þÿä ½ ¹ÃÄ Á¹º ³¼±Ä¹º ½ þÿÿá ̾ Å ºº» à ±Â Martzelos, Georgios Neapolis University þÿ. ÅÁ½ Á±

Transcript

1 Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Health Sciences Books 2009 þÿÿåã ± º±¹ µ½ Á³µ¹±¹ Ä Å µ Í þÿä ½ œ ³±½ ±Ã»µ¹ ½. ż²» þÿä ½ ¹ÃÄ Á¹º ³¼±Ä¹º ½ þÿ ¹µÁµÍ½ ù½ Ä Â ÀµÁ Åà ±Â þÿµ½µá³µ¹î½ Ä Å µ Í ¹ ±Ãº±» ± þÿÿá ̾ Å ºº» à ±Â Martzelos, Georgios þÿ. ÅÁ½ Á± Downloaded from HEPHAESTUS Repository, Neapolis University institutional repository

2 LIBRARY USE ΟΝΙΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Δ. ΜΑΡΤΖΕΛΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ ΣΥΜΒΟΛΗ ΕΙΣ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟΔΟΓΜΑ ΤΙΚΗΝ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΙΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙ ΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΒΧ 4705 Ρ37995 Μ C.1 ΕΚΔΟΣΕΙΣ Π. ΠΟΥΡΝΑΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

3 ΟΥΣΙΑ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΜΕΓΑΝ ΒΑΣΙΛΕΙΟΝ

4 Α' εκδοση 1984 'Ανατύπωση: 2005,2009 Copyrigllt: Γεώργιος Μαρτζέλος - Παν. Σ. Πουρναρας ISBN: ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Σ. ΠΟΥΡΝΑΡ Α Καστριτσίου Θεσσαλονίκη Τ.Θ Θεσσαλονίκη Τηλ.: , Fax: Ροurnarasbοοks@the.fοrthneιgr

5 ΠΙΝΑΞ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΡΟΛοrΟΣ ΣΤΝΤΟΜοrΡΑΦΙΑΙ ΕΙΣΑrΩrΗ ΣελΙς ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Α' Η ΤΠΕΡΒΑΤΙΚΟΤΗΣ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΟΤΣΙΑΣ Α. ΤΟ ΔΤΝΑΤΟΝ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΟΤΣΙΑΣ 1. Η εύνoμιιxν~ ιχντίλyjψις περι γνώσεως της ούσίσις το;:) Θεου ΤΟ ιχκσιτά.ληπτον της θείιχς ούσίιχς κocτoc τον Μ. Βιχσίλειον Ούσίιχ κσιι ιχγ~νν1jτον το;:) Θεο;:) Β. ΤΑ ΤΠΟΣΤΑΤΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ ΤΟΤ ΘΕΟΤ ΚΑΙ ΤΟ ΑΚΑΤΑΛΗΠΤΟΝ ΑΤΤΩΝ 1. Ό τρόπος της ύπά.ρξεως των τριων θείων ύποστά.σεων ΤΟ ιχκcxτά.λyjπτον του τρόπο\) της ύπά.ρξεως των τριων θε(ων., \)ποστιχσεων ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Β' Ο ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ Α. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΩΣ ΟΤΣΙΑΣ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΤΟΤ ΘΕΟΤ 1. Ή εύνoμιιxν~ ιχντίλyjψις περι διιχκρίσεως ούσισις κσιι ένεργειων του Θεου Η cr1jfloιalcx της οιιχκρι,σεως ούσίιχς κιχι ένεργειων το;:) Θεο;:) κιχτoc τον Μ. Βσισίλειον Β. ΕΝΟΤΗΣ ΚΑΙ ΤΡΙΑΔΙΚΟΤΗΣ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ 1. Ή μι,σι ένέργεισι της 'Λγι,ιχς Τριά.δος ΤΟ ίδιά.ζον tpyov των ύποστά.σεων της 'Λγι,ιχς ΤριιΧδος 3. ΤΟ πρόβλημιχ των δόο δοξολογικων τόπων

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ Γ' ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙ.ΩΝ Α. ΕΝΕΡΓΕΙΑΙ ΚΑΙ ΓΝΩΣΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ 1. ΠροUποθέσεις γνώσεως το;) Θεο;) Ό xαρακτ~ρ της γνώσεως το;) Θεο;) α. 'Η?\ιιΧ των ένεργειων θεoλoγικ~ μέθοaος το;) Ευνομίο\) 126 β. 'Η σίjμασία της έκ των ένεργειων γνώσεως το;) Θεο;) 130 γ. Πίστις κα!. γνωσις Β. Η ΕΚ ΤΩΝ E:'I1EI'f'l<JIΩN ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΓΝΩΣΙΣ ΤΩΝ ΥΠΟΣΤ ΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΙ' Ι ΑΔΟΣ 1. 'Η πορεία της γνώσεως των τριων θείων υποστά-σεων Ό τρόπος της πpooίjευτικης γνώσεως των τριων θείων ύποι στασεων 142 ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΙ Η ΔΙΑΚΡΙΣΙΣ ΟΥΣΙΑΣ - ΕΝΕΡΓΕΙΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Α. ΠΡΟΕΛΕΥΣΙΣ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ 1. Ή περ!. έπινοίας κα!. καταγωυης των όνομά-των ά.ντίλίjψις το;) Ευνομίου Η σίjμασία της έπινοίας ίjιιχ τ~ν προέλευσιν των θείων ονομά-- των κατιχ τον Μ. Βασίλειον Β. Η ΣΗ::\[ΑΣΙΑ ΤΩΝ ΘΕΙΩΝ ΟΝΟΜΑΤΩΝ 1. Ύποκείμενον κα!. γνωσιολογικος xαρακτ~p των ονομά-των το;) Θεο;) 166 α. ΚαταφατικOC κα!. ά.ποφατικoc ονόματα το;) Θεου β. Η άπλ6της της ουσίας κα!. ~ πολλαπλότης των ονομά-των το;) Θεο;) γ. Το «γεννητονη κα!. ~ ουσία του Υίου Θεολογικα!. συνέπειαι της σίjμασίας των θείων ονομά-των α. Η aloc των ονομά-των θεoλoγικ~ μέθoίjoς των Ευνομιανων κα!. των Πνευματομά-χων β. Ή ί)ιoc των ονομά-των θεoλoγικ~ μέθοaος του Μ. Βασιλείου 182 ΕΡΙΛΟΓΟΣ 190 SUMMARY 195 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 199 ΕΤΡΕΤΗΡΙΟΝ 207

7 Il ΡΟ Λ Ο ΙΌ Σ ΕΖναι. ίστορικ(ί'ις αναντίρρητον δτι όλίγο/ εκ nvv Πατέρων της Έκκλησίας συνέβαλον τόσο1! αποφασιστικ(ί'ις εις τj7ν ανάπτυξιν τού 'Ορθοδόξου δόγματος δσον ό Μέγας Βασίλειος. Δικαίως δε οδτος απετέλεσε προσφάτως αντικείμενον πολυπλεύρου ενδιαφέροντος και ερεύνης εκ μέρους όρθοδόξων θεολόγων και ερευνητών. ΕΙδικώτερον μάλιστα t) συμβολ1ί του εις την άνάπτυξιν και διαμόρφωσιν τού Τριαδικού δόγματος προσείλκυσε το ενδιαφέρον οχι μόνον όρθοδόξων άλλα και ρωμαιοκαθολικ(vν και προτεσταντών θεολόγων. Παρα ταύτα σμως ή σημασία της προβαλλομένης ύπ' αυτού διακρίσεως μεταξυ ουσίας και ενεργειών εις τον Θεον δεν εμελετήθη μέχρι σήμερον συστηματικώς και εις βάθος. Τούτο δε ειναι πράγματι τόσον άξιοπερίεργον σσον κεφαλαιώδη σπουδαιότητα έχει ή διάκρισις αϋτη δια την σλην θεολογίαν του., Ιδιαιτέρως μάλιστα σήμερον ή άj'άγκη ύπάρξεως μιας τοιαύτης μελέτης καθίσταται. δι' ήμας τους 'Ορθοδόξους περισσότερον επιτακτικη και δια τους έξης κυρίως λόγους: <Η αl!αζωπι1ρωσις τού ενδιαφέροντος τών όρθοδόξων θεολόγων και ερευνητών δια την θεολογίαν τού άγίου Γρηγορίου Παλαμα καθιστq. σ1]μερω' Ιίδη άναγκαίαν την ίστορικοδογματι. κην διερεύνησιν της περι ουσίας και ενεργειών τού Θεού διδασκαλtας τών Πατέρων τ ης Έκκληι "δ ι - Μ Β λ ι < < - Ι 'β ι δ' σιας και ει ι.κωτερον του. ασι ειου, ο οποιος προσεφ ερε τη1! ασιν ια την περαιτέρω ανάπτυ ξιν της διδασκαλίας αυτής εντος τής 'Ορθοδόξου Έκκλησtας, προκειμέι ιου να καταδειχθfί οϋτως ή ύπο ρωμαι.ω:αθολικ(ϊιν κυρίως θεολόγων διαμφισβητο υμένη ώς προς τj/ν διδασκαλιαν αυτηιι διαχρονικη συνέχεια και άρραγης ένότης τής 'Ορθοδόξου Πατερικής Παραδόσεως. 'Αλλ' εκτος τούτου ή συστηματικη διερεύνησις τjίς περι ουσίας και ενεργειών τού Θεού διδασκαλεας τού Μ. Βασιλείου καθίσταται σ1]μερον αl!αγκαία δια τηιι 'Ορθόδοξον θεολογίαν και δια ΤΟJl λόγον στι εις τον διεθνη επιστημονικον θεολογικον χώρον επικρατούν εσφαλμέναι απόψεις ώς προς πιν σημασίαν, την όποίαν απέδιδεν ό Μ. Βασίλειος εις την διάκρισιν ουσίας και ενεργειών τού Θεού, προερχόμεναι κι'ρίως εκ μέρους ρωμαιοκαθολικών και προτεσταντών ερευ1'ητών και υίοθετούμεναι ενίοτε ύπο ήμετέρων. Δια τον λόγον αυταν ή μετα χείρας μελέτη επι.χειρεί να παρουσιάσn κατα ίστορικοδογματικαν και συστηματικον τρόπον την περι ουσίας και ενεργει(ον τού Θεού διδασκαλίαν τού Μ. Βασιλείου, έχουσα ώς σκοπον αφ' ένας να προ-

8 10 βάλn τήν καθοριστικήν σπουδαιότητά της δια τήν θεολογίαν του και αφ' έτέρου να καταδείξn στι ή διδασκαλία αϋτη δεν αποτελεί μεταγενεστέ(!αν έπινόησιν τού άγίου Γρηγορίου Παλαμα, αλλ' ει1 ι αι αρχέγονος βιβλική και πατερική διδασκαλία τής αδιαιρέτου' Εκκλησίας, διαμορφωθείσα μάλιστα πλήρως εξ επόψεως οντολογικής και γνωσιολογικής ηδη κατα τον δ' αιώνα υπο τού Μεγάλου Βασιλείου. Κατα την παρούσαν δε δευτέραν εκδοσιν τής μελέτης ταύτης κατεβλήθη προσπάθεια να dvantιjxoovv ετι περισσότερον ώρισμένα βασικα σημεία αύτής δια τής π(!οσθιίκης και νέων στοιχείων, τα όποία πιστεύομεν στι συμβάλλουν εις την βαθυτέραν διερεύνησιν και την αρτιωτέραν παρουσίασιν του σλου θέματος., Απο τής θέσεως ταύτης αισθάνομαι την ανάγκην να εύχαριστήσω θερμώς τον καθηγητην κ. Νικόλαον Ματσούκαν, ό όποίος δια τών πολυτίμων υποδείξεών του με εβοήθησε τόσον κατα την πρώτην οσον και κατα την παρουσαν εκδοσιν τής μελέτης ταύτης. Τέλος, προς πάντα ς τούς καθηγητας και τα λοιπα μέλη τής Γενικής Συνελεύσεως του Τμήματος Θεολογlας τής Θεολογικής Σχολής του ' Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, οί όποίοι ενέκριναν όμοφώνως την δημοσίευσιν τής παρούσης μελέτης ώς παραρτήματος τής, Επετηρίδος τής Θεολογικής Σχολής, εκφράζω τας θερμάς μου εύχαριστίας. Θεσσαλονίκη, 1 'Ιανουαρίου 1984 ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δ. ΜΑΡΤΖΕΛΟΣ