ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Μονάδες 15 Β1. Μονάδες 20 Β2. Μονάδες 20

Transcript

1 ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 24 ΜΑΪΟΥ 2008 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Κωνσταντῖνος Καβάφης ( ) Καισαρίων Ἐν μέρει γιά νά ἐξακριβώσω μιά ἐποχή, ἐν μέρει καί τήν ὥρα νά περάσω, τήν νύχτα χθές πῆρα μιά συλλογή ἐπιγραφῶν τῶν Πτολεμαίων νά διαβάσω. 5 Οἱ ἄφθονοι ἔπαινοι κ ἡ κολακεῖες εἰς ὅλους μοιάζουν. Ὅλοι εἶναι λαμπροί, ἔνδοξοι, κραταιοί, ἀγαθοεργοί κάθ ἐπιχείρησίς των σοφοτάτη. Ἄν πεῖς γιά τές γυναῖκες τῆς γενιᾶς, κι αὐτές, 10 ὅλες ἡ Βερενίκες κ ἡ Κλεοπάτρες θαυμαστές. Ὅταν κατόρθωσα τήν ἐποχή νά ἐξακριβώσω θ ἄφινα το βιβλίο ἄν μιά μνεία μικρή, κι ἀσήμαντη, τοῦ βασιλέως Καισαρίωνος δέν εἵλκυε τήν προσοχή μου ἀμέσως Ἄ, νά, ἦρθες σύ μέ τήν ἀόριστη γοητεία σου. Στήν ἱστορία λίγες γραμμές μονάχα βρίσκονται γιά σένα, κ ἔτσι πιό ἐλεύθερα σ ἔπλασα μές στόν νοῦ μου. Σ ἔπλασα ὡραῖο κ αἰσθηματικό. 20 Ἡ τέχνη μου στό πρόσωπό σου δίνει μιάν ὀνειρώδη συμπαθητική ἐμορφιά. Καί τόσο πλήρως σέ φαντάσθηκα, πού χθές τήν νύχτα ἀργά, σάν ἔσβυνεν ἡ λάμπα μου ἄφισα ἐπίτηδες νά σβύνει ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

2 ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ 25 ἐθάρεψα πού μπῆκες μές στήν κάμαρά μου, μέ φάνηκε πού ἐμπρός μου στάθηκες ὡς θά ἤσουν μές στήν κατακτημένην Ἀλεξάνδρεια, χλωμός καί κουρασμένος, ἰδεώδης ἐν τῇ λύπῃ σου, ἐλπίζοντας ἀκόμη νά σέ σπλαχνισθοῦν 30 οἱ φαῦλοι πού ψιθύριζαν τό «Πολυκαισαρίη*». (1918) *Πολυκαισαρίη η ύπαρξη περισσοτέρων του ενός ηγεμόνων (Καισάρων). ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α. Ορισμένα γνωρίσματα της ποίησης του Καβάφη είναι: η χρήση ιστορικών προσώπων ως συμβόλων, ο ρεαλισμός και οι λόγιοι γλωσσικοί τύποι. Να επισημάνετε τα γνωρίσματα αυτά στο συγκεκριμένο ποίημα (δύο παραδείγματα κατά περίπτωση). Μονάδες 15 Β1. Ο Κ. Θ. ημαράς έχει παρατηρήσει ότι στο ποίημα αυτό ο Καβάφης «μας δίνει αναλυτικά την τεχνική της έμπνευσής του». Προσδιορίστε με αναφορές στο κείμενο πώς επαληθεύεται στον «Καισαρίωνα» η άποψη ότι ο Καβάφης αποκαλύπτει στον αναγνώστη του τη διαδικασία δημιουργίας ενός ποιήματος. Μονάδες 20 Β2. Να διακρίνετε τα δύο διαφορετικά υφολογικά επίπεδα του ποιήματος και να τα χαρακτηρίσετε τεκμηριώνοντας την απάντησή σας με αναφορές στο ποίημα. Μονάδες 20 Γ. 15 «Ἄ, νά, ἦρθες σύ μέ τήν ἀόριστη γοητεία σου. Στήν ἱστορία λίγες γραμμές μονάχα βρίσκονται γιά σένα, κ ἔτσι πιό ἐλεύθερα σ ἔπλασα μές στόν νοῦ μου. Σ ἔπλασα ὡραῖο κ αἰσθηματικό. 20 Ἡ τέχνη μου στό πρόσωπό σου δίνει ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

3 ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ μιάν ὀνειρώδη συμπαθητική ἐμορφιά. Να σχολιάσετε το περιεχόμενο των παραπάνω στίχων με λέξεις. Μονάδες 25. Το ακόλουθο ποίημα του Άθου ημουλά με τίτλο «Καβάφης» είναι ένα ποίημα για την ποίηση. Ποιες οι αναφορές του στον καβαφικό «Καισαρίωνα»; Μονάδες 20 Καβάφης Τη φαντασία την εντελώς αδέσμευτη δε συμπαθώ. εν έχει χάρες. Και είναι χρήσιμη για τα όνειρα μόνο. Εγώ την άλλη φαντασία αγαπώ, αυτή που προσπαθεί ένα παρελθόν να ζωντανέψει και που στηρίζεται σε μνήμες του, σποραδικές και ασύνδετες, ζητώντας γύρω τους άρτιο ένα σύνολο να πλάσει με τάξη, προσοχή και μέτρο. Κι έτσι, προπάντων, που το χρώμα τους, το χρώμα αυτών των ερειπίων, των αβεβαίων γεγονότων το αίσθημα, μέσα στο έργο της ενισχυμένο να περάσει. Αυτό το δύσκολο είναι που εκτιμώ. Αυτήν εγώ αγαπώ τη φαντασία, τη δεσμευόμενη, την οδηγουμένη φαντασία που, όλο συγκίνηση, πάντοτε γύρω από πολύτιμα εμπόδια έρπει. Και χρήσιμη είναι τόσο για την τέχνη μου. Ελληνικά καβαφογενή ποιήματα, Επιλογή: ημήτρης ασκαλόπουλος, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 2003, σελ ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

4 ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Ο ΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζόμενους) 1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, εξεταζόμενο μάθημα, κατεύθυνση). Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. εν επιτρέπεται να γράψετε καμιά άλλη σημείωση. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα. 4. Να γράψετε τις απαντήσεις σας μόνο με μπλε ή μόνο με μαύρο στυλό. 5. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 6. ιάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 7. Χρόνος δυνατής αποχώρησης: μετά τη πρωινή. KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 4 ΣΕΛΙ ΕΣ

5 Φροντιστήρια ΣΥΝΟΛΟ Πειραιάς 1 Απαντήσεις Α. Ο ποιητής Καβάφης έχει χαρακτηριστεί «ποιητής αναγνώστης» με την ιδέα ότι αντλεί την έμπνευσή του από τον πλούτο των ιστορικών πηγών, τις οποίες προσεγγίζει σχεδόν με την επιμέλεια ενός ιστοριοδίφη. Ειδικότερα η ελληνιστική και ρωμαϊκή περίοδος αποτελούν μερικές από τις ιστορικές περιόδους στις οποίες αφιερώνει το ενδιαφέρον του και τη γόνιμη ποιητική του αναζήτηση. Στο συγκεκριμένο ποίημα η έμπνευση του ποιητή ενεργοποιείται από ένα πραγματικό ιστορικό πρόσωπο, τον Καισαρίωνα, τον πρεσβύτερο γιο της Κλεοπάτρας, ο οποίος θανατώθηκε από τον Οκταβιανό Αύγουστο μόλις δεκαεφτά χρονών. Στο πρόσωπο του Καισαρίωνα ο ποιητής ανακαλύπτει τη δύναμη της ποιητικής έμπνευσης, καθώς η μορφή του νεαρού εφήβου γίνεται και το σύμβολο της ίδιας της ποίησης, που ανασύρει από την αφάνεια, όσους η αντικειμενική ιστορία έχει θέσει στο περιθώριο, για να τους δικαιώσει στον υποκειμενικό κόσμο της ποίησης. Παράλληλα, ίσως στα πρόσωπα του περιθωρίου και της παρακμής ο Καβάφης ανακαλύπτει και στοιχεία του ίδιου του εαυτού. Η μορφή του Καισαρίωνα γίνεται και το όχημα για να εξωτερικευτούν προσωπικές αδυναμίες του ίδιου του ποιητή. Επίσης, η αναφορά στους Λαμπρούς Πτολεμαίους με ειρωνική διάθεση εκφράζει έμμεσα το πολιτικό σχόλιο του ποιητή για την παρακμή της εποχής, όπως αποκαλύπτεται από τη στροφή των ιστορικών της εποχής σε μια παραποιημένη καταγραφή της ιστορίας, κολακευτικής για τους Πτολεμαίους βασιλείς και τις βασίλισσες «Ένδοξοι...θαυμαστές!» Ένα άλλο σημαντικό γνώρισμα της καβαφικής ποίησης είναι ο ρεαλισμός, στοιχείο που αποκαλύπτεται κυρίως στους τέσσερις πρώτους στίχους του ποιήματος «Εν μέρει...να διαβάσω». Στο σημείο αυτό ο ποιητής αφηγείται άμεσα στον αναγνώστη μια συνηθισμένη ημέρα της ιδιωτικής του ζωής, αποκαλύπτοντας πόσο ο ελεύθερος χρόνος και η ίδια του η ζωή ταυτίζονται με την ποιητική αναζήτηση.τα ίδια στοιχεία παρατηρούμε στη δεύτερη στροφή «όταν... αμέσως», όπου ο ποιητής με τον ίδιο αντικειμενικό και άμεσο τρόπο φανερώνει τις εντυπώσεις του από την ιστορική μελέτη που επιχείρησε,καθώς και την αιτία της έμπνευσής του. Τέλος η καβαφική γλώσσα εκφράζει τα χαρακτηριστικά της γλώσσας της ελληνικής παροικίας στην Αλεξάνδρεια, η οποία συνδυάζει τη δημοτική με πολλούς λόγιους τύπους. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν «Καθ επιχείρησίς των σοφοτάτη», «Ιδεώδης εν τη λύπη σου». Β1. Ένα από τα γνωρίσματα του ποιήματος «Καισαρίων» αποτελεί η αυτοαναφορικότητα, το ποίημα δηλαδή αναφέρεται στον εαυτό του, αναλύοντας και αναπαριστώντας όλη τη διαδικασία της δημιουργίας του. Στην πρώτη στροφή ο ποιητής αποκαλύπτει πως ένα από τα μυστικά της καβαφικής τέχνης είναι η έμπνευσή του από την ιστορία και ειδικότερα από τις ιστορικές πηγές. Η ειρωνική διάθεση απέναντι στα κολακευτικά σχόλια που εντοπίζει στις ιστορικές πηγές για τους Πτολεμαίους, τον αφήνουν αδιάφορο. Εκείνος, όπως δηλώνει ξεκάθαρα στη δεύτερη στροφή, αλλού αναζητά την έμπνευση, στην ασήμαντη μνεία, στο πρόσωπο που άδικα χάνεται χωρίς η ιστορία να το μνημονεύσει. Στην τρίτη στροφή μάλιστα δηλώνει ότι τον ελκύει η ασήμαντη

6 Φροντιστήρια ΣΥΝΟΛΟ Πειραιάς 2 αναφορά, γιατί απελευθερώνει την ποιητική γραφή, η οποία λειτουργεί πλέον αδέσμευτη από αντικειμενικούς περιορισμούς. Στη συνέχεια ο ποιητής πλάθει βήμα βήμα τη μορφή του Καισαρίωνα μπροστά στα μάτια του αναγνώστη «σ έπλασα μες στον νου μου,η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει»,χωρίς όμως το ποιητικό όραμα να τον κυριεύει. Ο λυρισμός δεν οδηγεί στην απώλεια του ελέγχου, και η έκφραση δε βουλιάζει ούτε στον ακραίο συναισθηματισμό ούτε παραδίνεται στη ρομαντική έμπνευση. Η μορφή του Καισαρίωνα αποκτά εξωτερική και εσωτερική οντότητα «σε έπλασα ωραίο και αισθηματικό, η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά», ώσπου το ποιητικό όραμα ολοκληρώνεται και πλήρες πια εμφανίζεται στον προσωπικό χώρο του ποιητή. Στοιχεία που διευκολύνουν την ποιητική έμπνευση, όπως έμμεσα μας αποκαλύπτει ο ποιητής είναι η νύχτα και το ημίφως «έσβυνεν η λάμπα μου άφισα επίτηδες να σβήνει». Η τραγική εικόνα του θανάτου του Καισαρίωνα δίνεται με συγκίνηση και ευαισθησία χωρίς όμως να καταλήγει σε μελοδραματισμούς. Ο ποιητής αξιοποιώντας τη δυναμική των λέξεων ευαισθητοποιεί τον αναγνώστη περιγράφοντας το γεγονός με λεπτή συγκίνηση και ισορροπημένη δραματικά κορύφωση «ελπίζοντας...οι φαύλοι». Β2. Διερευνώντας τη γλώσσα και το ύφος του ποιήματος θα μπορούσαμε να διακρίνουμε δύο υφολογικά επίπεδα. Ειδικότερα, οι δύο πρώτες στροφές χαρακτηρίζονται για τον πεζολογικό τους τόνο και τον αφηγηματικό τους χαρακτήρα. Ο ποιητής καταγράφει σε πρώτο ενικό «για να εξακριβώσω μια εποχή, θ άφινα το βιβλίο» μια σκηνή από την καθημερινότητά με ένα αντικειμενικό τρόπο. Θα λέγαμε ότι λόγος του είναι σχεδόν αναφορικός παρά ποιητικός. Στους στίχους «Οι άφθονοι...θαυμαστές» παρατηρούμε την επιλογή μιας σκόπιμα «άτεχνης» ομοιοκαταληξίας, προκειμένου ο ποιητής να αποδώσει εμφατικά την ειρωνική του διάθεση και να τονίσει ίσως την πλήξη που του προξενεί η συγκεκριμένη ανάγνωση των επιγραφών. Στο ίδιο πνεύμα ακριβώς κινείται και η δεύτερη στροφή, όπου ο ποιητής δηλώνει την απαρχή της έμπνευσής του. Οι στίχοι «αν μια μνεία...αμέσως...» αποτελούν κι ένα τρόπο μετάβασης στο τρίτο μέρος του ποιήματος, το οποίο θα λέγαμε ότι αυτονομείται υφολογικά. Ο στίχος είναι ελεύθερος, απαλλαγμένος από κάθε μορφής ομοιοκαταληξία και κυριαρχεί το β ενικό πρόσωπο εξασφαλίζοντας αμεσότητα και παραστατικότητα.δημιουργείται έτσι η εντύπωση ενός διαλόγου με το ποιητικό όραμα, το οποίο εισβάλλει στον προσωπικό χώρο του ποιητή «εθάρεψα που μπήκες μες στην κάμαρά μου» δημιουργώντας μια σκηνή σχεδόν θεατρική. Ο λόγος στην τρίτη στροφή γίνεται πιο ποιητικός και λυρικός «Σ έπλασα ωραίο κ αισθηματικό, η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει μιαν ονειρώδη συμπαθητική εμορφιά», ενώ η ατμόσφαιρα καθίσταται υποβλητική «έσβυνεν η λάμπα μου».ο ποιητής αποσκοπεί στη συγκίνηση και στη διέγερση των συναισθημάτων «Χλωμός και κουρασμένος ελπίζοντας ακόμη να σε σπλαχνισθούν οι φαύλοι». Η υφολογική διαφοροποίηση διαμορφώνει δύο διαφορετικές ενότητες. Στην πρώτη συμπεριλαμβάνονται οι δύο πρώτες στροφές, οι οποίες αναφέρονται στον αντικειμενικό και πραγματικό κόσμο και μάλιστα αποσκοπούν να δηλώσουν το αίσθημα της ανίας και της αδιαφορίας που αισθάνεται ο ποιητής, καθώς εγκαταλείπει απογοητευμένος τις ιστορικές πηγές. Σε αντίθεση η

7 Φροντιστήρια ΣΥΝΟΛΟ Πειραιάς 3 τρίτη στροφή αντικατοπτρίζει τον ποιητικό χώρο. Ο ποιητής έχει ανακαλύψει την έμπνευσή του και κατακυριεύεται από το δημιουργικό οίστρο, μεταφέροντας μας στον κόσμο της φαντασίας. Γ. Στους στίχους αυτούς ο ποιητής πλάθει και σκηνοθετεί με τη φαντασία του το ποιητικό του όραμα. Όπως και ίδιος ο ποιητής εξηγεί επιμένει στους μικρούς και ασήμαντους, σε μισογραμμένες και μισοσβησμένες φιγούρες της ιστορίας, που είναι όμως πολύ πιο υπαινικτικές και γόνιμες για τη δημιουργική φαντασία του. Ο ποιητικός του οίστρος ενεργοποιείται ελεύθερα και σχεδόν αφηρημένα. Σκιαγραφεί τη μορφή του πρωταγωνιστή του ιδανική ως προς το εξωτερικό κάλλος «ωραίο» αλλά και υψηλή ως προς το ήθος και τα αισθήματα «αισθηματικό», χωρίς όμως να δεσμεύσει τη φαντασία του αναγνώστη.στον εξωραϊσμό της μορφής του νεαρού Καισαρίωνα, λανθάνει σχεδόν ένα ερωτικό σκίρτημα που εναργέστατα αποκαλύπτεται σε άλλα ποιήματα του Καβάφη, «Αλεξανδρινοί Βασιλείς». Ο Καβάφης ελέγχοντας και καθοδηγώντας την φαντασία του «σ έπλασα, η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει» καταφέρνει να δημιουργήσει ένα εξαίρετο πορτραίτο του Καισαρίωνα που εντυπώνεται ανεξίτηλα σε όποιον διαβάζει το ποίημα,διασώζοντάς τον από τη λήθη, όχι βέβαια ως πρόσωπο ιστορικό αλλά ποιητικό. Δ. Στην ποιητική κατάθεση του Άθου Δημουλά το ιστορικό παρελθόν γίνεται «όχημα» ξεδιπλώματος της φαντασίας και της ποιητικής δημιουργίας. Η φαντασία οδηγείται από τις ιστορικές μνήμες και η ποίηση αποκτά σημείο αναφοράς στο ιστορικό παρελθόν ακριβώς όπως η ποίηση της ιστορικής περιόδου του Καβάφη. Ο Άθως Δημουλάς αναφέρεται σε μία δημιουργική δυναμική η οποία μετουσιώνει τις ιστορικές-συναισθηματικές μνήμες του παρελθόντος («μνήμες του, σποραδικές και ασύνδετες») στο αισθητικό σώμα της ποιητικής δημιουργίας. Αντίστοιχα, ο ποιητής Καβάφης δεν έχει στα χέρια του ένα ολοκληρωμένο ιστορικό πόνημα αλλά «μία συλλογή επιγραφών των Πτολεμαίων», έτσι μέσα από υμνητικές επιγραφές, από μία «μνεία μικρή, κι ασήμαντη» σε έναν νεαρό Φαραώ ξετυλίγεται ο μίτος της ποιητικής δημιουργίας του Καβαφικού «Καισαρίωνα». Επίσης ο ποιητής Δημουλάς βρίσκει την ποιητική του πυξίδα στην ανασύσταση του παρελθόντος, μία ανασύσταση η οποία βασίζεται στο «χρώμα αυτό των ερειπίων» αλλά και στο «αβέβαιων γεγονότων το αίσθημα». Η αναφορά στον «Καισαρίωνα» είναι εδώ ιδιαίτερα εμφανής, καθώς ο Καβάφης ορμώμενος από την ιστορία του τραγικού νεαρού Φαραώ, φαντασιώνεται αισθητικά τον έφηβο Καισαρίωνα μέσα στην κατακτημένη Αλεξάνδρεια «ιδεώδης εν τη λύπη σου» λίγο πριν τη δύση της σύντομης ζωής του. Είναι σημαντικό μάλιστα ότι η ποιητική δημιουργία, σύμφωνα με τον ποιητή Δημουλά, δεν κινείται αυθαίρετα στο χώρο της φαντασίας, αλλά χαλιναγωγείται και καθοδηγείται από τη λογική, όπως ακριβώς λειτουργεί και ο Καβάφης, ελέγχοντας την ποιητική του έμπνευση «η τέχνη μου στο πρόσωπό σου δίνει». ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Α.ΓΑΛΑΝΗ