Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ (ΚΙΛΙΚΙΑΝΑ) ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ

Transcript

1 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΩΝ ΤΕΤΡΑΓΩΝΩΝ (ΚΙΛΙΚΙΑΝΑ) ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ Μ.Β. Λαυρεντιάδου, πρώην επιστημονική σύμβουλος Δημάρχου Δ. Νίκαιας Ν.Α. Αθανασοπούλου, πρώην ειδική σύμβουλος κτηματολογίου Δ. Νίκαιας

2 Δ Η Μ Ο Σ Ν Ι Κ Α Ι Α Σ ή Κ Ο Κ ΚΙ Ν Ι Α Μέχρι το τέλος του πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το 1918 η περιοχή δεν έχει ακόμα αναπτυχθεί. Έως τα τέλη του 19ου αιώνα δεν καλλιεργούνταν ούτε κατοικούνταν(χάρτης Kaupert, κλίμακας 1: έτους 1881). Υπάρχουν ελάχιστα τεμάχια γης με κατοικίες στο νότιο τμήμα της σημερινής Λεωφόρου Θηβών (που αφορά την Παλιά Κοκκινιά του Πειραιά) και λίγες καλλιέργειες δένδρων πιο βόρεια κοντά στο παλιό(γ ) Νεκροταφείο. Η δυτική απόληξη της περιοχής περικλείεται από δύο λόφους, το σημερινό λόφο του Σελεπίτσαρι και τον Καραβά με εμφανές από τότε το πέρασμα της Λεωφόρου Π. Ράλλη που καταλήγει στο Κερατσίνι, καθόλου ανεπτυγμένο την εποχή εκείνη και με το τοπογραφικό ανάγλυφο τόσο στην Κοκκινιά όσο και στο Κερατσίνι να διαφέρει πλέον σημαντικά. Εξαίρεση αποτελεί το Σελεπίτσαρι που καταλήφθηκε από το Ολυμπιακό ακίνητο, σε αντίθεση με όσα πρόβλεπε η μελέτη του ΟΡΣΑ του 1993 για την αποκατάσταση του λατομείου το οποίο έπαψε να λειτουργεί τη δεκαετία του Ανατολικά της σημερινής Λεωφόρου Θηβών υπήρχαν πυκνές καλλιέργειες (ελαιώνες) ενώ μετά το Κτήμα Δηλαβέρη προς τις παρυφές του Καραβά πρόβαλλε ένα χωριό και στη συνέχεια η πόλη του Πειραιά που εκτείνονταν από το κεντρικό λιμάνι μέχρι το σημερινό λιμάνι της Ζέας ανατολικότερα.

3 Η οργανωμένη δραστηριότητα για τη δημιουργία του χτισμένου οικιστικού περιβάλλοντος εφορμάει κυρίως από το φόβο λαϊκών αντιδράσεων και εξεγέρσεων η καταστροφή είναι τεράστια. Οι ξεριζωμένοι συγκροτούν ένα νέο προλεταριάτο με ανεπτυγμένη ταξική συνείδηση και γρήγορα αναπτύσσεται πνεύμα αγωνιστικής αλληλεγγύης, κοινής παράδοσης, κοινής δράσης, αίσθηση γειτονιάς με την οποία διαπαιδαγωγείται βαθιά ο Κοκκινιώτικος λαός. Γυναίκες και άντρες δεν χρησιμοποιούν τη δύναμη τους για την επίλυση των ατομικών τους προβλημάτων ανταγωνιζόμενοι ο ένας τον άλλον ή ανταγωνιζόμενοι το παρελθόν (η ελπίδα πως θα επιστρέψουν στην πατρίδα έχει οριστικά χαθεί) και δεν κεφαλοποιούν σε βάρος μιας άλλης ομάδας εργαζομένων, αλλά θα λέγαμε πως «αγωνίζονται συλλογικά για την ολόπλευρη ανάπτυξη της ζωής όλων των εργαζομένων, οπουδήποτε και αν βρίσκονται, αρνούμενοι τη δράση που έχει τοπικιστικό χαρακτήρα».

4 Μετά την Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 η οικονομία της Ελλάδας περνάει σε μία φάση περιορισμένου εκσυγχρονισμού που βασίζεται στα φτηνά εργατικά χέρια. Ο ηθελημένος απομονωτισμός των νέων συνοικιών μακριά από την ήδη κτισμένη περιοχή των Αθηνών ακολουθήθηκε από τη σταδιακή μετατροπή τους σε εργατικούς οικισμούς, μία πορεία αντίστροφη αυτής της περιόδου εκβιομηχάνισης της Ευρώπης. Οι ιδιαίτερες δεξιότητες των Μικρασιατών αποτέλεσαν επιπλέον κίνητρο για την ίδρυση νέων βιομηχανιών στη δεκαετία του 1920 στην περιοχή της Κοκκινιάς. Στην παραγωγή εκτός από τους άντρες που απασχολούνται στα γύρω εργοστάσια μπαίνουν και οι γυναίκες. Το 1926 στην Κοκκινιά υπάρχουν οκτώ εργοστάσια ταπητουργείας, δύο εργοστάσια κιουταχείας, ένα εργοστάσιο καρφοβελόνων, δύο εργοστάσια κιβωτίων, εργοστάσια ζαχαρωτών, κουφετών, στεφάνων, κερι ών όπου δίνεται δουλειά σε περίπου οικογένειες με την πλειονότητα των εργαζομένων σε αυτά να αποτελείται από γυναίκες (Προσφυγικό ημερολόγιο, 1926). Η περιοχή έχει μπει σε τροχιά ανάπτυξης που διαρκεί έως τη δεκαετία του1980.

5 Εκτιμάται ότι η αποβιομηχάνιση που ξεκίνησε στα μέσα του 1970 έχει σαν αποτέλεσμα όσο η πραγματική αξία των παλιότερων κτισμάτων πέφτει οι ιδιοκτήτες των κατοικιών να αναζητούν λύσεις υποκατάστασης της απώλειας - από τη διαδικασία αυτή επωφελούνται κυρίως οι κατασκευαστικές εταιρείες και εν γένει ο τομέας των κατασκευών που ανθεί, ενώ παράλληλα αναπτύσσονται και καλλιεργούνται μικροπολιτικές και πελατειακές σχέσεις σε επίπεδο πολεοδομικού σχεδιασμού. Διαδοχικές εντάξεις στο σχέδιο πόλης (Επιχειρησιακό Σχέδιο Δήμου Νίκαιας , σελ. 18.)

6 Η πόλη δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει την κεντρική κρατική πολιτική της «πολικατικοποιήσης» και αντιπαροχής που εφαρμόσθηκε από τατέλητης δεκαετίας του 1960και μετάσε ολόκληρη τηχώραμε συγκεκριμένες λύσεις για το ζήτημα της στέγασης, αντιμετωπίζοντας την κατοικία σαν εμπόρευμα και όχι σαν κοινωνικό αγαθό. Στην ουσία έχουμε σταδιακή έξοδο της νέας γενιάς και εξαφάνιση της ιστορίας τους για την πόλη(οι ελεύθεροι χώροι λιγοστεύουν, η ασφάλεια και η δυνατότητα παιχνιδιού παύει, η γειτονιά σβήνει).«οι ποιότητες όμως, σε μία πόλη εξασφαλίζονται"με υπομονή, επιμονή" και με σεβασμό στην ιστορία της και στην ιστορία των κατοίκων της». Η πολεοδομική ανάπτυξη οδηγεί σε υποβάθμιση του δημόσιου χώρου έναντι του ιδιωτικού και του ελεύθερου έναντι του δομημένου, σε μία σχέση ανταγωνιστική που την καθορίζουν οι νόμοι της εμπορευματοποιήσης που ρυθμίζουν τις αξίες γης με τεράστια κέρδη για τις κατασκευαστικές εταιρίες που αναλαμβάνουν τα έργα «εκσυγχρονισμού» και την επίλυση του προβλήματος «στενότητας κατοικίας» (που, ενδεικτικά, στις προσφυγικές «πολυκατοικίες» του Αη Γιώργη και Αη Νικόλα που έχουν παραμείνει επιτείνεται παρόλο που το μέγεθος της κατοικίας δεν αλλάζει ). Κύριες κατοικούµενες κανονικές κατοικίες / Περίοδος κατασκευής 70000, , , , , , ,00 0,00 Πηγή: ΕΣΥΕ, απογραφή 2000 Κύριες κατοικούµενες κανονικές κατοικίες

7 Ο Αλί είναι από το Δυρράχιο και νοικιάζει με άλλους τρεις συμπατριώτες του το ίδιο δωμάτιο. «Οι περισσότεροι εδώ είναι Αλβανοί, λείπουν τώρα σε δουλειές, εδώ κι εκεί. Εγώ σταμάτησα χθες. Σήμερα δεν έχει μεροκάματα» λέει. «Υπάρχουν και πολλοί Ρώσοι, Πακιστανοί και Ρωσοπόντιοι. Εδώ μπορούμε να πληρώσουμε το νοίκι. Το μοιράζουμε...». Αλλά οι κάτοικοί τους λένε πως και να μπορούσαν, αν είχαν τα χρήματα για ένα καλύτερο σπίτι, δεν θα ήθελαν να τα εγκαταλείψουν Η μάνα μου πέθανε το '37, δεν πρόλαβε να ζήσει πολύ εδώ. Τα αγαπάμε τα προσφυγικά μας, δεν θέλουμε να τα χάσουμε. Μακάρι να τα έφτιαχναν χωρίς να τα γκρεμίσουν». Η κυρία Δήμητρα μόνο φαίνεται να είναι περισσότερο εξοικειωμένη με την ιδέα των αλλοδαπών γειτόνων της.«μένουν εδώ γιατί το νοίκι είναι φθηνό. Τριάντα χιλιάρικα. Πολλές φορές, όταν φεύγουν, αφήνουν νερά και φώτα απλήρωτα. Οι μόνοι είναι; Γενικά είναι άνθρωποι που τρέχουν."τώρα που θα φύγεις, κυρα-δήμητρα, το σπίτι θα σ' το φυλάμε εμείς, μην ανησυχείς" μου λένεταπαιδιάπουμένουναπόκάτωότανφεύγωτοκαλοκαίρι». Αυτή η εικόνα επιβεβαιώνεται και από τους αξιωματικούς του Τμήματος Νίκαιας, στην εποπτεία των οποίων ανήκει η περιοχή. «Δεν έχουμε σημαντικά κρούσματα στα προσφυγικά και κάποιες κλοπές, που γίνονται κατά διαστήματα, δεν είναι από όσους μένουν εδώ. Ωστόσο, αν δεν υπάρξει παρέμβαση για την αναβάθμιση της περιοχής, θα μεταβληθεί αργά ή γρήγορα σε γκέτο». Ήδη στα εγκαταλειμμένα διαμερίσματα, που έχουν μεταβληθεί σε χαλάσματα, δίπλα ακριβώς στα κατοικημένα, μαζεύονται χρήστες ναρκωτικών. Πάντως οι περισσότερες κλήσεις που δέχεται το Τμήμα για τα προσφυγικά, όπως παρατηρούν οι αστυνομικοί, αφορούν «αιφνίδιους θανάτους ηλικιωμένων από παθολογικά αίτια ή ατυχήματα, συνήθως όταν οι σόμπες υγραερίου, που ζεσταίνουν τα φτωχικά τους δωμάτια, εκρήγνυνται από κακή συντήρηση...». (ΤΟΒΗΜΑ, )

8 Προσφυγική «πολυκατοικία» στην Π. Τσαλδάρη, πάνω από τον Αη Νικόλα το 2010

9 Μερικά μεγέθη για την οικιστική ανάπτυξη Στις αστικές περιοχές της Νομαρχίας Πειραιά οι κενές κατοικίες (παλιές και νέες) ανέρχονται το 2011 σε ποσοστό 20,78% επί του συνόλου των κανονικών κατοικιών, μέγεθος που παρακολουθεί τον αντίστοιχο μέσο όρο για την χώρα. Άξιο προσοχής είναι πως μόνο το 68,94% των κυρίως κατοικούμενων κανονικών κατοικιών είναι ιδιόκτητες. Ο πρώην Δήμος Νίκαιας, καλύπτει ποσοστό 13,57% επί του συνόλου των κτηρίων σε αστικές περιοχές της νομαρχίας Πειραιά για το έτος 2000, δηλαδή κτήρια. Οι πολυπληθέστεροι χώροι πρασίνου μέσα στην πόλη της Νίκαιας αφορούν τα εσωτερικά τμήματα των προσφυγικών οικοδομικών τετραγώνων που χρησιμοποιούνταν ως περάσματα και κοινά πλυσταριά. Η παρουσία μέχρι σήμερα των μικρών αυτών κοινόχρηστων χώρων με τους κεντρικούς διαδρόμους (σε πολύ μικρότερο βαθμό με σοκάκια διότι πολλά έχουν κλείσει) οφείλεται στο γεγονός ότι δεν αποκτήθηκαν με τη πολιτική της εισφοράς σε γη και χρήμα ή με μετέπειτα απαλλοτριώσεις, όταν οι αξίες γης μεγαλώνουν λόγω αύξησης των συντελεστών δόμησης και σχετικών παραγόντων, καθιστώντας αυτές απαγορευτικές για το Δήμο, αλλά με το σύστημα της οργανωμένης αποκατάστασης. Σύμφωνα με την Τεχνική Υπηρεσία (ερωτηματολόγιο 2010) ο Δήμος προβαίνει σε απαλλοτριώσεις μόλις 1 φορά στα 6 χρόνια ή και περισσότερα λόγω έλλειψης χρηματοδότησης.

10 Αυτά τα τμήματα του αστικού ιστού της πόλης έχουν διατηρήσει χαρακτηριστικά της πρώτης περιόδου και είναι άξια μελέτης, προστασίας και αξιοποίησης ειδικά για την ανάδειξη της «σχέσης ανάμεσα στους ιδιωτικούς και στους δημόσιους αλλά και στους ενδιάμεσους ασαφείς χώρους». Αποτελούν ένα εναλλακτικό παράδειγμα πολιτικής κατοίκησης, που αντιμετωπίζει τον κοινόχρηστο χώρο ως επέκταση του ιδιωτικού Στην πιλοτική περιοχή των Κιλικιανών οι γειτονιές αριθμούσαν περισσότερα από 150 άτομα αρχικά και σήμερα 90 με 100, λόγω αφενός των εγκαταλειμμένων οικημάτων και ερειπίων στις παρυφές των πολυπληθέστερων οικοπέδων και αφετέρου της ανάγκης για περισσότερο χώρο ανά άτομο. Οι επεκτάσεις των κτηρίων μορφολογικά αποδεικνύουν πως το τ.μ. «πληρώνεται» από άποψη ποιότητας ζωής πανάκριβα: η σχέση δομημένη και αδόμητου χώρου και στις 3 διαστάσεις χειροτερεύει πολύ δυσανάλογα. Η σπατάλη χώρου (χωρίς να επιλύεται το ζήτημα «στενότητας κατοικίας» σε επίπεδο Ο.Τ.) είναι πρόδηλη και εμφανίζεται με τη μορφή ιού...(β.λ. ανάλυση της Κυριακίδου, 2005, σε διάφορες κλίμακες και διαστάσεις), η ογκοπλασία είναι άναρχη (έξω από τον άνθρωπο) σαν να συναγωνίζεται το παλιό το καινούργιο και το ανάποδο, δηλαδή αυθαίρετη. Τα90με100άτομαθαμπορούσανναστεγαστούνστοίδιοΟ.Τ.μεήπιεςπαρεμβάσειςπ.χ. συνενώσεις με διατήρηση του κελύφους, με σεβασμό στο άτομο, την ιστορία του, τις ανάγκες του; Πόσα άτομα θα μπορούσαν να στεγαστούν με βάση αυτό το κριτήριο και άλλα συμπληρωματικά; Τι άλλα σενάρια υπάρχουν;

11 Τ Υ Π Ο Λ Ο Γ Ι Ε Σ της προσφυγικής αποκατάστασης

12 Ο.Τ. Τύπος Α Μακρόστενα οικοδομικά τετράγωνα 50 επί 15μ και 30 επί 10μ με παράλληλες συστοιχίες κατοικιών. Οι μονάδες κατοικίας που συναντιούνται εδώ είναι μόνο χωρίς αποχωρητήριο. Αυτά τα Ο.Τ. θεωρούνται τα πρώτα που κατοικούνται με χρονολογική σειρά. Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε κοινόχρηστο χώρο ανάμεσα στους στίχους των κατοικιών για την τοποθέτηση κοινών αποχωρητηρίων. Τελικά λόγω της εσπευσμένης ανέγερσης τους οι κοινόχρηστοι χώροι συρρικνώθηκαν και οι χώροι υγιεινής των οικοδομικών τετραγώνων παραλείφθηκαν. Αυτά τα οικοδομικά τετράγωνα αναφέρονται ως αδικημένα λόγω της έλλειψης επαρκών κοινόχρηστων χώρων. Μηχαηλίδης, Επαμ. Σίμος, "Η γέννηση της Κοκκινιάς, απ' όσα έζησα και θυμάμαι". Έκδοση του συγγραφέα, 1993, σελ. 31)(Κυριακίδου, 2005, σελ. 6) Ο.Τ. Τύπος Β Ο.Τ. 45 επί 50μ. -60μ. που διασχίζονται από μία μεγάλη πάροδο πλάτους 5 6μ έως 7μ. Στο εσωτερικό υπάρχει υπαίθριος χώρος που αρχικά φιλοξενούσε τους γενικούς χώρους υγιεινής και κοινόχρηστα πλυντήρια.

13 Ο.Τ. Τύπος Γ O.T. 50 επί 70μ με δύο παρόδους κάθετες ή παράλληλες μεταξύ τους πλάτους 5-7 μέτρων. Για όσα αφορούν τον κοινόχρηστο χώρο και τα είδη των κατοικιών είναι κοινά με την κατηγορία Β. Ο.Τ. Τύπος Δ Τα Ο.Τ. των"γερμανικών" 50 επί 35μ. Κάθε οικοδομικό τετράγωνο ήταν χωρισμένο σε 20 ιδιοκτησίες και περιείχε 10 προκατασκευασμένες ξύλινες μονάδες 8 επί 9,5 μ. Χώρος δημόσιας χρήσης δεν περιλαμβάνεται στο Ο.Τ..(Κυριακίδου, 2005, σελ. 6) Ο.Τ. Τύπος Ε Τα οικοδομικά τετράγωνα που δημιουργούνται από πολυκατοικίες του μοντέρνου κινήματος (προάυλειο του Γενικού Κρατικού). Τα κτήρια έχουν πλέον κατεδαφιστεί. Ο.Τ. Τύπος Ζ Χώρος από παραχωρημένα οικόπεδα. Ο κοινόχρηστος χώρος απουσιάζει. Η σχέση κτισμένου και κενού χώρου ορίστηκε από τις οικοδομικές διατάξεις της εποχής.

14 Διώροφο (Τύπος Α) Τύποι κατοικιών Για 2 οικογένειες ανά όροφο(τύπος Α1) Για 4 οικογένειες στο ισόγειο και 1 στον όροφο (Τύπος Α2) Διώροφες κεραμοσκεπείς κατασκευές. Το ισόγειο διαιρείται σε τέσσερις μονάδες κατοικίας (λιθόκτιστες) ενώ αντίθετα ο όροφος είναι μία μονάδα κατοικίας (ωμοπλινθόκτιστο). Κάθε κατοικία περιλαμβάνει ένα κύριο χώρο, ένα βοηθητικό (κουζίνα) και WV. Για τον όροφο υπάρχει εξωτερική σκάλα πρόσβασης.(κυριακίδου, 2005, σελ. 5) Πολυκατοικία συγκρότημα με 16 ή 12 ή 8 μονάδες κατοικίας (Τύπος Α3). Διώροφες οικίες με πολλαπλά διαμερίσματα και εισόδους. Οι κατασκευές είναι κεραμοσκεπείς με δάπεδα από οπλισμένο σκυρόδεμα. Τα διαμερίσματα του ορόφου εξυπηρετούνται με εξωτερικό ξύλινο διάδρομο σε πρόβολο και εξωτερικές χιαστί σκάλες. Αυτές οι αρχιτεκτονικές μορφές διαφοροποιούν τη Νίκαια από άλλους προσφυγικούς οικισμούς καθώς δεν συναντούνται αλλού στην πρωτεύουσα (Κυριακίδου, Φωτεινή, 2005, σελ. 5).

15 Πρόκειται για τους συνήθεις τύπους της ΕΑΠ και του ΤΠΠ, δηλαδή επιμήκη διώροφα κτήρια των 4 ή 8 διαμερισμάτων (ανά όροφο), τοιχοποιία από λιθοδομή ή μεγάλους οπτόπλινθους, κουφώματα γερμανικού τύπου, αρχικά κιγκλιδώματα ξύλινα με τετράγωνα πλαίσια και χιαστί κάγκελα, (σε πολλές περιπτώσεις έχουν αντικατασταθεί από σιδηρά νεοκλαστικής μορφολογίας (πιθανόν υλικά κατεδαφίσεων του «Μεσοπολέμου). Διασώζεται μεγάλος αριθμός των αρχικών κατοικιών και πολλές είναι αρκετά καλά συντηρημένες. Λόγω της καλής κατασκευής της τοιχοποιίας δεν υπάρχουν εμφανή στατικά προβλήματα οι φθορές εντοπίζονται στα κουφώματα, τα επιχρίσματα και τις στέγες, πιθανόςν εσωτερικά στις εγκαταστάσεις να υπάρχουν προβλήματα αν δεν έχουν γίνει επισκευές. Άλλα έχουν συντηρηθεί με σωστό τρόπο, άλλα με νεώτερα ή μη αρμόζοντα στοιχεία (αλουμίνιο, επιχρίσματα νέου τύπου, αλλαγή στέγης κ.α.) και άλλα έχουν αντικατασταθεί από πολυκατοικίες. Πρόταση: Αξιόλογο προστασίας συγκρότημα ή δείγμα, όροι προστασίας ή όροι ιδιωτικής παρέμβασης, απαιτούμενη κρατική μέριμνα ή κρατική πολιτική. Άμεση ενέργεια διάσωσης όλου του σωζώμενου τμήματος ή τουλάχιστον των νησίδων που έχουν τα περισσότερα σωζόμενα κτήρια, όμως και άμεση μείωση των συντελεστών δόμησης σε όλη την περιοχή για την καθολική προστασία της και διαφύλαξη του ανθρώπινου μέτρου της(παπαδοπούλου και Σαρηγιάννης, 2006, σελ. 102)

16

17 Μονώροφο (Τύπος Β) Αυτοστέγαση (Τύπος Β1). Πέρα από τις περιοχές οργανωμένης εγκατάστασης εγκαταστάθηκαν με αυτοστέγαση είτε σε παραχωρηθέντα οικόπεδα είτε σε αυθαίρετες εγκαταστάσεις επίσης πάρα πολλοί πρόσφυγες. Οι περιοχές αυτές εντοπίζονται τόσο μέσα όσο και έξω από τα όρια των οργανωμένων περιοχών και κυρίως νότια μετά τα "αρμένικα" μέσα στα όρια του σημερινού Δήμου Πειραιά. Συνήθως πρόκειται για μονόροφοφες κατοικίες με τετρακλινή στέγη σε πολύ μικρά οικόπεδα. Από τα σωζώμενα κτίσματα, πρόκειται για τοιχοποιίες από λιθοδομή ή οπτοπλινθοδομή από μεγάλους οπτόπλινθους, ξύλινη τετράρριχτη στέγη, γαλλικά ή γερμανικά κουφώματα(παπαδοπούλου και Σαρηγιάννης, 2005, σελ. 110). Οργανωμένη κατασκευή (Τύπος Β2). Χωρίς αποχωρητήριο σε συγκρότημα των 6 ή των 8 (Τύπος Β2.1): Στενόμακρες κατασκευές, μονώροφες, με δίριχτη κεραμοσκεπή. Κάθε κατασκευή διαιρείται σε έξι ή οκτώ μονάδες κατοίκησης, μέσου εμβαδού 25 τ.μ.. Υποδιαιρείται σε δύο δωμάτια ίσου εμβαδού. Αποχωρητήριο δεν υπήρχε στον αρχικό σχεδιασμό σε κανένα οίκημα.(κυριακίδου, 2005, σελ. 5)

18 Οργανωμένη κατασκευή (Τύπος Β2) συνέχεια Με αποχωρητήριο σε συγκρότημα των 4 μονάδων (Τύπος Β2.2): Μονώροφες κεραμοσκεπείς κατακευές σε συγκρότημα τεσσάρων μονάδων κατοικίας με ωμόπλινθους. Η διαίρεση των ιδιοκτησιών γίνεται εγκάρσια προς το δρόμο. Αποτελούνται από έναν κύριο χώρο, κουζίνα και WC. (Κυριακίδου, 2005, σελ. 5)

19 Οργανωμένη κατασκευή (Τύπος Β2) συνέχεια Γερμανικά (Τύπος Β2.3) : Ξύλινα οικήματα μερικής προκατασκευής, ένας τύπος λυόμενων, τα λεγόμενα "Γερμανικά" (η ονομασία Γερμανικά οφείλεται στην ειδική χρηματοδότησδη της αγοράς των λυομένων απ πο την Γερμανία τις οικονομικές "επανορθώσεις" που έκανε μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο). Οι ξύλινες μονάδες είναι 8 επί 9,5 μέτρα. Κάθε μονάδα διαιρείται σε δύο μονάδες κατοικίας. Κάθε μονάδα κατοικίας αποτελείται από δύο δωμάτια, μία κουζίνα και ένα μικρό WC. (Κυριακίδου, 2005, σελ. 6) Η περιοχή κάτω από την οδό Ανωγείων και την ημικυκλική πλατεία Δημοκρατίας (Κρήνη), μέχρι την οδό Φιλαδέλφειας και από 28ης Οκτωβρίου (Μ. Ασίας) και Ατταλείας, ονομαζόμενη και «Κρήνη» λεγόταν Γερμανικά από την εγκατάσταση προσφύγων σε γερμανικούς ξύλινους οικίσκους που προέρχονταν από τις γερμανικές επανορθώσεις. Το ίδιο τοπωνύμιο υπάρχει και στο Περιστέρι, τον Ταύρο και αλλού και έχει την ίδια προέλευση (Παπαδοπούλου, Σαρηγιάννης, 2006,σελ )

20 Το 1927, με το δεύτερο διεθνές δάνειο, η ΕΑΠ συνέχισε το έργο της: διενεργήθηκε νέα τοπογράφηση σε ακάλυπτη έκταση που εκτεινόταν ακόμα πιο βόρεια, εκεί όπου βρισκόταν τότε το νεκροταφείο. Στην περιοχή αυτή, η οποία ήταν γνωστή ως Γερμανικά, ανεγέρθηκαν ομοιόμορφες προκατασκευασμένες κατοικίες από φύλλα αμιάντου. Τα σπίτια αυτά ήταν το τελευταίο έργο της ΕΑΠ στην Κοκκινιά και δόθηκαν το Δεκέμβριο του 1927 σε πρόσφυγες που ήρθαν από διάφορα μέρη της χώρας ή στεγάζονταν επί πέντε χρόνια στις αποθήκες και τα υπόγεια των εργοστασίων του Πειραιά (Hirshon, 2004). Σύμφωνα με την Λεοντίδου (1989) η δόμηση συνεχίστηκε έως και τη δεκαετία του '50)

21 Νέα Κοκκινιά: Περιοχή 214 οικοδομικών τετραγώνων Οδοί: Κονδύλη, Καισαρείας, Αταλείας, Φιλαδελφείας, Δελμησού, Φρυγίας, Τζαβέλα, Κονδύλληκαι τμήματος μεταξύ των οδών Κονδύλλη, Λαμψάκου, Γαννοχωριών, Αβύδου, Εθν. Αντιστάσεως, Μπελογιάννη, Κονδύλη. Η περιοχή απαλλοτριώθηκε με απόφαση του 1923 που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 3/ τ.β. Η αστική αποκατάσταση έγινε με πρόγραμμα οργανωμένης δόμησης. Τα οριστικά παραχωρητήρια εκδόθηκαν στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και συνήθως δίνεται η πλήρης κυριότητα του οικοπέδου και της κατοικίας που ανεγέρθηκε με δαπάνη δημοσίου και παραχωρείται με αντίτιμο.

22 Τα πέντε πιλοτικά οικοδομικά τετράγωνα είναι της περιόδου , βρίσκονται μεταξύ των οδών Κύπρου, Ηλιουπόλεως, Αμυραδάκηκαι Αμερικανίδων Κυριών. Είναι γνωστά ως Κιλικιανά. Συνδέουν τρία σχολεία της περιοχής και γειτνιάζουν με το Χώρο Μνήμης του Μπλόκου της Κοκκινιάς. Τα εσωτερικά περάσματα ορίζουν έναν εναλλακτικό περίπατο σε θέσεις κοινωνικών εξυπηρετήσεων και ιστορικής μνήμης.

23 Πλατεία Μάντρα Μπλόκου Σχολείο Σχολείο Το μουσείο της Εθνικής Αντίστασης ανεγέρθηκε το 1985 από το Υπουργείο Πολιτισμού και ανακαινίσθηκε σκηνογραφικά το 2006 από το Δήμο Νίκαιας. Δίπλα στην Μάντρα του Μπλόκου της Κοκκινιάς βρίσκεται η πλατεία της Οσίας Ξένης (πλατεία 17 ης Αυγούστου 1944) όπου κεντρική θέση κατέχει το άγαλμα του Ζογγολόπουλου που αποτελούσε για περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες το έμβλημα του Δήμου. Το άγαλμα αυτό είναι ένα σύμβολο αγώνα όχι μόνο για το λαό της Νίκαιας, αλλά για το λαό της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά.

24

25

26

27

28

29

30

31

32

33

34

35 Σοκάκι Ο.Τ. 68, Κύπρου 51

36 ΟΤ 68, Κύπρου προς Ηλιουπόλεως

37 Διάδρομος τελείως κλεισμένος. ΟΤ 69, οδός Ηλιουπόλεως

38 ΟΤ 69, Αμυραδάκη προς Καρακουλουξή

39 ΟΤ 69, Κεντρικός διάδρομος από Καρακουλουξή

40 ΟΤ 69, σοκάκι ανοιχτό στην Κιλικίας

41 ΟΤ 69, Σοκάκι μερικώς κλειστό στην Κιλικίας

42 ΟΤ 57, κεντρικός διάδρομος από Καρακουλουξή

43 ΟΤ 57, Σοκάκι κλειστό από Αμυραδάκη

44 ΟΤ 57, Σοκάκι από Αμυραδάκι ανοιχτό

45 ΟΤ 57

46 ΟΤ 57, Σοκάκι Αμυραδάκι προς Εφέσσου

47 ΟΤ 57

48 ΟΤ 57

49 ΟΤ 55

50 Σύμφωνα με την αρχική διανομή τα οικοδομικά τετράγωνα έχουν: Τυπικήδιάσταση59μΧ45μ(2.655τ.μ.) Αφορούν 182 οικόπεδα τυπικών διαστάσεων 4,20μ Χ 14μ (58 τ.μ.), 4,5 Χ 13,5μ, αλλά και πολύ μικρότερων έως 4,60μ Χ 3,60μ και ισάριθμα κτήρια. Η μικρότερη προβλεπόμενη επιφάνεια οικοπέδου ήταν 15,5 τ.μ., η συνήθης 63-64τ.μ.ενώημεγαλύτερη 197τ.μ.(εμφανίζεται μόνοστοο.τ.69). Τα οικόπεδα επιφάνειας 15,5 τ.μ. χωροθετούνται στις γωνίες των Ο.Τ. και στη συμβολή των κεντρικών διαδρομών με τους περιμετρικούς δρόμους η επιφάνεια τους καλύπτoνταν από ένα μονόροφο. Τα υπόλοιπα οικόπεδα είχαν προαύλια επιφάνειας 31τ.μ.(δηλαδή μισό οικόπεδο) που εκτείνονταν προς το εσωτερικό των τετραγώνων. Στα κεντρικά οικόπεδα παράλληλα στις εγκάρσιες διαδρομές τα κτήρια ήταν τραβηγμένα κατά 1μ. μέσα από το πεζοδρόμιο. Εδώ ενδέχεται να αποκαλύπτεται μία πρόθεση για ομοιομορφία στο δρόμο με επιρροές από ξένα πρότυπα, όπως π.χ, με την φύτευση ενός ίδιου δένδρου και ύπαρξη πρασιάς που ίσχυε σε ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά σύνολα εργατικών κατοικιών του 19 ου αιώνα, όπως για παράδειγμα στον οικισμό Cite Jouffroy Renault στο Clichy-la-Garenne(β.λ. παρουσίαση οικισμού στο Βρυχέα, 2003).

51 Η μέση επιφάνεια κάθε οικοδομικού τετραγώνου είναι τ.μ. και ο κοινόχρηστος χώρος 661 τ.μ.. Ο κοινόχρηστος χώρος που αντιστοιχεί σε κάθε κάτοικο είναι συγκριτικά πολύ μεγάλος, 7,3 τ.μ. για το 1991 και 6,9 τ.μ. για το Αν αφαιρεθεί ο χώρος των εγκάρσιων διαδρομών που λειτουργεί ως καθαρά δημόσιος, τα ποσοστά διαμορφώνονται σε 3,9 τ.μ. και 3,7 τ.μ. αντίστοιχα, παραμένοντας ιδιαίτερα υψηλά, ενδεικτικά πάνω από τα πολεοδομικά σταθερότυπα και πολύ πάνω από την αναλογία πρασίνου ανά κάτοικο στο Λεκανοπέδιο που διαμορφώνεται στα 2,5 τ.μ., με αντίστοιχο ποσοστό στον Πειραιά μόλις το 1τ.μ./κάτοικο (πηγή Υπερνομαρχία Πειραιά στο

52 Τ Υ Π Ο Λ Ο Γ Ι Α Δ Ι Α Χ Ρ Ο Ν Ι Κ Ο Υ Μ Ε Τ Α Σ Χ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Υ Ο. Τ. Ο διαχρονικός μετασχηματισμός των τετραγώνων εμπεριέχει ως τύπους αλλαγών: προσκυρώσεις κοινόχρηστων χώρων, συνενώσεις οικοπέδων, αύξηση του συντελεστή δόμησης, αύξηση της κάλυψης, προσθήκες στα υφιστάμενα κτήρια οριζόντια και κάθετες επεκτάσεις, ανέγερση εξ ολοκλήρου νέων κτηρίων

53 ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΙ ΧΩΡΟΙ, ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ Οι κοινόχρηστοι χώροι από άποψη επιφάνειας παραμένουν σχεδόν αναλλοίωτοι, με εξαίρεση τα σοκάκια που στην πλειοψηφία τους έχουν κλείσει, είτε μερικά (δεν καταλήγουν στην «πλατεία» του Ο.Τ., τον χώρο των παλιών πλυντηρίων) είτε συνολικά. Οι προσκυρώσεις από τον κοινόχρηστο χώρο αφορούν επεκτάσεις των οικοπέδων μέχρι 3μ προς τα πλυσταριά, και 1.5 μ στα σοκάκια για οικόπεδα που έχουν πρόσωπο σε αυτά. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Πρόνοιας (πίνακας χρονολογίας του 1971 / προσκυρώσεις των ετών 1969 και 1970) οι συνολικές προσκυρωθείσες επιφάνειες κοινόχρηστων σε ιδιωτικούς χώρους ανά Ο.Τ. ήταν μεταξύ 110 και 180τ.μ..

54

55 Ο.Τ. 69

56

57

58 ΚΟΙΝΟΧΡΗΣΤΟΙ ΧΩΡΟΙ, ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Στη θέση των κοινών πλυντηρίων στο εσωτερικό σύντομα κτίστηκαν μικρές αυθαίρετες κατοικίες για νέους πρόσφυγες. Μετά τον Πόλεμο, κατεδαφίστηκαν όλα και ο χώρος παρέμεινε κοινόχρηστος για τους κατοίκους(παπαδοπούλου και Σαρηγιάννης, 2006, σελ. 102). Η παρουσία του αυτοκινήτου με τις επεκτάσεις κτηρίων είχε σαν συνέπεια η λειτουργία του ημιδημόσιου χώρου να παραληφθεί από τον εσωτερικό κοινόχρηστο χώρο αντίστοιχων τετραγώνων και όχι από τους περιμετρικούς δρόμους και πεζοδρόμια με συνέπεια τον «απομονωτισμό» τους, την ενδυνάμωση της αυτονομίας καθενός, την περαιτέρω ιδιωτικοποίηση του, έτσι ώστε ο ξένος να αισθάνεται αρχικά ως εισβολέας. Οι κάτοικοι θεωρούν ως δεδομένο το «αποκλειστικό» δικαίωμα» της χρήσης του κοινόχρηστου χώρου και συγχρόνως την «αποκλειστική» ευθύνη συντήρησης του (Κυριακίδου, Φωτεινή, 2005, σελ. 14) Στη συντήρηση περιλαμβάνεται η καθαριότητα, η φροντίδα των φυτών, ο χρωματισμός των παρτεριών, η διευθέτηση των απορροών κ.α. Λόγω μη απόδοσης των πόρων από το κράτος οι συντηρήσεις του Δήμου εξαντλούνται σε βάψιμο των παρτεριών (π.χ. το Πάσχα), χωρίς ουσιαστικές επεμβάσεις στη διευθέτηση των ομβρίων και το πράσινο, πέραν της διασφάλισης νερού σε δεξαμενές για την άρδευση κάτι που σήμερα έχει επίσης περιοριστεί. Ανάλογα, οι ουσιαστικές αναπλάσεις, που ξεπερνούν τις συντηρήσεις των πεζοδρομίων και των τσιμεντόδρομων, είναι ελάχιστες έως ανύπαρκτες. Σήμερα διαπιστώνουμε ότι παρόλο που ολόκληρη η περιοχή είχε σχεδιαστεί σε απλό ιπποδάμειο σύστημα ο προσανατολισμός για τον περιπατητή είναι δύσκολος, η αναγνώριση της τυπολογίας των κτηρίων και της ιστορίας δεν υποβοηθείται ενώ δεν υπάρχει εμφανής οργάνωση του κοινόχρηστου χώρου που δεν θα επιτείνει την αίσθηση στον επισκέπτη ότι είναι απρόσκλητος όταν περνάει μέσα από κάποιο τετράγωνο.

59 ΟΙΚΟΠΕΔΑ,ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ Υπήρχαν περιπτώσεις κατά τις οποίες 2 παραχωρητήρια μπορεί να δίνονταν στο ίδιο άτομο αποδίδοντας τελική επιφάνεια οικοπέδου μετά τη συνένωση ~64 τ.μ.. Κάποιες συνενώσεις έγιναν και στη συνέχεια με απ ευθείας αγορές γειτονικών οικοπέδων. Δεν μπόρεσαν να εντοπιστούν στοιχεία στο υποθηκοφυλακείο ώστε να εκτιμηθούν οι χρονολογίες από τις επί τόπου επισκέψεις προκύπτει πως έγιναν για να αξιοποιηθούν οι συντελεστές. Οι καλύψεις υπολογίσθηκε σήμερα πως έχουν διαμορφωθεί στα ακόλουθα μεγέθη: 22 οικόπεδα με κάλυψη < 70%, 26 οικόπεδα με κάλυψη μεταξύ 70% και 90% και 114 οικόπεδα με κάλυψη > 90%(ποσοστό ~73%). Τέλος, από τα 29 οικόπεδα της αρχικής διανομής επιφάνειας 15,5τ.μ. σήμερα απομένουν 14 15, κυρίως με εγκαταλελειμμένα κτήρια ή ερείπια που πλησιάζουν τους αρχικούς τύπους.

60

61 ΚΤΗΡΙΑ Το Δεκέμβρη του 2000 τα εναπομείναντα κτήρια προ του 1919 έχουν ποσοστό 0,46%, ποσοστό 12,59% τα κτήρια της χρονικής περιόδου 1919 έως 1945, 19,13% της περιόδου 1946 έως ,66% της περιόδου 1961 έως 1970, 21,53% της περιόδου 1971 έως 1980, 7,40% της περιόδου 1981 έως 1985, ποσοστό 10,14% από το 1986 και μετά ενώ κατά το έτος της απογραφής 1,76% των κτηρίων ήταν υπό κατασκευή. Τα ύψη των κτιρίων το 2000, σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ, έχουν διαμορφωθεί στα εξής ποσοστά: 38,36% μόνο ισόγειο, 32,19% 1 όροφος,24,66%2όροφοι,4,79%3έως5όροφοι και σήμερα στα εξής:

62 ΟΤ 69 1 όροφος (ισόγειο) = 8 2 όροφοι = 8 3 όροφοι = 3 4 όροφοι = 1 5 όροφοι = 1 ΣΥΝΟΛΟ = 21 ΟΤ 68 1 όροφος (ισόγειο) = 6 2 όροφοι = 6 3 όροφοι = 12 4 όροφοι = 4 5 όροφοι = 0 ΣΥΝΟΛΟ = 28 ΟΤ 57 1 όροφος (ισόγειο) = 15 2 όροφοι = 6 3 όροφοι = 7 4 όροφοι = 3 5 όροφοι = 0 ΣΥΝΟΛΟ = 32 ΟΤ 56 1 όροφος (ισόγειο) = 10 2 όροφοι = 9 3 όροφοι = 9 4 όροφοι = 2 5 όροφοι = 1 ΣΥΝΟΛΟ = 31 ΟΤ 48 ΟΤ 48 1 όροφος (ισόγειο) = 10 2 όροφοι = 8 3 όροφοι = 8 4 όροφοι = 3 5 όροφοι = 0 ΣΥΝΟΛΟ = 35

63 Η κατοίκηση έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της την προσθήκη κτισμάτων σύμμεικτης κατασκευής. Οι προσθήκες αυτές έχουν επηρεάσει και συνεχίζουν να επηρεάζουν την αρχική μορφολογία των κτηρίων και τον εν γένει χαρακτήρα του δομημένου περιβάλλοντος (π.χ. αναλογία δομημένου/αδόμητου, ανοικτού/κλειστού, κ.λ.π.). Την μεγαλύτερη έκρηξη στη διαφοροποίηση των υψών παρουσιάζουν τα κτίσματα που κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους ανεγέρθηκαν καινούργιες κατοικίες με αποτέλεσμα η υψομετρική διαφοροποίηση τους από παλαιότερα κτίσματα να είναι πρόδηλη(κυριακίδου, σελ. 17). Σύμφωνα με την πολεοδομική νομοθεσία «κατά τη γνώμη της πλειοψηφίας της ολομέλειας του Ν.Σ. Κράτους, σε περίπτωση κατά την οποία ο ιδιοκτήτης των συνεχόμενων ακινήτων που αποκτήθηκαν με διαφορετικά συμβόλαια ζητάει, όπως έχει δικαίωμα, τη δόμηση των ακινήτων του αυτών ως ενιαίου οικοπέδου, δηλαδή ζητήσει την έκδοση οικοδομικής άδειας και προβεί σύμφωνα με την άδεια αυτή σε ανοικοδόμηση με βάση τη συνολική επιφάνεια των συνεχόμενων ακινήτων, όσον αφορά τους όρους δόμησης (ποσοστό κάλυψης, συντελεστής δόμησης κ.λ.π.), επέρχεται συνένωση (ενοποιήση) των ακινήτων αυτών, τα οποία αναμφισβήτητα αποτελούν πλέον ενιαίο κατα την έννοια των προαναφερόμενων Γ.Ο.Κ. (και του Γ.ΟΚ. 1955) οικόπεδο» (Ανάλυση Πολεοδομικής Νομοθεσίας. Τόμος Η-2. Αρτιότητες Κατατμήσεις, Ανδρέας Σ. Ρωμιαλίδης, Έκδοση Δ Αθήνα 2006, σελ. 94).

64 Με τον Αναγκαστικό Νόμο 395/68, ΦΕΚ 95/Α/ οι συντελεστές αυξάνονται σε ολόκληρη τη χώρα και στη Νίκαια εφαρμόζονται οι 3 όροφοι με προσαύξηση 30%. Στη συνέχεια, βάσει του ΓΟΚ του 1973, η κάλυψη στην περιοχή μελέτης διαμορφώνεται σε 0,7 έως 0,8. Οι όροφοι δεν μπορούν να ξεπερνούν τους σε εσοχή. Ο συντελεστής δόμησης γίνεται 2,6 για όλο το κέντρο της Νίκαιας. Το μέγιστο ύψος είναι άνω των 12μ. με πριμοδότηση 1μ. σε περιπτώσεις ισόγειων καταστημάτων. Με τον ΓΟΚ του 1985 εισάγεται για πρώτη φορά η έννοια του υμιυπαίθριου χώρου ο οποίος μπορεί να φτάνει σε ποσοστό 20% επί της δομημένης επιφάνειας - εμφανίζεται το φαινόμενο της κατασκευής ενός επιπλέον δωματίου (ημιυπαίθριος χώρος που στη συνέχεια κλεινόταν). Το 2009 ο Σ.Δ. πέφτει στο 15% της δομημένης επιφάνειας. Το 1990 το Δημοτικό Συμβούλιο της Νίκαιας αποφασίζει να αυξηθεί η κάλυψη στα προσφυγικά οικοδομικά τετράγωνα του «κέντρου» (δεν περιλαμβάνονται τα Γερμανικά κ.α.) σε 100% για βάθος οικοπέδου μέχρι 17μ., πέραν αυτού του βάθους το οικόπεδο μένει ακάλυπτο. Με την ίδια απόφαση, το ύψος καθορίζεται από ένα ιδεατό στερεό βάσει του οποίου πέραν των 7μ καθ ύψος το κτίριο αναπτύσσεται σε εσοχή υπό γωνία 45 ο προς την πίσω πλευρά του οικοπέδου, όπως αυτή προσδιορίζεται ανάλογα με το αν το οικόπεδο εφάπτεται ή όχι σε σοκάκι. Εν γένει ταύψηδενξεπερνούντους3ορόφουςκαισεσπάνιεςπεριπτώσεις τους4.

65 Αύξηση του Σ.Δ.: Μέθοδος που περιγράφεται στο ΦΕΚ 251/ Εικονίζεται κτήριο στο 48ο Ο.Τ. δίπλα σε σοκάκι, κτήρια στο Ο.Τ. 56 που αναπτύσσονται με ανάλογο τρόπο. Η διάταξη του 1990καταργείται μετά την 170/2000 απόφασητου ΣτΕ που συνεδρίασε το 1996 για να εκδικάσει υπόθεση με την οποία ζητείται από ιδιώτες να ακυρωθεί απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Νίκαιας και το ΦΕΚ, κατά το μέρος αυτού που αφορά το ΟΤ 206, διότι μέρος του κοινόχρηστου χώρου παραπλεύρως της οικοδομής τους μετατρέπεται σε οικοδομήσιμο. Τα κτήρια συνεχίζουν να αλλάζουν μέχρι σήμερα υπό αυτό το καθεστώς. Κάθε ενδιαφερόμενος υποβάλλει ατομικό αίτημα τροποποίησης του ρυμοτομικού σχεδίου για το οικόπεδο στο οποίο αφορά η αλλαγή. Πέραν όλων των άλλων η πρακτική αυτή απαξιώνει το ρόλο της πολεοδομίας και την ουσιαστική συμμετοχή των μηχανικών στο σχεδιασμό που αφορά το τοπικό και το ειδικό.

66 ΚΑΤΟΙΚΟΙ Το 2001, σύμφωνα με την απογραφή της ΕΣΥΕ, σε κάθε τετράγωνο της περιοχής μελέτης κατοικούν κατά μέσο όρο 96 άτομα (πραγματικός πληθυσμός) με αυξητική τάση 4,3% μεταξύ των ετών 1991 και Ο μέσος αριθμός κατοίκων ανά κτήριο για το ίδιο έτος είναι 4 άτομα ή 1,52 νοικοκυριά. Τα κτήρια αφορούν 233 κανονικές κατοικίες με 2,5 άτομα ανά κατοικία κατά μέσο όρο. ΧΡΗΣΕΙΣ ΟΤ 69 3 µαγαζιά, τα 2 σε γωνίες µε Χαµηλά κτήρια ΟΤ 68 7 µαγαζιά, τα 3 σε γωνίες µε 2 σε 4όροφα και 1 σε ισόγειο κτήριο ΟΤ 57 3 µαγαζιά, το 1 σε γωνία µε 4όροφο ΟΤ 56 8 µαγαζιά, το 1 σε γωνία µε 3 όροφο ΟΤ 48 5 µαγαζιά, τα 3 σε γωνία (2 σε 3όροφο, 1 σε ισόγειο) ΣΥΝΟΛΟ 24 µαγαζιά (~460 κάτοικοι) Τουριστικό γραφείο, χαρτοπωλείο, Προ-προ, τα περισσότερα κλειστά

67 Η π α ρ έ μ β α σ η τ ο υ Δ ή μ ο υ γ ι α τ ο ν κ ο ι ν ό χ ρ η σ τ ο χ ώ ρ ο Η μελέτη εκπονήθηκε με στόχο να εφαρμοσθεί πιλοτικά ώστε να αναδειχθεί ο δημόσιος χώρος και η παρέμβαση να αποτελέσει αφορμή για την μελέτη και δημιουργία μεγαλύτερων διαδρομών μέσα στην πόλη που συνδέουν και αναδεικνύουν τις κοινωνικές λειτουργίες και προστατεύουν τις πιο ιδιωτικές σε επίπεδο σπιτιού και γειτονιάς. Στην αρχιτεκτονική λύση προτείνεται ο διαχωρισμός του δημόσιου χώρου σε τρεις ζώνες, η καθεμιά από τις οποίες θα δέχεται συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες, χωρίς όμως να τις διαχωρίζει. Η μορφολογία του εδάφους στα 5 τετράγωνα δημιουργεί μια έντονη κλίση προς τις κοινωνικές λειτουργίες που αξιοποιείται για τον προσανατολισμό μέσω της δαπεδόστρωσης και του φωτισμού. Χαμηλοί κύβοι-εμπόδια πορτοκαλί χρώματος στις εισόδους εμποδίζουν τη διέλευση του αυτοκινήτου. Η αρχιτεκτονική µελέτη και µελέτη φωτισµού εκπονήθηκε από την οµάδα των: Ελένη Ακρίτα, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Αναστάσιος Βασιλειάδης, Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ουρανία Μέρη, Αρχιτέκτων Μηχανικός, Κάτια Χάγιου, Αρχιτέκτων Μηχανικός.

68 Π ρ ο γ ρ α μ μα τ ι σ μ ό ς & Ο ι κ ο ν ο μ ι κ έ ς π α ρ ά μ ε τ ρ ο ι Ο προϋπολογισμός της παρέμβασης για τους κοινόχρηστους χώρους των πέντε οικοδομικών τετραγώνων ήταν το 2010 ~ ευρώ και η χρηματοδότηση του έργου αναμένονταν να γίνει με το πρόγραμμα ΘΗΣΕΑΣ. Το πρόγραμμα ΘΗΣΕΑΣ«πάγωσε» και το έργο δεν εκτελέστηκε. Στο Τεχνικό Πρόγραμμα του 2012 το έργο εμφανίζεται μονάχα ως τίτλος (προβλέπονται ευρώ από ίδιους πόρους). Το εν λόγω έργο είχε ενταχθεί στο πρόγραμμα «ΘΗΣΕΑΣ»και θα χρηματοδοτείτο από αυτό. Η ημερομηνία κατακύρωσης του αποτελέσματος της δημοπρασίας ήταν η 3/8/2010 ενώ σύμφωνα με τις υπ αριθμ. 1245/ και1247/ αποφάσεις της Κεντρικής Επιτροπής του Προγράμματος θα συνεχιστούν μόνο τα έργα που η ημερομηνία κατακύρωσης του αποτελέσματος της δημοπρασίας είναι προγενέστερη της 25/6/2010. Συνεπώς το έργο είναι πλέον εκτός χρηματοδοτούμενου προγράμματος. ΣΥΝΕ ΡΙΑΣΗ 11 η της

69

70 Ύστερα από επιτόπου παρατήρηση της υφιστάμενης κατάστασης και από συζήτηση με τους κατοίκους, τα βασικότερα προβλήματα που εντοπίστηκαν σε όλα τα οικοδομικά τετράγωνα είναι τα εξής: Ζητήματα καθαριότητας, λόγω απεριποίητης βλάστησης και παρτεριών Λιμνάζοντα όμβρια ύδατα λόγω κακής απορροής και ανωμαλιών στην διαμόρφωση της υφιστάνενης πλακόστρωσης. Οικειοποιήσεις του δημόσιου χώρου με διάφορους τρόπους. Ζητήματα ασφάλειας, γιατί οι χώροι αυτοί έχουν πολλά προβληματικά σημεία, σκοτεινά και απόμερα, που έχουν δημιουργηθεί λόγω της απεριποίητης βλάστησης και του κακού φωτισμού.

71 Ζώνη Α:«Ιδιωτική ζώνη» Είναι η ζώνη που δημιουργείται σε άμεση επαφή με τα κατώφλια των κατοικιών και η οποία ανήκει περισσότερο στους κατοίκους. Έχει πλάτος 2,5 εώς 3μ περίπου. Οι κάτοικοι δείχνουν ότι έχουν ανάγκη την ιδιωτικότητα και προσπαθούν με διάφορους τρόπους να την προστατέψουν. Οι διαβαθμίσεις αυτές, παλιότερα που η κοινωνική συνοχή ήταν πιο έντονη στις γειτονιές, εμφανίζονταν στο χώρο και στη διαμόρφωσή του. Οι χώροι κοντά στις ιδιοκτησίες ήταν στην ευθύνη των κατοίκων συλλογικά. Για το λόγο αυτό, στα όρια της ζώνης αυτής δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη διαμόρφωση για να δίνεται η δυνατότητα στους ίδιους τους κατοίκους να τη διαμορφώσουν οι ίδιοι, σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια μέσα όμως σε κάποια συνθετικά όρια. Στην περιοχή αυτή θα μπορούν να πραγματοποιηθούν πιο ιδιωτικές λειτουργίες: τοποθέτηση γλαστρών, ιδιωτικών καθισμάτων, άπλωμα της μπουγάδας κλπ. Ο διαχωρισμός της συγκεκριμένης ζώνης από τις υπόλοιπες γίνεται μέσω της αλλαγής χρώματος του υλικού δαπεδόστρωσης. Δηλαδή, χρησιμοιείται κυβόλιθος 10Χ10εκ χρώματος κεραμιδί.

72 Ζώνη Β:«Δημόσια ζώνη» Ως δημόσια ζώνη ορίζεται ο κεντρικός άξονας που διασχίζει τα ο.τ.. αποτελεί ουσιαστικά ένα εσωτερικό δίκτυο διαδρομών. Στόχος της σύνθεσης ήταν να τονιστεί και να χρησιμοποιείται από ένα ευρύτερο φάσμα ανθρώπων. Θα είναι ουσιαστικά το πέρασμα που θα χρησιμοποιείται από όλους όσους θέλουν να ακολουθήσουν μια πιο ήσυχη και ευχάριστη διαδρομή με τα πόδια είτε με το ποδήλατο. Το υλικά που επιλέγονται για την δημόσια ζώνη είναι το χτενιστό μπετόν. Οι αρμοί δημιουργούνται από μία λεπτή ζώνη σκυροδέματος πάχους 10εκ. Στους αρμούς τοποθετούνται με απόσταση μεταξύ τους και σε διάφορα μεγέθη (0.10, 0.30, 1.00 και 1.50μ), χρωματιστά κομμάτια μάρμαρο. Η διάσπαρτη τοποθέτηση μαρμάρου σε ένα χυτό υλικό δημιουργεί την αίσθηση μονοπατιού. Επιπλέον το χυτό υλικό επίλεγεται για να έρχεται σε αντίθεση με τον αυστηρό κάναβο της πλακόστρωσης του υπόλοιπου χώρου. Οι αρμοί του χυτού δαπέδου με τα μάρμαρα, όταν συναντιούνται με τον κυβόλιθο, προεκτείνται συνδέοντας και τις τρείς ζώνες.

73 Ζώνη Γ:«Ενδιάμεση ζώνη» Την ενδιάμεση ζώνη αποτελούν οι χώροι ανάμεσα στην ιδιωτική και τη δημόσια ζώνη. Οι χώροι αυτοί περιέχουν την βασική φύτευση, τα παρτέρια και τα καθιστικά. Είναι τα σημεία στάσης από την κεντρική διαδρομή. Στόχος είναι να χρησιμοποιείται από περαστικούς αλλά και από κατοίκους. Το υλικό του δαπέδου που επιλέγεται είναι κυβόλιθος 10χ10εκ χρώματος ώχρα. Διαχωρίζεται από τη δημόσια ζώνη με μια ζώνη τσιμέντου πάχους 10εκ. Βασικό αρχιτεκτονικό στοιχείο της ενδιάμσης ζώνης είναι τα παρτέρια με τα ενσωματωμένα καθιστικά. Όπως προαναφέρθηκε ένας από τους βασικούς στόχους της μελέτης ήταν η καθαριότητα των χώρων παρέμβασης. Ένα μέσο επίτευξης αυτού του στόχου ήταν ο περιορισμός των υπάρχοντων παρτεριών, διότι η πυκνή βλάστηση και η μεγάλη ποσότητα χώματος, που σε πολλές περιπτώσεις έφτανε δίπλα στις εισόδους των σπιτιών, δημιουργεί έντονο πρόβλημα στους κατοίκους. Επιπλέον, με τον περιορισμό των παρτεριώνδίνεταιμιανέαπνοή στοχώρο,οοποίοςσουδίνειτηναίσθησηότιπλέον είναι πιο μεγάλος. Τα νέα παρτέρια τοποθετούνται κυρίως εκεί που υπάρχουν τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα δέντρα. Τα βασικά τους στοιχεία είναι τα εξής: Ένα τμήμα με φαρδύ στηθαίο πάχους 45εκ για να χρησιμοποιείται και ως κάθισμα. Ένα χαμηλότερο τμήμα με πιο λεπτό στηθαίο Ένα χαμηλό πεζούλι ύψους 10εκ και πλάτους 50εκ, το οποίο τοποθετείται σε άμεση επαφή με την ιδιωτική ζώνη και είναι ένας προτεινόμενος χώρος για τοποθέτηση γλαστρών από τους ίδιους τους κατοίκους. Το παγκάκι είναι προέκταση του στηθαίου και αποτελείται από ξύλο. Διατάσσεται με τέτοιο τρόπο στο χώρο έτσι ώστε να δημιουργεί αγκαλιές που αυξάνουν την κοινωνικότητα.

74

75

76 1ο Οικοδoμικό Τετράγωνο

77 Καρακουλουξή - Εφέσσου Αμυραδάκη - Κιλικίας

78 Καρακουλουξή - Εφέσσου

79 Αμυραδάκη - Κιλικίας

80 2ο Οικοδoμικό Τετράγωνο

81 Καρακουλουξή - Ηλιουπόλεως Αμυραδάκη - Κιλικίας

82 3ο Οικοδoμικό Τετράγωνο

83 Ηλιουπόλεως - Καρακουλουξή Κιλικίας - Κύπρου

84 4ο Οικοδoμικό Τετράγωνο

85 Καρακουλουξή - Εφέσσου Κιλικίας - Κύπρου

86 5ο Οικοδoμικό Τετράγωνο

87

88 Εφέσσου Αμερικανίδων Κυριών Κιλικίας - Κύπρου

89 Διαδρομή στο εσωτερικό των ΟΤ, κάθετα στην Κιλικίας και Κύπρου με είσοδο από Αμερικανίδων Κυριών (Νότο προς Βορρά)

90 Διαδρομή στο εσωτερικό των ΟΤ, κάθετα στην Αμυραδάκη και Κιλικίας με είσοδο από Αμερικανίδων Κυριών (Νότο προς Βορρά)

91 ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗΣ Στην περιοχή παρέμβασης παρατηρείται οι ελεύθεροι χώροι να καταλαμβάνονται από τα αυτοκίνητα των κατοίκων. Το αυτοκίνητο δεν μπορεί να έχει θέση σε χώρους ελεύθερους που προορίζονται για πεζούς, ποδηλάτες, παιδιά, μαθητές, ηλικιωμένους, άτομα με ειδικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό αφαιρούνται οποιεσδήποτε διαμορφώσεις διευκόλυνσης εισόδου των αυτοκινήτων, ενώ στις εισόδους των κοινόχρηστων χώρων τοποθετούνται κύβοι από οπλισμένο σκυρόδεμα. Η συγκεκριμένη λύση αποκλύει την τοποθέτηση εξοπλισμού που είναι εύκολο να αφαιρεθεί. ΦΩΤΙΣΜΟΣ Το ζήτημα της ασφάλειας είναι πάρα πολύ σημαντικό για τους κατοίκους και για τους χρήστες των εσωτερικών αυλών. Η σωστή φωτοτεχνική μελέτη ενισχύει αυτό το αίσθημα και ταυτόχρονα αποτελεί αρχιτεκτονικό μέσο που βελτιώνει το δημόσιο χώρο. Τοποθετούνται δύο ψηλά φωτιστικά ύψους 4μ στις ενδιάμεσες ζώνες, ένα σε κάθε τμήμα. Το ύψος του φωτιστικού και το είδος του φωτισμού πληρούν όλες τις προδιαγραφές για άνετο και σωστό φωτισμό σε τέτοιου είδους χώρους. Κατά μήκος της διαδρομής τοποθετούνται χαμηλά φωτιστικά- bollards, σε θέση όμως που να μην διακόπτουν την πορεία. ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ Α.Μ.Ε.Α. Δόθηκε έμφαση κατά το σχεδιασμό της λύσης να γίνουν οι απαραίτητες διαμορφώσεις για την σωστή και άνετη κυκλοφορία ατόμων με ειδικές ανάγκες. Για το λόγο αυτό διαμορφώθηκαν ράμπες κλίσης 5% όπου υπήρχαν ανισοσταθμίες.

92 ΠΡΑΣΙΝΟ- ΦΥΤΕΥΣΗ Η υφιστάμενη βλάστηση είναι πολύ πυκνή και απεριποιήτη. Οι συνθετικές επιλογές βασίστηκαν στον περιορισμό της έκτασης των παρτεριών έτσι ώστε να ανοίξει και να καθαρίσει ο χώρος, χωρίς να μειωθεί καθόλου το πράσινο. Τα υπάρχοντα δέντρα καταγράφηκαν και διατηρήθηκαν όλα. Κάποια δέντρα που αφαιρούνται απο ένα οικοδομικό τετράγωνο, μεταφυτεύονται σε άλλα οικοδομικά τετράγωνα που έχουν πιο αραιή βλάστηση. Το ίδιο συμβαίνει και με κάποιους θάμνους που θεωρούνται σημαντικοί. Παράλληλα με τη φύτευση που διατηρείται προστίθονται και νέα δέντρα σε κάθε οικοδομικό τετράγωνο, καθώς και θαμνοειδή φυτά. Τα δέντρα που επιλέγονται είναι λεμονιές, ροδιές και κουτσουπιές. Είναι και τα τρία εποχιακά δέντρα και αυτό είναι το βασικό χαρακτηριστικό που επιλέχθηκαν. Είναι πολύ σημαντικό στη φύτευση του δημόσιου χώρου να μπορούμε να διακρίνουμε την εναλλαγή των εποχών. Επίσης, οι λεμονιές και οι ροδιές είναι δέντρα καρποφόρα και ταιριάζουν πολύ αυτά τα είδους δέντρα στις γειτονιές. Υφιστάµενη φύτεση Κουτσουπιά Ροδιά Λεμονιά Δεντρολίβανο- Καλλιστμονας