ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 30-Apr-18 1

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ 30-Apr-18 1

2 Στην έννοια του χρόνου εργασίας δεν αναφέρεται μόνο το υπό στενή έννοια «ωράριο εργασίας» (ημερήσιο ωράριο/εβδομαδιαίο ωράριο), αλλά νοείται και κάθε άλλο ζήτημα που αφορά γενικότερα τη «διαχείριση» του χρόνου διάθεσης της εργασιακής δύναμης του μισθωτού στον εργοδότη, όπως είναι: -η τοποθέτηση του ωραρίου αυτού εντός του ημερολογιακού ή εργασιακού 24ώρου (ημερήσια ή νυκτερινή εργασία, συνεχές ή διακεκομμένο ωράριο, μεσημβρινή ανάπαυση), - η έκταση του χρόνου εργασίας εντός της ημερολογιακής ή της εργασιακής εβδομάδας (εργάσιμη εβδομάδα, πενθήμερη ή εξαήμερη εργασία, Κυριακή αργία, εβδομαδιαία ανάπαυση), - οι λοιποί για διάφορους λόγους χρόνοι απαλλαγής του μισθωτού από την υποχρέωση παροχής εργασίας (εξαιρέσιμες εορτές, ετήσια άδεια ανάπαυσης και λοιπές άδειες), καθώς και - ζητήματα διαρρύθμισης του συλλογικού ή ατομικού χρόνου εργασίας (π.χ. διευθέτηση του χρόνου εργασίας, ελαστικό ωράριο, εξατομικευμένα ωράρια) 30-Apr-18 2

3 Μισθωτοί που εξαιρούνται από την εφαρμογή των περί χρόνου εργασίας διατάξεων: Εργαζόμενοι σε γεωργικές εργασίες: Εξαιρούνται από την εφαρμογή των διατάξεων περί χρονικών ορίων εργασίας, νυκτερινή εργασία, εργασία την Κυριακή και σε αργίες, επειδή, λόγω της φύσης των εργασιών αυτών, δεν είναι δυνατόν να χαραχθεί και να ακολουθηθεί έστω και στοιχειώδης προγραμματισμός Ωστόσο, εφαρμόζεται η νομοθεσία περί χρόνου εργασίας και στις γεωργικές εργασίας όταν η σχετική δραστηριότητα αναπτύσσεται στα πλαίσια οργανωμένης επιχείρησης που ασκείται από εμπορικές εταιρείες, από το Δημόσιο ή από ΝΠΔΔ Διευθυντικά στελέχη Οικιακοί μισθωτοί Σχέση απλής ετοιμότητας προς εργασία (χωρίς εγρήγορση) 30-Apr-18 3

4 Νόμιμο ωράριο εργασίας Νόμιμο ωράριο των εργαζομένων είναι ο ανώτατος επιτρεπτός χρόνος ημερήσιας ή εβδομαδιαίας εργασίας που καθορίζεται νομοθετικά Η έννοια του νομίμου ωραρίου λειτουργεί τόσο σε βάση ημερήσιας απασχόλησης, όσο και σε βάση εβδομαδιαίας απασχόλησης. Υπάρχει συνεπώς ημερήσιο νόμιμο ωράριο και εβδομαδιαίο νόμιμο ωράριο Το ισχύον σήμερα νόμιμο εβδομαδιαίο ωράριο τόσο για τις βιομηχανίες όσο και για τις υπηρεσίες και το εμπόριο είναι 45 ώρες για όσους απασχολούνται με σύστημα πενθήμερης εργασίας και 48 ώρες για όσους με σύστημα εξαήμερης απασχόλησης Το ισχύον νόμιμο ημερήσιο ωράριο είναι 8 ώρες για την εξαήμερη εργασία (6Χ8=48). Για όσους εργάζονται πενθήμερο αυξάνεται στις 9 ώρες ημερησίως (5Χ9=45) Το νόμιμο ωράριο εργασίας δεν ταυτίζεται με το νόμιμο ωράριο λειτουργίας των επιχειρήσεων 30-Apr-18 4

5 Συμβατικό ωράριο εργασίας Είναι το εβδομαδιαίο ωράριο που προσδιορίζεται με τις συλλογικές συμβάσεις εργασίας ή διαιτητικές αποφάσεις. Κατά κανόνα το συμβατικό ωράριο ορίζεται στις 40 ώρες εβδομαδιαίως, σύμφωνα με την ΕΓΣΕΕ. Εφαρμοζόμενο ωράριο εργασίας Πέραν του «νομίμου» και του «συμβατικού» ωραρίου, σε κάθε επιχείρηση διαμορφώνεται κάποιο συγκεκριμένο ωράριο. Το ωράριο αυτό δεν επιτρέπεται να είναι μεγαλύτερο από το εκάστοτε ισχύον «συμβατικό ωράριο». Δεν αποκλείεται όμως να διαμορφωθεί να είναι μικρότερο από το «συμβατικό» Συνεπώς το εφαρμοζόμενο ωράριο μπορεί είτε να ταυτίζεται με το «συμβατικό» είτε να είναι μικρότερο αυτού Η εφαρμογή μικρότερου ωραρίου συνήθως είναι αποτέλεσμα επιχειρησιακής συνήθειας, άτυπων επιχειρησιακών συμφωνιών ή ατομικής συμφωνίας εργοδότη και εργαζομένου. 30-Apr-18 5

6 Έννοια της υπερεργασίας Υπερεργασία θεωρούνται οι ώρες απασχόλησης που υπερβαίνουν εβδομαδιαίως το 40ωρο, δηλαδή αντίστοιχα οι 41η έως 45η ώρες (πενθήμερη εργασία) και οι 41η έως 48η ώρες (εξαήμερη εργασία). Δηλαδή ανάλογα με το εφαρμοζόμενο σύστημα (πενθήμερη ή εξαήμερη εργασία) οι ώρες υπερεργασίας μπορεί να είναι έως πέντε ή έως οκτώ αντίστοιχα. Η υπερεργασία υπολογίζεται, κατά βάση, σε εβδομαδιαία βάση. Έννοια υπερωρίας Η έννοια της υπερωρίας βασίζεται στην ύπαρξη νομίμου ωραρίου Συνεπώς, υπερωρία θεωρείται η απασχόληση του μισθωτού πάνω από το ισχύον νόμιμο ωράριο (δηλαδή πάνω από τις 9 ώρες ημερησίως στο πενθήμερο και τις 8 στο εξαήμερο). Υπολογίζεται σε ημερήσια βάση. 30-Apr-18 6

7 Όροι νομιμότητας της υπερωρίας Θα πρέπει να επιβάλλεται από σοβαρό λόγο Θα πρέπει να περιορίζεται σε ορισμένα νόμιμα χρονικά πλαίσια (ανώτατο επιτρεπτό όριο υπερωριών, το οποίο κατ αρχήν δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 3 ώρες ημερησίως) Θα πρέπει να έχουν τηρηθεί οι διαδικαστικές προϋποθέσεις ενημέρωσης των αρχών (μέσω ΕΡΓΑΝΗ) πριν από την πραγματοποίησή τους. Διαφορές μεταξύ υπερωρίας και υπερεργασίας Αντίθετα από ό,τι συμβαίνει στην υπερωρία, η υπερεργασία μπορεί να απαιτηθεί από τον εργοδότη σε πάγια βάση, χωρίς κανέναν ειδικό λόγο και χωρίς να χρειάζεται καμία διατύπωση (άδεια κ.λπ.) Την υπερωρία μπορεί να την αρνηθεί ο εργαζόμενος (ΑΚ 659), ενώ την υπερεργασία είναι υποχρεωμένος κατά κανόνα - να την παράσχει Η υπερεργασία αμείβεται με το καταβαλλόμενο ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 20%, ενώ η υπερωρία αμείβεται αισθητά περισσότερο (βλ. παρακάτω) 30-Apr-18 7

8 Αμοιβή νόμιμης υπερωρίας Οι εργαζόμενοι που θα εργασθούν «υπερωριακά», δηλαδή πέραν των 9 ωρών στο πενθήμερο και των 8 στο εξαήμερο (ανάλογα εάν ισχύει σύστημα πενθήμερης ή εξαήμερης εβδομαδιαίας εργασίας) δικαιούνται να λαμβάνουν ως αμοιβή για τις πρώτες 120 ώρες υπερωριακής απασχόλησης που θα προσφέρουν εντός του έτους, το κανονικά καταβαλλόμενο σ αυτούς ωρομίσθιο προσαυξημένο κατά 40%. Εφόσον όμως η συνολική υπερωριακή τους απασχόληση υπερβεί τις 120 ώρες ετησίως η προσαύξηση αυξάνεται για τις επί πλέον αυτές ώρες στο 60% του καταβαλλόμενου ωρομίσθιου. Για να είναι νόμιμη θα πρέπει: (α) να μην υπερβαίνει το ανώτατο όριο της κατά νόμο ημερήσιας και εξαμηνιαίας υπερωριακής απασχόλησης, (β) να έχουν τηρηθεί οι προβλεπόμενες τυπικές προϋποθέσεις (ύπαρξη λόγου, συμπλήρωση βιβλίου υπερωριών, αναγγελία στην αρμόδια αρχή προ της πραγματοποίησής τους). Αμοιβή παράνομης υπερωρίας («κατ εξαίρεση υπερωρία»)= Υπερωρία για την οποία δεν έχουν τηρηθεί οι νόμιμες προϋποθέσεις. Ο εργαζόμενος δικαιούται να λάβει το καταβαλλόμενο ωρομίσθιό του προσαυξημένο κατά 80% Επιχειρήσεις με ωράριο κάτω των 40 ωρών H εργασία που θα παρασχεθεί μέχρι να συμπληρωθούν 40 ώρες θα αμειφθεί με το απλό ωρομίσθιο χωρίς καμία προσαύξηση Ποινική ευθύνη επί παραβίασης των διατάξεων περί χρονικών ορίων της εργασίας Υφίσταται πλήθος ειδικών ποινικών κυρώσεων, όπως λ.χ. αυτές που αφορούν τις παραβάσεις των περί 8ώρου ημερήσιας εργασίας διατάξεις στις βιομηχανικές και βιοτεχνικές επιχειρήσεις, τις παραβιάσεις των χρονικών ορίων εργασίας του προσωπικού των καταστημάτων 30-Apr-18 8

9 Ενδεικτικά: Υπαλληλικό προσωπικό μη βιομηχανικών ανωνύμων εταιρειών: 7 ώρες ημερησίως. Τραπεζοϋπάλληλοι: 38 ώρες και 20 λεπτά (κλαδική ΣΣΕ 1984 άρθρο 5). Με την από κλαδική ΣΣΕ συμφωνήθηκε εβδομαδιαίος χρόνος εργασίας 37 ωρών και ώρες συναλλαγής με το κοινό 32ώρες. Ειδικότερα συμφωνήθηκε ημερήσιο ωράριο Δευτέρα-Παρασκευή και Παρασκευή Προσωπικό ασφαλιστικών εταιρειών, ηλεκτροτεχνίτες καταστημάτων, ανήλικοι, εργαζόμενοι με οικογενειακές υποχρεώσεις, μητέρες με φροντίδα βρεφών Μειωμένο ωράριο μητέρων εργαζομένων: Οι μητέρες εργαζόμενες δικαιούνται, για χρονικό διάστημα τριάντα μηνών από τη λήξη της άδειας τοκετού, είτε να προσέρχονται αργότερα, είτε να αποχωρούν νωρίτερα κατά μία ώρα κάθε ημέρα. Εναλλακτικά, με συμφωνία του εργοδότη, το ημερήσιο ωράριο των μητέρων μπορεί να ορίζεται μειωμένο κατά δύο ώρες ημερησίως για τους πρώτους 12 μήνες και σε μία ώρα για έξι (6) επιπλέον μήνες ή να έχουν μια ήμερα εκτός εργασίας. Ηλεκτροτεχνίτες καταστημάτων: 38 ώρες εβδομαδιαίως 30-Apr-18 9

10 Ο θεσμός της «διευθέτησης» του χρόνου εργασίας έχει σκοπό να αμβλύνει τις «ακαμψίες» που δημιουργεί η ύπαρξη του «νομίμου ωραρίου» εργασίας και να περιορίσει το υπέρμετρο κόστος της εργασίας «Διευθέτηση» σημαίνει η δυνατότητα αυξομείωσης του χρόνου εργασίας για μια ευρύτερη χρονική περίοδο (περίοδο αναφοράς), έτσι ώστε κατά ένα μέρος αυτής της περιόδου να επιτρέπεται η υπέρβαση του νομίμου ωραρίου απασχόλησης και κατά ένα άλλο μέρος να μειώνεται ο χρόνος απασχόλησης κάτω από τα όρια του νομίμου ωραρίου, ενώ η αμοιβή μένει σταθερή για πλήρη απασχόληση. Επιτρέπεται η εισαγωγή «διευθέτησης» με την απασχόληση του εργαζομένου για δύο (2) ώρες την ημέρα επιπλέον των οκτώ (8) ωρών για μια χρονική περίοδο (περίοδος αυξημένης απασχόλησης), με την προϋπόθεση ότι οι επί πλέον των σαράντα (40) (ή του τυχόν μικρότερου συλλογικού συμβατικού ωραρίου) ώρες εργασίας την εβδομάδα θα αφαιρούνται από τις ώρες εργασίας μιας άλλης χρονικής περιόδου (περίοδος μειωμένης απασχόλησης). Αντί της παραπάνω μείωσης των ωρών εργασίας, επιτρέπεται να χορηγείται στον εργαζόμενο ανάλογη ημερήσια ανάπαυση (ρεπό) ή συνδυασμός μειωμένων ωρών και ημερών ανάπαυσης. Το χρονικό διάστημα των περιόδων αυξημένης και μειωμένης απασχόλησης δεν υπερβαίνει συνολικά τους έξη (6) μήνες σε διάστημα δώδεκα (12) μηνών (περίοδος αναφοράς). Αντί της παραπάνω μορφής αυξομείωσης του ημερήσιου ωραρίου εργασίας, επιτρέπεται μέχρι διακόσιες πενήντα έξι (256) ώρες εργασίας από το συνολικό χρόνο απασχόλησης εντός ενός (1) ημερολογιακού έτους να κατανέμονται με αυξημένο αριθμό ωρών σε ορισμένες χρονικές περιόδους, που δεν μπορούν όμως να υπερβαίνουν τις τριάντα δύο (32) εβδομάδες ετησίως και με αντιστοίχως μειωμένο αριθμό ωρών κατά το λοιπό διάστημα του ημερολογιακού έτους. 30-Apr-18 10

11 Η εφαρμογή της «διευθέτησης» του χρόνου εργασίας με ατομική συμφωνία δεν επιτρέπεται Σε αντίθεση με την Οδηγία 2003/88/ΕΚ, το ελληνικό δίκαιο δεν θεωρεί νόμιμη τη ρήτρα «opt-οut» (ρήτρα αυτό-εξαίρεσης), δηλαδή μια συμφωνία με την οποία ο εργαζόμενος συναινεί υπό συγκεκριμένους όρους στην εκτέλεση εργασίας πέραν του νομίμου ωραρίου Στην Ελλάδα η εισαγωγή «διευθέτησης» του χρόνου εργασίας σε μία επιχείρηση μπορεί να γίνει με επιχειρησιακές συλλογικές συμβάσεις εργασίας ή με συμφωνίες του εργοδότη και του επιχειρησιακού σωματείου ή με συμφωνίες του εργοδότη και του συμβουλίου των εργαζομένων ή τέλος με συμφωνίες του εργοδότη και των ενώσεων προσώπων 30-Apr-18 11

12 Έννοια Η έννοια της πρόσθετης εργασίας είναι ανεξάρτητη από την υπερωριακή εργασία. Αφορά κάθε περίπτωση για την οποία παρουσιάζεται ανάγκη παροχής εργασίας πέραν από τη συμφωνημένη ή τη συνηθισμένη, οπότε ο εργαζόμενος είναι υποχρεωμένος να την παράσχει, αν είναι σε θέση να το κάνει και η άρνησή του θα ήταν αντίθετη με την καλή πίστη (ΑΚ 659) Ωστόσο, επειδή η πέραν του νομίμου ωραρίου εργασία ρυθμίζεται με συγκεκριμένες ειδικές διατάξεις (περί υπερωρίας και αμοιβής της), η έννοια της πρόσθετης εργασίας έχει πλέον σημασία για την εργασία που παρέχεται μέσα στα χρονικά όρια του νόμιμου ή συμβατικού ωραρίου του μισθωτού Επίσης, η λεγόμενη πρόσθετη εργασία αξίζει του ενδιαφέροντος για τις περιπτώσεις που εξυπηρετεί ανάγκες διαρκούς φύσης και οδηγεί στην διαρκή παροχή πρόσθετων υπηρεσιών εκ μέρους του μισθωτού. Ειδικά για την μερική απασχόληση, προβλέπεται ότι ο εργαζόμενος μπορεί να αρνηθεί την παροχή πρόσθετης εργασίας, χωρίς να υφίσταται δυσμενείς συνέπειες, αν ο εργοδότης απαιτεί την παροχή της κατά τρόπο συνήθη. Αμοιβή που οφείλεται Για την πρόσθετη εργασία οφείλεται συμπληρωματική αμοιβή που κανονίζεται ανάλογα με το συμφωνημένο μισθό και με τις ειδικές περιστάσεις. Σε περίπτωση που δεν έχει συμφωνηθεί αμοιβή για την πρόσθετη εργασία, ο εργοδότης υποχρεούται να καταβάλει τον νόμιμο ή τον συνηθισμένο μισθό. O συνηθισμένος μισθός είναι αυτός που καταβάλλεται σε άλλους μισθωτούς που παρέχουν την αυτή και με τις ίδιες συνθήκες εργασία 30-Apr-18 12

13 Σχετικά με το ζήτημα της τοποθέτησης του χρόνου έναρξης και λήξη της ημερήσιας εργασίας δεν υπάρχουν ειδικές ρυθμίσεις Συνεπώς, με βάση την αρχή της ελευθερίας των συμβάσεων το ωράριο εργασίας μπορεί να ορισθεί από τα μέρη οποτεδήποτε μέσα στο εικοσιτετράωρο ή εάν δεν υπάρχει σχετική συμφωνία συνήθως διαμορφώνεται με βάση το διευθυντικό δικαίωμα Το γεγονός ότι επί κάποιο παρατεταμένο χρονικό διάστημα έχει διατηρηθεί αναλλοίωτη η θέση του ωραρίου μέσα στο εικοσιτετράωρο, δεν αρκεί για να σχηματισθεί συμβατική βάση για την μη τροποποίησή του από τον εργοδότη, εκτός εάν από τα λοιπά περιστατικά πράγματι συνάγεται σχετική συμφωνία. 30-Apr-18 13

14 Τοποθέτηση του εργάσιμου ωραρίου κατά τη νύκτα Εφόσον δεν ορίζεται ρητώς και κατά τρόπο δεσμευτικό στην αρχική σύμβαση εργασίας, ο συγκεκριμένος χρόνος έναρξης και λήξης της ημερήσιας απασχόλησης του μισθωτού, η τοποθέτηση του ωραρίου απασχόλησης αυτού στο πλαίσιο του εικοσιτετραώρου της ημερολογιακής ημέρας (π.χ. πρωινό, απογευματινό, νυκτερινό ωράριο) ή απλώς η μετακίνηση του χρόνου έναρξης και λήξης του ωραρίου εργασίας είναι ζήτημα που αφορά κατ αρχάς το διευθυντικό δικαίωμα. Το δικαίωμα όμως αυτό, όπως και σε κάθε άλλη περίπτωση, θα πρέπει να μην ασκείται καταχρηστικά Έννοια προσθέτως αμειβόμενης νυκτερινής εργασίας Η εργασία που παρέχεται κατά τις νυκτερινές ώρες και συγκεκριμένα από ώρα έως Αμοιβή που οφείλεται Η νυκτερινή εργασία αμείβεται με προσαύξηση του νόμιμου ωρομισθίου κατά 25% Ποιοί απαγορεύεται να παρέχουν νυκτερινή εργασία Ανήλικοι Γυναίκες κατά την περίοδο της εγκυμοσύνης. Εάν μια γυναίκα πριν την εγκυμοσύνη εργαζόταν νύκτα, ο εργοδότης οφείλει να την μετακινήσει σε αντίστοιχη θέση ημερήσιας απασχόλησης, εφόσον όμως υποβάλλει ιατρικό πιστοποιητικό που βεβαιώνει την ανάγκη λήψης αυτού του μέτρου για λόγους που αφορούν την ασφάλεια και την υγεία της. Μάλιστα, στο μέτρο που η μετακίνηση αυτή είναι τεχνικά ή/και αντικειμενικά αδύνατη, ο εργοδότης οφείλει να τις απαλλάξει από την εργασία για όσο χρόνο διατηρείται η ανάγκη λήψης του μέτρου αυτού 30-Apr-18 14

15 Απαγόρευση εργασίας κατά την ημέρα Κυριακής και εξαιρέσιμων αργιών Παρά τη γενική απαγόρευση της απασχόλησης σε κάθε επαγγελματική δραστηριότητα, ο νόμος προβλέπει διάφορες εξαιρέσεις (:γεωργικές εργασίες, οικιακοί μισθωτοί, οικογενειακές επιχειρήσεις, εργάτες θάλασσας, επιχειρήσεις μεταφοράς, ηλεκτρικού ρεύματος, τηλεπικοινωνιών, δημοσίων θεαμάτων, ξενοδοχείων, επί εξαιρετικής σώρευσης εργασίας κ.ά.) Έννοια Κυριακής: Από ώρας Κυριακής μέχρι της ίδιας ημέρας Η Κυριακή δεν περιλαμβάνεται στην έννοια του εβδομαδιαίου εργάσιμου ωραρίου Είναι αδιάφορες οι προσφερόμενες κατά την Κυριακή ώρες εργασίας προκειμένου να εκτιμηθεί εάν υπάρχει υπέρβαση του νόμιμου εβδομαδιαίου ωραρίου και συνεπώς δεν θα ληφθεί υπόψη, προκειμένου να κριθεί εάν συντρέχει περίπτωση προσαύξησης για υπερωρία ή για ιδιόμορφη υπερωριακή απασχόληση Εξαιρέσιμες ημέρες: Ο νόμος διαχωρίζει τις εξαιρέσιμες ημέρες σε ημέρες υποχρεωτικής αργίας και σε ημέρες προαιρετικής αργίας Ημέρες υποχρεωτικής αργίας: α) Η 25η Μαρτίου, β) η Δευτέρα του Πάσχα, γ) η εορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου (15η Αυγούστου) και δ) η εορτή των Χριστουγέννων Ημέρες προαιρετικής αργίας: α) η 1η Μαΐου και β) η 28η Οκτωβρίου. Κατά τις ημέρες αυτές εναπόκειται στη διακριτικής εξουσία του εργοδότη εάν θα εργασθούν οι μισθωτοί Αμοιβή Κυριακής και εξαιρέσιμων αργιών Οι μισθωτοί που απασχολούνται κατά τις Κυριακές και εξαιρέσιμες εορτές, δικαιούνται προσαύξηση 75% επί του νομίμου ημερομισθίου τους Υποχρέωση χορήγησης αναπληρωματικής ημέρας ανάπαυσης μια άλλη εργάσιμη ημέρα της επόμενης βδομάδας, εφόσον η εργασία τους διήρκησε άνω των 5 ωρών. 30-Apr-18 15

16 Κατ εξαίρεση απασχόληση την 6η ημέρα προσαύξηση 30% επί του καταβαλλόμενου ημερομισθίου. Η προσαύξηση 30% του ημερομισθίου οφείλεται στην περίπτωση απασχόλησης κατά την έκτη ημέρα της εβδομάδας, ενώ εφαρμόζεται πενθήμερη εργασία Δεν υπάγονται στη διάταξη αυτή οι απασχολούμενοι σε ξενοδοχειακές και επισιτιστικές επιχειρήσεις. 30-Apr-18 16