Διοίκηση Επιχειρήσεων. Ενότητα 10: Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (Άξονες, Χαρακτηριστικά και Διακυβέρνηση) Πουλιόπουλος Λεωνίδας Τμήμα Διεθνούς Εμπορίου

Transcript

1 Διοίκηση Επιχειρήσεων Ενότητα 10: Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (Άξονες, Χαρακτηριστικά και Διακυβέρνηση) Πουλιόπουλος Λεωνίδας Τμήμα Διεθνούς Εμπορίου

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τους άξονες, τα χαρακτηριστικά και την διακυβέρνηση της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας Άξονες Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ). Τι είναι και τι δεν είναι ΕΚΕ. Λόγοι και αιτίες για κοινωνική προσφορά. Τα πιθανά οφέλη της ΕΚΕ ανά πεδίο. Διαφορές και ομοιότητες μεταξύ Διοίκησης Ολικής Ποιότητας και ΕΚΕ. Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ. 5

6 Οι άξονες της Εταιρικής Κοινωνική Ευθύνης 1. Κοινωνία. 2. Οικονομία. 3. Περιβάλλον. 4. Ανθρώπινο Δυναμικό. 6

7 Τι είναι και τι δεν είναι εταιρική κοινωνική ευθύνη (1) ΔΕΝ είναι συμμόρφωση με την νομοθεσία. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο κόσμος περιμένει από τις επιχειρήσεις να συμμορφωθούν με την νομοθεσία που τις διέπει. Η συμμόρφωση είναι αυτονόητη ενώ οι δράσεις της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ) γίνονται σε εθελοντική βάση. ΔΕΝ είναι φιλανθρωπία ή επιχειρηματική χορηγία. Τα δύο αυτά αποτελούν ένα πολύ μικρό κομμάτι της ΕΚΕ. Στο παρελθόν η εταιρική φιλανθρωπία περιελάμβανε σε μεγάλο βαθμό προσωπικές πρωτοβουλίες, ενώ η ΕΚΕ περιλάμβανε ένα πολύ ευρύτερο φάσμα δράσεων. 7

8 Τι είναι και τι δεν είναι εταιρική κοινωνική ευθύνη (2) ΔΕΝ είναι δημόσιες σχέσεις. Αρκετοί θεωρούν ότι η ΕΚΕ ταυτίζεται με τις δημόσιες σχέσεις ή απλά αποτελεί βιτρίνα των επιχειρήσεων. Αυτή είναι μια λανθασμένη αντίληψη. Μπορεί μερικές φορές να υπάρχει μια λεπτή γραμμή ανάμεσα στα δύο, αλλά οπωσδήποτε μια επιχείρηση δεν εντάσσει την ΕΚΕ στις στρατηγικές της και την καθημερινότητά της για δημόσιες σχέσεις. ΔΕΝ αντιτίθεται στον κύριο επιχειρηματικό στόχο. Όταν αναφερόμαστε στην ΕΚΕ δεν λησμονούμε ποτέ τον κύριο λόγο της ύπαρξης μιας επιχείρησης που είναι η παραγωγή πλούτου. 8

9 Τι είναι και τι δεν είναι εταιρική κοινωνική ευθύνη (3) ΕΙΝΑΙ επένδυση στην αξιοπιστία και την εμπιστοσύνη. Με την εφαρμογή της ΕΚΕ στις καθημερινές τους δραστηριότητες οι επιχειρήσεις επενδύουν στην μακροπρόθεσμη αξιοπιστία και εμπιστοσύνη των καταναλωτών τους και των κοινοτήτων μέσα στις οποίες λειτουργούν. ΕΙΝΑΙ διαφάνεια και διαρκείς διάλογος. Οι επιχειρήσεις καλούνται να έχουν συνεχή διάλογο με τα ενδιαφέροντα μέρη τους και να υπάρχει διαφάνεια σε όλες τους τις συναλλαγές. ΕΙΝΑΙ αλληλεξάρτηση αξιών και επιχειρηματικής στρατηγικής. 9

10 Λόγοι και αιτίες για κοινωνική προσφορά (1) Οι έρευνες λοιπόν διάφορων οργανισμών συμπέραναν ότι τα κυριότερα οφέλη για τις εταιρείες είναι τα εξής: Αυξημένες πωλήσεις και μερίδιο αγοράς. Ενισχυμένη εικόνα επωνυμίας. Ενισχυμένη εταιρική εικόνα και επιρροή. Αυξημένη ικανότητα προσέλκυσης, ευαισθητοποίησης και διατήρησης προσωπικού. Μειωμένο λειτουργικό κόστος. Αυξημένο ενδιαφέρον από τους επενδυτές και τους αναλυτές. 10

11 Λόγοι και αιτίες για κοινωνική προσφορά (2) Συνοψίζοντας λοιπόν θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι εταιρίες που επενδύουν στην ΕΚΕ το κάνουν για διάφορους λόγους μεταξύ των οποίων οι βασικότεροι είναι ότι: Η επιχειρηματική ηθική συνδέεται άμεσα με την κερδοφορία. Η ΕΚΕ επιδρά θετικά στην διαμόρφωση της εταιρικής εικόνας και φήμης. Οι εταιρίες προωθούν τις αξίες που τις διέπουν μέσων της ΕΚΕ, αφού επιχειρηματική ηθική και Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη είναι αλληλένδετες. 11

12 Αύξηση των πωλήσεων και του μεριδίου αγοράς (1) Διάφορες έρευνες που έγιναν στις ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του 90 έδειξαν ότι οι εταιρείες ωφελούνται σημαντικά από τη σύνδεσή τους με έναν κοινωνικό σκοπό. Έρευνα καταναλωτών για το έδειξε ότι: Το 84% έχουν θετική εικόνα για τις εταιρείες που ενεργούν για έναν καλύτερο κόσμο. Το 78% των ενηλίκων δήλωσαν ότι ήταν πιθανότερο να αγοράσουν ένα προϊόν που συνδέεται με έναν σκοπό που τους αφορά. To 66% δήλωσαν ότι θα άλλαζαν μάρκα προϊόντος προκειμένου να υποστηρίξουν ένα σκοπό που τους αφορά. Το 62% απάντησαν ότι θα άλλαζαν το κατάστημα που επισκέπτονται προκειμένου να υποστηρίξουν ένα σκοπό. 12

13 Αύξηση των πωλήσεων και του μεριδίου αγοράς (2) Το 64% πιστεύουν ότι το μάρκετινγκ σκοπού θα έπρεπε να αποτελεί βασικό κομμάτι των δραστηριοτήτων μια εταιρείας. Επιπλέον, η έρευνα έδειξε ότι το κοινωνικό μάρκετινγκ έχει μεγαλύτερη απήχηση σε πολίτες με υψηλότερα εισοδήματα και μορφωτικό επίπεδο. 13

14 Τα πιθανά οφέλη της ΕΚΕ ανά πεδίο καταγράφονται ως εξής: (1) Χώροι εργασίας Ελκυστικό περιβάλλον προτιμητέος εργοδότης. Στρατολόγηση ταλαντούχων στελεχών. Κίνητρο παραγωγικότητας. Παράδοση έργων έγκαιρα εντός προϋπολογισμών. Πίστη προσωπικού. 14

15 Τα πιθανά οφέλη της ΕΚΕ ανά πεδίο καταγράφονται ως εξής: (2) Αγορά Ενδυνάμωση του brand μέσω αύξησης ανταγωνιστικότητας. Ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Καλύτερη πιστοληπτική αξιολόγηση. Βελτίωση της αλυσίδας παραγωγής. Συμμετοχή από «πράσινα χαρτοφυλάκια». 15

16 Τα πιθανά οφέλη της ΕΚΕ ανά πεδίο καταγράφονται ως εξής: (3) Περιβάλλον Οικονομία ενεργειακών πόρων. Μείωση αποβλήτων. Εξοικονόμηση κόστους. 16

17 Τα πιθανά οφέλη της ΕΚΕ ανά πεδίο καταγράφονται ως εξής: (4) Κοινωνία Αυξημένη πρόσβαση σε τοπικές πιθανές πηγές εισοδήματος. Προστασία έναντι τυχόν καταναλωτικών «αντιποίνων». Αυξημένη ασφάλεια σε ότι αφορά τις πωλήσεις. 17

18 Τα πιθανά οφέλη της ΕΚΕ ανά πεδίο καταγράφονται ως εξής: (5) Γενικά Πρόσθετη αξία στην επιχείρηση. «Χτίσιμο» και προστασία της εταιρικής φήμης. Η επιχείρηση αποτελεί βελτιωμένη πρόταση για επιχείρηση. Διαχρονικότητα του brand. Πιθανή χαλάρωση ρυθμιστικών απαιτήσεων σε άλλους τομείς. 18

19 Διαφορές και ομοιότητες μεταξύ Διοίκηση Ολικής Ποιότητας (ΔΟΠ) ΔΟΠ και ΕΚΕ (1) Απαραίτητα προσανατολισμένη στον πελάτη. Αναπόσπαστο μέρος της στρατηγικής. Εστίαση στην φιλοσοφία της επιχείρησης και στο τεχνικό σύστημα. Έμφαση στην συμμετοχή των εργαζομένων και ενθάρρυνση για συμμετοχή. Συνεχής βελτίωση και ΔΟΠ είναι συνώνυμα. Η ΔΟΠ είναι μια διαδικασία που δεν τελειώνει ποτέ. Αφορά όλα τα τμήματα και επίπεδα του οργανισμού. Όλοι είναι υπεύθυνοι για την ποιότητα. 19

20 ΕΚΕ Διαφορές και ομοιότητες μεταξύ ΔΟΠ και ΕΚΕ (2) Προσανατολισμένη στους εργαζόμενους, στους συνεργάτες, στην κοινωνία και στο περιβάλλον. Απαραίτητη πρακτική στρατηγικής επιλογής. Εστίαση στην φιλοσοφία της επιχείρησης. Έμφαση στην συμμετοχή των εργαζομένων και ενθάρρυνση για συμμετοχή. Συνεχής βελτίωση και αναπροσαρμογή στα νέα δεδομένα. Μια διαδικασία που δεν τελειώνει ποτέ. Αφορά όλα τα τμήματα και επίπεδα του οργανισμού και όχι μόνο. 20

21 Διαφορές και ομοιότητες μεταξύ ΔΟΠ και ΕΚΕ (3) Όλοι θα πρέπει να είναι υπεύθυνοι αλλά κυρίως εκείνοι που έχουν την ευθύνη εφαρμογής των πρακτικών της ΕΚΕ. Συνεπάγεται αλλαγές στην φιλοσοφία την κουλτούρα και την νοοτροπία των επιχειρήσεων. 21

22 Ε.Κ.Ε. Οικουμενικό σύμφωνο του ΟΗΕ - Global Compact (1) Το οικουμενικό σύμφωνο είναι μια πρωτοβουλία του ΟΗΕ που δημιουργήθηκε Είναι ένα πλαίσιο σύμφωνα με το οποίο οι επιχειρήσεις καλούνται να ευθυγραμμίσουν τις λειτουργίες και τις στρατηγικές τους με δέκα παγκόσμια αποδεκτές αρχές στους τομείς: 1. Των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 2. Συνθηκών εργασίας. 3. Του περιβάλλοντος. 4. Της καταπολέμησης της διαφθοράς. 22

23 Ε.Κ.Ε. Οικουμενικό σύμφωνο του ΟΗΕ - Global Compact (2) Είναι η μεγαλύτερη πρωτοβουλία εταιρικής υπευθυνότητας στον κόσμο, στην οποία μέχρι το 2009 συμμετείχαν επιχειρήσεις και 2000 φορείς από περισσότερες από 100 χώρες. Πρωταρχικός της στόχος είναι η οικοδόμηση μιας όσο το δυνατόν περισσότερο περιεκτικής κοινωνίας, με παράλληλη προώθηση της κοινωνικής και περιβαλλοντικής υπευθυνότητας των επιχειρήσεων. Κάθε επιχείρηση που υπογράφει το Οικουμενικό Σύμφωνο, αποδέχεται ότι εταιρικές αρχές που στηρίζονται σε παγκόσμια αποδεκτές αρχές μπορούν να συμβάλουν σε μια σταθερότερη, δικαιότερη και περιεκτικότερη παγκόσμια αγορά και να βοηθήσουν στην οικοδόμηση ευημερίας και προόδου στην κοινωνία. 23

24 Ε.Κ.Ε. Οικουμενικό σύμφωνο του ΟΗΕ - Global Compact (3) Οι δέκα αρχές που αναφέρονται σε 4 θεματικά πεδία είναι οι εξής: 1 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να υποστηρίζουν και να σέβονται την προστασία των διεθνώς διακηρυγμένων ανθρώπινων δικαιωμάτων. 2 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να διασφαλίζουν ότι οι δικές τους δραστηριότητες δεν εμπλέκονται σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 3 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι και την αποτελεσματική αναγνώριση του δικαιώματος της συλλογικής διαπραγμάτευσης. 4 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν την εξάλειψη κάθε μορφής καταναγκαστικής ή υποχρεωτικής εργασίας. 24

25 Ε.Κ.Ε. Οικουμενικό σύμφωνο του ΟΗΕ - Global Compact (4) 5 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν την ουσιαστική κατάργηση της παιδικής εργασίας. 6 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να προασπίζουν την εξάλειψη των διακρίσεων στις προσλήψεις και την απασχόληση. 7 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να ακολουθούν προληπτική προσέγγιση ως προς τις περιβαλλοντικές προκλήσεις. 8 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής υπευθυνότητας. 9 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να ενθαρρύνουν την ανάπτυξη και την διάδοση τεχνολογιών που είναι φιλικές προς το περιβάλλον. 10 η αρχή: Οι επιχειρήσεις οφείλουν να αντιτίθενται σε κάθε μορφής διαφθορά, συμπεριλαμβανομένων του εκβιασμού και της δωροδοκίας. 25

26 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (1) Σύμφωνα με τον Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (Ο.Ο.Σ.Α.), η Εταιρική Διακυβέρνηση (Ε.Δ.) ορίζεται ως ένα σύστημα με το οποίο παρακολουθούνται και ελέγχονται οι επιχειρήσεις. Η Ελληνική Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ορίζει τη Ε.Δ. ως ένα σύνολο πρακτικών που υιοθετεί μια επιχείρηση προκειμένου να εξασφαλίσει την αποδοτική λειτουργία της, την προστασία των μετόχων της, αλλά και το σύνολο αυτών που έχουν νόμιμα συμφέροντα στην εταιρία. Ένας γενικά αποδεκτός ορισμός, όπως καταγράφθηκε στα Οικονομικά Χρονικά, 2006 είναι ο ακόλουθος: «Ε.Δ. είναι τα σύνολο νομικών, θεσμικών και εθιμικών ρυθμίσεων, οι οποίες πρέπει να χαρακτηρίζουν τη δραστηριότητα κυρίως των εισηγμένων στα χρηματιστήρια εταιριών, αλλά όχι μόνον αυτών. Απαντά δε στα ερωτήματα ποιος και πως ελέγχει τις δραστηριότητες των εταιριών, καθώς και σε ποιους κατανέμονται τα οφέλη, αλλά και οι κίνδυνοι που απορρέουν από τη εταιρική δραστηριότητα». 26

27 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (2) Ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα, που εγείρονται σχετικά με την ΕΚΕ διεθνώς είναι, ο εθελοντικός ή μη, χαρακτήρας της εφαρμογής της. Οι Ελληνικές τράπεζες, αναφέρεται σε μια μεταπτυχιακή εργασία του Ελληνικού Ανοιχτού Πανεπιστημίου, σε ποσοστό 60%, κάνουν αναφορά στην ανάγκη ύπαρξης νόμου( όπως έγινε με τον νόμο 3016/2002 περί εταιρικής διακυβέρνησης), κάτι που δείχνει την ταύτιση απόψεων και με άλλες χώρες, όπως η Ισπανία και ο Καναδάς. 27

28 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (3) Η οικονομική κρίση του 2008 είναι σίγουρο ότι δρομολόγησε εξελίξεις και ενέργειες τις οποίες δεν θα δικαιολογούσε κανείς κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Όταν όμως λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης, που ξεκίνησε από τις ΗΠΑ, έγιναν τόσο μεγάλες ακρότητες φθάνοντας τα όρια του παραλόγου, όπως π.χ. με τα λεγόμενα τοξικά προϊόντα, επόμενο ήταν να υπάρξουν και από την πλευρά των πολιτών αλλά και των μετόχων των επιχειρήσεων υπερβολές οι οποίες ήταν τελείως δικαιολογημένες. 28

29 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (4) Μικρές ή μεγαλύτερες οργανωμένες ομάδες και ενώσεις μετόχων στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ καταψηφίζουν τις προτάσεις για γενναιόδωρες αμοιβές και μπόνους, αντιδρώντας ακόμη και σε εξαγορές που θεωρούν επιζήμιες. Σε ακραίες περιπτώσεις οι «επαναστάτες» δεν αρκούνται σε ψηφίσματα ιαχές και θορύβους αλλά πετούν ακόμη παπούτσια και αυγά στα κεφάλια των διευθυνόντων συμβούλων και προέδρων. Τα πράγματα δε έχουν αλλάξει τόσο πολύ μετά την οικονομική κρίση του 2008 έτσι ώστε να μην θεωρείται δεδομένη η σιωπηρή συναίνεση των μετόχων. 29

30 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (5) Τα φαινόμενα όμως και οι αντιδράσεις των μετόχων για συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων και για ουσιαστικότερη ποιοτικότερη και γενικά μεγαλύτερη εταιρική διακυβέρνηση και κατά συνέπεια μεγαλύτερη Ε.Κ.Ε, δεν φαίνεται να έχουν τελειωμό καθότι παρουσιάσθηκαν αντιδράσεις και σε άλλες γενικές συνελεύσεις. Τα παραπάνω δεν είναι τίποτα άλλο, από την επιθυμία και απαίτηση των μετόχων για αλλαγή του τρόπου λήψης αποφάσεων και μεγαλύτερη και ευρύτερη συμμετοχή στους τρόπους λήψης αποφάσεων, δηλαδή την επίτευξη μιας πιο πλατιάς και πολυσυμμετοχικής εταιρικής διακυβέρνησης. 30

31 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (6) Φυσικά όλα αυτά μετά από μια θλιβερή και τραγική εμπειρία της μεγαλύτερης οικονομικής κρίσης μετά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο, πράγμα που σημαίνει ότι, αν δεν συνέβαινε, κανείς δεν θα αμφισβητούσε τις αποφάσεις των ηγεσιών των επιχειρήσεων και ούτε θα αντιδρούσαν οι μέτοχοι με ακραίους τρόπους. Η κρίση όμως αυτή ανέδειξε και ένα άλλο πρόβλημα στην Ηγεσία των επιχειρήσεων, που δεν είναι άλλο από αυτό του ελλείμματος σε Ηγέτες με ολιστικές γνώσεις αξιών, απαλλαγμένους από ανθρώπινες αδυναμίες υπερπλουτισμού άκρατου ευδαιμονισμού και άλλων αδυναμιών, που δεν επιτρέπουν έναν ολιστικό με ηθικές αξίες τρόπο σκέψης, που απαιτεί ο σύγχρονος τρόπος ηγεσίας ώστε να επιτευχθεί μια βέλτιστη εταιρική διακυβέρνηση. 31

32 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (7) Πόσοι ηγέτες, για παράδειγμα, αναφαίρετε σε σχετική βιβλιογραφία, θα είχαν την ωριμότητα του διευθύνοντα συμβούλου της Shell Oil Φιλ Κάρολ, ώστε να ομολογούν δημόσια την ανάγκη τους για βοήθεια από τους συνεργάτες τους; Όταν ανέλαβε για πρώτη φορά τα καθήκοντά του όλοι στην εταιρία σκέφθηκαν ότι, ο Φιλ θα τους έλεγε τι ήθελε να κάνουν, αλλά ευτυχώς όλοι αυτοδιαψεύθηκαν, αφού ο νέος διευθύνων σύμβουλος γνώριζε καλά τι θα πει διαχείριση της γνώσης (Knowledge Management) και εταιρική διακυβέρνηση. 32

33 Εταιρική διακυβέρνηση και ΕΚΕ (8) Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι, η Ε.Δ. είναι μια διαδικασία η οποία συνεχώς θα πρέπει να βελτιώνεται, να εμπλουτίζεται αλλά και να ελέγχεται, προκειμένου να διασφαλίζονται όχι μόνο τα συμφέροντα των μετόχων, αλλά όλων των συμμέτοχων ακόμη και της κοινωνίας και του περιβάλλοντος, καθότι όπως αναφέραμε ως μέρος του όλου, που αποτελεί κάθε επιχείρηση, δεν μπορεί να λειτουργεί χωρίς να σκέφτεται και να ενεργεί χωρίς ολιστική ή αειφόρο συνείδηση. 33

34 Βιβλιογραφία (1) Armstrong, G. & Kotler P. (2009). Εισαγωγή στο Μάρκετινγκ. Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα. Drucker, P. (1973). Management: Tasks, Responsibilities, Practices. New York, NY. Haas Edersheim, E. (2009). Peter Drucker ο Γκουρού του Μάνατζμεντ. Εκδόσεις Επίκεντρο, Αθήνα. Handbuch, C. C., Habisch, A., Schmidpeter, R. & Neureiter, M. (2008). Handbuch Corporate Citizenship. Springer Verlag, Berlin. Kotler, P. & Lee, N. (2009). Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη. Εκδόσεις Economia, Αθήνα. Θανόπουλος, Γ. (2003). Επιχειρηματική ηθική και δεοντολογία. Εκδόσεις Interbooks, Πειραιάς. 34

35 Βιβλιογραφία (2) Πουλιόπουλος, Λ. (2013). Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη ως παράγων υπεραξίας τόσο για τις επιχειρήσεις όσο και για την κοινωνία και το περιβάλλον. Διδακτορική Διατριβή. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Τμήμα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Σχολή Κοινωνικών Επιστημών. Τζωρτζάκης, Κ. & Τζωρτζάκη, Α. (2007). Οργάνωση και Διοίκηση, Το μάνατζμεντ της νέας εποχής. Εκδόσεις Rosili, Αθήνα. Τσούκας, Χ. (2004). Αν ο Αριστοτέλης ήταν διευθύνων σύμβουλος. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. Τσούκας, Χ., Θεοχαράκης, Β. & Μυλωνόπουλος, Ν. (2008). Σύγχρονες Τάσεις στο Μάνατζμεντ. Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα. 35