ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ "Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ" ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 25, ΑΘΗΝΑ ΚΩΔΙΚΟΣ

Transcript

1 ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ "Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ" ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 25, ΑΘΗΝΑ ΚΩΔΙΚΟΣ ΕΤΟΣ 20 ΤΕΥΧΟΣ 77 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ - ΜΑΡΤΙΟΣ 2018

2

3 ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΕΜΜ. ΜΠΕΝΑΚΗ 25 Τ.Κ ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX Το Δ.Σ της Αδελφότητας εύχεται σε όλα τα μέλη και τους φίλους της χρόνια πολλά με υγεία για τις άγιες ημέρες του Πάσχα και τις τοπικές μας εορτές της Ζωοδόχου Πηγής, του Αγίου Γεωργίου και της εορτής του Μοναστηριού του Αγίου Αθανασίου στις 2 Μαΐου. ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Το Σάββατο 16 Ιουνίου 2018, το απόγευμα θα πραγματοποιηθεί στο μνημείο έξω από το νεκροταφείο του χωριού μας, το καθιερωμένο τρισάγιο για το κάψιμο του χωριού μας στις 21 Ιουνίου 1943 και την εκτέλεση των 6 συμπατριωτών μας από τα Ιταλικά στρατεύματα κατοχής και καλούμε τα μέλη μας να παραστούν στην εκδήλωση αυτή μνήμης. Με εγκάρδιους χαιρετισμούς Για το Διοικητικό Συμβούλιο Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΡ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ Ο ΓΕΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ Ν. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ Τεύχος 77 1

4 Περιεχόμενα ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ Σελ. 1 ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡ/ΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ - ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» ΓΡΑΦΕΙΑ: EMM. ΜΠΕΝΑΚΗ 25 Τ.Κ ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ FAX: site: vdrakop@sch.gr Αρ. βιβλίου αναγνωρισμ. σωματείων Πρωτοδικ Αριθμ. φακέλου Νομαρχίας Αθηνών 218 Α.Φ.Μ ΔOY: Α' ΑΘΗΝΩΝ Κωδικός Γεν. Γραμματείας Ενημέρωσης: ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΓΡ. ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΦΙΛΙΩΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ ΓΛΑΔΣΤΩΝΟΣ 3 Τ.Κ ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ: FAX: mitropoulosgeorgios@yahoo.gr ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ Γεν. Γραμμ. Δ.Σ. ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Μέλος Εξελ. Επιτροπής ΚΑΡΑΜΑΝΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Μέλος Εξελ. Επιτροπής ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Μέλος Δ.Σ. - Ταμίας DTP - ΕΚΤΥΠΩΣΗ Artbaze Graphic arts [ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ: 1. Στη μνήμη του Προστάτου μας ζωντάνεψε και πάλι το χωριό μας! 2. Ο εορτασμός του Αγίου Βλασίου στην Αθήνα 3. Οι εκδηλώσεις για την 25η Μαρτίου στην περιοχή μας 4. Το Πάσχα στο χωριό μας ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΣ: 1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΑΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ: 1. Η μελωδός Οσία Κασσιανή και το τροπάριό" της ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ: 1. Το άγχος των αποτελεσμάτων 2. Το νερό στην υπηρεσία του ανθρώπου και στη ζωή ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ: 1. Φωτιά και τζεκούρι στους προσκυνημένους 2. Ιστορικά Φιλίων 3. "Οι Θεοδωράκηδες"! Οι βαπτιστικοί και... σωματοφύλακες του Γέρου του Μοριά!!! 4. Περσέας, ο τελευταίος Βασιλεύς της Μακεδονίας 5. Ο Λυσίας, ο σπουδαίος λογογράφος, η ζωή του και το έργο του ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ: 1. Το παραστράτημα ΠΗΡΑΜΕ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΥΜΕ: ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ: 1. ΜΟΥΣΙΚΟΦΙΛΙΑ 2. Γυναίκες και Μουσική στην Ελλάδα και την καθ' ημάς Ανατολή 3. Ανασκόπηση της πρόσφατης εικαστικής δράσης του Δημητρίου Οικονόμου ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΑΣ: ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ: 1. Λευκός Νόμος 2. "Το στοίχημα της ευτυχίας" Σελ. 3 Σελ. 5 Σελ. 6 Σελ. 7 Σελ. 8 Σελ. 12 Σελ. 13 Σελ. 19 Σελ. 20 Σελ. 23 Σελ. 28 Σελ. 36 Σελ. 38 Σελ. 41 Σελ. 43 Σελ. 45 Σελ. 46 Σελ. 50 Σελ. 51 Σελ. 55 Σελ. 60 Σελ Τεύχος 77

5 Στη μνήμη του Προστάτου μας ζωντάνεψε και πάλι το χωριό μας! του Κωνσταντίνου Θεμ. Γιαννακόπουλου ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ Σάββατο 10 Φεβρουαρίου τρέχοντος έτους, λίγο μετά το μεσημέρι, επιστρέφουμε και πάλι στο χωριό μας ύστερα από μακρά απουσία, είχαμε φύγει την Κυριακή 3 Δεκεμβρίου, και δεν συναντήσαμε άνθρωπο! Εντούτοις το προαύλιο της εκκλησίας μας ήταν σημαιοστολισμένο και αυτό μας έκανε να αναθαρρήσουμε, αφού ήταν δείγμα πως οι προετοιμασίες, για το πανηγύρι του Προστάτου μας Αγίου Βλασίου, είχαν αρχίσει! Φτάσαμε στο σπίτι μας υπό καταρρακτώδη βροχή, που μας συντρόφευε από το μέσον της διαδρομής μας Αθήνα Φίλια και ήταν τέτοια, που δεν μπορούσαμε να βγούμε από το αυτοκίνητο! Στο σπίτι μας μπήκαμε από το ισόγειο, κάτι που συμβαίνει σπάνια και εφόσον είναι απροσπέλαστη η κύρια είσοδος. Ελέγξαμε τα δίκτυα, τα θέσαμε σε λειτουργία και πήραμε όλα τα μέτρα, προκειμένου να εξασφαλίσουμε άνετη διαμονή, για όσο θα μέναμε στην καρδιά του χειμώνα, και πριν καλά καλά ολοκληρώσουμε τις προβλεπόμενες εργασίες, η καμπάνα της εκκλησίας μας χτύπησε χαρμόσυνα καλώντας μας στον πανηγυρικό εσπερινό μετ αρτοκλασίας, όπως γίνεται κάθε χρόνο! Χωρίς χρονοτριβή, με τις ομπρέλες μας τρέξαμε στον εσπερινό! Μας εντυπωσίασαν και πάλι, μπαίνοντας στην εκκλησία μας, οι καταστόλιστες εικόνες του Προστάτου μας τόσον στο προσκυνητάρι με ολόλευκα λουλούδια, από τις αδελφές Βλασίου Δαφαλιά, που ήλθαν από την Αιγιαλεία γι αυτό το σκοπό, όσο και στο τέμπλο με πολύχρωμα λουλούδια από τον συμπατριώτη μας κ. Γεώργιο Βλ. Βουρλή, κοσμηματοπώλη της Τρίπολης. Στον εσπερινό χοροστάτησαν ο εφημέριος της ενορίας μας π. Αθανάσιος Αναστασόπουλος και ο συμπατριώτης μας π. Δημήτριος Κωστόπουλος, εφημέριος Δρακοβουνίου Αρκαδίας. Στο δεξιό ψαλτικό έψαλε, όπως γίνεται χρόνια τώρα, ο ιεροψάλτης του Αγίου Δημητρίου Κλειτορίας κ. Κων/νος Δημήτρουλας εκ Λευκασίου και συμπατριώτης μας από την αείμνηστη μητέρα του. Όσοι βρεθήκαμε εκείνη την ώρα στο χωριό μας, τρέξαμε στον εσπερινό και ανάψαμε τα κεράκια μας και τις λαμπάδες μας, τόσον για μας, όσο και για προσφιλή μας πρόσωπα που δεν μπόρεσαν να είναι παρόντα! Το ίδιο έγινε και την επομένη το πρωί, ανήμερα της εορτής! Είναι γεγονός ότι από άλλα χρόνια, φέτος ήμασταν λιγότεροι στον εσπερινό! Μα και στο χωριό μας φέτος έμειναν λιγότεροι από κάθε άλλη χρονιά! Εν τούτοις παρ όλες τις αντιξοότητες, πρέπει να παραβρεθήκαμε στον εσπερινό μετ αρτοκλασίας, γύρω στα τριάντα άτομα! Μετά την αρτοκλασία και το πέρας του εσπερινού, πήραμε τον καφέ μας στο μοναδικό πλέον κατάστημα του χωριού μας, το καφενείο του κ. Παναγιώτη Χαντζή. Παρών ο πρόεδρος της Αδελφότητας κ. Γεώργιος Μητρόπουλος και η κοσμήτωρ κα Γιώτα Καραμάνου, παρών ο αντιπρόεδρος κ. Αλέξιος Βλ. Οικονόμου και η σύζυγός του κα Παρασκευή, παρών ο κ. Αχιλλέας Κακαβούλας και η σύζυγός του κα Ευθυμία, που ήλθαν από την Πάτρα, παρών, όπως πάντα, ο συμπατριώτης μας επιχειρηματίας κ. Κων/νος Ιωάν. Σπυρόπουλος και η σύζυγός του κα Μαίρη και πολλοί άλλοι, που μπόρεσαν να παραβρεθούν στο χωριό μας εκείνες τις ώρες, παρά τις αντίξοες καιρικές συνθήκες και κυρίως παρά τις αντιξοότητες, που όλοι μας αντιμετωπίζουμε στην καθημερινότητά μας. Με δεδομένο ότι το πανηγύρι μας ήταν Κυριακή και μάλιστα Κυριακή των Απόκρεω, ο καταστηματάρχης κ. Παναγιώτης Χαντζής, φρόντισε να έχει τόσο το Σάββατο το βράδυ, όσο και την Κυριακή το μεσημέρι, ορχήστρα με παραδοσιακά λαϊκά όργανα, κλαρίνα και άλλα και έδωσε την ευκαιρία, σε όσους είχαν τη διάθεση, Τεύχος 77 3

6 να διασκεδάσουν παραδοσιακά, τόσο το βράδυ της παραμονής, όσο και το μεσημέρι, ανήμερα της εορτής, μετά το φαγητό! Ανήμερα της εορτής, μας ξύπνησαν οι χαρμόσυνες κωδωνοκρουσίες από το καμπαναριό της εκκλησίας μας! Όλοι μας κάναμε, όσο πιο γρήγορα γινόταν, για να βρεθούμε εκεί, στην εκκλησία του χωριού μας, τιμώντας την μνήμη του Προστάτου μας Αγίου Βλασίου, Ιερομονάχου, Αρχιεπισκόπου Σεβαστείας! Μπαίνοντας στον νάρθηκα, αριστερά και δεξιά κυματίζουν τόσο η ελληνική, όσο και η βυζαντινή σημαία! Στο εσωτερικό της όλα λάμπουν από τη φωτοχυσία! Μαζί με τους ιερείς που προαναφέραμε στον εσπερινό, συλλειτουργεί και ο εφημέριος του Λευκασίου π. Δημήτριος Σταθακόπουλος και στο δεξιό ψαλτικό, μαζί με τον ιεροψάλτη της εκκλησίας μας κ. Κων/νο Μπελέρη, ψάλλει και πάλι ο κ. Κων/νος Δημήτρουλας, κατ αποκλειστικότητα, με την παραχώρηση του κ. Μπελέρη. Οι αρτοκλασίες στο μέσον της εκκλησίας μας, κάτω από τον πολυέλαιο, περιμένουν να διαβαστούν υπέρ υγείας των προσφερόντων και των οικογενειών τους. Το γεγονός ότι η μνήμη του Προστάτου μας Αγίου Βλασίου συνεορτάζεται με την Κυριακή των Απόκρεω, μας στέρησε τα τροπάρια του Αγίου, αφού υπερίσχυσαν εκείνα της Κυριακής των Απόκρεω και μόνο χάρη στον ιεροψάλτη κ. Δημήτρουλα ακούσαμε και κάποια του Αγίου Βλασίου κατά παρέκκλιση του τυπικού της εκκλησίας μας. Έγκαιρα ήλθε και το λεωφορείο που είχε δρομολογήσει η Αδελφότητα από το Κορωπί και την Αθήνα, αλλά με πολύ λίγους προσκυνητές, λόγω των δυσμενών καιρικών συνθηκών. Πολλοί ήρθαν με τα δικά τους αυτοκίνητα και επέστρεψαν και πάλι αυθημερόν στα σπίτια τους. Η Θεία Λειτουργία κάποτε έφτασε στο τέλος, γύρω στις 10 ½, αφού προηγουμένως ευλογήθηκαν και οι αρτοκλασίες υπέρ υγείας των προσφερόντων, των οικογενειών και των συγγενών τους. Ακολούθησε το αντίδωρο, αφού προηγήθηκε το μύρωμα από το καντήλι του Προστάτου μας Αγίου Βλασίου, και στο νάρθηκα της εκκλησίας μας μας περίμεναν οι αρτοκλασίες, ευλογία του Προστάτου μας Αγίου Βλασίου στους προσκυνητές. Ανταλλάξαμε τις καθιερωμένες ευχές και τρέξαμε στο καφενείο και για να αποφύγουμε τη βροχή και για να βρούμε θέση να πιούμε τον καφέ μας. Ασφυκτικά γεμάτο το καφενείο, μέσα και έξω, μετά δυσκολίας μοίραζε τους καφέδες σε όσους είχαν τραπέζι και μπορούσαν να παραγγείλουν. Επάνω σε κάθε τραπέζι υπήρχε και ένας δίσκος γεμάτος γλυκά πολλών ειδών, που είχε ετοιμάσει η κα Ειρήνη Χαντζή, όπως κάνει χρόνια τώρα, σε κάθε μεγάλη γιορτή! Γλυκά μοίρασε και φέτος ο συμπατριώτης μας κ. Βουρλής, που ήταν παρών οικογενειακώς, με την γυναίκα του και τους δυο γιους του, όπως κάθε χρόνο! Όσοι ήμασταν τυχεροί και βρήκαμε τραπέζι, ήπιαμε τον καφέ μας, φάγαμε και τα γλυκά με την άνεσή μας, όμως πάρα πολλοί ήσαν όρθιοι περιμένοντας να αδειάσει κανένα τραπέζι για να πάρουν και εκείνοι θέση και να πιουν τον καφέ τους! Υποχρεωθήκαμε λοιπόν να συντομεύσουμε, προκειμένου να εξυπηρετηθούν όλοι στο καφενείο. Ευχηθήκαμε χρόνια πολλά σε όλους και ιδιαίτερα στους εορτάζοντες και να μας αξιώσει ο Θεός και ο Άγιος Βλάσιος και του χρόνου να είμαστε προσκυνητές στη χάρη του! Επιστρέψαμε στα σπίτια μας και είχαμε την ευκαιρία οικογενειακά να απολαύσουμε την χειμωνιάτικη θαλπωρή που μας χάριζαν τόσο τα σύγχρονα μέσα θέρμανσης (καλοριφέρ), όσο και το παραδοσιακό τζάκι με πουρναρίσια ξύλα και να απολαύσουμε και τα σπιτικά γλυκά, ώσπου που να ετοιμαστεί το μεσημεριανό τραπέζι, που δεν άργησε να στρωθεί, αφού δεν είχαμε πολλά χρονικά περιθώρια, ενόψει της επιστροφής μας οίκαδε και μάλιστα με βροχερό καιρό! Και ενώ απολαμβάναμε το γιορτινό και αποκριάτικο γεύμα στα σπίτια μας, τα κλαρίνα άρχισαν να παίζουν στο καφενείο του κ. Χαντζή και έδωσαν έτσι την ευκαιρία σε εκείνους, από τους συνδαιτυμόνες, που είχαν τη διάθεση να χορέψουν, απολαμβάνοντας όλα εκείνα τα συναισθήματα που δοκιμάζει ο χορευτής την ώρα που χορεύει! Όμως ο χρόνος, τόσο για τους συνδαιτυμόνες του καφενείου, όσο και για όλους τους άλλους, εμάς που τρώγαμε στα σπίτια μας, δεν ήταν απεριόριστος! Κάπου εκεί κοντά στις 4 η ώρα το απόγευμα τα κλαρίνα σώπασαν, οι εκδρομείς προσκυνητές έφυγαν με το λεωφορείο και μαζί τους έφυγαν κι εκείνοι που είχαν έρθει με τα δικά τους αυτοκίνητα και δεν άνοιξαν τα σπίτια τους! Αλλά κι εμείς που ανοίξαμε τα σπίτια μας, έπρεπε να συντομεύσουμε, προκειμένου να επαναφέρουμε τα σπίτια μας στην αδρανή κατάσταση και να πάρουμε το δρόμο της επιστροφής. Αποχαιρετώντας τα προσφιλή μας πρόσωπα που αφήνουμε πίσω, ευχόμαστε χρόνια πολλά σε όλους και ιδιαίτερα στους εορτάζοντες και να μας αξιώσει ο Θεός και ο Προστάτης μας Άγιος Βλάσιος και του χρόνου να είμαστε όλοι καλά και να είμαστε και πάλι προσκυνητές στη χάρη του! Ώρα 5 το απόγευμα, ένα αποχαιρετιστήριο προσκύνημα στο κοιμητήριο του χωριού μας και σύντομη αναχώρηση και πάλι υπό βροχήν, προκειμένου να επιστρέψουμε στα σπίτια μας. Καθ οδόν και όσον απομακρυνόμαστε από το χωριό μας, συνειδητοποιούμε πως τόσο το πανηγύρι του Προστάτου μας Αγίου Βλασίου, όσο και η Κυριακή των Απόκρεω, είναι παρελθόν και οπωσδήποτε μελαγχολούμε! Όμως ταυτόχρονα συνειδητοποιούμε ότι την Κυριακή των Απόκρεω διαδέχεται η Κυριακή της Τυρινής, που και αυτή είναι εορταστική και μάλιστα η Αδελφότητα Φιλιωτών θα εορτάσει τον Προστάτη μας Άγιο Βλάσιο στην Αθήνα και θα κόψει την πίτα για τον καινούργιο χρόνο 2018! Οι σκέψεις αυτές μας κάνουν να αποβάλλουμε την όποια μελαγχολία και να ενθυμήσουμε και πάλι! Η ζωή συνεχίζεται και μας επιφυλάσσει πολλά! Να ευχηθούμε διά πρεσβειών του Προστάτου μας Αγίου Βλασίου, ο Θεός να χαρίζει σ όλους μας υγεία, χαρά, προκοπή και κάθε ευτυχία! Και του χρόνου να είμαστε όλοι καλά! 4 Τεύχος 77 ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ

7 Ο εορτασμός του Αγίου Βλασίου στην Αθήνα Την Κυριακή 18 Φεβρουαρίου 2018 πραγματοποιήθηκαν, σύμφωνα με το πρόγραμμα που είχε ανακοινωθεί από τις στήλες του περιοδικού μας, οι εκδηλώσεις για τον εορτασμό του προστάτη του χωριού μας και της Αδελφότητας Αγίου Βλασίου στην Αθήνα και έγινε η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας της Αδελφότητας. Το πρωί έγινε εκκλησιασμός στον Ιερό Ναό της Αγίας Αικατερίνης Πλάκας και στη συνέχεια η κοπή της πρωτοχρονιάτικης πίτας της Αδελφότητας για το έτος 2018 και ακολούθησε η καθιερωμένη συνεστίαση και διασκέδαση με παραδοσιακή μουσική στο κέντρο «ΣΕΙΡΗΝΕΣ» επί της οδού Διον. Αρεοπαγίτου 5 στην Πλάκα, προσφορά της Αδελφότητας. Την πρωτοχρονιάτικη πίτα ιερολόγησε ο φίλος της Αδελφότητας Αρχιμανδρίτης π. Μελέτιος Κουράκλης και είχαμε την τύχη να προλάβει και να ψάλει ο αφιχθείς εκείνη την ώρα πατριώτης μας καθηγητής κ. Αθανάσιος Θ. Βουρλής. Τυχερός του φλουριού της βασιλόπιτας, ο εκλεκτός πατριώτης μας ιατρός κ. Γεώργιος Ν. Ζωγράφος, ο οποίος κέρδισε ένα συλλεκτικό νόμισμα (μισόλιρο), προσφορά και φέτος του κ. Θεοδώρου Αθ. Χριστόπουλου στη μνήμη της αείμνηστης μητέρας του Ξανθής. Περί την 1 μ.μ., άρχισε να παίζει παραδοσιακή μουσική από τους προσκεκλημένους της Αδελφότητας Διαμαντή Ρουμελιώτη και τους αδελφούς Δαλιάνη, οι οποίοι με την απόδοσή τους ενθουσίασαν τους συνδαιτυμόνες και άρχισε ο χορός, που διήρκεσε περίπου μέχρι τις 5 μ.μ. Κατά την διάρκεια της εκδήλωσης έγινε λαχειοφόρος για την κάλυψη των εξόδων της εκδήλωσης με δώρα που ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ Τεύχος 77 5

8 προσέφεραν διάφοροι πατριώτες και συγκεκριμένα οι: Θέμης Μαντζάνας συζ. Ιωάννας Δαφαλιά, Χαρίκλεια Μίντζια-Δούκα, Αθηνά Τερζή, Ανδρέας Αναγνωστόπουλος, Ειρήνη Χαντζή, Θανάσης Κιούσης (Τόνι Σφήνος), ΓεώργιοςΒουρλής, Ανδρέας Γκίκας, Ηλίας Κόλντηρης, Ελπίδα Κόλντηρη, Τάκης Σταματόπουλος, Χαρά Παξιμαδάκη, ΔήμητραΡεκουνιώτη, Άρης Γούτος, Αθανάσιος Ανυφαντής, Άντα Χριστοδούλου, Βλάσης και Γεωργία Δαφαλιά, Παναγιώτης Χριστοδούλου και Ιερέας Δημήτριος Οικονόμου. Η συμμετοχή ήταν ικανοποιητική και συμμετείχαν περίπου 190 πατριώτες και φίλοι. Ευχόμαστε Χρόνια Πολλά και του χρόνου. Οι εκδηλώσεις για την 25η Μαρτίου στην περιοχή μας Την Κυριακή 13 Μαρτίου 2018 πραγματοποιήθηκαν οι εκδηλώσεις για την επέτειο των επαναστατικών γεγονότων τον Μάρτιο του 1821 στην περιοχή μας, στις θέσεις Φροξυλιά Τουρλάδας και Χελωνοσπηλιά Λυκούριας. Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΗ ΦΡΟΞΥΛΙΑ ΤΟΥΡΛΑΔΑΣ Το πρωί της 13ης Μαρτίου έγινε εκκλησιασμός στο εξωκκλήσι του Αγ. Γεωργίου στη θέση Φροξυλιά Τουρλάδας από τον π. Ασημάκη Κατσιαμέτη και τον π. Σπυρίδωνα Καζάνη, πρόεδρο του συλλόγου Τουρλαδαίων «Ο ΑΓΙΟΣ ΑΝΔΡΕΑΣ» και ακολούθησε δοξολογία, κατάθεση στεφάνων, επετειακή ομιλία από τον πρόεδρο της Εταιρείας Ελλήνων Ευεργετών κ. Ανάστο Δημητρόπουλο και παράσταση παραδοσιακών χορών από διάφορους χορευτικούς ομίλους. ΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΤΗ ΧΕΛΩΝΟΣΠΗΛΙΑ Την 12η μεσημβρινή της ίδιας ημέρας έγιναν οι καθιερωμένες εκδηλώσεις στο μνημείο της Χελωνοσπηλιάς 6 Τεύχος 77 Λυκούριας, που οργανώθηκαν από τον Δήμο Καλαβρύτων, την τοπική κοινότητα Λυκούριας και τον πολιτιστικό Σύλλογο Λυκουριωτών «Ο ΠΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ». Η εκδήλωση άρχισε με δοξολογία στο μνημείο της Χελωνοσπηλιάς και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων από τοπικούς παράγοντες και διάφορους φορείς της περιοχής, επετειακή ομιλία από τον πρόεδρο του Συλλόγου Λυκουριωτών κ. Σωκράτη Μούσιο, απαγγελία ποιημάτων από μαθητές του Δημοτικού Σχολείου και του Γυμνασίου, παρουσίαση δημοτικών χορών από μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου, Λυκείου Κλειτορίας και από τον Χορευτικό Όμιλο Κέρτεζης και αναπαράσταση των γεγονότων της Χελωνοσπηλιάς από θεατρική ομάδα, που οργανώθηκε, όπως κάθε χρόνο από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Λυκουριωτών «Προφήτης Ηλίας». Ο ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΗΣ 25ης ΜΑΡΤΙΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΙΟ ΜΑΣ Μετά την Θεία Λειτουργία στην εκκλησία του χωριού μας τελέστηκε τρισάγιο στο Ηρώον από τον ιερέα μας π. Αθανάσιο Αναστασόπουλο και στη συνέχεια έγινε κατά- ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ

9 θεση στεφάνου από τον πρόεδρο της τοπικής κοινότητας κ. Πέτρο Χαντζή, τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή και εψάλλει ο Εθνικός Ύμνος. Παραβρέθηκαν 25 περίπου πατριώτες μεταξύ των οποίων ο Πρόεδρος της Αδελφότητας Γεώργιος Μητρόπουλος και τα μέλη του Δ.Σ. Μαρία Καραθανάση και Παναγιώτα Καραμάνου. Αν και το Πάσχα φέτος ήταν πολύ νωρίς, μόλις στις 8 Απριλίου και πολλοί πιθανόν δεν πήραν την απόφαση να έλθουν στο χωριό, φοβούμενοι το κρύο και τον καιρό, εντούτοις δεν ήσαν λίγοι τελικά εκείνοι που το επισκέφθηκαν έστω για λίγες ημέρες, για τον εορτασμό των Αγίων ημερών και δεν μετάνιωσαν, αφού ο καιρός ήταν σχετικά καλός με λίγες βροχές την Μ. Παρασκευή και ηλιοφάνεια τόσο το Μεγάλο Σάββατο, όσο και την ημέρα του Πάσχα και τις επόμενες ημέρες. Οι λιγοστοί που είχαν έλθει στο χωριό από την Κυριακή των Βαΐων, άρχισαν να πυκνώνουν από την Μεγάλη Πέμπτη και μετά, και η προσέλευση κορυφώθηκε την Μ. Παρασκευή, ώστε η Εκκλησία του χωριού μας ήταν γεμάτη τόσο στην ακολουθία του επιταφίου όσο και στην ακολουθία της Ανάστασης. Μεγάλο μέρος αυτών βέβαια ήσαν από τα Καλύβια, αφού ο ιερέας μας, λόγω της ηλικίας του, δεν είναι πλέον σε θέση να πραγματοποιεί δύο φορές τις σχετικές ακολουθίες, όπως έκανε παλαιότερα. Όμως οφείλουμε χάριτες και πρέπει να εκφράσουμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στον σεβάσμιο ιερέα μας π. Αθανάσιο Αναστασόπουλο, ο οποίος παρά την ηλικία του και παρά τα προβλήματα με την υγεία της πρεσβυτέρας του, εξακολουθεί να παραμένει ενεργός, να ανοίγει τις εκκλησίες μας στο χωριό, στα Καλύβια, αλλά και τα εξωκκλήσια μας και να διατηρείται ακόμη το χωριό μας ζωντανό. Ευχαριστίες οφείλουμε επίσης στον καλό πατριώτη μας κ. Κωνσταντίνο Μπελέρη για τις πολύτιμες υπηρεσίες του όλα τα τελευταία χρόνια ως ιεροψάλτη στο χωριό και στα Καλύβια, αλλά και στον πρώην πρόεδρο της Αδελφότητας κ. Κων/νο Γιαννακόπουλο, ο οποίος, παρά την μόνιμη διαμονή του στην Αθήνα, εντούτοις φροντίζει να βρίσκεται συχνά στο χωριό και να κοσμεί, πάντα Το Πάσχα στο χωριό μας από τη θέση του αριστερού ψάλτη, τα τελευταία τουλάχιστον 30 χρόνια, την εκκλησία του χωριού μας. Χριστός Ανέστη και χρόνια πολλά σε όλους τους πατριώτες και στα μέλη και τους φίλους της Αδελφότητας. Το Δ.Σ. ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΕΣ Τεύχος 77 7

10 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΡΟΣΦΟΡΩΝ Ονοματεπώνυμο Ποσό σε ευρώ 1. Κακαβούλας Αχιλλέας Οικονόμου Γεώργιος Μπίκος Αριστείδης Σπυρόπουλος Κωνσταντίνος 300 (100 ιδίου, 100 Τρισεύγενης Σπυροπούλου& 100 Άννας Σπυροπούλου) 5. Ιερέας Κωστόπουλος Δημήτριος Καλδίρη-Τερζή Ελένη Θεοδώρου Χρύσα Τσιάμης Βασίλειος Κωτσιοπούλου Γεωργία Γιαννακοπούλου Αλεξάνδρα Γιαννακόπουλος Βλ. Ιωάννης Γιαννακόπουλος Βλ. Θεμιστοκλής ΚαραμάνοςΘεοδ. Βλάσιος Κυριακούλης Παναγιώτης Οικονόμου Αλεξάνδρα Μπίκος Γεώργιος 100 (Στη μνήμη της συζύγου Αθηνάς) 17. Χάντζιου Ευτυχία Στασινόπουλος Βασίλειος Νικολακόπουλος Γεώργιος Σταθούλιας Ανδρέας Δεμέστιχα Αθανασία Παπαγιάνναρου Μαρία Ρηγόπουλος Βλάσιος Καραμάνος Αντώνιος Σπυρόπουλος Κων/νος Μάμμαλης Ιωάννης & Γεωργία Μητροπούλου-Βουρλή Γιώτα Δρακόπουλος Παναγιώτης Παπαρρηγόπουλος Α. Ιωάννης Παπαρρηγοπούλου Βασιλική Πόθου Ελένη 30 8 Τεύχος 77 ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΣ

11 32. Παναγόπουλος Παλαιολόγος Κουτσοδημητροπούλου-Ρουπακιά Καλλιόπη Παναγοπούλου Ειρήνη Οικονόμου Δημήτριος Θεοδωρακόπουλος Κων/νος Παναγιωτοπούλου Αγγελική Κόλντηρης Ηλίας Παναγόπουλος Νικόλαος Μίντζια-Μπέρκη Αλέκα Μίντζιας Χρήστος Παπαρρηγόπουλος Π. Κων/νος Γιαννακόπουλος Κων/νος Οικονόμου Ι. Βλάσιος Θεοδώρου Αλέξιος Σπυρόπουλος Θεόδωρος Γκριτζέπη Ελένη & Αναγνωστόπουλος Σπήλιος Παπαγιάνναρου Ασπασία Βουρλής Αθανάσιος Χριστοδούλου Παναγιώτης Σταματόπουλος Παναγιώτης Κόλντηρης Κων/νος Καραθανάση Ευδοκία Χριστοδούλου Φώτιος Τσιάμης Βασίλειος Δαφαλιά Ιωάννα Μητρόπουλος Αθανάσιος Θεοδώρου Βλάσιος Παναγιωτοπούλου-Πόθου Ασπασία Κυριακούλης Γεώργιος Καρακωνσταντής Ιωάννης Γλογοβίτη Σοφία Καραθανάσης Βασίλειος Καραθανάσης Αθανάσιος & Βασίλειος Γιαννακόπουλος Ανδρέας 150 (Στη μνήμη της συζύγου του Μαρίας) 66. Κόλλια Πόπη 200 (Συνδρομές ιδίας, Δήμητρας Κόλλια & Βασιλικής Παναγοπούλου) 67. Καραμάνος Βλ. Αθανάσιος Διαμαντόπουλος Νικόλαος Καπόρη Γεωργία 50 ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΣ Τεύχος 77 9

12 70. Δουφεξής Αθανάσιος Σπυρόπουλος Ι. Κων/νος 30 (Στη μνήμη Παναγιώτη Παπαπαναγιώτου) 72. Ζωγράφος Κων. Γεώργιος Ρούσσος Στ. Αθανάσιος Καραθανάσης Νικόλαος Σωτηροπούλου-Μάμαλη Θεοδώρα Κούκουρας Δημήτριος Λουτράδης Δημήτριος 396,95 (Κατάθεση 399,95 ΜΕΙΟΝ 3 ΕΞΟΔΑ ΕΝΤΟΛΗΣ = 396,95 ) 78. Λυκουργιώτη-Μαραγκού Σοφία Ζωγράφος Ν. Γεώργιος 200 (Στη μνήμη Αχιλλέα Δαφαλιά) 80. Σύλλογος ΑγιοΝικολαϊτών Ζωγράφου Μαρία (στη μνήμη Αχιλλέα Δαφαλιά) Χαραλαμποπούλου Αναστασία Μητρόπουλος Νικόλαος 20 Γενικό Σύνολο: 4.406,95 10 Τεύχος 77 ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΜΑΣ

13 ΤΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ ΤΗΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ Την Παρασκευή του Πάσχα, 13 Απριλίου, γιορτάσαμε την Πολιούχο και προστάτιδα του συνοικισμού μας ΖΩΟΔΟΧΟ ΠΗΓΗ. Το πρωί τελέστηκε Πανηγυρική Θεία Λειτουργία στον Ιερό Ναό μας όπου χοροστάτησε ο Ιερέας του χωριού μας π. Αθανάσιος Αναστασόπουλος, καθώς και ο χωριανός μας Ιερέας π. Δημήτριος Κωστόπουλος. Το εκκλησίασμα ήταν μειωμένο και φέτος, και τείνει να μειώνεται χρόνο με το χρόνο. Το βράδυ στην αίθουσα του συλλόγου μας, διοργανώθηκε το παραδοσιακό πανηγύρι της Ζωοδόχου Πηγής, με πρωταγωνιστή τον γνωστό τραγουδιστή Γιώργο Μπέκιο και την ορχήστρα του. Είχαμε μεγάλη κοσμοσυρροή από τα γύρω χωριά, αλλά τη διαφορά την έκαναν οι Φιλαίοι που παραβρέθηκαν όλοι. Τους ευχαριστούμε όλους έναν προς έναν, που με τη συμμετοχή τους, το κέφι και τη ζωντάνια τους, κράτησαν το χορό μέχρι τις πρωινές ώρες. Το πανηγύρι διοργανώθηκε από το Σύλλογό μας «ΤΑ ΚΑΤΩ ΦΙΛΙΑ». Θέλω να ευχαριστήσω όλα τα μέλη του Δ.Σ. που βοήθησαν για την πραγματοποίησή του. Ήσαν παρόντες όλοι: Πάνος Γλογοβίτης, Γιάννης Νταφαλιάς του Αχιλλέα, Μαρία Νταφαλιά, Αικατερίνη Λυμπέρη, Ανδρέας Καραμάνος και Ανδρέας Μητρόπουλος, καθώς και οι σύζυγοί τους. του πανηγυριού, καθώς και την οικογένεια του Πάνου Χατζή που βοήθησε, επίσης αφιλοκερδώς όλο το βράδυ στο σέρβις του πανηγυριού. Τέλος, ευχαριστούμε, όλους όσους δεν αναφέρεται το όνομά τους, αλλά βοήθησαν στην επιτυχή διοργάνωση του πανηγυριού και είναι αυτοί αρκετοί. ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ και του χρόνου με υγεία. Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ του Δ.Σ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΝ. ΤΣΙΑΜΗΣ Υ.Γ. Το μπόλιασμα αγριαχλαδιών συνεχίζεται και εντείνεται. Όποιος ενδιαφέρεται να επικοινωνήσει μαζί μας. ΕΥΧΑΡΙΣΤΗΡΙΟ Ευχαριστούμε θερμά την κα Χαρίκλεια ΜΙΝΤΖΙΑ συζ. Αναστασίου Δούκα, για την προσφορά δύο θυρών στο Σύλλογό μας. Η πρώτη χαλύβδινη, βαρέως τύπου, τοποθετήθηκε στην κεντρική είσοδο του προαυλίου χώρου του Δημ. Σχολείου και η δεύτερη τοποθετήθηκε στην είσοδο της κουζίνας της αίθουσας των πολιτιστικών μας εκδηλώσεων. Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ του Δ.Σ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΠΑΝ. ΤΣΙΑΜΗΣ Επίσης ένα μεγάλο ευχαριστώ εκ μέρους του Δ.Σ. του Συλλόγου στον Τάκη Σταματόπουλο, ο οποίος αφιλοκερδώς είχε την γενική επιμέλεια για τη διευθέτηση της αίθουσας και το σέρβις κατά τη διάρκεια ΤΑ "ΚΑΤΩ ΦΙΛΙΑ" Τεύχος 77 11

14 ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΩΝ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΥΠΕΡ ΑΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Γεώργιος Μπίκος 100 (Στη μνήμη της συζύγου Αθηνάς) Ευτυχία Χάντζιου 50 Αθανασία Δεμέστιχα 20 Μαρία Παπαγιάνναρου 30 Ασπασία Παπαγιάνναρου 10 Αθανάσιος Θ. Βουρλής 50 Ιωάννα Καραθανάση 20 Ανδρέας Γιαννακόπουλος 150 (Στη μνήμη της συζύγου του Μαρίας) Παρασκευή Φαρμακοπούλου-Μάμωνα & Νικόλαος Μάμωνας 50 (Στη μνήμη Ελένης Φαρμακοπούλου) ΣΥΝΟΛΟ: 480 ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΥΠΕΡ ΑΓΙΟΥ ΒΛΑΣΙΟΥ Γεώργιος Μπίκος 100 (Στη μνήμη της συζύγου Αθηνάς) Ευτυχία Χάντζιου 50 Καλλιόπη Κουτσοδημητροπούλου-Ρουπακιά 20 ΣΥΝΟΛΟ: 170 ΠΡΟΣΦΟΡΕΣ ΥΠΕΡ ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΔΩΡΩΝ Κων/νος Καραθανάσης 50 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ Η Αδελφότητα Φιλιωτών και ο Όμιλος Φίλων της Ι.Μ. Αγίου Αθανασίου για την ημέρα της εορτής της ανακομιδής των λειψάνων του Αγ. Αθανασίου θα δρομολογήσουν λεωφορείο από την Αθήνα. Τηλ. για συμμετοχή κα Μ. Καραθανάση, και κα Π. Καραμάνου, Τεύχος 77 ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΜΑΣ

15 Η MΕΛΩΔOΣ ΟΣΙΑ KAΣΣIANH ΚΑΙ ΤΟ "ΤΡΟΠΑΡΙΟ" ΤΗΣ του Αθανασίου Θ. Βουρλή Ομοτίμου Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών 1. Η αμετανοησία του ανθρώπου είναι μια κατάσταση που τον απομακρύνει από την «άνωθεν καταβαίνουσα» Θ. Χάρη. Βασική αιτία της είναι ο εγωισμός κι ο διάβολος-μαζί με πολλούς άλλους εσωγενείς κι εξωγενείς παράγοντες-, οι οποίοι δεν τον αφήνουν να σπάσει τα δεσμά της. Αντιθέτως, η μετάνοια, είναι μία γενναία πράξη απελευθερώσεως από τα δίκτυα της αμαρτίας και των μεθοδιών του διαβόλου, η οποία κατορθώνεται ύστερα από αυστηρή αυτοκριτική, μνήμη θανάτου, πνευματικού αγώνα, γενναία απόφαση και θεία συνέργεια. Η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη, τα πατερικά συγγράμματα και τα Λειτουργικά μας κείμενα, συνεχώς ομιλούν για την έμπρακτη μετάνοια, ως προϋπόθεση της σωτηρίας μας. Γι αυτό και προβάλλουν διάφορα πρόσωπα, τα οποία πέτυχαν με τη μετάνοια, το έλεος του Θεού και τη συμμόρφωσή τους στο θείο θέλημα. Ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος άρχισε το κήρυγμά του λέγοντας το: «Μετανοείτε, ήγγικε γαρ η βασιλεία των ουρανών» (Ματθ. 3,2). Με την ίδια προτροπή ξεκίνησε κι ο Θεάνθρωπος το δικό Του κήρυγμα (Ματθ. 4,17), σηματοδοτώντας έτσι, την αναγκαιότητα και σπουδαιότητα της ριζικής αλλαγής του τρόπου ζωής των ανθρώπων, ως προϋπόθεση της σωτηρίας τους. Ήδη από την πρώτη Κυριακή του Τριωδίου αρχίσαμε να ψάλλουμε τον κατανυκτικό και παρακλητικό ύμνο: «Της μετανοίας άνοιξόν μοι πύλας Ζωοδότα...», αναγνωρίζοντας έτσι, την προσωπική μας αδυναμία για μετάνοια. Γι αυτό και παρακαλούμε τον Κύριο να παρέμβει, ώστε να ανοίξουν οι πύλες, να φύγουν, δηλαδή, τα πνιγηρά εμπόδια, τα οποία ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ δεν μας αφήνουν να οδηγηθούμε στη σωτηριώδη μετάνοια και εξομολόγηση που είναι το επαναλαμβανόμενο Μυστήριο ενός άλλου Βαπτίσματος. Κατά τον ετήσιο εορτολογικό κύκλο, αλλά κυρίως, κατά τη λειτουργική περίοδο του Τριωδίου, η Εκκλησία μας προβάλλει συχνά, τη μετάνοια του Ασώτου υιού, της Μαρίας της Αιγυπτίας, των Πορνών και Τελωνών των ευαγγελικών περικοπών, του αποστόλου Πέτρου, του ευγνώμονος Ληστού και πολλών άλλων, προκειμένου να μας παραδειγματίσει και να μας οδηγήσει στην ενσυνείδητη μετάνοια. Έμμεσα μας υπενθυμίζει ότι όλοι έχουμε, ήδη, τα πρότυπα της αμαρτωλότητάς μας, στον Παράδεισο τον οποίο, όμως, κέρδισαν με την ειλικρινή μετάνοιά τους. Ο Κύριος είπε ότι «οι τελώναι και αι πόρναι προάγουσιν εις την Βασιλείαν του Θεού» (Ματθ. 21, 31), υπό την έννοια ότι η μετάνοια έλκει το θείο έλεος και τη συγχώρηση. Ένας από τους πολλούς ύμνους του Τριωδίου υποδεικνύει, ως ευκαιρία μετάνοιας, αυτή την αγωνιστική περίοδο που διανύουμε και μας προτρέπει, λέγοντας: «ιδού καιρός ευπρόσδεκτος, ιδού καιρός μετανοίας. Αποθώμεθα τα έργα του σκότους, και ενδυσώμεθα τα έργα του φωτός» (α Ιδιόμελο, Αποστίχων Εσπερινού Κυριακής της Τυρινής, Τριώδιον, Αποστ. Διακονίας, Αθήναι 1975, σ. 72Α). Κι ένας άλλος ύμνος τονίζει τον καταστροφικό ρόλο της ραθυμίας, υπογραμμίζοντας: «Δεινόν η ραθυμία! μεγάλη η μετάνοια!» (γ Στιχηρ. Αίνων Μ. Τετάρτης, Τριώδιον Αποστ. Διακονίας, Αθήναι 1975, σ. 376Α ). Γι αυτό και δεν πρέπει, ούτε να ντρεπόμαστε, ούτε να αμελούμε, ούτε να αναβάλλουμε τον Τεύχος 77 13

16 καιρό για τη μετάνοιά μας. Ήδη διαπλεύσαμε σχεδόν «το της νηστείας μέγα πέλαγος» και πορευόμαστε προς το εκούσιο Πάθος και την ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου. Οι, τα πάντα «καλώς διαταξάμενοι» τα της θείας Λατρείας μας, άγιοι Πατέρες, καθιέρωσαν, ώστε να γίνεται, κάθε Μ. Τετάρτη, μνεία δύο πολύ διδακτικών γεγονότων, τα οποία έλαβαν χώρα κατά τις τελευταίες ημέρες της επίγειας ζωής του ενανθρωπήσαντος Θεού Λόγου, του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, κι έχουν άμεση σχέση με το διαρκές μετανοητικό πνεύμα της λειτουργικής περιόδου του Τριωδίου. Το ένα σχετίζεται με το έμπρακτο παράδειγμα ειλικρινούς μετάνοιας της Πόρνης γυναίκας που διαδραματίστηκε στην οικία Σίμωνος του Λεπρού στην πολίχνη Βηθανία και το άλλο, με την απρόσμενη απόφαση του μαθητού, Ιούδα, ο οποίος, αντί τριάκοντα αργυρίων, πρόδωσε και παρέδωσε τον Κύριο στα χέρια της υψηλόβαθμης ιερατικής και πολιτικής εξουσίας, προκειμένου να τον θανατώσουν. Το τέλος του, ως γνωστόν, ήταν τραγικό. Αντί να μετανοήσει και να ζητήσει από τον εξουσίαν έχοντα «επί της γης αφιέναι αμαρτίας» (Ματθ. 9,6) Διδάσκαλό του, πήγε και κρεμάστηκε αμετανόητος, «και απελθών απήγξατο» (Ματθ. 27,5). Είναι φανερό ότι η Εκκλησία μας προβάλλει το πρώτο περιστατικό, προς μίμηση, ενώ το δεύτερο, προς αποφυγή. Και τις δύο περιπτώσεις-λόγω της μεγάλης σωτηριολογικής τους σημασίας-, τις διασώζουν οι τρεις συνοπτικοί Ευαγγελιστές: Ματθαίος (26, 6-16), Μάρκος (14, 3-11) και Λουκάς (7, και 22, 1-6). Μάλιστα ο Ματθαίος κι ο Λουκάς περιγράφουν τα γεγονότα εκτενέστερα-και με αλληλοσυμπληρούμενες λεπτομέρειες, ενώ ο Μάρκος, συνοπτικότερα. Αυτούς τους τρεις Ευαγγελιστές, χρησιμοποιεί η οσία Μελωδός Κασσιανή, ως κύριες πηγές και αντλεί από αυτές την ποιητική έμπνευσή της, για να γράψει το πασίγνωστο και περίφημο τροπάριο: «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή», το οποίο ανήκει μεν στον Όρθρο της Μ. Τετάρτης, αλλά στις Ενορίες το ακούμε στη βραδινή Ακολουθία της Μ. Τρίτης. Εξ αφορμής, λοιπόν, του μετανοητικού πνεύματος που εκπέμπουν οι εκκλησιαστικοί μας ύμνοι στις πολύμορφες ιερές Ακολουθίες της λειτουργικής περιόδου του Τριωδίου, κρίναμε σκόπιμο, να παρουσιάσουμε πρώτα κάποια βιογραφικά και υμνογραφικά στοιχεία της οσίας Μελωδού [1] Κασσιανής και στη συνέχεια, να σχολιάσουμε θεολογικά και κατά πρόταση, το «τροπάριό» της, το οποίο έχει ως θέμα του, την ειλικρινή μετάνοια αυτής της Πόρνης γυναίκας που μνημονεύουν οι προλεχθέντες τρεις Ευαγγελιστές. 2. Για την Κασσιανή έχουν γραφεί διεθνώς περισσότερες από εκατό μελέτες, ιστορικού και φιλολογικού χαρακτήρα, μεταξύ των οποίων και κάποιες θεατρικές και μυθιστορηματικές που διαστρεβλώνουν, όμως, την ιστορική αλήθεια για το πρόσωπό της. Ως εκ τούτου, πολλοί άνθρωποι την συγχέουν με την ισαπόστολο αγία Μαρία τη Μαγδαληνή, άλλοι με οσία Μαρία την Αιγυπτία κι άλλοι με την Πόρνη των Ευαγγελίων, αν κι αυτές έζησαν σε εντελώς διαφορετικούς προγενέστερους αιώνες! Άλλοι, πάλι, θεωρούν ότι η Κασσιανή, έγραψε το τροπάριο για τον αμαρτωλό εαυτό της, ενώ αυτό απορρίπτεται κι από το περιεχόμενο του τροπαρίου, αλλά κι από την όλη βιωτή της, δεδομένου ότι είναι μία Οσία και Ομολογητής της Εκκλησίας μας. Το έτος 1999, μας δόθηκε η ευκαιρία, να δημοσιεύσουμε για την Κασσιανή ειδική επιστημονική θεολογική μελέτη, αφού-ύστερα από έρευνα-, διαπιστώσαμε ότι ελάχιστες θεολογικές μελέτες έχουν γραφεί για το υμνογραφικό έργο και την Ορθόδοξη δογματική και ηθική διδασκαλία της, όπως αυτή διατυπώνεται στο περιεχόμενο των διασωθέντων ύμνων της. Έτσι, αρκετά από όσα θα γραφούν κατωτέρω προέρχονται απ αυτή την έρευνά μας [2]. Οι βιογράφοι και ερευνητές δεν συμφωνούν μεταξύ τους σε όλα τα σημεία της ζωής της, λόγω της ασάφειας και της ανεπάρκειας των ιστορικών πηγών. Οι περισσότεροι, πάντως, δέχονται ότι τα αδιαμφισβήτητα σημεία που την έκαναν στο χριστιανικό κόσμο, πολυσυζητημένη, γνωστή κι αγαπητή είναι τα ακόλουθα: α) ότι η Κασσιανή υπήρξε μια σπουδαία γυναικεία βυζαντινή μορφή του Θ αιώνα, μια Κωνσταντινοπολίτισσα αρχόντισσα, ευγενούς καταγωγής, εξαίρετου κάλλους, σπάνιας και πολύπλευρης ελληνορθόδοξης παιδείας. Αυτά τα προσόντα και χαρίσματα φαίνεται ότι συνέβαλλαν, στο να συμπεριληφθεί στη δωδεκάδα των εκλεκτών υποψηφίων νεανίδων, από τις οποίες ο εικονομάχος αυτοκράτορας Θεόφιλος, θα επέλεγε την καλύτερη, για σύζυγο 14 Τεύχος 77 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

17 και βασίλισσα του θρόνου. β) ότι η σπάνια ιδιοφυία κι ετοιμότητά της, σε συνδυασμό με την απρόσμενη κι αποστομωτική απάντησή της: «και διά γυναικός πηγάζει τα κρείττονα», στο διερευνητικό κι ολίγον ειρωνικό πείραγμα του Θεοφίλου: «εκ γυναικός τα φαύλα», έγιναν αιτία να χάσει μεν την κοσμική δόξα, αλλά να κερδίσει την ουράνια βασιλεία [3]. Η Κασσιανή, μετά απ το γεγονός αυτό, αφιέρωσε τον εαυτό της στο μοναχισμό, κτίζοντας Μοναστήρι έξω από την Κωνσταντινούπολη, κι επιδόθηκε στην αγαθοεργία, στην κοινωνική δραστηριότητα, στη συγγραφή ύμνων και στη σθεναρή υπεράσπιση των ιερών εικόνων, δεδομένου ότι έζησε την τελευταία έξαρση των εικονομαχικών ερίδων που δημιούργησε ο αυτοκράτορας Θεόφιλος. Μάλιστα, λόγω της εικονόφιλης δραστηριότητάς της, υπέστη διωγμούς, όπως και πολλοί άλλοι εικονόφιλοι, στους οποίους πρωτοστατούσαν οι Στουδίτες (Κωνσταντινούπολη) και οι Aγιοσαββαίτες (Ιεροσόλυμα) μοναχοί. Λόγω της εικονομαχίας, έχει εντάξει την υμνογραφική δραστηριότητα και τη θεολογική της σκέψη στα Χριστολογικά θέματα, δεδομένου ότι η εικονομαχία, με την κατάργηση των ιερών εικόνων, απέρριπτε έμμεσα και προσχηματικά, το Ορθόδοξο χριστολογικό δόγμα ότι ο Χριστός είναι ο σακωμένος Θεός Λόγος. Με την εξεικόνιση του Χριστού, όμως, διασώζεται η Ορθόδοξη πίστη και διατηρείται η μνήμη ότι ο Θεός Λόγος έγινε και άνθρωπος αναμάρτητος. Ότι προσέλαβε, δηλαδή, την ανθρώπινη μορφή και φύση, για να την ανυψώσει και να τη θεώσει, αφού, κατά τη πατερική διδασκαλία, το «απρόσληπτο» (= η ανθρώπινη φύση), μένει και «αθεράπευτο». Ο ευαγγελιστής Ιωάννης διακηρύσσει: «Ό ακηκόαμεν, ό εωράκαμεν τοις οφθαλμοίς ημών, ό εθεασάμεθα και αι χείρες ημών εψηλάφησαν απαγγέλλομεν υμίν» (Α Ιωάν. 1,2-30). Ομοίως, κι ο απόστολος Παύλος, γράφει: «εαυτόν εκένωσε μορφήν δούλου λαβών, εν ομοιώματι ανθρώπων γενόμενος και σχήματι ευρεθείς ως άνθρωπος» (Φιλιπ. 2,6). Ως εκ τούτου, μία εικόνα του Χριστού, είναι οπτική και συμβολική πιστοποίηση της θεανθρωπότητάς Του, είναι μία διαρκής υπόμνηση του Χριστολογικού δόγματος και παιδαγωγικό οπτικό μέσο διδασκαλίας των πιστών, κάθε ηλικίας και μορφώσεως, είναι, τέλος, εικονική διατύπωση του χριστολογικού άρθρου του Συμβόλου της πίστεως που λέγει: ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ «Τον δι ημάς τους ανθρώπους και διά την ημετέραν σωτηρίαν κατελθόντα εκ των ουρανών και σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ενανθρωπήσαντα». Γι αυτό στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι υποχρεωτική η εξεικόνιση του Χριστού και των Αγίων, και τιμητική η προσκύνηση των ιερών εικόνων, των συμβόλων και των λειψάνων των διαφόρων Αγίων της Εκκλησίας. Γι αυτό κι έγινε, για το σοβαρό αυτό δογματικό ζήτημα, η Ζ Οικουμενική Σύνοδος στη Νίκαια της Βιθυνίας (787), επειδή αυτό το χριστολογικό δόγμα, συνιστά το «ίδιον» της πίστεώς μας, έναντι άλλων χριστιανικών Ομολογιών και κυρίως των άλλων θρησκευμάτων, στα οποία δεν υπάρχει, ούτε τριαδικός Θεός, ούτε σαρκωμένο πρόσωπο της τριαδικής Θεότητας. Η Κασσιανή είναι η σπουδαιότερη και γνωστότερη γυναίκα υμνογράφος της Εκκλησίας μας και η μόνη, της οποίας πολλοί ύμνοι, έχουν ενταχθεί στα εν χρήσει Λειτουργικά μας βιβλία και στους οποίους διαπιστώνει κανείς την αγωνιστική περί του Θεανθρώπου και των ιερών εικόνων Ορθόδοξη πίστη. Η έρευνα έχει εντοπίσει: 23 ιδιόμελα, 3 στιχηρά προσόμοια και 17 δοξαστικά που αναφέρονται σε Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές, σε αγίους της Βίβλου, σε Μάρτυρες, Πατέρες, Ασκητές κι Ασκήτριες. Φαίνεται να έχει ιδιαίτερη προτίμηση στις άγιες γυναίκες, των οποίων εξυμνεί τις αρετές, την υπέρμετρη ανδρεία, την υπέρβαση των αδυναμιών της γυναικείας φύσεως και την ακαταμάχητη αγωνιστικότητά τους. Σ αυτή την κατηγορία εντάσσεται και το τροπάριο- Δοξαστικό της Μ. Τετάρτης. Έχουν διασωθεί, επίσης, ύμνοι εκτός λειτουργικής χρήσεως, κοσμικά ποιήματα κι επιγράμματα, με τα οποία επαινεί τις αρετές και καυτηριάζει τα πάθη των ανθρώπων. Η Κασσιανή διατυπώνει με ακρίβεια και σαφήνεια στους ύμνους της την Ορθόδοξη Δογματική και Ηθική θεολογία, έχοντας ως πηγές τη Βίβλο, τα πατερικά συγγράμματα, τα Αγιολόγια, τα Συναξάρια, τους όρους των Οικουμενικών Συνόδων και την προγενέστερη υμνογραφία. Το υμνογραφικό, εν γένει, έργο της διακρίνεται για την καλλιέπεια και γλαφυρότητα της εκφράσεως, την άριστη γνώση της ελληνορθόδοξης ποιητικής τέχνης, γλώσσας και μουσικής, καθώς και την έντεχνη ενσωμάτωση του βιβλικού λόγου στους δικούς της ύμνους. Χωρίς ενδοιασμούς θα υποστηρίζαμε ότι το όλο έργο της, αν Τεύχος 77 15

18 και είναι μικρής εκτάσεως, την αναδεικνύει σπουδαία βυζαντινή γυναίκα, οσία μοναχή, Ορθόδοξη θεολόγο, μελωδό και υμνογράφο. 3. Αντιπροσωπευτικό δείγμα της θεολογικής καταρτίσεως, της βιβλικής γνώσεως, της Χριστοκεντρικής σκέψεως, τoυ γυναικείου συναισθηματισμού, του λογοτεχνικού ταλάντου κ.λπ., αποτελεί το γνωστό στον απλό λαό, ως «τροπάριο της Κασσιανής», το οποίο ευθύς αμέσως θα σχολιάσουμε θεολογικά. Στο τροπάριο αυτό, η Μελωδός Κασσιανή, διηγείται πολύ παραστατικά και με πλούσια φαντασία τη συνάντηση της Πόρνης γυναίκας με το Χριστό στην οικία του Σίμωνα του Λεπρού, την ώρα που αυτός πρόσφερε δείπνο στον Κύριο και τους Μαθητές Του. Η Γυναίκα εισέρχεται ξαφνικά στο χώρο του δείπνου, σπάζει το αλαβάστρινο αγγείο και περιλούζει- από την κορυφή μέχρι τα πόδια τον Κύριο-, με το πολυτιμότερο μύρο της εποχής. Ο ευαγγελιστής Ματθαίος το χαρακτηρίζει με τη φράση: «μύρου νάρδου πιστικής πολυτελούς» (14,3). Η αξία του, κατά την πρώτη εκτίμηση των επικριτών συνδαιτυμόνων, ήταν περισσότερα από τριακόσια δηνάρια, πολύ μεγάλο ποσό για την εποχή εκείνη (Ματθ. 14,5). Κατά τη διήγηση του ευαγγελιστού Λουκά, η γυναίκα, «στάσα οπίσω (= της τραπέζης) παρά τους πόδας αυτού και κλαίουσα, ήρξατο βρέχειν τους πόδας αυτού και ταις θριξί της κεφαλής αυτής εξέμασσε, και κατεφίλει τους πόδας αυτού και ήλειψε μύρω» (7,38). Η Κασσιανή στον ύμνο της δεν επαναλαμβάνει όλο το σκηνικό των διηγήσεων των Ευαγγελιστών, δανείζεται όμως διάφορες εκφράσεις τους και ως τρίτο πρόσωπο που γνωρίζει την υπόθεση, απευθύνεται στον Κύριο, θέλοντας να του υπενθυμίσει τις λεπτομέρειες των κινήσεων, των πράξεων και των παρακλήσεων που Του απηύθυνε «η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα Γυνή», προκειμένου να τύχει ελέους και συγχωρήσεως. Στην ουσία η Μελωδός, συνθέτει ένα εκτενή διηγηματικό και προσευχητικό μονόλογο. Διεισδύει στον ψυχισμό και στα ποικίλα συναισθήματα της πονεμένης και μετανοημένης γυναίκας και συγχρόνως θεολογεί, κι ακριβέστερα χριστολογεί. Προβάλλει από το ένα μέρος την ανθρώπινη αμαρτωλότητα κι από το άλλο την κυριαρχική θέση του Θεανθρώπου μέσα στον κόσμο, ώστε να φανεί η αντίθεση και η χαώδης απόσταση μεταξύ του παναγίου Θεού και του μεταπτωτικού ανθρώπου. Γι αυτό το λόγο αρχίζει τον ύμνο της με την προσφώνηση «Κύριε», που έχει οντολογική και ηθική σημασία («Είς άγιος, είς Κύριος Ιησούς Χριστός»), ψάλλει η Εκκλησία). Με την παρακλητική προσφώνηση «Κύριε» θυμίζει, η Υμνωδός, στον Ιησού ότι- η Γυναίκα αυτή - παρά την αμαρτωλότητά της, λόγω της καλής προθέσεώς της και της δικής Του παραχωρήσεως-, αισθάνθηκε μέσα της, την Θεότητά Του κι αποκαλύπτει-στους παρευρισκομένους (Σίμωνα και Μαθητές) με τη μυροχυσία της στον Κύριο-, ότι έχει μπροστά της τον Θεάνθρωπο, τον αναμενόμενο Μεσσία και Σωτήρα του κόσμου που η πνευματική τύφλωση, το συμφέρον και η εν γένει κακία των ανθρώπων θα Τον οδηγήσουν αδίκως στο θάνατο. Γι αυτό και σπεύδει «οδυρομένη» να αναλάβει το ρόλο της Μυροφόρου φέροντας μύρα για τον ενταφιασμό Του («μυροφόρου αναλαβούσα τάξιν προ του ενταφιασμού»), ενέργεια πολύ τιμητική για εκείνη και προφητική για τους παρόντες. Ο λόγος του ύμνου ακολούθως γίνεται εξομολογητικός και φανταστικός. Η Κασσιανή παρουσιάζει την Γυναίκα να ομιλεί απευθείας στον Κύριο εκθέτοντάς Του- με ειλικρίνεια, αυτοκριτική και χωρίς εντροπή-, την εσωτερική βασανιστική της κατάσταση, από την οποία ταλαιπωρείται και δεν μπορεί να απαλλαγεί. «Οίμοι» (=Αλλοίμονο) λέγει, «ότι νύξ μοι υπάρχει, οίστρος ακολασίας, ζοφώδης τε και ασέληνος, έρως της αμαρτίας». Λόγια εξομολογητικά με πολύ βαθύ θεολογικό νόημα, τα οποία υπονοούν σημαντικά υπαρξιακά μηνύματα, όπως: α) το ελεεινό κατάντημα του μεταπτωτικού ανθρώπου, τον οποίο σύρουν «ημιθανή» κι «από τη μύτη», όπως λέγει η λαϊκή έκφραση, τα ψυχοσωματικά του πάθη, από τα οποία δεν έχει τη δύναμη να απαλλαγεί. β) την έμφυτη μεταπτωτική ροπή προς την αμαρτία («οίστρος ακολασίας», «έρως της αμαρτίας»), με την οποία αφηνιάζει και παραλογίζεται ο άνθρωπος και συμπεριφέρεται σαν τα υποζύγια που τα τσιμπούν οι αλογόμυγες. Αυτή την κατάσταση περιγράφει κι ο απόστολος Παύλος, γράφοντας: «Βλέπω δε έτερον νόμον εν τοις μέλεσί μου αντιστρατευόμενον τω νόμω του νοός μου και αιχμαλωτίζοντά με εν τω νόμω της αμαρτίας τω όντι εν τοις μέλεσί μου» (Ρωμ. 7,24), 16 Τεύχος 77 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

19 γ) την ανθρώπινη αδυναμία αντιστάσεως και αντιδράσεως, έναντι των διαφόρων ψυχοσωματικών παθών, χωρίς την άνωθεν θεία βοήθεια. Ο Κύριος μας προειδοποίησε: «χωρίς εμού ού δύνασθε ποιείν ουδέν» (Ιωάν. 15,5) και, δ) τον τρόπο αυτοκριτικής, αποφασιστικότητας, θάρρους, αυτομεμψίας και ειλικρίνειας του εξομολογουμένου, ενώπιον του Πνευματικού. Στο μεσαίο τμήμα του τροπαρίου συντίθενται έντεχνα δύο αιτήματα της Γυναίκας και δύο Χριστολογικές ομολογίες πίστεως. Τα αιτήματα είναι σαφή: «Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων» και «Κάμφθητί μοι προς τους στεναγμούς της καρδίας», εκφράσεις που δηλώνουν την εσωτερική συντριβή που εκδηλώνεται με ασταμάτητα δάκρυα, ως αποδείξεις πραγματικής μετάνοιας, και την άμεση-προσωπική παράκληση προς τον Κύριο για συγχώρηση. Οι δύο Χριστολογικές εκφράσεις: «ο νεφέλαις διεξάγων της θαλάσσης το ύδωρ» και «ο κλίνας τους Ουρανούς τη αφάτω σου κενώσει», δηλώνουν την πίστη ότι ο Θεάνθρωπος είναι ο Δημιουργός κι ο Συντηρητής του σύμπαντος κόσμου, ο «Παντοκράτωρ», που «εκένωσε εαυτόν μορφήν δούλου λαβών» (Φιλιπ. 2,6), για τη σωτηρία των ανθρώπων. Προς επιβεβαίωση της μετανοητικής διαθέσεως της Γυναίκας προστίθεται μια ταπεινωτική γι αυτήν πράξη: θα «καταφιλήσω», λέγει, «τους αχράντους σου πόδας», θα «αποσμήξω (=θα αποσφουγγίσω) τούτους δε πάλιν τοις της κεφαλής μου βοστρύχους». Με άλλα λόγια, θα ταπεινώσω, με το γονάτισμά μου μπροστά Σου, όλο μου το ακάθαρτο σώμα και θα κάνω σφουγγίστρα, για τα άχραντα πόδια Σου, τα ωραία μου μαλλιά που ήσαν για τους άνδρες το δέλεαρ, για να αμαρτήσουν μαζί μου. Η Κασσιανή με την αμέσως επόμενη φράση: «ών» (= ποδών ) εν τω Παραδείσω Εύα το δειλινόν, κρότον τοις ποσίν ηχηθείσα, τω φόβω εκρύβη», προβάλλει τη χριστολογική πατερική άποψη ότι τα θεϊκά βήματα που άκουσε η Εύα, μετά την παρακοή στον Παράδεισο, ήσαν του ασάρκου Θεού Λόγου, τα οποία σαρκωμένα πλέον, τα μυρώνει, τα αγκαλιάζει και τα καταφιλεί τώρα, μια αμαρτωλή Γυναίκα! Εμμεσα διακηρύσσεται, εδώ, ότι: α) ο Χριστός είναι ο προαιώνιος Θεός Λόγος κι ότι η σάρκωσή Του ήταν πραγματική κι όχι φαινομενική και β) ότι η αγαθότητα, η συγκατάβαση και η φιλανθρωπία του Θεανθρώπου προς τον κάθε ακάθαρτο και αμαρτωλό ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ άνθρωπο που μετανοεί, είναι βεβαία. Έμμεσα, επίσης, αντιδιαστέλλεται: α) η αμετανοησία της Εύας που κρύφτηκε, όταν άκουσε στον Παράδεισο τα βήματα του άσαρκου Θεού Λόγου, «το δειλινόν», και β) η μετάνοια της Πόρνης γυναίκας, η οποία έτρεξε αμέσως να συναντήσει τον Σωτήρα, όταν έμαθε που βρίσκεται, για να λάβει άφεση των αμαρτιών της. Με την προτελευταία πρόταση του ύμνου: «Αμαρτιών μου τα πλήθη, και κριμάτων σου αβύσσους, τις εξιχνιάσει ψυχοσώστα Σωτήρ μου», η Κασσιανή- διατηρώντας το θεολογικό της λόγο στο στόμα της Γυναίκας-, ομιλεί για τα πλήθη των αμαρτημάτων των ανθρώπων και τις ανεξιχνίαστες βουλές του μοναδικού Σωτήρα Χριστού. Το τροπάριο τελειώνει με ταπεινή παράκληση προς τον Κύριο για έλεος και σωτηρία που κερδίζονται, εννοείται, δια της μετανοίας και των σωτηριολογικών Μυστηρίων που άφησε ο Χριστός στην Εκκλησία Του. «Μη με την σην δούλην παρίδης, ο αμέτρητον το έλεος». Είναι φανερό ότι με το τροπάριο αυτό διαιωνίζεται: α) ως παράδειγμα μιμήσεως, το μεγαλείο της γενναίας μετανοητικής πράξεως της Πόρνης και β) ως υπόμνηση και πρόσκληση, η αφοπλιστική αγαπητική και συγχωρητική στάση του Θεανθρώπου, ο Οποίος συγχωρεί και αγκαλιάζει κάθε αμαρτωλό που μετανοεί. Ο ίδιος είπε: «ου γαρ ήλθον καλέσαι δικαίους, αλλά αμαρτωλούς εις μετάνοιαν» (Ματθ. 9,13). Γι αυτό και η Εκκλησία μας, από την πρώτη Κυριακή του Τριωδίου μέχρι κι αυτή τη Μ. Εβδομάδα, προτρέπει τους πιστούς της σε μετάνοια και εξομολόγηση, ώστε «κεκαθαρμέναις διανοίαις» να συμπορευθούν, να συσταυρωθούν (νεκρώνοντας τα πάθη) και να συναντηθούν με τον Χριστό, μετέχοντας, στο εκούσιο Πάθος του Κυρίου, στην ένδοξη Ανάστασή Του και στα άγια Μυστήρια που άφησε στην Εκκλησία Του για τη δική μας σωτηρία. Έτσι, όλοι μας, με καθαρή καρδιά κι απαλλαγμένοι από τις αμαρτίες και τα ψυχοφθόρα πάθη, να ψάλλουμε το χαρούμενο αναστάσιμο παιάνα της πίστεώς μας: «Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας, και τοις εν τοις μνήμασι, ζωήν χαρισάμενος» Διευκρινίζουμε εδώ ότι «Μελωδός» ονομάζε- Τεύχος 77 17

20 ται αυτός που γράφει και το κείμενο και μουσική ενός ύμνου, ενώ «Υμνογράφος», αυτός που γράφει μόνο ύμνους, οι οποίοι στηρίζονται στα μουσικοποιητικά πρότυπα των «Μελωδών». Ιστορικά, οι «Μελωδοί» είναι παλαιότεροι κι έχουν ομοιότητες με τους αρχαίους Έλληνες «Ραψωδούς» μας, ενώ οι «Υμνογράφοι» είναι νεότεροι. Η οσία Κασσιανή, όπως αποδεικνύουν οι διασωσμένοι ύμνοι της, είχε και τις δύο ικανότητες. Ηταν και «Μελωδός» και «Υμνογράφος». 2. Αθανασίου Θ. Βουρλή, Η θεολογία των ύμνων της Μελωδού Κασσιανής (Δογματική και Ηθική μελέτη), Αθήναι 1999, σς 77). 3. Ο αείμνηστος πατρολόγος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής Θεσσαλονίκης, Παναγιώτης Χρήστου, είχε γράψει σχετικά: «καθ ήν στιγμήν ο βυζαντινός θρόνος έχανε μίαν αυτοκράτειραν, η βυζαντινή υμνογραφία εκέρδιζε μίαν βασίλισσαν» (Ελληνική Πατρολογία, τ. Ε, εκδ. οίκος Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη, 1992, σ. 674). Ο Αθανάσιος Θ. Βουρλής είναι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσει την επετειακή κυκλοφόρηση του νέου του CD, για τη συμπλήρωση πεντηκονταετίας ( ) ευδόκιμης ιεροψαλτικής διακονίας του. Σ αυτό εμπεριέχεται πλούσιο ένθετο με τα μουσικά κείμενα των οκτώ κατ ήχον, συντόμων Χερουβικών του αειμνήστου Κωνσταντίνου Αλ. Ψάχου. Το cd έχει πρωτίστως διδακτικό σκοπό και γι αυτό ηχογραφήθηκε σε χαμηλές βάσεις, προκειμένου να μπορεί να μελετηθεί από παιδικές και γυναικείες φωνές. Κεντρική Διάθεση: Βιβλιοπωλείο Αποστολικής Διακονίας Ελλάδος Γεώργιος Κανέλλος - Ρηγόπουλος Μεγ. Αλεξάνδρου 117 Κεραμικός 18 Τεύχος 77 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΛΑΤΡΕΙΑ

21 Το άγχος των αποτελεσμάτων της Όλγας - Παναγιώτας Καραθανάση Ψυχολόγου - Ψυχοθεραπεύτριας Το καλοκαίρι εκτός από μια ωραία εποχή του χρόνου, είναι επίσης και μια περίοδος όπου ένας στους δύο τελεί υπό συνθήκη εξετάσεων. Παραδοσιακά οι εξετάσεις είναι από τις πρώτες πιο δύσκολες και απαιτητικές περιόδους της ζωής μας και αυτό διότι ενέχει έντονο άγχος, ειδικά όταν πρόκειται για τις πανελλήνιες εξετάσεις. Άγχος ή Στρες; Όταν μιλάμε για στρες, μιλάμε για μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού σε ένα νέο απαιτητικό ερέθισμα, σε μια συνθήκη πίεσης ή απαίτησης και πάντα προκαλεί την απελευθέρωση αδρεναλίνης. Το «στρες των εξετάσεων» αφορά τις αρνητικές σωματικές-φυσιολογικές, γνωστικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις ενός ατόμου (μαθητή) κατά την διάρκεια μιας αξιολόγησης, οι οποίες συνοδεύουν τις σκέψεις και τις αντιλήψεις σχετικά με τα αρνητικά αποτελέσματα μιας εξέτασης ή αξιολόγησης, προκαλώντας ένα αίσθημα πίεσης που μάλλον θα επηρεάσει αρνητικά την απόδοση του ατόμου κατά την διάρκεια της εξέτασης. Το άγχος αφορά σε ένα συναίσθημα και πρόκειται για μια κατάσταση ετοιμότητας στην οποία θέτουμε εαυτόν όταν υπάρχει μια εκτίμηση για έναν επερχόμενο κίνδυνο ή απειλή. Είναι κακό το άγχος; Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε ότι ένα επίπεδο άγχους είναι φυσιολογικό να υπάρχει, γιατί μας προστατεύει από κινδύνους. Αν για παράδειγμα, ερχόμασταν σε επαφή με ένα δηλητηριώδες φίδι και δεν είχαμε καθόλου άγχος, ο κίνδυνος θα ήταν μεγάλος. Άρα το άγχος υπάρχει για να μας προστατεύει και να μας θέτει σε κατάσταση εγρήγορσης έτσι ώστε να μπορούμε να επιλύουμε προβλήματα. Αυτό σημαίνει ότι ο στόχος να ΜΗΝ έχουμε άγχος, είναι μη ρεαλιστικός ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ και μη θεμιτός. Το πρόβλημα ξεκινάει όταν για κάποιους λόγους, ερμηνεύουμε κάποιες καταστάσεις ως επικίνδυνες, χωρίς αυτές να είναι. Στο παράδειγμα των εξετάσεων, θέλουμε ο μαθητής να έχει ένα φυσιολογικό επίπεδο άγχους για να μπορέσει να ενεργοποιηθεί και να ανταποκριθεί στις αυξημένες απαιτήσεις. Αυτό που χρήζει αντιμετώπισης, είναι όταν ο μαθητής υπερεκτιμήσει την αξία των εξετάσεων, άρα τον κίνδυνο της αποτυχίας, κάτι που θα οδηγήσει σε υπερβολικό άγχος και στρες. Άγχος επίδοσης Στις εξετάσεις, το άγχος γίνεται υπερβολικό όταν υπάρχει το λεγόμενο «άγχος της επίδοσης». Μαθητές και γονείς επικεντρώνονται σε ένα στόχο αποτελέσματος, αγνοώντας όλη την πορεία μέχρι εκεί. Η αλήθεια είναι ότι έχει μεγάλη σημασία να υπάρχει μία απάντηση στους κόπους σου, αλλά αυτό είναι μόνο ένα ενδεχόμενο. Αυτό σημαίνει ότι όσο λιγότερες εναλλακτικές έχουμε σχετικά με το τι θέλουμε να πετύχουμε, όσο λιγότερο ρεαλιστικοί είναι οι στόχοι μάς, τόσο το άγχος θα μας κυριεύει. Αντί αυτού, μπορούμε να δούμε τις εξετάσεις σα μια ευκαιρία να γυμνάσουμε το μυαλό μας, σαν έναν από τους πολλούς τρόπους που έχουμε για να πετύχουμε κάποιους στόχους μας και σα μία από τις πολλές πλευρές του εαυτού μας. ΣΤΟΧΟΣ μας δηλαδή, είναι να βάλουμε τις εξετάσεις στη σωστή τους διάσταση. Αν δε, δούμε λίγο και αξιολογήσουμε την αγορά εργασίας, αυτό θα γίνει πιο εύκολο. Μην ξεχνάμε τέλος, ότι κατά τη διάρκεια μας προσπάθειας πετυχαίνουμε πολλούς μικρούς στόχους, μαθαίνουμε πολλά πράγματα για τον εαυτό μας, κάτι που είναι ωραίο να είμαστε ικανοί να το δούμε, γιατί είναι και το μόνο που θα μας χρησιμεύσει σίγουρα στο μέλλον! Τεύχος 77 19

22 Το νερό στην υπηρεσία του ανθρώπου και στη ζωή του Κωνσταντίνου Σταθούλια Πριν από είκοσι πέντε και πλέον χρόνια, το 1992, το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), αρμόδιο εκτός άλλων φροντίδων και για την προστασία του περιβάλλοντος και τις προμήθειες τροφίμων και νερού, στοχεύοντας στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των χωρών μελών και των λαών τους για τα τρέχοντα και μελλοντικά περιβαλλοντικά προβλήματα, την κατανόηση της κρίσης του περιβάλλοντος που συνεχώς επιδεινώνεται, την ανάπτυξη ειδικών και οργανωμένων δράσεων για αποτελεσματική αντιμετώπιση των απειλητικών περιβαλλοντικών κινδύνων και την ανάδειξη του νερού σε πρωταρχικής σημασίας φυσικό αγαθό για τον άνθρωπο και τη ζωή, συσκέφτηκε και με απόφασή του όρισε και καθιέρωσε την 22η ημέρα του Μάρτη ως Παγκόσμια Ημέρα του Νερού, να υπενθυμίζει και ανανεώνει τη μεγάλη και σοβαρή υποχρέωση των ατόμων και των κοινωνιών για συνετή διαχείριση και λελογισμένη χρήση του πόσιμου νερού, για εγρήγορση και ενεργό δράση κατά των κινδύνων που το απειλούν, για την «εκ των ων ουκ άνευ» προστασία του και για επαύξηση των υδατικών πόρων. Το νερό, το επονομαζόμενο ύδωρ και στο χώρο της παραγωγής μηχανικής και ηλεκτρικής ενέργειας «λευκός άνθρακας», συνιστά χημική ένωση που το μόριό της συνίσταται από ένα άτομο οξυγόνου και δύο άτομα υδρογόνου και παριστάνεται με τον τύπο Η2Ο. Είναι απαράμιλλης αξίας υγρό περιβαλλοντικό στοιχείο-σώμα χωρίς χρώμα, οσμή και γεύση, άφθονο και ελεύθερο στη φύση και με τις τρεις βασικές μορφές της ύλης, τη στερεή (πάγος), την υγρή (ρευστό) και την αέρια (πολύ μικρά σταγονίδια νερού-υδρατμοί). Έχει δυνατή διαλυτική ικανότητα (παγκόσμιος διαλύτης) και περιέχει, διαλυμένες, μικρές ποσότητες, από διάφορες ουσίες (ανθρακικό και θειικό ασβέστιο, μαγνήσιο, κάλιο, άλατα, αέρια κ.ά.). Ρευστό και γρήγορο στις κατωφέρειες, σχηματίζει βροχές (όμβρια ύδατα), κανάλια-αυλάκια, υπόγειους συλλέκτες, πηγές, πηγάδια, ορμητικά ρεύματα, ποτάμια, λίμνες, θάλασσες, λιμνοθάλασσες, πάγους κ.ά., που καλύπτουν το 70% της επιφάνειας της γης. Από ερευνητικές επιστημονικές μελέτες έχει αποδειχθεί ότι το νερό κοχλάζει στους εκατό βαθμούς Κελσίου και παγώνει στους μηδέν, ότι είναι το μεγαλύτερο σε ποσότητα συστατικό του βάρους (60-75%) του ανθρώπινου σώματος, ότι ανάλογα με τις ουσίες που 20 Τεύχος 77 περιέχει μπορεί να είναι μαλακό, γλυκό, σκληρό, γλυφό ή αλμυρό και κατάλληλο ή ακατάλληλο για συγκεκριμένες χρήσεις και ότι το πόσιμο νερό, σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια, πρέπει να είναι διαυγές, άοσμο, άχρωμο, ψυχρό (7-11 ), ευχάριστο στη γεύση και δροσιστικό, απαλλαγμένο από βλαπτικές ουσίες και ρύπους, γάργαρο και υγιεινό. Το θαυματουργό νερό όπως συνηθίζεται να λέγεται από το λαό, αποτελεί ουσιώδη συντελεστή κάθε μορφής ανάπτυξης, ζωτικό στοιχείο δύναμης και ενέργειας και αγαθό απόλυτης αναγκαιότητας για τη ζωή του ανθρώπου, των ζώων και των φυτών. Κρύο ή ζεστό, τρεχούμενο και διάφανο, καθαρό και χωρίς ρύπους, ανόθευτο και εύκολα προσιτό, υπηρετεί τον άνθρωπο και τη ζωή. Πηγή ζωής κάθε ζωντανού οργανισμού, επικουρεί, τροφοδοτεί, ενισχύει, διαιωνίζει, καλυτερεύει και προάγει τη ζωή. Η ποσότητα της κατανάλωσής του για λόγους καθαριότητας και καλής υγείας είθισται να χρησιμοποιείται ως μέτρο σύγκρισης και κριτήριο αξιολόγησης του μορφωτικού και πνευματικού επιπέδου και του πολιτισμού ατόμων και λαών. Είναι ένα από τα καλύτερα δώρα του Θεού στον άνθρωπο. Του προκαλεί χαρά και ζωντάνια και του ομορφαίνει τη ζωή. Ο άνθρωπος αισθάνεται επιτακτική την ανάγκη του σε κάθε του βήμα. Το χρειάζεται στο σπίτι, την κουζίνα, το μπάνιο, τη δουλειά, το γραφείο, το σχολείο, τον κήπο, το χωράφι, το περιβόλι, τον περίπατο, την εκδρομή, το ταξίδι, το τραπέζι την ώρα του φαγητού, το καφενείο, το εστιατόριο, παντού όπου βρεθεί. Δεν κάνει χωρίς αυτό. Ακόμη και όταν πέφτει να κοιμηθεί, τοποθετεί δίπλα στο μαξιλάρι του ένα ποτήρι με νερό. Χωρίς το νερό δεν θα υπήρχε ζωή. Η γη θα ήταν μια αποκρουστική, απρόσιτη, αφιλόξενη και νεκρή έρημος. Στην εποχή μας έχει γίνει είδος περιζήτητο. Καταναλώνεται ευρύτατα, όχι μόνο για πόση και οικιακή χρήση αλλά και για διάφορες άλλες αναγκαίες χρήσεις της οργανωμένης κοινωνίας. Ξοδεύεται σε μεγάλες ποσότητες από τα νοικοκυριά, τις επιχειρήσεις, τα καταστήματα, τα σχολεία, τα νοσοκομεία, τη βιομηχανία, τον αθλητισμό, τον τουρισμό, τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη ναυτιλία, τις τέχνες, από όλους και παντού. Ο άνθρωπος με την ευφυΐα και τα έργα του επιλέγει τον τόπο της κατοικίας του με βάση την ύπαρξη νερού. Σε περίπτωση όμως που αυτό δεν μπορεί να γίνει, το ψάχνει ακόμη και σε μακρινές αποστάσεις και με την κατασκευή κατάλληλων υδρευτικών ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

23 έργων το μεταφέρει στον τόπο της διαμονής του. Το βάζει στο σπίτι του και εξυπηρετεί τις οικογενειακές του ανάγκες, το πίνει και ξεδιψάει, πλένει το πρόσωπο, το σώμα και την ένδυσή του και αναζωογονείται, παρασκευάζει το φαγητό του και σιτίζεται, καθαρίζει τους χώρους του νοικοκυριού του και χαίρεται, ποτίζει τα ζώα, τα χωράφια και τους κήπους του και επιτυγχάνει μεγάλη και καλής ποιότητας παραγωγή προϊόντων, επιδίδεται σε αθλήματα υγρού στίβου, κάνει μπάνια σε θάλασσες και πισίνες, ταξιδεύει σε ποτάμια και θάλασσες, θέτει σε λειτουργία νερόμυλους, νεροτριβές, υδροστρόβιλους και εργοστάσια παραγωγής μηχανικής και ηλεκτρικής ενέργειας, το χρησιμοποιεί ως μέσο θεραπείας και ίασης ορισμένων ασθενειών, κάνει φράγματα και τεχνητές λίμνες, τεχνητές αρδευτικές βροχές και καταρράκτες, διώρυγες και ιχθυοκαλλιέργειες και πολλά άλλα χρήσιμα και ωφέλιμα στον ίδιο, το κοινωνικό σύνολο, το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία. Την ευθύνη της φροντίδας, της διαχείρισης και της καλής χρήσης του νερού στη Χώρα μας την έχουν αναλάβει Εταιρείες Ύδρευσης και οι Δήμοι. Σήμερα, δυστυχώς, αν και υπάρχουν χώρες που υποφέρουν από μεγάλη ή παντελή έλλειψη νερού, η εκμετάλλευση και η σπατάλη, που του γίνονται, έχουν πάρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Το νερό, φυσικό αγαθό για όλους ανεξαιρέτως, έχει γίνει δυσεύρετο και πολυδάπανο. Η κρίση του, εξαιτίας και των δυσμενών συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, συνεχώς εντείνεται και επιβάλλεται να παρθούν εγκαίρως τα αναγκαία μέτρα (επαύξηση μεγάλων ποσοτήτων αποθεμάτων, κατασκευή φραγμάτων και τεχνητών λιμνών, εξεύρεση τρόπων αποφυγής της σπατάλης, διαχείριση με σύνεση και σεβασμό στον άνθρωπο, το κοινωνικό σύνολο και το περιβάλλον, προστασία των δασών από τις πυρκαγιές και άλλες αιτίες και επίμονες αναδασώσεις, αξιοποίηση του νερού που προέρχεται από την υγροποίηση των κρυστάλλων-νιφάδων του χιονιού, ασυγκρίτως καλύτερη ποιότητα νερού για όλες τις χρήσεις, πιόσιμο, ύδρευση και άρδευση, μεταχείριση του νερού που διέγραψε κύκλο αστικής χρήσης και υποβλήθηκε σε βιολογικό καθαρισμό, εκμετάλλευση και της τελευταίας σταγόνας του νερού κ.λπ.), που μεταξύ πολλών άλλων προτείνονται από ειδικούς ερευνητές. Στα μέτρα αυτά πρέπει επιπλέον να προστεθούν η εξασφάλιση της αειφορείας του φυσικού περιβάλλοντος, η υπεύθυνη προστασία του νερού, η καλλιέργεια περιβαλλοντικής συνείδησης και ευαισθησίας σε μεγάλους και μικρούς και η γενναία δράση του ανυπέρβλητου εθελοντισμού. Εάν επικρατήσει ασυγχώρητη ολιγωρία θα βρεθούμε σε αξεπέραστα αδιέξοδα και θα πούμε το νερό νεράκι. Θα ήταν εντελώς αδιανόητο και αφύσικο, εάν η σημαντικότητα του νερού και των σχηματισμών του, δεν έθιγαν τις ευαίσθητες χορδές της δεκτικής ποίησης και της πεζογραφίας. Η μούσα του λαού μας και των επώνυμων ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ ποιητών μας και η πεζογραφία των λογοτεχνών μας, με την ιδιοσυγκρασία τους και ωραίους τρόπους, ύμνησαν το πολύτιμο και ευλογημένο νερό σε διάφορους σχηματισμούς του (βρύσες, ποτάμια, θάλασσες κ.λπ.). Αρκετά είναι τα σχετικά ποιήματα και πεζογραφήματα που έχουν, κατά καιρούς, δημοσιευτεί. Ιδιαίτερα με τις βρύσες και τα κρούσταλλα νερά τους έχουν συνδεθεί παραδοσιακά τραγούδια, που εγκωμιάζουν το πλέξιμο ειδυλλίων έρωτα και αγάπης. Ενδεικτικά παραθέτω, για στοχασμό: α) τρία δημοτικά τραγούδια, που αγαπήθηκαν πολύ, τα δύο πρώτα γνωστά από την παιδική μου ηλικία και το τρίτο (είναι και σχολικό) από τα χρόνια της μακροσκελούς διδασκαλικής μου υπηρεσίας και β) ένα μικρό και υπέροχο κομμάτι πεζογραφίας του λυρικού και φυσιολάτρη λογοτέχνη μας Στράτη Μυριβήλη. Βρύση μου μαλαματένια Βρύση μου μαλαματένια, πώς βαστάς κρύο νερό; Το βαστώ και δεν το πίνω για της αγάπης τον καημό. Να μουν βρύση, να μουν στάμνα, να μουν γάργαρο νερό, να σου πλένω τα χεράκια και τον άσπρο σου λαιμό. Δημοτικό Τζάνεμ(ου)* ποταμέ Ποταμέ μου όταν γεμίζεις και βαράς και κυματίζεις, πάρε με στα κύματά σου, στα στριφογυρίσματά σου. Να με πας τη δύση δύση, σε μια μαρμαρένια βρύση, που ρχονται ξανθές και πλένουν, μαυρομάτες και λευκαίνουν. Δημοτικό Θάλασσα τους θαλασσινούς Θάλασσα, τους θαλασσινούς, μην τους θαλασσοδέρνεις, θαλασσάκι μου και φέρε το πουλάκι μου. Θάλασσα κι αλμυρό νερό να σε ξεχάσω δεν μπορώ. Ροδόσταμο, να γίνεσαι, την πόρτα τους να ραίνεις, θαλασσάκι μου και φέρε το πουλάκι μου. Θάλασσα κι αλμυρό νερό Τεύχος 77 21

24 να σε ξεχάσω δεν μπορώ. Δημοτικό (Κουτσόπουλος Κ.-Σωτηράκου Μ.-Ταστσόγλου Μ., Γεωγραφία Ε Δημοτικού, ΟΕΔΒ-ΠΙ, Αθήνα) Οι φωνές των νερών Κάθε φορά που ανεβαίνω στο Πήλιο ανοίγει η καρδιά μου και χαίρομαι τη χαρά του νερού. Αφήνω την ψυχή νου να γίνει όλο ακοή. Εδώ στο Πήλιο το νερό είναι ένα στοιχείο ελεύθερο, γεμάτο σβελτάδα, ορμή και φωνές θριαμβευτικές. Θα το βρείτε να κοχλακίζει, να χορεύει και ν αλαλάζει. Κάθεσαι σ ένα βράχο, τυλιγμένο από κισσούς και τ ακούς ώρες να μιλά και να διηγιέται ειδύλλια γοητευτικά. Και σαν σηκωθείς και φύγεις, αισθάνεσαι την καρδιά σου γεμάτη Γεωργία Δ. Καραμάνου από δροσιά του ρόχθου*. Εδώ κυλιέται αχαλίνωτο μέσα σε φυσικά αυλάκια ανθοστόλιστα, χορταριασμένα, που τα έσκαψε μόνο του. Κάνει χίλια παιχνίδια με τα λιθάρια που συναντά στο δρόμο του, ποτίζει δεξιά κι αριστερά λογής χορτάρια και ανοιξιάτικα αγριολούλουδα. Χύνεται με άλματα μέσα στη χούνη* των νερόμυλων και πηδάει σκαλί σκαλί τα φτερά της πελώριας ρόδας. Το νερό τραγουδά δυνατά, σπάει σε χίλιες ψιχάλες χρωματιστές στον ήλιο, στήνει μικροσκοπικά ουράνια τόξα που κυματίζουν και σέρνεται κάτω από το μαλακό στρώμα των χρυσών πλατανόφυλλων. «Από την Ελλάδα» Στράτης Μυριβήλης Πιθανές άγνωστες λέξεις: *τζάνεμ(ου): καλέ μου, ψυχή μου, *ρόχθος: έντονος ήχος κυμάτων, τρεχούμενων νερών ή νερών καταρράκτη, *χούνη: βαθύς και πολύ στενός τόπος σε σχήμα κώνου-χωνιού Βλ. Βήμα Ιδεών, τ. 24, Απρίλιος 2009 / εφ. Το Βήμα, σ.α23, 22 Μαρτίου 2015/ Ελευθερουδάκης, Σύγχρονη Εγκυκλοπαίδεια, εγκ. Εκδόσεις Ν. Νίκας, Αθήνα / Σκόπας Ν., Διαβάζω, Σκέφτομαι και Γράφω, εκδ. Καμπανά / Τεγόπουλος- Φυτράκης, Μικρό Ελληνικό Λεξικό. Διόρθωση: Στη δεύτερη στήλη, στιχ. 16, της σελ.26 του προηγούμενου τεύχους (76) του περιοδικού μας, από παραδρομή αντί του σωστού Ν. Αλβανία γράφτηκε ν.αλβανία. Δήμητρα Β. Ρεκουνιώτη Χειρουργός Οδοντίατρος Πτυχ. Πανεπιστημίου Αθηνών Εξειδικευθείσα στη μικροχειρουργική περιοδοντίου Ηρακλείτου 4 τ.κ Πάτημα Χαλανδρίου Τ.: Κ.: drekounioti@yahoo.gr 22 Τεύχος 77 ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

25 ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΤΖΕΚΟΥΡΙ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΕΝΟΥΣ του Γιάννη Α. Παπαρρηγόπουλου Συνέχεια από το τεύχος με αριθμό 76 του ιστορήματος: ΦΩΤΙΑ ΚΑΙ ΤΖΕΚΟΥΡΙ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟ- ΣΚΥΝΗΜΕΝΟΥΣ ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Στο αναμεταξύ χρονικό διάστημα, ο Γέρος του Μοριά δεν έμεινε αργός! Επειδή, μετά από όλες τις παραπάνω διαλλακτικές ενέργειες και προσπάθειες που είχε κάνει, με τους πιο πάνω απεσταλμένους του, δεν είχε κατορθώσει να κάνει τους απλούς χωρικούς να πετάξουν τα προσκυνοχάρτια, με το καλό, θα έπρεπε να το κάνει με το άγριο, με φοβέρες κι απειλές, εξαπολύοντας εναντίον τους την δική του επαναστατική τρομοκρατία!!! Για να το κατορθώσει αυτό, ήθελε αρκετό στράτευμα, το οποίο θα το σκόρπιζε, θα το άπλωνε, όπως ο ίδιος λέει, σε όλα τα προσκυνημένα χωριά κι έτσι θα τα ανάγκαζε, να πετάξουν τα προσκυνοχάρτια που είχαν πάρει από τα χέρια του εχθρού και μετά να γυρίσουν με το Έθνος!!! Προς τον σκοπόν αυτόν, με πρησμένους τους βουβώνες του (τις λιούγκες, όπως λέμε στο χωριό μας!) λόγω του ότι ήταν πάντοτε καβάλα πάνω στο άλογό του, γύριζε σε όλον τον Μοριά, για να στρατολογήσει στράτευμα και με αυτό να κρατήσει ζωντανή την Επανάσταση και να πνίξει το προσκύνημα!!! Κάποια μέρα που βρισκόταν για στρατολογία στα μέρη της Κορίνθου, λαβαίνει είδηση από τον Βασίλη Πετιμεζά που του έλεγε: Τρέξε στο Μέγα Σπήλαιο, γιατί αν προσκυνήσει αυτό, χάνεται η επαρχία!! Ο Κολοκοτρώνης δεν χάνει καιρό και στέλνει για βοήθεια κι ενίσχυση της φρουράς του Μοναστηριού, τον Υπασπιστή και Γραμματικό του τον Φωτάκο και τον ατρόμητο σημαιοφόρο του τον Καραχάλιο, από την Κερπινή της Γορτυνίας, με μικρό σώμα και ακόμη άλλους άνδρες να πάνε στα χωριά της Βοστίτσας, για να λιανίσουν τους προσκυνημένους του Νενέκου, που είχαν ενωθεί με τους Αραπάδες κι έκαιγαν, σκότωναν, αιχμαλώτιζαν και πλιατσικολογούσαν τα χωριά αυτά και διαγούμιζαν το Διακοφτό!!! Κάνοντας τις παραπάνω ενέργειες ο Κολοκοτρώνης τράβηξε για τον Αη-Γιώργη, βροντοφωνάζοντας παντού στο δρόμο, το πιο πάνω σύνθημά του: Φωτιά και τζεκούρι στους προσκυνημένους κι όπως βάδιζε, του πήγαν μπροστά του, έναν χωριάτη Έλληνα προδότη, ο οποίος είχε δωροδοκηθεί από τον Ιμπραήμ για να του δίνει πληροφορίες και τον είχαν συλλάβει οι άνδρες της ακολουθίας του! Ο Αρχηγός δεν εδίστασε ούτε στιγμή, γιατί απέναντι στην προδοσία ήταν άτεγκτος και την τιμωρούσε αλύπητα, χωρίς κανέναν οίκτο! Διέταξε και τον κρέμασαν σ ένα δένδρο που ήταν πάνω στο δημόσιο δρόμο, δύο ώρες έξω από τα Καλάβρυτα, με μια μεγάλη επιγραφή κρεμασμένη στο στήθος του, η οποία έγραφε: Αυτό κερδίζει όποιος προδίδει την Πατρίδα!!! Όπως μας αναφέρουν και ο Σπηλιάδης και ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, αυτόν τον Έλληνα προδότη τον έλεγαν Γιάννη και ο Ιμπραήμ του είχε δώσει για τον παραπάνω σκοπό τριακόσια (300) μπαρμπούτια!!! Ο Κολοκοτρώνης πριν φύγει από τα μέρη των Καλαβρύτων, έγραψε προς τους καλόγερους του Μεγάλου Σπηλαίου τα εξής: Εγώ, κατά το χρέος μου και κατά τον ιερόν όρκον μου τον οποίον έδωσα να θυσιάσω υπέρ της πατρίδος μου και την τελευταίαν ρανίδα του αίματός μου, δεν απελπίζομαι, αλλά έχω το θάρρος μου εις τον προστάτην της Ελλάδος Θεόν, ενεργώ παν ό,τι δύναμαι παρακινώ και προσκαλώ όλους τους συναγωνιστάς και κατά τας ειδήσεις που έχω, φτάνουν στρατεύματα, ώστε αν ο εχθρός αποφασίσει να πολεμήσει το ιερόν τούτο ίδρυμα, ελπίζω εις την βοήθειαν του Θεού, να κάμωμεν εις αυτό τον τάφον του και τους αισχρώς υποταγέντες, ως εκ των περιστάσεων, να ελευθερώσωμεν Σταθήτε με καρτερίαν και χωρίς να σας δειλιάσωσι διόλου τα απελπισμένα κινήματα του Ιμπραΐμη!!! Τεύχος 77 23

26 Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ Μ. ΣΠΗΛΑΙΟΥ ΚΑΙ Ο ΚΑΛΟΓΕΡΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ!!! Ο Ιμπραήμ, έχοντας μαζί τον Ντελήμπαση και τον μοναδικό πλέον προσκυνημένο προδότη Νενέκο, με Τουρκοαιγύπτιους Αραπάδες και προσκυνημένους Έλληνες, με επικεφαλής τον Νενέκο, ξεκινάνε από το Διακοφτό, για να χαλάσουν το Μοναστήρι του Μ. Σπηλαίου, σέρνοντας μαζί τους, ένα ολόκληρο τσούρμο αιχμαλώτους γέρους, γυναίκες και παιδιά κι έναν παπά και εκατοντάδες ζώα!!! Ο Αιγύπτιος επιδρομέας, έγραψε προς τους καλόγερους της Μονής και τους προσκάλεσε να στείλουν επιτροπή στα Καλάβρυτα, για να του δηλώσουν: την υποταγήν και το ραγιλίκι εις την υψηλότητά του!, όπως μας αναφέρει ο Σπηλιάδης!!! Οι καλόγεροι, όπως επίσης μας λέει ο Σπηλιάδης, του απάντησαν ως εξής: ότι αφ ής ώρας απαρνήθησαν τα εγκόσμια, θεωρούσιν εαυτούς ως μη υπάρχοντας εις την ζωήν και δεν φοβούνται τον θάνατον!!!! Ύστερα από την παραπάνω αρνητική απάντηση των μοναχών του Μ. Σπηλαίου, να πάνε στα Καλάβρυτα και να του δηλώσουν υποταγήν και ραγιλίκι (ραγιαδιλίκι εννοούσε) στην υψηλότητά του, ο Ιμπραήμ με την πιο πάνω σκυλοπαρέα του αποφάσισε να πάει ο ίδιος εκεί και να καταλάβει με πόλεμο το ιστορικό Μοναστήρι!!! Ήταν η ημέρα της 24ης Ιουνίου του 1827, όταν ο Ιμπραήμ έφτασε απέναντι από το Μοναστήρι και από τα καταράχια της Ζαχλωρούς παρατηρούσε με το μονοκιάλι του, το οχυρό μοναστήρι, για να καταστρώσει το σχέδιο της κατάληψής του!!! Επίσης από απέναντι, οι κλεισμένοι στο Μοναστήρι, παρατηρούσαν κι αυτοί με τα κιάλια τους τον Ιμπραήμ και όπως η ημέρα ήταν καθαρή και ηλιόλουστη, έβλεπαν καλά και ξεχώριζαν ακόμη και τις βουλίτσες που είχε αυτός στο βλογιοκομμένο πρόσωπό του, τα αραιά του γενάκια, το φέσι του με τα χρυσά σιρίτια και τη χρυσή φούντα, που πήγαινε κι ερχόταν γύρω 24 Τεύχος 77 από το ανήσυχο κεφάλι του, όπως τόσο ωραία και με άφθαστη λυρικότητα μας περιγράφει την παραπάνω εικόνα, ο Ακαδημαϊκός και συγγραφέας Σπύρος Μελάς, στο έργο του: Ο Γέρος του Μοριά!!! Με το μικρό στρατιωτικό σώμα που είχε στείλει για ενίσχυση στο Μοναστήρι ο Κολοκοτρώνης, με επικεφαλής τον Φωτάκο και τον σημαιοφόρο του τον Καραχάλιο, η φρουρά του Μ. Σπηλαίου έφτανε τους εξακόσιους (600) πολεμιστές, με επικεφαλής τους, εκτός από τους πιο πάνω Φωτάκο και Καραχάλιο, τους Νικόλαο Πετιμεζά, Νικόλαο Φραγκάκη και τον Μέλιο!!! Οι παραπάνω 600 Έλληνες πολεμιστές, που ήσαν η φρουρά του Μοναστηριού, ήσαν ελάχιστοι μπροστά στις του Ιμπραήμ, μαζί με τους προσκυνημένους του Νενέκου, αλλά παρ ότι ήσαν λίγοι, άντεξαν σε όλες τις επιθέσεις των Αραπάδων και των προσκυνημένων, οι οποίοι πολεμούσαν πιο λυσσασμένα από τους Αραπάδες!!! Ο Φωτάκος μας αφηγείται και το εξής γεγονός! Ένας καλόγερος του Μ. Σπηλαίου, μόλις είδε πάνω από τα ταμπούρια του Μοναστηριού, το τσούρμο των αιχμαλώτων που έσερναν σαν κοπάδι, οι Αραπάδες και οι προσκυνημένοι του Νενέκου, δεν κρατήθηκε και είπε με θυμό στον Φωτάκο: Δεν ντρεπόσαστε που είσαστε πολεμιστές; Πως υποφέρετε να βλέπετε τ αδέλφια μας τους Χριστιανούς, να τους σέρνουν έτσι οι Τούρκοι και μάλιστα τις γυναίκες σας να τις κάνουν σεργούνι (να τις βιάζουν);!!! Από το παραπάνω θέαμα, του κοπαδιού των αιχμαλώτων, οι ηρωικοί καλόγεροι του Μ. Σπηλαίου, οργίστηκαν τόσο πολύ, που όλοι που μπορούσαν να πολεμήσουν, πέταξαν τα ράσα, φόρεσαν φουστανέλες και φέσια και αφού: εξάπλωσαν κάτω τα πλούσια μαλλιά της κεφαλής των!, όπως χαρακτηριστικά μας λέει ο Φωτάκος, με επικεφαλής τους τον γενναίο ηγούμενό τους τον Γεράσιμο Τορολό, τράβηξαν κατά το Παλιάμπελο, να πολεμήσουν, λέγοντας στους αγωνιστές της φρουράς: Ελάτε να μας ιδείτε πως θα πολεμήσουμε!!! Τούτο δε ιδόντες ημείς, γράφει ο Φωτάκος εξεροκοκκινήσαμε από την εντροπήν μας και παρευθύς εβγήκαμεν από το μέρος της Κισσωτής, να υπάγωμεν εις τον πόλεμον!, στον οποίο πόλεμο παραδέχεται ο Φωτάκος: πως οι καλόγεροι εσκότωσαν περισσότερους Τούρκους από ημάς, σχεδόν διπλασίους. Εκείνην δε την ημέραν οι Τούρκοι ησθάνθησαν καλογερικόν πόλεμον!!!! Παρά την παραπάνω στενή πολιορκία και τον πεισματώδη πόλεμο που έκανε ο Ιμπραήμ, εναντίον των κεκλεισμένων εντός του Μοναστηριού του Μ. Σπηλαίου, δεν κατόρθωσε να το πατήσει κι επειδή φοβόταν ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

27 μήπως ο Κολοκοτρώνης πάει να καταλάβει την Πάτρα, που ήταν σχεδόν αφρούρητη, πρόσταξε τον Ντελή Αχμέτ πασά, δηλαδή τον Ντελήμπαση και τον Νενέκο να γυρίσουν στην Πάτρα και ο ίδιος τράβηξε για την Τριπολιτσά κι όπως μας λέει ο Φωτάκος: Έκαιε δεξιά και αριστερά τα χωρία, οι δε Έλληνες οδηγούμενοι από τον καπνόν έφευγαν!!!! Όταν ο Κολοκοτρώνης αναχώρησε από τα Καλάβρυτα, είχε αποφασίσει μέσα του, ότι έπρεπε με κάθε θυσία να ξεμπερδέψει με τους προσκυνημένους και ειδικά με τον αρχηγό τους τον Νενέκο, ο οποίος πεισματικά παρέμενε πιστός στον Ιμπραήμ και στον Ντελήμπαση και γι αυτό συνέχισε να στρατολογεί παλικάρια, με τα οποία θα πραγματοποιούσε τον Κλεφτοπόλεμο εναντίον του εχθρού και θα ανάγκαζε παράλληλα τους προσκυνημένους να γυρίσουν στους κόλπους της Πατρίδας, πετάγοντας τα προσκυνοχάρτια!!! Ο στρατός που υπήρχε μέχρι εκείνη τη στιγμή, ήταν λιγοστός και εντελώς ανεφοδίαστος! Μάταια έγραφε και ξανάγραφε στην Αντικυβερνητική Επιτροπή, να του προμηθεύσουν τρόφιμα και πολεμοφόδια! Αυτή όμως δεν καταδέχτηκε ούτε να του απαντήσει και αυτός γεμάτος από οργή τους ξανάγραφε αναφορές επί αναφορών και τους έλεγε: Να με στείλουν στρατεύματα, πολεμοφόδια, διατί η πατρίς κινδυνεύει από το προσκύνημα και αν ηξεύρετε καμμιά μηχανή να τρέφωμε με τον αέρα τα στρατεύματα, σας παρακαλώ να μου τη στείλετε. Αν ηξεύρετε ότι είναι καμμιά μηχανή να κάνει το χώμα μπαρούτι και τες πέτρες μολύβι, στείλετέ μου τον μηχανικό δια να το κάμωμε, επειδή και ακόμη τέτοια εφεύρεση δεν την έκαμαν οι άνθρωποι, σας λέγω στείλετέ μου όλα αυτά!!!! Τη μόνη απάντηση που παίρνει, στις παραπάνω γεμάτες ειρωνεία και πίκρα αναφορές του, όπως λέει ο ίδιος ο Κολοκοτρώνης, είναι: να κατέβει στο Άργος να ενωθούν τα στρατεύματα κι έπειτα να κινήσουν όλοι μαζί!. Γύρευαν δηλαδή να τον φέρουν, με τρόπο, πίσω, για να του αφαιρέσουν πάλι την Γενικήν Αρχηγία στον Μοριά! Ο Γερμανός ιστορικός Γερβίνος Γεώργιος, ο οποίος έχει γράψει για την Ελληνική Επανάσταση, αναφέρει ότι: Η ελεεινώς κατακειμένη κυβέρνησις προσεκάλεσεν αυτόν (τον Κολοκοτρώνη) εις το Άργος! Εάν υπήκουεν εις την διαταγήν ταύτην ο Κολοκοτρώνης, ήθελε παραδοθή άπασα η Χερσόνησος (του Μοριά)!!! Επίσης και ο Τριπολιτσιώτης πολιτικός της Επανάστασης Νικόλαος Σπηλιάδης παραδέχεται ότι: αν ο Κολοκοτρώνης δεν ήθελε κινηθή κατά των υποτεταγμένων (των προσκυνημένων), όλοι οι κάτοικοι των μερών εκείνων ήθελον προχωρήσει υποτασσόμενοι εις την Κορινθίαν και Αργολίδα και ερχόμενοι έως προ των Πυλών του Ναυπλίου, επικεφαλής έχοντες τον Ιμπραχίμ, ήθελον συλλάβει και παραδώσει αυτοί οι ίδιοι εις χείρας του, τα μέλη της Κυβερνήσεως!!! Ο ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ΠΝΙΓΕΙ ΤΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ!!! Ο Κολοκοτρώνης, που στο μυαλό του υπήρχε μόνον η σκέψη: πως θα πνίξει το προσκύνημα και τίποτα άλλο, φρονίμως ποιών, έγραψε στα τσαρούχια του την παραπάνω πρόσκληση της Αντικυβερνητικής Επιτροπής (η οποία έκανε χρέη Κυβέρνησης εκείνη την εποχή, ώσπου να έλθει ο Καποδίστριας) και δεν πήγε στο Άργος! Και ευτυχώς που δεν πήγε, γιατί εάν πήγαινε, το προσκύνημα θα θέριευε και θα απλωνόταν σε όλον τον Μοριά!!! Άλλωστε μέσα στο Ναύπλιο, οι Έλληνες είχαν χωριστεί σε δύο φατρίες και κανονιοβολούσε η μία την άλλη, από το Παλαμήδι στην Ακροναυπλία και αντιστρόφως! Είχαν χωριστεί σε Φιλοκολοκοτρωνιστές, που υποστήριζαν τον Γέρο του Μοριά και σε Ολιγαρχικούς, που ήσαν εναντίον του Κολοκοτρώνη, με επικεφαλής τους τον Θ. Γρίβα, ο οποίος είχε παντρευτεί τη χήρα του Πάνου Κολοκοτρώνη και κατηγορούσε τον Γέρο πως κράτησε ό,τι πολύτιμο είχε η γυναίκα του (δηλαδή η χήρα του Πάνου), σε κοσμήματα και ρούχα, τα οποία όπως ισχυριζόταν, ήσαν πολλά, αφού ήταν πολύ πλούσια, ως κόρη της Μπουμπουλίνας!!! Για να καταλάβετε, τι συνέβαινε στο Άργος και στο Ναύπλιο, εκείνον τον καιρό, που ο Ιμπραήμ με τον Ντελήμπαση και τον Νενέκο, μοίραζαν σαν φέιγ-βολάν τα προσκυνοχάρτια στον λαό του Μοριά, θα σας παραθέσω εδώ ένα απόσπασμα από αυτά που γράφει ο πιο πάνω Τριπολιτσιώτης πολιτικός της Επανάστασης Ν. Σπηλιάδης, για τους οπαδούς των ολιγαρχικών, οι οποίοι ήσαν εναντίον του Κολοκοτρώνη: Οι οπαδοί των ολιγαρχικών φρονούσιν ότι, όταν τα πάντα δεν γίνωνται δι αυτών και υπέρ αυτών εις την Ελλάδα, τότε γαία μιχθήτω πυρί! Ας μην υπάρξει Ελλάς! Όταν ο Κολοκοτρώνης σώζει την Ελλάδα και δεν λέγωσιν ο κόσμος ότι αυτοί έσωσαν και σώζουσι την Ελλάδα και όχι ο Κολοκοτρώνης, ας μην υπάρξει Ελλάς! Αυτοί είναι η Ελλάς! Αυτοί είναι το παν εις την Ελλάδα! Όλοι οι άλλοι Έλληνες είναι μηδέν!!!! Όταν ο Ιμπραήμ, μετά την αποτυχία του να καταλάβει το Μ. Σπήλαιο, έφυγε για την Τριπολιτσά, ο Κολοκοτρώνης χωρίς καμιά βοήθεια από την παραπάνω Αντικυβερνητική Επιτροπή, αλλά με φοβέρες κι απειλές είχε κατορθώσει να συγκεντρώσει πέντε χιλιάδες (5.000) στράτευμα, το οποίο οδήγησε στα Καλάβρυτα και σε συμβούλιο που έκανε στο Μ. Σπήλαιο, κάλεσε τον Αντρέα Λόντο, τους Πετιμεζαίους, τον Γεώργιο ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τεύχος 77 25

28 Λεχουρίτη, τον Θεοχαρόπουλο, τον Μπενιζέλο Ρούφο και άλλους και τους είπε: Άντεστε να πάμε στα προσκυνημένα χωριά, να τα γυρίσουμε με το έθνος και να χτυπήσουμε την Πάτρα!! Εκείνοι, πρόθυμοι μόνον στα λόγια, του αποκρίθηκαν: Τράβα κι ερχόμαστε αύριο! Όμως αν τους είδατε εσείς, τους είδε και ο Κολοκοτρώνης κι από αυτό το γεγονός κατάλαβε ο Γέρος: δεν θα πρέπει στο εξής να έχει εμπιστοσύνη σ αυτούς και γι αυτό έστειλε ειδοποίηση να έλθουν με τους άντρες τους στα Καλάβρυτα ο Πλαπούτας και γιος του ο Γενναίος (Γιάννης) Κολοκοτρώνης!!! Μόλις έφτασαν στα Καλάβρυτα ο Πλαπούτας και ο Γενναίος με τους άντρες τους, ο Κολοκοτρώνης άπλωσε το, εκ ανδρών στράτευμα που είχε στρατολογήσει ο ίδιος από διάφορα μέρη του Μοριά, σε όλα τα προσκυνημένα χωριά και αυτός πήγε στους Πετσάκους των Καλαβρύτων, με τους δικούς του ανθρώπους, προς τους οποίους είχε απόλυτη εμπιστοσύνη και με τον Γκολφίνο Πετιμεζά με τα 400 παλικάρια του!!! Εκεί στους Πετσάκους, έβαλε έξη (6) γραμματικούς του κι έγραφαν μέρα-νύχτα συνεχώς γράμματαπροσταγές και τα έστελνε σε όλα τα προσκυνημένα χωριά, αλλά και σε σημαντικά πρόσωπα που είχαν προσκυνήσει και τους έδινε προθεσμία τριών (3) ημερών, να απαρνηθούν τον εχθρό και να αγωνιστούν μαζί με τους άλλους Έλληνες για τη Λευτεριά του Γένους, διαφορετικά τους έλεγε, όπως λέει ο Σπηλιάδης: ας όψωνται δι ό,τι θα πάθωσιν!!!! Ακόμη τους έγραφε: Δώστε μου τα προσκυνοχάρτια του Ιμπραήμ, να σας στείλω του Έθνους! και στους προσκυνημένους κατοίκους της περιοχής των Νεζερών της Αχαΐας (νότια του Παναχαϊκού), οι οποίοι του ζήτησαν μεγαλύτερη προθεσμία, τους απάντησε ως εξής: Να έλθετε αύριο εις εμέ να συγχωρήσω το σφάλμα σας, ειδεμή, θα επιπέσωσι τα στρατεύματα εις τα χωριά σας και δεν θα φεισθώσιν ούτε της ζωής ούτε της περιουσίας σας!!!! Ο Γέρος του Μοριά, αντιλαμβανόμενος καθαρά και ξάστερα τον μεγάλο κίνδυνο που απειλούσε καίρια την Επανάσταση το καταραμένο προσκύνημα, είχε ξαναβρεί τον καλύτερο εαυτό του και σαν γίγαντας ύψωσε το ανάστημά του έως τα ουράνια του Μοριά και από εκεί πάνω, ως άλλος Δίας εξαπέλυσε τους κεραυνούς του, εναντίον των προσκυνημένων χωριών και ανθρώπων!!! Ο ίδιος μας αφηγείται, πως κατόρθωσε να πνίξει το προσκύνημα: Άπλωσα τα στρατεύματα εις τα προσκυνημένα χωριά και έκαμα διαταγές, ότι όποιο χωριό δεν γυρίσει πίσω είναι τα σπίτια του καημένα, τα αμπέλια τους καημένα, θα τους αφανίσω από το πρόσωπο της 26 Τεύχος 77 γης και ότι αν επιστρέψει, το Έθνος θα τους συγχωρήσει και άλλα περισσά, φοβέρες! Εάν στοχασθήτε ότι ο Ιμπραΐμης θα σας δώσει από πεντακόσιους να φυλάτε τα χωριά σας, είσθε γελασμένοι, διατί δεν έχει τόσο στράτευμα, αλλά από το ένα μέρος θα φεύγουν εκείνοι και από το άλλο θα ερχόμεθα εμείς να καίμε και να σκοτώνουμε!!! ΜΕΛΑΝΙ ΑΠΟ ΚΟΚΚΙΝΑ ΜΟΥΡΑ!!! Το συνεργείο των Γραμματικών που είχε συγκροτήσει στους Πετσάκους ο Κολοκοτρώνης, δούλευε ακατάπαυστα μέρα και νύχτα και τα χέρια των Γραμματικών του, κόντευαν να πάθουν φλεγμονές τενοντίτιδας από την υπερκόπωση! Ακόμη, τόσα πολλά ήσαν τα γράμματα-επιστολές του Κολοκοτρώνη που έστελνε στα χωριά των προσκυνημένων, που τους σώθηκε το μελάνι κι ένας Γραμματικός του Γέρου, ο Παναγιώτης Κόκκαλης, αναγκάστηκε να χρησιμοποιήσει για μελάνι ζουμί από κόκκινα μούρα (μούρες τις λέμε στο χωριό μας) που είχαν ωριμάσει και ήσαν κατακόκκινα!!! Επίσης ο συγχωριανός μας Θεόδωρος Ρηγόπουλος αναφέρει ότι: έγραφε ο ίδιος καθ υπαγόρευση όλη τη νύχτα και πολλάκις έπεσεν από τας χείρας μου το κοντύλι, εκ της αυπνίας!!!! Όσοι προσκυνημένοι έλαβαν τέτοια γράμματα, ενόμισαν ότι ήσαν γραμμένα με αίμα και κατατρομαγμένοι τα πήγαν στον Νενέκο και αυτός με τη σειρά του τα παρουσίασε στα αφεντικά του τον Ιμπραήμ και στον Ντελήμπαση λέγοντάς τους πως: Ο Κολοκοτρώνης τους έγραφε με αίμα, εις σημείον ότι είχε σκοπόν να τους καταστρέψει!, όπως μας αφηγείται ο Ν. Σπηλιάδης!!! Άσχετα από το παραπάνω γεγονός, το οποίο ήταν απότοκο της έλλειψης μελάνης, ο Κολοκοτρώνης δεν έμεινε μόνο στις φοβέρες και στις απειλές που περιείχαν τα παραπάνω γράμματά του, που έστελνε στους προσκυνημένους, αλλά τις πραγματοποιούσε κιόλας για όσους δεν γύριζαν στο Έθνος!! Αυτούς που αρνούνταν να γυρίσουν στο Έθνος και να πετάξουν τα προσκυνοχάρτια που είχαν πάρει από τον εχθρό, δεν τους άφηνε να σταθούνε σε χλωρό κλαρί, κατά το κοινώς λεγόμενο!!! Τους έκαιγε τα σπίτια και τα αθέριστα γεννήματα, τους εμπόδιζε να μαζέψουν τις ελιές και τις σταφίδες, καθώς και τις σοδειές από άλλα αγροτικά προϊόντα καιτους εδήμευε τα γιδοπρόβατά τους και δεν εδίσταζε να τιμωρεί, ακόμη και με θάνατο, τους προδότες της Πατρίδας όπως κάποιον Τριπολιτσιώτη, που τον έχτισε ζωντανό και έναν άλλον από τα Τσιπιανά Αρκαδίας ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

29 (τη σημερινή Νεστάνη!) που του έκοψε τη γλώσσα και ύστερα διέταξε και τον έδεσαν πίσω από μια φοράδα και τον έβαλαν να αλωνίζει αφαλαρίδες, ώσπου να πεθάνει, και τότε, όχι μόνο τα προσκυνημένα χωριά, αλλά και οι καπεταναίοι και οι οπλαρχηγοί που είχαν προσκυνήσει, άρχισαν ο ένας μετά τον άλλον να γυρνάνε τα Ράι μπουγιουρντιά στους Τούρκους και να πηγαίνουν πάλι, να τους πολεμήσουν μαζί με όλους τους άλλους Έλληνες!!! Με τον παραπάνω σκληρό τρόπο πολέμησε ο Κολοκοτρώνης τους λεγόμενους Νενεκιστές και κατάφερε με πολύ κόπο, ιδρώτα και αίμα να επαναφέρει στους κόλπους του Έθνους, όλους τους προσκυνημένους του βορειοδυτικού Μοριά και όλους τους καπεταναίους και οπλαρχηγούς, εκτός από τον αρχιπροδότη και Εθνοπροδότη Μπέη Νενέκο, ο οποίος παρέμεινε μέχρι τέλους πιστός στον Ιμπραήμ και στον Βεκίλη του Ντελή Αχμέτ, τον ονομαζόμενο και Ντελήμπαση, για να βρει τελικά, όπως θα αναφέρω παρακάτω, την τιμωρία που του άξιζε! Δηλαδή την τιμωρία που συνήθως έχουν οι προδότες της Πατρίδας! Τον ατιμωτικό θάνατο!!! Ο Κολοκοτρώνης, όταν επί τέλους κατόρθωσε να πνίξει το προσκύνημα στις Β.Δ. επαρχίες του Μοριά, δεν κάθισε με σταυρωμένα χέρια, ούτε στιγμή, αλλά καβάλησε το άλογό του κι έτρεξε στη Μεσσηνία για να βοηθήσει τον ανηψιό του τον Νικηταρά, επειδή είχε μάθει ότι ο Ιμπραήμ ετοιμαζόταν να επιτεθεί εκεί, με όλες του τις δυνάμεις!!! Την ώρα που: Η ελεεινώς κατακειμένη Κυβέρνησις!, όπως την είπε και ο παραπάνω Γερμανός ιστορικός Γερβίνος, ήταν πάνω στα πολεμικά καράβια ή είχε καταφύγει για ασφάλειά της, πάνω στο νησί της Αίγινας, ο Γέρος του Μοριά, αιώνιο σύμβολο Λευτεριάς, με τα πόδια του πρησμένα και τους βουβώνες του τούμπανο!, όπως λέει και ο Σπύρος Μελάς, αλώνιζε μήνες τώρα, καβάλα στο άλογό του, όλες τις στράτες του Μοριά, για να κρατήσει ζωντανή την Επανάσταση και όρθια την Ελλάδα και το Έθνος των Ελλήνων!!! Όλες οι πέτρες, ακόμη και τα χαλίκια των δρόμων: από Τριπολιτσά προς Καλάβρυτα, από Καλάβρυτα προς Πάτρα, από Πάτρα προς Κόρινθο, από Κόρινθο προς Λεοντάρι, από Λεοντάρι προς Καρύταινα, από Καρύταινα προς Μάνη, από Μάνη προς Καλαμάτα και από Καλαμάτα προς Τριπολιτσά, είχαν πατηθεί και είχαν τριφτεί και λιώσει από τα πέταλα του αλόγου του Θεοδωράκη Κολοκοτρώνη, αυτού του ηρωικού, του ακαταμάχητου και ανυπέρβλητου Γέρου του Μοριά!!! Αιώνια να είναι η μορφή και η μνήμη του!!! ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Ο ΦΟΝΟΣ ΤΟΥ ΕΘΝΟΠΡΟΔΟΤΗ ΝΕΝΕΚΟΥ!!! Έχω αναφέρει στις παραπάνω σελίδες ότι, ο Κολοκοτρώνης δεν ήταν αιμοβόρος και εκδικητικός άνθρωπος αλλά αντιθέτως ήταν ανεξίκακος και την ανθρωπιά του δεν μπορούσε να την αμφισβητήσει εύκολα κάποιος, αλλά όταν επρόκειτο να αντιμετωπίσει περιπτώσεις που είχαν σχέση με τον Απελευθερωτικό Αγώνα της Πατρίδας μας και ιδίως με την προδοσία αυτού του Αγώνα, η καλοσύνη, η αγαθότητα και η ανεξικακία του, μετατρεπόταν πάραυτα σε μνησικακία και αμείλικτη και ανελέητη σκληρότητα! Με απλά και λίγα λόγια: Γινόταν θεριό ανήμερο, κατά το κοινώς λεγόμενο!!! Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, ότι ο Κολοκοτρώνης: δεν ήταν μνησίκακος κι αιμοβόρος αλλά εντελώς ανεξίκακος άνθρωπος, μας αναφέρει ο μεγάλος ιστορικός μας Κων/νος Παπαρρηγόπουλος, στο μνημειώδες ιστορικό του έργο: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους! Ειδικότερα: αναφέρει ο παραπάνω ιστορικός ότι, όταν η Επανάσταση έπνεε τα λοίσθια, λόγω του μολύσματος του προσκυνήματος: Τότε ο Κολοκοτρώνης προσήνεγκεν τελευταίαν και μεγάλην εις την Ελλάδα εκδούλευσιν. Αδυσώπητος εξεγερθείς κατά της προδοσίας, διέταξε να δράξωσι τα όπλα πάντες από 15 μέχρι 60 ετών, ηπείλησε δια πυρός και σιδήρου τους υποτασσομένους (τους προσκυνημένους) και βαρύν κατήνεγκεν τον πέλεκυν της εθνικής δικαιοσύνης κατά του επισημοτέρου εξ αυτών του Νενέκου. Δεν ήτο εν τούτοις αιμοβόρος ο ανήρ (ο Κολοκοτρώνης) και όταν εις (ένας) εκ των γενναίων αυτού υπασπιστών, ο καπετάν Βασίλης ο Αλωνιστιώτης, τον παρετήρησεν ότι ο Νενέκος, δεν ήτο μόνος, αλλά και άλλοι ήσαν άξιοι της αυτής τιμωρίας, ο Κολοκοτρώνης απεκρίθη, ότι δεν υπήρχον περί τούτων αποχρώσαι αποδείξεις! Επιμένοντος δε του υπασπιτού, καημένε Βασίλη, τον είπε, Τούρκος είσαι; και έκτοτε διετέλεσεν επιλεγόμενος Τουρκοβασίλης, ο Αλωνιστιώτης εκείνος μαχητής!!! Όπως έχω αναφέρει και πιο πάνω, εκτός του Νενέκου, στο προσκύνημα, προσχώρησαν και άλλοι καπεταναίοι και οπλαρχηγοί του Εθνικού μας Αγώνα, όπως για παράδειγμα και ο Σταμάτης Μποτιώτης και ο Γκολφίνος Λουμπιστιάνος, ο λεγόμενος και Τουρκογκολφίνος από τα Τσετσεβά, αλλά ο Κολοκοτρώνης διέταξε τον φόνο (δολοφονία) μόνον του Νενέκου, ως επισημοτέρου εκ των τουρκοπροσκυνημένων, ενώ θα μπορούσε να διατάξει τον φόνο και άλλων και ιδίως του Τουρκο-Γκολφίνου Λουμπιστιάνου, που έστησε παγίδα, μαζί με τον Ντελήμπαση, στους Έλληνες, στα Τσετσεβά και σκοτώθηκαν πολλά παλικάρια μας!!! συνέχεια στο επόμενο τεύχος Τεύχος 77 27

30 Ιστορικά Φιλίων α. Ονομασία των Φιλίων: «Η ονομασία της κώμης ταύτης φαίνεται ούσα ιταλική εκ της λέξεως Fillia(θυγάτηρ), αλλά μάλλον είναι Ελληνική εκ της λέξεως «φίλια» πληθυντικώς, διότι και σήμερα αποκαλείται πληθυντικώς «τα Φίλια», αγαπητά. Κείται δε δυτικώς των εν Λυκουρία πηγών του Λάδωνος ποταμού, και μεσημβρινώς της αρχαίας πόλεως Κλειτορίας, δυτικομεσημβρινώς δε έχει την υπό του Παυσανία αναφερόμενη πόλη Αργεάθην, την εις θέσιν λεγόμενη «Πύργον» και απέχει εκ μεν της Λυκούριας ώρας 2 και εξ εκατέρων των δύο πόλεων τούτων ανά μία, από δε των Καλαβρύτων 6 και από Τριπόλεως 11. Πλησίον αυτής υπάρχει η μονή του Αγίου Αθανασίου αρκτικοανατολικώς απέχουσα υπέρ της ημίσειανώραν, και εις τόση απόσταση είναι και το χωριό Τσεροτά ή Τσερνοτά παραγόμενης της οναμασίας του εκ της λέξεως «κέρνα» (αι δύο εξοχές των οστέων της ράχεως», Κερνοτά ή Τσερνοτάπροφερομένου του κ ως τζε ιταλιστί, ως συμβαίνει συνήθως σε πολλά της Πελοποννήσου μέρη. Δυτικώς κείται το χωριό Κόκοβα μίαν ώραν απέχον, η δε ονομασία του παράγεται από την λέξη «κοκκοβόας» (κόκορας κοινώς). Η κώμη αυτή κατοικείται ήδη εκ 200 περίπου οικογενειών και συνικίσθη πιθανώς εκ των κατά την Ηλεία χωριών Πέτα, Μαλίκι, Μάνεσι και Μουζάκι, δίοτι αι εν αυτή συνικίαι ονομάζονται έως σήμερον Πεταίικα, Ματου Χρήστου Β. Καραθανάση Κατά την διάρκεια της έρευνας που διεξάγεται για την συγγραφή της ιστορίας της Ιεράς μονής του Αγίου Αθανασίου Φιλίων συναντήσαμε πολλά στοιχεία που αφορούν την ιστορία του χωριού. Μέρος αυτών δημοσιεύτηκε στα τεύχη 62 και 66του περιοδικού. Στο παρόν άρθρο δημοσιεύουμε κάποια ακόμα: 1. Ο Θεόδωρος Ρηγόπουλος και τα απομνημονεύματά του. Ο Θεόδωρος Ρηγόπουλος ( ) ήταν Φιλαίος αγωνιστής του Ήταν ο τελευταίος βαφτισιμιός του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη. Υπηρέτησε ως γραμματέας του γέρου του Μοριά και των γιών του Πάνου και Γενναίου. Έλαβε μέρος στην πολιορκία της Τριπολιτσάς, στην μάχη εναντίον του Δράμαλη για την υπεράσπιση της ακροπόλεως του Άργους.Μαζί με τον Πάνο Κολοκοτρώνη και άλλους εκλείσθησανστο φρούριο του Άργους, και έμεινε εκεί μέχρι τέλους της φυγής του Δράμαλη από την Αργολίδα όπου υπέστησαν φοβερές κακουχίες (ιδιαίτερα δίψα) πολιορκούμενοι από τους Τούρκους. Μετά δε ταύτα όταν ο Τουρκικός στόλος απειλούσε τα νησιά Ύδρα και Σπέτσες, έφυγε με τον Πάνο από το Λεβίδι που βρισκόταν και πήγε στις Σπέτσες για βοήθεια της νήσου. Μετά την δολοφονία του Πάνου Κολοκοτρώνη έγινε γραμματικός του Γενναίου Κολοκοτρώνη και μαζί με αυτόν εξεστράτευσε στην Αθήνα. Επιπλέον έλαβε μέρος στις μάχες των Τρικόρφων, Πίανας, Τριπολιτσάς και Φαλήρου εναντίον του Ιμπραήμ. Στη μάχη στα Τρίκορφα εναντίον του Ιμπραήμ (23 Ιουνίου 1825), κατάφερε μετά βίας να διαφύγει πιάνοντας την ουρά του αλόγου του Ζαΐμη (Φωτάκος απομνημονεύματα). Στην νικηφόρα μάχη της Πιάνας ο Θεόδωρος Ρηγόπουλος διέσχισε και κατέστρεψε ολόκληρο τουρκικό λόχο τρέποντάς τους σε φυγή. Για την πολεμική του δράση του απονεμήθηκε ο βαθμός του Αντισυνταγματάρχη και τιμήθηκε με το αργυρό εθνόσημο. Αργότερα μετά την επανάσταση υπηρέτησε σε διάφορες κρατικές θέσεις ενώ άσκησε και το επάγγελμα του δικηγόρου. Από το 1857 μέχρι των αρχών του 1871 συνέτασσε και εξέδιδε στην Τρίπολη την εβδομαδιαία εφημερίδα «ΑΡΚΑΔΙΑ» στην οποία και αρθρογραφούσε.είχε πλούσιο συγγραφικό έργο. Μεταξύ των έργων του ξεχωρίζουν τα απομνημονεύματά του, που αποτελούν μια πολύ σπουδαία μαρτυρία για τα γεγονότα της ταραγμένης αυτής περιόδου. Ο Θ. Ρηγόπουλος είχε ημερολόγιο που κατέγραφε τα γεγονότα της επανάστασης του 21 που βρίσκεται στο ιστορικό αρχείο Θεοφανίδη. Σε αυτό περιγράφεται η δολοφονία του Πάνου Κολοκοτρώνη την 13 Νοεμβρίου Τα απομνημονεύματα του Θ. Ρηγόπουλου δημοσιεύτηκαν στην «Επετηρίδα των Καλαβρύτων» (Τόμος Ι και ΙΑ )με την επιμέλεια του Αθανασίου Θ. Φωτόπουλου. Η συγγραφή τους ξεκίνησε την 21 Απριλίου 1872 υπό τον τίτλο: «Γενεολογία και βιογραφία του Θεοδώρου Ρηγόπουλου, εν η και σχετικά τινά ιστορικά, συγγραφείσα ιδία αυτού χειρί χάριν των απογόνων του». Από την μελέτη τους προκύπτουν σημαντικά ιστορικά στοιχεία για το χωριό των Φιλίων, όπως παρακάτω: 28 Τεύχος 77 ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

31 λικαίικα, Μανεσαίικα ή Μανουσαίικα και Μουζακαίικα. Η οικογένεια μου (σημ. του Ρηγόπουλου) ανήκει εις την συνοικία Πεταίικα, και ως εκ παραδόσεως γνωρίζω, ο πάππος μου ή ο προπάππος του πατρός μου επονομάζετοπέτας. Πιθανολογείτε λοιπόν μετά λόγου, ότι οι συνοικισθέντες εις την κώμη ταύτη κατέφυγον εις το ορεινόν μέρος τούτο εκ των ειρημένων πεδινών τούτων χωριών της Ηλείας κατά τον Μεσαίωνα ή και προτέρων ως εις άσυλόν, φεύγοντες τας επιδρομάς των βαρβάρων φυλών, αίτηνεςκατεπλημμύρισανπολλάκις την δύστυχη Πελοπόννησο. Και έδωκαν εις την συνοικισθείσα παρ αυτών κώμη την ονομασία «Φίλια» (φιλικά, αγαπημένα). Υπάρχει δε εν αυτή και συνοικία, που δεν έχει επωνυμία, και πιθανόν οι κάτοικοι αυτής να ήταν αυτόχθονες ή εξ άλλου μέρους ελθόντες και δεν διετηρήθη η επωνυμία αυτή». β. Προσωπικότητες που έχουν σχέση με το χωριό Φίλια: (1) Θεόδωρος Σακελλαρίου: Κατήγετο από το χωριό Φίλια, και κατ αρχάς υπηρέτησε ως στρατιωτικός. Υπήρξε εκ των επισημοτέρων των υπό τον Ζαΐμη, και πάντοτε εστέλλετο σε πολιτικές υπηρεσίες ως έμπιστός του. Έχαιρε δε πολλή υπόληψη, δαπανών εξ ιδίων του μέχρι της αποκαταστάσεως του έθνους. Εγένετο δε και φροντιστής. Έλαβε μέρος στην μάχη του Λεβιδίου 14 Απριλίου Έλαβε μέρος στη μάχη της Επάνω Χρέπας (20 Αυγούστου 1825) κατά του Ιμπραήμ στην οποία ηττήθηκαν οι Έλληνες και διακρίθηκε. Ο Θεόδωρος Σακελλαρίου ήταν καπετάνιος Α τάξεως και συγκαταλέγεται μεταξύ των οπλαρχηγών της επαρχίας Καλαβρύτων. Ο Θ. Ρηγόπουλος, στα απομνημονεύματά του, τον χαρακτηρίζει «άνθρωπο νοήμωνα και εκ των σημαινόντων της επαρχίας Καλαβρύτων». Επιπλέον τον αποκαλεί «γέρο Θεόδωρο» το 1825 που μαρτυρά την διαφορά ηλικίας τους. Σημειώνεται ότι ο Θ. Ρηγόπουλος είχε γεννηθεί στις αρχές του 1800, οπότε την περίοδο αυτή ήταν περίπου 25 ετών. (2) Ρήγας Ρηγόπουλος: Ο Ρήγας Ρηγόπου-λος, εκ πατρός παππούς του Θεοδώρου Ρηγόπουλου ήταν μεταξύ των ανδρών του Κωνσταντίνου Κολοκοτρώνη. Σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Θ. Ρηγοπούλου ο παππούς του πολέμησε εναντίον των Αλβανών στην Τρίπολη και αλλού, λαβών λάφυρο έναν «αργυρό θώρακα (τζαπράζια* λεγόμενα)». (3) Αναγνώστης Ρηγόπουλος: Έλαβε μέροςστην μάχη του Λεβιδίου στις 14 Απριλίου 1821 σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Φωτάκου. Πρόκειται για τον πατέρα του Θ. Ρηγόπουλου που ονομαζόταν Ηλίας. Επειδή όμως ήταν αναγνώστης στην εκκλησία γι αυτό και ήταν περισσότερο γνωστός ως Αναγνώστης. Έλαβε μέρος στην πολιορκία των Τούρκων στα Καλάβρυτα. Ήταν προεστός των Φιλίων και ένας εκ των προκρίτων της περιοχής της Κατσάνας. Ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρίας διότι, όπως αναφέρει ο Θ. Ρηγόπουλος, μετά τον θάνατό του βρέθηκε μεταξύ των εγγράφων του το «εφοδιαστικόν του έγγραφο με τα μυστηριώδη της Φιλικής Εταιρείας». Συμμετείχε, ως επικεφαλής των Φιλιωτών, υπό του Κ. Πετιμεζά στην ατυχή για τους Έλληνες μάχη στην ακρόπολη του Άργους κατά των Τούρκων του Κεχαγιάμπεη (Μάρτιος 1821). (4) Παρθένιος πρωτοσύγκελος του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη θείος του Αναγνώστη Ρηγόπουλου (αδελφός του παππού του). Την περίοδο τον επισκέφτηκε στην Πόλη ο Ρηγόπουλος του δώρισε αργυρό δισκοπότηρο ρωσικής κατασκευής και ιερατική στολή «χρυσοΰφαντον εκ στόφας παχείας», τα οποία σώζονταν στον ναό των Φιλίωναφιερωθέντα από αυτόν. (5) Γεώργιος Ρηγόπουλος: Μεγαλύτερος αδελφός του Θ. Ρηγόπουλου. Έλαβε μέρος μαζί με τον πατέρα του στην πολιορκία των Τούρκων στα Καλάβρυτα και πήρε ως λάφυρο ένα «καλό τουφέκι» (απομνημονεύματα Θ. Ρηγόπουλου). (6) Νικόλαος Χριστόπουλος: Καπετάνιος που υπηρέτησε ως στρατιωτικός σε όλο τον αγώνα του 1821 ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τεύχος 77 29

32 λαμβάνοντας μέρος σε πολλές μάχες. Ήταν θείος του Θ. Ρηγόπουλου και ακολουθούσε τους Πετιμεζάδες. (7) ΓιάννηςΑποστολόπουλος παντρεύτηκε την αδελφή του Θ. Ρηγόπουλου μετά τον θάνατο του 1ου της άντρα (Ν. Παπαγιαννακόπουλου) που σκοτώθηκε το 1826 στην μάχη των Φιλίων με τον Ιμπραήμ. (8) Ο αδελφός του Θ. Ρηγόπουλου Γιαννάκης ενυμφέφθη το 1830 την Άννα Αθ. Παπαρηγόπουλου. Ο αδελφός του Θ. Ρηγόπουλου Γιάννης (Ιωάννης) ενυμφέφθη το 1842 την ΑγγέλωΓιαννακούλια. γ. Γεγονότα που συνέβησαν στου Φίλια την επαναστατική περίοδο: (1) Η οικογένεια Ρηγόπουλου ακολουθούσε τον Ζαΐμη που ήταν εχθρός αντίπαλος των Πετιμεζαίων της άλλης μεγάλης οικογενείας προκρίτων των Καλαβρύτων. (2) Το χωριό την περίοδο του εμφυλίου** υπέφερε πολλά από τα διερχόμενα στρατεύματα.τον Δεκέμβριο του 1824 όταν ο Θ. Ρηγόπουλος επέστρεψε στο χωριό βρήκε πολλούς (1.500)στερεοελλαδίτες κυβερνητικούς στρατιώτες του Ιωάννη Κωλέττη να έχουν καταλάβει και να λυμαίνονται το χωρίο διότι αυτό υπαγόταν στην κατηγορία των ανταρτών. Οι στρατιώτες συντηρούνταν στις οικίες του χωριού. Επικεφαλής όλων ήταν ο αδελφός του Κώτζιου Βούλγαρη (αδελφοποιτός του Ρηγόπουλου). Στρατιώτες υπό τον καπετάν Χατζή Στεφανή. Λόγω της γνωριμίας του Θ. Ρηγόπουλου με τους στρατιώτες αυτούς διότι στο παρελθόν είχαν υπηρετήσει υπό τις διαταγές του Κολοκοτρώνη οι Φιλαίοι τον παρακάλεσαν να μεσολαβήσει ώστε να τους απαλλάξει από το μεγάλο βάρος της συντηρήσεως του στρατού «διότι απηύδησαν δαπανώντες και πιεζόμενοι». Πραγματικά την επόμενη μέρα τα στρατεύματα αποχώρησαν. Τότε κάθε χωριό ήταν υποχρεωμένο να καταβάλει φόρο στα διερχόμενα στρατεύματα τα λεγόμενα «τσαουσιάτικα» που ήταν 300, 500 και 1000 γρόσια ανάλογα με τον πληθυσμό του χωριού και τον αριθμό των στρατιωτών. Το χωριό όφειλε να πληρώσει 1000 γρόσια. Με την μεσολάβηση όμως του Ρηγόπουλου ο φόρος χαρίστηκε. Μετά από λίγο στο χωριό έφτασε άλλο σώμα μεγαλύτερο υπό τον Νικόλαο Κριεζιώτη. Ο Κριεζιώτης διέμενε στα Καλύβια. Μετά από συνάντησή του με τον Θ. Ρηγόπουλο και παράκληση αυτού αποχώρησε από το χωριό με τα στρατεύματά του.από το χωριό επίσης πέρασαν και άλλα σώματα υπό τον Αθανάσιο Σκουρτανιώτη και τον Ιωάννη Γκούρα. (3) Το 1833 διορίσθηκε επιτροπή από τους Φιλαίους, αποτελούμενη από τους Θ. Ρηγόπουλο, Θ. Σακελλαρίου και Ν. Χριστόπουλο οι οποίοι εκπροσωπώντας το τμήμα της Κατσάνας μετέβησαν στο Ναύπλιο για να 30 Τεύχος 77 συγχαρούν το βασιλέα Όθωνα (πού μόλις είχε αφιχθεί στην Ελλάδα), να προσφέρουν τον σεβασμό και την υποταγή των κατοίκων της περιοχής, όπως γινόταν από όλες τις επαρχίες του κράτους. (4) Η καταστροφή των Φιλίων από τον Ιμπραήμ: Στις 30 Απριλίου του 1826 τα στρατεύματα του Ιμπραήμ, μετά την πτώση του ηρωικού Μεσολογγίου που έγινε την νύχτα μεταξύ 10ης και 11ης Απριλίου 1826, διεκπεραιώθηκαν στην Πάτρα. Ο Ιμπραήμ αφού αποβιβάστηκε εκεί απέστειλε το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του στα Μεσσηνιακά φρούρια μέσω της Ηλείας και αυτός με το υπόλοιπο στράτευμα (7.000 στρατιώτες) κατευθύνθηκε προς την Τρίπολη μέσω των Καλαβρύτων. Στην διαδρομή του εφάρμοσε της τακτικής της «καμένης γης» για να αναγκάσει τους κατοίκους των ελευθέρων περιοχών της Πελοποννήσου να προσκυνήσουν. Από όπου περνούσε ρήμαζε τα πάντα. Με τη φωτιά αφάνιζε αγρούς και χωριά. Λεηλατώντας και καταστρέφοντας έφτασε στην περιοχή της επαρχίας Καλαβρύτων. Εδώ κατέστρεψε πάνω από 70 χωριά. Στην αιματηρή πορεία του δεν άφησε τίποτα όρθιο. Σφαγές, εξανδραποδισμοί, λεηλασίες και εμπρησμοί χωριών ήταν καθημερινά φαινόμενα. Τα Αιγυπτιακά στρατεύματα κατέστρεφαν τα δάση, τους αμπελώνες, τα καρποφόρα δέντρα. Στην κυριολεξία δεν άφησαν «λίθο επί λίθου». Στο πέρασμά τους από το χωρίο Φίλια τα στρατεύματα του Ιμπραήμ στρατοπέδευσαν σε μία ράχη πλησίον της θέσεως Άγιος Νικόλαος, κάτω από το χωριό που ακόμα και σήμερα ονομάζεται «ράχη Μπραΐμη». Το χωριό το βρήκαν χωρίς κατοίκους και αφού το λεηλάτησαν το έκαψαν***, όπως έκαψαν και την μονή του Αγίου Αθανασίου μαζί με το μετόχι της στη θέση Παλαιομονάστηρο. Οι Φιλαίοι είχαν διασκορπιστεί στα γύρω βουνά κριμένοι μέσα σε σπηλιές και δάση. Αρκετοί βρήκαν καταφύγιο στις δύο οχυρές θέσεις του χωριού που είχαν προπαρασκευαστεί, σε απόκρημνες και φύσει οχυρές θέσεις, κατά την προεπαναστατική περίοδο και χρησίμευαν για να κρύβονται οι χριστιανοί από τις διώξεις των Τούρκων. Τα οχυρά αυτά ήταν η λεγόμενη «Σπηλιά του Δράγγου» πλησίον του μετοχίου της μονής του Αγίου Αθανασίου και η εκκλησία της Παναγίας, που βρίσκεται σε σπηλιά μέσα σε απόκρημνο βράχο στην θέση «Παναγιάς Ρέμα» κοντά στο δρόμο Φιλίων Λευκασίου (Τσορωτά) Κλειτορίας (Μαζέικα) που απέχει 4 περίπου χιλιόμετρα από το χωριό Φίλια. Αυτοί που κλείστηκαν στο φρούριο του Δράγγου δεν πρέπει να έγινα αντιληπτοί από τους Τούρκους γιατί δεν υπάρχει καμία μαρτυρία για την τύχη τους. Δεν συνέβη όμως το ίδιο και με αυτούς που είχαν κλειστεί στην εκκλησία της Παναγίας. Η εκκλησία της Παναγίας είναι μέσα σε κάθετο βράχο. Η θέση του οχυρού είναι απρό- ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

33 σιτη γεγονός που το κάνει απόρθητο. Δεν υπάρχει οδός προσπελάσεως ενώ το έδαφος προσεγγίσεως είναι σχεδόν κάθετο. Η θέση αυτή όμως είναι ορατή από τον δρόμο οπότε οι υπερασπιστές του «φρουρίου» έγιναν αντιληπτοί. Σύμφωνα με τον Θ. Ρηγόπουλο στο «φρούριο» στη θέση «Παναγιάς Ρέμα» είχαν κλειστεί περίπου 300 γυναικόπαιδα με επικεφαλής τον Παπά Ρήγα Μουζάκη. Οι Αιγύπτιοι άρχισαν να το κτυπούν με κάθε διαθέσιμο μέσο χωρίς όμως σπουδαία αποτελέσματα. Οι υπερασπιστές βοηθούμενοι από το απόκρημνο έδαφος απέκρουσαν όλες τις επιθέσεις. Οι Αιγύπτιοι αφού αντιληφθήκαν ότι δεν ήταν δυνατό να καταλάβουν το οχυρό εξ εφόδου ανήλθαν στο άνωθεν του φρουρίου ύψωμα και από εκεί έριχναν αναμμένα κλαδιά δέντρων, δεμάτια ξύλων και θειάφι με σκοπό να κάψουν τους υπερασπιστές του. Η οροφή της εκκλησίας άρπαξε φωτιά και οι υπερασπιστές αναγκάστηκαν να μεταφέρουν τα γυναικόπαιδα μέσα στο Άγιο Βήμα που ήταν εντός του βράχου. Κατάφεραν όμως να σβήσουν την φωτιά. Τελικά οι Αιγύπτιοι μετά από τριήμερη ανεπιτυχή πολιορκία αποχώρησαν. Κατά την πολιορκία σκοτώθηκε ο γαμπρός του Θ. Ρηγόπουλου Νικόλαος Παπαγιανακόπουλος (σύζυγος της αδελφής του Παρασκευής), και ο νεαρός Θανασάκης. Υπάρχει διχογνωμία σε σχέση με το επώνυμο του νεκρού για κάποιους ήταν Αργυρόπουλος Δουφεξής και για κάποιους άλλους Κωτσιόπουλος. 2. ΤΑ ΦΙΛΙΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ (Άγνωστες σελίδες της ιστορίας) Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε από τον Πάνο Παπαρρηγόπουλο στο περιοδικό Πελοποννησιακή πρωτοχρονιά [Τόμο 9 (1965) σελίδες ]. Όπως κάθε διαμέρισμα της χώρας έχει την ιστορία του, έτσι και η μικρότερη τοπική υποδιαίρεση, το χωριό, σαν μία μονάδα με κοινωνική δραστηριότητα, έχει να παρουσιάσει την δική της. Η ιστορία των χωριών της Ελλάδος ή αναφέρεται περιληπτικά στα διάφορα ιστορικά βιβλία ή τις περισσότερες φορές αγνοείται από αυτά, για διαφόρους λόγους και ευρίσκεται σαν αδέσποτο υλικό στο χώρο της παραδόσεως. Η παράδοση όταν είναι γνήσια και δεν έρχεται σε αντίθεση με ορισμένες αναμφισβήτητες ιστορικές αλήθειες είναι σπουδαίο ιστορικό υλικό, που μπορεί να αποτελέσει αξιόλογη ιστορική πηγή. Με βάση τις ανωτέρω αναντίρρητες αλήθειες θα αναφερθώ στο σημείωμα μου αυτό, στα ιστορικά γεγονότα του αγώνα για την απελευθέρωση της πατρίδας από τον Τουρκικό ζυγό, που έχουν σχέση με το χωριό Φίλια Καλαβρύτων. Το χωριό τούτο ευρισκόμενο στο νότιο μέρος της επαρχίας, σε μια ορεινή τοποθεσία σε ύψος 900 μέτρων, κοντά στον ποταμό Λάδωνα, έλαβε μέρος ενεργό, στους αγώνες για την απελευθέρωση. Φυσικό οχυρό όπως είναι, στην πλαγιά ενός παρακλαδίου του Χελμού, στα σύνορα της επαρχίας Καλαβρύτων με την Αρκαδία, πολλές φορές αποτέλεσε καταφύγιο των κλεφτών κατά τους μαύρους χρόνους της σκλαβιάς. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο γέρος του Μοριά, πολλές φορές ήλθε στα Φίλια, στους προεπαναστατικούς χρόνους, στην εποχή της κλεφτουριάς, είτε για να στρατολογήσει παλληκάρια και να ενισχυθεί σε τρόφιμα, είτε για να αποφύγει την απηνή δίωξη των Τουρκικών αποσπασμάτων, σε εποχές δύσκολες για τον κλεφτοπόλεμο. Φίλοι του εδώ και ενισχυτές σε παντοειδή περίθαλψη ήταν η οικογένεια του Ρηγόπουλου, με την οποία ο Κολοκοτρώνης συνδεόταν με κουμπαριά, γιατί είχε βαφτίσει το γιο του Ρηγόπουλο Θεόδωρο εις τον οποίο είχε δώσει το όνομά του, τον μετέπειτα γραμματέα του γιού του Πάνου, η οικογένειασακελλαρόπουλου και η οικογένεια του Παπαρρήγα, του παπά του χωριού, ο οποίος πολλές φορές υπέστη διώξεις από τους Τούρκους, εξ αιτίας των υπηρεσιών που είχε προσφέρει στον γέρο του Μοριά. Λέγεται ότι οι Τούρκοι είχαν επανειλημμένως συλλάβει τον Παπαρρήγα και τον είχαν υποβάλει σε φοβερά βασανιστήρια. Μια φορά μάλιστα τον έκλισαν σε ένα σκοτεινό υπόγειο σπήλαιο, ονομαζόμενο «Τρούπα», το οποίο βρίσκεται στο ανατολικό μέρος του χωριού, στον συνοικισμό Μουζακέϊκα. Εκεί τον φρουρούσαν επί πολλές μέρες και δεν του επέτρεπαν να έχει καμμιά επικοινωνία με τους δικούς του. Σκοπός τους ήταν να πεθάνει από την πείνα. Τον απελευθέρωσε ο Κολοκοτρώνης με τα παλληκάρια του. Είναι ακόμη ζωηρά η παράδοση και λέγεται από στόμα σε στόμα, σχετικά με μία άλλη επίσκεψη του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη στα Φίλια. Συνέβη μάλιστα τότε να βρίσκεται και Τουρκικό απόσπασμα μέσα στο χωριό, το οποίο διασκέδαζε στο σπίτι του Ρηγόπουλου, που βρισκόταν στο άκρο δυτικό μέρος του χωριού. Ο Κολοκοτρώνης με τα παλληκάρια του, είχε στρατοπεδεύσει στην άλλη άκρη του χωριού, στη συνοικία Μουζακέϊκα, έξω από το σπίτι του Παπαρρήγα, όπου με τη σειρά του και αυτός το είχε ρίξει στο γλέντι. Οι Τούρκοι θορυβήθηκαν από την εμφάνιση των κλεφτών και επειδή εόρταζαν το ραμαζάνι και δεν ήθελαν να διακόψουν το γλέντι, εζήτησαν από τον Θ. Κολο- ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τεύχος 77 31

34 κοτρώνη να κάνουν μια συμφωνία «μπέσα για μπέσα» όπως έλεγαν και να μην κτυπηθούν. Ο Κολοκοτρώνης μεγαλόψυχος όπως ήταν δέχτηκε. Έστειλε τον αδελφό του το Γιάννο για να κλείσει συμφωνία μαζί τους. Ο Γιάννος, ο ονομαζόμενος Ζορμπάς, για τον αγέρωχο και απότομο χαρακτήρα του, στην αρχή αρνήθηκε να έλθει σε συνεννόηση με τους Τούρκους. - Τι λες μωρέ Θοδωράκη, είπε στον αδελφό του, εγώ να πάω στα παλιόσκυλα. Μωρέ εγώ όταν βλέπω Τούρκο τα νεύρα μου γίνονται σίδερα και το αίμα μου ανεβαίνει στο κεφάλι. Τελικά όμως, έπειτα από την επιμονή του αδελφού του, αναγκάστηκε να υπακούσει και έφυγε για το σπί τι του Ρηγόπουλου. Στο δρόμο μονολογούσε. Από το στόμα του βγαίνανε φοβερές βρισιές και αναθεματίσματα για τον άπιστο δυνάστη. Μέσα στο μυαλό του, χρόνια τώρα, από τον καιρό που κατάλαβε τη ζωή, μια σκέψη κυριαρχούσε και την αισθανόταν σαν τον μόνο σκοπό της ζωής του, το μίσος κατά των Τούρκων. Οι εβδομήντα Κολοκοτρωναίοι που πέρασαν από το μαχαίρι του αιμοσταγή Ασιάτη, ζητούσαν εκδίκηση. Μ ε κυρίαρχη αυτή τη σκέψη, ο Γιάννος Κολοκοτρώνης, επήρε τα στενά δρομάκια του χωριού, επέρασε δίπλα στην εκκλησία του Αη Βλάση, όπου έκανε το σταυρό του, και έπειτα παίρνοντας τον ανηφορικό δρόμο έφτασε έξω από το σπίτι του Ρηγόπουλου. Στην αυλή τον σταμάτησε ανήσυχος ο κουμπάρος του. - Που πάς μωρέ Γιάννο, του είπε, μέσα είναι οι Τούρκοι! - Ησύχασε κουμπάρε, του απάντησε, το ξέρω αυτό, ήρθα για να μιλήσω με αυτά τα παλιόσκυλα. Μέσα οι Τούρκοι το είχαν ρίξει στο φαγοπότι. Άλλοι χόρευαν, άλλοι είχαν πέσει στο πάτωμα μπρούμυτα, αναίσθητοι από το πολύκρασί και άλλοι συνέχιζαν να τρώνε με τα χέρια, βουτηγμένα στις σάλτσες μέχρι τον αγκώνα. Σε αυτή την κατάσταση τους βρήκε ο Γιάννος όταν μπήκε μέσα. Τους κοίταξε με περιφρόνηση. Ένα σκυλί μπροστά του, έτρωγε στο ίδιο πιάτο με έναν Τούρκο στρατιώτη. Το θέαμα αυτό τον έκανε να αηδιάσει. Άθελά του το χέρι του άδραξε την λαβή του γιαταγανιού. Έπειτα έδωσε μια δυνατή κλωτσιά στο σκύλο και με το γιαταγάνι του, όπως το ζώο εσηκώθη δύο μέτρα ψηλά, του πήρε το κεφάλι στεγνά. Ύστερα γύρισε και είπε στους Τούρκους με θυμό και περιφρόνηση. - Μωρέ εσείς δεν είσαστε άνθρωποι, είστε σκυλιά. Και αμέσως αηδιασμένος από το θέαμα έφυγε. Ο γέρος του Μοριά, όταν του διηγήθη τα διατρέξαντα, τον εμάλωσε. Ότι είναι σκυλιά το ξέρουμε, του είπε, εγώ σε έστειλα για άλλη δουλειά εκεί. Αναγκάστηκε τότε ο Κολοκοτρώνης να στείλει άλλο παλληκάρι του για να κλείσει η συμφωνία. Αυτό το περιστατικό, όπως προαναφέραμε, ανάγεται στην προεπαναστατική περίοδο και αναφέρεται στην δράση των κλεφτών κατά τους χρόνους της δουλείας. Κατά τα επαναστατικά χρόνια του 1821 οι Φιλαίου έλαβαν τα όπλα μεταξύ των πρώτων και πολέμησαν με ηρωισμό και αυτοθυσία. Ο ιστορικός του αγώνα Φωτάκος, ο υπασπιστής του Θ. Κολοκοτρώνη, ο οποίος συγγένευε με την οικογένεια Θεοδοσίου ή Παπαγιαννακόπουλου των Φιλίων, αναφέρει στα απομνημονεύματά του, ότι στην μάχη του Λεβιδίου πολέμησαν οι Φιλαίοι Θεόδωρος Σακελλαρίου και Αναγνώστης Ρηγόπουλος. Στο άλλο βιβλίο του, το επιγραφόμενο «Βίοι Πελοποννησίων Ανδρών» γράφει για τους εξήφιλαίου αγωνιστές: «Θεόδωρος Σακελλαρίου. Κατήγετο εκ του χωριού Φίλια και κατ αρχάς υπηρέτησε ως στρατιωτικός. Υπήρξε εκ των επισημοτέρων των υπό τον Ζαΐμη και πάντοτε εστέλλετο σε πολιτικές υπηρεσίες ως εμπιστευόμενός του. Έχαιρε δε πολλή υπόληψη, δαπανών εξ ιδίων του, μέχρι της εντελούς αποκαταστάσεως. Θεόδωρος Ρηγόπουλος. Και ούτος εκ του χωριού Φίλια κατάγετο. Υπηρέτησε δε ως γραμματέας του Θ. Κολοκοτρώνη. Ευρεθής δε κατά την εισβολή του Δράμαλη στην Αργολίδα μετά του Πάνου Θ. Κολοκοτρώνη εκλείσθη μετά αυτού και άλλων στο φρούριο του Άργους και έμεινε εκεί μέχρι τέλους της φυγής του Δράμαλη εκ της Αργολίδας. Μετά δε ταύτα ο Τουρκικός στόλος απειλούσε τις νήσους Ύδρα και Σπέτσες, ευρισκόμενος μετά του Πάνου στο Λεβίδι, υπήγε στις Σπέτσες προς βοήθεια της νήσου. Ύστερα αφού ο Πάνος σκοτώθηκε έγινε γραμματέας του Γενναίου Κολοκοτρώνη κα με αυτόν εξεστράτευσε στην Αθήνα. Υπηρέτησε δε τέλος και σε πολιτικές υπηρεσίες. Νικόλαος Χριστόπουλος: Και ούτος ήταν Φιλιώτης, υπηρέτησε ως στρατιωτικός σε όλον το αγώνα». Εκ των ανωτέρω αναφερομένων ο Θ. Σακελλαρίου είναι πρόγονος της οικογένειας των Σακελλαρόπουλων και ο Νικόλαος Χριστόπουλος της οικογένειας Χριστίδη. Τελευταία βρέθηκε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους έγγραφο του στρατηγού Βασιλείου Πετιμεζά, το οποίο αναφέρει την δράση του Γιάννου Παπαρρηγόπουλου κατά τους χρόνους τη επαναστάσεως. Λέγει ο στρατηγός: «Πιστοποιώ ο υποφαινόμενος ότι ο Ιωάννης ή Γιαννάκης Παπαρρηγόπουλος γεννηθείς στο χωριό Φίλια της επαρχίας Καλαβρύτων, υπηρέτησε ως υπαξιωματικός υπό τας άμεσους διαταγάς μου από , παρευρεθείς δε στις μάχες Πατρών Γηροκομείου 32 Τεύχος 77 ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

35 Τριπόλεως Ακράτας Κορίνθου και άλλας, έδειξε παραδειγματική γενναιότητα, πίστη και αφοσίωση. Εκτός τούτων εκαύστη η οικία του, έχασε τα πρόβατά τουκαι τους βόας του. Καθ όλο το παρελθόν διάστημα δεν έλαβε καμμιά αποζημίωση και του χρωστούνται οι μισθοί του. Αι θυσίες του, οι αγώνες του και η πίστη του, τον δικαιούν να είναι υπαξιωματικός. Την 16 9/βρίου Καλάβρυτα. Βασ. Πετιμεζάς». Κατά τη μάχη του Άργους έπεσε, όπως αναφέρει ο ιστορικός Φωτάκος και ο Φώτιος Καπατζούνης από τα Φίλια. Είναι ο πρώτος Φιλι ωτης νεκρός του αγώνα. Κατά την εισβολή του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο το χωριό Φίλια υπέστη λεηλασίες και καταστροφές. Αλλά ας έλθουμε στα γεγονότα. Κατά το Μάιο του 1826 ο αιμοχαρής Ιμπραήμ όταν έπεσε το ηρωικό Μεσολόγγι, διεκπεραιώθηκε στην Πάτρα και από εκεί λεηλατώντας και καίγοντας τα χωριά έφτασε στα Καλάβρυτα. Και εδώ η ίδια τύχη περίμενε τους δυστυχείς ραγιάδες. Φωτιά και τσεκούρι. Ερήμωση και καταστροφή. Στο πέρασμά του από τα Φίλια ο Ιμπραήμ στρατοπέδευσε κάτω από το χωριό σε μια ράχη στη θέση Άγιος Νικόλαος, που μέχρι σήμερα ονομάζεται «Ράχη του Μπραΐμη». Το χωριό το βρήκε χωρίς κατοίκους και αφού το λεηλάτησε το έκαψε. Οι κάτοικοι, άλλοι είχαν διασκορπιστεί στα γύρω βουνά, κρυμμένοι μέσα σε σπηλιές και δάση και άλλοι είχαν κλειστεί στα δύο φρούρια του Δράγκου που βρίσκεται σε απόκρημνη περιοχή, κοντά στην μονή του Αγίου Αθανασίου. Τα φρούρια αυτά είχαν κτισθεί κατά την προεπαναστατική περίοδο, στους χρόνους της δουλείας, και χρησίμευαν για να κρύβονται οι Χριστιανοί από τις διώξεις των Τούρκων, όταν η οργή του Ισλάμ απειλούσε να ξεκληρίσει το Ελληνικό Γένος. Πολλοί Φιλαίοι με τον γέρο Παπαρρήγα, κλείστηκαν στην εκκλησία της Παναγιάς, που βρίσκεται σε σπηλιά, σε απόκρημνο βράχο, κοντά στον δρόμο που ενώνει τα χωριά Φίλια και Λευκάσιο (Τσερωτά) με τα Μαζέικα. Γι αυτούς που κλείστηκαν στα φρούρια του Δράγκου η παράδοση δεν αναφέρει τίποτα για την τύχη των. Βέβαιο θεωρείται ότι δεν έγινα αντιληπτοί από τους εχθρούς και έτσι σώθηκαν. Το μέρος αυτό είναι απρόσιτο και δύσβατο. Δεν συνέβη όμως το ίδιο με τους Φιλαίους που είχαν κλειστεί στην εκκλησία της Παναγιάς. Το μέρος αυτό βρίσκεται σε απόκρημνη πλαγιά μέσα σε κάθετο βράχο, σαν κομμένο με το μαχαίρι, στα χείλη μια βαθιάς λαγκαδιάς, που και οι δύο πλευρές της είναι απότομες, αλλά έχει το μειονέκτημα για τον σκοπό που χρησιμοποιήθηκε, να βρίσκεται πολύ κοντά στον δημόσιο δρόμο, από όπου φαίνεται πολύ καλά. Έτσι από την πρώτη μέρα, μετά το κάψιμο του χωριού, οι ορδές του Ιμπραήμ επεσήμαναν το κάστρο της Παναγιάς και άρχισαν να το κτυπούν, από τον απέναντι λόφο, με όλα τα μέσα. Οι υπερασπιστές του, βοηθούμενοι από το απόκρημνο έδαφος, απέκρουαν όλες τις επιθέσεις. Η πολιορκία διήρκεσε πολλές ημέρες, χωρίς ο εχθρός να κατορθώσει να πετύχει τον σκοπό του. Τότε ο εχθρός εμηχανεύθει άλλο τρόπο πολέμου. Παρατήρησε ότι το ύψωμα που βρίσκεται πάνω από το φρούριο ήταν ομαλό και μπορούσε κανείς να πλησιάσει άφοβα μέχρι τα χείλη του γκρεμού. Αυτό το μειονέκτημα του φρουρίου το εκμεταλλεύτηκε. Έστειλε εκεί στρατιώτες οι οποίοι άναβαν μεγάλες φωτιές και τα καιόμενα ξύλα τα έριχναν από επάνω στην οροφή της εκκλησίας. Έτσι σε λίγο η φωτιά μεταδόθηκε στους δοκούς της οροφής, που άρπαξαν φωτιά κι έπεφταν πάνω στους πολιορκημένους. Η θέση τώρα των υπερασπιστών του φρουρίου έγινε δεινή. Μόνο το Ιερό Βήμα που ήταν ολόκληρο μέσα στο βράχοήταν απρόσβλητο από την φωτιά. Εκεί οι μαχητές έβαλαν τα γυναικόπαιδα. Για να αντιμετωπίσουν οι πολιορκούμενοι την φωτιάεστερούντο και το απαραίτητο εφόδιο το νερό. Η μεταφορά του από την πηγή που βρισκόταν στο βάθος της λαγκαδιάς ήταν δύσκολη, γιατί το μέρος τούτο χτυπιόταν από τον εχθρό. Τότε παρουσιάστηκε ένα παλληκάρι ο Θανασάς από το γένος των Κωτσοπουλαίων και διαβεβαίωσε τους πολεμιστές ότι θα αναλάβει αυτός να τους προμηθεύει νερό. Αυτό θεωρήθηκε πολύ επικίνδυνο. Ο Θανασάς παρά τις αντίθετες συμβουλές των γεροντότερων επέμενε στην απόφασή του. Πήρε το όπλο του και σαν πουλί χύθηκε προς την λαγκαδιά. Οι Τούρκοι που τον είδαν να κατεβαίνει άρχισαν να τον πυροβολούν. Αλλά ο Θανασάς δεν έχασε το θάρρος του. Έτρεχε μέσα σε μία βροχή από σφαίρες. Έτσι με κίνδυνο μεγάλο έφτασε κάτω στη λαγκαδιά. Όταν πλησίασε κοντά στην πηγή είδε Τούρκους να την φυλάνε. Άνοιξε τότε μάχη με αυτούς και τους σκότωσε. Ο πατέρας του που αδημονούσε για την τύχη του, ακούγοντας τον κρότο του όπλου του, που τον γνώριζε πολύ καλά, έλεγε συγκινημένος στους πολεμιστές: - Το παιδάκι μου υπάρχει ακόμα στην ζωή, πολεμάει, ακούω το ντουφέκι του. Έτσι το ηρωικό παλληκάρι έφερνε στο κάστρο νερό, με το οποίο οι πολιορκούμενοι αντιμετώπιζαν τον μεγάλο κίνδυνο της φωτιάς. Η πολιορκία όμως διήρκεσε και η θέση των πολε- ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τεύχος 77 33

36 μιστών χειροτέρευε. Τώρα κοντά στον κίνδυνο της φωτιάς προσετέθη και η πείνα. Τα λίγα τρόφιμα που είχαν μαζί τους εξαντλήθηκαν. Τα μικρά παιδιά από την τελεία έλλειψη τροφής άρχισαν να κλαίνε. Διασώθη μέχρι σήμερα ο τρόπος που οι μανάδες ξεγελούσαν τα παιδιά τους στις τραγικές αυτές στιγμές. Βάζανε στην φωτιά κεραμίδια και τα σκέπαζαν με θράκα για να δώσουν την εντύπωση στα παιδιά ότι ψήνουν ψωμί. Ενδεικτικό σημείο της τραγικής καταστάσεως στην οποία είχαν φτάσει οι πολιορκούμενοι είναι και το εξής περιστατικό. Η γυναίκα του Γιάννου Παπαρρηγόπουλου που ήταν έγκυος, γέννησε αρσενικό παιδί. Ο Γιάννος αντί να χαρεί άρπαξε το βρέφος και ετοιμάστηκε να το πετάξει στον γκρεμό. Έτρεξε αμέσως ο πατέρας του Παπαρρήγας και πρόλαβε το κακό. - Για το όνομα του Θεού παιδί μου, τι πας να κάνεις; - Εμείς κινδυνεύουμε πατέρα από στιγμή σε στιγμή και γεννητούρια θα έχουμε εδώ; - Άφησε το παιδί μου, ψυχή είναι. Ότι γίνουμε όλοι μας θα γίνει και αυτό. Κοντά στις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν οι οιπολιορκούμενοι ήλθε σαν δυνατό ψυχικό τραύμα και η είδηση ότι σκοτώθηκε ο Θανασας. Ένα Τούρκικο βλήμα τον βρήκε κατάστηθα την στιγμή που σκυμμένος στην πηγή έπαιρνε νερό. Με κόπο και κίνδυνο τον ανέβασαν οι πολεμιστές στο φρούριο και τον κλάψανε σαν μωρά παιδιά. Ήταν ο μοναδικός αγωνιστής που έπεσε στο πεδίο της τιμής στο μέρος αυτό. Μέσα σε αυτήν την απελπιστική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι πολιορκούμενοι άλλο δεν τους απόμεινε: ή έπρεπε να κάνουν ηρωική έξοδο ανάμεσα στα στρατεύματα του Ιμπραήμ και όσοι σωθούν ή έπρεπε να αντινάξουν το φρούριο βάζοντας φωτιά στην μπαρουταποθήκη. Το πρώτο δεν το βρήκαν σωστό γιατί είχαν μαζί τους γυναικόπαιδα που αν έπεφταν στα χέρια των εχθρών θα ατιμάζονταν. Προτίμησαν το δεύτερο. Να καούν όλοι μέσα στην εκκλησία της Παναγιάς παρά να πέσουν στα χέρια των απίστων. Προτού όμως προχωρήσουν στο φοβερό τους διάβημα, σκέφτηκαν ότι έπρεπε πρώτα να ζητήσουν την βοήθεια της Παναγίας. Γονάτισαν τότε όλοι μπροστά στην εικόνα και προσευχήθηκαν. Έπειτα με πομπή έβγαλαν την εικόνα από το ιερό και την τοποθέτησαν στην είσοδο της εκκλησίας με το πρόσωπό της στραμμένο προς το εχθρικό στρατόπεδο. - Μεγάλη μας Παρθένα, είπαν τότε τα παλληκάρια, εμείς κάναμε το καθήκον μας πολεμώντας τους απίστους. Τώρα η πείνα και η κούραση μας λύγισαν τα κορμιά. Δεν αντέχουμε πια. Πολέμα τώρα και Συ τους εχθρούς του Χριστού. Δεν είχαν όμως τελειώσει τα τελευταία λόγια και ένα βλήμα σταλμένο από το εχθρικό στρατόπεδο κτύπησε κατάστηθα την Παναγία. Τα μάτια τότε των πολεμιστών άστραψαν από οργή, αλληλοκοιτάχτηκαν για λίγο, έσφιξαν τις γροθιές τους και αμέσως έτρεξαν στα μετερίζια και ορθώθηκαν σαν βράχοι μπροστά στον εχθρό. - Παναγιά μας, είπαν, βοήθησέ μας να ελευθερωθούμε από τους απίστους. Και η Παναγία έκανε το θαύμα της. Εκείνη τη στιγμή μια σάλπιγγα σήμανε στο εχθρικό στρατόπεδο αποχώρηση. Τι είχε συμβεί; Ένας έφιππος αγγελιοφόρος μετέφερε στον στρατό του Ιμπραήμ ένα φοβερό μαντάτο. Ο ανεψιός του στρατηγού, το «μπεγόπουλο» όπως το λέγανε, είχε σκοτωθεί στο χωριό Λάστα της Γορτυνίας. Έτσι ο στρατός του Ιμπραήμ αποχώρησε από εκεί και κατευθύνθηκε προς τη Γορτυνία για να εκδικηθεί το θάνατο του «μπεγόπουλου» αφού προηγουμένως επέρασε από του Δάρα και ενώθηκε με το κύριο σώμα του Αιγυπτιακού στρατού που βρισκόταν εκεί με επικεφαλής τον ίδι τον Ιμπραήμ. Αυτό ήταν το τέλος της πολιορκίας του κάστρου της Φιλέϊκης Παναγιάς, όπου ακόμα, άλλη μια φορά η αδάμαστη Ελληνική ψυχή, απόδειξε ότι μπροστά στην ατίμωση και στον εξανδραποδισμό, αψηφά την ζωή, προτιμά να γίνει Κούγκι και Ζάλογγο. 3. Δημοσιεύματα τύπου α. Εφημερίδα «ΑΡΚΑΔΙΑ» 18 Απρ 1859: «Εις την κώμην Φίλια της Κλειτορίας συνέβη το εξής τραγικόν κατά την παρούσα εβδομάδα, το οποίο εκίνησε την αγανάκτησιν όλων κατά του αιτίου. Δύο αδελφοί εφιλονείκουν περί κληρονομικών αυτών πραγμάτων, και ο νεώτερος λαβών όπλονεπυοβόλισε κατά του πρεσβυτέρου, και τον επλήγωσε καιρίως. Μετά δε την αδελφοκτόνονπράξιν του εδόθη εις φυήν και εκρύβη». β. Εφημερίδα «ΚΑΡΤΕΡΙΑ» 19 Ιαν 1891: «Ο ενσκήψας βαρύς χειμώνπολλάςκαταστροφάςεπέφερεν εις την επαρχίαν Καλαβρύτων, διακοπείσης, ως προεγράφομεν, πάσης συγκοινωνίας. Αι χιόνες έφθασαν μέχρι τριών μέτρων. Πολλά οικίαι κατέπεσαν εν Σοποτό, πρωτεύουσα του Δήμου Αροανείας, εν Σουδενοίς, εν Κερπινή, εν Φίλια και Κόκοβα, και ειςπολλά άλλα χωριά. Πολλοί δυστυχείς οικογενειάρχαι έμειναν άστεγοι, τα πλείστα ζώα εκ του ψύχους και της ελλείψεως τροφής απέθανον. Ηκούσαμεν ότι η δημοτική αρχή Αροανείας, Λευκασίας, και άλλων Δήμων της επαρχίας εντονότατα 34 Τεύχος 77 ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

37 έπεμψαν έγγραφα όπως η κυβέρνησις αγρόν ηγόρασε, χορηγούσαμόνον πίστωσιν και βοηθήματα δια τους παθόντας εν Αρκαδία και ίδια εν Γορτυνία. Ούτε δύναμις στρατιωτική εφάνη, ούτε βοήθημα εστάλη, ούτε παρηγορητικός λόγος εκ μέρους της Κυβερνήσεως του κ. Δεληγιάννη προς τους πολλούς παθόντας της επαρχίας Καλαβρύτων». Επισημάνσεις: * Κωνσταντίνος Κολοκοτρώνης:Ο Κωνσταντής Κολοκοτρώνης ήταν ο πατέρας της ηγετικής φυσιογνωμίας της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, αλλά και μια από τις σπουδαιότερες ιστορικές φυσιογνωμίες των αρματολών στον προεπαναστατικό αγώνα. Γεννήθηκε πιθανόν το 1745 και ήταν ένα από τα πέντε παιδιά του Ιωάννη Κολοκοτρώνη. Είχε ανάστημα μέτριο, ήταν μελαμψός, ξερακιανός, στεγνός ατσαλένιος και λυγερός. Έτρεχε δε γρήγορα σαν το άλογο.νέος ακόμα ο Κωνσταντής διορίστηκε από τον Χαλήλμπεη αρματολός της Κορίνθου, όπου έμεινε τέσσερα χρόνια. Συνδέθηκε στενά με τις πιο ισχυρές οικογένειες του Μοριά, τους Πετιμεζαίους και απέκτησε σημαντική δύναμη. Έφθασε στο σημείο να επηρεάζει αποφασιστικά τους διορισμούς των πασάδων της Πελοποννήσου. Στα τέσσερα χρόνια που βαστούσε το αρματολίκι της Κορίνθου γεννήθηκε μέσα του το μεγάλο σχέδιο να αποτινάξει τους Τούρκους από την Πελοπόννησο. Έγινε βλάμης με τον περίφημο κλέφτη του Ταϋγέτου τον Παναγιώταρο. Το 1762 άφησε το αρματολίκι, ανέβηκε στον Ταΰγετο και μαζί με τον Παναγιώταρο έκτισε πύργο στην Καστάνιτσα της Μάνης, και κοντά σ αυτόν δύο χαμόσπιτα. Από εκεί ξεκινούσαν καταστροφικές επιδρομές στους Τούρκους. Το 1770 τάχθηκε υπέρ του κινήματος των Ορλωφικών και έδειξε ανδρεία στις μάχες που ακολούθησαν μάλιστα δυο από τους αδερφούς του σκοτώθηκαν καθώς και ο πατέρας του που βρήκε σκληρότατο θάνατο από τους Τούρκους. Πολέμησε τους Τούρκους σε όλη την Πελοπόννησο και τους έκανε μεγάλη ζημιά. Κάποτε παραφύλαξε στην γέφυρα του Μπίρμπαγα στην Κατσάνα και σκότωσε τον Μπεκιάρη, τον πιο γενναίο και πιο αιμοβόρο από τους αρχηγούς των Αρβανιτών, με 36 παλληκάρια του. Μια άλλη φορά πάλι, κοντά στην Ανδρούσα, ξέκανε άλλον γενναίο οπλαρχηγό Αρβανίτη, τον Βέιζο με 24 παλληκάρια του. Με τις πράξεις του αυτές ενθάρρυνε τους Έλληνες να βγουν στα βουνά και να γίνουν πέντε χιλιάδες κλέφτες. Μετά το μακελειό της Αρβανιτιάς, όπου ο Κολοκοτρώνης με τρεις χιλιάδες παλληκάρια του αντιμετώπισε δώδεκα χιλιάδες Αρβανίτες και τους ξετίναξε, το όνομα του Κολοκοτρώνη ακούστηκε σε όλο τον Ελληνισμό. Τόσο ήταν το μίσος των Τούρκων, που ο ΧασάνΤσεζάερλης, μαζί με τον μεγάλο δραγουμάν του στόλου, τον Μαυρογένη μάζεψαν καράβια και δεκατέσσερις χιλιάδες στρατό και ήρθαν στο Γύθειο για να τον πιάσουν. Ο Κωνσταντής και ο βλάμης του ο Παναγιώταρος πολέμησαν γενναία στην πολιορκία της Καστανίτσας, και ο Παναγιώταρος πιάστηκε ζωντανός και κρεουργήθηκε. Ο Κωνσταντής πληγώθηκε θανάσιμα από μια σπαθιά. Έτσι πληγωμένο θανάσιμα και με πυρετό ετοιμοθάνατο τον βρήκαν εφτά Τούρκοι και τον πετσόκοψαν. Πέταξαν το κεφάλι του σε μια τρύπα και το κορμί του στον γκρεμό. Με την ονομασία τσαπράζι ή τζαπράζι, εκ της τουρκικής τσαπράζ (= σταυρωτός, διασταυρούμενος) περιγράφεται το σταυρωτό αλυσιδωτό επιστήθιο κόσμημα το οποίο φοριόταν τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες. Τσαπράζια έφεραν συνηθέστερα οι κάτοικοι των πολεμικών περιοχών του ελλαδικού χώρου επί τουρκοκρατίας, λίγο προ της Ελληνικής Επανάστασης του Τα τσαπράζια ήταν συνηθέστερα αργυρά, συμπλέγματα πολλών αλυσίδων σε μορφή ζωνών με καλλιτεχνικές σμαλτοδέσεις, μικρούς δικέφαλους αετούς, φυλαχτά και θυσάνους που φέρονταν από του ενός ώμου στον άλλο, χιαστί, διασταυρούμενα επί του στήθους. Τα τσαπράζια αποτελούσαν σύμβολα λεβεντιάς, πλούτου αλλά και ηρωικής καταγωγής. **Ο εμφύλιος της περιόδου έγινε κατά τη διάρκεια της επανάστασης ως ανταγωνισμός ισχύος για την ηγεσία αυτής αλλά και του υπό διαμόρφωση νέου ελληνικού κράτους. Χωρίζεται σε δύο φάσεις: η πρώτη (Φθινόπωρο 1823 Καλοκαίρι 1824) χαρακτηρίστηκε από έντονες πολιτικές διαμάχες μεταξύ Φιλικών και Κοτζαμπάσηδων, ενώ η δεύτερη (Ιούλιος 1824 Ιανουάριος 1825) από εμφύλιες συρράξεις μεταξύ κυβερνητικών, υποστηριζόμενων από την Αγγλία, και Πελοποννησίων (αντικυβερνητικοί). ***Η πρώτη επιδρομή των Τουρκοαιγυπτίων στο χωριό, σύμφωνα με τα απομνημονεύματα του Θ. Ρηγόπουλου έγινε τον Ιούλιο του 1825, όταν και είχε πυρποληθεί μέρος της οικίας του. Το υπόλοιπο σπίτι του καθώς και η λεηλασία των υπαρχόντων του έγινε στην 2η αυτή επιδρομή.τότε οι Τούρκοι άρπαξαν όλα τα οικιακά σκεύη και τα λοιπά υπάρχοντα της οικογένειας Ρηγόπουλου που τα είχαν κρύψει σε μια τρύπα στο ύψωμα του Αι Λία, πάνω από το χωριό. Υπήρχαν, όπως αναφέρει ο Θ. Ρηγόπουλος στα απομνημονεύματά του, πάνω από 150 οκάδες χαλκώματα και αγγεία εκλεκτά, τα οποία είχε λάβει ως λάφυρα κατά την πτώση της Τριπόλεως. ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τεύχος 77 35

38 ΟΙ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΔΕΣ! ΟΙ ΒΑΠΤΙΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ... ΣΩΜΑΤΟΦΥΛΑΚΕΣ ΤΟΥ ΓΕΡΟΥ ΤΟΥ ΜΟΡΙΑ!!! Μοριά Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, καθώς και Γραμματικός και υπασπιστής και του νονού του και των παιδιών του: Πάνου και Γιάννη (Γενναίου), καθώς και του Νικήτα Σταματελόπουλου, του περιώνυμου Τουρκοφάγου Νικηταρά!!! Ο παραπάνω συγχωριανός μας Θεόδωρος Ρηγόπουλος, όταν εξερράγη η Εθνική μας Επανάσταση, ήταν ηλικίας χρονών και μαθήτευε στο τότε περίφημο: Σχολείον του Σοποτού Καλαβρύτων, στο οποίο, όπως ο ίδιος μας αναφέρει, εδίδασκε ο Σοποτινός Δάσκαλος: Χαρ. Λοντοτζακίδης κι εκεί άκουσε τις πρώτες βροντές και κλαγγές των καριοφιλιών των Καλαβρυτινών παλικαριών κι εκεί είδε για πρώτη φορά πτώματα Τούρκων, που ήσαν τα πτώματα δύο Τούρκων Μουκαπελετζήδων, τους οποίους είχαν σκοτώσει Έλληνες Επαναστάτες, πάνω από το χωριό Χόβολη των Καλαβρύτων και όπως μας λέει ο ίδιος, όχι μόνον δεν φοβήθηκε, όχι μόνον χάρηκε, αλλά από μεγάλο μίσος και απέχθεια τα πετροβόλησε κιόλας!!! Ο Θεόδωρος Ρηγόπουλος, στα Απομνημονεύματά του, εκτός από τα αμέσως ανωτέρω, αναφέρει και τα γεγονότα των πρώτων ημερών της Εθνικής μας Επανάστασης και όταν έμαθε ότι ο νουνός του ήταν στη Ζαράκοβα, έφυγε κρυφά και νύχτα από τον πατέρα του και καβάλα πισωκάπουλα στο άλογο του οπλαρχηγού Γκολφίνου Πετιμεζά πήγε εκεί να τον συναντήσει και ο νουνός του όταν τον συνάντησε, αφού τον εδέχθη φιλοφρόνως και τον επεριποιήθη, τον εσύστησε στους καπεταναίους που ήσαν εκεί, ως έναν από τους βαπτιστικούς του και τον κατέταξεν εις την σωματοφυλακήν του, την οποίαν αποτελούσαν και άλλοι βαπτιστικοί του, που ήσαν παραπάνω από σαράντα (40), οι λεγόμενοι Θεοδωράκηδες!!! Τα παραπάνω ιστορικά γεγονότα, ο Θεόδωρος Ρηγόπουλος, μας τα αφηγείται με μια καθαρεύουσα, αλλά λίαν γλαφυρή και καταληπτή γλώσσα και γι αυτόν ακριβώς τον λόγο, αντί να σας τα αναφέρω εγώ, αντιγράφοντάς τα, θεωρώ ότι, είναι καλύτερα να σας παραθέσω ένα απόσπασμα από τα παραπάνω Απομνητου Γιάννη Α. Παπαρρηγόπουλου Δεν είναι ευρέως γνωστόν ότι: τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον γνωστόν σε όλους μας και ως Γέρο του Μοριά, ακόμη και σε μεγάλη ηλικία, τον προσφωνούσαν με το υποκοριστικό δηλαδή με το χαϊδευτικό του ονόματός του: Θεοδωράκη!!! Επίσης δεν είναι ευρύτατα γνωστόν ότι: ο Γέρος του Μοριά, όταν γκεζερούσε στα βουνά και στα λαγκάδια, καθώς και στις διάφορες πόλεις και στα χωριά του Μοριά, πολεμώντας την Τουρκιά, είχε τη συνήθεια να λαδώνει, δηλαδή να βαφτίζει πολλά αρσενικά παιδιά και για να τα θυμάται και για να μη μπερδεύει τους αναδεξιμιούς του, τους χάριζε μόνον το όνομά του: Θεόδωρος!!! Την εποχή της Εθνικής μας Επανάστασης, αλλά και τα μετέπειτα χρόνια, μέχρι ακόμη και κατά τη δεκαετία του 1950, τους Θεόδωρους τους προσφωνούσαν συνήθως με το υποκοριστικό του ονόματός τους, δηλαδή: Θεοδωράκης, όπως π.χ. Θεοδωράκης Κολοκοτρώνης, Θεοδωράκης Γρίβας κλπ! Στο χωριό μας, τα Φίλια Καλαβρύτων, τα παλαιότερα χρόνια, τους Θεόδωρους, ακόμη και σε μεγάλη ηλικία, τους προσφωνούσαμε συνήθως και με το υποκοριστικό του ονόματός τους ως Θεοδωράκηδες, όταν δεν τους προσφωνούσαμε με το ακόμη πιο χαϊδευτικό υποκοριστικό Λάκης, συνήθεια που επικρατεί ακόμη και σήμερα, καίτοι το υποκοριστικό: Λάκης, δεν προσιδιάζει ούτε στους Θεόδωρους, ούτε στους Θεοδωράκηδες, γιατί απλούστατα η υποκοριστική κατάληξη του ονόματος: Θεοδωράκης, δεν είναι λάκης, αλλά ράκης!!! Τιμώντας τους ήρωες της Εθνικής μας Παλιγγενεσίας του 1821, λόγω της Επετείου της 25ης Μαρτίου, αναφέρω όλα τα παραπάνω, καθώς και όλα τα παρακάτω, παίρνοντας αφορμή από αυτά που αναφέρει σχετικά με τους Θεοδωράκηδες, τους βαπτιστικούς-αναδεξιμιούς και σωματοφύλακες του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, ο συγχωριανός μας Αγωνιστής του 1821, Θεόδωρος Ρηγόπουλος, ο οποίος όπως είναι γνωστόν ήταν βαπτιστικός-αναδεξιμιός του Γέρου του 36 Τεύχος 77 ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

39 μονεύματά του, για να θαυμάσετε ταυτόχρονα, πόσο καλά εγνώριζε την Ελληνική γλώσσα, καίτοι λόγω της εκρήξεως της Εθνικής μας Επανάστασης, διέκοψε τις σπουδές του στο παραπάνω Σχολείον του Σοποτού, διότι ο ανωτέρω Δάσκαλος αναγκάστηκε να το κλείσει, διαλύοντας τις τάξεις του!!! Όμως, ήταν τόσο μεγάλη η δίψα για μάθηση του παραπάνω συγχωριανού μας νεαρού Αγωνιστή του 1821, ώστε όπως αναφέρει ο ίδιος: εφρόντισα όμως ν αναπληρώσω οπωσούν εν μέρει τας ελλείψεις μου, δια της μελέτης και επιμελείας μου, μη αφήσας προς τούτο την παραμικράν ευκαιρίαν να παρέλθη επί ματαίω, ώστε και όταν διέτρεχον κατά τον Ιερόν Αγώνα το στρατιωτικόν στάδιον, έφερον τα βιβλία μου εν τωδισακκίω μου!!! Θαυμάστε στο παρακάτω απόσπασμα των Απομνημονευμάτων του, τις γνώσεις των κανόνων της Ελληνικής Γραμματικής και του Συντακτικού, του νεαρού συγχωριανού μας Αγωνιστή του 21, καθώς και τη δίψα κι επιμέλειά του, για μάθηση, μέσα στις φλόγες του πολέμου για Εθνική Ανεξαρτησία!!! (Ακολουθεί το απόσπασμα των Απομνημονευμάτων του Θ. Ρηγόπουλου) ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τεύχος 77 37

40 ΠΕΡΣΕΑΣ, Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ του Αθανασίου (Νάσου) Καλδίρη Χημικού Το κείμενο του παρόντος τεύχους πραγματεύεται τα ιστορικά γεγονότα που αφορούν την κορύφωση της παρακμής των Ελληνιστικών Αυτοκρατοριών και ειδικά την περίοδο πριν την οριστική είσοδο στο ρωμαϊκό σκότος το 146 π.χ.και ειδικά στον Περσέα λόγω του ηρωισμού που επέδειξε σε πείσμα των καιρών και του συμβολισμού που εμπεριέχει η ιδιότητά του ως ο τελευταίος άναξ της Μακεδονίας. Καταρχάς ας μας επιτραπεί ένα ιστορικό περίγραμμα της εποχής για να μπορέσει ο αναγνώστης να κατανοήσει καλύτερα την αλληλουχία των συμβάντων. Η περίοδος μετά το 200π.Χ. είναι αυτή που καταδεικνύει το σημαντικότερο διαχρονικά πρόβλημα της φυλής μας που είναι ο διχασμός.σε μια εποχή που οι Ρωμαίοι σταδιακά επεκτείνουν την επιρροή τους στον ελλαδικό ζωτικό χώρο εισβάλλοντας άλλοτε με τη βοήθεια των Eλλήνων συμμάχων τους και άλλοτε με το γνωστό τους δυναμισμό,οι Μακεδόνες κατέχουν το ισχυρότερο βασίλειο εντός των Ελληνικών τειχών παράλληλα με τα ισχυρά Ελληνιστικά βασίλεια εκείνων των καιρών.βασιλιάς της Μακεδονίας είναι ο Φίλιππος ο Ε μια δυναμική προσωπικότητα που αντιμετωπίζει σε μια σκληρή μάχη στην περιοχή Κυνός Κεφαλαί (κοντά στα Φάρσαλα) το 197 π.χ. τους Ρωμαίους υπό τον Τίτο Κόιντο Φλαμινίνο,ουσιαστικά όμως ηττάται από Ελληνικά στρατεύματα, δηλαδή τους ενωμένους με τις ρωμαϊκές λεγεώνες Αχαιούς, Αιτωλούς, Μεσσήνιους κ.ά. εξαγορασμένους από τις υποσχέσεις των Λατίνων για ισχύ και αυτονομία στην επερχόμενη ηγεμονία τους. Από την ασιατική πλευρά είχε ξεκινήσει προς βοήθεια του Φιλίππου ο Αντίοχος ο Γ (ο επονομαζόμενος και Μέγας) αλλά δυστυχώς δεν πρόλαβε να φθάσει εγκαίρως, ενώ στη συνέχεια θα εμπλακεί με τους Σελευκίδες του σε μια σειρά διαμάχης με τη 38 Τεύχος 77 Ρώμη που καταλήγει στην ήττα του στη μάχη της Μαγνησίας το 190 π.χ. που σημαδεύεται από την επαίσχυντη συμμαχία Φιλίππου - Ρωμαίων και τελικά με τη δύση του άστρου του,στη δολοφονία του το 187 π.χ. Η λυκοφιλία Φιλίππου και Ρωμαίων θα περάσει από πολλές φάσεις και στο τέλος αφού ο Φίλιππος φονεύει τον γιο του Δημήτριο (τον κατηγόρησε για συνωμότη, μια πραγματικά σκοτεινή υπόθεση) που είχε αποκτήσει από άλλη σύζυγο πεθαίνει το 179 π.χ. και το διαδέχεται ο Περσέας,ο τελευταίος τραγικός βασιλιάς της Μακεδονίας. Ο Περσεύς γεννήθηκε το 212 π.χ. και όπως αναφέραμε ήταν υιός του Φιλίππου του Έ και της Πολυκράτειας η οποία είχε καταγωγή από το Άργος,τόπος με μεγάλη σημασία για το βασίλειο των Μακεδόνων λόγω του ότι ο γενάρχης του Μακεδονικού Βασιλικού Οίκου Κάρανος ήταν Αργείος.Βεβαίως και το όνομα Περσεύς δόθηκε στο νεαρό πρίγκιπα λόγω της καταγωγής επίσης εξ Άργους του ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας για να υπενθυμίζει με αυτό τον τρόπο αυτή τη σύνδεση με την πελοποννησιακή πόλη.ο μικρός Περσέας κληρονόμησε το μίσος εναντίον των Ρωμαίων από τον πατέρα του,ενός ανθρώπου βέβαια ευμετάβλητου ως προς τους πολιτικούς συσχετισμούς του όπως αναφέραμε περιληπτικά. Συμμετέχει μόλις δεκαέξι ετών στη μάχη στις Κυνός Κεφαλές και διακρίνεται για τον ηρωισμό του εναντίον των Ρωμαίων. Ανεβαίνει στο θρόνο το 179 π.χ. σε ηλικία 33 ετών, ήδη αρκετά ώριμος να αντιμετωπίσει τη ρωμαϊκή απειλή που μετά από σχεδόν 20 έτη συρράξεων δεν εδραιώνεται ακόμα. Ο Περσέας παρά τα όσα γράφονται από τους ιστορικούς της εποχής του που τον χαρακτηρίζουν συχνά με εμπάθεια,ξεδιπλώνει τις ικανότητές του στο πεδίο της πολιτικής και της στρατηγικής συνάπτοντας αρχικά προσωρινή εικονική συμμαχία με τους Ρωμαίους ώστε να κερδίσει χρόνο να ανασυντάξει το μακεδονικό στρατό. Παράλληλα δημιουργεί ένα πραγματικά κοινωνικό κράτος καθώς παραγράφει χρέη των φτωχών οικονομικά τάξεων, επαναπατρίζονται με εντολή ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

41 του οι πολιτικοί εξόριστοι και επιστρέφει τις περιουσίες διαφόρων Μακεδόνων που αδικήθηκαν από τη φιλορωμαϊκή πολιτική των τελευταίων χρόνων.όλες αυτές οι ενέργειες τον καθιστούν αγαπητό σε όλους τους Έλληνες και απογειώνουν τη δημοτικότητά του. Την εποχή εκείνη νυμφεύεται τη Λαοδίκη, κόρη του Σελεύκου Δ του Φιλοπάτορος και αποκτά μαζί της ένα γιο τον Αλέξανδρο και δύο κόρες. Η συνέχεια είναι η αναζήτηση του πεπρωμένου του Περσέα που θα τον βρει λίγο μετά στην Πύδνα.Αρχικά ο βασιλιάς,αν και με δύο ψήφους στην Ιερή Αμφικτυονία των Δελφών τιμητικά για τα επιτεύγματα των Μακεδόνων, συνέρχεται στο συνέδριο εκεί με τους υπόλοιπους Έλληνες, αποτυγχάνει όμως να ενώσει σε ένα πανελλήνιο αντιρωμαϊκό μέτωπο,κυρίως λόγω του ρωμαϊκού χρυσού που ρέει υπόγεια και πλήττει την εθνική συνοχή. Μετά από συγκρούσεις μικρού βεληνεκούς σχεδόν σε όλη την επικράτεια ο Περσέας αποσύρεται βόρεια στη νοητή οχυρωματική μεθόριο Όσσας - Ολύμπου και των πέριξ περιοχών και πετυχαίνει σημαντικές νίκες εναντίον Ρωμαίων και αποστατών Ελλήνων.Οι κύριες θέσεις άμυνας έναντι των Ρωμαίων και των συνασπισμένων συμμάχων τους είναι τρεις: στον Κάτω Όλυμπο τον στρατηγό Ιππία με άνδρες, στην περιοχή της Πέτρας τους στρατηγούς Μίλωνα, Θεαγένη και Ιστιαίο με άνδρες και στη σημερινή περιοχή του Σαρανταπόρου τον Ασκληπιόδοτο με Όλα αυτά συμβαίνουν στον Θεσσαλικό κάμπο όπου τελικά με ένα τέχνασμα - απάτη όπως προκύπτει και από ρωμαϊκές πηγές που αφηγούνται τη ροή των γεγονότων, διασπάται ένα στρατηγικό σημείο ελέγχου κοντά στο σημερινό Πλαταμώνα με αποτέλεσμα τη σύμπτυξη του μακεδονικού στρατού στην Πύδνα που διέταξε ο Περσέας για να αποφύγει το χτύπημα από περισσότερες της μιας πλευρές. Ο Περσέας επιτίμησε αυστηρά τον Ιππία για την αδράνειά του και πριν και αυτός βαδίσει προς την Πύδνα καθυστέρησε πρώτα στο Δίαιον μεταφερόμενος μετά από ένα ατύχημα με τον ίππο του. Οι φιλορωμαίοι ιστορικοί, όπως ο Πολύβιος και ο Τίτος Λίβιος τον κατηγόρησαν για δειλία ισχυριζόμενοι ότι φοβούμενος πήγε για θυσίες στο Δίαιον κάτι που καταρρίπτει ο Ποσειδώνιος όντας πιο αντικειμενικός από τους ιστορικούς. Η μάχη που επακολουθεί στην Πύδνα το 168 π.χ.είναι ο τελευταίος σταθμός ουσιαστικά των Μακεδόνων Βασιλέων και της κυριαρχίας τους. Όπως μαρτυρούν οι αντικειμενικοί ιστορικοί για τα γεγονότα που λαμβάνουν χώρα στο πεδίο της μάχης, μόνο το αριστερό τμήμα του μακεδονικού στρατού μάχεται ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ με περίπου άνδρες και παραδόξως δεν μάχονται καθόλου το ισχυρό δεξιό τμήμα, οι 3000 Κρητικοί πολεμιστές και ούτε καν το περίφημο μακεδονικό ιππικό με τη φοβερή παράδοση και σφυρηλατημένο στο αμόνι του πολέμου για πολλές δεκαετίες! Άμεσα συνάγεται η απόδειξη της προδοσίας των στρατηγών του Περσέα και κυρίως του Ιππία, του Θεαγένους και του Ασκληπιόδοτου που δυστυχώς συναντήθηκαν με τον ηγέτη των Ρωμαίων Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο στη Βέροια πριν τη μάχη όπου παρότι δεν γνωρίζουμε τι διεμήφθη είναι φανερό ότι ήρθαν σε κάποιου είδους συμφωνία. Η προδοσία σπίλωσε τα μακεδονικά όπλα και την ελληνική τιμή δυστυχώς για άλλη μια φορά Η ήττα που ακολούθησε ήταν συντριπτική για τους Μακεδόνες παρά το γεγονός ότι στην αρχή η μακεδονική φάλαγγα διέλυσε την εμπροσθοφυλακή των Ρωμαίων και τους καταδίωξε, αλλά όπως αναφέραμε προηγουμένως ο υπόλοιπος στρατός των Μακεδόνων δεν υπάκουσε στον Περσέα και προδοτικά παρακολούθησε άπραγος τη σφαγή των αδελφών του. Οι Μακεδόνες έπεσαν ηρωικά στο πεδίο της μάχης σε μια τελευταία αναλαμπή τιμής και δόξας. Ο νικητής της μάχης της Πύδνας, Λεύκιος Αιμίλιος Παύλος, ομολόγησε αργότερα ότι ποτέ στη στρατιωτική του σταδιοδρομία, δεν είχε δει φοβερότερο θέαμα από την επίθεση της μακεδονικής φάλαγγας. Ο Περσέας αηδιασμένος και συντετριμμένος θα καταφύγει με την οικογένειά του και 500 πιστούς Κρητικούς υπό τον Εύανδρο και τον Βοιωτό Νέωνα με τον Αιτωλό Αρχέδαμο στη Σαμοθράκη όπου με νέα προδοσία αποφάσισε να παραδοθεί στον Λεύκιο Αιμίλιο Παύλο και μεταφέρθηκε στην Αμφίπολη. Αρχικά ο Αιμίλιος Παύλος τον υποδέχθηκε ευγενικά (ίσως και ειρωνικά) και συνομίλησαν στην ελληνική γλώσσα κατά τον Τίτο Λίβιο. Στα ελληνικά μίλησε εκ νέου ο Αιμίλιος Παύλος και αφότου συγκέντρωσε το χρυσό και τα αρχεία των μακεδονικών πόλεων στην Αμφίπολη,ως νικητής πλέον έναντι του μακεδονικού λαού, κάτι που αποτελεί ατράνταχτη απόδειξη της ελληνικότητας των Μακεδόνων. Εν συνεχεία ο Περσέας οδηγήθηκε αιχμάλωτος με την οικογένειά του στη Ρώμη όπου διαπομπεύθηκε στο ρωμαϊκό όχλο, μαθημένο από πολλά χρόνια σε βάρβαρα ήθη. Φυλακίστηκε σε μια σκοτεινή και δύσοσμη φυλακή και άφησε την τελευταία του πνοή από τις κακουχίες (υπάρχουν και στοιχεία που δεικνύουν ότι αφέθηκε να πεθάνει χωρίς τροφή) το 166π.Χ. Αυτό ήταν το οικτρό τέλος του τελευταίου βασιλιά της Μακεδονίας. Τον Ιούνιο του 2005, γράφτηκε στο διαδίκτυο ότι ο τάφος του Περσέως ανακαλύφθηκε κατά μήκος της Τεύχος 77 39

42 ViaValeria κοντά στο Maglianode Marsi (L Aquila), από ερευνητές του ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού και αρχαιολόγους. Μετά από ενέργειες του Ταξίαρχου ε.α. Μπλέτα Χρ., συγγραφέα και ερευνητή της Ελληνικής Ιστορίας αποδείχθηκε ότι η δήθεν ανακάλυψη του τάφου του Περσέα εξυπηρέτησε τις γελοίες σκοπιμότητες Σκοπιανών παραχαρακτών και απατεώνων,πιθανότατα καθοδηγούμενων από υπηρεσίες του επίσημου κρατιδίου των Σκοπίων. Με την ευγενική παραχώρηση του κ.μπλέτα μετά από την έρευνα για τον Περσέα παραθέτουμε στην ελληνική και ιταλική γλώσσα την αλληλογραφία σχετικά με το θέμα και βεβαίως να σημειώσουμε πρώτα την άμεση απάντηση του Ιταλικού Υπουργείου Πολιτισμού και κατά δεύτερον την μη διόρθωση της ψευδούς αναφοράς για την ανεύρεση του τάφου παρότι καταβάλλονται 40 Τεύχος 77 ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

43 προσπάθειες να γίνει κάτι τέτοιο εφικτό. Σαν επίλογο της εξιστόρησης αξίζει να αναφέρουμε ότι ουσιαστικά η έννοια «Ρωμαιοκρατία» αποτέλεσε τεχνητό όρο δεδομένης της προδοτική στάσης ενός αριθμού «Ελλήνων» που ενήργησαν ως πέμπτη φάλαγγα και είναι αυτοί που εξάσκησαν την εξουσία υπό τις διαταγές των κυριάρχων τους. Άλλωστε όπως θα αναλυθεί και σε επόμενο κείμενο, σχετικά με την λησμονημένη εξέγερση της Αθήνας το 86 π.χ. υπό τον Αριστίωνα και το σύμμαχό του Μιθριδάτη ΣΤ τον Ευπάτορα, οι Ρωμαίοι «βάφτισαν» τους Έλληνες που φέρονταν δουλοπρεπώς, ως γραικύλους, μια λέξη που και σήμερα χρησιμοποιείται για να ορίσει τους εξευτελισμένους μπροστά στους ξένους Έλληνες. Σημ. Λόγω έλλειψης χώρου παραλείπεται το ιταλικό κείμενο Ο Λυσίας, ο σπουδαίος λογογράφος, η ζωή του και το έργο του της Γεωργίας Γκίκα Στην αρχαιότητα, οι ρητορικοί λόγοι, που εκφωνούνταν στα δικαστήρια, είναι οι δικανικοί και αφορούσαν πράξεις και γεγονότα που τελέστηκαν στο παρελθόν. Είναι, δηλαδή κατηγορίες ή απολογίες και έχουν την απόδειξη της ανοχής ή της αθωότητας του κατηγορουμένου με βάση το νόμο και το αίσθημα του δικαίου. Ο νόμος, λοιπόν, όριζε ότι οι διάδικοι ήσαν υποχρεωμένοι να αγορεύουν αυτοπροσώπως και, αν υπήρχε συνήγορος, να δευτερολογεί, τότε, οι ενδιαφερόμενοι ενάγοντες και εναγόμενοι κατέφευγαν στους λογογράφους. Αυτοί, δηλαδή, ήσαν έμπειροι δικανικοί ρήτορες που, με το αζημίωτο φυσικά, έγραφαν τα κείμενα των λόγων τα οποία ήσαν υποχρεωμένοι οι διάδικοι να αποστηθίσουν και να απαγγείλουν στο δικαστήριο. Γι αυτό το λόγο, οι λογογράφοι έπρεπε να γνωρίζουν όχι μόνον τους νόμους, αλλά και τη ψυχολογία των λαϊκών δικαστών, ώστε να τους επηρεάζουν προς το συμφέρον των πελατών τους. Επιφανέστερος λογογράφος δικανικών λόγων θεωρείται ο Λυσίας. Ο Λυσίας, ως λογογράφος, διακρινόταν από διάφορες ικανότητες και δεξιότητες και κυρίως, ήταν γνώστης του αντικειμένου. Αρχικά, χειριζόταν χωρίς γραμματικά και συντακτικά σφάλματα το λόγο, αλλά γνώριζε σε βάθος τους τρόπους του καλλωπισμού και προσάρμοζε το ύφος προς τη φύση του θέματος. Βέβαια, θεωρείται δεξιοτέχνης του ρητορικού λόγου, καθώς διέθετε την ικανότητα να επινοεί, να επιλέγει και να τοποθετεί στον κατάλληλοτόπο τα επιχειρήματα που αρμόζουν. Γνώριζε, επίσης, τα ανθρώπινα πάθη, την ψυχολογία του πλήθους και του συγκεκριμένου, κάθε φορά, ακροατηρίου, ώστε να λέγει τα κατάλληλα γεγονότα στον κατάλληλο τρόπο και χρόνο, να αποσιωπά τα ασύμφορα και να διεγείρει ευνοϊκά για τις επιδιώξεις του συναισθήματα. Κατανοούσε, τέλος, τους νόμους, τους θεσμούς, τον τρόπο διοικήσεως, τα οικονομικά θέματα, τις εξωτερικές σχέσεις και την ιστορία της πόλεως. Έτσι, οι δικανικοί λόγοι του με την ποικιλία των υποθέσεων φωτίζουν την ιδιωτική, κοινωνική και οικονομική ζωή των Αθηναίων της περιόδου αυτής. Αυτό, όμως, που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι η αισθητική αξία του έργου. Οι λόγοι του, δηλαδή, χαρακτηρίζονται από τεχνική αρτιότητα, η οποία προκαλεί τον θαυμασμό. Η κατασκευή τους χαρακτηρίζεται από απόλυτη πειθαρχία στους κανόνες της ρητορικής τους τέχνης. Το έργο του Λυσία έχει σημαντική ιστορική αξία. Παρέχει πολύτιμες γνώσεις για την εσωτερική πολιτική κατάσταση της Αθήνας την περίοδο από το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου μέχρι και του Κορινθιακού πολέμου, ειδικότερα για την περίοδο των Τριάκοντα Τυράννων στην Αθήνα, μια σκοτεινή περίοδο για την πόλη του Περικλή. ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Τεύχος 77 41

44 Ο Λυσίας, όσον αφορά τη ζωή του, γεννήθηκε στην Αθήνα το 445 π.χ. Πατέρας του ήταν ο επιφανής και πλούσιος Κέφαλος ο Συρακόσιος και παππούς του ο Λυσανίας. Είχε δυο αδέλφια, τον Πολέμαρχο και τον Ευθύδημο. Ο πατέρας του με πρόσκληση από το φίλο του Περικλή, τον διάσημο πολιτικό, πείστηκε να αφήσει την πατρίδα του και να εγκατασταθεί μόνιμα στην Αθήνα, όπου και έζησε ως μέτοικος τριάντα χρόνια ασκώντας το επάγγελμα του ασπιδοποιού μέχρι και το θάνατό του. Ο Κέφαλος χάρη στην ευπορία του, αλλά και τη γνωριμία του με εξέχοντες πνευματικούς άνδρες της Αθήνας έδωσε σωστή αγωγή και επιμελημένη μόρφωση στα παιδιά του. Μετά τον θάνατό του το 430 π.χ. ο Λυσίας σε ηλικία τότε 15 ετών, αναχώρησε μαζί με το μεγαλύτερο αδερφό του Πολέμαρχο για τους Θούριους, αποικία στην Κάτω Ιταλία, που ίδρυσαν οι Αθηναίοι το 444π.Χ. Εκεί ο Λυσίας σπούδασε τη ρητορική κοντά στους Συρακούσιους ρητοροδιδάσκαλους Τεισία και Νικία, μαθητές του ονομαστού ρητοροδιδάσκαλου Κόρακα. Μετά την αποτυχία της σικελικής εκστρατείας των Αθηναίων το 413 π.χ. υποχρεώθηκε ύστερα από την επανάσταση του δήμου των Θουρίων, να επιστρέψει μαζί με τον αδελφό του και άλλους τριακόσιους αποίκους στην Αθήνα το π.χ. Μέχρι το 404 π.χ. έζησε ήρεμα και άνετα. Το εργοστάσιο ασπιδοποιίας, που είχε με τον αδελφό του Πολέμαρχο στον Πειραιά του εξασφάλιζε μια οικονομική άνεση που του επέτρεπε να ζει ως πλούσιος ισοτελής, έχοντας τρία σπίτια και κτήματα και έτσι, να ασχολείται με την αγαπημένη του τέχνη, τη ρητορική, είτε γράφοντας λόγους είτε διδάσκοντας. Έτσι, το 404 π.χ. με την εγκαθίδρυση στην Αθήνα της αρχής των Τριάκοντα ο Λυσίας βίωσε οδυνηρές καταστάσεις. Συγκεκριμένα, τα δημοκρατικά του φρονήματα και η περιουσία του κίνησαν το μίσος των Τυράννων κατά της οικογενείαςτου. Ο αδελφός του Πολέμαρχος θανατώθηκε χωρίς δίκη από τον τύραννο Ερατοσθένη, το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του δημεύτηκε και ο ίδιος δραπέτευσε στα Μέγαρα υποστηρίζοντας από εκεί τους δημοκρατικούς με χρήματα, μισθοφόρους και όπλα με επικεφαλή τον Θρασύβουλο. Για τις ενέργειες του αυτές, έγινε πρόταση από τον Θρασύβουλο, στην Εκκλησία του Δήμου, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 403 π.χ. να του παραχωρηθεί το δικαίωμα του πολίτη, αλλά η πρόταση αυτή θεωρήθηκε ως παράνομη από τον πολιτικό του αντίπαλο, Αρχίνο και έτσι ο Λυσίας δεν απόκτησε ποτέ το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη, αλλά έμεινε ως το θάνατό του ισοτελής μέτοικος. Ο Λυσίας, μόλις επέστρεψε στην Αθήνα το 403 π.χ., παρουσιάστηκε ως κατήγορος του Ερατοσθένη, ενός των Τριάκοντα, του δολοφόνου του αδερφού του προσπαθώντας να αποτρέψει το ενδεχόμενο να αθωωθεί ο κατηγορούμενος. Ο Ερατοσθένης ήταν ένας από τους Τριάκοντα, οι οποίοι κυβέρνησαν για οκτώ μήνες την Αθήνα μετά την ήττα των Αθηναίων από τους Σπαρτιάτες. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής τους προχώρησαν σε εγκληματικές πράξεις κατά των πολιτικών τους αντιπάλων. Ο λόγος Κατά Ερατοσθένους είναι ο μόνος που εκφωνήθηκε από τον ίδιο το ρήτορα στο δικαστήριο. Επειδή, όμως, στερήθηκε του δικαιώματος να αναμειγνύεται αυτοπροσώπως στα δημόσια πράγματα, ασχολήθηκε και πάλι με τη ρητορική, όχι όμως ως ρητοροδιδάσκαλος αλλά ως λογογράφος. Έτσι, με την ιδιότητά του αυτή συνέγραφε επ αμοιβή δικανικούς κυρίως λόγους για λογαριασμό των πελατών του, τους οποίους οι ίδιοι εκφωνούσαν στα δικαστήρια. Τέλος, στην προσωπική του ζωή, ο Λυσίας παντρεύτηκε την κόρη του γαμπρού του Βραχύλλου. Πέθανε στην Αθήνα μετά το 380 π.χ. έχοντας αποκτήσει τη φήμη του διασημότερου λογογράφου. Ο Λυσίας, όσον αφορά το έργο του, υπήρξε πολυγραφότατος. Στην αρχαιότητα κυκλοφορούσαν με το όνομα του 425 λόγοι, από τους οποίους ο ιστορικός ο Διονύσιος ο Αλικαρνασεύς θεωρούσε γνήσιους 233. Σήμερα είναι γνωστοί 172 τίτλοι. Οι συνηθισμένες συλλογές περιλαμβάνουν 35 λόγους. Από αυτούς 23 είναι ολοκληρωμένοι και ορισμένων αμφισβητείται η γνησιότητά τους. Σώζονται επίσης αποσπάσματα λόγων και επιστολών. Ειδικότερα, ο λόγος Κατά Ερατοσθένους του Λυσία είναι ο καλύτερος και ο παλαιότερος από τους λόγους του Λυσία, καθώς εκτός από το δικανικό μέρος του είναι πολύτιμη ιστορική πηγή για την εποχή της τυραννίας των Τριάκοντα. Εύλογα, επομένως ο Λυσίας χαρακτηρίζεται ως ο διαπρεπέστατος λογογράφος της αρχαιότητας και το έργο του μεγάλης ιστορικής και αισθητικής αξίας. 42 Τεύχος 77 ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΨΙΛΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

45 Το παραστράτημα της Γεωργίας Νικ. Κωτσιοπούλου Φιλολόγου Ήταν Νοέμβρης, ο μήνας των πρόχειρων διαγωνισμάτων, βαρύς κι ασήκωτος τόσο για μας, όσο και για τα παιδιά. Τα θέματα είχαν δοθεί και τα παιδιά ασχολούνταν με την απάντησή τους. Ποτέ δε μου άρεσε να τα αστυνομεύω, κάνοντας βόλτες πάνω κάτω και κοιτάζοντάς τα καχύποπτα, έπρεπε όμως και κάτι να κάνω για να μην αντιγράφουν. Έτσι, κατά τακτά χρονικά διαστήματα, κάρφωνα το βλέμμα μου σε κάποιο σημείο που υποψιαζόμουν κάτι και σε αυστηρό τόνο, έλεγα, «καλό μου παιδί σε βλέπω». Το τέχνασμα έπιανε και, αν κάποιο παιδί αντέγραφε, σταματούσε. Κάποια φορά όμως συνέβη κάτι απρόσμενο. - Ε και τι έγινε καλή μου κυρία, ακούστηκε μια φωνή από το τελευταίο θρανίο, εγώ νομίζετε δε σας βλέπω που στρογγυλοκάθεστε στην έδρα, πληρώνεστε και το μόνο που κάνετε είναι να μας σπάτε τα νεύρα λέγοντας κάθε τόσο σε βλέπω; Και μη μου πείτε ότι εσείς δεν αντιγράψατε ποτέ; Πάγωσα. Πού το ξέρει, σκέφτηκα! Το μυαλό μου γύρισε χρόνια πίσω, κάπου εκεί στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα. Νοέμβρης ήταν και τότε και ο καθηγητής μας μπήκε φουριόζος μέσα στην τάξη και με ύφος αυστηρό, Βγάλτε γρήγορα μια κόλλα χαρτί και γράψτε επάνω το όνομά σας, είπε. Τρόμαξα. Ήμουν μαθήτρια της πρώτης Γυμνασίου κι ακόμη δεν είχα προσαρμοστεί στην τεράστια αλλαγή που είχε συντελεστεί στη ζωή μου. Δεν είχα συνηθίσει τη ζωή στη μεγαλούπολη και εκείνο το πολυπληθές σχολείο με τις χίλιες μαθήτριες. Δεν είχα κατορθώσει να βρω μια φίλη να κάνω παρέα στα διαλείμματα. Καθόμουν μόνη σε μια άκρη στην αυλή του σχολείου και κοίταζα μήπως δω κάπου την αδερφή μου που πήγαινε σε μεγαλύτερη τάξη. Κάποιες φορές την έβλεπα και έτρεχα κοντά της. -Να δω πόσον καιρό θα κάθεσαι μόνη σου, μου έλεγε στενοχωρημένη. Ακόμη δε βρήκες μια φίλη; - Ε τι να κάνω, δε βρήκα ακόμη, της έλεγα. - Διαγώνισμα! Μου είπε η διπλανή μου. Τα ξέρεις; - Νομίζω πως τα ξέχασα όλα, της απάντησα με τρόμο. - Μη φοβάσαι μου είπε, θα κόψουμε το φύλλο από το βιβλίο μας, θα το βάλουμε μέσα στη διπλή κόλλα, θα κοιτάζουμε και θα γράφουμε. Δεν το σκέφτηκα καθόλου. Την υπάκουσα τυφλά. Η ώρα εκείνη ήταν η χειρότερη της σχολικής ζωής μου. Κρύος ιδρώτας με περιέλουζε, το χέρι μου έτρεμε και ο πανικός ήταν ολοφάνερος στο πρόσωπό μου. Τι κι αν μου έλεγε να μην κάνω έτσι, γιατί θα με καταλάβει ο καθηγητής, να κάνω πως δεν τρέχει τίποτα, όπως αυτή και πως κανείς δε θα με πάρει είδηση, μάταιος κόπος. Αδύνατον. Είχα χάσει κάθε έλεγχο. Ώσπου κάποια στιγμή, ως από μηχανής Θεός, χτύπησε το κουδούνι. -Κατεβάστε τα μολύβια και παραδώστε τα γραπτά σας, ακούστηκε να λέει ο καθηγητής. Επιτέλους τέλειωσε το μαρτύριό μου, δε με κατάλαβε, σκέφτηκα με ανακούφιση και γρήγορα γρήγορα άφησα κάτω το μολύβι μου και παρέδωσα το γραπτό μου, χωρίς όμως να βγάλω από μέσα το φύλλο που είχα κόψει από το βιβλίο. Το συνειδητοποίησα αμέσως μόλις απομακρύνθηκα από την έδρα, πολύ αργά δυστυχώς! Ένας καινούργιος Γολγοθάς άρχιζε. Τώρα τι θα κάνω; Καλύτερα να με είχε καταλάβει ο καθηγητής, να μου είχε πάρει την κόλλα, να μου είχε βάλλει μηδέν, παρά αυτό που έπαθα. Γύρισα στο σπίτι πολύ λυπημένη. Ούτε να φάω μπόρεσα, ούτε να κοιμηθώ εκείνο το βράδυ. Αναλογιζόμουν με δέος τις συνέπειες της επιπολαιότητάς μου και έτρεμα σύγκορμη. Ούτε στην αδερφή μου δεν τόλμησα να εκμυστηρευτώ αυτό που μου είχε συμβεί, γιατί ήμουν σίγουρη πως θα γελούσε και αυτό θα ήταν μεγαλύτερο κακό, από το ίδιο το κακό που είχα πάθει. Την άλλη μέρα πήγα στο σχολείο κατάκοπη από την αϋπνία, κάτωχρη απ το φόβο και τη ντροπή και πολύ αναστατωμένη. Όταν μπήκε ο καθηγητής με τα γραπτά στα χέρια το μόνο που ήθελα ήταν να ανοίξει η γη και να με καταπιεί. Προχώρησε χαμογελαστός προς την έδρα, κοίταξε γύρω του αμήχανα και με ένα ειρωνικό μειδίαμα ρώτησε. -Ποια είναι η Κωτσιοπούλου; Σηκώθηκα όρθια και ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ Τεύχος 77 43

46 με φωνή που μόλις ακουγόταν ψιθύρισα, «εγώ κύριε». Δεν ξέρω τι ακριβώς συνέβη εκείνη τη στιγμή. Ήταν το ύφος μου; Ήταν το χρώμα μου; Ηταν η όλη εικόνα μου; Πάντως ο καθηγητής άλλαξε αμέσως και με ύφος φυσικό που δεν έκρυβε κάτι περίεργο, μου είπε - Σε θέλω στο διάλειμμα παιδί μου. Πράγματι μόλις τέλειωσε το μάθημα και βγήκαν τα παιδιά από την τάξη, πλησίασα διστακτικά στην έδρα, κοίταξα τον καθηγητή μου στα μάτια και του είπα με δάκρυα ευγνωμοσύνης για τον τρόπο που με αντιμετώπισε. -Συγνώμη κύριε δε θα το ξανακάνω ποτέ. -Το ξέρω, μου απάντησε με προσποιητή αυστηρότητα και καταβάλλοντας προσπάθεια να συγκρατήσει τα γέλια. Πάρε και το σκονάκι σου να διαβάσεις στο σπίτι σου και να μου το πεις στο άλλο μάθημα. Ο πόνος που ένιωσα για το παραστράτημά μου, έγινε θυμός για την ανοησία μου και ο θυμός αγώνας ποτέ μα ποτέ πια να μην το ξανακάνω. Απ ότι θυμάμαι τα κατάφερα. Πολύ γρήγορα επανήλθα στην πραγματικότητα και απάντησα. -Καλό μου παιδί μια άλλη φορά θα σας μιλήσω και για μένα, τώρα όμως γράψε μόνος σου, ότι ξέρεις. Σε βεβαιώνω εκ πείρας, είναι προτιμότερο. 44 Τεύχος 77 ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗ

47 Από τον συμπατριώτη μας καθηγητή Ιατρικής κ. Γεώργιο Κ. Ζωγράφο πήραμε την κατωτέρω επιπστολή και πρόσκληση ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΙΔΡΥΘΕΝ ΤΟ 1837 Σχολή Επιστημών Υγείας Τμήμα Ιατρικής Α Προπαιδευτική Χειρουργική Κλινική Διευθυντής: Καθηγητής Γεώργιος Κ. Ζωγράφος Αθήνα, 26/3/2018 Προς τον Κύριο Γεώργιο Μητρόπουλο Πρόεδρο της Αδελφότητος των εν Αθήναις Φιλιωτών Αξιότιμε Κύριε Πρόεδρε, Με ιδιαίτερη τιμή και χαρά σας γνωρίζω ότι η Α Προπαιδευτική Χειρουργική Κλινική της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών διοργανώνει επιστημονική εκδήλωση με τίτλο «Η Ιατρική συναντά τις άλλες επιστήμες», η οποία θα διεξαχθεί το Σάββατο 16 Ιουνίου 2018 στα Καλάβρυτα στο «Αρχοντικό της Παλαιολογίνας». Με την παρούσα επιστολή, επιθυμώ να αιτηθώ τη χορήγηση της αιγίδας της Αδελφότητος των εν Αθήναις Φιλιωτών για την εν λόγω εκδήλωση, το προκαταρκτικό πρόγραμμα της οποίας σας αποστέλλω επισυναπτόμενο. Σας ευχαριστώ πολύ Με τιμή Γεώργιος Κ. Ζωγράφος Καθηγητής Χειρουργικής, Αναπληρωτής Πρύτανη Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Από την κ. Γεωργία Ν. Κωτσιοπούλου λάβαμε την κατωτέρω επιστολή. «Λόγος εστί φάρμακον ψυχής» Αλήθεια πόση δύναμη κρύβει μέσα του ένας καλός λόγος και πόσο λυτρωτική είναι η επίδραση που ασκεί στην ψυχή μας! Λειτουργεί ως βάλσαμο, ως μεγάλο γιατρικό και μόνο ευγενικά συναισθήματα γεννά μέσα μας! Αυτά τα ευγενικά συναισθήματα ένιωσα κι εγώ κύριε Ζαφειρόπουλε όταν διάβασα τα καλά σας λόγια και τις θερμές ευχές σας. Νιώθω επιτακτική την ανάγκη να σας ευχαριστήσω εκ βαθέων και να ευχηθώ από καρδιάς κάθε ευτυχία σε σας προσωπικά και στην οικογένειά σας. Μη σταματήσετε να δείχνετε την ψυχόρμητη και ειλικρινή καλοσύνη σας που λειτουργεί ως βάλσαμο σε κάθε ανθρώπινη ψυχή! Με εκτίμηση Γεωργία Ν Κωτσιοπούλου ΠΩΛΕΙΤΑΙ Στα Φίλια Καλαβρύτων Διώροφη Πέτρινη Μονοκατοικία (82 τετραγωνικά μέτρα ο κάθε όροφος) μαζί με το οικόπεδο των 1.553,66 τ.μ. Τιμή πώλησης Πληροφορίες: Αδριανή Ντουφεξή ΠΗΡΑΜΕ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΕΥΟΥΜΕ Τεύχος 77 45

48 Επιμέλεια: Β. Δρακόπουλος Η στήλη αυτή αποτελεί ένα μουσικό βοήθημα για όσους επιθυμούν να δραπετεύουν, έστω και για λίγο, από την καθημερινότητα, μέσα από ήχους και μελωδίες το άκουσμα των οποίων οδηγεί πολλές φορές σε μυστηριώδεις οδούς. Σε κάθε τεύχος φιλοξενούμε κριτικές δίσκων, αφιερώματα σε εκπροσώπους της μουσικής τέχνης, ιστορικές αναδρομές σε μουσικά δρώμενα, κ.ά. γραμμένα από όλους εμάς οι οποίοι πιστεύουμε ότι η μουσική δεν αποτελεί απλώς διασκέδαση, αλλά τρόπο ζωής. Πάρτε μολύβι και χαρτί ή έναν επεξεργαστή κειμένου σε έναν Η/Υ και μοιραστείτε μαζί μας τις εντυπώσεις σας για έναν αγαπημένο σας ή όχι δίσκο, κάνετε μία ανάλυσή του ή γράψτε ένα άρθρο για μία μουσική καλλιτεχνική προσωπικότητα η οποία σας έχει επηρεάσει ποικιλοτρόπως. Στείλτε τα κείμενά σας στην ηλεκτρονική διεύθυνση και αναμείνατε στο στερεοφωνικό σας. Πάντοτε υπάρχει λίγος χρόνος για ένα καινούργιο άκουσμα. Στο τρέχον τεύχος: Ένα από τα αριστουργήματα του ρομαντικού μπελ κάντο, η Λουτσία ντι Λαμμερμούρ του Γκαετάνο Ντονιτσέττι επέστρεψε στην Εθνική Λυρική Σκηνή (Ε.Λ.Σ.) μετά από 37 έτη, στην πρώτη της συμπαραγωγή με τη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου. Από τις 14 Μαρτίου 2018 και για οκτώ παραστάσεις η εντυπωσιακή Λουτσία που «τάραξε» τα ύδατα στο Λονδίνο, ήλθε στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (Κ.Π.Ι.Σ.Ν.), στην πολυσυζητημένη σκηνοθεσία της Κέιτι Μίτσελ και σε μουσική διεύθυνση Γιώργου Πέτρου και Ζωής Τσόκανου, με δωρεά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Εμείς περιγράφουμε τις εντυπώσεις μας από το ιταλικό μελόδραμα παραθέτοντας ένα μικρό εισαγωγικό σημείωμα από το Ι.Σ.Ν. Η Λουτσία ντι Λαμμερμούρ βασίζεται σε ένα από τα δημοφιλέστερα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, τη Νύφη των Λαμμερμούρ του σερ Ουώλτερ Σκοτ. Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε το 1835 στο Τεάτρο Σαν Κάρλο της Νάπολης, σημειώνοντας τέτοια επιτυχία, ώστε να θεωρείται, όχι αδίκως, ότι ανέδειξε το τάλαντο του Ντονιτσέττι, παρά το γεγονός ότι ο συνθέτης είχε ήδη γράψει πολλά σημαντικά έργα, όπως μεταξύ των οποίων το Ελιξίριο του έρωτα, η Λουκρητία Βοργία, η Άννα Μπολένα κ.ά. Η υπόθεση αφορά τον έρωτα της Λουτσίας για τον Εντγκάρντο του οίκου των Ρέιβενσγουντ, για τον οποίο ο αδερφός της λόρδος Ενρίκο Άστον αισθάνεται άσβεστο μίσος. Αποφασισμένος να αποτρέψει τη σχέση ο Ενρίκο οργανώνει τον γάμο της αδερφής του με τον Αρτούρο Μπάκλω. Την ώρα της τελετής καταφθάνει ο Εντγκάρντο, ο οποίος σε έξαλλη κατάσταση καταριέται τη Λουτσία. Εκείνη χάνει τα λογικά της, φονεύει τον Αρτούρο και καταρρέει. Πληροφορούμενος τον θάνατο της αγαπημένης του ο Εντγκάρντο αυτοκτονεί. Παρ ότι είναι κυρίως γνωστή για τη «σκηνή της τρέλας» του πρωταγωνιστικού ρόλου, η Λουτσία ξεχωρίζει 46 Τεύχος 77 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

49 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ επίσης για μία σειρά από άλλους λόγους. Η συμβολή του Ντονιτσέττι στη διαμόρφωση των ξεχωριστών χαρακτηριστικών του ρομαντικού τενόρου υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική. Η τελική σκηνή για τον Εντγκάρντο δεν έχει προηγούμενο στην ιστορία της ιταλικής όπερας και θέτει τις βάσεις για τους ήρωες του Βέρντι. Μαζί με τη «σκηνή της τρέλας» για την πρωταγωνίστρια, αποτελεί μία από τις κορυφαίες τραγικές ενότητες της ιταλικής όπερας του 19ου αιώνα. Μάλιστα, η επιλογή να μην ολοκληρωθεί η όπερα με μία εντυπωσιακή άρια ή σκηνή για την υψίφωνο, αλλά τον θάνατο της Λουτσίας να ακολουθήσει η αγωνία και τελικά η αυτοκτονία του Εντγκάρντο, δείχνει τη μετακίνηση από τις οπερατικές συμβάσεις της «ευτυχούς κατάληξης» στη δραματική αλήθεια. Στην τραγική κατάληξη της Λουτσίας, η δεξιοτεχνική γραφή καλείται να εκφράσει τρόμο και απόγνωση στο πλαίσιο μιας «σκηνής τρέλας», που διακρίνεται από όλες όσες είχαν προηγηθεί και παραμένει μοναδική στο είδος της. Χάρη στην πρωτοποριακή δομή της ο συνθέτης ανιχνεύει σε εντυπωσιακό βάθος την ψυχολογία της ηρωίδας. Μουσικά θέματα που επανέρχονται ως ανάμνηση της ηρωίδας αλλά και η δεξιοτεχνική φωνητική γραφή δεν διαθέτουν τίποτε το διακοσμητικό, αλλά δραματουργικά δικαιολογούνται απολύτως, καθώς εκφράζουν την ταραγμένη κατάσταση της ψυχής της. Είναι σαφές ότι η «σκηνή της τρέλας» στη Λουτσία προσέφερε στον Ντονιτσέττι την ευκαιρία να διερευνήσει τις εκφραστικές δυνατότητες της δεξιοτεχνικής γραφής για την υψίφωνο πέρα από κάθε φαντασία και με τρόπο που δεν είχε προηγούμενο. Επί πλέον, στη Λουτσία ο Ντονιτσέττι μένει μακριά από στερεότυπα και εισάγει ενδιαφέρουσες λύσεις, όπως για παράδειγμα η διαμόρφωση των συνόλων και ιδιαιτέρως το περίφημο σεξτέτο, αλλά και η ενορχήστρωση με την υποβλητική χρήση μεμονωμένων οργάνων, όπως το κόρνο, η άρπα, το όμποε και το φλάουτο, το καθένα από τα οποία δημιουργούν διαφορετικές ατμόσφαιρες. Παρά το γεγονός ότι στο τέλος του 19ου αιώνα, η Λουτσιά έπεσε σε δυσμένεια, αφού θεωρούνταν όλο και περισσότερο ως μέσον φωνητικής επίδειξης ματαιόδοξων «αηδονιών», εντούτοις, επανήλθε θριαμβευτικά στο παγκόσμιο ρεπερτόριο χάρη στη Μαρία Κάλλας, η οποία κατά τη δεκαετία του 1950 αποκατέστησε την απολεσθείσα δραματική υπόσταση του ρόλου, χωρίς να θυσιάσει τις προβλεπόμενες δεξιοτεχνικές απαιτήσεις. Η Λουτσία αποτέλεσε την πρώτη συνεργασία της σπουδαίας σκηνοθέτριας Κέιτι Μίτσελ με την Βασιλική Όπερα του Λονδίνου και μάλιστα σε συμπαραγωγή με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Η πρεμιέρα δόθηκε την άνοιξη του 2016, δημιουργώντας ιδιαίτερες συζητήσεις στο Λονδίνο για τη σκηνοθετική ματιά της Μίτσελ, ενώ μερικούς μήνες αργότερα η παραγωγή επαναλήφθηκε σημειώνοντας τεράστια επιτυχία, όπως και την πρώτη φορά. Η Μίτσελ, μια από τις πιο αυθεντικές και ενδιαφέρουσες φωνές του ευρωπαϊκού θεάτρου, έχει υπάρξει φιλοξενούμενη σκηνοθέτρια στη Royal Shakespeare Company και το Royal Court του Λονδίνου, ενώ από το 2000 σκηνοθετεί όπερα στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του πλανήτη, όπως στη Βασιλική Όπερα του Λονδίνου, την Όπερα της Ολλανδίας, την Κωμική Όπερα του Παρισιού, την Κρατική Όπερα του Βερολίνου, το Θέατρο Λα Μονναί των Βρυξελλών, τα φεστιβάλ της Αιξ Αν Προβάνς, του Μονάχου κ.ά. «Οι αντρικοί χαρακτήρες στη Λουτσία ντι Λαμμερμούρ βρίσκονται πολύ επί σκηνής, το ψυχολογικό τους προφίλ είναι καλά σκιαγραφημένο, είναι περίπλοκοι, συναρπαστικοί και ενδιαφέροντες. Το παράπονό μου με αυτό το έργο είναι ότι δεν υπάρχει ο ίδιος βαθμός προσοχής και ενδιαφέροντος στον σχεδιασμό των γυναικείων χαρακτήρων. Φαίνεται να λείπουν κάποιες σκηνές. Έτσι, η παραγωγή μου θα προσπαθήσει να συμπληρώσει κάποια κενά στην ιστορία των κεντρικών χαρακτήρων. Θα εξισορροπήσει τα πράγματα», σημειώνει η Κέιτι Μίτσελ. Η Μίτσελ επιχειρεί να διεισδύσει στον κόσμο των γυναικών του 19ου αιώνα και να δει την πλοκή μέσα από τα μάτια της κεντρικής ηρωίδας. Ως αντίστιξη στον σκοτεινό ανδροκρατούμενο κόσμο του βορρά, όπως το φαντάστηκε ο σερ Ουώλτερ Σκοτ, η Μίτσελ φέρνει στο προσκήνιο τη γυναικεία οπτική και τοποθετεί το έργο συνολικά στο πλαίσιο της λογοτεχνίας της εποχής, στην ατμόσφαιρα έργων όπως τα έργα των αδελφών Μπροντέ. Η Μίτσελ, σε συνεργασία με την κορυφαία βρετανίδα σκηνογράφο - ενδυματολόγο Βίκι Μόρτιμερ, προτείνει τη χρήση ενός -χωρισμένου στα δύο- σκηνικού χώρου, ο οποίος μας επιτρέπει να δούμε όχι μόνον όσα συμβαίνουν σε κάθε σκηνή της παράστασης, αλλά και γεγονότα τα οποία συμβαίνουν ταυτόχρονα, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, συμπληρώνοντας τα κενά. Με άλλα λόγια, η παράσταση δεν μας παρουσιάζει μονάχα την ιστορία όπως περιγράφεται στο λιμπρέτο της όπερας, αλλά το σύνολο αυτής, δηλαδή και τα γεγονότα που συμβαίνουν σε άλλα δωμάτια, εν όσο ξετυλίγεται η γνωστή αφήγηση. Στη Λουτσία κάθε κίνηση φέρει συγκεκριμένο νόη- Τεύχος 77 47

50 48 Τεύχος 77 μα και προωθεί τη δράση: Από τα αργά, αέρινα νεύματα των φαντασμάτων στην Α Πράξη, τα απεγνωσμένα βήματα της Λουτσία και τον έξαλλο Εντγκάρντο, που καταστρέφει τη γιορτή του γάμου της, στη Α Πράξη του Β Μέρους, μέχρι την φρικιαστική δολοφονία, τις παραισθήσεις της Λουτσία, την κατάρρευσή της και την αυτοκτονία του Εντγκάρντο στην Β Πράξη του Β Μέρους. Η εξονυχιστική ματιά της Μίτσελ, όσον αφορά την ανταπόκριση των σωμάτων στα συναισθήματα, δημιουργεί μια καθηλωτική θεατρική εμπειρία. Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στο ενδιαφέρον της σκηνοθέτριας για τον ψυχολογικό νατουραλισμό αναλύει τα κείμενά της μέχρι και στην παραμικρή τους λεπτομέρεια και δουλεύει με τους συνεργάτες της πάνω σε λεπτομερή περιβάλλοντα για κάθε χαρακτήρα του έργου. Επιπλέον, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία στη δραματουργία της Μίτσελ είναι ο τρόπος με τον οποίο καταπιάνεται με τους γυναικείους χαρακτήρες, αλλά και η ενσυνείδητη προσπάθειά της να μην αφήσει τις γυναίκες να εμφανίζονται αποκλειστικά ως θύματα. Σε αντίθεση με άλλα ανεβάσματα του έργου, τα οποία πολλές φορές παρουσιάζουν τη Λουτσία σαν ένα θύμα, ανδρείκελο στα χέρια του αδελφού και του εραστή της, στην παράσταση της Μίτσελ η Λουτσία γίνεται μία γυναίκα της δράσης, έτοιμη να μεταμφιεστεί σε άνδρα προκειμένου να συναντηθεί κρυφά με τον εραστή της, ν αψηφήσει τον αδελφό της και τέλος να συνωμοτήσει με την καμαριέρα της, ώστε να δολοφονήσει τον μισητό σύζυγό της. Παραμένοντας θαρραλέα και πιστή στη δική της θέληση, η Λουτσία δίνει τέλος στη ζωή της, μια ζωή που συνεχώς βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο των ανδρών. Ενώ πολύ συχνά οι παραστάσεις της Μίτσελ προκαλούν ή σοκάρουν, εντούτοις η ίδια δεν έχει ως στόχο να σπάσει τους κανόνες χωρίς λόγο. Αντιθέτως, είναι η διακαής και εστιασμένη της αφοσίωση να ζωντανέψει όσα πραγματικά συμβαίνουν σε μια ιστορία και τους ήρωές της. Κατά τη δική της αντίληψη, κάθε ιστορία απαιτεί τη δική της προσέγγιση, ούτως ώστε να μπορεί να σταθεί όρθια και ζωντανή πάνω στη σκηνή. Την παραγωγή της Λουτσία στην Εθνική Λυρική Σκηνή διευθύνουν δύο σπουδαίοι αρχιμουσικοί της νεότερης γενιάς, ο Γιώργος Πέτρου, διευθυντής της Καμεράτας και η Ζωή Τσόκανου, διευθύντρια της Κρατικής Ορχήστρας Θεσσαλονίκης. Τον ιδιαιτέρως απαιτητικό φωνητικώς όσο και σκηνικώς ρόλο του τίτλου ερμηνεύουν οι διακεκριμένες Ελληνίδες υψίφωνοι Χριστίνα Πουλίτση στην πρώτη διανομή και Βασιλική Καραγιάννη στη δεύτερη. Η Πουλίτση, η οποία από τη εφετινή σεζόν ανήκει στο καλλιτεχνικό δυναμικό της Ε.Λ.Σ και κάνει το ντεμπούτο της στον ρόλο της Λουτσία, έχει διαγράψει μια σπουδαία σταδιοδρομία στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του πλανήτη, όπως: Θέατρο Μπολσόι Μόσχας, Βασιλική Όπερα Λονδίνου, Κωμική Όπερα Παρισιού, Γερμανική Όπερα Βερολίνου, Μεγάλο Θέατρο Λιθέου Βαρκελώνης, Κρατική Όπερα Δρέσδης, καθώς επίσης σε Αμβούργο, Σηάτλ, Σανγκάη, Ντύσσελντορφ, Τορίνο. Έχει συνεργαστεί επανειλημμένα, μεταξύ άλλων, με τον Ζούμπιν Μέτα και την Φιλαρμονική Ορχήστρα Ισραήλ, ενώ είναι στενή συνεργάτρια του διάσημου Αυστραλού σκηνοθέτη και διευθυντή της Κωμικής Όπερας Βερολίνου Μπάρρη Κόσκυ. Η Βασιλική Καραγιάννη, έχει συνεργαστεί με Ε.Λ.Σ., Μ.Μ.Α., Μ.Μ.Θ. και έχει εμφανιστεί διεθνώς σε σημαντικά λυρικά θέατρα και αίθουσες, όπως Βασιλική Όπερα Λονδίνου (Κόβεντ Γκάρντεν), Θέατρο Σκάλας Μιλάνου, Κωμική Όπερα Βερολίνου, Γερμανική Όπερα Ρήνου (Ντύσσελντορφ), Εθνικό Θέατρο Σάο Κάρλος (Λισαβόνα), Θέατρο Μουσικού Φλωρεντινού Μάη (Φλωρεντία), Αίθουσα Βασίλισσας Ελισάβετ και Κάντογκαν Χωλ (Λονδίνο), Κάρνεγκι Χωλ (Νέα Υόρκη), Θέατρο Κάρλο Φελίτσε Γένοβας. Στον ρόλο του Εντγκάρντο στην πρώτη διανομή ο Ρώσος τενόρος Αλεξέι Ντόγκλοφ, ο οποίος έχει εμφανιστεί στη Μετροπόλιταν της Νέας Υόρκης, την Κρατική Όπερα της Ουάσιγκτον, αλλά και μεγάλες ευρωπαϊκές σκηνές (Βερολίνο, Μόναχο, Ρώμη, Λονδίνο κ.ά.). Ο Ντογκλόφ αναγνωρίζεται «για την καθαρή, σίγουρη, επιτακτική του φωνή» (The Washington Times). Στη δεύτερη διανομή, ο διακεκριμένος τενόρος της Ε.Λ.Σ., Γιάννης Χριστόπουλος. Στον ρόλο του Ενρίκο οι Μάρκο Καρία, Κύρος Πατσαλίδης και Τάσης Χριστογιαννόπουλος, ενώ σε αυτόν του Ραιμόντο ο Χριστόφορος Σταμπόγλης και ο Τάσος Αποστόλου. Μαζί τους νεώτεροι και καταξιωμένοι μονωδοί της ΕΛΣ. Εντυπώσεις Η Λουτσία ντι Λάμερμουρ (Lucia di Lammermoor) είναι τραγικό μελόδραμα σε τρεις πράξεις του Ιταλού συνθέτη Γκαετάνο Ντονιτσέττι, σε ιταλικό λιμπρέτο του Σαλβαντόρε Καμμαράνο, βασισμένο στο ιστορικό μυθιστόρημα του Γουόλτερ Σκοτ, Η Νύφη των Λάμερμουρ (The Bride of Lammermoor, 1819). Περιγράφει τον έρωτα της Λουτσία για τον Εντκάρντο, του οίκου των Ρέιβενσγουντ, για τον οποίο ο αδερφός της, λόρδος Ενρίκο Άστον, αισθάνεται άσβεστο μίσος. Αποφασισμένος να αποτρέψει τη σχέση ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

51 τους, ο Ενρίκο οργανώνει τον γάμο της αδερφής του με τον Αρτούρο Μπάκλο. Την ώρα της τελετής καταφθάνει ο Εντγκάρντο, ο οποίος σε έξαλλη κατάσταση καταριέται τη Λουτσία. Εκείνη χάνει τα λογικά της, φονεύει τον Αρτούρο και δινεί τέλος στη ζωή της. Πληροφορούμενος το θάνατό της αγαπημένης του, ο Εντγκάρτο την ακολουθεί. Η υπόθεση του μυθιστορήματος, βασίζεται σε πραγματικό περιστατικό που συνέβη το έτος 1669, στην περιοχή των Λόφων Lammermuir στα Λόουλαντς της Σκωτίας. Η πραγματική οικογένεια ήταν οι Νταλρύμπλ. Τον ρόλο της εύθραυστης ηρωίδας ακροβατούσα μεταξύ αγάπης και τρέλας μοιράζονται η Χριστίνα Πουλίτση και η Βασιλική Καραγιάννη. Προσωπικώς παρευρέθην στην παράσταση της 21ης Μαρτίου με την Χριστίνα Πουλίτση. Σε μια διαφορετική σκηνοθεσία, η Κείτι Μίτσελ, την οποία η «Γκάρντιαν» έχει επανειλημμένως αποκαλέσει «βασίλισσα του βρετανικού θεάτρου», παρουσιάζει αυτό το τραγικό έργο με τη δική της ματιά προσθέτοντας κάποιες τολμηρές λεπτομέρειες οι οποίες κατά τη γνώμη μου τονίζουν το δραματικό στοιχείο αυτού του μελοδράματος. Ενώ η ιστορία θεωρείται «αρσενική» η Μίτσελ φέρνει την ισορροπία. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η ερμηνεία αυτή ευνοεί μια φεμινιστική σκοπιά, ωστόσο η σκηνοθέτρια συμπληρώνει τα κενά στη γυναικεία αφήγηση με ένα συναρπαστικό τρόπο. Επίσης η Μίτσελ επιλέγει να δημιουργήσει μια σκηνή χωρισμένη στα δύο, στην οποία συνυπάρχουν δύο διαφορετικά περιβάλλοντα επί σκηνής, προκαλώντας περισσότερο το ενδιαφέρον. Η ελληνίδα υψίφωνος, Χριστίνα Πουλίτση, συγκλόνισε με την ζεστή λυρική χροιά της και με το βιμπράτο της να φτάνει τις πιο υψηλές νότες. Στην περίφημη άρια «Il dolce suono... Spargi d amare pianto», συνομιλεί με το φλάουτο που αντικαθιστά τον Εντγκάρντο και την συνοδεύει σε κάθε κολορατούρα που εκτελεί περίφημα. Παρακολουθούσαμε με κομμένη την ανάσα κυριολεκτικά αυτή την λυρική μορφή να ισορροπεί με δεξιοτεχνία ανάμεσα στις μουσικές κλίμακες, να συσπάται το πρόσωπό της από την ένταση και τον πόνο στην «σκηνή ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ της τρέλας», που αναπαραστούσε καταπληκτικά σε αυτόν τον άκρως απαιτητικό ρόλο. Επίσης στην δεύτερη σκηνή της πρώτης πράξης, η Λουτσία βρίσκεται με την έμπιστη συνοδό της, Αλίζα, και της αφηγείται μια παλιά ιστορία που σύμφωνα με τα λεγόμενά της κάποιος ζηλιάρης Ρέιβενσγουντ είχε κάποτε μαχαιρώσει την αγαπημένη του, της οποιάς το φάντασμα φανερώνεται συχνά. Σε αυτό το σημείο η υψίφωνος ερμηνεύει την ωραία καβατίνα «Regnava nel silenzio», και τελειώνει η σκηνή όταν η Λουτσία εκδηλώνει το πάθος της προς τον Εντγκάρντο με την θαυμάσια καμπαλέτα «Quando rapito in estasi». Κι εδώ αναδεικνύεται για ακόμη μια φορά η εξαιρετική ευελιξία και η μεγάλη έκταση φωνής της υψιφώνου. Διακρίθηκαν επίσης ο βαρύτονος Τάσης Χριστογιαννόπουλος στον ρόλο του Ενρίκο, ο βαθύφωνος Χριστόφορος Σταμπόγλης στον ρόλο του Ραϊμόντο και φυσικά ο ρώσος τενόρος Αλεξέι Ντόλγκοφ στον ρόλο του Εντγκάρντο. Απαιτητικά φωνητικά είναι επίσης το ντουέτο που ερμηνεύουν μαζί ο Εντγκάρντο κι ο Ενρίκο, όπως και στην τελευταία σκηνή, μια άρια σε δύο μέρη που ερμηνεύει ο Εντγκάρντο συντετριμένος από τον θάνατο της Λουτσία και της οποίας η γεμάτη λύπη μελωδία αγγίζει την ψυχή «Tu che a Dio spiegasti l ali». Ήταν μια μαγική βραδιά. Το ελληνικό κοινό φάνηκε ότι ανταποκρίθηκε επιτυχώς στις σκηνοθετικές καινοτομίες της Μίτσελ. Συγκινήθηκε, ενθουσιάστηκε κι αποθέωσε τους λυρικούς καλλιτέχνες. Τεύχος 77 49

52 Γυναίκες και Μουσική στην Ελλάδα και την καθ ημάς Ανατολή Μιά σύντομη, αλλά διαχρονική προσέγγιση με αφορμή την παγκόσμια ημέρα της γυναίκας - 8 Μαρτίου του Δημήτρη Σταθακόπουλου Δρα Παντείου Πανεπιστημίου - Δικηγόρου παρ'αρείω Πάγω - Μουσικολόγου Η λέξη Μουσική, πέρασε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου ( music, musica κ.τ.λ ) προερχόμενη από την ρίζα μω ή men που σημαίνει 44 ερευνώ, ζητώ να μάθω, σκέφτομαι, θυμάμαι {από εκεί και οι λέξεις μύστης και μυστήριο ). Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει ότι οι Μούσες ονομάστηκαν έτσι από το μυείν ανθρώπους, ενώ άλλοι σύγχρονοί του θεωρητικοί ανέφεραν πως η λέξη Μούσα ταυτίζεται με την γνώση 44 επειδή απάσης Παιδείας αύτη τυγχάνει αιτία Το θηλυκό γένος της λέξης μουσική, οι γυναικείες μορφές των Μουσών, το νανούρισμα των βρεφών, το οικιακό τραγούδι του αργαλειού, των εργασιών της οικίας, του αγρού, μέχρι το μοιρολόι, μας κάνουν να πιθανολογούμε πως οι πρώτοι «συνθέτες - τραγουδιστές - οργανοπαίκτες μουσικοί» ήταν κυρίως γυναίκες! Η Σαπφώ με την μουσική/ποιητική σχολή της. Η Κόριννα που μάλλον είχε μαθητή τον Πίνδαρο. Οι γυναίκες πανεπιστήμονές της αρχαιότητας όπως οι: Πολύγνωτη, Θεανώ, Δαμώ {κόρη του Πυθαγόρα και της Θεανούς), Τελέσιλλα, Ηδύλη, Ηριννα, Πτολεμαίς, Περικτιόνη, Νικαρέτη, Πυθαίς και αναρίθμητες άλλες μυημένες στην Πυθαγόρεια Φιλοσοφία και τη μουσική, σε συνδυασμό με τις γυναίκες που απεικονίζονται σε αγγεία και ανάγλυφα ή αγαλματίδια να παίζουν μουσικά όργανα (όπως η μούσα της Μαντινείας Αρκαδίας που παίζει Πανδουρίδα / πρόγονο του Ταμπουρά). Η μουσική ήταν εν πολλοίς γυναικεία, ή και γυναικεία υπόθεση στην αρχαιότητα. Αλλά και στο Βυζάντιο, που ήταν (;) «κλειστή κοινωνία» για τις γυναίκες, αποδεικνύεται πως είχαν έντονη μουσική παρουσία, αρχίζοντας από την μοναχή Μάρθα, μητέρα του Αγίου Συμεών του Στυλίτη. Την μοναχή Θεοδοσία, την Θέκλα, την έντονη παρουσία της σημαντικότερης ίσως γυναίκας μελουργού της Κασσίας, όχι μόνο εκκλησιαστικών αλλά και κοσμικών συνθέσεων. Αλλά και η Κουβουκλισήνα ή «Αομεστικήνα», που ήταν επικεφαλής ψαλτικού χορού, όπως και η Παλαιολογίνα! Η παρουσία 50 Τεύχος 77 τους, αποδεικνύει γενικότερα τη θέση της γυναίκας στον Βυζαντινό κόσμο, ένα γεγονός το οποίο δεν προβάλλεται ιδιαίτερα. Αγαπημένο τους όργανο ο Φάνδουρος ( Ταμπουράς ) Στην οθωμανική περίοδο οι γυναίκες εξασκούνταν στο ράψιμο, το κέντημα, τον χορό και την μουσική. Περίφημη ήταν η Reftar kalfa (17αι). Ετιίσης η Dilhayat Hanim/Kalfa ( ) υπήρξε η mo σημαντική γυναίκα συνθέτης της Οθωμανικής μουσικής ιστορίας Στις πηγές αναφέρονται και ονόματα συνθετριών, ή τραγουδιστριών και οργανοπαικτριών, άνευ λεπτομεραών για το έργο τους, όπως η Esma Sultan, Acfile Sultan, Mehves hanim κιά. Αγα7ΐημένο τους όργανο, μεταξύ άλλων, το Ταμπούρ. Οι Φαναριώτισσες αρχόντισσες συνέθεταν στίχουργήματα/μισμαγιές και έπαιζαν πιάνο, βιολί, λαούτο, ταμπουρά. Στις παραδοσιακές κοινωνίες, γνωρίζουμε πως οι γυναίκες τραγουδούσαν και συνέθεταν αυθόρμητα, τραγούδια για κάθε δραστηριότητά τους στο σπίτι, στο χωράφι, στις γιορτές στις χαρές και στις λύπες. Πολλά από τα τραγούδια τους έστω και εάν δεν γνωρίζουμε τα ονόματα των συνθετριών, έχουν μείνει γνωστά μέχρι σήμερα. Αλλά και η Σοφία Δούδου-Τσίλλερ, η Αλεξάνδρα Σακκαλή και τόσες άλλες είχαν σημαντική παρουσία, μέχρι την περίοδο της πρώτης δισκογραφίας του Σμυρναίικου, του Ρεμπέτικου, του λαϊκού του Τσιτσάνη έως το έντεχνο τραγούδι, όπου οι γυναίκες δεν υστέρησαν. Αρχίζοντας από την κα Κούλα Αντωνοπούλου και την Αμαλία Βάκα στις Η.Π.Α, την στιχουργό Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου και φυσικά πόμπολλες νεώτερες και σύγχρονες σημαντικές γυναίκες συνθέτριες, μουσικούς και τραγουδίστριες τόσο στην Ελληνική παραδοσιακή, λαϊκή, ή έντεχνη μουσική, όσο και στη δυτική. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

53 Aνασκόπηση της πρόσφατης εικαστικής δράσης του Δημητρίου Οικονόμου Έκθεση δύο γλυπτών έργων του στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών και η προώθηση των δημιουργιών του απο τη MaLouArtConsulting&Gallery Ο Δημήτριος Οικονόμου δημιουργεί τέχνη με έμπνευση υπηρετώντας τη γλυπτική και ζωγραφική, πιστός πάντα στη φιλοσοφία και το ελληνικό όραμά του δρέποντας εικαστικές δάφνες για τη χώρα μας και τη γενέτειρά του τα Φίλια Καλαβρύτων. Είχα την τύχη να γνωρίζω τον καλλιτέχνη από τον πρώτο μου χρόνο στο Λονδίνο το 1980 μοιράζοντας μαζί του το ενδιαφέρον μου στη τέχνη και αυτός κάνοντάς μου την τιμή να μου εμπιστεύεται όλες τις καλλιτεχνικές του ανησυχίες καθώς συζητούσαμε πάντα τρόπους τεχνικής έκφρασης στις επισκέψεις μας σε όλα τα καλλιτεχνικά δρώμενα της Βρετανικής πρωτεύουσας. Η συζήτηση μαζί του σε θέματα τέχνης είναι φιλοσοφικής φύσης με άποψη πειραματισμού σύλληψης μορφής και έκφρασης ουσιαστικής αντίληψης του ιδεατού κατά την Πλατωνική νοοτροπία. Ο ίδιος έχει υπάρξει για μένα η έννοια του πως μια ιδέα μπορεί να απoτυπωθεί απτά σε ζωγραφικό η γλυπτικό έργο ενσαρκώνοντας παράδοση και τρέχοντες συρμούς εικαστικών με υποδομή κλασσική και ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ σύγχρονη τεχνική. Παρακολουθώντας το έργο του μέσα από τα χρόνια, διακρίνω τη συνέπειά του στη μορφοποίηση της Πλατωνικής θεωρίας των ιδεών, εντοπίζοντας την πλαστικότητά τους στα έργα του μετά από συζητήσεις που έχουν λάβει χώρα κατά τις συναντήσεις μας όλα αυτά τα χρόνια ανταλλαγής εικαστικών απόψεων. Το έργο του Δημητρίου Οικονόμου είναι σίγουρα πολυποίκιλο με ξεκάθαρη έκφραση και δομή - ακόμη και στα αφηρημένα του δημιουργήματα -απευθυνόμενο σε ένα ευρύ κοινό και κάθε ηλικία η εθνικότητα. Οι διακρίσεις του καλλιτέχνη είναι πολλές και κάποιες παρατίθενται στο μέρος που αφιερώνεται στη βιβλιογραφία παρακάτω, δηλώνοντας την αναγνώριση των δημιουργιών του στο εξωτερικό αφού έργα του εκτίθενται σε σεβαστά στο χώρο της τέχνης μουσεία. Πρόσφατα στα πλαίσια του εορτασμού της Ημέρας της Αγάπης δύο γλυπτά του έργα ήταν ανάμεσα στα εκθέματα στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνώνσε έκθεση ειδικά αφιερωμένη στην ημέρα αυτή με το τίτλο Ζωγραφική με τα χρώματα του έρωτα, πλαισιώνοντας τα καλλιτεχνικά δρώμενα με θέατρο, κινηματογράφο και ομιλίες που έλαβαν χώρα από τη 13η μέχρι τη 15η Φεβρουαρίου του τρέχοντος έτους. Τα δύο γλυπτά υπό συζήτηση είναι το Σμίξιμο και η Δέηση που αποτελούν τη πλαστική έκφραση δύο συγκεκριμένων συλλήψεων από τις ιδέες περί Αγάπης που συζητώνται από τον Αριστοφάνη τον κωμικό δραματουργό και τη σοφή Διοτίμα στο Συμπόσιο του Πλάτωνα, αφιερωμένο στον Έρωτα σαν Ιδέα και κίνητρο για πνευματική ανάπτυξη, καλλιέργεια συναισθηματικής ευφυΐας και δημιουργία. Το Σμίξιμο είναι εμπνευσμένο από τη διήγηση περί αγάπης του Αριστοφάνη - στη Συμποσιακή συζήτηση με το Σωκράτη - ο οποίος πολύ ευαίσθητα αφηγείται πως κάποτε οι άνθρωποι ήταν ανδρόγυνα - σε συνδυασμό ανδρικού και θηλυκού φύλου - τεράστιοι σε μέγεθος και αυτό συντέλεσε στην έπαρσή τους, φοβίζοντας τους θεούς που τους διαίρεσαν σε δύο. Από εκείνη τη στιγμή αυτής της διαίρεσης έχει γεννηθεί στον καθένα μας η Τεύχος 77 51

54 52 Τεύχος 77 επιθυμία να ενωθούμε με το άλλο μας μισό. Το γλυπτό που τιτλοφορείται Σμίξιμο λοιπόν, για τον Δημήτριο Οικονόμου είναι όπως ακριβώς κατά τον Αριστοφάνη αυτό που ο μη ολόκληρος άνθρωπος επιθυμούσε, να ενωθεί και να συγχωνευτεί με τοναγαπημένο του, και από δύο να γίνουν ένας. Και η αιτίααυτού του πράγματος είναι ότι η αρχαία φύση μας ήταναυτή και ότι ήμαστε κάποτε ολόκληροι. Του ολοκλήρουλοιπόν η επιθυμία και η επιδίωξη ονομάζεται έρωτας ( Symposion). Οι γλυπτές σιλουέτες θηλυκό - αρσενικό είναι αντικριστές σε μια καίρια αιώρηση στο χωροχρόνο έτοιμες να ενωθούν η να αποχωρίσουν σε μια ένταση λεπτού χώρου ανάμεσά τους, που οξύνει την αγωνία μας για την απόφασή τους. Το γεγονός ότι ακόμη δεν έχουν ενωθεί με ένα υπολειπόμενο μικρό διάστημα μεταξύ τους παράγει σπινθήρες ενέργειας από επιθυμία και έλξη, προσδίδοντας όλη τη δύναμη της σύλληψης σε αυτό το καίριο μικρό διάστημα συνταρακτικής έντασης, όπως με την Δημιουργία του Αδάμ και το Θεό του Μιχαήλ Αγγέλου - Η δημιουργίατου Αδάμ, στην Καπέλα Σιξτίνα, Michelangelo, , στο Βατικανό. Η Δέηση είναι ένα μικρό άγαλμα που απεικονίζει την YannaBoothπου έλαβε τον τίτλο Miss Great Britain το Απεικονίζεται σε τελετουργικό χορό σε στάση ανάτασης ευγνωμονώντας το Θεό για το χάρισμα της ομορφιάς της και τη δεξιότητα του χορού, στη μορφή μπαλέτου, που εξασκούσε έχοντας σαν μέντορα και χορηγό την αμερικανίδα ηθοποιό Sharon Stone. Κατά τον Πλάτωνα είναι για την ιδέα του ωραίου που βελτιωνόμασθε σαν άτομα πνευματικά όπως η σοφή. Διοτί μα από τη Μαντίνεια εξηγεί στο Σωκράτη στο Συμπόσιο το να αρχίζεις από αυτά εδώ τα ωραία αποβλέποντας σ εκείνο το ωραίο και να ανέρχεσαι διαρκώς, σα να χρησιμοποιείς σκαλοπάτια, από το ένα στα δύο και από τα δύοσε όλα τα ωραία σώματα, και από τα ωραία σώματα στις ωραίες ασχολίες, από τις ασχολίες στην απόκτηση ωραίων γνώσεων, έως ότου από τις γνώσεις φτάσεις σ εκείνην τη γνώση, η οποία δεν είναι τίποτα άλλο από τη γνώση αυτής της ίδιας της ομορφιάς, και γνωρίσεις τελειώνοντας αυτό που είναι η ίδια η ομορφιά. com/doc/ / Platon-Symposion Όπως διακρίνουμε και στο πρόγραμμα στην αφίσα παραπάνω το τριήμερο εκδηλώσεων τίμησαν πολλοί καλλιτέχνες από διαφορετικούς τομείς της τέχνης. Ο Πάρις Κατσίβαλος παρουσίασε τη Μουσικοποιητική βραδιά και έργα της Βικτώρια Βούρτση παίχθηκαν την τελευταία ημέρα συναυλίας πιάνου. Στα μέσα Μαρτίου το τηλεοπτικό Ουκρανικό δίκτυο ukrainer.net σε συνεργασία με τη MaLou Art Consulting & Art Gallery επισκέφθηκαν το Μουσείο Οικονόμου στη Παιανία Αττικής. Το τηλεοπτικό συνεργείο και το δίκτυο έχει στόχο να διασώσει τα πολιτισμικά στοιχεία από τα ερημωμένα χωριά του κράτους σε αντικατάσταση του έργου του National Geographic το οποίο έχει σταματήσει τη δράση του στη χώρα. Οργάνωσαν επίσκεψη στο Μουσείο για να συζητήσουν με το Δημήτριο Οικονόμου σχετικά με τη συλλογή του, τα γλυπτά στο κήπο του Μουσείου και τις μάσκες του ξεδιπλώνοντας τη φιλοσοφία του πίσω απο τα έργα του και το κίνητρο του να ιδρύσει αυτό το συγκεκριμένο χώρο τέχνης. Στη συζήτηση συμμετείχε ο αναγνωρισμένος γλύπτης της Ουκρανίας Valeriy Ermakov και το πρόγραμμα θα παρουσιασθεί σύντομα υπο τη μορφή Documentary στην Ουκρανική τηλεόραση. Ο ValeriyErmakov - ukrainer.net/withoutmodels/ - είναι ένας ταλαντούχος λαϊκός γλύπτης και ζωγράφος που τα μυθολογικά του ξυλόγλυπτα έργα είναι σκορπισμένα στο κήπο του και τους αγρούς που περιστοιχίζουν το σπίτι του σε ένα απομακρυσμένο χωριό της πατρίδας του. Ο καλλιτέχνης τίμησε με τη παρουσία του στο Μουσείο και τη συζήτηση το Δημήτριο Οικονόμου για του οποίου το έργο μίλησε με ενθουσιασμό και ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

55 θαυμασμό και τον αποχαιρέτησε με τη δήλωση πως το έργο του και η συλλογή του τιμούν τη τέχνη με όραμα στη πατρίδα μας. Και το τελευταίο καλλιτεχνικό νέο αφορά τη Πινακοθήκη MaLou Art Consulting & Art Gallery που κυκλοφόρησε το βιβλίο - «Sappho. One stanzain three drawings υπό την επιμέλεια της Κυρίας Hrinchenko Luidmila Διευθύντρια Τέχνης της Πινακοθήκης - professorof Philology, pianist, writer, collector, με σεβαστό αφιέρωμα στο έργο του Δημητρίου Οικονόμου. Η παρουσίαση του βιβλίου έλαβε χώρα σε εντυπωσιακή εκδήλωση στο Κέντρο Τέχνης και Πολιτισμού της Ρωσίας στο Χαλάνδρι Αθηνών την 23 Μαρτίου Το βιβλίο θα είναι ο επίσημος κατάλογος για τις εκδηλώσεις στη Ρωσία προς τιμή του Λέοντος Τολστόϊ στο ομώνυμο κέντρο τέχνης εκεί. photos/pcb / /?type= 3&theater Σημείωση: Το παρόν άρθρο συνετάχθη για την εφημερίδα από τη Τζωρτζίνα Κούτη μετά από συζητήσεις με τον καλλιτέχνη σχετικά με τη πρόσφατη καλλιτεχνική του δράση Georgina Kouti georgina-kouti-4a98789a Director of Learning and Teaching at the American School Chittagong, BA in Classical Archaeology / MA in Classics from the University CollegeLondon of the London University, London, UK ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΚΑΙ ΑΝΑΦΟΡΕΣ Σχετικά με τον καλλιτέχνη σε Αίθουσες Τέχνης εντός και εκτός της χώρας μας profile/ Demetrios ECONOMOU, Athens, Attiki, Greece / Saatchi Art, Paintings, Photography, Drawings, Sculpture, Limited Editions, Features, Blog, Art Advisory, Featured Paintings, Style, Fine ArtAbout: Demetrios ECONOMOU. He is the founder of the Economou Museum in Athens and also the official site for the artist and Museum is ECONOMOU MUSEUM.COM. Of which he is the founder and owner of the site also. He is also a Scientific member of the selection committee of the Florence Biennale in Italy. Less /Education: He studied ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ in Guildford University in London and Southampton art school. Exhibitions: He did a solo exhibition in Replay art centre in Bromley. He exhibited in thegreek-french Association in Athens. The artist has 50 bronze statues in public places with prominent personalities. His permanent exhibitions are in the following Museums:Vores Museum in Athens, Modern Art of Frankfurt, Bromley museum in London, Croydon Museum in London, Byzantine Museum in Athens, Syros Museum in Greece and many other, Events: Receivedsilver medal at the International Vitrina of Contemporary art in Florence in Italy in 1998.Then, in1999 he was awarded a Golden Medal at the International Bienalle in Florence in Italy.He exhibited in Royal academy summer exhibition Award received from the spiritual Olympic committee. 2. Demetrios Economou - com/auction-lot/demetrios-economou-oikonomougreek-british-327-c-xr5ppq2i8b Description: Demetrios Economou (Oikonomou), Greek/British b Mask; a bronze sculpture, signed in copper pen to the rear, 34.5cm length. Note: DemetriosEconomou is an acclaimed & awarded artist of Greek origin, residing in the uk.masks are his passion and an area of special expertise, two masks can be found on permanent exhibition at the Museum of Modern Art in Frankfurt and the Bromley Museum in Kent.His work has also been shown at the Royal Academy Summer Exhibition Some of his awards include: Silver Medal, 1998 International Vitrina of Contemporary Art, Florence; Gold Medal, 1999 Biennale, Florence (may be subject to Droit de Suite) 3. demetrios/artist/336729/ 4. indexplus?record=cat4602the Museum of Croydon is in Croydon Clocktower., Katharine Street, Croydon, CR9 1EThttp:// indexplus?_ixsr_=d3l_nrzctmt&_ixsp_=0&_ Τεύχος 77 53

56 MREF_=3222&_IXSS_=_IXFROMC_%3D1%26_ IXACTION_%3Dsummary%26_IXMAXHITS_%3D25%26% 2524with%2Bcms_con_core_identifier%2Bis%2BCAT46 02%3D%252e%26_IXSESSION_%3DnDLl7YoKsCS%26_ IXEMBED_KIOSK_%3Dkiosk%252fa5_k5%26_IXFPFX_ %3Dtemplates%252ffull%252f&_IXACTION_=display&_ IXSPFX_=templates/full/cmhs_ Title Icon of Saint Peter - Description - An icon of St Peter painted by Demetrios Economou in 1976 for the Greek Orthodox Church of St Constantine and St Helen in Upper Norwood. Demetriostrained as an artist as well as a teacher. He started decorating the church soon after it openedin 1976, painting icons in the Byzantine style. In the early days of Christianity paintings were used to illustrate biblical scenes in churches as many people were unable to read. In more modern times icons are used as an aid to prayer. Demetriosrecalls «People tell me Now I come very often to the church because I feel the presence of the Holy Man next to me, on the wall. So my satisfaction is that I can offer to the people something more than blessings.» ObjectName painting / Date 1976 / Material paint / Measurements whole: 710 x 450 x 30 mm / Maker Demetrios Economou Associated Object Number M/2004/84 / Theme Work & Play Arts & Crafts / Location Museum of Croydon Area 5 Kiosk 5 / Type Museum Objects Repository Croydon Museum and Heritage Service 5. epikairothta/arxeio-monimes-sthles/h-protomhtoy-ta3iarxoy-stiven-sonters-ergo-toy-dhmhtrhoikonomoy-8a-sth8ei-sthn-aylh-toy-sxoleioy-stcatherines -Hπροτομή του ταξίαρχου ΣτίβενΣόντερς, έργο του Δημήτρη Οικονόμου, θα στηθεί στην αυλή του σχολείου «StCatherines» 6. Για το Συμπόσιο του Πλάτωνος - το οποίο ήταν έμπνευση για τα δύο γλυπτά έργα που εκτέθηκαν στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών 1. - Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα «Η χρονολόγηση των πλατωνικών διαλόγων», σ. 103, Πανεπιστημιακές παραδόσεις, 1964/ 2. Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Εισαγωγή στον Πλάτωνα, σσ , Εκδόσεις Εστία, δ έκδοση (1968) / 3. - Bury, σσ. XXIII-XXIV/ philosophy/symposium/ summary/sparknotes - The Symposium Plato / 4. - Audi, Robert, Ed., The Cambridge Dictionary of Philosophy. Cambridge, England: Cambridge University Press, / 5. - Plato, The Symposium. Translated by Christopher Gill.Harmondsworth: Penguin Books, /6. - Plato, Complete Works. Edited by John M. Cooper. Indianapolis, Indiana: Hackett Publishing Company, / watch?v=699xe8_9hjw The Symposium by Plato / watch?v=al9u1lal6kyplato - Symposium (The Drinking Party) Full Play. - Jonathan Miller s Sunday Night Play from 14/11/1965 -Jonathan Miller plays Plato s «Symposium» as a picnic organized by an OxBridge don for his students. The entertaining script is faithful to the drinking party recorded by Plato, where Socrates asks each guest to explain the nature of Love. By a series of questions, Socrates leads the guests to conclude that Love is the Highest Good, and that God is Love. This Socratic dialogue may be said to be the basis for Western Philosophy. /9.The Drinking Party, 1965 Film Adapts Plato s Symposium to Modern Times openculture.com/2012/11/the_drinking_game_1965_ film_adapts_platos_symposium_to_modern_times. html/ com/2011/06/17/jonathan-miller-and-the-drinkingparty/ Miller and The Drinking Party (1965) 54 Τεύχος 77 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

57 * Την Δευτέρα 20 Νοεμβρίου 2017 ο συμπατριώτης μας Αθανάσιος Κων/νου Λυμπέρης και η σύζυγός του Κυριακή Χαραλάμπους Μέντη απέκτησαν το πρώτο τους παιδί, ένα υγιέστατο κοριτσάκι. ΓΑΜΟΙ * Την 20η Μαρτίου 2018 ο συμπατριώτης μας Βασίλειος Ντατσόπουλος και η σύζυγός του Μαρία απέκτησαν το τέταρτο παιδί τους, ένα υγιέστατο κοριτσάκι. Τους ευχόμαστε να τους ζήσουν * Την 1η Μαρτίου 2018 η Ζωή Σακκά, κόρη της Χρυσής Τρυφωνοπούλουκαι ο Κωνσταντίνος Διαμαντής τέλεσαν τους γάμους τους στο Δημαρχείο Γαλατσίου. Τους ευχόμαστε να ζήσουν ευτυχισμένοι * Την Τετάρτη 7 Φεβρουαρίου 2018 απεβίωσε ο συμπατριώτης μας Ιωάννης Κυριακούλης του Θεοδώρου, συνταξιούχος λιμενικός. Η εξόδιος ακολουθία του τελέστηκε την 9η Φεβρουαρίου στον Ιερό Ναό Αγίας Σοφίας Καπανδριτίου και ετάφη στο κοιμητήριο του Καπανδριτίου Αττικής. *Την 10η Φεβρουαρίου 2018 απεβίωσε στη Θεσσαλονίκη, όπου διέμενε η Θεοδώρα θυγ. Παν. Μαντά χήρα Δημητρίου Πετρίδη και ετάφη την στην Παλαιοκόμη Σερρών. *Την 16η Φεβρουαρίου 2018 απεβίωσε στην Αθήνα η Μαρία Γιαννακοπούλου, σύζυγος του Ανδρέα Γιαννακόπουλου. Η εξόδιος ακολουθία τελέστηκε την Τρίτη 20 Φεβρουαρίου 2018 στον Ι. Ν. του Κοιμητηρίου Παπάγου, και κηδεύτηκε στο Κοιμητήριο Παπάγου. Από τον σύζυγό της και την θυγατέρα της λάβαμε το παρακάτω κείμενο: «Ως ελάχιστο φόρο τιμής, θα θέλαμε να αποχαιρετήσουμε την πολυαγαπημένη μας σύζυγο και μητέρα, έναν άνθρωπο αγνό και ακέραιο, με ψυχή καθαρή και καρδιά που έκλεινε μέσα της τον κόσμο όλο. Αγαπημένη μας, ήσουν πάντοτε το στήριγμά μας, η ομορφιά της ζωής μας και η παρηγοριά μας στις δύσκολες στιγμές. Μας έμαθες να αγαπάμε, να βοηθάμε, να είμαστε γενναιόδωροι στα αισθήματα, να ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ ΕΦΥΓΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΖΩΗ συγχωρούμε. Υπήρξες η αληθινή ευλογία στη ζωή μας. Ξέρουμε ότι θα βρίσκεσαι πάντοτε δίπλα μας, θα μας προστατεύεις και θα μας οδηγείς, όπως έκανες πάντοτε. Ψυχή όμορφη και ευγενική, λατρεμένη μας σύζυγε, μητέρα και αδελφή, σε αγαπάμε και σε κρατάμε πάντοτε στο μυαλό και στην καρδιά μας. Ανδρέας Γιούλα» *Στις 18 Φεβρουαρίου 2018 έφυγε από τη ζωή ο Δήμος Παπαγιαννακόπουλος του Αθανασίου και της Κικής (το γένος Σπυροπούλου). Ο Δήμος ζούσε στο Μπουένος Άϋρες, όπου και απεβίωσε, μετά από σύντομη μάχη με την επάρατο. Ήταν γεννημένος το 1950 στα Καλύβια. Οι δυσκολίες επιβίωσης στον τόπο μας στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ανά- ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΑΣ Τεύχος 77 55

58 γκασαν το Θανάση με την επταμελή οικογένειά του να φύγει μετανάστης για την Αργεντινή. Έτσι την άνοιξη του 1958, βρέθηκαν στην Αργεντινή. Μετά από λίγα χρόνια ο Θανάσης έφυγε από τη ζωή πολύ νωρίς, αφήνοντας τα παιδιά πολύ μικρά ορφανά. Ο Δήμος, όπως και όλη η οικογένεια, πάλεψαν σκληρά για την επιβίωσή τους. Τα κατάφεραν και πρόκοψαν στην δεύτερη πατρίδα, την Αργεντινή. Ο Δήμος αφήνει πίσω του τρία παιδιά και δύο εγγόνια. Αιωνία του η μνήμη! * Την 5η Μαρτίου 2018 απεβίωσε στο Μπουένος Άϊρες Αργεντινής η Ελένη Καραχάλιου χήρα Θεοδώρου Μπάτσιου. * Την 12η Μαρτίου 2018 απεβίωσε ο συμπατριώτης μας Αχιλλέας Δαφαλιάς. Η εξόδιος ακολουθία του τελέστηκε την 13η Μαρτίου στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Καλυβίων και ετάφη στο κοιμητήριο των Καλυβίων. Η ανιψιά του Αλέξάνδρα Μίντζια - Μπέρκη τον αποχαιρέτησε με τα εξής: «Θα αφιερώσω μερικούς στίχους στον αγαπημένο μου θείο, ο οποίος είχε με τον πατέρα μου σχέση αδερφική. Τον Αχιλλέα σήμερα θα αποχωριστούμε, καλοστρατιά σου θείε μου θέλουμε να σου πούμε. 56 Τεύχος 77 Μακρύς ο κύκλος της ζωής ομού και δε χωρούνε, τα βάσανα που πέρασες στο λογισμό να μπούνε. Περήφανα μεγάλωσες τ αξιόλογα παιδιά σου, για να βαδίζουν εσαεί στ αχνάρια τα δικά σου. Το πολυμήχανο μυαλό που διέθετες μπορούσε, εμπόδια να ξεπερνά τα δύσκολα αψηφούσε. Από την Πύλο έως το βορρά τους γόνους σου θα βρούμε, που όνειρα αρχές και πρότυπα δικά σου αναστορούνε Φεύγεις κι αφήνεις πίσω σου πάμπολλους απογόνουςγια να απαλύνουν θείε μου της θείας μου τους πόνους. Τη Μαργαρίτα, τη γιαγιά και τον παππού μου επίσης, τη μάνα, τον πατέρα μας να τους γλυκοφιλήσεις. Πες τους πως νοσταλγήσαμε τη ζωντανή μορφή τουςμα ο Θεός εκεί ψηλά προσέχει την ψυχή τους Καλό σου ταξίδι» Η ανιψιά σου Αλεξάνδρα Κ. Μίντζια Επίσης η ανιψιά του Αναστασία Μίντζια του απήγγειλε τους παρακάτω στίχους: «Σου παραγγέλνω μαύρη γη και αραχνιασμένο χώμα το θείο μας που έρχεται ΜΗΝ τον δεχτείς ακόμα... Ρημάξανε τα διάσελλα της γειτονιάς οι στράτες και πώς να ρθούμε στο χωριό ;;; σαν άγνωστοι διαβάτες ;;; Πήρες τους νιούς..δεν χόρτασες ;;; άσε γέρους να ζούνε με προσμονή να λαχταρούν να ρθουμε να χαρούνε Μα εσύ δεν νιώθεις τίποτα κι αν η καρδιά σπαράζει.. ο δρόμος που εχάραξες ξέρω πως δεν αλλάξει. ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΑΣ

59 Στρώσε να φάει ρίξε να πιει.. τραγούδα να γλεντήσει.. αγαπημένα πρόσωπα φέρτου να συναντήσει Εμείς θα συνεχίσουμε πήραμε την ευχή του. Αγαπημένοι να μαστε ήταν η συμβουλή του Το λόγο που του δώσαμε ΠΑΝΤΑ θα τον τηρούμε. μόλις φανούμε στο χωριό ΘΑ ΠΑΜΕ να τον δούμε Καλό παράδεισο αγαπημένε μας» Αναστασία Μίντζια Τον εκλιπόντα αποχαιρέτησαν επίσης ο Δήμαρχος Καλαβρύτων κ. Γ. Λαζουράς, ο κ. Δ. Αποστολόπουλος και ο ανιψιός του Αθανάσιος Νταφαλόγαμβρος. Η οικογένειά του στην μνήμη του προσέφερε χρηματικό ποσό υπέρ του Ι. Ν. Ζωοδόχου Πηγής. *Το Σάββατο 24 Μαρτίου 2018 απεβίωσε ο συμπατριώτης μας Παναγιώτης (Τάκης) Παπαπαναγιώτου του Κων/νου. Η εξόδιος ακολουθία του τελέστηκε τη Δευτέρα 26 Μαρτίου στον Ιερό Ναό Προφήτη Ηλία Αγίας Παρασκευής και ετάφη στο Κοιμητήριο Αγίας Παρασκευής. Ο μικρότερος αδερφός του Χαράλαμπος (Μπάμπης) Παπαπαναγιώτου, ο γνωστός δημοσιογράφος, τον αποχαιρέτησε με τα παρακάτω λόγια. «Ο 4ος από τους 5 μας έφυγε πρώτος, δηλαδή έφυγε πρώτος ο πιο δυνατός. Μάλλον εθελοντικά, δείχνοντας το τέλος του δρόμου της γλυκιάς, αλλά εφήμερης ματαιότητας. Δείχνοντας Τάκη, όπως έδειχνες πάντα, ότι ουκ εν τω πολλώ το ευ. Ότι το ευ ζην, δεν είναι τα απατηλά μεγαλεία. Είναι ή αγάπη ή ταπεινότητα, ή αιώνια στιγμή που πρέπει να ξέρεις και να μπορείς να την δημιουργήσεις. Τούτος ο κόσμος ο μικρός κι ο μέγας, Τάκη μου, είναι αυτός που εσύ κατέκτησες με την απλότητα του μεγαλείου σου και με τον πολιτισμό σου. Με την ήρεμη, αλλά και κοφτερή ματιά σου, στα βαθιά και στα απροσπέλαστα. Εκεί που ο νους και η δύναμη των πολλών φοβάται. Λυγίζει, σκιάζεται και αποσύρεται. Εσύ όμως ήσουν εκεί Εκεί που λίγοι είχαν και έχουν τη δύναμη και το θάρρος να φτάσουν. Εκεί, εσύ Τάκη μου, έχτισες το παλάτι σου. Μεγαλοπρεπές και απόρθητο. Αδερφέ μας, αγαπημένε, ήσουν ο «βράχος» μας. Ο βράχος της οικογένειάς μας. Δυναμικός εκεί που έπρεπε, σιωπηλός όπου επιβαλλόταν. Όμως πάντα μεγαλόψυχος και μεγάθυμος. Να αναβλύζεις δύναμη και αγάπη. Στρατιώτης της συνέπειας και του δικού σου απαράβατου κώδικα αξιών. Άλλοτε μπροστά, άλλοτε «πίσω». Αλλά πάντα εκεί! Σταθερά, χωρίς δισταγμό και ταλάντευση. Πάντα όμως να ξεχειλίζεις δοτικότητα κι αγάπη. Χωρίς ιδιοτέλεια και χωρίς δανεικά. Μόνο από τα δικά σου αστείρευτα ψυχικά πλούτη. Πολλοί σε γνώρισαν, λιγότεροι σε κατάλαβαν και ακόμα λιγότεροι είδαν το χρυσάφι που έκρυβες στην καρδιά σου. Κι ακόμα λιγότεροι, εμείς οι ευτυχείς, μπορέσαμε και το αγγίξαμε και ευεργετηθήκαμε. Η αγαπημένη σου γυναίκα, η γυναίκα της ζωής σου η Μαίρη. Ξέρεις εσύ. Ξέρει και αυτή Αλύγιστη και αφοσιωμένη. Τα υπέροχα παιδιά σου, ο Κώστας και η Εύη μας. Τα καμάρια σου και οι δικαιολογημένες αδυναμίες σου. Τα δικά μας παιδιά πια. Ο πατέρας σου ο Κώστας, που πάντα σε καμάρωνε από εκεί ψηλά, αφότου μας άφησε πρόωρα. Κατάφερες και νίκησες τις ανησυχίες του για εσένα. Μεγάλη νίκη. Η μάνα σου, η Μαριγώ, που της έμοιαζες πιο πολύ από όλους μας. Η αγία μάνα μας, που σε είχε εικόνισμα. Η Βασούλα μας, η «μεγάλη», η δεύτερη μαμά μας, ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΑΣ Τεύχος 77 57

60 ο φύλακας άγγελος μας, πάντα είχε τις φτερούγες της ανοιχτές να σε σκεπάσουν ή να σε χαϊδέψουν. Ο Σταύρος μας, από μακριά, αλλά κι από κοντά Ο Γιώργος μας, ο αδερφός σου που μαζί από παιδιά, γίνατε άντρες. Ο άνθρωπος που αγάπησες και τσακώθηκες πιο πολύ από οποιονδήποτε άλλο. Ο άνθρωπος που ήταν πάντα δίπλα σου σε όλα τα καλά και σε όλα τα δύσκολα. Ο αδερφός. Κι εγώ ο «μικρός». Που ένοιωθα πάντα την λυτρωτική αγάπη σου. Τα ανίψια σου, πού ευλογήθηκαν να σε έχουν θείο. Θεία μοίρα τα ευλόγησε να σε νοιώσουν και να χαρούν το μύρο της ψυχής σου. Και οι φίλοι σου. Σπάνιο πράγμα οι φίλοι. Τους αγαπάς και σε αγαπούν. Κι εσείς μόνο ξέρετε το πώς και το γιατί. Αρκεί αύτη η μυστική και ανεκτίμητη σχέση, που την δένουν ορατά και αόρατα νοήματα της ζωής. Χωρίς όρους. Χωρίς πριν και μετά. Μόνο το ΤΩΡΑ της ψυχής. Τα πολλά ΤΩΡΑ που ευλογήθηκες να έχεις Τάκη μου, και ευλογήθηκες να δώσεις. Τάκη, ήσουν και είσαι μάθημα ζωής. Ένας απόστολος αγάπης, δοτικότητας και ανιδιοτέλειας. Μία επιτομή πολιτισμού. Μακριά από τα απαστράπτοντα και απατηλά δήθεν, μίας ανεμοδαρμένης εποχής. Μόνο γνησιότητα, ουσία, δύναμη, αγνότητα και μεγαλείο. Κάτι σαν τα υλικά που φτιάχνουν έναν βράχο. Από αυτούς που αντέχουν την φθορά και την διάβρωση. Σαν κάτι στέρεο, συμπαγές, ανθεκτικό, αγνό και δυνατό. Άτρωτο. Για να «φάει» λίγο βράχο το νερό, αυτό το πολύτιμο αλλά και ύπουλο στοιχείο, θέλει πολλές εκατοντάδες χρόνια. Για εμάς που είχαμε την ευλογία να σε γνωρίσουμε, θέλει πολλές χιλιάδες χρόνια, για να κόψει ένα τόσο δα κομματάκι. Και να σου πω αδερφέ μου; Έχω δει βράχους να πέφτουν και να κατρακυλάνε, σε κάποια πλαγιά, σε κάποια χαράδρα. Δεν είχα δει ποτέ βράχο να πετάει. Να ίπταται και να ανυψώνεται, τρέχοντας να συναντηθεί με το Θείο, μέχρι που σε γνώρισα και σε αγάπησα Τάκη μου. «Που πάει η αγάπη όταν σβήνονται τα βλέμματα», αναρωτήθηκα όταν έσβησε το τελευταίο βλέμμα σου. Δεν χρειάστηκα παραπάνω από 24 ώρες για να καταλάβω. Να το αισθανθώ και να το νοιώσω. Εδώ μένει. Εδώ είναι και θα μείνει, μέχρι να ξανασυναντηθούμε. Ακολούθα την αγάπη, όπως την ακολουθούμε κι εμείς και θα βρεθούμε στο νέο αντάμωμα. Ακολούθα αυτό που σκόρπισες απλόχερα, γιατί κι εμείς αυτό ακολουθούμε. Δεν θα χάσουμε τον δρόμο αδερφέ μας! Εμείς αυτό κρατάμε, αυτό ακολουθούμε κι αυτό ξέρουμε ότι μας φέρνει κοντά σου. Την αγάπη. Και ξέρεις πώς θα έρθουμε; Όπως το ήθελες εσύ! Καβάλα στα άλογα. Ξέρεις αυτά τα πανέμορφα, δυνατά και αδάμαστα άλογα που είχες στον τοίχο του δωματίου σου. Όμορφα, δυνατά, ατίθασα άλογα να καλπάζουν αμέριμνα σε απέραντα καταπράσινα λιβάδια. Άσε μας αδελφέ μου, να τα καβαλικέψουμε να προσπαθήσουμε να σε φτάσουμε. Σε αυτά τα ταξίδια του μυαλού και των μυστικών ονείρων. Είναι ο βαθύς σπαραγμός της ψυχής που θέλει να βγει και να φωνάξει. Αλλά του κάνει αποτρεπτικό νεύμα η αξιοπρέπεια σου. Είναι δίκαιο; Είναι σωστό; Δεν ξέρω. Όμως δεν μπορώ παρά να το σεβαστώ. Καλό ταξίδι Τάκη μας Καλό παράδεισο σύζυγε, πατέρα, αδελφέ, θείε και φίλε μας. Καλό παράδεισο Τάκη μου, γιατί αν δεν πας εσύ στον παράδεισο, ποιος θα πάει;» Επίσης τον αποχαιρέτησε η τέως συνάδελφός του κα Ντέμη Γιαννακοπούλου με τα παρακάτω λόγια: «Επιτρέψτε μου εδώ, ενώπιόν σας να καταθέσω δύο λόγια ψυχής για τον πολυαγαπημένο μας Τάκη, σαν φίλη, συγγενής αλλά και συνάδελφος. Ταλαντούχος και δημιουργικός, υπήρξες τίμιος, με ιδιαίτερο ήθος στην επαγγελματική σου σταδιοδρομία, ειλικρινής, υπερήφανος και πάντα ευγενικός λαμπρό παράδειγμα για όλους μας, φύλαγες Θερμοπύλες. Με την σπάνια διακριτικότητα που σε διέκρινε, την απέραντη καλοσύνη σου και το αίσθημα της δικαιοσύνης που σε διακατείχε, ήσουν ο ρυθμιστής των καταστάσεων. Έκρινες, ζύγιζες, αποφάσιζες, με γνώμονα πάντα την αλήθεια. Δυναμικός παράλληλα, με ακλόνητες απόψεις, ήσουν ο άνθρωπος που μπορούσαμε να εμπιστευτούμε, να πατήσουμε πάνω του πρόθυμος πάντα να μας βοηθήσεις, ανοιχτός στις έγνοιες και τα προβλήματα των άλλων. Μεγάλη η θλίψη μας από την απώλειά σου. 58 Τεύχος 77 ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΑΣ

61 Είχες την ευκαιρία να δημιουργήσεις μια καλή και άξια οικογένεια. Αφήνεις πίσω σου την αγαπημένη σου σύζυγο Μαίρη και δυο εξαίρετα παιδιά, που τόσο πολύ σου συμπαραστάθηκαν, ιδιαίτερα τον τελευταίο δύσκολο καιρό. Είθε ο Θεός να τους δίνει κουράγιο. Αφήνεις όμως και όλους εμάς που σε γνωρίσαμε, σε εκτιμήσαμε και τόσο σε αγαπήσαμε. Μπήκες στις καρδιές μας χωρίς να το καταλάβουμε. Δεν μας άφησες περιθώρια σκέψης. Τεράστιο το κενό από το χαμό σου για την οικογένειά σου, τα αδέρφια σου, τους συγγενείς σου όλους και τους φίλους σου. Πως θα ξαναπιούμε καφέ στην λιμνούλα σου με τα ψαράκια; Σ ευχαριστούμε για ό,τι μας έδωσες. Νιώθουμε τυχεροί που σε γνωρίσαμε. Θα έχεις ξεχωριστή θέση στις καρδιές μας και στις σκέψεις μας. Τίποτα όμως δεν θα είναι το ίδιο μετά τον αδόκητο θάνατό σου. Καλό σου ταξίδι, αγαπημένε μας Τάκη. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που θα σε σκεπάσει. Ντέμη Γιαννακοπούλου» Επίσης λόγια αποχαρετισμού του απηύθυνε ο εξάδερφός του συνταξιούχος δάσκαλος κ. Θεόδωρος Σταθόπουλος. * Στις 24 Απριλίου 2018 απεβίωσε η συμπατριώτισσά μας Αδαμαντία (Διαμάντω) Αργυροπούλου - Σακελλαροπούλου, συνταξιούχος οδοντίατρος, πρώην μέλος του Δ.Σ. και Γενική Γραμματέας της Αδελφότητος. Η εξόδιος ακολουθία της τελέςστηκε την 25η Απριλίου 2018 στον Ιερό Ναό Αγ. Βαρβάρας Λυκόβρυσης Αττικής και κηδεύτηκε στο κοιμητήριο Μεταμόρφωσης Αττικής. Αιωνία τους η μνήμη ΜΝΗΜΟΣΥΝΑ * Την Κυριακή 14 Ιανουαρίου 2018 τελέστηκε στον Ιερό Ναό Αγίου Βλασίου Φιλίων το ετήσιο μνημόσυνο του συμπατριώτη μας Κων/νου Λυμπέρη. *Την 11η Φεβρουαρίου 2018 τελέστηκε στην Πάτρα το 40νθήμερο μνημόσυνο της συμπατριώτισσάς μας πρεσβυτέρας Αθανασίας Σπυροπούλου συζ. Ιερέως Νικολάου Κούζιου, στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Λάγγουρα Πατρών. *Την 25η Φεβρουαρίου 2018 τελέστηκε στον Ιερό Ναό Αγ. Βλασίου Φιλίων το ετήσιο μνημόσυνο της συμπατριώτισσάς μας Αικατερίνης χαςγρηγ. Μητροπούλου. *Την 25η Φεβρουαρίου 2018 τελέστηκε στο Γρηγόρι Αιγιαλείας το 40νθήμερο μνημόσυνο της Ελένης Φαρμακοπούλου. *Την Κυριακή 18 Μαρτίου 2018 τελέστηκε στον Ιερό Ναό Αγ. Παύλου στην Αθήνα το 40νθήμερο μνημόσυνο του Ιωάννη Θ. Κυριακούλη. *Την 24η Μαρτίου 2018 τελέστηκε στον Ιερό Ναό του Κοιμητηρίου Παπάγου το 40νθήμερο μνημόσυνο της Μαρίας συζ. Ανδρέα Γιαννακόπουλου. *Το Σάββατο 21 Απριλίου 2018 τελέστηκε στον Ιερό Ναό Ζωοδόχου Πηγής Καλυβίων το 40νθήμερο μνημόσυνο του Αχιλλέα Δαφαλιά. Η οικογένειά του στη μνήμη του προσέφερε χρηματικό ποσό υπέρ του τοπικού πολιτιστικού συλλόγου «ΤΑ ΚΑΤΩ ΦΙΛΙΑ». ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΜΑΣ Τεύχος 77 59

62 Λευκός Νόμος του Κωνσταντίνου Ι. Σπυρόπουλου Όταν είμαστε μικρά στην 6η δημοτικού, 1η γυμνασίου, ο Μήτσος ο Σιδέρης, ο Τσόκρης, πολύ σπουδαγμένος σε ό,τι αφορά το πολίτευμα και τα πολιτικά κινήματα, μας μάζευε και μας έκανε φροντιστήριο για τους αποικιοκράτες και για τις μεθόδους που κυβερνούσαν τον κόσμο. Την εποχή εκείνη όλη η Αφρική είχε επαναστατήσει για να διώξουν τους αποικιοκράτες, που έκλεβαν τον πλούτο των χωρών με ορυχεία χρυσού, χαλκού και ό,τι άλλο πολύτιμο υλικό. Τότε ήταν σε εξέλιξη η επανάσταση στο Κονγκό, για να διώξουν τους Γάλλους και τους Βέλγους από τα ορυχεία. Ηγέτες επαναστάτες του Κονγκό είχαν κηρύξει πόλεμο στους ξένους. Ο Τσόκρης διάβαζε για το τι γίνεται και σε μερικά παιδιά του χωριού είχε δώσει παρατσούκλια των ηγετών του Κονγκό. Τον Τρύφωνα τον Καραθανάση τον έλεγε Λουμπούμπα, τον Βασίλη τον Λαμπρόπουλο Κιζένκα, κάποιον Λυμπερόπουλο- Κατάνκα κλπ. Βέβαια όλα στη φαντασία μας φαίνονταν ηρωικά, κάπως παρόμοια με την δική μας επανάσταση του Εγώ ποτέ δεν είχα φαντασθεί ότι κάποτε θα πήγαινα στο Κονγκό και θα έβλεπα όλους αυτούς τους ήρωες σε φωτογραφίες και αγάλματα. Το 1984 μπήκα σε ένα βελγικό αεροπλάνο της ΣΑ- ΜΠΕΝΑ, αεροπορικής εταιρείας φτωχών χωρών. Αφού περάσαμε από την Λιβύη και την έρημο της Σαχάρας, μπήκαμε σε εύκρατη ζώνη. Ο πιλότος κατέβασε το αεροπλάνο χαμηλά και κάτω από το αεροπλάνο έτρεχαν από φόβο σχεδόν όλα τα ζώα, που βλέπουμε σήμερα στα ντοκιμαντέρ, όπως λιοντάρια, ελέφαντες, βουβάλια κλπ. Ήταν ένα φανταστικό θέαμα. Φθάσαμε στην Κινσάσα, την πρωτεύουσα του Κονγκό και κατέβηκα για να περάσω μία ημέρα και να πάρω άλλο αεροπλάνο, γιατί ο προορισμός μου ήταν η Μπουζουμπούρα, η πρωτεύουσα του Μπουρούντι. 60 Τεύχος 77 Βγαίνοντας στην πόλη, που στην ουσία είχε λίγα κτίρια και όλη η άλλη πόλη ήταν μία τενεκεδούπολη, θυμήθηκα το Πέραμα της εποχής εκείνης. Ήρθαν μερικοί Έλληνες, μόνιμοι κάτοικοι, κυρίως Κύπριοι, οι οποίοι είχαν φύγει από τα κατεχόμενα της Κύπρου και δούλευαν σε φυτείες καφέ και με πήραν να μου δείξουν σε μία μικρή πλατεία το άγαλμα του Παττακού. Μου εξήγησαν ότι ο πρωθυπουργός του Κονγκό, ο Μομπούτου Σέκου, που ήταν τότε στην εξουσία, είχε φοιτήσει στη Σχολή Ευελπίδων. Μου είπαν ότι ο κόσμος πέθαινε από πείνα στους δρόμους κατά χιλιάδες και ότι ο Παττακός τους έδωσε δολάρια για τρόφιμα και γι αυτό του έκαναν άγαλμα, γιατί είχε σώσει την χώρα από λιμό. Φανταστείτε μια χώρα με τόσο χρυσό να πεθαίνει από πείνα. Οι Βέλγοι και οι Γάλλοι είχαν χωρίσει το Κονγκό σε βελγικό και γαλλικό. Οι Βέλγοι, φοβεροί αποικιοκράτες σκότωναν τον κόσμο σαν να ήταν μύγες, για να σπείρουν το φόβο. Κάθε χρόνο οι Βέλγοι κτηματίες έκοβαν το χέρι ενός εργάτη. Μάζευαν τους εργάτες και τους έδειχναν το κομμένο χέρι και τους έλεγαν ότι του κόψαμε το χέρι, γιατί δεν δούλευε γρήγορα. Το μυαλό μου με αυτά που έβλεπα, συνεχώς πήγαινε στον Τσόκρη ότι αυτά που μας έλεγε, ήταν αληθινά. Τελικά το βράδυ μπήκα σε αεροπλάνο για Μπουρούντι, τελικό προορισμό μου. Εκεί με περίμενε ο Πρόξενος της Ελλάδας, ο Φόρις Καμπέρης, από τον Πεντάλοφο Κοζάνης και πήγαμε στο σπίτι του. Όταν ήρθε η ώρα του ύπνου, με πήγαν σε ένα δωμάτιο, που είχε μέσα ασπίδες, δόρατα, νεκροκεφαλές κλπ. Λέω στον πρόξενο ότι δεν μπορώ να κοιμηθώ με αυτά και να με πάει στο μοναδικό ξενοδοχείο. Αυτός μου λέει πως και εκεί τα ίδια θα βρεις. Τέλος πάντων πήγα σε ένα ξενοδοχείο σχεδόν ισόγειο, γεμάτο μύγες, σφήκες και μυρμήγκια μεγάλα και κοιμήθηκα εκεί. Εκεί έμεινα σχεδόν μία εβδομά- ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

63 ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ δα, γιατί αεροπλάνο είχε μία φορά την εβδομάδα. Μου λέει ο πρόξενος ότι το πρωί που θα έρθεις στο σπίτι, να πηγαίνεις στη μέση του δρόμου για να μην σε τσιμπήσει κανένα φίδι. Οι εργάτες του Δήμου δεν μάζευαν τα σκουπίδια, αλλά με κάτι σπαθιά έκοβαν τα χόρτα δεξιά και αριστερά του δρόμου, για να μην μπορεί να καθίσει φίδι. Ο Θεός τους είχε δώσει όλα τα καλά. Αν έσκαβες 20 πόντους το έδαφος, είχε μια γλυκοπατάτα στενόμακρη σαν φρατζόλα. Οι μπανάνες και οι ανανάδες πάνω απ το κεφάλι τους και αυτοί πέθαιναν από πείνα. Έπρεπε κάποιος να τους κόψει τον ανανά και να τους τον δώσει, για να μην πεθαίνουν. Έφερα δύο γλυκοπατάτες και τις πήρε η κόρη μου η Άννα στο σχολείο και τους έκανε μάθημα η δασκάλα. Οι κάτοικοι ήταν όλοι γυμνοί, όπως τους γέννησε η μάνα τους. Μερικοί φόραγαν κάτι σαν βρακί. Πέθαιναν και τους μάζευαν τα κάρα και μια μέρα έκανα το λάθος να πάω να δω πως τους θάβουν. Τα κάρα τα έβαζαν στην άκρη ενός μεγάλου τάφρου και ο μάγος με μια κουδουνίστρα τους πέταγε μέσα. Με αυτό που είδα, έκανα δυο μέρες να κοιμηθώ και έβλεπα στον ύπνο μου όλα αυτά τα πρόσωπα. Το Μπουρούντι είχε νόμισμα τη δραχμή. Τα νομίσματα του Μπουρούντι τα έκοβε το Ελληνικό Νομισματοκοπείο. Μπροστά από την χώρα, υπήρχε μία τεράστια λίμνη όση η Πελοπόννησος, η οποία είχε κάτι νόστιμα ψάρια, που μόνο ψάρια έτρωγα. Αυτοί δεν έτρωγαν τα ψάρια. Μία ημέρα με βρήκε ένας Μυτιληνιός που είχε την μοναδική βάρκα και μου λέει ότι θα έρθει το απόγευμα να με πάει βόλτα στη λίμνη, την ώρα που θα πέφτει ο ήλιος. Πράγματι, μπήκα στη βάρκα και ο ήλιος χρυσαύγιζε τη λίμνη με ένα χρώμα πορφυρό. Βλέπω δεξιά και αριστερά από τη βάρκα κροκόδειλους, αλλά δεν φοβήθηκα. Προχωρώντας και αφού ο ήλιος είχε πέσει, βλέπω να κινούνται κάτι μαύρα σαν βουναλάκια. Του λέω πατρίδα τι είναι αυτά; Μου λέει μην φοβάσαι, είναι άκακα, είναι ιπποπόταμοι.τι λες ρε πατρίδα, βγάλε με έξω, θα μας τουμπάρουν αυτά και θα μας φάνε οι κροκόδειλοι; Είχε προηγηθεί ένα γεγονός πριν πάω, με μια Βελγίδα, η οποία είχε πάει με τα δυο της παιδιά, ένα αγοράκι και ένα κοριτσάκι στον άνδρα της, ο οποίος δούλευε εκεί και πήγαν να κάνουν μπάνιο στη λίμνη. Την είχαν συρματοπλέξει ως το βυθό για τους κροκόδειλους. Λέει ο μπαμπάς στο αγόρι που ήταν μεγαλύτερο: επειδή δεν τα πήγες καλά στο σχολείο, κάθισε έξω και του έβαλε το κοριτσάκι στον ώμο. Ο κροκόδειλος, όμως είχε πάει από μακριά μέσα στη βλάστηση και παίρνει το αγόρι από τα πόδια. Το κοριτσάκι έπεσε κάτω και γλίτωσε. Το αγόρι το τρώει μπροστά στους γονείς του. Είχε γίνει αυτό και έτρεμα από φόβο. Μία ημέρα κοιτάζαμε με τον πρόξενο απέναντι από τη λίμνη. Φαινόταν το Κονγκό σαν όνειρο. Τον ρωτάω αν είναι κοντά το Λομούμπασι και μου λέει όχι, περνάμε εδώ κοντά το Μποκάβο και σε μία ώρα είμαστε στην επαρχία Λομούμπασι. Του λέω ότι θέλω να με πάει για να πάω στην πόλη του Λουμούμπα και μου λέει πως θα με πάει αύριο. Πράγματι την άλλη μέρα το πρωί ξεκινήσαμε και σε δύο ώρες ήμουνα προσκυνητής μπροστά στο άγαλμα του μεγάλου επαναστάτη του Πατρίς Λουμούμπα. Ο πρόξενος ήταν 30 χρόνια εκεί και μου είπε για τον Πατρίς Λουμούμπα. Όταν ο Πατρίς Λουμούμπα έγινε πρόεδρος του Κονγκό, έδιωξε τις βέλγικες επιχειρήσεις και την ημέρα που ανέλαβε πρόεδρος, στον λόγο του είπε στους Βέλγους το εξής: δεν θα είμαστε οι πίθηκοί σας. Οι Βέλγοι έβαλαν τον Μομπούτο Σέκου, αυτόν που είχε γίνει αξιωματικός στην Ελλάδα, να σκοτώσει τον Λουμούμπα και να γίνει αυτός πρόεδρος. Ο Σέκου, για να μην φανεί ότι το έκανε αυτός, έβαλε μαύρους και πιάσανε τον Λουμούμπα και τον σκότωσαν μαρτυρικά. Του έβαζαν αναμμένα σίδερα στο στόμα. Στη συνέχεια έγινε πρόεδρος και με υποκρισία έδωσε σύνταξη στη χήρα του Πατρίς Λουμούμπα και του έκανε άγαλμα. Σε αυτές τις χώρες ο Λευκός είχε θεσπίσει τον λεγόμενο «Λευκό Νόμο». Εάν ένας λευκός έκανε κάποιο έγκλημα, μπορούσε να βάλει φυλακή στη θέση του έναν μαύρο. Έδιναν στον μαύρο δολάρια, που ήταν πολλά λεφτά για έναν μαύρο, που δεν θα τα έβλεπε ποτέ στη ζωή του και καθόταν ο μαύρος φυλακή. Μία ημέρα έφυγα από την πόλη και πήγα να δω τον βράχο, που είχε χαράξει το όνομά του ο μεγάλος εξερευνητής της Αφρικής, ο Λίβισκοντ, αγγλικής καταγωγής. Ο Λίβισκοντ αρρώστησε βαριά και μια γριά μάγισσα του έδινε από ένα δέντρο και έτρωγε φύλλα. Έγινε καλά και γυρνώντας στην Αγγλία, έδωσε τα φύλλα σε μια εταιρεία φαρμάκων. Η εταιρεία τα έκανε επεξεργασία και έβγαλε το κινίνο. Σώθηκε πολύς κόσμος, κυρίως στρατιώτες, σωθήκαμε και εμείς, μικρά στο χωριό. Το κινίνο μας έσωσε. Τελικά μετά από μια βδομάδα, ήρθε το αεροπλάνο. Στο αεροδρόμιο, που ήταν ένα χωράφι, βρέθηκε και ένα αντρόγυνο από τη Σάμο, μόνιμοι κάτοικοι Μπουρούντι. Μπήκαμε μέσα και δεν ρωτήσαμε. Το αεροπλάνο ήταν περιφερειακό και η πτήση δεν ήταν απευθείας για Αθήνα. Έτσι πήγαμε Κινκάλι, Ρουάντα, Αντίς Αμπέμπα, Αβησσυνία, Τζέντα, Σαουδική Αραβία. Μας γύρισε Κάιρο, Αίγυπτο. Από Αίγυπτο δεν έπιανε Αθήνα, αλλά πήγαμε για Βρυξέλλες, Βέλγιο. Στο Βέλγιο δεν μπορούσαμε να προσγειωθούμε λόγω πάγου και μας πήγε Λουξεμβούργο. Στο Λουξεμβούργο μας κατέβασε μακριά από το κτίριο. Εμείς φορούσαμε πουκάμισα, όταν ήλθαν κά- Τεύχος 77 61

64 ποιες γυναίκες και μας τύλιξαν με κουβέρτες. Μπήκαμε στο κτίριο, ήπιαμε τσάι και κάπως συνήλθαμε. Τώρα τι γίνεται; Θα πάμε με πούλμαν στις Βρυξέλλες; Πόσο είναι από εδώ; 2 ½ ώρες; Και ενώ συζητούσαμε, ήλθε ένας άνθρωπος γεμάτος τατουάζ και μου λέει ότι θα έχουμε μεγάλη περιπέτεια και πως είχε ένα αεροπλανάκι και μπορούσε να μας πάει Ζυρίχη, Ελβετία με δολάρια. Λέω στο αντρόγυνο ότι θα βάλω 500 δολάρια και να βάλουν και αυτοί 500 δολάρια και αύριο το μεσημέρι να είμαστε Ζυρίχη, αφού στις 3.16 είχε πτήση της Ολυμπιακής για Αθήνα. Μπήκαμε στο αεροπλανάκι και είδαμε το χάρο με τα μάτια μας. Όταν πήρε ύψος για να περάσουμε πάνω από τις Άλπεις, έμπαζε κρύο από παντού. Ο αέρας το στριφογύριζε. Να σταματάει η καρδιά σου από το φόβο. Τώρα θα διαλυθεί. Τελικά την άλλη μέρα το μεσημέρι ήμασταν Ζυρίχη και πήραμε την Ολυμπιακή και ήρθαμε Αθήνα. Θα έχουν περάσει 20 χρόνια από τότε, και είμαι στο Πυθαγόρειο της Σάμου, όπου βλέπω μια πινακίδα να γράφει «Μπουρούντι Μάρκετ». Μπαίνω μέσα, να και το αντρόγυνο. Λέω, με θυμάστε; Μου λέει ο άνδρας, πως με αυτό που μας έκανες, θα σε θυμάμαι και πεθαμένος. Τώρα τι ήθελα στην Αφρική, σε αυτές στις χώρες, στη ζούγκλα! Στη ζωή μου ήμουν τυχοδιώκτης. Δεν υπάρχει στον άνθρωπο πιο πολύτιμο από το να έχει ένα διαμάντι! (Τα διαμάντια είναι παντοτινά). «Το στοίχημα της ευτυχίας» της Βίκυς Καλογερίδη 62 Τεύχος 77 Θέμα: Η αναζήτηση της ευτυχίας στη καθημερινή ζωή. Σήμερα, αγαπητές φίλες και φίλοι θα παίξουμε στοίχημα! Θα στοιχηματίσουμε για την ευτυχία μας! Τρέχουν τα χρόνια και μας δίνεται επιτέλους μια μεγάλη ευκαιρία να κερδίσουμε! Η ομορφιά, η υγεία, η γνώση, η πράξη,ο πλούτος, ο στοχασμός, η δικαιοσύνη, ο έρωτας, η αιωνιότητα, θα μας πάρουν στα φτερά τους και θα μας οδηγήσουν στο σκοπό μας. Παλαιοί έμπειροι της αναζήτησης αυτής, φιλόσοφοι, δάσκαλοι, ασίγαστοι εξερευνητές, ευφυείς εφευρέτες, αγαπημένοι καλλιτέχνες, διαπρεπείς πολιτικοί, αλλά και απλοί καθημερινοί άνθρωποι θα μας δώσουν τα εφόδια για αυτό το χαρούμενο ταξίδι! «Ουλέ και μάλα χαίρε», «Θεοί το όλβιον δοίεν»,διαβάζουμε στην Οδύσσεια. Οι θεοί μας χαρίζουν την τύχη, λέει ο Όμηρος με σιγουριά! Οι σοφιστές όμως διαφωνούν! Ο Πρωταγόρας θέλει τον άνθρωπο σαν μέτρο όλων των πραγμάτων και μας καλεί να κατανοήσουμε την κάθε περίσταση και να ενεργήσουμε κατάλληλα για να επιτύχουμε την ευτυχία. Ο Πλάτων θεωρεί την επίγεια ζωή ως φυλακή και ταυτίζει την ευτυχία με τη φιλοσοφία που απελευθερώνει την ψυχή από τα δεσμά του σώματος! Ο Επίκουρος μας καλεί να ανακαλύπτουμε τις αιτίες των πραγμάτων! Ο Αριστοτέλης κάνει την ευδαιμονία μελέτη ζωής για να καταλήξει στο ότι διαφορετικοί άνθρωποι κυνηγούν την ευτυχία με διαφορετικά μέσα και έτσι φτιάχνουν για τον εαυτό τους νέους τρόπους ζωής και νέα είδη διακυβέρνησης. Στα αγιογραφικά κείμενα των Μακαρισμών βρίσκουμε την τέλεια ανατομία της εσωτερικής ευτυχίας που μας οδηγεί στην ένωση με τον συνάνθρωπο και στην υπέρτατη Αγάπη. Για τον κάθε χριστιανό Ευτυχία είναι η ταύτιση του με το πρόσωπο Του Ιησού Χριστού κι ο παράδεισος - ο τόπος της ευτυχίας- ένας αγώνας προσωπικός του κάθε πιστού. Ακόμη κι ο σύγχρονος μας Χρήστος Γιανναράς σημειώνει ότι «Η απώλεια του παραδείσου δεν είναι ποτέ ποινή είναι μόνο αυτοεξορία». ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

65 Ας φέρουμε στο νου μας τώρα έναν αναγεννησιακό πίνακα... Η ανθρώπινη χαρά εικονίζεται με όλα τα χρώματα και τα σχήματα βγαλμένα από τη φύση και τη καθημερινή ζωή. που μας κάνει τόσο δυστυχισμένους όταν περνά! -Λίγο αργότερα,μετά τις μεγάλες εξερευνήσεις, οι νέες χώρες, θα ονομαστούν παράδεισος! -Ο Η/Υ και πρόσφατα το ίντερνετ πολλαπλασιάζουν τις δυνατότητες μας, μηδενίζουν τις αποστάσεις και χαρίζουν ε υ τ υ χ ί α σε κάθε διχασμένο για δύναμη και γνώση μυαλό και την δυνατότητα επικοινωνίας με κάθε γωνιά του πλανήτη. Ο Καντ, αναφέρει ότι ευτυχία είναι η ικανοποίηση όλων των κλίσεων μας τόσο σε έκταση, δηλαδή σε πολλαπλότητα, όσο και σε ένταση. Δηλαδή σε διάρκεια! Αντίθετα ο Νίτσε καταλήγει στο τέλος της ζωής του να πει πώς: Η ευτυχία είναι η εσωτερική ηρεμία που έχει κάποιος όταν γνωρίζει ότι βρίσκεται στο σωστό δρόμο. Να είσαι λυπημένος κι ευτυχισμένος! Κι αν πεθαίνεις στα γέλια μπορεί να είσαι δυστυχισμένος! -Οι εφευρέσεις των μηχανών θα υποσχεθούν ένα νέο κόσμο κυριαρχίας στη φύση,ξεκούρασης και δύναμης! -Στα νεότερα χρόνια η φωτογραφία, ο κινηματογράφος και η τηλεόραση κατορθώνουν να φυλακίσουν τον αδηφάγο χρόνο, ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ Στη καθημερινή μας ζωή βλέπουμε: Τεύχος 77 63

66 Το μικρό παιδάκι να βιώνει την χαρά και την ασφάλεια στην αγκαλιά της μητέρας του. Ο δυνατός και παρορμητικός έφηβος επιδιώκει την αποδοχή, την κατανόηση των μεγαλύτερων και την αυτοεπιβεβαίωσή του στις σχέσεις, για να είναι ευτυχισμένος! Ο ενήλικος οικογενειάρχης συνδέει άρρηκτα την ευτυχία με την επιτυχημένη οικογένεια και με μια καλή δουλειά. Ο φόβος, το άγχος, οι ασθένειες, ο θάνατος, η φτώχεια, ο πόλεμος, οι φυσικές καταστροφές είναι γι αυτόν σαφείς αιτίες δυστυχίας. Η καθημερινότητα γίνεται βασανιστική όταν ξαφνικά δεν υπάρχουν συγκοινωνίες, όταν η βενζίνη είναι πανάκριβη, οι ουρές στο δημόσιο ατελείωτες, το νοσοκομείο υπολειτουργεί, τα σχολεία τελούν υπό κατάληψη, οι δρόμοι είναι γεμάτοι σιδεριές και σφαλιστά παράθυρα. Συνειδητοποιούμε τότε ότι και η εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας που ζούμε, είναι κι αυτή προϋπόθεση της ευτυχίας μας! Κι αυτό αποδεικνύεται περίτρανα στα χρόνια της οικονομικής και πολιτικής κρίσης που ζούμε. Αλλού πια που να στρέψω τα μάτια μου δεν ξέρω! Η ευτυχία μου φαίνεται...όχι σαν έπαθλο, όχι σαν νίκη κι αστραφτερό κύπελλο άλλα σαν ένα μικρό κι εύθραυστο λουλουδάκι, ένα άνθος ελάχιστο, τόσο ευάλωτο σε όλους τους καιρούς. Κρατώ ένα χαμόγελο και μια όμορφη σκέψη που άκουσα πρόσφατα: Ένας νεαρός δημοσιογράφος ρώτησε τον αγαπημένο και δημοφιλή ηθοποιό Θανάση Βέγγο στην τελευταία του συνέντευξη: «Τι είναι ευτυχία;» Κι εκείνος απάντησε : Ευτυχία παιδί μου είναι ένα ζευγάρι χέρια δ ύ ο χ έ ρ ι α. Αυτά που θα σε αγκαλιάσουν, θα σε κρατήσουν, θα σε κοιμίσουν, θα σε περιποιηθούν, θα σου μαγειρέψουν, θα σε χαϊδέψουν και στο τέλος θα σου κλείσουν τα μάτια. Τα πολλά χέρια να ξέρεις απλώς σε κατσιάζουν. Ο ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΣ ΜΑΣ ΑΛΛΑΞΕ Για να φτάνει το Περιοδικό μας στα χέρια σας και στα χέρια όλων των υπολοίπων συμπατριωτών μας, τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό, είναι αναγκαία και η οικονομική σας ενίσχυση! Μην αμελείτε την συνδρομή σας για το Περιοδικό, αλλά και για όλες τις υπόλοιπες δραστηριότητες της Αδελφότητας, που πάντα στοχεύουν στο κοινό καλό! Ο λογαριασμός μας τώρα είναι στην τράπεζα ALPHA BANK Αριθ. Λογ.: Αδελφότητα Φιλιωτών Καλαβρυτινών «Ο ΑΓΙΟΣ ΒΛΑΣΙΟΣ» Οι εργασίες στο Μοναστήρι μας συνεχίζονται με αμείωτη ένταση! Για οποιαδήποτε προσφορά, ο νέος ενιαίος Λογαριασμός για την Ι.Μ. ΑΓ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ είναι: ΤΡΑΠΕΖΑ ΠΕΙΡΑΙΩΣ: Αρ. Λογ Για τις προσφορές από παραλήπτες του εξωτερικού το swift code του λογαριασμού είναι: Αρ. Λογ IBAN: GR Τεύχος 77 ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

67

68