Προκλήσεις του Μαυροβουνίου

Transcript

1 Τομέας Ευρώ- Ατλαντικών Μελετών Ομάδα Βαλκανίων και Τουρκίας Προκλήσεις του Μαυροβουνίου Συνέντευξη των βουλευτών Aleksandar Damjanović & Damir Šehović Γιαννάκου Νότα Δευτεραίος Φίλιππος Συντονιστής Ομάδας: Κουτσουράκης Στάθης Μάιος 2014

2 Damir Šeićάι20 1

3 Σκοπός του παρόντος κειμένου είναι να παρουσιάσει τις απόψεις των βουλευτών Aleksandar Damjanović και Damir Šehović αναφορικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει το Μαυροβούνιο σήμερα. Αρχικά, γίνεται μία σύντομη εισαγωγή στην υφιστάμενη πολιτικοοικονομική κατάσταση στη χώρα. Πρώτον, περιγράφεται η οικονομική κατάσταση του Μαυροβουνίου, και ποια είναι τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει. Έπειτα, θίγεται το ζήτημα των σχέσεων Μαυροβουνίου-ΝΑΤΟ και την προοπτική ένταξης στο βορειοατλαντικό σύμφωνο. Στη συνέχεια, με αφορμή τα πρόσφατα και εντεινόμενα κρούσματα βίας κατά δημοσιογράφων, αναλύεται το ζήτημα της ελευθεροτυπίας και πώς αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως τροχοπέδη στην ευρωπαϊκή πορεία του Μαυροβουνίου. Τέλος, στο δεύτερο μέρος του κειμένου, παρατίθεται η συνέντευξη των κυρίων Damjanović και Šehović, βουλευτών στο εθνικό κοινοβούλιο του Μαυροβουνίου. 2

4 Το πολίτευμα του Μαυροβουνίου είναι προεδρευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Η βουλή της χώρας αποτελείται από 81 έδρες. Πρόεδρος της δημοκρατίας είναι ο Filip Vujanović, ενώ η κυβέρνηση αποτελείται από συνασπισμό κομμάτων. Πρώτο κόμμα είναι το DPS (Democratic Party of Socialists) και συγκυβερνά με το SDP (Social Democratic Party) μαζί με μία σειρά άλλων ανεξαρτήτων βουλευτών. Ο κ. Damjanović είναι βουλευτής του αντιπολιτευόμενου SNP (Socialist People's Party). Προεδρεύει στην επιτροπή οικονομικών υποθέσεων, ενώ παράλληλα είναι μέλος της επιτροπής διοικητικών υποθέσεων. Ο κ. Šehović είναι βουλευτής του κυβερνώντος SDP (Social Democratic Party). Παράλληλα, είναι μέλος των επιτροπών ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, και οικονομικών υποθέσεων. 1

5 Μέρος Α Επιχειρηματικότητα και ανταγωνιστικότητα της οικονομίας του Μαυροβουνίου Αν και η κρίση επηρέασε σε μεγάλο βαθμό αρνητικά τις χώρες των Βαλκανίων, το 2013 το Μαυροβούνιο αρχίζει να επανέρχεται σε επίπεδα ανάπτυξης προ κρίσης, με το ΑΕΠ του να αυξάνεται σταδιακά 1. Σε αυτό έχουν συμβάλει αρκετές μεταρρυθμίσεις που έχουν λάβει χώρα, στα πλαίσια της προσπάθειας ένταξης της χώρας στην ΕΕ και της εναρμόνισης της αγοράς της με τη σχετική ευρωπαική νομοθεσία. Η κυβέρνηση κινείται προς την καθιέρωση ενός φιλελεύθερου καθεστώτος επενδύσεων, απομακρύνοντας τυχόν δομικά εμπόδια (γραφειοκρατία, νέοι νόμοι για τη χρεωκοπία επιχειρήσεων, νέο θεσμικό πλαίσιο για επενδύσεις: καταργούνται ορισμένοι περιορισμοί και υιοθετείται η αρχή της εθνικής μεταχείρισης) προκειμένου να καταστεί η χώρα ελκυστική προς τους ξένους επενδυτές. Τομείς της οικονομίας που προσφέρονται για επενδύσεις είναι ο τουρισμός, η ενέργεια (θερμική καιι υδροηλεκτρική) αλλά και έργα υποδομών. 2 Το θετικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί αναφορικά με τις επιχειρηματικές ευκαιρίες στη χώρα, ενισχύεται από την πρόσφατη άνοδο της χώρας στην κατάταξη της έκθεσης Doing Business της Παγκόσμιας Τράπεζας. 1 World Bank, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 23/4/2014) 2 Montenegro Country Program Snapshot, World Bank Group Montenegro Partnership, 4/2014, διαθέσιμο στο: Snapshot.pdf (ημερομηνία πρόσβασης: 23/4/2014) 2

6 Ειδικότερα, ενώ το 2013 η χώρα βρισκόταν στην 50 η θέση της κατάταξης, το 2014 βρίσκεται στην 44 η σε σύνολο 189 χωρών. Παράγοντες που συνέβαλαν σε αυτή την εξέλιξη υπήρξαν ορισμένες μεταρρυθμίσεις στις οποίες προέβη η κυβέρνηση στον τομέα της χορήγησης αδειών κατασκευής και της εγγραφής ιδιοκτησίας. Συγκεκριμένα, στον τομέα χορήγησης αδειών, η εισαγωγή του one-stop-shop οδήγησε σε επιτάχυνση της διαδικασία έκδοσης άδειας από 267 σε 158 μέρες, γεγονός που χάρισε στο Μαυροβούνιο μια άνοδο 70 θέσεων στην κατάταξη (από 174 σε 106). Άλλα μέτρα τα οποία ελήφθησαν είναι η μείωση της φορολογίας και των κοινωνικών εισφορών. Από το 2008, μάλιστα, το Μαυροβούνιο έχει σημειώσει εντυσωσιακή βελτίωση, ανεβαίνοντας περισσότερες από 40 θέσεις στην κατάταξη 3. Συγκριτικά με τις γείτονες βαλκανικές χώρες, το Μαυροβούνιο βρίσκεται στην τρίτη θέση με την ΠΓΔΜ (25 η ) και τη Σλοβενία (33 η ) να προηγούνται. 3 Montenegro goes up in Doing Business 2014, ranks 44th out of 189 global economies, Government of Montenegro, 29/10/2013,, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 23/4/2014) 3

7 Επιπρόσθετα, στην έκθεση του World Economic Forum για την ανταγωνιστικότητα παγκοσμίως 4 το Μαυροβούνιο κατατάσσεται 67 ο ανάμεσα σε 148 χώρες. Όπως φαίνεται στον πίνακα, μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά στους τομείς του μακροοικονομικού περιβάλλοντος, της εκπαίδευσης και της υγείας, της καινοτομίας και της αποτελεσματικότητας της αγοράς εργασίας 5. Ωστόσο, τα 4 The Global Competitiveness Report , World Economic Forum, 2013, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 23/4/2014) 5 Ibid σελ

8 κυριότερα εμπόδια στην επιχειρηματικότητα παραμένουν η ελλιπής πρόσβαση στη χρηματοδότηση, η διαφθορά και η αναποτελεσματική γραφειοκρατία. Παρά την προσπάθεια να αντιμετωπιστούν τα παραπάνω ζητήματα, εμπόδια αποτελούν η απουσία ολοκληρωμένων δικαστικών θεσμών αλλά και η μεγάλη παραοικονομία, η οποία επηρρεάζει αρνητικά την αγορά Investment Climate Statement Montenegro, US Department of State, 4/2013, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 23/4/2014) 5

9 Προοπτική ένταξης του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ Από το 2006, όταν το Μαυροβούνιο ανεξαρτητοποιήθηκε και εντάχθηκε στη Συνεργασία για την Ειρήνη (Partnership for Peace), οι σχέσεις μεταξύ της χώρας και του ΝΑΤΟ βρίσκονται σε ένα καλό στάδιο. Έχοντας αναγάγει την ένταξη στον οργανισμό σε έναν από τους σημαντικότερους στόχους της εξωτερικής πολιτικής, σήμερα η χώρα βρίσκεται κοντά στο να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ, καθώς εφαρμόζει το τρίτο ετήσιο σχέδιο στο πλαίσιο του Σχεδίου Ένταξης στο ΝΑΤΟ (Membership Action Plan), το οποίο θεωρείται ένα τελικό βήμα πριν την ένταξη 7. Δεδομένα 8 Για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού, έχουν γίνει αρκετές μεταρρυθμίσεις στη δομή των ενόπλων δυνάμεων της χώρας, όπως η μείωση του προσωπικού και των εξοπλισμών 9. 7 Support in Montenegro for NATO Increases, Balkan Insight, 11/12/2013, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/2014) 8 Relations between Montenegro and NATO, Ministry of Foreign Affairs and European Integration of Montenegro, διαθέσιμο στο: Montenegro-and-NATO/ και Επίσημη ιστοσελίδα του ΝΑΤΟ στο Μαυροβούνιο, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/2014) 9 supra note 7 6

10 Επιπρόσθετα, το 2010, το Μαυροβούνιο συμμετείχε στη Διεθνή Δύναμη Βοήθειας για Ασφάλεια (International Security Assistance Force (ISAF) )του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν 10. Καθοριστικός παράγοντας για την ένταξη μίας χώρας στη βορειοατλαντική συμμαχία, είναι και η απήχησή της στον εγχώριο πληθυσμό. Στην περίπτωση του Μαυροβουνίου, από αυτό θα εξαρτηθεί ως ένα βαθμό το αν θα γίνει επίσημη πρόταση για ένταξη στην επόμενη συνδιάσκεψη του ΝΑΤΟ τον ερχόμενο Σεπτέμβριο. Εξάλλου, αξιωματούχοι από τις Βρυξέλλες κατέστησαν σαφές ότι δεν πρόκειται να γίνει πρόταση στη χώρα, αν τουλάχιστον ο μισός πληθυσμός συνεχίσει να είναι αντίθετος στην ένταξη 11. Τον Νοέμβριο του 2013, διεξήχθη σχετική έρευνα 12 για λογαριασμό του Κέντρου για τη Δημοκρατία και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Centre for Democracy and Human Rights). Σε δείγμα 790 ατόμων, το 38% τάχθηκε υπέρ της ένταξης ενώ το 45% κατά. Βέβαια, στην ερώτηση «Πόσο σημαντική είναι η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ» το 24,8% «καθόλου σημαντική» το 31% απάντησε «εν μέρει σημαντική», και το 22,9% «πολύ σημαντική». Τα δύο τελευταία ποσοστά θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως έκφραση της άποψης πως η ένταξη στο ΝΑΤΟ (και η επακόλουθη ένταξη στην ΕΕ η οποία υποστηρίζεται από το 75% των πολιτών 13 ) μπορεί να εξασφαλίσει την ειρήνη, την σταθερότητα και την ασφάλεια στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Ταυτόχρονα, θα δημιουργούνταν νέες θέσεις εργασίας στον αμυντικό τομέα. Τον Μάρτιο του 2014, η δημοσκόπηση του πρακτορείου IPSOS 14 σε δείγμα 1236 ατόμων, έδειξε το ποσοστό αυτών που υποστηρίζουν την ένταξη στο ΝΑΤΟ να ανέρχεται στο 46%, ενώ των τασσόμενων κατά αυτής στο 42% 15. Σε διάστημα λίγων μηνών, παρατηρείται μια αύξηση του ποσοστού των υποστηρικτών της, η οποία, ενδεχομένως να οφείλεται στην εντατικοποίηση της σχετικής κυβερνητικής καμπάνιας NATO s relations with Montenegro, ΝΑΤΟ Official site, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/2014) 11 supra note 7 και Cost of Montenegro s NATO Membership Announced, Balkan Insight,2/12/2013, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/2014) 12 Attitudes on NATO integration in Montenegro, Centre for Democracy and Human Rights, 12/2013, διαθέσιμο στο: opinion-polls/462-citizen-attitudes-on-nato-integration-2013.html (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/ Montenegro sees increased support for NATO, Eurasia Review, 17/1/2014, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/2014) 14 Javno mnjenje CG, NATO, Ipsos Public Affairs, Ιούλιος 2013, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 21/4/2014) 15 NATO Membership Council s Communication Team: 46% of citizens support Montenegro's accession to NATO, Government of Montenegro, 29/3/2014, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/2014) 16 Germany "won't obstruct Montenegro's accession to NATO", B-92, 4/4/2014, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης 19/4/2014) 7

11 Σύμφωνα με δηλώσεις του Σλοβένου πρέσβη στο Βελιγράδι, Vladimir Gasparovich, το ετήσιο κόστος του Μαυροβουνίου από τη συμμετοχή του στο ΝΑΤΟ θα ανερχόταν στα ευρώ ετησίως 17. Αξίζει να σημειωθεί πως είναι η πρώτη φορά που ανακοινώνεται συγκεκριμένο κόστος για το Μαυροβούνιο. Έως τώρα, υπήρχαν μόνο εικασίες, οι οποίες λειτουργούσαν ως επιχείρημα για τους τασσόμενους κατά της ένταξης, οι οποίοι υποστήριζαν πως ενδεχομένως το Μαυροβούνιο να μην είχε την οικονομική δυνατότητα να καλύψει το ποσό. 17 Supra note 11 8

12 Ελευθερία του Tύπου Πηγή: Radio Free Europe/ Radio Liberty 18 Στην έκθεση του 2014 της ΜΚΟ «Ανταποκριτές Χωρίς Σύνορα» 19, σχετικά με την Ελευθερία του Τύπου παγκοσμίως 20, το Μαυροβούνιο βρίσκεται στην 114 η θέση της κατάταξης, μια θέση χαμηλότερα από ότι το Η κατάταξη αυτή οφείλεται στα συχνά περιστατικά βίας κατά δημοσιογράφων που καταγράφονται στη χώρα τα τελευταία χρόνια. Ήδη από το 2004, όταν και δολοφονήθηκε ο εκδότης της εφημερίδας Dan, Dusko Jovanovic, οι επιθέσεις κατά δημοσιογράφων και μέσων ενημέρωσης έχουν αυξηθεί Montenegro Journalist Quits After Attack, Radio Free Europe/ Radio Liberty, 15/3/2012, διαθέσιμο στο: html (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 19 Διεθνής μη-κερδοσκοπική, μη-κυβερνητική οργάνωση που προωθεί και υπερασπίζεται την ελευθερία της πληροφόρησης και της ελευθερίας του Τύπου 20 World Press Freedom Index 2014, Reporters Without Borders, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 21 World Press Freedom Index 2013, Reporters Without Borders, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 22 Ενδεικτικά, το 2006 επιτέθηκαν στον συγγραφέα Jevrem Brković και έναν χρόνο αργότερα στον Željko Ivanović, δημοσιογράφο της εφημερίδας Vijesti. Το 2008, υπέστη ξυλοδαρμό ο αθλητικογράφος Mladen Stojović, ενώ το 2010 εστάλησαν απειλητικές επιστολές προς τον Željko Ivanović, έναν από τους ιδρυτές της εφημερίδας Vijesti, και άλλους δημοσιογράφους της εφημερίδας. Επιπρόσθετα, το 2011 έλαβαν χώρα βομβιστικές επιθέσεις κατά τεσσάρων αυτοκινήτων της ίδιας εφημερίδας. Την επόμενη χρονιά, άγνωστοι επιτέθηκαν στην Olivera Lakić, αστυνομικό ρεπόρτερ της εφημερίδας Vijesti. Από πέρυσι, παρατηρείται μια έξαρση του φαινομένου. Συγκεκριμένα, το 2013 τοποθετήθηκε εκρηκτικός μηχανισμός στο σπίτι του δημοσιογράφου της Vijesti, Tufik Softic, εξαπολύθηκαν απειλές προς τη δημοσιογράφο της εφημερίδας Monitor, Milka Tadic-Mijovic, συνέβη βομβιστική επίθεση στα γραφεία της εφημερίδας Vijesti, ενώ η δημοσιογράφος της εφημερίδας Dan, Lidija Nikčević, υπέστη ξυλοδαρμό στις 4 Ιανουαρίου. Journalists Again Targets Of Violence, Reporters Without Borders, 7/1/2014, διαθέσιμο στο: πρόσβασης:17/4/2014) Montenegro again urged to probe attacks on journalists, Β-92, 8/1/2014, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 9

13 Η έξαρση του φαινομένου, σε συνδυασμό με το γεγονός πως οι έρευνες για τις παραπάνω επιθέσεις δεν έχουν οδηγήσει σε σύλληψη των υπευθύνων, έχουν προκαλέσει την ανησυχία τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και διεθνών οργανώσεων που μάχονται για την ελευθερία του Τύπου. Οι οργανώσεις Reporters Without Borders και Freedom House κάλεσαν τις αρχές, και ειδικότερα τον πρωθυπουργό της χώρας, Milo Djukanovic, να καταδικάσει τη βία και να εγγυηθεί ένα ασφαλές κλίμα για τους δημοσιογράφους ώστε να μη θίγεται η ελευθερία της πληροφόρησης 23. Αξίζει να σημειωθεί πως τον Ιούνιο του 2013, ο ανεξάρτητος εμπειρογνώμων των Ηνωμένων Εθνών για το δικαίωμα στην ελευθερία της έκφρασης, Frank William La Rue, παρότρυνε το Μαυροβούνιο να δημιουργήσει έναν μηχανισμό για την επίλυση και πρόληψη των επιθέσεων κατά των δημοσιογράφων. Συγκεκριμένα χαρακτήρισε «απαράδεκτη την ατιμωρησία γνωστών υποθέσεων βίας κατά δημοσιογράφων». Συμπλήρωσε λέγοντας πως παρόλο που το κράτος θα πρέπει να διασφαλίζει την απόλυτη ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης, και τα ίδια τα μέσα είναι υπεύθυνα για τη διατήρηση του υψηλού επιπέδου επαγγελματισμού 24. Ακολουθώντας αυτές τις συστάσεις και στα πλαίσια του Σχεδίου Δράσης για τη διαπραγμάτευση του Κεφαλαίου 23 (αφορά στον τομέα της Δικαιοσύνης και των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων) για την ένταξη στην ΕΕ, το Νοέμβριο του 2013 η κυβέρνηση της χώρας προχώρησε στη σύσταση Επιτροπής 25 με σκοπό την επίβλεψη των δράσεων των αρμόδιων οργάνων σχετικά με τις έρευνες των υποθέσεων εκφοβισμού, βίας και δολοφονίας δημοσιογράφων και επιθέσεων σε ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης 26. Αξίζει να σημειωθεί πως, μόλις ένα μήνα μετά τη σύστασή της, έλαβε χώρα η επίθεση κατά της Lidija Nikčević. Ο Επίτροπος της ΕΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, Nils Muižnieks, δήλωσε σχετικά πως «η απειλή ή χρήση βίας κατά δημοσιογράφων αποσκοπεί στην φίμωσή τους και στην παρακώλυση της δουλειάς τους, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει την αποκάλυψη σκανδάλων διαφθοράς, κατάχρησης εξουσίας ή διακρίσεων εις βάρος κάποιας μειονότητας. Η ελευθερία του Τύπου είναι βασικό θεμέλιο της δημοκρατίας». Πρόσθεσε μάλιστα, πως «οι επιθέσεις αυτές αποτελούν μια ακραία μορφή λογοκρισίας. Μια 23 Journalists Again Targets Of Violence, Reporters Without Borders, 7/1/2014, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης:17/4/2014) και Montenegro Journalists Remain Target of Violent Attacks, Freedom House, 14/1/2014, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 24 UN expert urges Montenegro to resolve pending cases of violence against journalists, UN News Centre, 17/6/2013, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 25 Η επιτροπή είναι 11μελής (6 εκπρόσωποι κρατικών αρχών, 4 δημοσιογράφοι, 1 αντιπρόσωπος τηςτης Κοινωνίας των Πολιτών) με πρόεδρο τον βοηθό αρχισυντάκτη της εφημερίδας Dan, Nikola Marković. 26 Government of Montenegro sets up commission to follow up cases of violence against journalists, Government of Montenegro, 26/12/2013, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 10

14 κυβέρνηση μπορεί να εμπλέκεται στην επιβολή λογοκρισίας μη λαμβάνοντας τα απαραίτητα μέτρα ώστε να αντιμετωπιστεί η βία κατά των δημοσιογράφων, καθώς η ατιμωρησία ενθαρρύνει την επανάληψη, η οποία μπορεί να είναι ζημιογόνος για την ελευθερία της έκφρασης» 27. Τα γεγονότα αυτά, και για όσο διάστημα οι δράστες μείνουν ατιμώρητοι, είναι πιθανό να θέσουν σε κίνδυνο τις διαπραγματεύσεις της χώρας για ένταξη στην ΕΕ. Όπως δήλωσε η επικεφαλής της αντιπροσωπείας της ΕΕ στο Μαυροβούνιο, Mitja Drobnic «η ελευθερία των μέσων ενημέρωσης είναι ένα σημαντικό κομμάτι των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κάθε απειλή ή επίθεση κατά δημοσιογράφων θα αντιμετωπιστεί πολύ αρνητικά στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων ένταξης» Continued attacks in Europe: journalists need protection from violence, The Council of Europe Commissioner s Human Rights Comment, 5/6/2012, διαθέσιμο στο: (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 28 EU wants action after attacks on Montenegro journalists, SETimes, 22/1/2014, διαθέσιμο στο: ure-01 (ημερομηνία πρόσβασης: 17/4/2014) 11

15 Μέρος Β 1. Τον τελευταίο καιρό, έχουν σημειωθεί αρκετές επιθέσεις σε δημοσιογράφους και ομίλους (π.χ. η επίθεση στην Lidija Nikčević και στην εφημερίδα Vijesti), οι οποίες οδήγησαν σε ηχηρή καταδίκη από διάφορες χώρες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι αυτό είναι ένα εμπόδιο για την ενταξιακή πορεία του Μαυροβουνίου. Θεωρείτε πως αυτή η «πίεση» από την ΕΕ μπορεί να επιταχύνει την καταπολέμηση αυτού του προβλήματος; A.D.: Αυτό έχει σημειωθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και έχει συντελέσει ώστε το Μαυροβούνιο να βρεθεί χαμηλά στην κατάταξη όσον αφορά την ελευθεροτυπία, στο πλαίσιο των κανονισμών, και το άνοιγμα των κεφαλαίων 23, 24, που αναφέρονται στα ανθρώπινα δικαιώματα και ελευθερίες και την ασφάλεια. Οπωσδήποτε, είναι ένα ζήτημα που πρέπει άμεσα να λυθεί. Πρέπει να εξαλειφθεί κάθε υπόνοια και να γίνει οργανωμένα. Εμείς, ως βουλευτές, πολλές φορές απαιτήσαμε να λυθεί. Η κυβέρνηση πρέπει να λύσει αυτό το θέμα λαμβάνοντας τα μέγιστα μέτρα. Πρέπει να αλλάξουν οι υπεύθυνοι στην αστυνομία και να βρεθούν οι υπαίτιοι των επιθέσεων στους δημοσιογράφους. Τασσόμαστε υπέρ της ελευθερίας λόγου και έκφρασης, και της προστασίας των δημοσιογράφων εν γένει, ασχέτως του αν ένα μέρος αυτών χειραγωγείται. Είχαμε εξ αρχής τη δυνατότητα να ανοίξουμε τα κεφάλαια , που είναι, ομολογουμένως, αρκετά απαιτητικά, όσον αφορά τις ελευθερίες, την εγκληματικότητα και τη διαφθορά. Δε θεωρώ ότι αυτό θα αποτελέσει εμπόδιο στις συνομιλίες μας με την ΕΕ. Εξάλλου, έχουμε ήδη ανοίξει και ορισμένα άλλα κεφάλαια. D.Š.: Είναι γεγονός ότι το Μαυροβούνιο, ως χώρα που άνοιξε τον διάλογο με την ΕΕ, προχωράει ταχύτερα στο δρόμο της ευρωπαϊκής ένταξης, σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής. Παρ όλα αυτά, αντιμετωπίζουμε πολλές προκλήσεις. Μία εξ αυτών σχετίζεται με την ελευθεροτυπία. Ένα ζήτημα, το οποίο κάθε χώρα που θέλει να αυτοαποκαλείται δημοκρατική, πρέπει να λύσει άμεσα. Υπό αυτή την έννοια, δεν έχουμε φτάσει σε αυτό το επίπεδο, ενώ επιθυμούμε να βρεθούμε το συντομότερο δυνατόν στην ομάδα των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών χωρών. Οι τελευταίες επιθέσεις εναντίον των δημοσιογράφων δεν προσέθεσαν τίποτα καλό. Ωστόσο, πρέπει να τονίσουμε ότι όλες οι αρμόδιες αρχές και τα όργανα του κράτους αντέδρασαν και ο καθένας ατομικά καταδίκασε αυτές τις επιθέσεις. Το σημαντικότερο είναι πως σταδιακά δημιουργούνται προϋποθέσεις για να χυθεί άπλετο φως στην υπόθεση. Να υπενθυμίσω ότι μετά από αυτά τα δυσάρεστα γεγονότα, δημιουργήθηκε μια επιτροπή, η οποία ασχολείται με αυτά τα ζητήματα, αποτελούμενη από δημοσιογράφους που προέρχονται από τα ανεξάρτητα μέσα ενημέρωσης. Ακόμη, το Υπουργείο Εσωτερικών ασχολείται εντατικά με το πρόβλημα και ήδη υπάρχουν αποτελέσματα. Η γενική αστυνομική διεύθυνση, βάσει των πληροφοριών που έχει συλλέξει, έχει προφυλακίσει ένα άτομο και στοιχειοθετήσει κατηγορητήριο. Η δίκη είναι σε εξέλιξη. Σε κάθε περίπτωση, αυτό δεν είναι πρόβλημα που χαρακτηρίζει μόνο το Μαυροβούνιο, αλλά και όλες τις χώρες των Βαλκανίων, που βρίσκονται στο ίδιο οικονομικό και δημοκρατικό επίπεδο. Αυτό είναι ένα ζήτημα που η χώρα μας πρέπει να λύσει, εάν θέλει να 12

16 συνεχίσει με ικανοποιητική δυναμική στον δρόμο της ευρωπαϊκής ένταξης, όπως έχει ήδη καταστήσει σαφές η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Με τη σοβαρότητα και υπευθυνότητα που επιδεικνύουν τα κρατικά όργανα, θέλω να πιστεύω ότι θα τιμωρήσουν σύντομα τους δράστες. 2. Ο αναπληρωτής αντιπρόεδρος, Igor Luksić, δήλωσε ότι δεν υπάρχει εναλλακτική της ένταξης του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ και κάλεσε όσους δεν έχουν πεισθεί να την υποστηρίξουν. Μία δημοσκόπηση του Δεκεμβρίου 2013, για λογαριασμό του Κέντρου Δημοκρατίας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Center for Democracy and Human Rights) έδειξε πως το 45% του πληθυσμού τάσσεται κατά, ενώ μόλις το 38% υπέρ. Γνωρίζουμε τους λόγους για τη χαμηλή δημοτικότητα του ΝΑΤΟ, όμως πιστεύετε ότι μπορεί να αυξηθεί; Και εάν ναι, με ποιον τρόπο; A.D.: Φυσικά και υπάρχει εναλλακτική του ΝΑΤΟ λύση, παρ όλο που ο αντιπρόεδρος κ. Vucić δε συμμερίζεται αυτή την άποψη. Τα χαμηλά ποσοστά στήριξης του ΝΑΤΟ είναι φυσικό επακόλουθο ψυχολογικών και συναισθηματικών αιτιών. Το ΝΑΤΟ έσφαλε το 1999, σίγουρα όμως και η στρατηγική του Μαυροβουνίου δεν ήταν η κατάλληλη. Για αυτούς που υποστηρίζουν την ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ, θα ήταν καλό να ονομάσουν τους λόγους ένταξης. Μέχρι αυτή τη στιγμή, κανείς δεν τους έχει αποσαφηνίσει. Αντιθέτως, αυτοί οι ψυχοσυναισθηματικοί λόγοι, που απωθούν τους πολίτες από τη στήριξη της ένταξης καθιστούν αναγκαία τη βελτίωση της επικοινωνιακής στρατηγικής της κυβέρνησης, ώστε να φέρει στο επιθυμητό επίπεδο τα ποσοστά δημοτικότητας. Ασχέτως κοινοβουλευτικών πλειοψηφιών, το ΝΑΤΟ θέτει ως προϋπόθεση για την ένταξη της χώρας σε αυτό, τη λαϊκή του υποστήριξη από τουλάχιστον το 50% των πολιτών. Από την άλλη πλευρά, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Μαυροβούνιο, το πρωτοστάτησε στις ξένες επενδύσεις που προέρχονταν από τη Ρωσία. Μιλάμε για δισεκατομμύρια, για οικονομικά συμφέροντα του Μαυροβουνίου. Κάπου εκεί πρέπει να βρεθεί μια ισορροπία: η σταδιακή προσέγγιση χωρίς σημαντικές αλλαγές στην εξωτερική πολιτική. Προέρχομαι από την αξιωματική αντιπολίτευση του SNP 29 η οποία πιστεύει ότι το πρόγραμμα Partnership for Peace είναι αυτή τη στιγμή η βέλτιστη επιλογή για το Μαυροβούνιο. Στην παρούσα φάση, δεν υπάρχουν αντικειμενικές προϋποθέσεις, ούτε στήριξη του λαού για να παρθεί απόφαση για το ΝΑΤΟ. Για εμάς, το δημοψήφισμα θα ήταν η ιδανική λύση. Μόνο εκεί θα μπορούσαν να πουν με σαφήνεια οι πολίτες αν είναι υπέρ ή κατά της ένταξης. Και ως κόμμα που σέβεται τους νόμους και το σύνταγμα, θα αναγνώριζε το όποιο αποτέλεσμα. D.Š.: Σε αντίθεση με τον κ. Damjanovic, είμαι πεπεισμένος λόγω του ευρωπαϊκού και ευρωατλαντικού προσανατολισμού, το κράτος του Μαυροβουνίου δεν έχει πιο σημαντικό στόχο από το να υλοποιήσει όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις για την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Προέρχομαι απο το κόμμα SDP 30, το οποίο, ήδη από τη δεκαετία του 1990, τα χρόνια της τρέλας του πολέμου, που είχε περιλάβει όλη την πρώην ΟΔΓ, ξεκάθαρα έχει γράψει στο πρόγραμμά του ότι η ένταξη στο ΝΑΤΟ πρέπει να είναι υπ αριθμόν ένα στρατηγικός στόχος, μαζί με την ένταξη στην ΕΕ. Και σε αυτόν τον δρόμο είμαστε έως σήμερα. Υπάρχουν πάρα πολλοί λόγοι για τους οποίους θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε αυτή την άποψη. 29 Tα αρχικά του SNP σημαίνουν Socijalistička narodna partija Crne Gore (Socialist People's Party). 30 Tα αρχικά του SDP σημαίνουν Socijaldemokratska partija (Social Democratic Party) 13

17 Θα σημειώσω μόνον δύο: ο ένας είναι πολιτικός και σχετίζεται με το ότι το Μαυροβούνιο βρίσκεται στην περιοχή όπου δε θίγεται συχνά αυτό το θέμα και εμείς ως χώρα κατοίκων δεν είμαστε στη θέση να αναπτύξουμε επαρκείς αμυντικούς μηχανισμούς, οι οποίοι θα μας εγγυώντο σταθερότητα και ειρήνη. Στο κάτω κάτω, γιατί εμείς, ως μία από τις μικρότερες χώρες της Ευρώπης, να αντιστεκόμαστε στις γύρω χώρες που είναι ήδη μέλη του ΝΑΤΟ; Αυτό το πολιτικό επιχείρημα είναι to επιχείρημα-κλειδί που μας έδωσε το δικαίωμα στη δεκαετία του 1990, πρώτοι στο Μαυροβούνιο, να γράψουμε ότι η ένταξη στη βορειοατλαντική συμμαχία είναι υπ αριθμόν ένα πολιτικό-στρατιωτικός στόχος. Από την άλλη, υφίστανται αναμφισβήτητοι οικονομικοί λόγοι που μας εμπνέουν ώστε να παλεύουμε για την ένταξη. Όλες οι χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, έχουν γίνει πιο ασφαλείς. Υπό αυτή την έννοια, το ίδιο ισχύει και για το Μαυροβούνιο, ως μικρή, ανοιχτή οικονομία, που εξαρτάται πρωτίστως από τις ξένες επενδύσεις. Οι τελευταίες έρχονται ευκολότερα σε μια χώρα που χαρακτηρίζεται από σταθερότητα. Το ΝΑΤΟ είναι εγγυητής αυτής της επιζητούμενης σταθερότητας. Επομένως, μας ενθαρρύνουν οι πρόσφατες δηλώσεις από τα επίσημα χείλη των ισχυρότερων ευρωπαϊκών κρατών και τα μηνύματα ενθάρρυνσης από τις ΗΠΑ. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα υλοποιήσουμε τις απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε στην επόμενη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, εάν αυτή είναι διεύρυνσης, να μας δοθεί η δυνατότητα ένταξης. 3. Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας Doing Business 2014 ανεβάζει το Μαυροβούνιο στην 44 η από την 51 η θέση, μεταξύ 189 κρατών. Ποιοι παράγοντες θεωρείτε πως συνέβαλαν σε αυτή την άνοδο, λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει η χώρα; A.D.: Αυτό είναι μία πρόοδος στη λίστα επιχειρηματικότητας της Παγκόσμιας Τράπεζας. Να σημειώσω επίσης ότι το Μαυροβούνιο είναι στην καλύτερη θέση από όλες τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων. Βέβαια, η Παγκόσμια Τράπεζα αξιολογεί περισσότερους του ενός δείκτες. Ένας εξ αυτών είναι η φορολογική πολιτική, στο οποίο η χώρα μας έχει πολύ καλή βαθμολογία. Έχουμε χαμηλή φορολογία, κάτι το οποίο αποτελεί πλεονέκτημα για την προσέλκυση επενδύσεων. Διάφορες αλλαγές στο νομικό πλαίσιο βελτιώνουν εξίσου το επιχειρηματικό περιβάλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό των αδειοδοτήσεων για την κατασκεύη οικοδομών. Η διαδικασία αποκατάστασης δεν προχωράει με γοργούς ρυθμούς κατ εμέ αδικαιολόγητα αλλά υπάρχει μία ροή (π.χ. επιστροφή των εθνικοποιημένων περιουσιών). Υπάρχουν ορισμένες προκλήσεις, όπως η διαφθορά και η καθυστέρηση στις διαδικασίες απονομής της δικαιοσύνης, που εφόσον αντιμετωπιστούν, μπορούν να βελτιώσουν αισθητά την εικόνα μας και να προσελκύσουν ξένες επενδύσεις. Δεν είμαι από αυτούς που ξεχωρίζουν εγχώριους από ξένους επενδυτές. Όλοι πρέπει να επιχειρούν επί ίσοις όροις. Πρόσφατα το κοινοβούλιο ψήφισε ορισμένους νόμους που επέτρεψαν τη μεγαλύτερη ευελιξία ως προς το άνοιγμα, αλλά και το κλείσιμο μιας επιχείρησης. Το Μαυροβούνιο μπορεί και πρέπει να είναι ακόμα πιο ανοιχτό. Οφείλει να έχει ξεκάθαρους και σταθερούς όρους παιχνιδιού, όπου το κράτος ρυθμίζει τις μεγάλες επενδύσεις, όπως αυτές των υποδομών και της ενέργειας, και ακόμα πιο ανοιχτό προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. D.Š.: Το Μαυροβούνιο, ως μια από τις μικρότερες χώρες της Ευρώπης, εξαρτάται de facto από την εξωτερική ζήτηση. Με αυτή την έννοια, ως μικρή και ανοιχτή οικονομία, πρέπει να προσπαθήσουμε να είμαστε ανταγωνιστικοί σε σχέση με τα άλλα κράτη, ώστε να είμαστε ελκυστικοί για τις ξένες επενδύσεις. 14

18 Πιστεύω ότι μέχρι τώρα έχουμε κάνει ποιοτική δουλειά. Απόδειξη αυτού είναι ότι είμαστε πρώτοι στην Ευρώπη σε κεφάλαιο ξένων επενδύσεων ανά άτομο. Η τελευταία έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας δείχνει ότι είμαστε ως προς αυτόν τον τομέα, μπροστά από τις υπόλοιπες χώρες της περιοχής. Αυτό συνιστά αναγνώριση για όλα όσα έχουμε κάνει έως τώρα. Ωστόσο, είναι και δέσμευση για να βελτιώσουμε τους παράγοντες στους οποίους δεν είμαστε τόσο ανταγωνιστικοί. Επειδή εξαρτώμαστε αρκετά από τις ξένες επενδύσεις, πρέπει να δημιουργήσουμε τις προϋποθέσεις που θα προσελκύσουν τις περισσότερες δυνατές, ώστε να δοθεί η ανάλογη ώθηση στην οικονομία μας. 4. Πώς επηρέασε η παγκόσμια οικονομική κρίση το Μαυροβούνιο;Ποιοι τομείς της οικονομίας θεωρείτε πως επηρεάστηκαν περισσότερο; A.D.: Η παγκόσμια οικονομική κρίση προήλθε από τον χρηματοπιστωτικό τομέα και είχε ως συνέπεια την απότομη πτώση των δανείων από τις τράπεζες και των ξένων άμεσων επενδύσεων (στο εξής ΞΑΕ). Μετά το 2008, η οικονομική δραστηριότητα μειώθηκε δραστικά, οι τράπεζες (οι περισσότερες εκ των οποίων ανήκουν σε χώρες τις ΕΕ) σταμάτησαν να χορηγούν δάνεια. Συνεπώς, η κρίση πρώτα έπληξε τον χρηματοπιστωτικό τομέα, έπειτα τον οικονομικό και στη συνέχεια τον κοινωνικό, καθώς έπεσε το επίπεδο ζωής. Σαν αποτέλεσμα της κρίσης, άνοιξαν ορισμένα θέματα λειτουργίας μεγάλων επιχειρήσεων, όπως η Aluminijski Kombinat 31 και η Rudnik Boksiti. Αλλά το ζήτημα είναι ότι έχει σταματήσει η επενδυτική ροή που είχε γνωρίσει επιτάχυνση και έδωσε στη χώρα οικονομική ανάπτυξη. Το Μαυροβούνιο έπρεπε και πρέπει να εκμεταλλευτεί αυτή την περίοδο των 4-5 ετών ύφεσης και να δημιουργήσει τέτοιο περιβάλλον που, μετά την κρίση, να μπορέσει να επιτύχει ανάπτυξη και μεγέθυνση. Αυτή τη φορά, με τη βέλτιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων που η χώρα μας διαθέτει. Η μάχη εναντίον της παραοικονομίας, που αγγίζει το 35-40% του ΑΕΠ και είναι διπλάσια του μέσου όρου της Ε.Ε., η καλύτερη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων, οι επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας, η καλύτερη δικτύωση στις αγορές της πρώην ΟΔΓ, τα κοινά εγχειρήματα, η καλύτερη εκμετάλλευση των ευρωπαϊκών κονδυλίων, όλα αυτά αποτελούν τις αναπτυξιακές ευκαιρίες που το Μαυροβούνιο δεν πρέπει να χάσει. Προσωπικά, πιστεύω ότι μπορούσαμε να κάνουμε πολλά περισσότερα. Ωστόσο, έχουμε την ίδια τύχη με τις περισσότερες χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Κάποιες χώρες της ΕΕ, όπως η Ελλάδα, πλήρωσαν το τίμημα της οικονομικής κρίσης ακόμα πιο ακριβά. Όλα αυτά αποτελούν την τελευταία προειδοποίηση για να αναλογιστούμε ποιο μοντέλο ανάπτυξης επιθυμούμε και να προσπαθήσουμε να χτίσουμε την οικονομία πάνω σε γερά θεμέλια. Η οικονομία δε μπορεί να βασίζεται αποκλειστικά στον τουρισμό, το εμπόριο και τις υπηρεσίες. Πρέπει να υπάρχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο επαναβιομηχανοποίησης και οπωσδήποτε ορισμένα μεγάλα σχέδια στους τομείς των μεταφορών και της ενέργειας, που μπορούν να φέρουν το Μαυροβούνιο στο χάρτη των ελκυστικών για επενδύσεις χωρών. 31 Kombinat Aluminijski Podgorica (KAP): Πρόκειται για μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες της χώρας. Ιδιωτικοποιήθηκε το 2005 και από το 2008 μέχρι σήμερα, γίνονται προσπάθειες να αντιμετωπίσει την κρίση, καθώς οι μειωμένες τιμές αλουμινίου αλλά και το αυξημένο κόστος παραγωγής έχουν οδηγήσει την εταιρία στην καταγραφή ζημιών εως και ευρώ ημερησίως. Έγιναν προσπάθειες από την κυβέρνηση να αντιμετωπιστεί η κατάσταση, κυρίως μέσω δανείων. Τον Ιούλιο του 2013 η εταιρία κύρηξε και επίσημα πτώχευση, έχοντας μέχρι τότε χρέος ύψους 383 εκ. ευρώ. 15

19 Πληρώσαμε μέγαλο τίμημα για την κρίση, επειδή σταμάτησαν οι έως τότε εντυπωσιακοί ρυθμοί ανάπτυξης, οι μεγαλύτεροι της περιοχής. Πιστεύω πως αν μάθουμε από τα λάθη μας και δημιουργήσουμε καινούργιες προϋποθέσεις, μπορούμε να επιστρέψουμε στο προ κρίσεως αναπτυξιακό σπιράλ, όχι μόνο στο Μαυροβούνιο, αλλά και στην ευρύτερη περιοχή. Σχετικά με το τραπεζικό σύστημα, θεωρώ πως παρ όλο που έχει γίνει αποκρατικοποίηση των τραπεζών, υπάρχει ακόμα περιθώριο για ενίσχυση της ανταγωνιστικότητάς του με τις τράπεζες που προέρχονται από μη ευρωπαϊκές χώρες (π.χ. αραβικές). D.Š.: Στην προ κρίσεως περίοδο, το Μαυροβούνιο σημείωνε καλές επιδόσεις σε όλους τους μακροοικονομικούς δείκτες, μακράν καλύτερους από όλες τις χώρες της περιοχής. Να θυμίσω ότι το 2007 είχαμε ρυθμούς ανάπτυξης έως 10.7%, που σημαίνει ότι τα χρόνια μετά την απόκτηση της ανεξαρτησίας, απολαμβάναμε τους καρπούς των τεράστιων κεφαλαίων από ΞΑΕ. Όμως, το 2008, άρχισαν να διαφαίνονται τα σημάδια της κρίσης και το Μαυροβούνιο δε μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο, όχι μόνο λόγω του μικρού μεγέθους της οικονομιίας αλλά και λόγω της μεγάλης εξάρτησης από ΞΑΕ. Η κατάσταση επιδεινώθηκε το 2009, όταν αντιμετωπίσαμε μεγάλη ύφεση και πτώση της οικονομικής δραστηριότητας που οδήγησε σε αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης, έως και -6%. Ο τρόπος που εκδηλώθηκαν τα αρνητικά αποτελέσματα της κρίσης φάνηκε πρωτίστως στη δραστική μείωση των ΞΑΕ, της ρευστότητας στην πραγματική οικονομία, αλλά και στις δυσκολίες που αντιμετώπισαν οι μεγάλες επιχειρήσεις. Από το 2009 έως σήμερα, παλεύουμε με την έλλειψη ρευστότητας, ενός από τα σημαντικότερα προβλήματα της οικονομίας του Μαυροβουνίου. Προβλήματα που ανέκυψαν με ορισμένες εταιρείες, όπως η AL Kombinat πρέπει να μας γίνουν μάθημα, ώστε να επιλέγουμε στρατηγικής σημασίας επενδύσεις, ώστε τις ζημίες να μην τις πληρώνει το κράτος, πολλώ δε μάλλον οι πολίτες. Πρέπει να οικοδομήσουμε ένα οικονομικό σύστημα που θα βασίζεται στην αντικυκλική νομισματική πολιτική. Να σημειωθεί εδώ πως το Μαυροβούνιο δεν έχει τη δυνατότητα άσκσης ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής, καθώς υιοθέτησε το ευρώ ως μέσο πληρωμών. Παράλληλα, πρέπει να αλλάξουμε το μοντέλο απασχόλησης και να κατευθύνουμε την οικονομία στην παραγωγή. Είμαστε ήδη σε θέση να επιστρέψουμε σε μικρή έστω οικονομική ανάκαμψη, σημειώνουμε καλύτερη είσπραξη των δημόσιων εσόδων, τα τραπεζικά αποθεματικά αυξάνονται και αποκαθίσταται σταδιακά η εμπιστοσύνη στους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς. Καθοριστικός παράγοντας για την έξοδο της χώρας από την κρίση είναι η ενίσχυση της συναθροιστικής προσφοράς, η οποία θα ωθήσει και ολόκληρη την εθνική οικονομία. Στα άμεσα σχέδια είναι μια σειρά μεγάλων έργων που ξεπερνούν τα 3 δις ευρώ (ισοδυναμεί με το ΑΕΠ του Μαυροβουνίου). Εάν υλοποιηθούν τα έργα υποδομών και μια σειρά επενδύσεων που ήδη ξεκίνησαν στην παραλιακή περιοχή της χώρας, όπως και ορισμένες επενδύσεις στον τομέα της ενέργειας, είμαι σίγουρος ότι, τα επόμενα χρόνια, θα επιστρέψουμε πανηγυρικά σε υψηλά και σταθερά επίπεδα ανάπτυξης. 5.Τον τελευταίο καιρό, η Σερβία προσπαθεί να προσελκύσει επενδύσεις από την Κίνα και τις χώρες του Περσικού Κόλπου. Υπάρχουν παρόμοια σχέδια από πλευράς Μαυροβουνίου; A.D.: Υπεγράφη μια διακρατική συμφωνία μεταξύ Μαυροβουνίου και Κίνας για την κατασκευή αυτοκινητοδρόμου κατά μήκος των συνόρων του Μαυροβουνίου με τη Σερβία. 16

20 Αυτή η επένδυση την ανέλαβε η κινεζική εταιρεία SSSS. Πιστεύω ότι είναι μια πολύ καλή κίνηση ώστε να καταστεί μια στρατηγικής σημασίας επένδυση. Εκτός αυτού, Κινέζοι και Ευρωπαίοι ιδιώτες ενδιαφέρονται για επενδύσεις στην ενέργεια (πχ. θερμοηλεκτρικός σταθμός στην πόλη Pljevlja). Θέλω το Μαυροβούνιο να είναι ανταγωνιστικό και να προσελκύει περισσότερες χώρες εκτός περιοχής, όπως η Ρωσία, η Κίνα, οι χώρες της Μέσης και Άπω Ανατολής. Έχουμε μια επένδυση που ξεκινάει αυτές τις μέρες: ένα τουριστικό θέρετρο κοντά στο Herceg Novi, στον κόλπο του Boka. Υλοποιείται από μία αζέρικη εταιρεία, σε συνεργασία με μία ρωσική. Το συγκεκριμένο σχέδιο δίνει μεγάλη αισιοδοξία, ότι θα έχει ολοκληρωθεί σε μικρό χρονικό διάστημα. Με αυτόν τον τρόπο θα δοθεί επενδυτική ώθηση στην περιοχή. Είμαστε χώρα υποψήφια προς ένταξη, και διαπραγματευόμαστε με την ΕΕ. Εξάλλου, αυτός είναι και ο στόχος τον οποίο στηρίζουμε εγώ και το κόμμα μου. Όπως όλες οι ευρωπαϊκές χώρες συνεργάζονται με τρίτες χώρες, και τη Ρωσία, και την Κίνα και τη Μ. Ανατολή, πιστεύω πως και το Μαυροβούνιο πρέπει να έχει αυτή την ευχέρεια, ιδίως μέχρι να γίνει ισότιμο μέλος. D.Š.: Ίσως το Μαυροβούνιο είναι το καλύτερο παράδειγμα του πώς γίνεται διαφοροποίηση (diversification). Αυτό επιτυγχάνεται στρεφόμενοι στις οικονομίες της Κίνας, της Σ. Αραβίας, του Αζερμπαϊτζάν και άλλων γρήγορα αναπτυσσόμενων, οι οποίες διαθέτουν σημαντικούς πόρους. Τους ερχόμενους μήνες, πρέπει να ξεκινήσει ένα από τα μεγαλύτερα έργα υποδομών στην ιστορία της χώρας. Αυτό είναι η αυτοκινητογέφυρα που θα υλοποιήσει μια κινεζική εταιρεία και η συνολική αξία της ξεπερνάει τα 800 εκ. ευρώ. Επιπρόσθετα, είμαστε στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσουμε ότι ήδη ξεκίνησε η επένδυση στο Kumbor, την οποία πραγματοποιεί η αζέρικη εταιρεία SOCAR (State Oil Company of Azerbaijan). Η αξία της ανέρχεται στα 570 εκ. ευρώ, αλλά από τις συνομιλίες με τον εταίρο, αντιληφθήκαμε ότι το νούμερο θα είναι κατά πολύ μεγαλύτερο, αγγίζοντας έως και τα 700 εκ. ευρώ. Ακόμη, στην τελική φάση είναι η επένδυση που γίνεται από Άραβες επενδυτές στην παραθαλάσσια περιοχή της Budva (Kraljičina Plaža) Όλα αυτά μας δίνουν το δικαίωμα να πούμε ότι έχουμε επιτύχει την επιζητούμενη διαφοροποίηση της οικονομίας μας 6.Η Τουρκία προωθεί την πολιτιστική διπλωματία στα βαλκανικά κράτη μέσω των μουσουλμανικών πληθυσμών. Είναι ανάλογη η κατάσταση και στο Μαυροβούνιο; A.D.: Η σχέση του Μαυροβουνίου με την Τουρκία έχει μακρά ιστορία. Ήδη από τον Α και Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεγάλο μέρος του πληθυσμού του Μαυροβουνίου πήγαινε στην Τουρκία. Αναμφισβήτητα, υπάρχει ανάγκη για την ύπαρξη σχέσεων με την Τουρκία, ως μια μεγάλη οικονομία και αγορά. Ειδικά τα τελεταία χρόνια, είναι παρούσα με τέτοιο τρόπο που βελτιώνονται οι οικονομικές της επιδόσεις στην περιοχή. Να υπενθυμίσω ότι μια τουρκική εταιρεία αγόρασε την χαλκοβιομηχανία στο Niksić, μια από τις μεγαλύτερες εταιρείες της πρώην ΟΔΓ, που τώρα προσπαθεί να ξαναλειτουργήσει η παραγωγή της. Υπάρχουν περιθώρια για συνεργασία στους τομείς του τουρισμού, της γεωργίας και ορισμένες κοινές δράσεις. Είναι επιτακτική η ανάγκη να ασκήσουμε οικονομική διπλωματία. Μεγάλος αριθμός Μαυροβουνίων επισκέπτεται την Τουρκία ως τουριστικό προορισμό και δεν υπάρχει πρόβλημα σε αυτές τις σχέσεις. Η Τουρκία είναι υποψήφια προς ένταξη στην 17

21 ΕΕ εδώ και καιρό. Από την πλευρά μας, ξεπεράσαμε την Τουρκία, και διαπραγματευόμαστε ήδη. Ωστόσο, σε αντίθεση με εμάς, η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Η επίσημη πολιτική της χώρας μας τάσσεται υπέρ της ένταξης στη βορειοατλαντική συμμαχία. Θεωρώ ότι οι επίσημες απόψεις Μαυροβουνίου και Τουρκίας συμβαδίζουν σχετικά με τα γεγονότα στην περιοχή. Πιστεύω ότι υπάρχει περιθώριο για την ενίσχυση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Δεν αισθάνομαι ότι η Τουρκία, αυτή τη στιγμή, έχει νεο-οθωμανικές και νεοιμπεριαλιστικές βλέψεις στα Βαλκάνια και το Μαυροβούνιο. Στη σημερινή εποχή, κάτι τέτοιο είναι αδύνατο. D.Š.: Η Τουρκία ανήκει στις χώρες που έχουν πραγματικά φιλικές σχέσεις με το Μαυροβούνιο. Ιδίως τα τελευταία χρόνια, έχουν ανοδική πορεία, τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Είναι σημαντικό ότι το Μαυροβούνιο προκάλεσε το ενδιαφέρον της τουρκικής οικονομίας, που σημειώνει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Με αυτή την έννοια, τα εγχειρήματα που πρόσφατα έχουν υλοποιηθεί στη χώρα μας είναι η καλύτερη απόδειξη των αγαστών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Η εξαγορά της χαλκοβιομηχανίας του Niksić από την τουρκική εταιρεία, όπως και ορισμένες επενδύσεις στον τουριστικό κλάδο, δίνουν ελπίδα ότι η εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο χωρών έχει εδραιωθεί. Πιστεύω ότι θα συνεχιστεί. Βέβαια, και με την τουρκική, αλλά και όλες τις άλλες οικονομίες οι οποίες συμπεριφέρονται με εμπιστοσύνη και σεβασμό, το Μαυροβούνιο οφείλει να συνεργάζεται. Εξάλλου, είμαστε γνωστοί για τις καλές μας σχέσεις και στο διεθνές περιβάλλον. Η υλοποίηση των επενδύσεων που προέρχονται από Τουρκία, Κίνα, Αζερμπαϊτζάν, Σ. Αραβία αλλά και από τις ευρωπαϊκές χώρες είναι το μοντέλο που το Μαυροβούνιο πρέπει να εφαρμόσει και στην επόμενη περίοδο. 7.Θα μπορούσατε να σχολιάσετε σύντομα το αποτέλεσμα των κοινοβουλευτικών εκλογών της Σερβίας; A.D.: Το Μαυροβούνιο πρέπει να χαιρετίσει τη δημοκρατική διαδικασία στη Σερβία, να σεβαστεί τη λαϊκή βούληση και, με τη χώρα, με την οποία βρισκόταν τη μεγαλύτερη περίοδο ως κοινό κράτος, να χτίσει πιο κοντινούς και ισχυρούς δεσμούς: οικονομικούς και πολιτικούς. Αυτό δεν εξαρτάται από το ποιος έχει την εξουσία στη Σερβία ή το Μαυροβούνιο, αλλά από τις ανάγκες των συμπληρωματικών οικονομιών. Από την άποψη των κυβερνώντων κομμάτων και στις δύο χώρες, το εκλογικό αποτέλεσμα ήταν αναμενόμενο. Ευελπιστώ οι σχέσεις να βελτιωθούν και με τη Σερβία, και με όλα τα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας. D.Š.: Το Μαυροβούνιο πρέπει να διατηρεί ποιοτικές σχέσεις με όλες τις χώρες με τις οποίες συνορεύει, ιδίως με αυτές που αποτελούσαν ομόσπονδα κράτη της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να εμπλεκόμαστε στις εσωτερικές υποθέσεις της Σερβίας, ούτε και το αντίστροφο. Θέλω να πιστεύω ότι αυτές οι εποχές είναι πίσω μας. Χαιρετίζω τη βούληση των πολιτών της Σερβίας και αναμένουμε οι νικητές να εργαστούν πάνω στην ευημερία όλων των πολιτών της Σερβίας. Ελπίζω οι σχέσεις Σερβίας Μαυροβουνίου να συνεχίσουν στην ίδια πορεία, μακριά από το κλίμα που επικρατούσε την εποχή μετά την ανεξαρτητοποίησή μας. 18