ΙΔΡΥΜΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ Καθηγητού ΗΛΙΑ ΚΡΙΣΠΗ και Δρ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΣΑΜΑΡΑ-ΚΡΙΣΠΗ

Transcript

1 Ημερίδα Τιμής Μνήμης Καθηγητή ΗΛΙΑ ΚΡΙΣΠΗ στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών 9 Δεκεμβρίου 2013 Με θέμα Διεθνές Δικονομικό Δίκαιο (Ιδιωτικό Διεθνές και Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο), ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών, σε συνεργασία με την Ένωση Ελλήνων Δικονομολόγων και το Ίδρυμα Διεθνών Νομικών Μελετών Καθηγητού Ηλία Κρίσπη, διοργάνωσαν στον ΔΣΑ, στις 9 Δεκεμβρίου 2013, Ημερίδα Μνήμης του αείμνηστου Καθηγητού ΗΛΙΑ ΚΡΙΣΠΗ, Ομοτ. Καθηγητού Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών και Επίτιμου Νομικού Συμβούλου του Υπουργείου Εξωτερικών. Α Συνεδρία Στην Α Συνεδρία (Ιδιωτικό Διεθνές Δικονομικό Δίκαιο, υπό την προεδρία του κ. Βασιλείου Ρήγα, Αρεοπαγίτου ε.τ. και Προέδρου της Ενώσεως Ελλήνων Δικονομολόγων, αναπτύχθηκαν ουσιαστικά θέματα που προέκυψαν από την εφαρμογή του πρόσφατου Κανονισμού υπ αριθ. 1215/2012 της 12 ης Δεκεμβρίου 2012, για τη Διεθνή Δικαιοδοσία και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις. Καθηγητής ΑΠΘ κ. Ευάγγελος Βασιλακάκης Θέμα: «Η προστασία του ασθενέστερου διαδίου κατά τον Κανονισμό 1215/2012. Τρεις βασικές επισημάνσεις της προστασίας». 1.- Ο ασθενέστερος διάδικος έχει τη δυνατότητα να προσφύγει στο Δικαστήριο του τόπου, όπου βρίσκεται η κατοικία του (forum actoris), για διαφορές που αφορούν, ενδεικτικά, σε ασφαλιστικές συμβάσεις, σε καταναλωτικές συμβάσεις, σε ατομικές συμβάσεις εργασίας κλπ. 2.- Στις περιπτώσεις, όπου ο ασθενέστερος συμβαλλόμενος έχει δικονομικά τη θέση του εναγόμενου, ο ενάγων είναι υποχρεωμένος να προσφύγει στα Δικαστήρια του τόπου κατοικίας του εναγομένου. 3.- Τίθενται περιορισμοί ως προς την παρέκταση δικαιοδοσίας, που τα μέρη μπορούν να συμφωνήσουν. Το Δικαστήριο, βάσει του άρθρου 26 παρ. 2 του Κανονισμού, υποχρεούται να ενημερώσει τον ασθενέστερο διάδικο για το δικαίωμά του να αμφισβητήσει την διεθνή δικαιοδοσία του Δικαστηρίου, καθώς και για τις συνέπειες που έχει η εμφάνισή του στο Δικαστήριο ή για τις συνέπειες που έχει η ερημοδικία του. Αυτό, σε περιπτώσεις σιωπηρής παρεκτάσεως της δικαιοδοσίας του.

2 2. Καθηγητής ΑΠΘ κ. Αθανάσιος Καΐσης Θέμα: «Παρέκταση της Διεθνούς Δικαιοδοσίας». Βασική ρύθμιση με βάση το άρθρο 31 του Κανονισμού 1215/2012 είναι ότι όταν για μία αγωγή έχουν αποκλειστική διεθνή δικαιοδοσία περισσότερα Δικαστήρια, η διαπίστωση της ελλείψεως διεθνούς δικαιοδοσίας γίνεται υπέρ του πρώτου επιληφθέντος Δικαστηρίου. Σε περίπτωση που ανακύπτει ζήτημα σχετικά με το κατά πόσον συμφωνία παρέκτασης υπέρ Δικαστηρίου ή Δικαστηρίων ενός κράτους-μέλους είναι άκυρη ως προς την ουσιαστική της ισχύ, το ζήτημα της παρέκτασης της δικαιοδοσίας, κρίνεται βάσει της νομοθεσίας του κράτους-μέλους του Δικαστηρίου ή των Δικαστηρίων που ορίζονται στη συμφωνία, συμπεριλαμβανομένων των κανόνων περί συγκρούσεως δικαίων του συγκεκριμένου κράτους-μέλους. Αν. Καθηγήτρια ΕΚΠΑ, κ. Ελίνα Μουσταΐρα Η Ε.Ν. Μουσταΐρα, Αναπλ. Καθηγήτρια Νομικής ΕΚΠΑ, εισηγήθηκε το Θέμα: «Είναι σκόπιμη η υιοθέτηση του κανόνα του forum non conveniens από κράτη, εκτός εκείνων που έχουν ήδη επιρροές αγγλοσαξωνικών δικαίων;» Ανέπτυξε εισαγωγικά τη λειτουργία του κανόνα forum non conveniens, αναφέρθηκε σε 2 μεγάλες υποθέσεις που απασχόλησαν δικαστήρια των ΗΠΑ και δικαστήρια κρατών Ευρωπαϊκών και στη συνέχεια μίλησε, μεταξύ άλλων, για την αντιμετώπιση των συμφωνιών παρέκτασης δικαιοδοσίας από τα δικαστήρια διαφόρων κρατών καθώς και για την εκκρεμοδικία στην Ε.Ε. Κλείνοντας, επισήμανε πως θα πρέπει να δίνεται σημασία στη διαφορετικότητα των νομικών συστημάτων, στη διαφορετική νοοτροπία των δικαίων. Αν. Καθηγητής ΕΚΠΑ, κ. Δημήτριος Τσικρικάς Θέμα: «Η κατάργηση της Διαδικασίας του Exequatur στους Ευρωπαϊκούς Εκτελεστούς Τίτλους (άρθρα 39 έως 44 του Κανονισμού)» Θεσπίζεται γενική κατάργηση της διαδικασίας για αποφάσεις εκδιδόμενες από Δικαστήρια κρατών-μελών, με γνώμονα τη σημασία του εθνικού δικονομικού δικαίου για την ισόροπη προστασία δανειστή και οφειλέτη.

3 Όσον αφορά την εκτέλεση της αποφάσεως, εφαρμόζεται το δικονομικό δίκαιο του κράτους εκτελέσεως και βάσει αυτού ρυθμίζεται η διαδικασία και τα μέσα εκτέλεσης της αλλοδαπής αποφάσεως. Ωστόσο, διατηρούνται κάποια κωλύματα αναγνωρίσεως και εκτελέσεως της αλλοδαπής αποφάσεως, με την έννοια της ύπαρξης δικονομικών δυνατοτήτων προβολής των κωλυμάτων αυτών. Περαιτέρω, θα ήταν δυνατόν, με επιφύλαξη, να παρατηρηθεί, ότι οι δυνατότητες άμυνας του οφειλέτη στο κράτος εκτελέσεως της αποφάσεως, φαίνεται να μην επαρκούν για την προστασία των θεμελιωδών δικονομικών δικαιωμάτων του. 3. Β Συνεδρία Στη Β Συνεδρία, υπό την προεδρία του Ομοτ. Καθηγητού Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Κώστα Μπέη, αναπτύχθηκαν τα εξής θέματα: Καθηγητής ΕΚΠΑ κ. Αντώνης Μπρεδήμας Θέμα: «Η παρέμβαση κρατών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, με έμφαση στην παρέμβαση της Ελλάδος στην υπόθεση Γερμανίας κατά Ιταλίας (2011)». Η ελληνική παρέμβαση, σε σχέση με το θέμα των κατοχικών αποζημιώσεων, έδωσε λαβή για επιδοκιμασία από την ελληνική κοινωνία, αλλά και επικρίσεις από ορισμένες πλευρές. Η επίσημη Πολιτεία (Υπουργός Εξωτερικών) έδειξε μία αρνητική στάση, σε αντίθεση με το Υπουργείο Δικαιοσύνης. Στην εισήγηση αναλύονται οι ρυθμίσεις του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου και οι Κανόνες (Regulations), με έμφαση στο ζήτημα το συμφέροντος νομικού χαρακτήρα του παρεμβαίνοντος κράτους και στον δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα της απόφασης του ΔΔΧ, σε σχέση με τον παρεμβαίνοντα. Ως προς το πρώτο ζήτημα και παρά την αντίθεση της Γερμανίας, το Δικαστήριο έκανε δεκτή την ελληνική παρέμβαση, θεωρώντας ότι θα ήταν απαραίτητο, κατά την κύρια διαδικασία, να λάβει υπόψη του τις αποφάσεις των ελληνικών Δικαστηρίων στην υπόθεση του Διστόμου, υπό το φως της κρατικής ετεροδικίας και κατά πόσον η Ιταλία παραβίασε τη δικαιοδοτική ασυλία της Γερμανίας με το να κηρύξει τις ελληνικές αποφάσεις εκτελεστές στο ιταλικό έδαφος. Ως προς το δεύτερο ζήτημα, γίνεται

4 γενικά δεκτό ότι οι αποφάσεις του ΔΔΧ δεν δεσμεύουν τα παρεμβαίνοντα κράτη. Με δεδομένες τις πολύ λίγες περιπτώσεις, όπου το Δικαστήριο έκανε δεκτή την παρέμβαση κράτους, η ελληνική παρέμβαση πρέπει να θεωρείται ως επιτυχία της χώρας, που χωρίς να δεσμεύεται από τη έκβαση της δίκης, έδωσε το πολιτικό και ηθικό στίγμα της παρουσίας της. 4. Δρ. Αναστάσιος Γουργουρίνης Θέμα: «Καταχρηστικές προσφυγές ξένων επενδυτών εναντίον κρατών υποδοχής, στο πλαίσιο της Διεθνούς Επενδυτικής Διαιτησίας». Ίσως το πλέον κρίσιμο χαρακτηριστικό της σύγχρονης διεθνούς διαιτητικής επίλυσης επενδυτικών διαφορών αποτελεί η παρεχόμενη στους ξένους επενδυτές δυνατότητα να αποδεχτούν proprio motu την προσφορά συναίνεσης για διαιτησία των κρατών υποδοχής της επένδυσής τους και να προσφύγουν σε διεθνή διαιτητικά forα για την επίλυση τυχόν μεταξύ τους διαφορών, παρακάμπτοντας δηλ. τα εθνικά δικαστήριά του κράτους υποδοχής. Ως εκ τούτου, τίθεται το ερώτημα κατά πόσο δύναται να εντοπιστούν τα θεμιτά όρια στην εταιρική διάρθρωση και οργάνωση ξένων επενδύσεων, ιδίως όταν αυτή αποσκοπεί ακριβώς στη δυνατότητα προσφυγής των ιδιωτών ξένων επενδυτών σε διεθνή επενδυτική διαιτησία κατά του κράτους υποδοχής, δίχως πρότερη εξάντληση των εσωτερικών ενδίκων μέσων. Η οικεία εισήγηση καταρχάς ενέσκηψε στις βασικές πτυχές της δικαιοδοσίας ratione personae και ratione materiae διεθνών διαιτητικών επενδυτικών δικαστηρίων που συγκροτούνται σε διεθνή fora, όπως το Διεθνές Κέντρο περί διακανονισμού διαφορών εξ επενδύσεων (International Centre for the Settlement of Investment Disputes - ICSID). Στη συνέχεια αναπτύχθηκε πώς και γιατί η τήρηση της αρχής της καλής πίστης (good faith) και η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώματος (abuse of rights) θέτουν όρια στην άσκησης του δικαιώματος του ξένου επενδυτή για προσφυγή σε διεθνή επενδυτική διαιτησία. Ακριβώς στο πλαίσιο αυτό, η ανάλυση στράφηκε στον, καταρχήν, θεμιτό χαρακτήρα του σχεδιασμού εταιρικής εθνικότητας (nationality planning) ή/και της εταιρικής αναδιάρθρωσης (investment restructuring) ξένων επενδύσεων με στόχο τη δυνατότητα μελλοντικής θεμελίωσης διεθνούς επενδυτικής διαιτητικής δικαιοδοσίας. Με έμφαση στην πλούσια σχετική νομολογία διεθνών διαιτητικών επενδυτικών δικαστηρίων, η εισήγηση εν τέλει εντόπισε σειρά κριτηρίων για τη διάγνωση τυχόν αθέμιτης αναζήτησης διεθνούς διαιτητι-

5 κού forum μέσω διακρατικών συμφωνιών προστασίας επενδύσεων (treaty shopping) και τυχόν κατάχρησης του συστήματος της διεθνούς επενδυτικής διαιτησίας (abuse of process). 5. Δρ. Παναγιώτης Πρωτοψάλτης Θέμα: «Η συμμετοχή των εμπειρογνωμόνων στις διαδικασίες ενώπιον των δικαιοδοτικών όργανων του Διεθνούς κέντρου διακανονισμού διαφορών από επενδύσεις και του Παγκοσμίου οργανισμού εμπορίου». Η μελέτη συγκρίνει το ρόλο των εμπειρογνωμόνων στους μηχανισμούς επίλυσης διαφορών του Διεθνούς κέντρου διακανονισμού διαφορών από επενδύσεις (ICSID) και του Παγκοσμίου οργανισμού εμπορίου (ΠΟΕ) αναλύοντας τις μεθόδους διορισμού τους και τις ρυθμίσεις για το παραδεκτό και τη δεσμευτικότητα των γνωμοδοτήσεών τους. Σκοπός της είναι να εξηγήσει πώς η πρακτική και η νομολογία των δικαιοδοτικών οργάνων του ICSID και του ΠΟΕ αντιμετώπισαν τα προβλήματα των διατάξεων της Σύμβασης της Ουάσιγκτον, των Κανόνων διαιτησίας του ΙCSID καθώς και του Μνημονίου συμφωνίας του ΠΟΕ σχετικά με το ρόλο των εμπειρογνωμόνων στις αντίστοιχες διαδικασίες επίλυσης διαφορών και να καταδείξει ένα παράδοξο, οτι δηλαδή τα δικαιοδοτικά όργανα του ICSID και του ΠΟΕ τροποποίησαν τις δύο αντίστοιχες αλλά διαφορετικές διαδικασίες προς την ίδια κατεύθυνση Δρ. Γεώργιος Κυριακόπουλος Θέμα: «Η εκτέλεση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου». Με το άρθρο 46 παρ. 1 ΕΣΔΑ εισάγεται υποχρέωση των Κρατών μελών να συμμορφώνονται προς τις οριστικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) επί των διαφορών στις οποίες είναι διάδικοι. Στη βάση του άρθρου 19 ΕΣΔΑ, αλλά και της νομολογίας του ΕΔΔΑ, τίθεται το θέμα της ύπαρξης ενός «ερμηνευτικού δεδικασμένου» των αποφάσεων του Δικαστηρίου, μέσω της συμμόρφωσης προς τις αποφάσεις αυτού. Η συμμόρφωση αυτή αποτελεί έννοια κατά πολύ ευρύτερη της stricto sensu εκτέλεσης των αποφάσεων του ΕΔΔΑ, αφού αφορά σε γενικότερα μέτρα προσαρμογής που πρέπει να υιοθετήσει το περί ου Κράτος μέλος (Vermeire κ. Βελγίου, , ΑΠ 818/2008 Δ Τμ.).

6 Παρ ημίν, η εν λόγω υποχρέωση συμμόρφωσης προβλέπεται στο άρθρο 95 παρ. 5 Σ (αναθεώρηση 2001), σε εφαρμογή του οποίου ο Ν. 3068/2002 καθιερώνει ένα σύστημα ελέγχου μέσω τριμελών συμβουλίων των ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας. 6. Το αρθρο 46 παρ. 2 ΕΣΔΑ καθιερώνει ένα μηχανισμό εποπτείας της εκτέλεσης των αποφάσεων του ΕΣΔΑ, από την Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Τα μέτρα συμμόρφωσης μπορεί να είναι ατομικά (δίκαιη ικανοποίηση, άρθρο 41 ΕΣΔΑ), επείγοντα ειδικά (όπως ε.π. στην περίπτωση αλλοδαπών που ζητούν άσυλο) ή να οδηγούν ακόμα και σε επανεξέταση μιάς υπόθεσης μέσω της επανάληψης της σχετικής διαδικασίας (σχετ. 525 παρ. 5, 525Α ΚΠΔ, 105Α ΚΔΔ). Μπορεί όμως να είναι και γενικά, όταν αποσκοπούν στη μη επανάληψη της παραβίασης στο μέλλον. Η διαδικασία συμμόρφωσης ολοκληρώνεται μέσα από τις ρυθμίσεις των παρ. 3, 4 και 5 άρθρου 46 ΕΣΔΑ: Παραπομπή στο Δικαστήριο τυχόν προβλήματος που αφορά στην ερμηνεία της απόφασης (παρ. 3) ή της τυχόν άρνησης συμμόρφωσης Κράτους μέλους (παρ. 4). Εάν το Δικαστήριο διαπιστώσει ότι όντως η υποχρεώση συμμόρφωσης έχει παραβιαστεί, παραπέμπει την υπόθεση στην Επιτροπή Υπουργών, προκειμένου αυτή να εξετάσει τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν. Από την , με απόφαση των Μονίμων Αντιπροσώπων, ένα νέο σύστημα εποπτείας άρχισε να εφαρμόζεται, σύμφωνα με το οποίο η εποπτεία μπορεί να είναι «συνήθης» (υποβολή, εντός εξαμήνου, σχεδίου ή έκθεσης δράσης) ή, σε υποθέσεις με σημαντικά δομικά προβλήματα, «ενισχυμένη» (μέσω μιάς εντονότερης συνεργασίας μεταξύ της Γραμματείας του Τμήματος Εκτέλεσης των Αποφάσεων του ΕΔΔΑ και του περί ου Κράτους μέλους). Προκύπτει, κατά συνέπεια, ότι η υποχρέωση συμμόρφωσης προς τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ είναι ουσιαστική και πλήρης νομικών συνεπειών, αφού, πέραν των στενών ορίων της εκτέλεσης, μπορεί να οδηγήσει σε μια γενικότερη προσαρμογή, «προκειμένου να διασφαλισθεί ο σεβασμός των υποχρεώσεων που απορρέουν» από την ΕΣΔΑ και τα Πρωτόκολλα αυτής (19 ΕΣΔΑ). Την Εκδήλωση Μνήμης χαιρέτισαν ο Καθηγητής και τ. Υπουργός κ. Προκόπης Παυλόπουλος και η Πρόεδρος του Ιδρύματος Καθηγητή Ηλία Κρίσπη Δρ. Αναστασία Σαμαρά-Κρίσπη.