ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΙΔΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ χολή Διοίκησης και Οικονομίας Σμήμα Λογιστικής. Θέμα πτυχιακής εργασίας:

Transcript

1 ΣΕΦΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟ ΙΔΡΤΜΑ ΚΑΒΑΛΑ χολή Διοίκησης και Οικονομίας Σμήμα Λογιστικής Θέμα πτυχιακής εργασίας: Η ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΟΤ ΚΕΫΝΙΑΝΟΤ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ Τποβληθείσα στον Καθηγητή μυρλόγλου Αναστάσιος από τον σπουδαστή Ευθυμιάδη Υίλλιπο Καβάλα 2010

2 ΠΡΟΛΟΓΟ... 5 Εισαγωγή... 6 Κεφάλαιο 1 ο Η Κλασική Μακροοικονομική θεωρία - Οι πλευρές της προσφοράς και της ζήτησης υνθήκες και προϋποθέσεις εμφανίσης της μακροοικονομικής θεωρίας Η Έννοια του Όρου «Κλασικός» στην Οικονομική Επιστήμη Η Έννοια της μακροοικονομικής ισορροπίας Η Πλευρά της Προσφοράς και n Πλευρά της ζήτησης Η Πλευρά της προσφοράς στην Κλασική θεωρία Η υνάρτηση Παραγωγής Η Αγορά Εργασίας Η ζήτηση εργασίας Η προσφορά εργασίας Η ισορροπία της αγοράς εργασίας Η Κλασική Καμπύλη της συνολικής προσφοράς Η Πλευρά της ζήτησης στην Κλασική θεωρία Η Αγορά Εργασίας Η ζήτηση χρήματος Η Κλασική Καμπύλη της συνολικής ζήτησης Η αγορά αποταμιευτικού κεφαλαίου Η Ζήτηση Αποταμιευτικού Κεφαλαίου Η Προσφορά Αποταμιευτικού Κεφαλαίου Η Ισορροπία της Αγοράς Αποταμιευτικού Κεφαλαίου

3 - Περίληψη Κεφάλαιο 2 ο Η ΚΕΫΝΙΑΝΗ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ: Η πλευρά της ζήτησης υνθήκες και Προϋποθέσεις Εμφάνισης της Κεϋνσιανής Θεωρίας Η Πλευρά της ζήτησης στην Κεϋνσιανή θεωρία Η Αγορά Αγαθών Η συνθήκη ισορροπίας του εισοδήματος Η σχέση μεταξύ αποταμίευσης και επένδυσης Η Αγορά Φρήματος Η ζήτηση χρήματος Η προσφορά χρήματος Η Λειτουργία της πλευράς της ζήτησης στην Κεϋνσιανή θεωρία Κεφάλαιο 3 ο Η ΠΑΓΚΟΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΗ ΤΜΥΩΝΑ ΜΕ ΣΟ ΚΕΫΝΙΑΝΟ ΜΟΝΣΕΛΟ Παγκόσμια Οικονομική Κρίση Η κατάσταση πριν από την κρίση Σο ξεκίνημα της κρίσης Οι επιπτώσεις της κρίσης Σα μέτρα που ελήφθησαν Η κρίση της Ελληνικής Οικονομίας και η αντιμετώπιση της Η σχέση των οικονομικών θεωριών με την οικονομική κρίση

4 3.8. Οι Κεϋνσιανοί οικονομολόγοι Κριτικές των κεϋνσιανών οικονομικών Η μονεταριστική κριτική των κεϋνσιανών οικονομικών Σα νεοκεϋνσιανά οικονομικά Η κεϋνσιανή αναγέννηση του 2008/ Ο Keynes και η χρηματοπιστωτική πλευρά της ύφεσης Η θεωρία της κεντρικής τράπεζας υπό το φώς της οικονομικής κρίσης Σρόποι αντιμετώπισης της κρίσης ΤΜΠΕΡΑΜΑΣΑ ΠΡΟΣΑΕΙ Βιβλιογραφία

5 - ΠΡΟΛΟΓΟ Η παρούσα εργασία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών του τμήματος Λογιστικής της σχολής Διοίκησης και Οικονομίας του Σ.Ε.Ι. Καβάλας. ε αυτό το σημείο θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου που στάθηκαν δίπλα μου σε όλη την διάρκεια των σπουδών μου. 5

6 - Εισαγωγή Θέμα της πτυχιακής μας εργασίας είναι «Η ΛΕΙΣΟΤΡΓΙΑ ΣΟΤ ΚΕΫΝΙΑΝΟΤ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ» Επίσης αντικείμενο της πτυχιακής εργασίας αποτελεί η διερεύνηση, μέσα από το κεϋνσιανό πρίσμα, των κύριων χαρακτηριστικών και των επιπτώσεων της παρούσας οικονομικής κρίσης, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό (Ελληνικό) επίπεδο. Με άλλα λόγια, θα καταβληθεί μέσα από το οπτικό πρίσμα ενός απλού μοντέλου πιστωτικών ατελειών της αγοράς, προσπάθεια επιστημονικής προσέγγισης του ειδικότερου φαινομένου της ρευστότητας (οικονομικών αντοχών σε περιόδους κρίσεων) των τραπεζικών ιδρυμάτων και της επιρροής που αυτά ασκούν στην νομισματική πολιτική κάθε χώρας αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. το 1 ο κεφάλαιο της εργασίας μας παρουσιάζουμε την κλασσική μικροοικονομική θεωρία και τις συνθήκες που πρέπει να υπάρχουν για την εμφάνιση αυτής. την συνέχεια στο 2 ο κεφάλαιο της εργασίας μας αναλύουμε την κεϋνσιανή μικροοικονομική θεωρία. Ομοίως με το προηγούμενο κεφάλαιο αναλύονται και εδώ οι συνθήκες και οι προϋποθέσεις εμφάνισης της κεϋνσιανής θεωρίας. Σελευταίο κεφάλαιο της εργασίας μας είναι η παρουσίαση και εξήγηση της οικονομικής κρίσης σύμφωνα με τη κεϋνσιανή μακροοικονομική θεωρία. Η μακροοικονική θεωρία του Keyns επανήλθε στο προσκήνιο ύστερα από την χρηματοοικονομική κρίση των 2 τελευταίων έτων. Μια θεωρία αρκετά παλιά αλλά συνάμα τόσο επίκαιρη. 6

7 Κεφάλαιο 1 ο 1. Η Κλασική Μακροοικονομική θεωρία - Οι πλευρές της προσφοράς και της ζήτησης Η μακροοικονομική θεωρία ή μακροοικονομική ανάλυση έχει ως αντικείμενο μελέτης τη λειτουργία της οικονομίας ως συνόλου και όχι των μεμονωμένων μονάδων της, δηλαδή των καταναλωτών και των παραγωγών. Σο ζητούμενο είναι ο τρόπος προσδιορισμού των επιπέδων των διάφορων μακροοικονομικών μεγεθών, στα οποία επιτυγχάνεται ισορροπία σε μία καπιταλιστική οικονομία, δηλαδή σε μία οικονομία της οποίας όλες οι αγορές λειτουργούν τελείως ανταγωνιστικά. Θα πρέπει να τονίσουμε από την αρχή ότι στις διάφορες περιόδους της ιστορίας της οικονομικής επιστήμης οι οικονομολόγοι είχαν διαμορφώσει διαφορετικές αντιλήψεις σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας μίας καπιταλιστικής οικονομίας. Έτσι διαμορφώθηκαν οι διάφορες θεωρίες της οικονομικής επιστήμης, όπως η κλασική θεωρία, η μαρξιστική θεωρία, η κεϋνσιανή θεωρία, η μονεταριστική θεωρία κ.ά. Σις θεωρίες αυτές αναλύουμε στα κεφάλαια που ακολουθούν, ξεκινώντας από την κλασική θεωρία που προηγείται χρονικά των άλλων. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) 1.1. υνθήκες και προϋποθέσεις εμφανίσεις της μακροοικονομικής θεωρίας Σο 16ο και το 17ο αιώνα, η οικονομική πολιτική που ακολουθούσαν οι ευρωπαϊκές χώρες βασιζόταν στις αρχές του λεγόμενου εμποροκρατικού ή μερκαντιλιστικού συστήματος. Οι μερκαντιλιστές πίστευαν ότι πρωταρχικός σκοπός είναι η δημιουργία ισχυρού εθνικού κράτους και ότι η οικονομική πολιτική πρέπει να αποσκοπεί στον πλουτισμό του κράτους και στην εν γένει ανύψωση της οικονομικής ευημερίας των πολιτών του. Οι σκοποί αυτοί θα μπορούσαν να 7

8 επιτευχθούν με τον έντονο κρατικό παρεμβατισμό, για τη δημιουργία και διατήρηση ενεργητικού εμπορικού ισοζυγίου (πλεόνασμα εξαγωγών έναντι εισαγωγών), ώστε να υπάρχει εισροή πολύτιμων μετάλλων στη χώρα (για την τακτοποίηση του πλεονάσματος του εμπορικού ισοζυγίου) και, επίσης, θετική επίδραση στην απασχόληση (αφού περισσότεροι ντόπιοι εργάτες θα απασχολούνται στην παραγιογή, λόγω των εξαγωγών, από ό,τι ξένοι εργάτες λόγω των εισαγωγών). Έτσι, λοιπόν, οι μερκαντιλιστές ευνοούσαν την επιβολή δασμών και περιορισμών στις εισαγωγές έτοιμων αγαθών, ενώ ενθάρρυναν τις εξαγωγές τους. Σο 18ο αιώνα έκανε την εμφάνιση της η βιομηχανική επανάσταση, αρχικά στη Μ. Βρετανία και μετά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Ένα νέο σύστημα γεννιόταν, ο καπιταλισμός. Η ανάπτυξη του καπιταλισμού προϋπέθετε την κατάργηση των περιορισμών του εμπορίου και την επικράτηση συνθηκών οικονομικής ελευθερίας, που θα επέτρεπαν την ενίσχυση του διεθνούς καταμερισμού της εργασίας. Ας δούμε, όμως, ποιοι παράγοντες συνετέλεσαν στην εμφάνιση της βιομηχανικής επανάστασης και πώς η επανάσταση αυτή άλλαξε ριζικά τις απόψεις των οικονομολόγων για τη λειτουργία της οικονομίας και την άσκηση οικονομικής πολιτικής. Μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα, η οικονομία της Μ. Βρετανίας είχε παρουσιάσει ήδη σημαντική ανάπτυξη. Ήταν μία μεγάλη αποικιακή δύναμη και είχε επιβάλλει ουσιαστικό μονοπώλιο στο εμπόριο με τις αποικίες της, δημιουργώντας έτσι μία μεγάλη αγορά για τα προϊόντα της. Η ανάπτυξη της βρετανικής οικονομίας συνδεόταν κυρίως με την ανάπτυξη της βιομηχανίας, την εδραίωση διάφορων θεσμών και οργανωτικών συστημάτων και την αύξηση του πληθυσμού. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) Ήδη από τα μέσα του 16ου αιώνα η βιομηχανία της Αγγλίας άρχισε να αναπτύσσεται με σημαντικούς ρυθμούς, οι οποίοι οφείλονταν στη βαθμιαία αντικατάσταση των ξυλανθράκων από το γαιάνθρακα ως καύσιμης ύλης, αλλά και στο σύστημα της εργασίας στο σπίτι και τον εργαστηριακό τρόπο παραγωγής, που χαρακτηρίζονταν από την έντονη 8

9 χρησιμοποίηση εργασίας σε σύγκριση με τη χρησιμοποίηση μηχανών. Σο σύστημα της εργασίας στο σπίτι πήρε μεγάλη έκταση κατά το 16ο και 17ο αιώνα, με την ανάπτυξη του εμπορικού κεφαλαίου: οι έμποροικεφαλαιούχοι αγόραζαν τις πρώτες ύλες, ανέθεταν την επεξεργασία τους σε εργάτες που εργάζονταν στα σπίτια τους και είχαν την ευθύνη για την τελική διάθεση του έτοιμου προϊόντος των εργατών. Με την επέκταση του συστήματος αυτού δημιουργήθηκε ιδιαίτερη τάξη βιομηχάνων-κεφαλαιούχων, οι οποίοι ενδιαφέρονταν για τη δημιουργία συνθηκών που θα τους επέτρεπαν να πετύχουν όσο το δυνατό χαμηλότερο κόστος παραγωγής. Έτσι, από τα μέσα του 16ου αιώνα, παρατηρήθηκε σημαντική επέκταση του εργαστηριακού τρόπου παραγωγής, που έδωσε την ευκαιρία μίας μεγάλης εξειδίκευσης της εργασίας, μέσω κυρίως του καταμερισμού των έργων μέσα στο εργαστήριο. Από τις αρχές του 18ου αιώνα αναπτύχθηκαν στη Μ. Βρετανία και διάφοροι θεσμοί και οργανωτικά συστήματα. Εμφανίστηκαν κάθε είδους εταιρείες (ομόρρυθμες, ετερόρρυθμες, περιορισμένης ευθύνης, μετοχικές), λειτούργησαν ιδιωτικές τράπεζες, ενώ από το 1694 είχε ιδρυθεί η Σράπεζα της Αγγλίας. Παράλληλα, άρχισαν να αναπτύσσονται ασφαλιστικές εταιρείες, ενώ έκαναν την εμφάνιση τους και τα πρώτα χρηματιστήρια εμπορευμάτων. τα μέσα του 18ου αιώνα ο πληθυσμός της Μ. Βρετανίας άρχισε να αυξάνεται με επιταχυνόμενους ρυθμούς. Έτσι, ενώ το 1740 ανερχόταν σε 6,9 εκ. κατοίκους, το 1751 έφτασε τα 7,4 εκ. και το 1781 τα 8,9 εκ. Οι αιτίες αυτής της δημογραφικής αύξησης ήταν κυρίως η βελτίωση των συνθηκών ζωής, οι πρόωροι γάμοι και οι πρόοδοι της ιατρικής, που οδήγησαν σε σημαντική αύξηση του ποσοστού γεννήσεων και σημαντική μείωση του ποσοστού θνησιμότητας. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) Οι συνθήκες αυτές δημιουργούσαν τις προϋποθέσεις για περαιτέρω ταχύτερη ανάπτυξη της βρετανικής οικονομίας. Σο έναυσμα γι' αυτήν την ταχύτερη ανάπτυξη έδωσαν κάποιες εξελίξεις που σημειώθηκαν σε διάφο- 9

10 ρους τομείς της βρετανικής οικονομίας από το 1760 ως το 1830 και που είναι γνωστές με τον όρο βιομηχανική επανάσταση. τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης, το σύστημα της εργασίας στο σπίτι και ο εργαστηριακός τρόπος παραγωγής αντικαθίστανται από τον εργοστασιακό τρόπο παραγωγής, που χαρακτηρίζεται από τη συνεχώς εντεινόμενη χρησιμοποίηση μηχανών σε σύγκριση με την απασχόληση ανθρώπινης εργασίας. Εκτός από τους παράγοντες που αναφέρθηκαν παραπάνω, στην εμφάνιση της βιομηχανικής επανάστασης συνετέλεσαν η αύξηση της γεωργικής παραγωγής και η βελτίωση των συγκοινωνιών. Από τα μέσα του 18ου αιώνα άρχισε να παρατηρείται σημαντική αύξηση της γεωργικής παραγωγής της Μ. Βρετανίας, που οφειλόταν στην επέκταση της καλλιεργούμενης γης και στη βελτίωση των μεθόδων καλλιέργειας. Η επέκταση της καλλιεργούμενης γης έγινε δυνατή με τις περιφράξεις, που εμφανίστηκαν αρχικά κατά το Μεσαίωνα και πήραν μεγάλη έκταση το 16ο και 17ο αιώνα. Οι περιφράξεις ήταν ένα θεσμικό μέτρο που επέτρεπε στους γαιοκτήμονες να διώχνουν τους ενοικιαστές των κτημάτων και να περιφράσσουν μεγάλα λιβάδια που προέρχονταν από την ενοποίηση της καλλιεργούμενης γης, με σκοπό την αύξηση της παραγωγής μαλλιού, το οποίο δινόταν τότε σε υψηλές τιμές. Ωστόσο, το 18ο αιώνα, οι περιφράξεις δεν αποσκοπούσαν στην αύξηση της παραγωγής μαλλιού, αλλά στην επέκταση της παραγωγής γεωργικών προϊόντων γενικά, που έγινε δυνατή, τόσο χάρη στην αύξηση της έκτασης της καλλιεργούμενης γης, όσο και χάρη στην αύξηση της γεωργικής παραγωγικότητας, λόγω της εισαγωγής βελτιωμένων καλλιεργητικών μεθόδων. Άλλος σημαντικός παράγοντας που συνετέλεσε στην εμφάνιση της βιομηχανικής επανάστασης ήταν η βελτίωση των συγκοινωνιών, η οποία συνίστατο κυρίως στην κατασκευή δρόμων και στη διάνοιξη διωρύγων, κυρίως με ιδιωτική πρωτοβουλία. 10

11 Οι συνέπειες της αύξησης της γεωργικής παραγωγής και της βελτίωσης των συγκοινωνιών ήταν ευρύτατες. Η ανάπτυξη της γεωργίας επέτρεψε την άνετη διατροφή του αυξανόμενου πληθυσμού της Μ. Βρετανίας, χωρίς σημαντική αύξηση των τιμών. Κατά το 18ο αιώνα η Μ. Βρετανία, παρά τη σημαντική αύξηση του πληθυσμού της, παρουσίασε βελτίωση του κατά κεφαλήν εισοδήματος της, η οποία επέτρεψε την αύξηση της ζήτησης βιομηχανικών προϊόντων και τη διεύρυνση των περιθωρίων αποταμίευσης για τη δημιουργία νέων κεφαλαίων. Παράλληλα, από τα μέσα του 18ου αιώνα, σημειώθηκαν σημαντικές εξελίξεις στην τεχνική, κυρίως στους τομείς της υφαντουργίας (κλωστικές και υφαντουργικές μηχανές) και της κατεργασίας του σιδήρου, ενώ εξαιρετικά σημαντικό γεγονός υπήρξε και η εφεύρεση της ατμομηχανής, που έδωσε μία σχετικά φτηνή κινητήρια δύναμη και ελευθέρωσε την παραγωγή από την ανάγκη να εγκαθίσταται μόνο όπου υπήρχε πηγή ενέργειας, όπως το νερό. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) Οι εξελίξεις αυτές οδήγησαν στην αντικατάσταση του συστήματος της εργασίας στο σπίτι και του εργαστηριακού τρόπου παραγωγής από τον εργοστασιακό τρόπο παραγωγής. Η έμφαση πλέον δόθηκε στη χρήση μηχανών και όχι ανθρώπινης εργασίας, ενώ αυξήθηκε ο καταμερισμός των έργων και η παραγωγικότητα, με αποτέλεσμα να μειωθεί το κόστος παραγωγής των βιομηχανικών προϊόντων. Οι εξαγωγές της Μ. Βρετανίας αυξήθηκαν σημαντικά και η χώρα αυτή έγινε το εργαστήρι του κόσμου. Κάτω από τις συνθήκες αυτές ήταν επόμενο να επικρατήσουν φιλελεύθερες αντιλήψεις για την οικονομική πολιτική, αντιλήψεις που θα ευνοούσαν την ελεύθερη άσκηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, δηλαδή ένα καθεστώς οικονομικής ελευθερίας, καθεστώς laissez-faire. ε ένα τέτοιο καθεστώς είναι επόμενο ο ρόλος του κράτους να είναι περιορισμένος. Κύριοι εκφραστές αυτών των αντιλήψεων ήταν οι Βρετανοί οικονομολόγοι που ανήκαν στη λεγόμενη κλασική σχολή της πολιτικής οικονομίας. το 11

12 επόμενο τμήμα εξετάζουμε το τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο κλασικός στην οικονομική επιστήμη Η Έννοια του Όρου «Κλασικός» στην Οικονομική Επιστήμη Ο όρος κλασική θεωρία ή κλασική σχολή ή κλασική πολιτική οικονομία χρησιμοποιείται με διαφορετική έννοια από διάφορους συγγραφείς. Πρώτος ο Marx χρησιμοποίησε τους όρους κλασική πολιτική οικονομία και κλασικοί συγγραφείς, αναφερόμενος σε εκείνους τους συγγραφείς που ερεύνησαν τις πραγματικές σχέσεις της παραγωγής στην αστική κοινωνία. Η σειρά των κλασικών συγγραφέων, κατά το Marx, αρχίζει στην Αγγλία από τον Petty, περιλαμβάνει τον Adam Smith και καταλήγει στο Ricardo. Για το Marx, δηλαδή, η περίοδος της κλασικής σχολής εκτείνεται από τα μέσα περίπου του 17ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα. Αντίθετα, για τον Keynes ο όρος κλασικοί αφορά στους συνεχιστές του έργου του Ricardo, δηλαδή σ' αυτούς που εφάρμοσαν την οριακή ανάλυση στην οικονομική θεωρία. Οι συγγραφείς αυτοί είναι κυρίως ο J. S. Mill, ο Marshall, ο Edgeworth και ο Pigou, οι οποίοι πολλές φορές χαρακτηρίζονται και ως νεοκλασικοί. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) Σο βασικό τους χαρακτηριστικό είναι η πίστη τους στο ότι η προσφορά δημιουργεί ισόποση ζήτηση αγαθών και, κατά συνέπεια, δεν μπορεί να εμφανιστεί στην οικονομία γενική υπερπροσφορά αγαθών, η οποία να οφείλεται στην ανεπάρκεια της συνολικής ζήτησης τους. Για τον Keynes, δηλαδή, η κλασική σχολή καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα (από τους κλασικούς συγγραφείς εξαιρείται βέβαια ο Marx, ο οποίος δημιούργησε δική του σχολή). (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) ήμερα, στη διεθνή βιβλιογραφία της οικονομικής επιστήμης, οι περισσότεροι συγγραφείς, όταν χρησιμοποιούν τους όρους κλασική θεωρία και κλασικοί συγγραφείς, αναφέρονται σ' αυτούς που αποδέχονταν ό,τι 12

13 εθεωρείτο, μέχρι την εποχή του Keynes, ως η ορθόδοξη οικονομική θεωρία. Έτσι λοιπόν, με τον όρο κλασική θεωρία εννοούμε σήμερα τη θεωρία που διατυπώθηκε από τους συγγραφείς εκείνους τους οποίους θεωρούσαν κλασικούς τόσο ο Marx όσο και ο Keynes, ξεκινώντας από τον Adam Smith και τη δημοσίευση του Πλούτου των Εθνών το Σην πρακτική αυτή ακολουθούμε και σ' αυτό το βιβλίο, θεωρώντας έτσι ότι η κλασική σχολή καλύπτει την περίοδο από τα μέσα του 18ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα (εξαιρουμένου του Marx). Με άλλα λόγια, η περίοδος της κλασικής σχολής εκτείνεται από την εμφάνιση της βιομηχανικής επανάστασης μέχρι τη λεγόμενη βικτωριανή περίοδο, κατά την οποία η βιομηχανική επανάσταση είχε αποφέρει τους καρπούς της και η Μ. Βρετανία βρισκόταν στο απόγειο της οικονομικής και πολιτικής της δύναμης. τα επόμενα τμήματα αυτού του κεφαλαίου προχωρούμε στην ανάπτυξη της κλασικής μακροοικονομικής θεωρίας, δηλαδή στην ανάλυση του τρόπου λειτουργίας μίας καπιταλιστικής οικονομίας σύμφωνα με τις απόψεις των κλασικών. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η θεμελίωση της κλασικής μακροοικονομικής θεωρίας έγινε δυνατή κυρίως χάρη στην εφαρμογή της οριακής ανάλυσης σε διάφορα θέματα οικονομικής θεωρίας (π.χ. συμπεριφορά του καταναλωτή και του παραγωγού), που έγινε από τους νεοκλασικούς οικονομολόγους. Είναι καιρός, λοιπόν, τώρα να δούμε πώς τα στοιχεία της μικροοικονομικής θεωρίας που αναλύθηκαν στα προηγούμενα, και ιδιαίτερα η φιλοσοφία που υπάρχει πίσω απ' αυτά (ορθολογικοί καταναλωτές και παραγωγοί, μεγιστοποίηση χρησιμότητας και κερδών), μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να μας δώσουν την εικόνα που είχαν οι κλασικοί οικονομολόγοι για τον τρόπο λειτουργίας μίας καπιταλιστικής οικονομίας. 13

14 1.3. Η Έννοια της μακροοικονομικής ισορροπίας Κατά τους κλασικούς, κάθε οικονομία αποτελείται από τρεις βασικές αγορές (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996): α) την αγορά των συντελεστών παραγωγής, β) την αγορά αγαθών (ή αγορά προϊόντος), που περιλαμβάνει όλα τα υλικά αγαθά και τις υπηρεσίες, και γ) την αγορά χρήματος. Κάθε συναλλαγή που διενεργείται στην οικονομία εμπίπτει σε μία από τις τρεις αυτές αγορές. Μία βασική υπόθεση των κλασικών είναι ότι όλες οι αγορές της οικονομίας λειτουργούν τελείως ανταγωνιστικά και, κατά συνέπεια, τα άτομα έχουν τέλεια γνώση των συνθηκών που επικρατούν σ' αυτές. ε κάθε αγορά λειτουργούν οι δυνάμεις της ζήτησης και της προσφοράς, που διαμορφώνονται από τη συμπεριφορά των φορέων της οικονομικής δραστηριότητας. Έτσι, λοιπόν, οι καταναλωτές ζητούν υλικά αγαθά και υπηρεσίες, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους και να μεγιστοποιήσουν τη χρησιμότητα τους, προσδιορίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο τη ζήτηση στην αγορά αγαθών. Ζητώντας αγαθά, οι καταναλωτές προσφέρουν χρήμα το οποίο έχουν αποκτήσει (άρα είχαν ζητήσει σε κάποια προηγούμενη περίοδο) προσφέροντας την εργασία τους, το κεφάλαιο τους και τη γη τους στην παραγωγική διαδικασία. Επομένως, η δραστηριότητα των καταναλωτών προσδιορίζει τη ζήτηση στην αγορά χρήματος (το οποίο σε κάποια προγενέστερη περίοδο έχει εκδοθεί από την κεντρική τράπεζα της χώρας), την προσφορά στην αγορά κάθε συντελεστή παραγωγής και τη ζήτηση στην αγορά κάθε υλικού αγαθού και υπηρεσίας. Από την άλλη πλευρά, οι παραγωγοί παράγουν-προσφέρουν υλικά αγαθά και υπηρεσίες, προκειμένου να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους, προσδιορίζοντας έτσι την προσφορά στην αγορά αγαθών. Για να παράγουν αγαθά, οι παραγωγοί χρειάζονται τις υπηρεσίες των συντελεστών παραγωγής, προσδιορίζουν δηλαδή τη ζήτηση στην αγορά κάθε συντελεστή παραγωγής της οικονομίας. Σα παραγόμενα αγαθά προσφέρονται στην 14

15 αγορά έναντι κάποιου χρηματικού ποσού που ζητούν οι παραγωγοί, προσδιοοίζοντας κατ' αυτόν τον τρόπο, από κοινού με τους καταναλωτές, τη ζήτηση στην αγορά χρήματος. Για να υπάρξει ισορροπία στην οικονομία, πρέπει να υπάρξει ισορροπία σε καθεμία από τις αγορές της. Αυτό σημαίνει ότι τα διάφορα μεγέθη στις τρεις αγορές που προαναφέρθηκαν, θα πρέπει να πάρουν τιμές οι οποίες να μη χαρακτηρίζονται από τάσεις μεταβολής χωρίς εξωτερική επίδραση. Σην έννοια αυτής της μακροοικονομικής ισορροπίας του συστήματος, σύμφωνα με τους κλασικούς, εξετάζουμε στη συνέχεια αυτού του κεφαλαίου Η Πλευρά της Προσφοράς και n Πλευρά της ζήτησης Οι δύο δυνάμεις στην αγορά ενός αγαθού είναι η ζήτηση και η προσφορά. Η ζήτηση ενός αγαθού είναι η σχέση μεταξύ της τιμής του αγαθού και της ποσότητας την οποία οι καταναλωτές επιθυμούν και έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν σε κάθε τιμή του αγαθού. Από την άλλη πλευρά, η προσφορά ενός αγαθού είναι η σχέση μεταξύ της τιμής του αγαθού και της ποσότητας την οποία προσφέρουν οι παραγωγοί σε κάθε τιμή του αγαθού. Η ζήτηση και η προσφορά ενός αγαθού εκφράζονται από τις καμπύλες ζήτησης και προσφοράς στην αντίστοιχη αγορά, στην οποία έχουμε ισορροπία σ' εκείνο το επίπεδο τιμής, στο οποίο η ζητούμενη ποσότητα του αγαθού είναι ίση με την προσφερόμενη ποσότητα του. Αν μετακινηθούμε από το επίπεδο του μεμονωμένου αγαθού στο σύνολο της οικονομίας, θα πρέπει να εξετάσουμε ταυτόχρονα τις αγορές όλων των αγαθών για να καθορίσουμε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ισορροπεί το οικονομικό σύστημα. Όπως στην αγορά του μεμονωμένου αγαθού, έτσι και στο σύνολο της οικονομίας έχουμε ισορροπία στο επίπεδο εκείνο των τιμών, στο οποίο η συνολική ζητούμενη ποσότητα είναι ίση με τη συνολική προσφερόμενη ποσότητα όλων των αγαθών. 15

16 Οι τιμές εδώ αναφέρονται στο γενικό επίπεδο των τιμών, δηλαδή σε ένα δείκτη των τιμών όλων των αγαθών, ενώ η συνολική ζήτηση και η συνολική προσφορά αναφέρονται στο επίπεδο του εθνικού εισοδήματος που μπορεί να αγοραστεί και να παραχθεί σε κάθε επίπεδο τιμών. Σο τμήμα της οικονομίας στο οποίο προσδιορίζεται η συνολική ζήτηση ονομάζεται πλευρά της ζήτησης (demand side) της οικονομίας, ενώ το τμήμα στο οποίο προσδιορίζεται η συνολική προσφορά ονομάζεται πλευρά της προσφοράς (supply side). ε ό,τι ακολουθεί, αναλύουμε τις πλευρές της ζήτησης και της προσφοράς, καθώς και τον τρόπο προσδιορισμού της ισορροπίας της οικονομίας, σύμφωνα με την κλασική θεωρία Η Πλευρά της προσφοράς στην Κλασική θεωρία Η παραγωγή δημιουργείται στη σφαίρα της παραγωγικής διαδικασίας, όπου οι εισροές, με τη βοήθεια κατάλληλων τεχνικών μεθόδων, μετασχηματίζονται στο παραγόμενο προϊόν. Επομένως, η πλευρά της προσφοράς περιλαμβάνει δύο βασικά συστατικά στοιχεία: α) τη συνάρτηση παραγωγής και β) τις αγορές των συντελεστών παραγωγής. Η μελέτη των στοιχείων αυτών μπορεί να μας οδηγήσει στον προσδιορισμό της καμπύλης της συνολικής προσφοράς της οικονομίας, δηλαδή στον προσδιορισμό του εθνικού εισοδήματος που μπορεί να παραχθεί σε κάθε επίπεδο τιμών. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) Η υνάρτηση Παραγωγής Κάθε παραγωγική μονάδα, δηλαδή κάθε επιχείρηση, χρησιμοποιεί κάποιους συντελεστές παραγωγής (φύση, εργασία, κεφάλαιο) προκειμένου να παράγει ένα αγαθό. Η παραγωγική διαδικασία μίας επιχείρησης εκφράζεται συνήθως από μία συνάρτηση παραγωγής, η οποία, στη γενική της μορφή, δίνεται από τη σχέση qi = qi (Κi Li) 16

17 όπου qi = η ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος από την επιχείρηση i, Κ = η ποσότητα του κεφαλαίου που απασχολείται από την επιχείρηση i και L = η ποσότητα της εργασίας που απασχολείται από την επιχείρηση i. Όταν εξετάζουμε το πρόβλημα της παραγωγής τη βραχυχρόνια περίοδο, υποθέτουμε ότι κάποιες εισροές είναι σταθερές, ενώ κάποιες άλλες είναι μεταβλητές. υνήθως υποθέτουμε ότι, στη διάρκεια της βραχυχρόνιας περιόδου, η μόνη εισροή της οποίας η ποσότητα μπορεί να μεταβληθεί σχετικά εύκολα είναι η εργασία. Άρα, η συνάρτηση παραγωγής της επιχείρησης i παίρνει τη μορφή q i = q i K i L i όπου το Ki εκφράζει τη σταθερή ποσότητα κεφαλαίου που χρησιμοποιείται από την επιχείρηση i. Αν, στη συνέχεια, υποθέσουμε ότι οι διάφοροι παραγωγοί της οικονομίας παράγουν ένα ομοιογενές προϊόν και χρησιμοποιούν εργασία της ίδιας ποιότητας, μπορούμε να εξαγάγουμε τη συνολική συνάρτηση παραγωγής, δηλαδή τη συνάρτηση παραγωγής ολόκληρης της οικονομίας, αθροίζοντας ας συναρτήσεις παραγωγής όλων των μεμονωμένων επιχειρήσεων. Έτσι, λοιπόν, η συνολική συνάρτηση παραγωγής θα έχει τη μορφή όπου Τ = το άθροισμα των παραγόμενων ποσοτήτων του ομοιογενούς προϊόντος από τις n επιχειρήσεις της οικονομίας, δηλαδή το εθνικό εισόδημα και 17

18 L = η συνολική διαθέσιμη ποσότητα εργασίας στην οικονομία. Η συνολική συνάρτηση παραγωγής απεικονίζεται στο Διάγραμμα 1.1. ε όλο το μήκος της καμπύλης του συνολικού προϊόντος της οικονομίας έχουμε θετικό οριακό προϊόν, ισχύει δηλαδή η σχέση όπου MPL = το οριακό προϊόν της εργασίας. Διάγπαμμα Η Σςνολική Σςνάπτηση Παπαγωγήρ Όσο αυξάνονται οι μονάδες εργασίας που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή, μειώνεται το οριακό προϊόν της εργασίας ως αποτέλεσμα του νόμου της φθίνουσας οριακής απόδοσης. Ο νόμος αυτός εκφράζεται στο Διάγραμμα 1.2, στο οποίο το οριακό προϊόν της εργασίας μειώνεται όσο 18

19 επεκτείνεται η παραγωγή, αν και εξακολουθεί να παίρνει θετικές τιμές. Η αρνητική κλίση της καμπύλης του οριακού προϊόντος της εργασίας εκφράζεται από τη σχέση: Διάγπαμμα Το Οπιακό Πποϊόν τηρ Επγασίαρ Η συνολική συνάρτηση παραγωγής, λοιπόν, μας επιτρέπει να προσδιορίσουμε το επίπεδο του εθνικού εισοδήματος, αν γνωρίζουμε την ποσότητα της εργασίας που απασχολείται στην παραγωγική διαδικασία. Αυτή η ποσότητα εργασίας προσδιορίζεται από την ισορροπία στην αγορά εργασίας, δηλαδή από τις δυνάμεις της ζήτησης και της προσφοράς εργασίας, που εξετάζουμε παρακάτω. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) 19

20 1.5.2.Η Αγορά Εργασίας Η καμπύλη της συνολικής ζήτησης εργασίας προκύπτει από την οριζόντια άθροιση των καμπυλών ατομικής ζήτησης εργασίας όλων των μεμονωμένων επιχειρήσεων της οικονομίας, ενώ η καμπύλη της συνολικής προσφοράς εργασίας προκύπτει από την οριζόντια άθροιση των καμπυλών ατομικής προσφοράς εργασίας όλων των ατόμων Η ζήτηση εργασίας Ο μεμονωμένος παραγωγός χρησιμοποιεί δύο εισροές, την εργασία και το κεφάλαιο, για να παράγει ένα αγαθό. Με δεδομένες τις τιμές των εισροών και τις τεχνολογικές συνθήκες της παραγωγής, ο παραγωγός προσπαθεί να μεγιστοποιήσει το κέρδος του Π, που δίνεται από τη σχέση όπου Εξίσωση TRi = τα συνολικά έσοδα της επιχείρησης i και TCi = το συνολικό κόστος της επιχείρησης i. Αν Pi είναι η τιμή του προϊόντος της επιχείρησης i, W ο μισθός και TFCi το συνολικό σταθερό κόστος της επιχείρησης, η σχέση (1.1) γίνεται Για να βρούμε το επίπεδο της εργασίας, το οποίο μεγιστοποιεί το κέρδος της επιχείρησης, παραγωγίζουμε τη συνάρτηση κέρδους (1.1) ως προς Li και εξισώνουμε με το μηδέν. Έτσι έχουμε 20

21 Δηλαδή το κέρδος της επιχείρησης μεγιστοποιείται στο επίπεδο εκείνο της εργασίας, στο οποίο το οριακό έσοδο της εργασίας είναι ίσο με το οριακό κόστος της εργασίας. Άρα, έχουμε μεγιστοποίηση του κέρδους στο επίπεδο εργασίας στο οποίο ισχύει η σχέση ή Η σχέση αυτή δηλώνει ότι, όταν μία επιχείρηση βρίσκεται σε θέση ισορροπίας, απασχολεί τόσες μονάδες εργασίας όσες απαιτούνται για να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ της αξίας του οριακού προϊόντος της εργασίας, δηλαδή του PiMPL, και του χρηματικού μισθού W. Η σχέση αυτή μπορεί να γραφτεί και ως εξής: (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) Αυτή είναι η συνθήκη ισορροπίας της επιχείρησης. Αν, για λόγους απλούστευσης της ανάλυσης, αντικαταστήσουμε το Pi με το γενικό επίπεδο των τιμών Ρ (αφού υποθέσαμε ότι οι διάφορες επιχειρήσεις της οικονομίας παράγουν ένα ομοιογενές προϊόν), η παραπάνω σχέση παίρνει τη μορφή Εξίσωση 1-2 Η σχέση (1.2) δείχνει ότι μία επιχείρηση θα επεκτείνει την παραγοογή της απασχολώντας πρόσθετες μονάδες εργασίας, μέχρι το σημείο στο οποίο το προϊόν της τελευταίας μονάδας εργασίας, δηλαδή το MPL, θα είναι ίσο με τον πραγματικό μισθό W P (το W P είναι ο πραγματικός 21

22 μισθός, διότι προκύπτει από τη διαίρεση του χρηματικού μισθού W με το γενικό επίπεδο των τιμών Ρ, δηλαδή το W P είναι ο αποπληθωρισμένος μισθός). Επομένως, η ζητούμενη ποσότητα εργασίας από την επιχείρηση θα εξαρτάται από τον πραγματικό μισθό και θα υπάρχει αρνητική σχέση μεταξύ των δύο αυτών μεγεθών, αφού αρνητική είναι και η σχέση μεταξύ της ποσότητας της εργασίας και του οριακού της προϊόντος. Η συνάρτηση ζήτησης εργασίας από την ατομική επιχείρηση δίνεται από τη σχέση: Η καμπύλη ατομικής ζήτησης εργασίας Li D Li D απεικονίζεται στο Διάγραμμα 1.3 και έχει αρνητική κλίση. Αν, λόγω της συνθήκης ισορροπίας (1.2), αντικαταστήσουμε στον κάθετο άξονα του διαγράμματος το με το MPL, θα προκύψει η καμπύλη του οριακού προϊόντος της εργασίας (τουλάχιστον εκείνο το διάστημα της το οποίο έχει αρνητική κλίση). Επομένως, η καμπύλη ατομικής ζήτησης εργασίας είναι ταυτόσημη με την καμπύλη του οριακού προϊόντος της εργασίας. 22

23 Διάγπαμμα η καμπύλη ατομικήρ ζήτησηρ επγασίαρ Η καμπύλη της συνολικής ζήτησης εργασίας προκύπτει από την οριζόντια άθροιση των καμπυλών ατομικής ζήτησης εργασίας όλων των επιχειρήσεων της οικονομίας. Η καμπύλη αυτή απεικονίζεται στο Διάγραμμα 1.4 και δίνεται από τη σχέση: 23

24 Διάγπαμμα Η καμπύλη σςνολικήρ ζήτησηρ επγασίαρ Η προσφορά εργασίας Με δεδομένες τις τιμές των αγαθών και το επίπεδο του μισθού, ο καταναλωτής προσπαθεί να μεγιστοποιήσει τη συνάρτηση χρησιμότητας του υπό τον περιορισμό του χρηματικού του εισοδήματος. ' αυτές τις συνθήκες, όταν αυξάνεται ο μισθός, αυξάνεται και η ποσότητα εργασίας που είναι διατεθειμένος ο καταναλωτής να προσφέρει στην παραγωγική διαδικασία. Άρα, υπάρχει θετική σχέση μεταξύ της προσφερόμενης ποσότητας εργασίας και του μισθού. το σημείο αυτό, όμως, πρέπει να κάνουμε μία κρίσιμη παρατήρηση. Οι κλασικοί οικονομολόγοι υποστήριζαν ότι το μέγεθος που προσδιορίζει την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας ενός ατόμου δεν είναι ο χρηματικός αλλά ο πραγματικός μισθός W. Με άλλα P λόγια, σύμφωνα με την κλασική θεωρία, τα άτομα δε διακατέχονται από την αυταπάτη του χρήματος (money illusion), αφού αποφασίζουν κάθε φορά για την ποσότητα εργασίας που θα προσφέρουν με κριτήριο την 24

25 ποσότητα των αγαθών που θα μπορούν να αγοράσουν με το χρηματικό μισθό. Η ποσότητα των αγαθών που μπορεί να αγοραστεί με ένα δεδομένο ποσό χρηματικού μισθού είναι η αγοραστική δύναμη του μισθού, δηλαδή ο πραγματικός μισθός. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) Η συνάρτηση προσφοράς εργασίας του μεμονωμένου ατόμου δίνεται από τη σχέση Όπου η δε καμπύλη ατομικής προσφοράς εργασίας Li s Li s απεικονίζεται στο Διάγραμμα 1.5 και έχει θετική κλίση. Διάγπαμμα Η καμπύλη ατομικήρ πποσυοπάρ επγασίαρ 25

26 Η καμπύλη της συνολικής προσφοράς εργασίας προκύπτει από την οριζόντια άθροιση των καμπυλών ατομικής προσφοράς εργασίας όλων των ατόμων. Η καμπύλη αυτή απεικονίζεται στο Διάγραμμα 1.6 και δίνεται από τη σχέση. Όπου: Διάγπαμμα Η καμπύλη σςνολικήρ πποσυοπάρ επγασίαρ 26

27 Η ισορροπία της αγοράς εργασίας Η αγορά εργασίας ισορροπεί στο επίπεδο πραγματικού μισθού στο οποίο η ζητούμενη ποσότητα εργασίας είναι ίση με την προσφερόμενη ποσότητα εργασίας. Με άλλα λόγια, η συνθήκη ισορροπίας της αγοράς εργασίας δίνεται από τη σχέση: Σο Διάγραμμα 1.7 παρουσιάζει τη λειτουργία της αγοράς εργασίας σύμφωνα με την κλασική θεωρία. Η τομή των καμπυλών συνολικής ζήτησης και συνολικής προσφοράς εργασίας προσδιορίζει το επίπεδο ισορροπίας του πραγματικού μισθού, W P 0, στο οποίο η ζητούμενη ποσότητα εργασίας είναι ίση με την προσφερόμενη ποσότητα της. Διάγπαμμα Ισοπποπία τηρ αγοπάρ επγασίαρ 27

28 Ας δούμε, όμως, πώς επιτυγχάνεται η ισορροπία στην αγορά εργασίας, όταν η αγορά αυτή λειτουργεί τελείως ανταγωνιστικά. Αν ο πραγματικός μισθός είναι μεγαλύτερος από το επίπεδο ισορροπίας του, έστω ο W P ι η προσφερόμενη ποσότητα εργασίας θα είναι μεγαλύτερη από τη ζητούμενη ποσότητα της. Θα παρατηρηθεί δηλαδή στην αγορά εργασίας πλεονάζουσα προσφορά ίση με Α Β, η οποία θα αναγκάσει αυτούς που δεν μπορούν να βρουν απασχόληση να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε χαμηλότερο επίπεδο χρηματικού μισθού W. Με σταθερό το γενικό επίπεδο των τιμών Ρ, η μείωση του W θα οδηγήσει στη μείωση του W. ταδιακά λοιπόν, με τη P μείωση του W P θα αυξάνεται η ζητούμενη ποσότητα εργασίας και θα μειώνεται η προσφερόμενη ποσότητα της, μέχρι ο πραγματικός μισθός να φτάσει στο επίπεδο ισορροπίας του W P ο, στο οποίο θα έχει πλέον εξαφανιστεί η πλεονάζουσα προσφορά εργασίας. Αντίθετα, αν ο πραγματικός μισθός είναι μικρότερος από το επίπεδο ισορροπίας του, έστω ο W P 2, η ζητούμενη ποσότητα εργασίας θα είναι μεγαλύτερη από την προσφερόμενη ποσότητα της. Η πλεονάζουσα ζήτηση εργασίας ΓΔ, που θα παρατηρηθεί στην αγορά, θα αναγκάσει τους εργοδότες να αυξήσουν το επίπεδο του χρηματικού μισθού. Η αύξηση, όμως, του χρηματικού μισθού, με σταθερό το γενικό επίπεδο των τιμών, θα οδηγήσει σε αύξηση του W P η οποία, με τη σειρά της, θα έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας εργασίας και τη μείωση της ζητούμενης ποσότητας της. Σο έλλειμμα της εργασίας θα εξαφανιστεί, όταν ο πραγματικός μισθός φτάσει στο επίπεδο ισορροπίας του W 0. P Αν, στη συνέχεια, υποθέσουμε ότι το γενικό επίπεδο των τιμών Ρ μειώνεται, θα αυξηθεί ο πραγματικός μισθός, π.χ. από W 0 σε W ι, και θα P P 28

29 παρατηρηθεί πλεονάζουσα προσφορά στην αγορά εργασίας. Τπενθυμίζεται εδώ ότι η συνθήκη ισορροπίας του παραγωγού για τη μεγιστοποίηση του κέρδους του δίνεται από τη σχέση ΜΡL. = W P ή Ρ MPL = W. Για να διατηρηθεί η ισότητα αυτή μετά τη μείωση του Ρ, θα πρέπει να μειωθεί το W κατά ποσοστό ίσο με το ποσοστό μείωσης του Ρ. Η ισοποσοστιαία μείωση των Ρ και W θα επαναφέρει το W P στο επίπεδο ισορροπίας W P 0, εξαφανίζοντας την πλεονάζουσα προσφορά εργασίας. Ο ίδιος μηχανισμός προσαρμογής θα λειτουργήσει και στην περίπτωση αύξησης του Ρ. Η αύξηση του Ρ θα οδηγήσει σε μείωση του πραγματικού μισθού, π.χ. από W 0 σε W 2, και στην εμφάνιση πλεονάζουσας ζήτησης στην αγορά εργασίας. P P τη συνέχεια, το W θα αυξηθεί κατά ποσοστό ίσο με το ποσοστό αύξησης του Ρ, ώστε να διατηρηθεί η συνθήκη ισορροπίας του παραγωγού. Επομένως, ο πραγματικός μισθός θα επανέλθει στο επίπεδο ισορροπίας του W o, εξαφανίζοντας την πλεονάζουσα ζήτηση εργασίας. P Από τα προηγούμενα συνάγεται ότι, σύμφωνα με την κλασική θεωρία, η ευκαμψία του χρηματικού μισθού και του γενικού επιπέδου των τιμών επιτρέπει στον πραγματικό μισθό να προσαρμόζεται πάντα στο επίπεδο ισορροπίας του. Σο επίπεδο της εργασίας, το οποίο αντιστοιχεί σ' αυτόν τον πραγματικό μισθό, είναι το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, αφού κάθε εργαζόμενος που επιθυμεί να προσφέρει την εργασία του στο επίπεδο ισορροπίας του πραγματικού μισθού, μπορεί να βρει απασχόληση. Άρα, σύμφωνα με την κλασική θεωρία, δεν υπάρχει ανεργία στην αγορά εργασίας. Όποιοι άνεργοι υπάρχουν στην οικονομία, είναι εκείνα τα μέλη του εργατικού δυναμικού τα οποία δεν επιθυμούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο επίπεδο ισορροπίας του πραγματικού μισθού, γι' αυτό και η κλασική θεωρία αναγνωρίζει την ύπαρξη μόνο ηθελημένης ή εκούσιας ανεργίας (voluntary unemployment). Πριν προχωρήσουμε στη χάραξη της κλασικής καμπύλης της συνολικής προσφοράς, ας αναλύσουμε λίγο περισσότερο την έννοια της 29

30 πλήρους απασχόλησης της οικονομίας. την πράξη, είναι πολύ δύσκολος ο ορισμός της πλήρους απασχόλησης μίας οικονομίας. τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου είχε επικρατήσει η άποψη ότι μία οικονομία χαρακτηρίζεται από πλήρη απασχόληση, όταν το ποσοστό ανεργίας της (δηλαδή αυτοί που είναι εγγεγραμμένοι ως άνεργοι στη διάρκεια μίας χρονικής περιόδου ως ποσοστό του εργατικού δυναμικού) δεν ξεπερνά το 3%. Ωστόσο, οι πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες έδειξαν ότι ο ορισμός αυτός ήταν πολύ απαισιόδοξος, αφού σε πολλές χώρες της Δύσης το ποσοστό ανεργίας δεν ξεπέρασε το 2% στη διάρκεια αυτής της περιόδου. Πρέπει να προσεχτεί ιδιαίτερα το γεγονός ότι το ποσοστό ανεργίας περιλαμβάνει και αυτούς που είναι προσωρινά άνεργοι την περίοδο που διενεργείται η μέτρηση, δηλαδή αυτούς που δεν απασχολούνται λόγω καιρικών συνθηκών ή άλλων εξωγενών παραγόντων. ε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι μία χώρα χαρακτηρίζεται από πλήρη απασχόληση, όταν καθένας που επιθυμεί να δουλέψει έχει μία εργασία ή μπορεί να βρει εργασία χωρίς σημαντική δυσκολία. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) Και στην περίπτωση όμως που μία χώρα χαρακτηρίζεται από πλήρη απασχόληση, δε σημαίνει ότι στη χώρα αυτή δεν υπάρχει καθόλου ανεργία. ε κάθε χώρα ένας αριθμός ατόμων αλλάζει δουλειά κάθε χρόνο και πολλοί απ' αυτούς μένουν άνεργοι για μερικές εβδομάδες ή μήνες, αναζητώντας νέα δουλειά. Αν σ' αυτήν την κατηγορία των προσωρινά ανέργων προστεθούν και κάποιες ομάδες πληθυσμού που αντιμετωπίζουν συνήθως μεγαλύτερες δυσκολίες στην εξεύρεση εργασίας (π.χ. τα άτομα με ειδικές ανάγκες), καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας που μπορεί να παρατηρηθεί σε μία χώρα κυμαίνεται γύρω στο 1-2%. Σο ποσοστό αυτό ονομάζεται φυσικό ποσοστό ανεργίας ή ανεργία τριβής. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) 30

31 1.5.3.Η Κλασική Καμπύλη της συνολικής προσφοράς Όπως στην αγορά κάθε αγαθού η καμπύλη προσφοράς του εκφράζει τη σχέση μεταξύ της τιμής και της προσφερόμενης ποσότητας του, έτσι και στο σύνολο της οικονομίας η καμπύλη της συνολικής προσφοράς εκφράζει τη σχέση μεταξύ του γενικού επιπέδου των τιμών και της προσφερόμενης ποσότητας όλων των αγαθών. Με άλλα λόγια, η καμπύλη της συνολικής προσφοράς προσδιορίζει το επίπεδο του εθνικού εισοδήματος που μπορεί να παραχθεί σε κάθε επίπεδο τιμών. Για τη χάραξη της καμπύλης της συνολικής προσφοράς θα χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία που αναλύσαμε στα προηγούμενα τμήματα, δηλαδή τη συνάρτηση παραγωγής και την αγορά εργασίας. Σο Διάγραμμα 1.8 περιλαμβάνει τέσσερα τμήματα. το τμήμα (α) απεικονίζεται η αγορά εργασίας, με αντίθετη όμως διάταξη των αξόνων (στον οριζόντιο άξονα εκφράζεται το W P αντί του L και στον κάθετο το L αντί του W ). Η αντίθετη διάταξη των αξόνων δε μεταβάλλει την κλίση των P καμπυλών συνολικής ζήτησης και συνολικής προσφοράς εργασίας, μεταβάλλει όμως τη μορφή της καμπύλης της συνολικής προσφοράς εργασίας, η οποία γίνεται κοίλη ως προς την αρχή των αξόνων, προκειμένου να διατηρήσει το κοίλο μέρος της στραμμένο προς τον άξονα του W P. 31

32 Διάγπαμμα Η κλασική καμπύλη τηρ σςνολικήρ πποσυοπάρ Σο τμήμα (β) του διαγράμματος απεικονίζει τη συνολική συνάρτηση παραγωγής. Αφού και αυτό το διάγραμμα έχει χαραχτεί με αντίθετη διάταξη των αξόνων, θα πρέπει η καμπύλη του συνολικού προϊόντος να είναι κυρτή ως προς την αρχή των αξόνων, προκειμένου να διατηρήσει το κοίλο μέρος της στραμμένο προς τον άξονα του L. το τμήμα (γ) του διαγράμματος θα χαραχτεί η καμπύλη της συνολικής προσφοράς AgS (aggregate supply). Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, είναι η καμπύλη που εκφράζει τη σχέση μεταξύ του εθνικού εισοδήματος και του γενικού επιπέδου των τιμών. Σέλος, στο τμήμα (δ) του διαγράμματος απεικονίζεται η σχέση μεταξύ W 32

33 του Ρ και του W P όταν το W παραμένει σταθερό. Η κλίση της καμπύλης που εκφράζει αυτή τη σχέση είναι αρνητική, αφού, με δεδομένο το W, μία αύξηση του Ρ οδηγεί σε μείωση του W P. Για την καλύτερη κατανόηση των καμπυλών αυτού του διαγράμματος θα πρέπει ο αναγνώστης να τις παραλληλίσει με τις καμπύλες αδιαφορίας. Κατά μήκος, δηλαδή, κάθε καμπύλης το W παραμένει σταθερό, ενώ μεταβάλλονται τα Ρ και W. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. P Μπενος, 1996) Σα τέσσερα τμήματα του Διαγράμματος 1.8 παρουσιάζουν την πλευρά της προσφοράς της οικονομίας. Ας δούμε τώρα πώς η λειτουργία της πλευράς της προσφοράς προσδιορίζει την καμπύλη της συνολικής προσφοράς AgS στο τμήμα (γ) του διαγράμματος. Ξεκινώντας από το τμήμα (α), η τομή των καμπυλών συνολικής ζήτησης και συνολικής προσφοράς εργασίας, L D L D και L S L S αντίστοιχα, προσδιορίζει τα επίπεδα ισορροπίας του πραγματικού μισθού W P 0 και της εργασίας LF. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το επίπεδο ισορροπίας της εργασίας είναι το επίπεδο πλήρους απασχόλησης, γι' αυτό και το σύμβολο L συνοδεύεται από τον υποδείκτη F (full employment). Μετά τον προσδιορισμό του επιπέδου εργασίας πλήρους απασχόλησης LF μετακινούμαστε στο τμήμα (β) του διαγράμματος, στο οποίο η καμπύλη της συνολικής παραγωγής μάς επιτρέπει να προσδιορίσουμε το εισόδημα που αντιστοιχεί στο επίπεδο εργασίας LF. Σο επίπεδο αυτό του εισοδήματος είναι το YF, που είναι επίπεδο πλήρους απασχόλησης, αφού για την παραγωγή του απαιτήθηκε το σύνολο των διαθέσιμων μονάδων εργασίας L F στο επίπεδο ισορροπίας του πραγματικού μισθού W P 0. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) τη συνέχεια, και αφού έχουμε προσδιορίσει το επίπεδο ισορροπίας W του πραγματικού μισθού W P 0 στην αγορά εργασίας, μετακινούμαστε στο τμήμα (δ) του διαγράμματος, το οποίο μας επιτρέπει να προσδιορίσουμε το 33

34 γενικό επίπεδο τιμών Ρ, που αντιστοιχεί στο W P 0, με δεδομένο το επίπεδο του χρηματικού μισθού W0. Έχοντας, λοιπόν, προσδιορίσει το Ρ0 στο τμήμα (δ) του διαγράμματος και το YF στο τμήμα (β), μπορούμε να μετακινηθούμε στο τμήμα (γ) και να ορίσουμε το σημείο (0) από το συνδυασμό των Ρ0 και YF. Αφού το σημείο αυτό δείχνει την ποσότητα του συνολικού προϊόντος της οικονομίας που παράγεται σε ένα δεδομένο επίπεδο τιμών, θα πρέπει να είναι ένα σημείο της καμπύλης συνολικής προσφοράς της οικονομίας AgS. Ας υποθέσουμε τώρα ότι αυξάνεται το γενικό επίπεδο των τιμών από Ρ0 σε Ρi. Από το σημείο Ρi του τμήματος (γ) του διαγράμματος μετακινούμαστε στο τμήμα (δ), όπου με δεδομένο το χρηματικό μισθό W0 προσδιορίζουμε το νέο, μειωμένο πραγματικό μισθό W i. το επίπεδο W i P P έχουμε πλεονάζουσα ζήτηση εργασίας ίση με ΑΒ, η οποία θα οδηγήσει σε αύξηση του χρηματικού μισθού από W0 σε Wi. Σο ποσοστό αύξησης του χρηματικού μισθού θα είναι ίσο με το ποσοστό αύξησης των τιμών, ώστε ο πραγματικός μισθός να επανέλθει στο επίπεδο ισορροπίας του W P 0 και να εξαφανιστεί η πλεονάζουσα ζήτηση εργασίας. Αφού, όμως, ο πραγματικός μισθός θα επανέλθει στο επίπεδο ισορροπίας του, η εργασία και το εθνικό εισόδημα θα παραμείνουν στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης LF και YF. Αρα, τα νέα δεδομένα τώρα είναι το γενικό επίπεδο τιμών Ρ, και το εθνικό εισόδημα YF, τα οποία προσδιορίζουν το σημείο (1) στο τμήμα (γ) του διαγράμματος. Σο σημείο αυτό είναι επίσης ένα σημείο της καμπύλης συνολικής προσφοράς AgS. Αντίθετα, αν το γενικό επίπεδο των τιμών μειωθεί από Ρ0 σε Ρ2, με δεδομένο το χρηματικό μισθό W0, θα αυξηθεί ο πραγματικός μισθός απο W 0 σε W 2. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) P P Ο νέος, αυξημένος πραγματικός μισθός θα δημιουργήσει πλεονάζουσα προσφορά εργασίας ίση με ΓΔ, η οποία με τη σειρά της θα 34

35 οδηγήσει σε μείωση του χρηματικού μισθού από W0 σε W2. Σο ποσοστό μείωσης του χρηματικού μισθού θα είναι ίσο με το ποσοστό μείωσης του γενικού επιπέδου των τιμών, ώστε ο πραγματικός μισθός να επανέλθει στο επίπεδο ισορροπίας του W 0 και να εξαφανιστεί η πλεονάζουσα προσφορά P εργασίας. Η εργασία και το εθνικό εισόδημα θα παραμείνουν στα επίπεδα πλήρους απασχόλησης, LF και YF, και επομένως θα έχουμε το νέο συνδυασμό (2) των Ρ2 και YF στο τμήμα (γ) του διαγράμματος. Σο σημείο αυτό είναι επίσης ε'να σημείο της καμπύλης συνολικής προσφοράς AgS. Από τα προηγούμενα συνάγεται ότι η κλασική καμπύλη συνολικής προσφοράς είναι πλήρως ανελαστική ως προς το γενικό επίπεδο των τιμών. Ανεξάρτητα, δηλαδή, από το επίπεδο τιμών, το εθνικό εισόδημα προσδιορίζεται στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης Η Πλευρά της ζήτησης στην Κλασική θεωρία Η ανάλυση της πλευράς της ζήτησης της οικονομίας θα μας οδηγήσει στον προσδιορισμό της καμπύλης της συνολικής ζήτησης, δηλαδή στον προσδιορισμό του εθνικού εισοδήματος που μπορεί να αγοραστεί σε κάθε επίπεδο τιμών. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) Ενώ για την ανάλυση της πλευράς της προσφοράς, σύμφωνα με την κλασική θεωρία, χρησιμοποιήσαμε την αγορά εργασίας και τη συνολική συνάρτηση παραγωγής, για την ανάλυση της πλευράς της ζήτησης θα χρησιμοποιήσουμε την αγορά χρήματος Η Αγορά Εργασίας Για την ανάλυση της ισορροπίας της αγοράς χρήματος πρέπει να προσδιορίσουμε τη ζήτηση και την προσφορά χρήματος. Ζήτηση χρήματος είναι η παρακράτηση χρήματος με τη μορφή ρευστών διαθεσίμων (μετρητών) από τα μέλη μίας κοινωνίας για διάφορους λόγους, ενώ προσφορά χρήματος είναι η ποσότητα του χρήματος που κυκλοφορεί στην οικονομία. ύμφωνα με την κλασική θεωρία, η ισορροπία στην αγορά χρήματος προσδιορίζει την ποσότητα ισορροπίας του χρήματος και το 35

36 επίπεδο ισορροπίας των τιμών. Η θεωρία που χρησιμοποίησαν οι κλασικοί οικονομολόγοι για την ανάλυση της αγοράς χρήματος ονομάζεται ποσοτική θεωρία του χρήματος (quantity theory of money) και τις διάφορες παραλλαγές της εξετάζουμε παρακάτω. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) Η ζήτηση χρήματος Ο Αμερικανός μαθηματικός, στατιστικολόγος και οικονομολόγος Irving Fisher ( ) υποστήριξε ότι το χρήμα χρησιμοποιείται μόνο ως μέσον ανταλλαγής των αγαθών. Αν υποθέσουμε ότι το Pi εκφράζει τη μέση τιμή του αγαθού i στη διάρκεια μίας χρονικής περιόδου και το Qi, τον όγκο των συναλλαγών του αγαθού i (δηλαδή την ποσότητα του αγαθού που πουλήθηκε και αγοράστηκε) στη διάρκεια της ίδιας περιόδου, τότε το συνολικό ποσό που δαπανήθηκε στη διάρκεια της ίδιας περιόδου για την αγοραπωλησία του αγαθού αυτού θα δίνεται από το γινόμενο PiQi Η Κλασική Καμπύλη της συνολικής ζήτησης Όπως η καμπύλη ζήτησης κάθε αγαθού εκφράζει τη σχέση μεταξύ της τιμής και της ζητούμενης ποσότητας του, έτσι και στο σύνολο της οικονομίας η καμπύλη της συνολικής ζήτησης εκφράζει τη σχέση μεταξύ του γενικού επιπέδου των τιμών και της ζητούμενης ποσότητας όλων των αγαθών. Με άλλα λόγια, η καμπύλη της συνολικής ζήτησης προσδιορίζει το επίπεδο του εθνικού εισοδήματος που μπορεί να αγοραστεί σε κάθε επίπεδο τιμών. (Δημόπουλος, Γ. Δ., 1996) 1.7. Η αγορά αποταμιευτικού κεφαλαίου Μετά τον προσδιορισμό των καμπυλών της συνολικής προσφοράς και της συνολικής ζήτησης και πριν προχωρήσουμε στην εξέταση της 36

37 μακρό οικονομικής ισορροπίας του κλασικού συστήματος, αναλύουμε στο τμήμα αυτό τη λειτουργία της αγοράς αποταμιευτικού κεφαλαίου η οποία, όπως θα δειχτεί παρακάτω, είναι ανεξάρτητη από τη λειτουργία του υπόλοιπου οικονομικού συστήματος. ε κάθε οικονομικό σύστημα, αφού προσδιοριστεί το επίπεδο του εθνικού εισοδήματος, πρέπει να αποφασιστεί και η κατανομή του μεταξύ της κατανάλωσης και της επένδυσης. το κλασικό οικονομικό σύστημα η κατανομή αυτή επιτυγχάνεται μέσω της λειτουργίας της αγοράς αποταμιευτικού κεφαλαίου. Για να αναλύσουμε τη λειτουργία αυτής της αγοράς, πρέπει να προσδιορίσουμε τη ζήτηση αποταμιευτικού κεφαλαίου για επένδυση και την προσφορά αποταμιευτικού κεφαλαίου (αποταμίευση) Η Ζήτηση Αποταμιευτικού Κεφαλαίου Οι παραγωγοί, προκειμένου να επεκτείνουν ή να βελτιώσουν την υλικοτεχνική υποδομή της επιχείρησης τους, πραγματοποιούν επενδύσεις. Για λόγους απλούστευσης, η κλασική θεωρία δέχεται ότι για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων τους, οι παραγωγοί απευθύνονται στην αγορά αποταμιευτικού κεφαλαίου, στην οποία προσφέρουν στους αποταμιευτές ομολογίες έναντι κάποιου επιτοκίου r. Επομένως, το επιτόκιο αποτελείτο κόστος δανεισμού για τους επενδυτές και το έσοδο για τους αποταμιευτές. (Λιανός, Θ. Π. & Θ. Ε. Μπενος, 1996) Όπως έχει αναφερθεί, το βασικό πρόβλημα της ατομικής επιχείρησης είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους της. Κάθε μονάδα επένδυσης αναμένεται να αποφέρει ένα όφελος στον επενδυτή, αλλά συνεπάγεται και ένα κόστος, δηλαδή το επιτόκιο. Η διαφορά μεταξύ του προσδοκώμενου οφέλους και του επιτοκίου είναι το κέρδος της επενδυόμενης μονάδας για τον παραγωγό. Για τη μεγιστοποίηση του κέρδους του, λοιπόν, ο παραγωγός θα πραγματοποιεί επενδύσεις των 37

38 οποίων το προσδοκώμενο όφελος θα είναι μεγαλύτερο ή τουλάχιστον ίσο με το επιτόκιο. Η επένδυση αποτελεί πραγματικό κεφάλαιο για τον παραγωγό. Με άλλα λόγια, είναι ένας συντελεστής παραγωγής που υπόκειται στο νόμο της φθίνουσας οριακής απόδοσης. Αφού, λοιπόν, όσο αυξάνονται οι μονάδες του επενδυόμενου κεφαλαίου μειώνεται το προσδοκώμενο όφελος τους (λόγω του νόμου της φθίνουσας οριακής απόδοσης), θα μειώνεται το κέρδος της επένδυσης, αν το επιτόκιο παραμένει σταθερό. Άρα, ο παραγωγός θα πραγματοποιεί περαιτέρω επενδύσεις μόνο όταν μειώνεται το επιτόκιο, ώστε το κέρδος της επένδυσης να παραμένει θετικό ή τουλάχιστον ίσο με το μηδέν και ο παραγωγός να οδηγείται στη μεγιστοποίηση του κέρδους του. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι η ζητούμενη ποσότητα αποταμιευτικού κεφαλαίου για επένδυση, I (investment), από την ατομική επιχείρηση είναι φθίνουσα συνάρτηση του επιτοκίου Η Προσφορά Αποταμιευτικού Κεφαλαίου Σο εισόδημα των ατόμων μίας οικονομίας είναι η αμοιβή για την προσφορά των εισροών που διαθέτουν στην παραγωγική διαδικασία. Σα άτομα δε δαπανούν ολόκληρο το εισόδημα τους για την κάλυψη των αναγκών της τρέχουσας περιόδου, αλλά αποταμιεύουν κάποιο ποσοστό του για την κάλυψη των μελλοντικών τους αναγκών. Σο έσοδο των ατόμων για κάθε μονάδα αποταμίευσης είναι το επιτόκιο. (Mankiw, N.G., 2002) Όπως έχει αναφερθεί, το βασικό πρόβλημα του ατόμου είναι η μεγιστοποίηση της χρησιμότητας του. Κάθε μονάδα αποταμίευσης αποφέρει ένα έσοδο στο άτομο, δηλαδή το επιτόκιο, αλλά συνεπάγεται και ένα κόστος το οποίο συνίσταται στη χρησιμότητα που στερείται το άτομο λόγω της μη κατανάλωσης κάποιων αγαθών που θα αγόραζε με το τμήμα του εισοδήματος που αποταμιεύει. Η διαφορά μεταξύ του επιτοκίου και της χρησιμότητας που στερείται ο καταναλωτής, είναι το κέρδος της 38

39 αποταμιευόμενης μονάδας γι' αυτόν. Για τη μεγιστοποίηση της χρησιμότητας του, λοιπόν, ο καταναλωτής θα αποταμιεύσει ένα τμήμα του εισοδήματος του, για το οποίο το επιτόκιο είναι μεγαλύτερο ή τουλάχιστον ίσο με τη χρησιμότητα που στερείται από τη μη κατανάλωση αγαθών. Όσο αυξάνονται οι μονάδες του εισοδήματος που αποταμιεύει ένα άτομο, τόσο μειώνεται η κατανάλωση του από τα διάφορα αγαθά. Όταν, όμως. μειώνεται η κατανάλωση των διάφορων αγαθών, αυξάνεται η οριακή τους χρησιμότητα, λόγω του νόμου της φθίνουσας οριακής χρησιμότητας, με αποτέλεσμα να μειώνεται το κέρδος της αποταμίευσης για τον καταναλωτή, αν το επιτόκιο παραμένει σταθερό. Άρα, ο καταναλωτής θα αποταμιεύει περισσότερες μονάδες του εισοδήματος του μόνο όταν αυξάνεται το επιτόκιο, ώστε το κέρδος της αποταμίευσης να παραμένει θετικό ή τουλάχιστον ίσο με το μηδέν και ο καταναλωτής να οδηγείται στη μεγιστοποίηση της χρησιμότητας του. Με βάση τα παραπάνω η προσφερόμενη ποσότητα αποταμιευτικού κεφαλαίου, S (saving), ενός ατόμου είναι αύξουσα συνάρτηση του επιτοκίου Η Ισορροπία της Αγοράς Αποταμιευτικού Κεφαλαίου Η ισορροπία της αγοράς αποταμιευτικού κεφαλαίου επιτυγχάνεται στο επίπεδο επιτοκίου στο οποίο η ζητούμενη ποσότητα αποταμιευτικού κεφαλαίου είναι ίση με την προσφερόμενη ποσότητα του (δηλαδή στο επίπεδο επιτοκίου στο οποίο έχουμε ισότητα μεταξύ επένδυσης και αποταμίευσης). (Ζοπουνίδης, Κ., Υ. Πατσιοΰρας & Κ. Κοσμίδου, 2004) ύμφωνα με την κλασική θεωρία, η ισότητα μεταξύ της ζητούμενης και της προσφερόμενης ποσότητας αποταμιευτικού κεφαλαίου επιτυγχάνεται μέσω της ελεύθερης λειτουργίας του μηχανισμού των τιμών. Έτσι, αν το επιτόκιο είναι μεγαλύτερο από το επιτόκιο ισορροπίας, θα παρατηρηθεί πλεονάζουσα προσφορά αποταμιευτικού κεφαλαίου, η οποία θα προκαλέσει τάση μείωσης του επιτοκίου μέχρι το επίπεδο ισορροπίας του, 39

40 ώστε να αυξηθεί η επένδυση, να μειωθεί η αποταμίευση και να εξαφανιστεί η πλεονάζουσα προσφορά αποταμιευτικού κεφαλαίου. Αντίθετα, αν το επιτόκιο είναι μικρότερο από το επιτόκιο ισορροπίας, θα παρατηρηθεί πλεονάζουσα ζήτηση αποταμιευτικού,, η οποία θα προκαλέσει τάση αύξησης του επιτοκίου μέχρι το επίπεδο ισορροπίας του, ώστε να μειωθεί η επένδυση, να αυξηθεί η αποταμίευση και να εξαφανιστεί η πλεονάζουσα ζήτηση αποταμιευτικού κεφαλαίου. - Περίληψη Μία σειρά οικονομικών και δημογραφικών εξελίξεων έθεσαν τις προϋποθέσεις για την εμφάνιση της βιομηχανικής επανάστασης στα μέσα του 18ου αιώνα, αρχικά στη Μ. Βρετανία και μετά σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η βιομηχανική επανάσταση χαρακτηρίζεται κυρίως από τον εργοστασιακό τρόπο παραγωγής, από σημαντικές εξελίξεις στην τεχνική και από την εφεύρεση της ατμομηχανής. Κάτω από τις συνθήκες αυτές ήταν επόμενο να επικρατήσουν φιλελεύθερες αντιλήψεις για την οικονομική πολιτική, οι οποίες ευνοούσαν την ελεύθερη άσκηση της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και τον περιορισμό του ρόλου του κράτους. Κύριοι εκφραστές αυτών των αντιλήψεις ήταν οι Βρετανοί οικονομολόγοι που ανήκαν στην κλασική σχολή της πολιτικής οικονομίας. Κατά τους κλασικούς, κάθε οικονομία αποτελείται από τρεις βασικές αγορές (Ζοπουνίδης, Κ., Υ. Πατσιοΰρας & Κ. Κοσμίδου, 2004): α) την αγορά των συντελεστούν παραγωγής, β) την αγορά αγαθών και γ) την αγορά χρήματος. Όλες οι αγορές λειτουργούν τελείως ανταγωνιστικά και, κατά συνέπεια, τα άτομα έχουν τέλεια γνώση των συνθηκών που επικρατούν σ' αυτές. Για να υπάρξει ισορροπία στην οικονομία, πρέπει να υπάρξει ισορροπία σε καθεμία από τις αγορές της. Αυτή είναι η έννοια της μακροοικονομικής ισορροπίας του συστήματος. 40