Η μνήμη της πόλης: Η εμπειρία από την εφαρμογή στην Ακαδημία Πλάτωνος. Δρ. Άννα Μαρία Δρουμπούκη

Transcript

1 Η μνήμη της πόλης: Η εμπειρία από την εφαρμογή στην Ακαδημία Πλάτωνος Δρ. Άννα Μαρία Δρουμπούκη

2 WORKSHOP: ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ & ΕΡΓΑΛΕΙΑ WEB 2.0 Ψηφιακό οπτικοακουστικό αρχείο Ολοκαυτώματος- μια πρώτη γνωριμία με το υλικό και η διαχείριση του

3 Σκοπός του μαθήματος Περίληψη: Το σεμινάριο αυτό έχει σκοπό να φέρει τους σπουδαστές σε επαφή με μια τεράστια βάση δεδομένων με μαρτυρίες επιζώντων της Σοά και των διώξεων του εθνικοσοσιαλισμού. Πρόκειται για το αποτέλεσμα της συνεργασίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, που πραγματοποιήθηκε το Καρπός της συνεργασίας αυτής είναι για πρώτη φορά η πρόσβαση του Πανεπιστημίου Αθηνών στη μεγαλύτερη βάση δεδομένων για τη Σοά διεθνώς που δημιουργήθηκε με χορηγία του Ιδρύματος για τη Σοά του Στίβεν Σπίλμπεργκ στην Αμερική. Οι σπουδαστές θα εξερευνήσουν τις δυνατότητες του αρχείου στο εργαστήριο πληροφορικής του πανεπιστημίου και θα διαχειριστούν τις πληροφορίες με σκοπό την εξοικείωση με το ψηφιακό αρχείο, τη μελέτη του υλικού και τη συγγραφή εργασιών. Το αρχείο περιλαμβάνει περίπου μαρτυρίες επιζώντων διαφόρων κατηγοριών: Εβραίοι, Σίντι-Ρομά, ομοφυλόφιλοι, πολιτικοί κρατούμενοι, μάρτυρες του Ιεχωβά, επιζώντες πειραμάτων ευγονικής. Στο σεμινάριο θα έρθουμε σε επαφή και με το λιγότερο διερευνημένο πεδίο των διώξεων εις βάρος «δευτερευουσών» ομάδων θυμάτων όπως οι προαναφερόμενες.

4 Visual History Archive Σε αυτό τον κύκλο, η ομάδα θα έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει ένα από τα πιο σημαντικά παγκοσμίως αρχεία αυτού του είδους, το Ψηφιακό Αρχείο Μαρτυριών Ολοκαυτώματος του University Southern California (USC), πρόσβαση στο οποίο απέκτησε το Tμήμα Ιστορίας-Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ το Πρόκειται για το μεγαλύτερο αρχείο στο είδος του το οποίο δημιούργησε ο Στίβεν Σπίλμπεργκ με μαρτυρίες επιζησάντων του Ολοκαυτώματος, κυρίως Εβραίων, αλλά και με μαρτυρίες Σίντι και Ρομά, πολιτικών κρατουμένων, ομοφυλόφιλων κ.ά. Στο σεμινάριο θα εξοικειωθούμε με το ψηφιακό αρχείο και θα εξερευνήσουμε συγκριτικά τις δυνατότητες και πληροφορίες του. Το σεμινάριο αυτό έχει σκοπό να φέρει τους σπουδαστές σε επαφή με την μεγαλύτερη βάση δεδομένων στον κόσμο με μαρτυρίες επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Θα εξερευνήσουμε τις δυνατότητες του αρχείου στο εργαστήριο πληροφορικής του πανεπιστημίου και θα διαχειριστούμε τις πληροφορίες με σκοπό την εξοικείωση με το ψηφιακό αρχείο, τη μελέτη του υλικού και τη συγγραφή εργασιών που θα ζητηθεί να εκπονηθούν.

5 Διάγραμμα μαθημάτων: Εισαγωγή στη χρήση του Ψηφιακού Αρχείου Εισαγωγή στο σεμινάριο και μια πρώτη προσέγγιση των δυνατοτήτων του αρχείου. Ενδεχόμενες θεματικές για εργασίες. Η Shoah (Ολοκαύτωμα) και ο στρατοπεδικός κόσμος: Μια επισκόπηση Θα κάνουμε μια συνολική επισκόπηση του Ολοκαυτώματος, με επικέντρωση στην Ελλάδα και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Θα ασχοληθούμε ιδιαίτερα με τους τρόπους με τους οποίους προσεγγίζει κανείς τις μαρτυρίες για το Ολοκαύτωμα. Οι συμμετέχοντες θα έχουν την ευκαιρία να διερευνήσουν ξανά τις δυνατότητες του αρχείου, ακούγοντας κάποιες επιλεγμένες συνεντεύξεις. Θα γίνει χωρισμός σε ομάδες (ομαδοσυνεργατική), κάθε ομάδα θα αναλάβει να ακούσει μια συνέντευξη. Σκοπός είναι να καταδειχθεί η πολλαπλότητα των εμπειριών (προέλευση, φύλο, ηλικία, οικονομική και κοινωνική κατάσταση), να εντοπιστούν οι αποσιωπήσεις στην εμπειρία του Ολοκαυτώματος, το πώς τραυματικά γεγονότα, όπως το Ολοκαύτωμα, η βία της Κατοχής και του Εμφυλίου, αλλά και η ενοχή, η ντροπή, ο φόβος, το στίγμα, η αμηχανία μπορεί να οδηγήσουν στη σιωπή. Διάρκεια δραστηριότητας μία ώρα. Στη τελευταία ώρα, θα γίνει η παρουσίαση των επιλεγμένων μαρτυριών, και θα ακολουθήσει συζήτηση. Η εβραϊκή εμπειρία προ-, μεσο-, και μετα- πολεμικά Τι συνέβη στην Γερμανία το 1933 και μετέπειτα; Πώς ξεκίνησαν οι διωγμοί και τα πογκρόμ των Εβραίων; Με ποιον τρόπο επανενσωματώθηκαν (ή όχι) στις κοινωνίες που ζούσαν πριν ξεσπάσει ο πόλεμος; Τελικώς οι Γερμανοί που συμμετείχαν σε αυτά τα εγκλήματα πίστευαν στην αντισημιτική ιδεολογία ή υπηρετούσαν την επιβεβλημένη γραφειοκρατική νοοτροπία για την οποία έχει μιλήσει η Χάνα Άρεντ; Μέσα από την ανάλυση συνεντεύξεων που βασίζονται σε εμπειρίες από τον πόλεμο, θα κάνουμε μια καταγραφή και ανάλυση των διαφορών και των ομοιοτήτων κάθε εμπειρίας. Ενδεχόμενη συζήτηση με Εβραίο επιζώντα και μικρές παρουσιάσεις των εργασιών.

6 Βιβλιογραφία: Βαρών-Βασάρ, Οντέτ, Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης. Κείμενα για την Γενοκτονία των Εβραίων, Εστία, Αθήνα Μια συνοπτική παρουσίαση βασικών θεματικών που αφορούν το Ολοκαύτωμα. Κούνιο-Αμαρίλιο, Έρικα, Ναρ, Αλμπέρτος, Προφορικές μαρτυρίες Εβραίων της Θεσσαλονίκης για το Ολοκαύτωμα, επιμέλεια- επίμετρο Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, ίδρυμα Ετς Αχάιμ, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη Ένα βιβλίο που περιλαμβάνει τις βασικότερες μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων, επιζώντων του Ολοκαυτώματος. Λέβι, Πρίμο, Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, μετάφραση Χαράς Σαρλικιώτη, εκδόσεις Άγρα, Αθήνα Η πιο σημαντική λογοτεχνική μαρτυρία για το Ολοκαύτωμα, του επιζώντα του Άουσβιτς Ιταλοεβραίου Πρίμο Λέβι. Φλάισερ, Χάγκεν, Στέμμα και Σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης , τόμος β, Παπαζήσης, Αθήνα Το έργο που αποτελεί σημείο αναφοράς για την περίοδο της Κατοχής στην Ελλάδα. Φλάισερ, Χάγκεν, Οι πόλεμοι της μνήμης. Ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος στη Δημόσια Ιστορία, Νεφέλη, Αθήνα Μια επισκόπηση του τρόπου με τον οποίο διαχειρίζονται τη μνήμη του Β Παγκοσμίου Πολέμου οι άλλοτε εμπλεκόμενες στον πόλεμο χώρες.

7

8 Ψηφιακό Οπτικοακουστικό Αρχείο Shoah Survivors of the Shoah Visual History Foundation, φθινόπωρο του 1994 στο Los Angeles μαρτυρίες σε 56 χώρες και σε 32 γλώσσες. Εβραίοι επιζώντες, ομοφυλόφιλοι, μάρτυρες Ιεχωβά, Σίντι/Ρομά, πολιτικοί κρατούμενοι, απελευθερωτές στρατοπέδων συγκέντρωσης, «κρυμμένα παιδιά», επιζώντες πειραμάτων ευγονικής κλπ

9

10

11

12 People the Institute interviewed: Number of Testimonies: Jewish Survivors 48,361 Homosexual Survivors 6 Jehovah's Witness Survivors 83 Liberators and Liberation Witnesses 361 Political Prisoners 257 Rescuers and Aid Providers 1,115 Sinti and Roma Survivors 397 Survivors of Eugenics Policies 13 War Crimes Trials Participants 63

13 Countries in which the Institute recorded interviews: Argentina 738, Australia 2.518, Austria 196, Belarus 248, Belgium 209, Bolivia 23, Bosnia & Herzegovina 58. Brazil 567, Bulgaria 628, Canada 2.861, Chile 65, Colombia 15, Costa Rica 19, Croatia 329, Czech Republic 571, Denmark 95, Ecuador 9, Estonia 9, Finland 1, France 1.691, Georgia 6 Germany 694, Greece 310, Hungary 815, Ireland 4, Israel 8.654, Italy 425 Japan 1, Kazakhstan 6, Latvia 80, Lithuania 144, Macedonia 9, Mexico 111 Moldova 284, The Netherlands 1.062, New Zealand 54, Norway 35, Peru 2 Poland 1.526, Portugal 2, Romania 147, Russia 689, Slovakia 666, Slovenia 11, South Africa 256, Spain 7, Sweden 336, Switzerland 71, Ukraine United Kingdom 898, United States , Uruguay 125, Uzbekistan 25 Venezuela 228, Yugoslavia (Serbia and Montenegro) 349, Zimbabwe 8

14 Γλώσσες Bulgarian 624 Croatian 393 Czech 566 Danish 69 Dutch 1,082 English 24,823 Flemish 5 French 1,881 German 931 Greek 306 Hebrew 6,301 Hungarian 1,349 Italian 434 Japanese 1 Ladino 10 Latvian 1 Lithuanian 45 Macedonian 9 Norwegian 34 Polish 1,566 Portuguese 563 Romani 24 Ro Sign manian 129 Russian 7,084 Serbian Slovak 573 Slovenian 6 Spanish 1,354 Swedish 266 Ukrainian 304 Yiddish 56

15 Προτεινόμενες θεματικές εργασιών Έλληνες Εβραίοι Βιασμοί γυναικών στα στρατόπεδα Φυλετική καταγωγή Φύλο (λεσβίες στα στρατόπεδα, ομοφυλόφιλοι) Θρησκευτική πίστη και επιβίωση στα λάγκερ Θεατρικές παραστάσεις στα στρατόπεδα Κρυμμένα παιδιά Το εβραϊκό Βερολίνο Εβραϊκή αντίσταση στα στρατόπεδα Σίντι και Ρομά την περίοδο του Εθνικοσοσιαλισμού Γυναίκες στο Τρίτο Ράιχ Λογοτεχνία και τραύμα Βοηθώντας τους Εβραίους στη Γερμανία Μετατραυματικές συνέπειες στη ζωή των επιζώντων Η Σοά στις φιλμικές της αναπαραστάσεις

16

17

18

19

20 Γνωριμία με τον επιζώντα Ισαάκ Μιζάν- αφήγηση της προσωπικής του ιστορίας για τον εκτοπισμό του στο Άουσβιτς

21

22

23 Μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων Αμπατζοπούλου Φραγκίσκη, Το ολοκαύτωμα στις μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1993 Γιακοέλ Γιομτώβ, Απομνημονεύματα, εισαγωγή Φ. Αμπατζοπούλου, εκδόσεις Ιδρύματος Ετς Αχαϊμ, Θεσσαλονίκη, 1993 Κούνιο Αμαρίλιο Έρικα, Πενήντα χρόνια μετά Αναμνήσεις μιας Σαλονικιώτισσας Εβραίας, επιμέλεια Φ. Αμπατζοπούλου, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1995 Κούνιο Αμαρίλιο Έρικα, Ναρ Αλμπέρτος, Προφορικές μαρτυρίες των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1998 Νατζαρή Μαρσέλ, Χρονικό , έκδοση Ιδρύματος Ετς Αχαϊμ, Θεσσαλονίκη, 1991 Ναχμία Μπέρρυ, Κραυγή για το αύριο, Κάκτος, Αθήνα, 1989 Ναχόν Μάρκος, Μπιρκενάου. Το στρατόπεδον του θανάτου, εκδόσεις Ιδρύματος Ετς Αχαϊμ, Θεσσαλονίκη, 1991 Περαχιά Λεόν, Μαζάλ. Αναμνήσεις από τα στρατόπεδα του θανάτου ( ), Θεσσαλονίκη, 1990

24

25

26

27

28

29

30 Εργασίες (ενδεικτικές: To Ολοκαύτωμα των Ρομά) Προφορικές μαρτυρίες Ελλήνων Εβραίων Στρατοπεδική λογοτεχνία

31 2. Η μνήμη της πόλης: Η Κατοχή στον αστικό χώρο Όσο κι αν τα τελευταία χρόνια συγκεντρώνονται άρθρα και μονογραφίες για πόλεις της Ελλάδας στη διάρκεια της Κατοχής, η Αθήνα παραμένει σε μεγάλο βαθμό άγνωστη. Συχνά γίνεται λόγος για τη μνήμη του πολέμου στην Ελλάδα, χωρίς όμως να έχει αναπτυχθεί, πέρα από τις σχετικές αναφορές, σοβαρός προβληματισμός γύρω από τις πολιτικές της μνήμης και τη διαχείριση του παρελθόντος. Ιδιαίτερα η μελέτη των τόπων μνήμης αποτελεί ένα «παρθένο» έδαφος στην πλούσια πλέον ελληνική ιστοριογραφία γύρω απ τη δεκαετία του 40. Η σημασία που έχει η πόλη ως αντικείμενο της ιστορικής διερεύνησης είναι αυτονόητη.

32 Οι εκπαιδευόμενοι θα έχουν τη δυνατότητα να μελετήσουν το φαινόμενο της «δεύτερης ζωής» των γεγονότων του Β Παγκοσμίου Πολέμου και να ανιχνεύσουν τα άγνωστα ίχνη των κατοχικών μνημονικών τόπων στην Ελλάδα, μέσα από μια συγκριτική ματιά με την υπόλοιπη Ευρώπη. Ενδεικτικά παραδείγματα αποτελούν το στρατόπεδο Χαϊδαρίου, το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην κατεχόμενη Ελλάδα, το Παύλου Μελά στη Θεσσαλονίκη, αλλά και τόποι όπως το Σκοπευτήριο Καισαριανής, σύμβολο του αντιστασιακού αγώνα, τα μνημεία Ολοκαυτώματος, τα γερμανικά στρατιωτικά νεκροταφεία και τα Καλάβρυτα, με τη διαιρεμένη μνήμη που επικρατεί μέχρι σήμερα για τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 43. Εκτός από τη μελέτη του υλικού θα έχουμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε ορισμένους τόπους μνήμης της Κατοχής στην Αθήνα, όπως τα υπόγεια της Κομαντατούρ στην Κοραή, το κτίριο-διοικητήριο των SS στην οδό Μέρλιν κ.ά. Επιπλέον, μέσα από τη μελέτη της βιβλιογραφίας περί μνήμης, την πρακτική της εφαρμογή σε συγκεκριμένα παραδείγματα και την ερευνητική πρακτική, οι εκπαιδευόμενοι θα εξοικειωθούν με τη μεθοδολογία, την τεχνική και το θεωρητικό προβληματισμό των «σπουδών μνήμης».

33 Η εβραϊκή Ελλάδα 1. Οι Εβραίοι της Αθήνας/ Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων πριν και κατά τη διάρκεια της Κατοχής (ιστορία- μνήμη- μαρτυρίες) 2. Η μνήμη του γεγονότος: Μνημείο (Μελιδώνη), εβραϊκό μουσείο (Νίκης), συναγωγή (Μελιδώνη) Βιβλιογραφία: Βαρών-Βασάρ, Οντέτ, Η ανάδυση μιας δύσκολης μνήμης. Κείμενα για την Γενοκτονία των Εβραίων, Β έκδοση, Εστία, Αθήνα Δρουμπούκη, Άννα Μαρία, Μνημεία της Λήθης. Ίχνη του Β Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, Πόλις, Αθήνα Το Ολοκαύτωμα των Ελλήνων Εβραίων. Μνημεία και μνήμες, Γενική Γραμματεία Νέας Γενιάς, Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος, Αθήνα Φλάισερ, Χάγκεν, Στέμμα και Σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης , τόμος β, Παπαζήσης, Αθήνα 1995.

34 Διαδίκτυο: ent&view=category&layout=blog&id=45&itemid=56 (το site της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών) (το site του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου) (μια βάση δεδομένων με πολλά στοιχεία για την ιστορία των Εβραίων της Ελλάδας και με πολλές μαρτυρίες τους)

35

36

37 Η κατοχική Ελλάδα 1. Κοραή 4 Χώρος Ιστορικής Μνήμης 2. Οδός Μέρλιν 3. Στρατόπεδο Χαϊδαρίου 4. Σκοπευτήριο Καισαριανής Στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκη

38 Οι σπουδαστές εκπόνησαν εργασίες που είχαν ως θέματα την τοπική ιστορία της πόλης τους (πχ. Μπλόκο Κοκκινιάς και συνεντεύξεις με μάρτυρες του γεγονότος) Την οικογενειακή τους ιστορία (πχ. γιαγιά που έζησε τους βομβαρδισμούς του Πειραιά- Ιανουάριος 1944 ή παππούς που συμμετείχε στον ΕΛΑΣ Πελοποννήσου και μας έφερε το ημερολόγιό του) Τους Τόπους Μνήμης της Κατοχής στην Ελλάδα- π.χ. εργασία για το Α Νεκροταφείο, που κατέληξε σε βιβλίο απ τις εκδόσεις ΠΟΛΙΣ

39 Ο χρήστης Theo filos επισύναψε την εξής παρουσίαση: Μελετη Θεοφιλου ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΧΑΊΔΑΡΙΟΥtest.ppt «Αγαπητή Άννα Μαρία καθηγήτριά μας της Ιστορίας Καλημέρα. Αφού ευχαριστήσω για άλλη μια φορά, για τις πολύτιμες γνώσεις που μας προσφέρατε, σας στέλνω μεμονωμένα την μελέτη μου Αρχιτεκτονική πρόταση για το ΜΠΛΟΚ 15'' και δηλώνω, ότι σε περίπτωση που την κοινοποιήσετε στον Δήμο Χαϊδαρίου και εφ' όσον θέλει ο Δήμος, διατίθεμαι να προσφέρω δωρεάν την πλήρη αρχιτεκτονική μελέτη. Αυτό προς τιμήν της Ακαδημίας Πλάτωνος. Σας εύχομαι καλές γιορτές»! Θεόφιλος Γεωργακόπουλος.

40

41

42 Καλεσμένοι Ο σκηνοθέτης Ηλίας Γιαννακάκης, προβολή της ταινίας του «Καλάβρυτα. Σκιές και άνθρωποι» και συζήτηση μαζί του

43

44 Καλεσμένοι: Πηνελόπη Πετσίνη, εντεταλμένη λέκτωρ στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών Νίκος Παναγιωτόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών του ΤΕΙ Αθήνας Φωτογραφικό πρότζεκτ για τόπους μνήμης της ψυχροπολεμικής Γερμανίας (Aufarbeitung)

45

46

47 Καλεσμένοι Ιάσονας Χανδρινός, ιστορικός, δρ. Νεότερης Ιστορίας, δημιουργός της έκθεσης «Συναγωνιστής» στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος. Έλληνες Εβραίοι στην Αντίσταση Επίσκεψη στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδος

48

49

50

51 Καθιερωμένη ξενάγηση στην κατοχική Αθήνα Αρχή: Πλατεία Κολωνακίου, 25 Μαρτίου 1943 πρώτη κατοχική διαδήλωση Κτίριο της οδού Μέρλιν 6, Κολωνάκι (πρώη έδρα των SS) Άττικα (έδρα της γερμανικής κατοχικής διοίκησης) Τράπεζα της Ελλάδος (Σίνα και Πανεπιστημίου, διαδήλωση 22 Ιουλίου 1943)

52

53

54 Κοραή 4 (φυλακές Κομμαντατούρ) Μνημείο Ολοκαυτώματος Θησείο Συναγωγή, Μελιδώνη

55

56

57

58

59

60