ΤΑ ΠΑΡΑΠΗΝΕΙΑ ΔΑΣΗ. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥΣ

Transcript

1 ΤΑ ΠΑΡΑΠΗΝΕΙΑ ΔΑΣΗ. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΟΥΣ ΑΡΕΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ 1, ΒΕΡΓΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΣ 2, ΤΣΙΠΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΣ 3, ΤΣΙΡΟΥΚΗΣ ΑΧΙΛΛΕΑΣ 4 1 Ε.Τ.Ε.Π., Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π. (Καρδίτσα), ΤΕΙ Θεσσαλίας 2 Ομότιμος Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π. (Καρδίτσα), ΤΕΙ Θεσσαλίας 3 Δασολόγος, Τμήμα Περιβάλλοντος (Λάρισα), Περιφέρεια Θεσσαλίας 4 Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Δασοπονίας και Δ.Φ.Π. (Καρδίτσα), ΤΕΙ Θεσσαλίας Διεθνές Συνέδριο: «Πηνειός ποταμός: Πηγή ζωής και ανάπτυξης στη Θεσσαλία», Λάρισα 2-3 Νοεμβρίου 2018

2 ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ Ιδιοκτησιακό καθεστώς Έκταση (σε στέμματα) Δημόσιο Δημοτικό Ιδιωτικό Διακατεχόμενο Συνιδιόκτητο Σύνολο Κατά μήκος της κύριας κοίτης του Πηνειού αναπτύσσονται στρ. συγκροτημένων δασών, τα οποία στην πλειοψηφία τους ανήκουν στο ελληνικό δημόσιο. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μη δημόσιων δασών εμφανίζεται στο αρχικό τμήμα του ποταμού (περιοχή Καλαμπάκας).

3 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Στο αρχικό τμήμα του ποταμού κυρίαρχο ενδιαίτημα είναι αυτό του ανατολικού Πλατάνου (Platanus orientalis), ενώ κατά θέσεις εμφανίζονται τα ενδιαιτήματα της λευκής Ιτιάς (Salix alba) και της λευκής Λεύκης (Populus alba). Τα δάση Πλατάνου είναι καλά συγκροτημένα, με κάλυψη έως 80% και ύψος δέντρων μέχρι 25 μέτρα. Κάτω από την κομοστέγη του Πλατάνου και στα μικροδιάκενα εμφανίζεται ένας αραιός όροφος θάμνων με κάλυψη έως 10%. Στις μικροθέσεις που καλύπτονται με λευκή Ιτιά και λευκή Λεύκη η δενδρώδης κάλυψη φθάνει στο 60% και έχει ύψος 8-10 μέτρα. Τα λίγα είδη του υπορόφου είναι αραιά και με πολύ μικρή πληθοκάλυψη.

4 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Στο ενδιάμεσο τμήμα του Πηνειού κυριαρχούν, επίσης, τα ενδιαιτήματα ανατολικού Πλατάνου σε θέσεις όπου υπάρχουν αλουβιακές αποθέσεις, της λευκής Ιτιάς και λευκής Λεύκης σε θέσεις όπου το έδαφος είναι αμμώδες. Τα ανωτέρω ενδιαιτήματα δεν καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις, αλλά εμφανίζονται κατά μήκος του ποταμού σε στενές λωρίδες εκατέρωθεν της κοίτης. Οι λωρίδες αυτές ποικίλουν τόσο ως προς τη χλωριδική σύνθεση, όσο και ως προς το πλάτος, ανάλογα με τις πιέσεις που δέχθηκε η βλάστηση από τη γεωργία (κυρίως), αλλά και την κτηνοτροφία.

5 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Στην περιοχή Κεραμιδίου (Φαρκαδόνας) εμφανίζεται ένα υπόλειμμα παραποτάμιου δάσους ιδιαίτερης αξίας. Η έκτασή του είναι περίπου 450 στρέμματα και η σύνθεση της βλάστησης, δηλωτική του αρχέγονου παραποτάμιου δάσους Πηνειού, αποτελείται, κυρίως, από Νεροφράξο, πεδινή Φτελιά (καραγάτσι), χνοώδη ποδισκοφόρο Δρυ (βελανιδιά). Το δάσος αυτό, μαζί με τα «Πλατανούλια» (Τυρνάβου) και τα «Χίλια δένδρα» (Καρδίτσας), αποτελούν τους τελευταίους μάρτυρες της φυσικήςαρχέγονης εικόνας που επικρατούσε πριν από χιλιάδες χρόνια στο Θεσσαλικό κάμπο.

6 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Στο Δέλτα, ανάλογα με τις τοπικές εδαφικές συνθήκες, τη στάθμη του υπόγειου νερού και την έκταση και διάρκεια των πλημμυρών σε προσχωματικές θέσεις, εμφανίζονται δάση που σήμερα αποτελούν υπολείμματα των άλλοτε πλούσιων υδροχαρών αζωνικών σχηματισμών. Στην περιοχή αναπτύσσονται δάση ανατολικού Πλατάνου σε μίξη με άλλα είδη, όπως Σκλήθρο (Alnus glutinosa), Φράξο (Fraxinus angustifolia), Φτελιά (Ulmus procera), λευκή Λεύκη, Ιτιές κ.ά. Κάποια δασικά τμήματα που συγκροτούνται από Σκλήθρο στην περιοχή Στομίου και Κουλούρας, αλλά και από Φράξο στην περιοχή Ομολίου, αποτελούν εξαιρετικές, μοναδικές για τη χώρα μας, εμφανίσεις υδροχαρών δασών.

7 ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ Τα δάση Πλατάνου του αρχικού τμήματος (περιοχή Καλαμπάκας), συνολικής έκτασης περίπου στρ. εμφανίζονται με ικανοποιητική δομή, συγκρότηση και υγιεινή κατάσταση. Παρότι στην πλειονότητά τους είναι διασπασμένα και διεσπαρμένα σε μικροεκτάσεις και μικροθέσεις, υπάρχουν και ενιαίες μονάδες καλά συγκροτημένων δασών, που με κατάλληλη προστασία και διαχείριση θα μπορούσαν να προσφέρουν πολλαπλές ωφέλειες και υπηρεσίες.

8 ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ Στο ενδιάμεσο τμήμα η βλάστηση εμφανίζεται σε λωρίδες, συδενδρίες, μικροομάδες και λόχμες κατά μήκος της κοίτης. Η κατάσταση αυτών κρίνεται ικανοποιητική από υγιεινή άποψη, παρά τον περιορισμό τους σε έκταση και την πίεση που δέχθηκαν κατά το παρελθόν. Η συγκρότησή τους, όμως, σε συνδυασμό με το μικρό τους μέγεθος δεν ευνοεί τη δημιουργία καλά δομημένων και ανάλογα λειτουργούντων παραποτάμιων δασικών οικοσυστημάτων. Και σε αυτή την περίπτωση, κατάλληλες διαχειριστικές και δασοκομικές επεμβάσεις θα οδηγούσαν στην περαιτέρω αναβάθμισή τους και σε καλύτερη και αποτελεσματικότερη λειτουργία τους.

9 ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ Στην περιοχή του Δέλτα η βλάστηση παραμένει ακόμη και σήμερα πλούσια. Τα δάση, με μορφή μικρών ή μεγαλύτερων νησίδων και λωρίδων, αποτελούν λείψανα των άλλοτε συμπαγών, αδιαπέραστων υγροτοπικών δασών, τα οποία πρωτογενώς καταλάμβαναν το μεγαλύτερο μέρος του Δέλτα. Η δομή και η συγκρότησή τους είναι γενικά αποδεκτή έως ικανοποιητική. Η γενικότερη σημερινή τους μορφή και κατάσταση δείχνει την κατεύθυνση που θα ακολουθούσαν αν έμεναν αδιατάρακτα από τον άνθρωπο και τις διάφορες επεμβάσεις του. Με κατάλληλα μέτρα και χειρισμούς θα μπορούσε να ενθαρρυνθεί η αναγέννηση και να ευνοηθεί η επέκτασή τους. Τμήμα αυτών, αν όχι το σύνολό τους, μπορεί και πρέπει να προστατευθεί και αποθεματοποιηθεί, ώστε μετά από χρόνια να λειτουργήσει ως απόθεμα φυσικών δασών.

10 ΥΓΙΕΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΚΗ Ως γενική διαπίστωση για την υγιεινή κατάσταση και δυναμική των παραποτάμιων δασών μπορεί κανείς βάσιμα να ισχυριστεί, πως παρότι έχουν δραστικά μειωθεί και κακομεταχειρισθεί κατά το παρελθόν, θα μπορούσαν, με το σχεδιασμό και την εφαρμογή ενός κατάλληλου διαχειριστικού σχεδίου, να προστατευτούν και να διατηρηθούν, να εξυγιανθούν, να ανορθωθούν και να επεκταθούν, όπου βέβαια αυτό είναι δυνατό, ώστε να λειτουργούν αποτελεσματικά για το περιβάλλον και αποδοτικά για την οικονομία των παραπήνειων οικισμών και πληθυσμών.

11 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Στα παραπήνεια δάση δεν εφαρμόστηκε μέχρι σήμερα κάποια επιστημονικά σχεδιασμένη διαχείριση. Αυτό συνέβη μόνο σε λίγες περιπτώσεις, κυρίως στα πλατανοδάση της Καλαμπάκας, τα οποία μετά την ένταξή τους στο διαχειριστικό σχέδιο της περιοχής έπαψαν να δέχονται απρογραμμάτιστες, αλόγιστες και ζημιογόνες πιέσεις, με αποτέλεσμα να βαίνουν συνεχώς βελτιούμενα. Σε όλες τις άλλες περιοχές η «διαχείριση» ήταν ληστρική, εκμεταλλευτική και ευκαιριακή, προσδιορισμένη κάθε φορά από τις ανάγκες των κατοίκων ή και μεμονωμένων ατόμων που ζουν κατά μήκος του ποταμού. Το αποτέλεσμα αυτής της ασύδοτης εκμετάλλευσης είναι ο δραστικός περιορισμός, η πολυδιάσπαση και κατακερματισμός τους.

12 Βασικές απειλές για τα παραπήνεια δασικά οικοσυστήματα αποτελούν: η παράνομη κοπή δένδρων, η άσκηση εντατικής γεωργίας και η συνεχής επέκτασή της, η υπερβόσκηση των εκτάσεων, οι πυρκαγιές, η ανεξέλεγκτη απόθεση απορριμμάτων, η αυθαίρετη δόμηση, η κατασκευή έργων χωρίς την τήρηση των προβλεπόμενων περιβαλλοντικών όρων. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΑΠΕΙΛΕΣ

13 1. Διατήρηση και επέκταση ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Πρωταρχικό στόχο κάθε διαχειριστικής προσπάθειας στο συγκεκριμένο ποτάμιο σύστημα θα πρέπει να αποτελέσει η αποτελεσματική προστασία της βλάστησης, η οποία εμφανίζεται τόσο τραυματισμένη και ζημιωμένη που δεν αντέχει περαιτέρω πίεση. Οι αυτορυθμιστικές της ικανότητες είναι πλέον περιορισμένες και η έκταση που καταλαμβάνει έχει περιορισθεί στο ελάχιστο. Κάθε διαθέσιμη και μη αξιοποιήσιμη έκταση κατά μήκος του ποταμού θεωρείται σκόπιμο να αποδίδεται στην παραποτάμια βλάστηση, με σκοπό την επέκτασή της. Οι στενές λωρίδες της κατά μήκος του ποταμού, κυρίως στο πεδινό τμήμα, θα πρέπει να επεκταθούν για να λειτουργήσουν αποτελεσματικότερα απέναντι στα πλημμυρικά νερά, προστατεύοντας καλλιέργειες, οικισμούς και άλλες εγκαταστάσεις. Τα απομονωμένα τμήματα δάσους θα πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους με διαδρόμους επικοινωνίας για την εξυπηρέτηση των αναγκών της πανίδας.

14 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 2. Καλλιέργεια και βελτίωση Για τα συγκροτημένα δάση θα πρέπει να συντάσσονται ειδικές διαχειριστικές μελέτες ή μελέτες επεμβάσεων, ώστε τα όποια διαχειριστικά μέτρα να οδηγούν στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Δηλαδή στην ευνόηση και επέκταση της πρωτογενούς βλάστησης και στη διαμόρφωση κατάλληλης σύνθεσης, δομής και πυκνότητάς της, με βάση τον επιδιωκόμενο κάθε φορά σκοπό. Η λήψη προϊόντων ξύλου δεν θα πρέπει να αποτελεί αυτοσκοπό, δεδομένου ότι τα παραποτάμια δάση επιτελούν πολλές άλλες πολυτιμότερες λειτουργίες. Η παραγωγή ξύλου, κυρίως λεύκης, είναι σκόπιμο να σχεδιασθεί σε γεωργικά εδάφη κατά μήκος του ποταμού.

15 3. Αξιοποίηση ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Τα παραποτάμια δάση του Πηνειού μπορούν και πρέπει να έχουν πολυλειτουργική επίδραση και προσφορά για την ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας. Πρωταρχικά θα πρέπει να αξιοποιηθούν ως παράγοντας ρύθμισης και αναβάθμισης του φυσικού και ευρύτερου Θεσσαλικού περιβάλλοντος, δεδομένου ότι στο ποτάμιο σύστημα φιλοξενείται ποικιλία ειδών πανίδας και χλωρίδας, που συμβάλλουν αποφασιστικά στη διατήρηση και βελτίωση της βιοποικιλότητας της περιοχής. Βασική τους λειτουργία, επίσης, πρέπει να είναι η προστασία των γεωργικών εκτάσεων και καλλιεργειών, καθώς και των οικιστικών, βιοτεχνικών και άλλων εγκαταστάσεων. Ακόμη, σε πολλές θέσεις κατά μήκος του ποταμού μπορούν και πρέπει να αξιοποιηθούν για την προσφορά ποιοτικής αναψυχής. Η ζήτηση υπάρχει, η ανάγκη είναι μεγάλη και μέσα από μια τέτοια χρήση θα αναδειχθεί ο ρόλος των σημαντικών αυτών δασικών σχηματισμών και θα εξασφαλισθεί έτσι και η αποτελεσματική διατήρηση και προστασία τους.

16 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 4. Περιοδική καταγραφή Η λεπτομερής καταγραφή και χαρτογράφηση των δασικών οικοσυστημάτων κατά μήκος του Πηνειού κρίνεται απαραίτητη. Η συλλογή σχετικών στοιχείων και πληροφοριών (που αξίζει, ωστόσο, να αναφερθεί ότι χρήζουν επικαιροποίησης) περιορίζεται σήμερα μόνο στις περιοχές που εντάσσονται στο δίκτυο «Φύση 2000». Εξαιτίας του γεγονότος ότι τα δάση είναι δυναμικά οικοσυστήματα, καθώς και ότι οι χρήσεις που τα περιβάλλουν συνεχώς αλλάζουν, θα πρέπει να γίνεται περιοδικά η καταγραφή αυτών στο πλαίσιο παρακολούθησης της εξελικτικής πορείας τους και της λήψης νέων κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων. Η καταγραφή των παραποτάμιων δασών μπορεί να συνδυάζεται και με αυτές που γίνονται σε άλλες χρήσεις (γεωργία), προκειμένου να επιτευχθεί εξοικονόμηση χρημάτων.

17 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 5. Προσδιορισμός της φέρουσας ικανότητας Στα παραπήνεια δασικά οικοσυστήματα πρέπει να μελετηθεί η δυνατότητα άσκησης διαφόρων χρήσεων, αλλά και να διερευνηθεί η ένταση εφαρμογής τους. Μετά από αυτή τη διαδικασία θα πρέπει να προσδιοριστούν οι θέσεις όπου μπορεί να ασκηθούν οι διάφορες δραστηριότητες (αναψυχή, βόσκηση, βιολογική και συμβατική γεωργία, αστικές, κ.ά.) και να καθορισθεί ο βαθμός ανάπτυξής τους.

18 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ 6. Αποκατάσταση και αειφορική διαχείριση Τα παραποτάμια δάση πρέπει να διαχειρίζονται με βάση την αρχή της αειφορίας και οι επιδράσεις των άλλων χρήσεων σε αυτά θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ενιαία. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η ύπαρξη και η κατάσταση των δασών αυτών επηρεάζεται άμεσα από άλλες χρήσεις (γεωργία, κτηνοτροφία, αστικές και βιομηχανικές χρήσεις), γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι η αποκατάσταση και η αειφορική διαχείρισή τους έχει ανάγκη μιας διεπιστημονικής προσέγγισης, μέσα από ένα Φορέα που θα έχει τη σχετική «ευθύνη» και στον οποίο θα συμμετέχουν ενεργά όλοι οι χρήστες του ποταμού.

19 ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΘΕΡΜΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ