Προπτυχιακή Εργασία. Φράγκου Μαρία. Η Αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας

Transcript

1 Προπτυχιακή Εργασία Φράγκου Μαρία Η Αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας Ονοματεπώνυμο:Μαρία Φράγκου Αριθμός μητρώου: Μάθημα:Συνταγματικό Δίκαιο Διδάσκων:Ανδρέας Δημητρόπουλος Έτος συγγραφής:2005 Πίνακας Περιεχομένων Σελ. Πρόλογος.3 Βασικά Συμπεράσματα...19 Περίληψη-Βασικά Λήμματα Κεφάλαιο Πρώτο Η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας 1.Αναφορά στο άρθρο 34 του ισχύοντος Συντάγματος 1. Λόγοι-Προϋποθέσεις αναπλήρωσης 4 2. Πρόσωπα-όργανα που λειτουργούν ως αναπληρωτές 4 3. Ανεφάρμοστες διατάξεις κατά την περίοδο της αναπλήρωσης Περίπτωση εκλογής νέου ΠτΔ.5 2.Η νομική φύση της αναπλήρωσης 5.Προσωρινή αναπλήρωση Οριστική αναπλήρωση Αρχές που διέπουν την αναπλήρωση 7.Η αναπλήρωση είναι πλήρης(αρχή της καθολικότητας) Η αρχή της συνεχούς λειτουργίας του οργάνου 9 9.Η αρχή του αμετακίνητου του φορέα του προεδρικού αξιώματος.9 10.Η αναπλήρωση είναι υποχρεωτική Η αναπλήρωση είναι αυτόματη Ο Πρόεδρος της Βουλής ως αναπληρωτής 12.Οι αρμοδιότητές του Η εφαρμογή των ασυμβιβάστων Η Κυβέρνηση ως αναπληρωτής 14.Οι αρμοδιότητές της Η εφαρμογή των ασυμβιβάστων Η συνταγματικοπολιτική κρίση του Η λεγόμενη «ψήφος Αλευρά».16-17

2 17.Σχετικές απόψεις Πρόλογος Η συγγραφή της εργασίας με θέμα «Η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας» βασίστηκε κατά κύριο λόγο στην ερμηνεία του άρθρου 34 του ισχύοντος Συντάγματος. Ο συντακτικός νομοθέτης στο άρθρο αυτό ορίζει με σαφήνεια και ακρίβεια α)τους λόγουςπροϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν προκειμένου να καταστεί αναγκαία η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας, β)τα πρόσωπα-όργανα που καλούνται ως αναπληρωτές γ)τις διατάξεις που παραμένουν ανεφάρμοστες κατά την περίοδο της αναπλήρωσης και δ)την περίπτωση εκλογής νέου Προέδρου.Επομένως γίνεται κατανοητό ότι το άρθρο 34 λειτούργησε ως κορμός πάνω στον οποίο στηριχτήκαμε για να προβούμε σε περαιτέρω αναλύσεις. Στη συνέχεια όσον αφορά τον συλλογισμό αξίζει να σημειωθεί ότι πρόκειται για τον παραγωγικό συλλογισμό.δηλαδή ξεκινήσαμε αναφερόμενοι στην αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας γενικά όπως ορίζεται από τον θεμελιώδη νόμο του κράτους,το Σύνταγμα και καταλήξαμε στην επίμαχη συνταγματικοπολιτική κρίση του 1985 που προκλήθηκε από την συμμετοχή του προσωρινού ΠτΔ Ι.Αλευρά στην ψηφοφορία για την ανάδειξη του νέου ΠτΔ και τέθηκε τότε το μεγάλο ερώτημα εάν επιτρεπόταν η συμμετοχή του ή μη.ο όλος τότε αναβρασμός που συντάραξε τα νερά τόσο του πολιτικού όσο και του νομικού πεδίου έμεινε αποτυπωμένος στη γνωστή φράση «ψήφος Αλευρά».Έτσι αρχίζοντας από το γενικό μέρος φτάσαμε να μιλάμε για κάτι συγκεκριμένο. Εν κατακλείδι και όπως συνάγεται από τα παραπάνω η παρούσα εργασία περιλαμβάνει όσα αναγράφονται στο άρθρο 34 του Συντάγματος με αναλύσεις και παραπομπές σε άλλες βιβλιογραφίες καθώς επίσης και τα βασικά συμπεράσματα που προκύπτουν. Κεφάλαιο Πρώτο Η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας 1.Αναφορά στο άρθρο 34 του ισχύοντος Συντάγματος 1.Λόγοι-προϋποθέσεις αναπλήρωσης Στο Σύνταγμα ο συντακτικός νομοθέτης θέλησε να καταγράψει όλους εκείνους τους κανόνες δικαίου που συμβάλλουν στην ευρυθμία, ομαλότητα και ενότητα της έννομης τάξης, γι αυτό το λόγο κιόλας το Σύνταγμα συνιστά τον θεμελιώδη νόμο του κράτους και βρίσκεται στο υψηλότερο βάθρο της ιεραρχίας της έννομης τάξης.μεταξύ άλλων το Σύνταγμα αναφέρει και την περίπτωση κατά την οποία κρίνεται αναγκαία η αναπλήρωση του αρχηγού του κράτους, του Προέδρου της Δημοκρατίας,εφόσον βέβαια συντρέχουν κάποιοι ιδιαίτεροι λόγοι,τους οποίους ορίζει σαφώς το άρθρο 34 του ισχύοντος Συντάγματος.Συγκεκριμένα το άρθρο 34 παρ.1 αναφέρει ως προϋποθέσεις αναπλήρωσης (οριστικής ή προσωρινής)τις εξής:α)όταν απουσιάζει στο εξωτερικό για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των δέκα ημερών β)σε περίπτωση θανάτου γ)σε περίπτωση παραίτησης όπως ορίζεται και στο άρθρο 32 παρ.1 δ)όταν κηρυχθεί έκπτωτος σύμφωνα με το άρθρο 32 παρ. 1 και ε)εάν κωλύεται για οποιονδήποτε λόγο να ασκήσει τα καθήκοντά του.εφόσον λοιπόν συντρέχει κάποιος ή κάποιοι από τους ανωτέρω λόγους-προϋποθέσεις,τότε η αναπλήρωση του ΠτΔ είναι αναπόφευκτη. 2.Πρόσωπα-όργανα που καλούνται ως αναπληρωτές Στη συνέχεια δεδομένου ότι κρίνεται απαραίτητη η αναπλήρωση του ΠτΔ καλούνται να λειτουργήσουν ως αναπληρωτές του είτε προσωρινοί είτε οριστικοί τα ακόλουθα πρόσωπακρατικά όργανα με τη σειρά βέβαια που ορίζει αυστηρώς το Σύνταγμα στο άρθρο του 34 παρ.1. Η σειρά που ακολουθείται είναι η εξής «τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας αναπληρώνει προσωρινά ο Πρόεδρος της Βουλής,εάν δεν υπάρχει Βουλή, ο Πρόεδρος της

3 τελευταίας Βουλής και,εάν αυτός αρνείται ή δεν υπάρχει, η Κυβέρνηση συλλογικά. 3.Ανεφάρμοστες διατάξεις κατά την περίοδο αναπλήρωσης Έπειτα στο άρθρο 34 παρ1εδάφιοβ γίνεται αναφορά στις διατάξεις εκείνες οι οποίες δεν εφαρμόζονται κατά την περίοδο της αναπλήρωσης του ΠτΔ με ορισμένες βέβαια εξαιρέσεις. Αρχικά λοιπόν οι διατάξεις οι οποίες καθίστανται ανεφάρμοστες είναι εκείνες που αφορούν τη διάλυση της Βουλής, με εξαίρεση την περίπτωση του άρθρου 32 παρ.4, τη παύση της Κυβέρνησης και τη προσφυγή σε δημοψήφισμα,που ορίζονται από τις διατάξεις του άρθρου 38 παρ.2 και 44 παρ.2 αντίστοιχα. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι μετά την αναθεώρηση του 1986 η παύση της Κυβέρνησης δεν εμπεριέχεται μεταξύ των αρμοδιοτήτων του ΠτΔ, κάτι βέβαια το οποίο παραβλέπεται από το Σύνταγμα στο σχετικό άρθρο. 4.Περίπτωση εκλογής νέου ΠτΔ Τέλος το άρθρο 34 προβλέπει και την περίπτωση εκλογής νέου Προέδρου,εφόσον η αδυναμία άσκησης των καθηκόντων του νυν Προέδρου της Δημοκρατίας ξεπερνά το χρονικό όριο των τριάντα ημερών. Αναλυτικά η διάταξη του άρθρου 34 παρ. 2 προβλέπει «Αν η αδυναμία του ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντά του παρατείνεται πέρα από τριάντα ημέρες, συγκαλείται υποχρεωτικά η Βουλή, ακόμη και αν αυτή έχει διαλυθεί, για να αποφασίσει με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων του συνόλου των μελών της, αν συντρέχει περίπτωση εκλογής νέου Προέδρου της Δημοκρατίας. Σε καμία πάντως περίπτωση η εκλογή νέου ΠτΔ δε μπορεί να καθυστερήσει περισσότερο από έξι μήνες, αφότου άρχισε η αναπλήρωση του που προκλήθηκε από αδυναμία του.» 2.Η νομική φύση της αναπλήρωσης 5.Προσωρινή αναπλήρωση Όπως ήδη έχουμε αναφέρει ο συντακτικός νομοθέτης στο άρθρο 34 θέλησε να συμπεριλάβει όλες τις παραμέτρους που σχετίζονται με τον θεσμό της αναπλήρωσης του ΠτΔ, όμως δε διασαφήνισε πλήρως τη διαφορά που υφίσταται μεταξύ προσωρινής και οριστικής αναπλήρωσης. Ενώ λοιπόν επισήμανε ρητώς τους λόγους-προϋποθέσεις που οδηγούν στην αναπλήρωση του ΠτΔ, ωστόσο δε φρόντισε να τους διαχωρίσει σε αυτούς που συνεπάγονται την προσωρινή αναπλήρωση(1) ή αναπλήρωση sede plena(1) ή επικουρική αναπλήρωση(2) και σε εκείνους που συνεπάγονται την οριστική αναπλήρωση(1) ή αναπλήρωση sede vacante(1) ή κύρια αναπλήρωση(2). Βέβαια αξίζει να σημειωθεί ότι στη παράγραφο 2 του σχετικού άρθρου ο συντακτικός νομοθέτης προσεγγίζει ακροθιγώς το ζήτημα της διάκρισης των δύο ειδών αναπλήρωσης, δίνοντας στη Βουλή τη δυνατότητα να κρίνει και να αποφασίσει τον προσωρινό ή μόνιμο χαρακτήρα της αναπλήρωσης. Εν συνεχεία θα ήταν σκόπιμο στο σημείο αυτό να πούμε λίγα λόγια για την προσωρινή ή sede plena ή επικουρική αναπλήρωση.κατ αρχήν εφόσον συντρέχει ένας ή και περισσότεροι από τους κατωτέρω λόγους α)απουσία στο εξωτερικό για διάστημα μεγαλύτερο των δέκα ημερών β)ασθένεια /αναπηρία και γ) οποιοδήποτε άλλο προσωρινό κώλυμα, τότε η αναπλήρωση χαρακτηρίζεται ως προσωρινή ή ως αναπλήρωση sede plena γιατί «γίνεται σε θέση κατεχόμενη, εν όψει και μέχρι της εκ νέου ανάληψης καθηκόντων από τον υπάρχοντα ΠτΔ.»(ΜάνεσηςΑ./Μανιτάκης Α.,Ο θεσμός της αναπλήρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας, ΝοΒ1991,σελ.4). (1) Μάνεσης Α./Μανιτάκης Α.,Ο θεσμός της αναπλήρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά το ισχύον Σύνταγμα, ΝοΒ 1991,σελ4-6 (2) Δημητρόπουλος Α.,Οργάνωση και λειτουργία του κράτους,τόμος Β,2004,Αθήνα σελ Επίσης αξίζει να επισημανθεί ότι «στην προσωρινή αναπλήρωση μπορούμε να κάνουμε λόγο για αναπληρωτή ΠτΔ ο οποίος ασκεί τα προεδρικά καθήκοντα για λογαριασμό και όχι εν ονόματι, όπως συμβαίνει στην αναπλήρωση του Πρωθυπουργού ή όπως συνέβαινε επί της βασιλείας από τον Αντιβασιλέα τοποτηρητή του θρόνου κατά το άρθρο 49 του Συντάγματος του 1952,του κανονικού ΠτΔ ο οποίος δεν έχει απολέσει το αξίωμά του (το οποίο απλώς έχει αδρανοποιηθεί ),αλλά αδυνατεί μόνο προσωρινά να ασκήσει τις προεδρικές του αρμοδιότητες,γι αυτό και ο αναπληρωτής υπόκειται και σε ορισμένες δεσμεύσεις απέναντί του.δεσμεύσεις πολιτικής, ηθικής και συνταγματικής δεοντολογίας.»(μάνεσης Α./Μανιτάκης Α.,Ο θεσμός της αναπλήρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας, ΝοΒ 1991, σελ.6). Τελειώνοντας θα ήθελα να τονίσω δύο σημεία στα οποία έγινε μία μικρή νύξη πιο πάνω. Πρώτον, όσον αφορά την παρ. 2 του άρθρου 34 και δεύτερον την αποδημία ως λόγος

4 αναπλήρωσης.αρχικά η παρ. 2 του σχετικού άρθρου αναφέρει ότι αν η αδυναμία του ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντά του παρατείνεται πέρα από τριάντα ημέρες, συγκαλείται υποχρεωτικά η Βουλή, ακόμη κι αν έχει διαλυθεί, για να αποφασίσει με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων του συνόλου των μελών της, αν συντρέχει περίπτωση εκλογής νέου ΠτΔ και σε καμία περίπτωση πάντως η εκλογή νέου ΠτΔ δε μπορεί να καθυστερήσει περισσότερο από έξι μήνες συνολικά, αφότου άρχισε η αναπλήρωσή του, που προκλήθηκε από αδυναμία του.έτσι είναι στην αρμοδιότητα της Βουλής για τον χαρακτήρα που θα έχει η αναπλήρωση.επίσης την πρόταση διαπίστωσης της αδυναμίας του ΠτΔ να ασκήσει τα καθήκοντά του, υποβάλλει εγγράφως η κυβέρνηση προς τη Βουλή, στη συνέχεια η πρόταση εγγράφεται σε ειδική ημερήσια διάταξη μέσα σε δύο ημέρες από την υποβολή της και σύμφωνα με το άρθρο 151 παρ. 3του Κανονισμού της Βουλής «Η συνεδρίαση της Βουλής είναι μυστική κατά το άρθρο 66 παρ. 1 του Συντάγματος και η ψηφοφορία ονομαστική.», όπως επίσης ορίζει η παρ. 4 του ίδιου άρθρου του ΚτΒ «Η συζήτηση της πρότασης ολοκληρώνεται σε μία συνεδρίαση και το αργότερο ως τη δωδεκάτη νυχτερινή, οπότε αρχίζει η ψηφοφορία. Στη συζήτηση μετέχουν η Κυβέρνηση, οι Πρόεδροι των κοινοβουλευτικών ομάδων και οι εγγεγραμμένοι στον κατάλογο των ομιλητών βουλευτών για δέκα λεπτά της ώρας ο καθένας.»,και τέλος η παρ. 5 «Η Βουλή αποφαίνεται με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων του συνολικού αριθμού των μελών της, αν συντρέχει περίπτωση εκλογής νέου ΠτΔ.» Πάντως ακόμη κι αν η Βουλή δε λειτουργεί, επειδή έχει διαλυθεί ή έχει λήξει η σύνοδος ή η βουλευτική περίοδος, συγκαλείται υποχρεωτικά μέσα σε δέκα ημέρες και συνέρχεται αυτεπάγγελτα το αργότερο τη δεκάτη πέμπτη ημέρα μετά την υποβολή της πρότασης.(2) Αυτή λοιπόν είναι η διαδικασία που ακολουθείται προκειμένου η Βουλή να αποφανθεί για το αν χρειάζεται η εκλογή νέου ΠτΔ ή όχι. Τώρα αναφορικά προς την αποδημία ως λόγο αναπλήρωσης αξίζει να υπογραμμιστεί ότι δε προκύπτει θέμα αναπλήρωσης σε περίπτωση που η απουσία στο εξωτερικό δε ξεπερνά το χρονικό όριο των δέκα ημερών, εάν όμως στο διάστημα αυτό της απουσίας προκύψει κάποιο ιδιαίτερο ζήτημα τότε υφίστανται οι ακόλουθες περιπτώσεις α)εάν το ζήτημα επιδέχεται αναβολή, τότε δε συντρέχει λόγος αναπλήρωσης β)εάν το ζήτημα δε μπορεί να καθυστερήσει και η άμεση επιστροφή κρίνεται αδύνατη, τότε ΠτΔ αναπληρώνεται,με την προϋπόθεση ότι πρόκειται για πράξη που δεν εμπίπτει σε θέματα ανεπίδεκτα αναπλήρωσης κατά το άρθρο 34παρ. 1 και γ)εάν το ζήτημα είναι κρίσιμο που δε επιδέχεται τόσο την αναβολή όσο και την αναπλήρωση του ΠτΔ,τότε ο ΠτΔ καλείται να μεταβεί στο κτίριο της Ελληνικής Πρεσβείας στην χώρα όπου βρίσκεται, καθώς σύμφωνα με τα διεθνή νόμιμα το κτίριο αυτό θεωρείται ελληνικό έδαφος, και να λάβει αποφάσεις περί αυτού.(3)-(4) 6.Οριστική αναπλήρωση Το Σύνταγμα όπως ήδη έχουμε επισημάνει αντιμετωπίζει ενιαία το θεσμό της αναπλήρωσης του ΠτΔ, με άλλα λόγια δε προβαίνει στη διάκριση μεταξύ προσωρινής και οριστικής αναπλήρωσης. Στην προηγούμενη ενότητα κάναμε λόγο για την αποκαλούμενη προσωρινή ή επικουρική ή sede plena αναπλήρωση, στο σημείο αυτό αξίζει να πούμε και δυο λόγια σχετικά με την οριστική ή κύρια ή sede vacante αναπλήρωση. Συγκεκριμένα, οι λόγοιπροϋποθέσεις που έχουν ως αποτέλεσμα αυτού του είδους την αναπλήρωση και ορίζονται σαφώς από το άρθρο 34παρ. 1 του ισχύοντος Συντάγματος είναι οι εξής :α)η παραίτηση όπως προβλέπεται από το άρθρο 32 παρ. 1 του Συντάγματος β)η έκπτωση όπως και αυτή ορίζεται από το Σύνταγμα στο άρθρο 32παρ. 1, γ) ο θάνατος και δ)οποιοσδήποτε λόγος που συνεπάγεται την οριστική αδυναμία άσκησης των προεδρικών καθηκόντων. Οι ανωτέρω λόγοι όπως και γίνεται απόλυτα κατανοητό οδηγούν στην οριστική αναπλήρωση ή κατά κυριολεξία στην προσωρινή υποκατάσταση του ΠτΔ κι αυτό επειδή η αναπλήρωση γίνεται «σε κενή θέση, εν όψει και μέχρι της εκλογής (και ανάληψης καθηκόντων) του νέου ΠτΔ» και «ο ΠτΒ ενεργεί αντί αυτού ως προσωρινός ΠτΔ»(Μάνεσης Α./Μανιτάκης Α.,Οθεσμός της αναπλήρωσης του ΠτΔ κατά το ισχύον Σύνταγμα, ΝοΒ1991,σελ4-5).Επιπλέον στη περίπτωση αυτής της αναπλήρωσης το προεδρικό αξίωμα έχει απολέσει τον κανονικό του φορέα έχοντας περιέλθει στον προσωρινό Πρόεδρο κατ αποκλειστικότητα, γεγονός που την καθιστά οριστική. Τέλος ας μου επιτραπεί να υπογραμμίσω ένα λεπτό σημείο όσον αφορά την έκπτωση του ΠτΔ. «Στην περίπτωση λοιπόν της έκπτωσης η αναπλήρωση αρχίζει από την παραπομπή στο Ειδικό Δικαστήριο του άρθρου 86 του Συντάγματος. Αναλυτικά κατά το άρθρο 49 παρ. 4Σ προβλέπεται :αφότου παραπεμφθεί ο ΠτΔ απέχει από την άσκηση των καθηκόντων του και αναπληρώνεται σύμφωνα με όσα ορίζονται στο άρθρο 34Σ. (3)Τσάτσος Δ., Οργάνωση και λειτουργία της πολιτείας,τόμοςβ,1993,αθήνα-κομοτηνή (4)Γεωργόπουλος Κ.,Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο,1998,Αθήνα-Κομοτηνή

5 Στην περίπτωση αυτή δηλαδή μεσολαβεί ένα χρονικό διάστημα όπου η αναπλήρωση είναι προσωρινή πριν γίνει οριστική με την κήρυξη εκπτώτου του ΠτΔ. Η διαφορά αυτή μεταξύ αναπλήρωσης λόγω παραπομπής και αναπλήρωσης λόγω έκπτωσης δε προβλέπεται από την υπάρχουσα διατύπωση του άρθρου 34παρ. 1Σ, το οποίο στη μεταγλωττισμένη μορφή του ορίζει ρητά «αν κηρυχθεί έκπτωτος», ενώ στο αρχικό κείμενο (της καθαρεύουσας) χρησιμοποιείται ο όρος «εκπεσόντα»που δίνει κάπως διαφορετική εννοιολογική απόχρωση. Πάντως και οι δύο γλωσσικές διατυπώσεις δεν είναι νομικά ακριβείς, διότι δεν εναρμονίζονται προς τους ορισμούς του άρθρου 49 παρ.4σ.».(μάνεσης Α./Μανιτάκης Α.,Ο θεσμός της αναπλήρωσης του ΠτΔ κατά το ισχύον Σύνταγμα,ΝοΒ1991,σελ5) 3.Αρχές που διέπουν την αναπλήρωση(1) 7.Η αναπλήρωση είναι πλήρης (αρχή της καθολικότητας) Λαμβάνοντας υπόψη ότι η αναπλήρωση του ΠτΔ συνιστά ένα θεσμό, είναι απολύτως φυσικό αυτός όπως και κάθε θεσμός να διέπεται από κάποιες θεμελιώδεις αρχές, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνεται και η αρχή της καθολικότητας. Τι εννοούμε βέβαια λέγοντας ότι η αναπλήρωση είναι πλήρης ή ότι διέπεται από την αρχή της καθολικότητας; Εννοούμε ότι από τη στιγμή που κρίνεται αναγκαία η αναπλήρωση του ΠτΔ, εφόσον συντρέχει κάποιος ή κάποιοι από τους λόγους του άρθρου 34 παρ.1σ, ο καλούμενος από το Σύνταγμα ως αναπληρωτής, συνήθως ο Πρόεδρος της Βουλής, «εξομοιώνεται απολύτως με τον κανονικό ΠτΔ, είναι δηλαδή αυτός πλήρως, για ένα χρονικό διάστημα, ο εν ενεργεία ΠτΔ και υποκαθίσταται στη θέση του σε όλες κατ αρχήν τις προεδρικές αρμοδιότητες με άλλα λόγια δε πρόκειται για έναν ΠτΒ, στον οποίο προστίθενται κάποιες νέες αρμοδιότητες, αλλά για έναν ΠτΔ από τον οποίο αφαιρούνται ορισμένες.»(1).πρέπει να παρατηρηθεί εδώ ότι ο ΠτΒ ως αναπληρωτής αφενός μπορεί να ασκεί όλα τα καθήκοντα που συνυφαίνονται με το προεδρικό αξίωμα, αφετέρου δε παύει να περιορίζεται σύμφωνα με τους περιορισμούς που θέτει το άρθρο34παρ.1εδάφιοβ ως προς την άσκηση ορισμένων αρμοδιοτήτων. Το γεγονός λοιπόν ότι ο θεσμός της αναπλήρωσης διέπεται από την αρχή της καθολικότητας, μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι οι προεδρικές αρμοδιότητες είναι «αδιαίρετες, αμεταβίβαστες και προσωποπαγείς» κι αυτό γιατί «συνδέονται από την ίδια τη φύση του θεσμού του αρχηγού του κράτους, με τον συγκεκριμένο προσωπικό φορέα του αξιώματος» καθώς επίσης πρέπει να ασκούνται «αυτοπροσώπως κατά τρόπο άμεσο και ενεργό»(1).εν αντιθέσει, στο άρθρο 49 του Συντάγματος του 1952 ο Αντιβασιλέας ως «Τοποτηρητής του θρόνου» μη έχοντας το βασιλικό αξίωμα ασκούσε εν ονόματι του βασιλιά τη βασιλική εξουσία στο πλαίσιο πάντα το οποίο όριζε το βασιλικό διάταγμα του διορισμού του, κάτι ανάλογο συμβαίνει και σήμερα στην περίπτωση αναπλήρωσης του Πρωθυπουργού όσον αφορά την εκχώρηση των αρμοδιοτήτων του. Συγκεκριμένα, εάν δεν υπάρχει αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, ο Πρωθυπουργός ορίζει έναν από τους υπουργούς προσωρινό αναπληρωτή του, όταν παρουσιάζεται ανάγκη(άρθρο 81παρ.5Σ), στον οποίο μπορεί να αναθέσει μέρος των αρμοδιοτήτων του που αναφέρονται στον νόμο 1558 / 1985 «για την Κυβέρνηση και τα κυβερνητικά όργανα(άρθρο 10 παρ.1σ)».(1) Επομένως διαπιστώνουμε ότι η αρχή της καθολικότητας στα θεμέλια της οποίας οικοδομείται ο θεσμός της αναπλήρωσης του ΠτΔ συνεπικουρεί στο πολύτιμο έργο για τη σωστή οργάνωση και λειτουργία της έννομης τάξης. 8.Η αρχή της συνεχούς λειτουργίας του οργάνου Μια άλλη αρχή που διέπει τον θεσμό της αναπλήρωσης του ΠτΔ είναι η αρχή της συνεχούς λειτουργίας του οργάνου. Η αρχή αυτή συνίσταται στο γεγονός ότι δεν επιτρέπει στο πλαίσιο της κρατικής λειτουργίας να διακοπούν, έστω και προσωρινά, οι αρμοδιότητες που συνδέονται με το προεδρικό αξίωμα, ακόμα και αν ΠτΔ κωλύεται να τις ασκήσει για λόγους που αναφέρονται στο άρθρο 34παρ.1Σ.Δηλαδή οι προεδρικές αρμοδιότητες ασκούνται συνεχώς είτε από τον κανονικό είτε από τον αναπληρωτή ΠτΔ, διότι σε περίπτωση που υπήρχε η δυνατότητα πρόσκαιρης διακοπής τους, αυτό θα δημιουργούσε σύγχυση στην ενότητα της έννομης τάξης, από τη στιγμή που στο πρόσωπο του Προέδρου της Δημοκρατίας απεικονίζεται η ιδέα της κρατικής και κατ επέκταση της εθνικής ενότητας. 9.Η αρχή του αμετακίνητου του φορέα του προεδρικού αξιώματος Μεταξύ των αρχών που συνιστούν τους ακρογωνιαίους λίθους του θεσμού της αναπλήρωσης του ΠτΔ είναι και η αρχή του αμετακίνητου του φορέα του προεδρικού

6 αξιώματος. Συγκεκριμένα ο ΠτΔ είναι συνταγματικά αποδεσμευμένος από το όργανο που συνέβαλε στην ανάδειξή του και είναι υποχρεωμένος ν ακολουθήσει τη δική του αυτόνομη τροχιά. Βέβαια αυτό δε σημαίνει ότι ο ΠτΔ ενεργεί αυθαίρετα χωρίς κάποιους συνταγματικούς περιορισμούς, αντιθέτως το Σύνταγμα φρόντισε να τον καταστήσει πολιτικά ανεύθυνο(άρθρο35 και 85Σ), αυτό που έχει επικρατήσει να λέμε ότι ο ΠτΔ προεδρεύει και δεν κυβερνά, και σε περίπτωση εσχάτης προδοσίας και παραβίασης με πρόθεση του Συντάγματος να ευθύνεται ποινικά(άρθρο 49Σ).Συνεπώς καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η παύση του ΠτΔ δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητες κανενός κρατικού οργάνου, παρά μόνο εφόσον συντρέχει κάποιος από τους λόγους του άρθρου 34παρ.1και του άρθρου 49, διαφορετικά εξακολουθεί να προεδρεύει μέχρι την εξάντληση της πενταετούς θητείας του. 10.Η αναπλήρωση είναι υποχρεωτική Τόσο η προσωρινή ή sede plena ή επικουρική αναπλήρωση του ΠτΔ, όσο και η οριστική ή sede vacante ή κύρια αναπλήρωση έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα και γενικά η αναπλήρωση ορίζεται από το Σύνταγμα ex constitutione(2).αυτό σημαίνει ότι το Σύνταγμα δεν αφήνει περιθώρια στον Πρόεδρο της Βουλής ν αρνηθεί να αναπληρώσει τον αρχηγό του κράτους (άρθρο 34παρ.1Σ),και να μην ασκήσει τα καθήκοντα που συνδέονται με το προεδρικό αξίωμα. Σε αντίθετη περίπτωση αποποιήσεως του αξιώματος του προσωρινού ΠτΔ, ο ΠτΒ εκπίπτει αυτοδικαίως και από το αξίωμα του ΠτΒ και τότε αναλαμβάνει καθήκοντα ΠτΒ ο σύμφωνα με το άρθρο 10 του Κανονισμού της Βουλής Α αντιπρόεδρος μέχρις ότου η Βουλή εκλέξει τον νέο Πρόεδρό της, ο οποίος δια της εκλογής του και από την εκλογή του αναλαμβάνει αυτοδικαίως και τα καθήκοντα του προσωρινού ΠτΔ. Επιπλέον ο υποχρεωτικός χαρακτήρας φαίνεται και μέσα από την προσπάθεια του συντακτικού νομοθέτη να καλύψει όλες τις πιθανές περιπτώσεις που θα μπορούσαν να συμβούν τη στιγμή που θα κρινόταν αναγκαία η αναπλήρωση του ΠτΔ ή με άλλα λόγια η προσπάθεια του να συμπεριλάβει στο άρθρο 34παρ.1 όλα εκείνα τα πρόσωπα που είναι αξιόπιστα και έγκυρα ν αναλάβουν προσωρινά το ανώτατο αξίωμα του κράτους, και για να εξασφαλίσει την συνέχεια του θεσμού αυτού έχει προβλέψει ως έσχατη περίπτωση την αναπλήρωση εκ μέρους της Κυβέρνησης συλλογικά, η οποία βέβαια αποκλείεται να αρνηθεί, γιατί ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την κατάλυση του πολιτεύματος. Επομένως βλέπουμε ότι η αρχή της συνέχειας είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον υποχρεωτικό χαρακτήρα της αναπλήρωσης, κάτι βέβαια απολύτως φυσικό και κατανοητό, αφού η μία αρχή συνιστά λόγο ύπαρξης της άλλης.(1) 11.Η αναπλήρωση είναι αυτόματη Το Σύνταγμα όπως είναι γνωστό σε όλους αποτελεί τον θεμελιώδη νόμο του κράτους, καθώς αυτό περιλαμβάνει όλους τους κανόνες που πρέπει να διέπουν το δίκαιο προκειμένου να συμβάλλει στην ομαλή και ορθή οργάνωση και λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος του οποίου την βάση και τη μορφή ορίζει αυστηρώς. Για τον λόγο αυτό το Σύνταγμα στο άρθρο 34,που σχετίζεται με το θεσμό της αναπλήρωσης του φορέα ο οποίος κατέχει το ύπατο πολιτειακό αξίωμα, του ΠτΔ,φρόντισε ώστε σε περίπτωση που παραστεί ανάγκη ν αναπληρωθεί ο αρχηγός του κράτους (άρθρο34παρ.1),η αναπλήρωση (προσωρινή ή οριστική) να γίνεται αυτοδικαίως και αυτοστιγμεί με σκοπό να αποφευχθεί οποιαδήποτε πιθανότητα διακοπής της άσκησης των προεδρικών αρμοδιοτήτων, έστω και παροδικά, γιατί ένα τέτοιο ενδεχόμενο αντίκειται της αρχής της συνεχούς λειτουργίας του οργάνου. «Και για τον ίδιο λόγο,επειδή δηλαδή το Σύνταγμα καθιερώνει αυτόματη αναπλήρωση, δε προβλέπει τη δόση όρκου(άρθρο33παρ.2)από τον ΠτΒ, όταν αυτός αναλαμβάνει την άσκηση καθηκόντων ΠτΔ. Διότι πρόκειται για άσκηση καθηκόντων τα οποία δυνάμει ενυπάρχουν ήδη στο αξίωμα του ΠτΒ.»(1).Παράλληλα με όσα έχουμε επισημάνει πιο πάνω αξίζει να σημειώσουμε ότι από την ίδια αρχή του αυτομάτου, που όπως φαίνεται και αυτή με τη σειρά της διέπει το θεσμό της αναπλήρωσης του ΠτΔ, διέπεται και το παλαιό δόγμα «le roi est mort;vive le roi».(1) Κλείνοντας αυτή την αναφορά στις αρχές που διέπουν το θεσμό της αναπλήρωσης του ΠτΔ, συμπεραίνουμε ότι όλες αυτές οι θεμελιώδεις αρχές είναι αλληλένδετες και αλληλοεξαρτώμενες, δηλαδή καμία δε μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα και ανεξάρτητα, αλλά όλες μαζί σαν αλυσίδα συντελούν στην ενότητα και συνέχεια της έννομης τάξης. 4.Ο Πρόεδρος της Βουλής ως αναπληρωτής 12.Οι αρμοδιότητές του

7 Σύμφωνα με το άρθρο 34παρ.1 του ισχύοντος Συντάγματος, όταν συντρέχει ένας ή και περισσότεροι από τους λόγους που επίσης ορίζονται σαφώς και αυστηρώς από το Σύνταγμα στο άρθρο 34 παρ.1 και χρήζει ανάγκης να αναπληρωθεί ο ΠτΔ, τότε πρώτος αναπληρωτής του ΠτΔ καλείται ο Πρόεδρος της Βουλής, όσο βέβαια δεν έχει λήξει η βουλευτική περίοδος ή δεν έχει διαλυθεί η Βουλή εν όψει εκλογών. Αντίθετο προς το ισχύον Σύνταγμα, είναι τα Συντάγματα του 1925(άρθρο66παρ.1) και του 1927(άρθρο68παρ.1), κατά τα οποία τον ΠτΔ αναπλήρωνε ο Πρόεδρος της Γερουσίας. Επιπλέον «το Σύνταγμα της Πορτογαλίας (άρθρο135παρ.1)αναθέτει την αναπλήρωση του ΠτΔ στον ΠτΒ και στην περίπτωση κωλύματός του στον αναπληρωτή του.κατά το Σύνταγμα της Ρωσίας(άρθρο92παρ.3)αναπληρωτής του ΠτΔ είναι ο Πρωθυπυργός,κατά το Σύνταγμα της Φιλανδίας(άρθρο59)αναπληρωτής του Προέδρου είναι επίσης ο Πρωθυπουργός ή ο αναπληρωτής του,κατά το Σύνταγμα της Ισλανδίας(άρθρο 8)αναπληρωτής του ΠτΔ είναι ένα συλλογικό όργανο που αποτελείται από τον Πρωθυπουργό, τον ΠτΒ και τον Πρόεδρο του Ανωτάτου Δικαστηρίου υπο την προεδρία του ΠτΒ. Τα Συντάγματα των χωρών που προβλέπουν δεύτερη Βουλή(Γερουσία),όπως π.χ. τα Συντάγματα της Γαλλίας(άρθρο7παρ.4), της Γερμανίας(άρθρο57) και της Ιταλίας(άρθρο86παρ.1),αναθέτουν την αναπλήρωση του ΠτΔ στον Πρόεδρο της Γερουσίας; κατά το γαλλικό Σύνταγμα στην περίπτωση κωλύματος του Προέδρου της Γερουσίας ο ΠτΔ αναπληρώνεται από την Κυβέρνηση. Κατά το ομοσπονδιακό Σύνταγμα των Η.Π.Α.(άρθρο11παρ.5)αναπληρωτής του Προέδρου είναι ο Αντιπρόεδρος.»(5)Ο ΠτΒ λοιπόν ως αναπληρωτής του ΠτΔ σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου34σ καλείται να επιτελέσει καθήκοντα που υπάγονται στο ύπατο αξίωμα της πολιτείας. Κατά την περίοδο της αναπλήρωσης ο ΠτΒ ασκεί κατ αρχήν όλες τις προεδρικές αρμοδιότητες, εκτός από αυτές που παραμένουν ανενεργές στο διάστημα αυτό και ορίζονται αποκλειστικά στο άρθρο34παρ.1εδάφιοβ,όπου αναφέρονται τα εξής «Κατά την περίοδο της αναπλήρωσης του Προέδρου δεν εφαρμόζονται οι διατάξεις για την διάλυση της Βουλής,με εξαίρεση την περίπτωση του άρθρου 32παρ.4,καθώς και οι διατάξεις για την παύση της Κυβέρνησης και την προσφυγη σε δημοψήφισμα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 38 παρ.2 και του άρθρου 44παρ.2.».Πρέπει στο σημείο αυτό αναφορικά με τα όσα ρυθμίζονται στο σχετικό άρθρο να διευκρινίσουμε ότι μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1986,ο ΠτΔ στερήθηκε πλέον της εξουσίας να παύει την Κυβέρνηση, κάτι που λειτούργησε υπέρ της ανάληψης περισσοτέρων εξουσιών από τον Πρωθυπουργό(6), όμως το γεγονός αυτό ο συντακτικός νομοθέτης δε το λαμβάνει υπόψη ίσως από αβλεψία. Επομένως ο αναπληρών τον ΠτΔ, ο ΠτΒ δε μπορεί να διαλύσει τη Βουλή, με εξαίρεση την περίπτωση που κατά την διαδικασία για την εκλογή του ΠτΔ, δεν επιτευχθεί η πλειοψηφία τουλάχιστον των τριών πέμπτων, καθώς επίσης δε εμπίπτει μεταξύ των αρμοδιοτήτων του η προσφυγή σε δημοψήφισμα είτε πρόκειται για κρίσιμα εθνικά θέματα είτε για ψηφισμένα νομοσχέδια που ρυθμίζουν κάποιο σοβαρό κοινωνικό ζήτημα. Παράλληλα όμως θα ήταν σκόπιμο να υπογραμμιστεί με τη σειρά της η εξαίρεση του άρθρου 32παρ.4όσον αφορά στην ρύθμιση για τη διάλυση της Βουλής. Κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις το άρθρο32παρ.4 ενδέχεται να οδηγήσει στο εξής φαινόμενο: «Ας υποτεθεί ότι ο ΠτΔ έχει αναπληρωθεί λόγω αδυναμίας να ασκήσει τα καθήκοντά του η οποία οφείλεται σε λόγους υγείας ή ατυχήματος,ότι στο διάστημα αυτό η Κυβέρνηση παραιτείται ή στερείται της εμπιστοσύνης της Βουλής,καθίσταται δε αδύνατη-λόγω μη συγκέντρωσης της απαιτούμενης πλειοψηφίας η ανάδειξη νέας Κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Αν η αδυναμία του ΠτΔ να ασκεί τα καθήκοντά του παρατείνεται των τριάντα ημερών, θα συγκληθεί Βουλή προκειμένου ν αποφασίσει, με την πλειοψηφία των τριών πέμπτων,για την περίπτωση εκλογής νέου ΠτΔ. Ας υποτεθεί δε, ότι η Βουλή αποφασίζει πως δεν συντρέχει εκλογή νέου ΠτΔ. Τότε, ο αναπληρών τον ΠτΔ, μη δυνάμενος να διαλύσει τη Βουλή κατά το άρθρο 37παρ.3εδάφιογ, θα επιδιώξει τον σχηματισμό Κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής.Και αν αυτό καταστεί αδύνατο, τότε θα υπάρξει αδιέξοδο, εφόσον μια δέσμια αρμοδιότητα του ΠτΔ κατά το άρθρο 37 παρ.3 εδάφιογ δεν υφίσταται υπέρ αυτού ο οποίος τον αναπληρώνει. Μόνη λύση, είναι να εξακολουθήσει η παραιτηθείσα και πάντως καταψηφισθείσα για δεύτερη φορά Κυβέρνηση να ασκεί τα καθήκοντά της εφαρμοζομένου και στην περίπτωση αυτή του άρθρου 41παρ.1.Αλλά ας εξετάσουμε και μια άλλη ακραία περίπτωση, όσο απίθανη κι αν φαίνεται:η Βουλή έχει διαλυθεί, η χώρα βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο, ανακύπτει ζήτημα αναπλήρωσης του ΠτΔ λόγω αδυναμίας του (επί παραδείγματι, λόγω ασθενείας ή ατυχήματος ) να ασκήσει τα καθήκοντά του, ο Πρόεδρος της τελευταίας Βουλής αρνείται να τον αναπληρώσει και η Κυβέρνηση, ως τελευταίος παράγων δυνάμενος να τον αναπληρώσει, έχει υποβάλλει παραίτηση. (5)Ράϊκος Α.,Εισαγωγή-Οργανωτικό Μέρος,Τόμος Α,2002,Αθήνα-Κομοτηνή,σελ709

8 (6)Μαυριάς Κ.,Συνταγματικό Δίκαιο,2004,Αθήνα-Κομοτηνή,σελ480 και492 Στην περίπτωση αυτή η χώρα έχει βρεθεί χωρίς Βουλή, αρχηγό του κράτους, όχι όμως και χωρίς Κυβέρνηση, εφόσον αδυνατεί ο ΠτΔ να την απαλλάξει από τα καθήκοντά της. Υπό την αντίθετη εκδοχή, θα υπήρχε θεσμικό αδιέξοδο, λόγω συνταγματικού κενού.»(6) Συνοψίζοντας, καταλήγουμε στο γεγονός ότι από την στιγμή που ο ΠτΒ καλείται από το Σύνταγμα ν αναπληρώσει τον ΠτΔ, από την στιγμή αυτή ο ΠτΒ υποκαθίσταται πλήρως στη θέση του φορέα που αναπληρώνει και ασκεί κατ αρχήν όλες τις συναφείς με το προεδρικό αξίωμα αρμοδιότητες, εκτός από εκείνες που εμπίπτουν στις ανεφάρμοστες διατάξεις του άρθρου 34παρ.1εδάφιοβ. 13.Η εφαρμογή των ασυμβιβάστων Σχετικά με το θέμα της εφαρμογής των ασυμβιβάστων στον αναπληρωτή του ΠτΔ, τον ΠτΒ έχουν διατυπώσει ρητώς και κατηγορηματικώς τις απόψεις τους αρκετοί διακεκριμένοι στο χώρο τους μελετητές, με σημείο αναφοράς πάντα το εάν πρόκειται για υποκατάσταση προσώπου ή οργάνου. Βέβαια και οι δύο αντίπαλες πλευρές έχουν επιστρατεύσει μια σειρά από επιχειρήματα προκειμένου να υποστηρίξουν την κατά τη δική τους κρίση ορθή άποψη. Είναι ενδιαφέρον να δούμε τι υποστηρίζει η κάθε πλευρά και με ποια επιχειρήματα το δικαιολογεί, να σημειωθεί δε ότι η διαμάχη αυτή αναφορικά με το αν εφαρμόζεται το άρθρο30παρ.2σ και στην περίπτωση του αναπληρωτή του ΠτΔ, ξέσπασε το 1985 όταν ο τότε αναπληρωτής του ΠτΔ Ι.Αλευράς συμμετείχε στην ψηφοφορία για την εκλογή του νέου ΠτΔ, μια ψήφος που τελικά καθόρισε και την έκβαση της ψηφοφορίας, περισσότερα όμως για την αποκαλούμενη έως και σήμερα «ψήφος Αλευρά» θα αναφέρουμε σε άλλη ενότητα παρακάτω. Τώρα ας επικεντρωθούμε στην διαμάχη αυτή καθεαυτή. Αρχικά λοιπόν οι μεν πιστεύουν ότι εφόσον το Σύνταγμα δεν έχει θεσπίσει κάποιο αρμόδιο ξεχωριστό κρατικό όργανο που εν γένει θα αναπλήρωνε τον αρχηγό του κράτους σε περίπτωση αδυναμίας άσκησης των καθηκόντων του και ο ΠτΒ καλείται ως αναπληρωτής του, αυτό σημαίνει ότι υποκαθίσταται πλήρως στη θέση του ως προσωρινός ΠτΔ με την ιδιότητα του προσώπου και όχι οργάνου(υποκατάσταση οργάνου ή προσώπου-intuitu personae), άρα και ο ΠτΒ ως προσωρινός ΠτΔ υπάγεται στο άρθρο 30 παρ.2 περί ασυμβιβάστων που ορίζει το εξής: «Το αξίωμα του ΠτΔ είναι ασυμβίβαστο με οποιοδήποτε άλλο αξίωμα, θέση ή έργο.»αυτό βέβαια όπως υποστηρίζουν δε σημαίνει ότι ο ΠτΒ στερείται της βουλευτικής του ιδιότητας, απλώς αυτή όσο διάστημα ο ΠτΒ εκτελεί χρέη ΠτΔ αδρανοποιείται, γι αυτό άλλωστε και ο Κανονισμός της Βουλής(άρθρο 140παρ.9) προβλέπει ότι όταν ο ΠτΒ αναπληρώνει τον ΠτΔ, αντικαθίσταται προσωρινά στην άσκηση των καθηκόντων του από τους κατά το άρθρο 10 αναπληρωτές του. Τέλος θεωρούν ότι είναι αδιανόητο να υφίσταται «δισυπόστατος» προσωρινός ΠτΔ, δηλαδή να υφίσταται ένας Πρόεδρος ο οποίος θα μπορεί να ασκεί παράλληλα αρμοδιότητες που ανήκουν σε διαφορετικές λειτουργίες. Συγκεκριμένα είναι ανεπίτρεπτο «ως βουλευτής να μετέχει στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας(άρθρα26παρ.1, 70-76Σ) και παράλληλα ως αρχηγός της εκτελεστικής εξουσίας, να εκδίδει νόμους ή να αναπέμπει νομοσχέδια(άρθρο42)που προηγουμένως ο ίδιος έχει ψηφίσει ή καταψηφίσει, στη συνέχεια δε να προσέρχεται στη Βουλή για να λάβει μέρος και στην ψηφοφορία επί της αναπομπής.»επομένως γίνεται σαφές ότι δε δύναται να υπάρχει «σύμπτωση στο ίδιο πρόσωπο δύο οργανικών ιδιοτήτων», διότι κάτι τέτοιο αντίκειται προς την θεμελιώδη αρχή της διάκρισης των εξουσιών.(μάνεσης Α./Μανιτάκης Α.,Ο θεσμός της αναπλήρωσης του ΠτΔ κατά το ισχύον Σύνταγμα,ΝοΒ 1991,σελ.14-21) Οι υποστηρικτές της άλλης άποψης προσπαθούν με λογικά επιχειρήματα να αντικρούσουν την προαναφερθείσα άποψη, λέγοντας ότι ο ΠτΒ για όσο καιρό αναπληρώνει τον ΠτΔ εξακολουθεί να υπάγεται στο δικό του νομικό καθεστώς και όχι στο καθεστώς του φορέα που αναπληρώνει, δηλαδή δεν αποκτά το ανώτατο πολιτειακό αξίωμα, και κατά συνέπεια δεν εμπίπτει στο σχετικό άρθρο περί ασυμβιβάστων του προεδρικού αξιώματος.(7). Έτσι δεδομένου ότι ο ΠτΒ αναπληρώνει τον αρχηγό του κράτους ως όργανο και όχι ως πρόσωπο και ότι δεν υπόκειται στα ασυμβίβαστα του σχετικού άρθρου του Συντάγματος,κατανοούμε τον λόγο για τον οποίο δεν δίνει τον όρκο του άρθρου 33παρ.2Σ,δεν χρειάζεται να διαθέτει όσα από τα προσόντα του άρθρου 31 δεν απαιτούνται για τον βουλευτή-καθώς εκ του αξιώματος του και μόνον αναπληρώνει τον ΠτΔ- και δε λαμβάνει την προεδρική χορηγία κατά το άρθρο 33.(8).Επιπλέον «σ ότι αφορά την άσκηση των αρμοδιοτήτων του που

9 ανήκουν στον ΠτΔ δε καλύπτεται από τις εγγυήσεις του άρθρου49σ,(ούτε βέβαια και για το ανεύθυνο του άρθρου61παρ.1, αφού εδώ δεν πρόκειται για άσκηση βουλευτικών καθηκόντων) και άρα διώκεται με βάση τις κοινές ποινικές διατάξεις ενώπιον των τακτικών δικαστηρίων (υπό την προϋπόθεση εννοείται ότι η Βουλή θα χορηγήσει την κατά το άρθρο 62παρ.1Σ άδεια).περαιτέρω δεν αποκλείεται να κινηθεί εναντίον του η διαδικασία της πρότασης μομφής του άρθρου 150 ΚτΒ για λόγους σχετικούς με τον τρόπο άσκησης των προεδρικών αρμοδιοτήτων, οπότε σε περίπτωση αποδοχής, λήγει η θητεία του ΠτΒ και τερματίζεται αυτοδίκαια η αναπλήρωση από τον ίδιο του ΠτΔ.»(Βενιζέλος Ευ.,Η αναπλήρωση του ΠτΔ και η δοκιμασία της ερμηνείας του Συντάγματος,ΝοΒ1991,σελ ).Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τα παραπάνω, είναι προφανές ότι οι υποστηρικτές της άποψης αυτης τάσσονται υπέρ της παράλληλης άσκησης τόσο των προεδρικών όσο και των βουλευτικών αρμοδιοτήτων. Συνοψίζοντας τα όσα εν συντομία εκτέθηκαν πιο πάνω, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το ισχύον Σύνταγμα περιέχει ένα κενό, γεγονός που οδηγεί τον εκάστοτε μελετητή να προβεί στη δική του ερμηνεία και κατ επέκταση να δημιουργηθεί μεγάλο και αγεφύρωτο χάσμα απόψεων. (7)Βενιζέλος Ευ.,Η αναπλήρωση του ΠτΔ και η δοκιμασία ερμηνείας του Συντάγματος,ΝοΒ1991,σελ ) (8)Χρυσογόνος Κ.,Συνταγματικό Δίκαιο,2003,Αθήνα-Θεσ/νίκη, σελ.584 Ας προσέξουμε πάντως ότι έγινε μία προσπάθεια πλήρωσης του κενού αυτού κατά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001,όταν ο Γενικός εισηγητής της μειοψηφίας Ι.Βαρβιτσιώτης υπέβαλε την πρόταση αναθεώρησης του άρθρου 34παρ.1Σ στις Συνταγματικές Επιτροπές των Βουλών της Η και της Θ Περιόδου. Ειδικότερα αυτός πρότεινε να αποσαφηνιστεί στο Σύνταγμα ότι ο Πρόεδρος της Βουλής κατά την διάρκεια της αναπλήρωσης του ΠτΔ δε μπορεί να ασκεί παράλληλα και τα καθήκοντα του ΠτΒ και του βουλευτή.οι Επιτροπές απέρριψαν κατά πλειοψηφία την πρόταση αυτή και η Βουλή της Θ Περιόδου απέρριψε επίσης την πρόταση με 168 ψήφους. Τέλος ούτε και η ΣΤ Αναθεωρητική Βουλή δεν κατόρθωσε να καλύψει το εν λόγω κενό μολονότι είχε και την σχετική αφορμή.(ράϊκος Α.,Εισαγωγή-Οργανωτικό Μέρος, Τόμος Α,2002,Αθήνα-Κομοτηνή, σελ ) 5.Η Κυβέρνηση ως αναπληρωτής 14.Οι αρμοδιότητές της Το άρθρο 34 του Συντάγματος στην παράγραφο 1 ορίζει, στην έσχατη περίπτωση που κανένας από τους προαναφερόμενους αποποιηθεί το συνταγματικά κατοχυρωμένο καθήκον του να αναπληρώσει τον ΠτΔ, όταν παραστεί ανάγκη, την Κυβέρνηση συλλογικά ως αναπληρωτή του αρχηγού του κράτους. Ιδιαίτερα όσον αφορά τις αρμοδιότητες της, και η Κυβέρνηση με την σειρά της ασκεί κατ αρχήν τις αρμοδιότητες που συνυφαίνονται με το προεδρικό αξίωμα, εκτός από αυτές που εξαίρει το άρθρο 34 παρ.1 και είναι οι ακόλουθες όπως ισχύει και στην περίπτωση της αναπλήρωσης από τον ΠτΒ α)οι διατάξεις που αφορούν στην διάλυση της Βουλής με εξαίρεση την περίπτωση κατά την οποία δεν επιτυγχάνεται η πλειοψηφία τουλάχιστον των τριών πέμπτων του συνόλου των μελών της στη διεξαγωγή της ψηφοφορίας για την εκλογή του νέου ΠτΔ β)οι διατάξεις σχετικές με την παύση της Κυβέρνησης-εδώ ας σημειωθεί ότι η εξουσία αυτή μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος το 1986 δεν έγκειται εντός των προεδρικών αρμοδιοτήτων-όπως ορίζεται στο αντίστοιχο άρθρο(άρθρο38παρ.2) και γ)οι διατάξεις που σχετίζονται με την προσφυγή σε δημοψήφισμα είτε πρόκειται για κρίσιμα εθνικά θέματα είτε για ψηφισμένα νομοσχέδια τα οποία με τη σειρά τους ρυθμίζουν σοβαρό κοινωνικό ζήτημα(άρθρο44παρ.2).τελειώνοντας να προσθέσουμε ότι η Κυβέρνηση ασκεί τα προεδρικά καθήκοντα σωρευτικά με τα δικά της.(6) 15.Η εφαρμογή των ασυμβιβάστων Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό και γι αυτό το θέμα ειπώθηκαν πάρα πολλά ανάλογα με όσα υποστηρίχθηκαν και για τον ΠτΒ ως αναπληρωτής.ας ξεκινήσουμε λέγοντας και πάλι ότι πολλοί εκείνοι που υποστήριξαν ότι η Κυβέρνηση αναπληρώνει τον ΠτΔ ως συλλογικό όργανο(7), ενώ δεν έλειψαν και αυτοί που αντιτάχθηκαν δριμύτατα στην προαναφερθείσα άποψη τονίζοντας ότι η Κυβέρνηση αναπληρώνει τον ΠτΔ ως συλλογικό όργανο με την έννοια ότι τα μέλη της ως φυσικά πρόσωπα καθίστανται μέλη του οργάνου του ΠτΔ, το

10 οποίο αποκτά προσωρινά συλλογικό φορέα(1). Ειδικότερα σ ότι αφορά τα ασυμβίβαστα εκείνοι που ενστερνίζονται την πρώτη άποψη περί της Κυβέρνησης ως ενιαίου συλλογικού οργάνου τονίζουν ότι ούτε και η Κυβέρνηση ούτε βέβαια και ο ΠτΒ όπως αναφέρθηκε παραπάνω δεν εμπίπτουν στις διατάξεις του άρθρου 30 περί του ασυμβιβάστου του προεδρικού αξιώματος, για τον απλούστερο λόγο ότι δεν υπάγονται στο νομικό του καθεστώς, δηλαδή δεν γίνεται στην περίπτωση της Κυβέρνησης καθένας από τα μέλη της ΠτΔ. Εν αντιθέσει, η άλλη πλευρά κάνει λόγο ναι μεν για Κυβέρνηση ως συλλογικό όργανο υπό την στενή όμως έννοια ότι τα μέλη της ως ένα σύνολο φυσικών προσώπων καθίστανται όργανα του ΠτΔ και προσυπογράφουν την άποψη των άλλων ότι οι βουλευτές δεν έχουν τα ασυμβίβαστα του ΠτΔ και μπορούν να λαμβάνουν μέρος στις ψηφοφορίες, εάν και εφόσον υπάρχει Βουλή. Κλείνοντας, αξίζει να επισημανθεί ότι κατά διαστήματα διατυπώνονται αντικρουόμενες απόψεις οι οποίες για να εκλείψουν χρειάζονται την άμεση επέμβαση του αναθεωρητικού νομοθέτη,που με τη σειρά του κι αυτός θα καλύψει εξ άπαντος το συνταγματικό αυτό κενό. 6.Η συνταγματικοπολιτική κρίση του Η λεγόμενη «ψήφος Αλευρά»(1) Στις προηγούμενες ενότητες έγινε μία προσπάθεια να αναλυθεί όσον το δυνατόν εκτενέστερα το περιεχόμενο του θεσμού της αναπλήρωσης του ΠτΔ με βάση πάντα το σχετικό άρθρο του ισχύοντος Συντάγματος. Όμως παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δούμε πότε χρειάστηκε να εφαρμοστούν οι διατάξεις του άρθρου 34, στη συνέχεια ποια προβλήματα ανέκυψαν από την εφαρμογή του και με ποιο τρόπο αντιμετωπίστηκαν. Αρχικά λοιπόν είναι σκόπιμο να οριοθετηθεί λίγο το επίμαχο τότε χρονικό πλαίσιο και ειδικότερα τα γεγονότα όπως ακριβώς εξελίχθησαν τότε λαμβάνοντας πέρα του πολιτικού τους χαρακτήρα και νομική διάσταση.συγκεκριμένα στις 10 Μαρτίου του 1985 ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ.Καραμανλής λίγους μήνες πριν ολοκληρωθεί η πενταετής θητεία του παραιτείται και ο τότε Πρόεδρος της Βουλής Ι.Αλευράς αναλαμβάνει τα καθήκοντα της αναπλήρωσης του ΠτΔ, προηγουμένως βέβαια στις 9 Μαρτίου του 1985 το ΠΑΣΟΚ υπέδειξε ως υποψήφιο ΠτΔ τον αρεοπαγίτη Χρ.Σαρτζετάκη.Στη συνέχεια κινήθηκαν οι σχετικές για την εκλογή του νέου ΠτΔ διαδικασίες και στις 29 Μαρτίου του ίδιου έτους με την συμμετοχη στην τρίτη κατά σειρά ψηφοφορία και του ΠτΒ εξελέγη με την οριακή πλειοψηφία των τριών πέμπτων του όλου αριθμού των βουλευτών δηλαδή με 180 ψήφους όπως προβλέπει το άρθρο 32παρ.3εδάφιογ Σ έναντι μίας λευκής που δόθηκε από τον πρώην Πρωθυπουργό Π.Κανελλοπουλο και πέντε ακύρων,ενώ 112 βουλευτές αρνήθηκαν να δώσουν την ψήφο τους.αυτό όμως που δίχασε τον πολιτικό και νομικό χώρο ήταν το γεγονός ότι η ψήφος Αλευρά ήταν εκείνη που έκρινε το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας και συνετέλεσε στην εκλογή του Χρ.Σαρτζετάκη στη θέση του ΠτΔ και κατ επέκταση τέθηκε το ερώτημα αφενός εάν ο Ι.Αλευρας είχε το δικαίωμα να συμμετάσχει στην ψηφοφορία ως βουλευτής την στιγμή που ασκούσε προεδρικές αρμοδιότητες και αφετέρου εάν η Βουλή είχε την εξουσία να κρίνει και να αποφανθεί βασιζόμενη στα άρθρα 34 και30παρ.2, μετά από το σχετικό αίτημα του Αλευρά που είχε υποβάλλει με επιστολή στη Βουλή,ότι ναι ο αναπληρωτής του ΠτΔ μπορεί κάλλιστα να συμμετέχει στις ψηφοφορίες με την ιδιότητα που απορρέει εκ του βουλευτικού αξιώματος που κατέχει. Επίσης η ένταση εστιάστηκε και στο γεγονός «της παραβίασης της μυστικότητας της επίμαχης ψηφοφορίας τόσο από την κυβερνητική πλειοψηφία του ΠΑΣΟΚ με την χρησιμοποίηση έγχρωμων, αλλά αποκληθέντων «ομοιόμορφων» ψηφοδελτίων, και με τον εγκλωβισμό των βουλευτών του κατά εκλογικές περιφέρειες στα έδρανα του Κοινοβουλίου, στοιχημένων δίπλα-δίπλα προς αλληλοεπιτήρηση, όσο και από την αξιωματική αντιπολίτευση(ν.δ), της οποίας οι βουλευτές δήλωσαν φανερά ότι αρνούνται ψήφο και απείχαν της ψηφοφορίας.»έτσι με αφορμή το πρόβλημα που προέκυψε πολλοί ήταν εκείνοι οι οποίοι έτρεξαν να ερμηνεύσουν τα άρθρα 34 και30 διατυπώνοντας ο καθένας την δική του θεωρία.τέλος κρίνω απαραίτητο να προσθέσω ότι διατυπώθηκε τότε εκ μέρους της αντιπολίτευσης ότι η εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ στις βουλευτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 2 Ιουνίου του ίδιου χρόνου αντικατοπτρίζει τη θέληση του λαού που μέσω της απόφασής του νομιμοποίησε την εκλογή του Χρ.Σαρτζετάκη και να μην παραλείψω να επισημάνω ότι το Μον.Πλημ.Αθηνών προέβη σε έλεγχο και απεφάνθη ότι δε υφίσταται θέμα κύρους της εκλογής του νέου ΠτΔ με αφορμή τον έλεγχο της εξωτερικής τυπικής νομιμότηταςενός κανονιστικού διατάγματος που έφερε την υπογραφή του νέου ΠτΔ-συγκεκριμένα τη μεταφορά του Ποινικού Κώδικα στην δημοτική-και για το λόγο ότι παρεπιμπτόντως κατέληξε σ αυτήν την απόφαση λαμβάνοντας ως διοικητική πράξη τον έλεγχο του κύρους αντιβαίνοντας προς την νομολογία του ΣτΕ ο εκδικάσας δικαστής Σ.Κατσαρός παραπέμφθηκε στο Πειθαρχικό Συμβούλιο και τέθηκε σε αργία.

11 17.Σχετικές απόψεις Το θέμα της «ψήφου Αλευρά» απασχόλησε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα πολλούς και διάφορους ανθρώπους, άλλοι προέρχονταν από τον χώρο της πολιτικής και άλλοι από τον χώρο του Συνταγματικού Δικαίου, δηλαδή το ζήτημα αυτό όπως και ήταν φυσικό δεν παρέμεινε να ταλανίζει μόνο τους πολιτικούς, αλλά αντίθετα πήρε τεράστιες διαστάσεις και έδωσε αφορμή στους θεωρητικούς να αναπτύξουν διεξοδικά τις απόψεις και τις θεωρίες τους πάνω σ αυτό,θεωρίες τις οποίες θίξαμε ακροθιγώς σε προηγούμενες ενότητες και θα τις δούμε στην ενότητα αυτή πιο εκτενείς. Αρχικά λοιπόν υπήρξαν αυτοί που διατύπωσαν την άποψη(μάνεσης, Τσάτσος, Μανιτάκης, Δασκαλάκης, Ράϊκος,Δαγτόλου κ.α.) ότι ο ΠτΒ δεν επιτρέπεται κατά την περίοδο της αναπλήρωσης του ΠτΔ να ασκεί παράλληλα και τα βουλευτικά του καθήκοντα(1),με άλλα λόγια να συμμετέχει σε ψηφοφορίες ως βουλευτής.από την άλλη πλευρά έρχονται εκείνοι(βενιζέλος, Ζηλεμένος, Μαυριάς, Κασιμάτης κ.α.) που αμφισβητούν την παραπάνω άποψη επισημαίνοντας ότι δεν υπάρχει καμία διάταξη στο Σύνταγμα που να αποκλείει από τον αναπληρωτή του ΠτΔ να ασκεί παράλληλα αρμοδιότητες που ανήκουν και στο προεδρικό αξίωμα και στο βουλευτικό, επομένως μπορεί να λαμβάνει μέρος στις διάφορες ψηφοφορίες(7).αναλυτικά οι πρώτοι ισχυρίζονται ότι ο ΠτΒ υπάγεται προσωρινά στο νομικό καθεστώς του Προέδρου της Δημοκρατίας, ασκεί κατ αρχήν όλες τις προεδρικές αρμοδιότητες με εξαίρεση αυτές που παραμένουν ανενεργές κατά το άρθρο 34παρ1,απολαμβάνει όλων των προνομίων (που ισχύουν για τον κανονικό ΠτΔ) άρα αφού υποκαθίσταται πλήρως στο ύπατο πολιτειακό αξίωμα ως ρυθμιστής κι αυτός του πολιτεύματος συνεπάγεται ότι έχει και τα ίδια με τον κανονικό ΠτΔ ασυμβίβαστα(άρθρο30παρ.2).επομένως ο Ι.Αλευράς δεν έπρεπε να συμμετάσχει στην σχετική ψηφοφορία για την εκλογή νέου ΠτΔ.Η άλλη πλευρά τώρα θέτοντας υπό αμφισβήτηση τα λεγόμενα όσων ενστερνίζονται την ανωτέρω άποψη υπογραμμίζει ότι ο ΠτΒ όσον καιρό αναπληρώνει τον ΠτΔ διατηρεί την βουλευτική του ιδιότητα αλώβητη και το νομικό καθεστώς το δικό του, καθώς αυτή του η ιδιότητα συνιστά προϋπόθεση για την ανάληψη προεδρικών καθηκόντων, άρα ο ΠτΒ δεν αποκτά το προεδρικό αξίωμα συνεπώς δεν εμπίπτει στο ασυμβίβαστο του άρθρου30παρ.2σ. Όσον αφορά τώρα το εάν ενέπιπτε στην δικαιοδοσία της Βουλής να αποφανθεί για τη συμμετοχή του ΠτΒ ή μη στην ψηφοφορία του 1985, μολονότι είχε αναλάβει καθήκοντα αναπληρωτή ΠτΔ, κι εδώ ειπώθηκαν πάρα πολλά και αντικρουόμενα μεταξύ τους επιχειρήματα.μερικοί λοιπόν τάχθηκαν υπέρ της άποψης ότι η Βουλή ως λαϊκή αντιπροσωπεία όπως καθιερώνει και το Σύνταγμα έχει όσες εξουσίες τις απονέμει αυτό και σε καμία περίπτωση δεν πρέπει το «τεκμήριο της αρμοδιότητας» (άρθρο50σ) να θεσπίζεται υπέρ αυτής λειτουργώντας κατά του Λαού.Με το επιχείρημα αυτό εμμέσως πλην σαφώς κατηγόρησαν την τότε Βουλή ότι ενήργησε με «κριτήρια κομματικής σκοπιμότητας» και «η απόφασή της ήταν απόφαση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας-και ενδέχεται να εκφράζει μία περιστασιακή ή και πολύ σχετική πλειοψηφία- που στηρίζει την Κυβέρνηση-ή μάλλον ελέγχεται και διευθύνεται από αυτήν μέσω των κομματικών μηχανισμών-άρα πρόκειται ουσιαστικά για κυβερνητική απόφαση, δηλαδή για απόφαση της εκτελεστικής εξουσίας.»(1)εν αντιθέσει η άλλη πλευρά αποδοκιμάζοντας το παραπάνω επιχείρημα κάνει λόγο «απλή εφαρμογή του Συντάγματος» και όχι για προσπάθεια αυθεντικής ερμηνείας του Συντάγματος όπως είκαζαν οι άλλοι.(7) Δυστυχώς οι διχογνωμίες και οι αμφισβητήσεις περί του θέματος αυτού δεν έπαψαν κατά καιρούς να θυμίζουν την συνταγματικοπολιτική κρίση που προκλήθηκε εξ αιτίας της οριακής ψήφου του Ι.Αλευρά,μιας ψήφους που στιγμάτισε τη μετάβαση από την πρώτη στη δεύτερη δεκαετία εφαρμογής του Συντάγματος του Βασικά Συμπεράσματα Όπως έχει αναφερθεί ήδη και στον πρόλογο, η συγγραφή της όλης εργασίας είναι μια προσπάθεια προσέγγισης και κατανόησης κυρίως του άρθρου34 του Συντάγματος 1975 /2001 το οποίο σχετίζεται με το θεσμό της αναπλήρωσης του ΠτΔ, όταν αυτή κριθεί απαραίτητη. Βέβαια στην πορεία χρειάστηκε να ερμηνεύσουμε κι άλλα άρθρα σχετιζόμενα με το άρθρο αυτό καθώς επίσης και να παραθέσουμε αυτούσια ορισμένες φορές τα λόγια διακεκριμένων ανθρώπων προκειμένου μέσα από την θέση και την αντίθεση, τον λόγο και τον αντίλογο-στοιχεία θα λέγαμε πάνω στα οποία θεμελιώνεται ο διάλογος και κατ επέκταση πλαισιώνεται το δημοκρατικό και φιλελεύθερο πολίτευμα μας- να καταλήξουμε σε ασφαλή και λογικά συμπεράσματα. Τα βασικά λοιπόν συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτήν την έρευνα που διενεργήσαμε είναι τα εξής:

12 Ο ΠτΔ αναπληρώνεται μόνο εφόσον συντρέχουν συγκεκριμένοι λόγοι(άρθρο34 1) και η αναπλήρωση δεν εξαρτάται ούτε από την θέληση του ιδίου ούτε κανενός άλλου. Ως αναπληρωτές καλούνται αυτοί που ορίζει το Σύνταγμα στο σχετικό άρθρο του και ασκούν όλες τις προεδρικές αρμοδιότητες εκτός των όσων αναφέρονται στο ίδιο άρθρο. Σε ότι αφορά το ασυμβίβαστο του προεδρικού αξιώματος(άρθρο32παρ.2),διαπιστώθηκε ότι ο καθένας προβάλλει τη δική του άποψη επί του θέματος αυτού, γεγονός που οδήγησε και τότε(1985) και οδηγεί και σήμερα σε διχογνωμίες. Θέλοντας να κρατήσω κάποια διακριτική επιφύλαξη δεν θα ταχθώ υπέρ ή κατά οποιασδήποτε προαναφερομένης άποψης, αλλά θα τονίσω το πόσο σημαντικό είναι ο συντακτικός νομοθέτης στην επόμενη αναθεωρητική διαδικασία να μεριμνήσει ώστε να διευκρινιστούν τα σημεία εκείνα των άρθρων 34 και30, για να καταστεί δυνατή η εξάλειψη αυτής της αντιπαράθεσης. Αυτά λοιπόν είναι τα συμπεράσματά στα οποία φτάσαμε, μετά την εις βάθους έρευνα που κάναμε. Περίληψη Δεδομένου ότι το θέμα της εργασίας σχετιζόταν με την αναπλήρωση του ΠτΔ και με βάση τις διατάξεις του άρθρου 34 του ισχύοντος Συντάγματος αναλύσαμε στην πρώτη μας ενότητα τους λόγους που συνεπάγονται την αναπλήρωση του αρχηγού του κράτους, ποιοι καλούνται ως αναπληρωτές, ποιες αρμοδιότητες δεν εφαρμόζονται και την περίπτωση εκλογής νέου ΠτΔ. Έπειτα αναφερθήκαμε στην νομική φύση και της αρχές που διέπουν την αναπλήρωση. Εν συνεχεία μιλήσαμε για τον ΠτΒ σε θέση αναπληρωτή σε συνδυασμό με τα ασυμβίβαστα του άρθρου 30 παρ2, ομοίως και για την Κυβέρνηση. Και τέλος δεν παραλείψαμε την αναφορά στην λεγόμενη «ψήφο Αλευρά». Βασικά Λήμματα Αναπλήρωση ΠτΔ, οριστική/ προσωρινή αναπλήρωση, αρχές, ασυμβίβαστο προεδρικού αξιώματος, «ψήφος Αλευρά».

13 Βιβλιογραφία Βενιζέλος Ευ.,Η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας και η δοκιμασία της ερμηνείας του Συντάγματος, ΝοΒ 1991,σελ Γεωργόπουλος Κ., Επίτομο Συνταγματικό Δίκαιο, 1998, Αθήνα-Κομοτηνή, σελ.321 Δημητρόπουλος Α., Οργάνωση και λειτουργία του κράτους,τόμοςβ, 2004, Αθήνα, σελ Μάνεσης Α./Μανιτάκης Α., Ο θεσμός της αναπλήρωσης του Προέδρου της Δημοκρατίας κατά το ισχύον Σύνταγμα, ΝοΒ 1991, σελ.1-40 Μαυριάς Κ., Συνταγματικό Δίκαιο, 2004,Αθήνα-Κομοτηνή,σελ και 492 Ράϊκος Α.,Εισαγωγή-Οργανωτικό Μέρος, 2002,Αθήνα-Κομοτηνή, σελ Τσάτσος Δ., Οργάνωση και λειτουργία της πολιτείας, τόμος Β,1993, Αθήνα-Κομοτηνή, σελ Χρυσογόνος Κ., Συνταγματικό Δίκαιο,2003,Αθήνα-Θεσ/νίκη, σελ