Α.Υ.Κ.Υ. Φ7/1104/ ). Συν τη παρόδω του χρόνου και υπό την επιρροή της νομολογίας που αναγνώριζε δικαίωμα λήψης του επιδόματος και σε περιπτώσεις ασφαλισμένων, που έπασχαν από παθήσεις που δεν χαρακτηρίζονταν από τις Υγειονομικές Επιτροπές ως παραπληγία ή τετραπληγία αλλά οι συνέπειές τους εξομοιώνονταν απόλυτα με την τετραπληγία παραπληγία (Σ.Ε. 1030/2005, 291/2004, 1311/2004, 1802/2001 κ.α.), η χορήγηση του επιδόματος επεκτάθηκε και σε άλλες κατηγορίες παθήσεως, όπως στους πάσχοντες από μυασθένεια μυοπάθεια (με 67%), από ακρωτηριασμό δύο άνω ή κάτω άκρων (με 67%), από φωκομέλεια, από σκλήρυνση κατά πλάκας (με 67%) άρθρ. 5 παρ. 2 ν. 3232/2004 σύνδρομο κλάματος γαλής, ατελή οστεογένεση (80%) κ.λ.π. άρθρ. 61 παρ. 5 ν. 3518/2006. Η παροχή εργασίας δικαιούχου του επιδόματος δεν συνιστά λόγο διακοπής καταβολής του (άρθρ. 32 παρ. 1 ν. 1876/1990). Το επίδομα χαρακτηρίζεται ως ιδιόμορφη παροχή τύπου σύνταξης, προσωποπαγής και αμεταβίβαστη (εγκ. Ι.Κ.Α. 150/1981) και αναμφίβολα είναι παροχή μικτού χαρακτήρα (προεχόντως προνοιακή) απαραίτητη τόσο για τις κατηγορίες που ρητά προβλέπεται όσο και για όλες τις άλλες, που έχουν όμοια χαρακτηριστικά. Ενδεχομένως θα ήτο προτιμότερο αντί να γίνεται σταδιακή επέκταση με κατ ιδίαν ρυθμίσεις, οι προϋποθέσεις χορήγησης να ορισθούν με γενική διάταξη. 12

13 ΠΡΟΣΑΥΞΗΣΗ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΩΝ ΠΑΡΟΧΩΝ ΣΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις αναπηρίας το ποσό της χορηγούμενης σύνταξης λόγω γήρατος πριμοδοτείται. Έτσι λοιπόν η χορηγούμενη σύνταξη υπολογίζεται με 35 έτη ασφάλισης ή ημέρες ασφάλισης, ακόμη και αν ο πραγματικός χρόνος ασφάλισης είναι λιγότερος (π.χ ημέρες ασφάλισης). Ο θεσμός αυτός ξεκίνησε για τις περιπτώσεις συντάξεων γήρατος τυφλών (ν. 612/1977) και επεκτάθηκε στους πάσχοντες από μεσογειακή αναιμία (άρθρ. 16 παρ. 3 ν. 2227/1994), στους πάσχοντες από χρόνια νεφρική ανεπάρκεια (άρθρ. 5 παρ. 3 ν. 3232/2004), στους πάσχοντες από αιμορροφιλία ή σε όσους έχουν υποβληθεί σε μεταμοσχεύσεις συμπαγών οργάνων (άρθρ. 5 παρ. 1 ν. 3232/2004), στους πάσχοντες από σκλήρυνση κατά πλάκας, στους ακρωτηριασμένους και σε όσους έχουν υποβληθεί με μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών (άρθρ. 61 παρ. 4 ν. 3518/2006). Οι προαναφερθείσες περιπτώσεις εντάσσονται στην κατηγορία των συντάξεων γήρατος. Οι συντάξεις αυτές χορηγούνται ανεξαρτήτως ορίου ηλικίας και βεβαίως σχετίζονται και ερείδονται στην ύπαρξη ειδικής μορφής αναπηρίας, για την ύπαρξη της οποίας γνωματεύουν οι αρμόδιες Υγειονομικές Επιτροπές. Παράδειγμα προσαύξησης Ασφαλισμένος με ημέρες ασφάλισης και αποδοχές ευρώ λαμβάνει κύρια σύνταξη 619 ευρώ και επικουρική 353 ευρώ. Με την προβλεπόμενη προσαύξηση το ποσό της κύριας σύνταξης διαμορφώνεται σε ευρώ και της επικουρικής σε 530 ευρώ. Η διαφορά των ποσών συνιστά προνοιακή παροχή, απόλυτα δικαιολογημένη για κάποιες ειδικές κατηγορίες παθήσεων. ΑΝΑΠΗΡΙΚΕΣ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΔΑΠΑΝΩΝ Αναμφίβολα τόσο η κοινωνική ασφάλιση όσο και οι κατ ιδίαν φορείς, ιδιαίτερα στην οικονομική κατάσταση που βρίσκονται σήμερα θα πρέπει να στοχεύσουν στον περιορισμό των συντάξεων αναπηρίας και στην απονομή μόνο στις περιπτώσεις που η κατάσταση της υγείας των ασφαλισμένων επιβάλει την χορήγησή τους. Η λογική του περιορισμού όμως επ ουδενί δεν πρέπει να οδηγήσει σε αυστηροποίηση που εξικνείται μέχρι άρνηση χορήγησης όταν υπάρχει επαλήθευση του ασφαλιστικού κινδύνου. Ιδιαίτερα σημαντική θα είναι και η προσπάθεια θετικής και αποτελεσματικής παρέμβασης στις αιτίες που προκαλούν είτε μακροχρόνια είτε αιφνίδια βλάβη στην υγεία των εργαζομένων. Πέραν βεβαίως των γενικών περιβαντολλογικών συνθηκών η τήρηση των κανόνων υγιεινής και ασφάλεια, ο σεβασμός των χρονικών ορίων εργασίας, η κανονική χορήγηση της ετήσιας άδειας κ.λ.π. μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο 13

14 στην γενική βελτίωση και τον περιορισμό των συνταξιοδοτήσεων. Ειδικά όσο αφορά την υγιεινή και ασφάλεια πρέπει να επισημάνουμε ότι υπάρχει στην χώρα μας, μετά από αποδοχή των Ευρωπαϊκών οδηγιών, το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο, απαραίτητη είναι όμως η επίβλεψη της τήρησής του. Εν πάση δε περιπτώσει η έγκαιρη διαπίστωση της πρόκλησης βλάβης είναι προεχόντως σημαντική για την υγεία του ιδίου του ασφαλισμένου, αλλά και απαραίτητη για το σύστημα παροχών των φορέων. Τέλος ένας τομέας ο οποίος απαιτεί σχεδιασμό και δραστικές πρωτοβουλίες είναι αυτός της πρόληψης. Το άρθρο 42 του βασικού νόμου του Ι.Κ.Α. (Α.Ν. 1846/1951) αναφέρεται στην λήψη μέτρων για πρόληψη ασθενειών κ.λ.π. και προβλέπει την έκδοση Κανονισμού ο οποίος ουδέποτε εκδόθηκε. Στην ανάπτυξη προληπτικής δράσης γενικά αναφέρεται και το άρθρο 1 του Κανονισμού Ασθενείας Ι.Κ.Α. (ΑΥΕ 25078/1938). Μέτρα επίσης προληπτικής δράσης προβλέπονται και από το άρθρο 33 παρ. 1-3 ν. 2676/1999 (εμβολιασμού, γυναικολογικές εξετάσεις, εξετάσεις πρόληψης καρκίνου κ.λ.π.). Εν πάση περιπτώσει παρ ότι υπάρχουν αμφισβητήσεις αν η πλήρης κάλυψη προληπτικών δράσεων εντάσσεται ή πρέπει να εντάσσεται στους καλυπτόμενους από τους ασφαλιστικούς φορείς κινδύνους, θεωρούμε ότι μια πιο συστηματική ανάπτυξη προληπτικών δράσεων μακροπρόθεσμα, ωφέλεια θα προσφέρει και στους ασφαλισμένους και στο σύστημα. Επίσης, ο κος Μπούρλος κατέθεσε στην Επιτροπή την εισήγηση με τίτλο «ΑΠΟΔΟΣΗ ΔΑΠΑΝΩΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ ΥΠΗΚΟΩΝ Ε.Ε. ΠΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΟΝΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» και την εισήγηση με τίτλο «ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΠΟΣΟΥ ΣΥΝΤΑΞΗΣ ΤΕΩΣ ΑΣΦΑΛΙΣΜΕΝΩΝ Τ.Α.Ε.», ως Παραρτήματα Ι και II αντίστοιχα, οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του παρόντος πρακτικού. ΠΡΟΕΔΡΟΣ Θα συνεχίσουμε με την εισήγηση του Προέδρου με τίτλο «ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΞΙΟΔΟΤΙΚΟΥ ΜΑΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ» [Προς ένα χωρισμό του κοινωνικού από το αναλογικό : εκλογικεύοντας το πρώτο κι ενισχύοντας το δεύτερο]. Ο τίτλος της εισήγησης ήδη υποβάλλει μια αναγκαιότητα και μια υπόσχεση προτάσεων. Κάνουμε λόγο για μεταμόρφωση, γιατί είναι αναγκαίο να προχωρήσουμε σ ένα βαθύτερο μετασχηματισμό των συντάξεων. Το σύστημά μας δεν μπορεί να συνεχίσει ως έχει. Εκτός κι αν το αναισθητικό μάς διατηρεί σε μια κατάσταση ανεύθυνης ευφορίας. Το συνταξιοδοτικό μας σύστημα είναι δαπανηρό χωρίς να είναι αποτελεσματικό. Δεν εξαλείφει τη φτώχεια των ηλικιωμένων και δεν ανταμείβει επαρκώς εκείνον που έχει εισφέρει επί μακρόν λ.χ. η αλληλεγγύη κλάσεων στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ προς όφελος των χαμηλών δεν γίνεται από τις υψηλές, αλλά από τις μεσαίες. 14

15 Το συνταξιοδοτικό σύστημα δεν ικανοποιεί, σε μεγάλο βαθμό, τους στόχους του. Με άλλα λόγια, το κοινωνικό κομμάτι της σύνταξης χορηγείται απλόχερα σε συνταξιούχους που πιθανόν να μην το έχουν ανάγκη και γι αυτό το λόγο άλλωστε παραμένει καθηλωμένο σε χαμηλά επίπεδα-, ενώ η αναλογικότητα των παροχών προς τις εισφορές παραμελείται. Η μεταρρύθμιση των διανεμητικών συστημάτων για την αντιμετώπιση των σοβαρών προβλημάτων τους, καθώς και για την προσαρμογή τους στα νέα δεδομένα- ακολουθεί δύο οδούς. Η πρώτη επιλογή είναι οι παραμετρικές αλλαγές (όρια ηλικία, ύψος εισφορών, ποσοστά αναπλήρωσης) (Γαλλία, Γερμανία, κ.α.). Η δεύτερη συνίσταται σε συστημικές μεταρρυθμίσεις (δομικές αλλαγές) (βλ. παραδείγματα Σουηδίας, Ιταλίας). Οι συστημικές αλλαγές υιοθετούν μηχανισμούς αυτόματης αναπροσαρμογής του συστήματος με βάση ορισμένους αντικειμενικούς παράγοντες. Οι συστημικές μεταρρυθμίσεις, επειδή επεμβαίνουν στις δομές, οδηγούν σε μια αναθεώρηση της ισορροπίας ανάμεσα στην αναδιανομή και το βαθμό της ανταποδοτικότηταςαναλογικότητας. Από τη διεθνή εμπειρία, οι μέχρι τώρα μεταρρυθμιστικές προσπάθειες των διανεμητικών συστημάτων, κυοφορούμενες κάτω από συνθήκες πολιτικών αντιστάσεων, ήταν κυρίως παραμετρικές. Τα μέτρα συνοψίζονται συνήθως στην αύξηση του ορίου ηλικίας, τη μείωση ποσοστών αναπλήρωσης, την αλλαγή του τρόπου υπολογισμού και αναπροσαρμογής των συντάξεων. Για να σωθούν τα διανεμητικά συστήματα απογυμνώνονται από τις αρετές τους. Αυτό σημαίνει αύξηση του ορίου ηλικίας και μείωση του ποσού συντάξεων. Η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης συνδυάστηκε με πολιτικές απασχόλησης που ανάμεσα στους στόχους τους ήταν και η αύξηση της συμμετοχής των seniors στην αγορά εργασίας. Κι αυτό γιατί χωρίς πολιτικές για τη διασφάλιση της απασχόλησης των ηλικιωμένων εργαζομένων, μια αύξηση των ορίων αποτελεί κοινωνική αυταπάτη. Όπως έχει καταδειχθεί, δεν υπάρχει ένα μοναδικό βέλτιστο σύστημα η ποικιλία είναι μεγάλη κι εκτείνεται από το σύστημα της Σιγκαπούρης (δημόσιο κεφαλαιοποιητικό σύστημα) μέχρι το σύστημα της Νέας Ζηλανδίας (μη ανταποδοτικό σύστημα ομοιόμορφων παροχών). Κι αυτό γιατί κάθε σύστημα απαντά συνήθως σ ένα στόχο, ενώ τα συνταξιοδοτικά συστήματα οφείλουν να ανταποκριθούν σε περισσότερους στόχους. Μπροστά στις αβεβαιότητες των οικονομιών, ο συνδυασμός κεφαλαιοποιητικών (funding) και διανεμητικών στοιχείων (PAYGO) παρουσιάζεται ως η καλύτερη επιλογή. Στην Ελλάδα, για να αντιμετωπιστούν τα αναλογιστικά ελλείμματα, απαιτούνται πλέον δομικές αλλαγές. Χρειάζεται αλλαγή παραδείγματος, γιατί οι παραμετρικές αλλαγές δεν επαρκούν, ενώ συναντούν σοβαρές αντιστάσεις. Εν ολίγοις χρειάζεται μια ρήξη με την ισχύουσα μέχρι σήμερα λογική. Η ρήξη όμως θα πρέπει να γίνει μέσα στη συνέχεια, δηλαδή χωρίς να ανατραπούν κάποιες σταθερές του συστήματος (όπως το διανεμητικό στη βάση του συστήματος). Η συνέχεια διασφαλίζεται και με τη διατήρηση των στόχων στους οποίους αποβλέπει το συνταξιοδοτικό σύστημα. Συγκεκριμένα, ο μετασχηματισμός του συνταξιοδοτικού μας συστήματος θα στηριχθεί στην αποσαφήνιση των ρόλων που διαδραματίζουν σε αυτό το κράτος, οι κοινωνικοί 15

16 εταίροι (εργοδότες και εργαζόμενοι) και το άτομο. Ειδικότερα, η αποσαφήνιση των ρόλων θα επιτευχθεί με το λογιστικό (κι όχι λειτουργικό) διαχωρισμό της λογικής ασφάλισης από τους μηχανισμούς της αλληλεγγύης. Θα πρέπει να είναι ορατό τι εισφέρει ο καθένας και τι νομιμοποιείται να προσδοκά από την κοινωνία. Ορθολογικοποιώντας τα αντίστοιχα πεδία ευθύνης των εμπλεκομένων μερών αφενός θα επέλθει οικονομία πόρων αφετέρου θα αποκατασταθεί η ανταποδοτική δικαιοσύνη. Όταν η αλληλεγγύη αποκτά ξεκάθαρο πεδίο, όπως ομολογείται, γίνεται λιγότερο δαπανηρή. Σήμερα, η σύγχυση μεταξύ ασφάλισης και αλληλεγγύης στο σύστημά μας, οδηγεί σ ένα αδιαφανές σύνολο που στο βάθος δεν ικανοποιεί κανένα από τα δύο. Η ιδέα του διαχωρισμού ασφάλισης και αλληλεγγύης έχει γίνει διεθνώς ένας κοινός τόπος που έχουν υλοποιήσεις πολλές αλλοδαπές νομοθεσίες. Από ορισμένους στη σύγχυση αποδίδεται η κρίση της νομιμοποίησης της κοινωνικής προστασίας. Βλ. προτάσεις του Livre blanc sur les retraites, Βλ. παραδείγματα της Σουηδίας και της Φιλανδίας. Για να προσαρμοστεί μακροπρόθεσμα καλύτερα στις οικονομικές και δημογραφικές προκλήσεις, το σουηδικό συνταξιοδοτικό σύστημα εξελίχθηκε από σύστημα αναδιανομής εισοδήματος (income redistribution) σε σύστημα ασφάλισης (insurance system). Για την ακρίβεια, επιδιώχθηκε ο χωρισμός της κοινωνικής ασφάλισης (social insurance) από τη μη ανταποδοτική κοινωνική πολιτική (social policy) που στοχεύει πρώτιστα στην ικανοποίηση αναγκών (Anderson, 2005). Anderson, K., (2005), «Pension reform in Sweden: Radical reform in a mature pension system», in G. Bonoli and T. Shinkawa (eds), Ageing and pension reform around the world, Στην κοινωνική ασφάλιση, η ασφάλιση η συνάρτηση της παροχής από την προσπάθεια συμβολής- και η αλληλεγγύη, η συμβολή της κοινωνίας σε εθνικό επίπεδο, συνδέονται στενά μεταξύ τους εξ ου και οι δυσκολίες διαχωρισμού τους. Δεν πρόκειται τόσο να αντιπαραθέσουμε την ασφάλιση και την αλληλεγγύη σαν δύο ξένες μεταξύ τους σφαίρες όσο να συλλάβουμε τη γενική και πολύμορφη διαδικασία που οδηγεί στη συνολική μεταρρύθμιση του τρόπου άσκησης της κοινωνικής αλληλεγγύης 2. Δεν πρόκειται να διαρρήξουμε τις σχέσεις αλληλοδιείσδυσης ανάμεσα στα δύο αυτά συστατικά 3, αλλά να μετατρέψουμε τη μεταξύ τους σχέση από εσωτερική σε εξωτερική και ευανάγνωστη. Βασική ή καθολική ή εθνική σύνταξη και αναλογική σύνταξη βρίσκονται σε μια διαρκή σχέση αλληλεξάρτησης, συγκοινωνούντων, μην μπορώντας να νοηθεί η μία ξέχωρα από την άλλη. Ο διαχωρισμός του κοινωνικού από το αναλογικό δεν είναι λειτουργικός κι ούτε οδηγεί στην εγκαθίδρυση πλήρους ανταποδοτικότητας που δεν συνάδει με τη φύση της κοινωνικής ασφάλισης. Ποια ακριβώς θα είναι η δοσολογία ανάμεσα στο «ανταποδοτικό» και το «μη ανταποδοτικό» τμήμα είναι θέμα πολιτικό κι όχι τεχνικό (επιστημονικό). Ό,τι αποφασίζεται δημοκρατικά είναι και ορθό γιατί αντλεί τη νομιμοποιητική του βάση από την ίδια την κοινωνία. Δεν υπάρχει κανένας κανόνας που να επιβάλλει ένα ορισμένο 2 Βλ. Π. Ροζανβαλόν, Το νέο κοινωνικό ζήτημα, σελ Για κάποιους είναι μια χίμαιρα. Ο διαχωρισμός του ανταποδοτικού από το μη ανταποδοτικό σ ένα προχωρημένο βαθμό είναι μια αυταπάτη. Πρόκειται για δύο συμβατικές κι αστάθμητες κατηγορίες. Ακόμη και το κεφαλαιοποιητικό σύστημα είναι μια μορφή αναδιανομής. 16

17 επίπεδο αλληλεγγύης. Μόνο ελάχιστα όρια προς τα κάτω διαγράφονται κανονιστικά (ελάχιστα αξιοπρεπή όρια). Κάθε κοινωνία αποφασίζει, με βάση τις επικρατούσες αξίες της, πόσο αλληλέγγυα και πόσο ατομικιστική θα πορευτεί. Ι. Ποιο είναι το προνοιακό (κοινωνικό, «μη ανταποδοτικό») τμήμα Για να διακρίνουμε την ασφάλιση (την ουδετερότητα των αναλογιστικών μεθόδων) από την κοινωνική αναδιανομή (την αλληλεγγύη των πολιτών), θα πρέπει προηγουμένως να ορίσουμε (έστω και κατά τρόπο συμβατικό) τις δυο κατηγορίες, προκειμένου να είναι δυνατή η χάραξη ανάμεσά τους μιας διαχωριστικής γραμμής. Να σημειώσουμε ότι ο χρησιμοποιούμενος (ακόμη κι από το νομοθέτη) όρος «προνοιακές παροχές» δεν είναι ορθός, γιατί αναπέμποντας σ έναν άλλο θεσμό, την κοινωνική πρόνοια είναι ικανός να δημιουργήσει εννοιολογική σύγχυση. Επιχειρώντας έναν ορισμό των «προνοιακών» παροχών, θα μπορούσαμε το αποτολμήσουμε το εξής : προβλέπονται από το συνταξιοδοτικό σύστημα δικαιώματα που δεν στηρίζονται στην προηγούμενη καταβολή εισφορών από τη μεριά του ασφαλισμένου (πλασματικοί χρόνοι ασφάλισης, συνταξιοδότηση πολιτικών προσφύγων, ομογενών). Κατά δεύτερο λόγο, προβλέπονται συνταξιοδοτικά δικαιώματα που δεν είναι ανάλογα των καταβληθεισών εισφορών, λόγω τρόπου υπολογισμού της σύνταξης (για το ΙΚΑ- ΕΤΑΜ, τα πέντε ημερολογιακά έτη που επιλέγει ο ασφαλισμένος εντός της 10ετίας που προηγείται του έτους που υποβάλλεται η αίτηση συνταξιοδότησης). Το ίδιο, τα κατώτατα όρια συντάξεων τοποθετούνται σε αυτή τη «μη ανταποδοτική» λογική. Να επιστήσουμε τέλος την προσοχή στη σχετικότητα της διάκρισης. Δεν απαγορεύεται από κανένα κανόνα μια αναδιανομή εντός της ίδιας της ασφάλισης, δηλαδή ανάμεσα σε κατηγορίες ασφαλισμένων 4. Η ασφάλιση δεν παύει κι αυτή, σε τελευταία ανάλυση, να είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος αλληλεγγύης (οριζόντια αναδιανομή) 5. ΙΙ. Τα πλεονεκτήματα ενός διαχωρισμού του «ανταποδοτικού» από το μη «ανταποδοτικό» Το ενδιαφέρον για το χωρισμό του «ανταποδοτικού» τμήματος από το «μη ανταποδοτικό» τμήμα της σύνταξης δεν περιορίζεται μόνο στο χωρισμό της χρηματοδότησής τους. Ο αποχωρισμός του κοινωνικού τμήματος από το αναλογικό εμφανίζει πλεονεκτήματα που μπορούν να αποβούν ευεργετικά στην αποκατάσταση της αναλογιστικής ισορροπίας του συστήματος. Ο αποχωρισμός γίνεται αντιληπτός περισσότερο λογιστικά παρά οργανωτικά. Ειδικότερα, ανάμεσα στα πλεονεκτήματα θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε τα εξής : α. Μια αποσαφήνιση ρόλων και ευθυνών Ο προτεινόμενος διαχωρισμός θα κάνει πιο σαφές το πεδίο της αλληλεγγύης και κατ επέκταση πιο αποτελεσματικό και λιγότερο δαπανηρό. Διαρρηγνύοντας το «πέπλο της άγνοιας», το κοινωνικό τμήμα της σύνταξης θα κατευθύνεται σε όσους το έχουν ανάγκη 4 Βλ. Π. Ροζανβαλόν, ό.π., σελ Βλ. Αγγ. Στεργίου, Η συνταγματική προστασία της κοινωνικής ασφάλισης, 1994, σελ. 68. Εδώ, η αναδιανομή είναι το αποτέλεσμα κι όχι ο στόχος της προστασίας. 17

18 (κατόπιν ελέγχου πόρων). Έτσι, θα ικανοποιείται το αίτημα «στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες» (διανεμητική δικαιοσύνη). Αντίθετα, το αναλογικό μέρος της σύνταξης θα ανταμείβει όσους έχουν συμβάλλει στη χρηματοδότηση του συστήματος και θα ανταποκρίνεται στην εισφοροδοτική τους προσπάθεια. Έτσι, θα υλοποιηθεί η αρχή σύμφωνα με την οποία «ίση παροχή σε ίση εισφορά». Εξάλλου, η απομόνωση του αναλογικού δεν θα σημάνει υποβάθμιση του κοινωνικού τμήματος (της αλληλεγγύης). Σε επίπεδο ευθυνών βιωσιμότητας, το κράτος αναλαμβάνει εξ ολοκλήρου το βάρος των προνοιακών παροχών, ενώ εργαζόμενοι κι εργοδότες συμμετέχουν στη χρηματοδότηση του «ανταποδοτικού» τμήματος. Έτσι, επέρχεται ένας καλύτερος έλεγχος των δαπανών του συστήματος. Το κάθε μέρος εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του, χωρίς επικαλύψεις ή κενά. β. Μια προσαρμογή των πηγών χρηματοδότησης στη διττή λειτουργία της σύνταξης Με το διαχωρισμό προχωράμε σε μια προσαρμογή της χρηματοδότησης στη διττή φύση της σύνταξης (ανταπόδοση αλλά και εγγύηση ενός βασικού επιπέδου διαβίωσης). Από τη στιγμή που η σύνταξη αναλαμβάνει να εγγυηθεί -συγχρόνως με την αναπλήρωση του χαμένου εισοδήματος (ασφαλιστική λειτουργία)- κι ένα ελάχιστο (αξιοπρεπές και βασικό) επίπεδο διαβίωσης, χωρίς άμεση σύνδεση με τις ασφαλιστικές εισφορές, είναι ανάγκη να προστρέξει, για τη χρηματοδότησή της, στην εθνική αλληλεγγύη (άμεση φορολογία). Με άλλα λόγια, η χρηματοδότηση του προνοιακού τμήματος (των κατωτάτων ορίων) δεν μπορεί να αναχθεί στη λογική των ασφαλιστικών εισφορών. Προσδιορίζοντας τις «προνοιακές» παροχές διαγράφουμε ταυτόχρονα και το εύρος της συμμετοχής του Κράτους στη χρηματοδότηση του θεσμού. Από αυτή την άποψη, εξάλλου, απαιτείται μια εκλογίκευση της κρατικής επιχορήγησης που εμφανίζεται με περισσότερες μορφές (τριμερής χρηματοδότηση, 1% του ΑΕΠ, 4% ΦΠΑ, κοινωνικοί πόροι, κάλυψη ελλειμμάτων). γ. Μια μεγαλύτερη διαφάνεια Ο διαχωρισμός του «ανταποδοτικού» από το «μη ανταποδοτικό» είναι ικανός να προσδώσει μια μεγαλύτερη διαφάνεια στο συνταξιοδοτικό σύστημα. Με τον τρόπο αυτό, οι ασφαλισμένοι γνωρίζουν καλύτερα «τι» αναλογεί στην εισφοροδοτική τους προσπάθεια (ανταποδοτικότητα) και «ποιο» είναι το τμήμα κοινωνικής αλληλεγγύης του συστήματος. Οι διακριτοί ρόλοι δεν δημιουργούν αβάσιμες προσδοκίες. δ. Έναν εξορθολογισμό των «μη ανταποδοτικών» τμημάτων Με το διαχωρισμό θα επέλθει εξορθολογισμός των «μη ανταποδοτικών» παροχών που πολλές φορές σωρεύονται ή «διάγουν βίους παράλληλους». Όλες οι κοινωνικές παροχές θα πρέπει να χορηγούνται συντονισμένα ενόψει της εξυπηρέτησης ενός στόχου. Με την ορθολογική διευθέτηση θα αποδεχθεί και η διπλή χορήγηση κατωτάτων ορίων σε διπλοσυνταξιούχους. Να σημειώσουμε ότι η απομόνωση των κοινωνικών παροχών δεν σημαίνει και αναθεώρησή τους. Σε μια τέτοια ασυντόνιστη συρροή κοινωνικών τμημάτων σύνταξης έχει εξελιχθεί η σχέση κατωτάτων ορίων συντάξεων και ΕΚΑΣ. Με το ΕΚΑΣ (επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης συνταξιούχων), αυτή την κορωνίδα της κοινωνικής πολιτικής των 18

19 τελευταίων ετών, προωθείται ο διαχωρισμός του «ανταποδοτικού» από το «μη ανταποδοτικό». Διαφαίνεται δηλαδή η επικράτηση μιας τάσης διαχωρισμού του στόχου της εγγύησης ενός ελάχιστου επιπέδου διαβίωσης των ηλικιωμένων από το στόχο της καταβολής παροχών ανάλογων με τις εισφορές 6. Από το 1996 ο νομοθέτης έχει επιλέξει να ενισχύει τους πράγματι φτωχούς συνταξιούχους αντί να αυξάνει τα ΚΟΣ, γενικώς και αδιακρίτως, χωρίς δηλαδή τον έλεγχο της εισοδηματικής τους θέσης 7. Ως γνωστόν, το ΕΚΑΣ, δεν καταβάλλεται σε όλους και ομοιόμορφα, αλλά συντρέχοντος του 60 ου έτους της ηλικίας, κλιμακώνεται με βάση αναπροσαρμοζόμενα για κάθε έτος εισοδηματικά κριτήρια. Αντίθετα, ο θεσμός των κατωτάτων ορίων συντάξεων που καθιερώθηκε 1951, δεν προβαίνει σε εισοδηματικές διακρίσεις 8. Αρχικά θεσπίστηκε για το ΙΚΑ 9 και κατόπιν επεκτάθηκε και σε άλλους φορείς (σε όλα τα ειδικά ταμεία μισθωτών). Τα ΚΟΣ είναι ένα ενιαίο ποσό που περιλαμβάνει τόσο την οργανική σύνταξη, δηλαδή τη σύνταξη για την οποία έχουν καταβληθεί εισφορές και πρέπει να υπολείπεται των ΚΟΣ-, όσο και το πέραν αυτής ποσό το οποίο δεν στηρίζεται σε μια αναλογία παροχών προς εισφορές. Ομοίως, στην περίπτωση των αναπηριών παρατηρείται σώρευση διαφόρων προνοιακών (μη ανταποδοτικών) παροχών : ευνοϊκότερη συνταξιοδότηση (στους τυφλούς, κ.α. όπου η χορηγούμενη σύνταξη υπολογίζεται με 35 έτη ασφάλισης), εξωϊδρυματικό επίδομα, προσαύξηση απολύτου αναπηρίας. ε. Δημιουργία κινήτρων ασφάλισης Με την καθιέρωση της αναλογικής σύνταξης δίνονται κίνητρα για την μη απώλεια ούτε μιας μέρας ασφάλισης. Ως γνωστόν, μια σημαντική αιτία εισφοροδιαφυγής είναι και η χαλαρή σύνδεση παροχών με εισφορές. Όσο τα δύο αυτά μεγέθη εμφανίζονται αποσυνδεμένα, τόσο λιγότερα κίνητρα υπάρχουν για τον ασφαλισμένο να επιδιώκει τη μη απώλεια ημερών ασφάλισης. Με την αύξηση της αναλογικότητας, ο ασφαλισμένος έχει ισχυρό κίνητρο για την ασφάλισή του. στ. Μια παράκαμψη της συζήτησης περί ορίων συνταξιοδότησης. Ελαστική ηλικία συνταξιοδότησης Ο διαχωρισμός των «προνοιακών» από τις «ασφαλιστικές» παροχές και η συνακόλουθη ενίσχυση της αναλογικότητας της σύνταξης αυξάνει τα περιθώρια των ατομικών επιλογών. Απομονώνοντας το «ανταποδοτικό» κομμάτι της σύνταξης, είναι δυνατόν να μεταφερθεί στο ίδιο το άτομο το βάρος (ευθύνη) των επιλογών, των 6 Υπέρ της πρότασης αυτής, βλ. Μ. Ματσαγγάνη, Αλληλεγγύη και ανταποδοτικότητα. Μια εναλλακτική πρόταση για τις συντάξεις, ΕΔΚΑ Μ, σελ Βλ. Γ. Ψηλού, Επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης συνταξιούχων (ΕΚΑΣ), ΔΕΝ 2005, σελ επ. 8 Κατά τον Γ. Ψηλό, τα ΚΟΣ εκτρέπονται του σκοπού τους όταν καταβάλλονται και σε υψηλοεισοδηματίες. 9 Η μέριμνα για τους χαμηλοσυνταξιούχους εκδηλώθηκε με τα ΚΟΣ που θεσπίστηκαν για πρώτη φορά στο ΙΚΑ το Αν θέλαμε να επικεντρωθούμε στο γενικότερο πλαίσιο της εποχής, θα συγκρατούσαμε τα εξής : είναι εποχή οικονομικής ανάπτυξης, άρα και εποχή διόγκωσης των εσόδων του ΙΚΑ και κατά δεύτερο λόγο πολλοί συνταξιούχοι είχαν διανύσει μικρό χρόνο. Τα κατώτατα όρια, όπως είναι, προκαλούν αντικίνητρα παραμονής στην εργασία. 19

20 συμβιβασμών ανάμεσα στην εργασία και τη σύνταξη. Ο ασφαλισμένος θα μπορεί να αποφασίζει μόνος του τη στιγμή της συνταξιοδότησής του. Δηλαδή, επέρχεται αποδέσμευση από ένα τυποποιημένο όριο με «τιμωρία» (πριν) και επιβράβευση (μετά) 10. Ελεύθερη επιλογή χρόνου εξόδου και σταδιακή απομάκρυνση (μετάβαση) από τον εργασιακό βίο είναι τα δύο νέα διακυβεύματα των μεταρρυθμιστών των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Όλοι συμφωνούν ότι επιβάλλεται να εισάγουμε μια μεγαλύτερη ελαστικότητα στο σύστημα : ο καθένας να έχει την ευχέρεια να επιλέξει ο ίδιος την ακριβή στιγμή της απόσυρσής του. Η ελευθερία αυτή προσωπικής επιλογής του χρόνου συνταξιοδότησης συνοδεύεται με την επιλογή του επιπέδου διαβίωσης του ασφαλισμένου ως ηλικιωμένου. Είναι προφανές ότι, όταν φεύγει κανείς στο 55 ο έτος της ηλικίας, η σύνταξή του θα είναι χαμηλή, όχι μόνο γιατί εισέφερε για μικρότερο χρονικό διάστημα στο σύστημα, αλλά κι επειδή θα λάβει σύνταξη για μεγαλύτερο διάστημα. Βέβαια, θα υπάρχει πάντα ένα ελάχιστο αξιοπρεπές όριο κάτω από το οποίο δεν θα μπορεί να πέσει το ποσό της σύνταξης. Συνήθως, η ελαστική ηλικία, δηλαδή η δυνατότητα συνταξιοδότησης ανάμεσα στο 55ο και 65ο έτος της ηλικίας (ή ανάμεσα στο 60 και 65) ο προσδιορισμός των ηλικιακών ορίων ανάγεται σε πολιτικές αποφάσεις-, συνδυάζεται με τη δυνατότητα σώρευσης ενός μέρους σύνταξης με το μισθό. Αυτός ο συνδυασμός υπηρετεί περισσότερους στόχους, όπως τη σταδιακή αποχώρηση των ηλικιωμένων από την αγορά εργασίας, τη διασφάλιση ενός αξιοπρεπούς επιπέδου ζωής και εν τέλει το δικαίωμα να είναι κανείς χρήσιμος στην κοινωνία η μειωμένη απασχόληση συνταξιούχων (σώρευση μισθού και σύνταξης), όπως και τα «παραγωγικά» (δηλαδή της εργασίας όχι με την τρέχουσα οικονομική της έννοια) γηρατειά αποτελούν τις καινούργιες ιδέες διεθνώς 11. Ο ανωτέρω προτεινόμενος χωρισμός «προνοιακού» από «ασφάλιση» για πιο ειδικότερο λόγο θα γίνει ; Ο χωρισμός δεν είναι αυτοσκοπός, ούτε περιορίζεται μόνο σε λόγους διαφάνειας (αποκάλυψη των «μεταβιβάσεων»). Ο χωρισμός επιχειρείται, προκειμένου να ενισχυθεί η «αναλογικότητα» και να εκλογικευθεί η χορήγηση «του κοινωνικού» μέρους της σύνταξης. Το «κοινωνικό» θα κατευθυνθεί προς όλους εκείνους (χωρίς κανενός είδους διακρίσεις) που για διάφορους λόγους δεν μπόρεσαν να έχουν έναν ικανοποιητικό και συνεχή ασφαλιστικό βίο, ενώ τα εισοδήματα από την περιουσία τους παραμένουν χαμηλά. Επομένως, δεν χρειάζεται μόνο διαχωρισμός, αλλά κι αποκατάσταση της αποτελεσματικής παρέμβασης των σφαιρών της αλληλεγγύης και της ασφάλισης. Ένα συνταξιοδοτικό σύστημα δεν είναι αποτελεσματικό αν δεν έχει πετύχει ένα συγκερασμό. Η όποια επιτυχία του σουηδικού πειράματος οφείλεται στο συμβιβασμό αλληλεγγύης και ανταποδοτικότητας. Γενικά, το σουηδικό μοντέλο κατόρθωσε να απαντήσει με επιτυχία στο σύγχρονο διακύβευμα κάθε μεταρρυθμιστικού εγχειρήματος που είναι η εγκαθίδρυση μιας νέας ισορροπίας ανάμεσα σε αντιτιθέμενους στόχους, όπως είναι αλληλεγγύη και ο ατομισμός, η ισότητα και η αποτελεσματικότητα 10 Βλ. Α. Πετρόγλου, Η ισότητα των φύλων στο συνταξιοδοτικό σύστημα των δημοσίων υπαλλήλων, ΕΔΚΑ ΜΚ, σελ Βλ. J. Schulz, L évolution du concept de «retraite» prévisions 2050, RISS 2002,