ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΑΛΙΕΩΝ ΤΟΥ ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ

Transcript

1 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΑΛΙΕΩΝ ΤΟΥ ΠΑΓΑΣΗΤΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ Ματσιώρη Σ., Καραπαναγιωτίδης Θ.Ι., Νεοφύτου Χ. Τμήμα Γεωπονίας Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος, Σχολή Γεωπονικών Επιστημών, steriani@uth.gr Περίληψη Σκοπός της παρούσας έρευνας ήταν η απόκτηση μιας ποιοτικής εικόνας του κοινωνικοοικονομικού προφίλ των επαγγελματιών παράκτιων αλιέων του Παγασητικού Κόλπου. Για την υλοποίηση του σκοπού αυτού εφαρμόστηκε ποιοτική έρευνα, στην οποία αναζητήθηκαν τα βασικά κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά του κλάδου. Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της η μέση ηλικία των συμμετεχόντων στην έρευνα ήταν τα 51 έτη, το 53,2% αυτών ήταν απόφοιτοι δημοτικού και το μέσο μηνιαίο εισόδημά τους ήταν Από την άλλη πλευρά επιβεβαιώθηκε για μια ακόμα φορά ο οικογενειακός χαρακτήρας του επαγγέλματος του παράκτιου αλιέα αλλά και τα υψηλά ποσοστά δευτερεύουσας απασχόλησης στον κλάδο. Λέξεις κλειδιά: παράκτιοι αλιείς, κοινωνική έρευνα, προφίλ παράκτιων αλιέων, Παγασητικός κόλπος. THE SOCIOECONOMIC CHARACTERISTICS OF COASTAL FISHERMAn IN PAGASsITIKOS GULF Matsiori S., Karapanagiotidis T.I., Neofitou C. Department of Agriculture Ichthyology and Aquatic Environment, University of Thessaly, steriani@uth.gr Abstract The main aim of the present study was to obtain a socioeconomic profile of professional coastal fisherman of Pagassitikos Gulf. To investigate the socioeconomic characteristics of coastal fishers a quality research was performed in Pagassitikos Gulf. According to the results, the medium age of participants in the research was 51 years, 53,2% of them were graduates of elementary school and their medium monthly income was On the other hand it was confirmed that the local sector has familial character and a high percentage of secondary employment. Keywords: coastal fishers, socioeconomic research, profile of Pagassitikos Gulf coastal fisherman, Pagassitikos Gulf. 1. Εισαγωγή Ο Παγασητικός κόλπος αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της χώρας μας. Η υπεραλίευση πολλών ειδών, αλλά και η ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή ενός αριθμού ανταγωνιστικών οικονομικών δραστηριοτήτων έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση τόσο των αλιευτικών αποθεμάτων, όσο και του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής. Μέχρι σήμερα, στον Παγασητικό έχει πραγματοποιηθεί μεγάλος αριθμός ερευνών, με στόχο τη μέτρηση διαφόρων φυσικοχημικών παραμέτρων του Κόλπου, την αφθονία των ειδών του, το βαθμό περιβαλλοντικής υποβάθμισης κ.λπ. Παρόλα αυτά, απουσιάζουν έρευνες που σχετίζονται με τη διερεύνηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των παράκτιων αλιέων, οι οποίοι δραστηριοποιούνται σε αυτόν. Η εφαρμογή μέτρων για την αειφορική διαχείριση του κόλπου στηρίζεται στην όσο το δυνατόν καλύτερη γνώση του κλάδου. Συνεπώς, απαιτούνται έρευνες, που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε, τόσο τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των αλιέων, όσο και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυτοί σήμερα. Μόνο με αυτό τον τρόπο μπορούμε να λάβουμε ρεαλιστικά μέτρα, τα οποία θα συμβάλλουν στην εξυγίανση του κλάδου, στον περιορισμό των μειονεκτημάτων του ή ακόμα και στη μετατροπή αυτών σε πλεονεκτήματα. Σκοπός της παρούσας έρευνας είναι η απόκτηση, για πρώτη φορά, μιας ποιοτικής εικόνας του -965-

2 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ κοινωνικοοικονομικού προφίλ των επαγγελματιών παράκτιων αλιέων του Παγασητικού κόλπου έτσι, ώστε να προσδιοριστούν, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό, εκείνα τα χαρακτηριστικά (ποιοτικά και ποσοτικά) που αποτυπώνουν την παρούσα εικόνα τους. 2. Υλικά και Μέθοδοι Η παρούσα έρευνα πραγματοποιήθηκε στον Παγασητικό κόλπο, ένα από τα σημαντικότερα σημεία εκφόρτωσης αλιευμάτων στην Ανατολική Κεντρική Ελλάδα και μια περιοχή με έντονη αλιευτική δραστηριότητα. Ο πληθυσμός στόχος της έρευνας ήταν οι παράκτιοι αλιείς του Παγασητικού κόλπου. Η απουσία ενός καθορισμένου από πριν πλαισίου δειγματοληψίας μας οδήγησε στην επιλογή της δειγματοληψίας κατά συστάδες (cluster sampling) (Aaker et al., 1995). Για τη συλλογή των απαραίτητων πρωτογενών δεδομένων της έρευνας επιλέχθηκε η χρήση του ερωτηματολογίου, η πλέον συνηθισμένη και δημοφιλής μέθοδος συλλογής πρωτογενών δεδομένων (Σταθακόπουλος, 2005). Το πρώτο σχέδιο του ερευνητικού ερωτηματολογίου βασίστηκε στην ανάλυση της σχετικής βιβλιογραφίας, σε ερωτηματολόγια παρόμοιων ερευνών, σε συζητήσεις βάθους με αλιείες της περιοχής και με φορείς που σχετίζονται με τον κλάδο, καθώς και την εμπειρία των ερευνητών. Οι συμμετέχοντες στις συνεντεύξεις αυτές, παρόλο που επιλέχθηκαν χωρίς καμιά δειγματοληπτική μέθοδο, μπορεί να θεωρηθούν αντιπροσωπευτικοί, δεδομένου ότι ποικίλουν στις δημογραφικές και κοινωνικοοικονομικές μεταβλητές. Το τελικό ερωτηματολόγιο που καταρτίσθηκε, εξετάστηκε ως προς την εγκυρότητα περιεχομένου και όψεως (Zikmund 1997; Baker, 1994). Συγκεκριμένα επιδιώχθηκε να: διαπιστωθεί, αν το ερωτηματολόγιο δημιουργούσε αρνητικές αντιδράσεις στους αλιείες, αποφευχθεί η πιθανότητα αδυναμίας απάντησης των ερωτώμενων σε κάποιες ερωτήσεις του, διαπιστωθεί, αν η σειρά των ερωτήσεων είναι σωστή, καθοριστεί η δομή και η διατύπωση των ερωτήσεων στο τελικό ερωτηματολόγιο. Μετά την κατάρτιση του τελικού ερωτηματολογίου της έρευνας εφαρμόστηκε πιλοτική έρευνα. Σε τέτοιου είδους έρευνες προηγείται πιλοτική έρευνα, με την οποία ελέγχεται η εγκυρότητα και η αξιοπιστία των οργάνων μέτρησης (ερωτηματολόγιο) που θα χρησιμοποιηθούν στην κυρίως έρευνα (Μακράκης, 1995). Σκοπός της δοκιμαστικής έρευνας ήταν ο έλεγχος του τελικού ερωτηματολογίου για πιθανές ελλείψεις, προβλήματα στη διατύπωση και κατανόηση των ερωτήσεων, καθώς και στη λειτουργικότητά του (Chisnal, 1986). Το τελικό ερωτηματολόγιο της έρευνας συμπεριλάμβανε ερωτήσεις απλές, πολλαπλών επιλογών, κλειστού τύπου κυρίως, αλλά και κάποιες ανοιχτού τύπου καθώς και ερωτήσεις συνδυασμού κλειστού με ανοιχτές, κυρίως, γιατί παρουσιάζουν σημαντικό πλεονέκτημα στην κωδικοποίηση και την ταξινόμησή τους (Δαμιανός, 1999). Συλλέχθηκαν συνολικά 158 έγκυρα ερωτηματολόγια. Για την ανάλυση των σχέσεων χρησιμοποιήθηκε ο έλεγχος ανεξαρτησίας x 2. Τα κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν ήταν το x 2, το Gramer s V και το Gamma. Για τον υπολογισμό του παρατηρούμενου επίπεδου σημαντικότητας χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος προσομοίωσης Monte Carlo. 3. Αποτελέσματα Η διανομή του ερωτηματολογίου της έρευνας πραγματοποιήθηκε στα μέλη της ομοσπονδίας παράκτιων αλιέων του Παγασητικού Κόλπου, οι οποίοι προέρχονται από όλα τα λιμάνια του. Στον Πίνακα 1 απεικονίζονται τα βασικά κοινωνικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων στην έρευνα

3 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ Πίνακας 1: Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά συμμετεχόντων στην έρευνα. Φύλο 90,6% άνδρες και 9,4% γυναίκες Ηλικία <35 (16%), (28%), (15%), (20%) και >65(21%) Επίπεδο μόρφωσης Απόφοιτοι Δημοτικού (53,2%) Μηνιαίο εισόδημα από αλιεία Μηνιαίο εισόδημα από δευτερεύουσα απασχόληση Οικογενειακή Κατάσταση Έγγαμοι (89%) Στους στόχους της έρευνας συμπεριλαμβάνονταν και η διερεύνηση της επίδρασης του επαγγέλματος της οικογένειας των ερωτώμενων στην επιλογή της επαγγελματικής τους ενασχόλησης. Το 79,7% των συμμετεχόντων στην έρευνα προέρχονται από οικογένειες αλιέων και συνεπώς συνεχίσουν το επάγγελμα των γονιών τους (Εικ. 1α). Από τις εικόνες 1β και 1γ γίνεται φανερό ότι η μέση ηλικία των ατόμων, που προέρχονται από οικογένειες αλιέων είναι μικρότερη, από τη μέση ηλικία αυτών που δήλωσαν το αντίθετο. Εικ. 1: Επαγγελματική απασχόληση αλιέων σε σχέση με την οικογένεια και την ηλικία των ερωτώμενων. Η αλιεία αποτελεί το πρώτο επάγγελμα της συντριπτικής πλειοψηφίας των συμμετεχόντων στην έρευνα (Εικ. 2α). Στην Εικόνα 2(β) παρατηρούμε πως τα ποσοστά των αλιέων που απάντησαν ότι το επάγγελμα του ψαρά είναι το πρώτο τους επάγγελμα, εμφανίζονται υψηλότερα για τα άτομα που ανήκουν στις ηλικιακές κλάσεις <45 και >65 έτη. Η μέση ηλικία των αλιέων, που απασχολούνται κυρίως στην αλιεία είναι μικρότερη από τη μέση ηλικία αυτών που δεν ασχολούνται κυρίως με την αλιεία (Εικ. 2γ). Εικ. 2: Πρώτη επαγγελματική απασχόληση αλιέων σε σχέση με την οικογένεια και την ηλικία των ερωτώμενων

4 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ Στην πλειοψηφία τους (39,2%) οι συμμετέχοντες στην έρευνα δήλωσαν ότι απασχολούνται με την αλιεία ημέρες. Μάλιστα, το 65,2% αυτών απασχολείται με την αλιεία πάνω από 200 ημέρες ετησίως (Εικ. 3α). Από την Εικόνα 3β διαπιστώνουμε ότι τα άτομα που απασχολούνται τις περισσότερες ημέρες στον κλάδο έχουν τη μικρότερη μέση ηλικία, ενώ την υψηλότερη μέση ηλικία εμφανίζουν τα άτομα που εργάζονται από 101 ως 150 ημέρες. Εικ. 3: Χρόνος ενασχόλησης συμμετεχόντων στην παράκτια αλιεία. Το 68,4% των ερωτηθέντων, δήλωσαν ότι ασχολούνται αποκλειστικά με την αλιεία και δεν ασκούν παράλληλο επάγγελμα. Από τους υπόλοιπους οι περισσότεροι δήλωσαν αγρότες (44%), ενώ υψηλό ήταν και το ποσοστό των συνταξιούχων (34%) (Εικ. 4α). Η διασταύρωση μεταξύ της δευτερεύουσας απασχόλησης και της ηλικίας των συμμετεχόντων στην έρευνα έδειξε ότι η ηλικιακή κλάση από 36 ως 45 έτη δηλώνει στην πλειοψηφία της ως δευτερεύουσα απασχόληση την αγροτική (Εικ. 4β). Από την ίδια εικόνα γίνεται φανερό ότι η ηλικιακή κλάση εμφανίζει τα υψηλότερα ποσοστά δευτερεύουσας απασχόλησης συγκεντρώνοντας τα υψηλότερα ποσοστά σε όλα σχεδόν τα δευτερεύοντα επαγγέλματα που δήλωσαν οι αλιείες της έρευνας ότι ασκούν. Εικ. 4: Δευτερεύουσα απασχόληση παράκτιων αλιέων Παγασητικού Κόλπου. Ο έλεγχος ανεξαρτησίας με το κριτήριο x 2 έδειξε ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική σχέση σε -968-

5 9 ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Πρακτικά, Τόμος ΙΙ επίπεδο στατιστικής σημαντικότητας 0,05 μεταξύ της ηλικίας και της απασχόλησης σε δευτερεύουσα εργασία. Έδειξε επίσης στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ της ηλικίας και του επιπέδου μόρφωσης σε επίπεδο σημαντικότητας 0,00. Συγκρίνοντας τις τιμές του δείκτη Gramer s V διαπιστώνουμε ότι η σχέση ηλικίας και απασχόλησης είναι πολύ πιο ισχυρή. Εικ. 5: Συμμετοχή σε επιμορφωτικά σεμινάρια. Το 38,6% των αλιέων, που συμμετείχαν στην έρευνα, δήλωσαν ότι έχουν παρακολουθήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια σχετικά με την αλιεία (Εικ. 5α). Ενδιαφέρον παρουσίασαν τα αποτελέσματα της διασταύρωσης των απαντήσεων στην ερώτηση αυτή με την ηλικία και το επίπεδο μόρφωσης των αλιέων. Η μέση ηλικία των ερωτώμενων, που απάντησαν θετικά στην ερώτηση αυτή είναι κατά πολύ μικρότερη από τη μέση ηλικία αυτών που απάντησαν αρνητικά (Εικ. 5β). Από την άλλη πλευρά, μεγαλύτερη προθυμία για συμμετοχή σε σεμινάρια εμφανίζουν τα άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, με εξαίρεση τους αποφοίτους δημοτικής εκπαίδευσης (Εικ. 5γ). 4. Συμπεράσματα - Συζήτηση Η κατανομή της ηλικίας των δειγματοληπτικών μονάδων επιβεβαιώνει το γεγονός ότι η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε ενεργούς επαγγελματίες αλιείς, οι οποίοι έχουν αρκετά χρόνια απασχόλησης στο επάγγελμα και παράλληλα βρίσκονται σε παραγωγικές ηλικίες με προοπτική, να συνεχίσουν την απασχόλησή τους στον κλάδο για αρκετά χρόνια ακόμη. Αποδεικνύει επίσης, ότι ο κλάδος είναι «γερασμένος» και συμπεριλαμβάνει σημαντικό ποσοστό ατόμων, τα οποία έχουν περάσει το όριο της ηλικίας συνταξιοδότησης. Το γεγονός αυτό επισημάνθηκε και από τους νεότερους αλιείς, που συμμετέχουν στην έρευνα, ως ένα από τα αρνητικά στοιχεία του κλάδου της παράκτιας αλιείας στον Παγασητικό κόλπο. Οι νεότεροι αλιείς στον κλάδο θεωρούν ότι τα άτομα αυτά θα πρέπει να αποσυρθούν και υποστηρίζουν ότι μελλοντικά ο κλάδος πρέπει να στελεχώνεται μόνο με άτομα που θα έχουν ως βασικό και μοναδικό τους επάγγελμα την αλιεία. Η γενικότερη αντίληψη που επικρατεί είναι ότι οι επαγγελματίες αλιείς, μεταφέροντας μια παλαιότερη νοοτροπία, πιστεύουν ότι τα μοναδικά προσόντα, που απαιτούνται για την άσκηση του αλιευτικού επαγγέλματος, είναι τεχνικές ικανότητες, οι οποίες μεταβιβάζονται από τους παλαιότερους στους νεότερους. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από το γεγονός ότι μέχρι σήμερα δε λειτουργούν σχολές αλιείας, οι οποίες θα παρέχουν τις απαραίτητες γνώσεις στα άτομα που επιθυμούν να ασχοληθούν με το επάγγελμα αυτό. Η απουσία οποιασδήποτε μορφής κατάρτισης στο επάγγελμα κάνει απαραίτητη τη μεταφορά εμπειριών και γνώσεων από τους παλαιότερους στους νεότερους και αποτελεί τη μοναδική πηγή απόκτησης γνώσης. Το γεγονός ότι τα άτομα που απασχολούνται στον κλάδο, δηλώνουν στην πλειοψηφία τους, ότι η αλιεία είναι το πρώτο τους επάγγελμα και μάλιστα τα άτομα αυτά προέρχονται κυρίως από τις νεότερες ηλικιακές κλάσεις είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό, γιατί δείχνει ότι τα αυτοί που αποφασίζουν -969-

6 9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, Proceedings, Volume ΙΙ σήμερα να ασκήσουν το επάγγελμα του αλιέα, είναι συνειδητοποιημένοι ενδιαφέρονται πραγματικά για τον κλάδο και δεν απασχολήθηκαν σε αυτόν τυχαία. Παρόλα αυτά, η ενασχόληση σημαντικού ποσοστού αλιέων σε δευτερεύουσες εργασίες, μπορεί να θεωρηθεί ανησυχητικό φαινόμενο και θα πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο έρευνας, για την εξαγωγή συμπερασμάτων σχετικά με τα κίνητρα, που οδηγούν άτομα, τα οποία συνειδητά εντάχτηκαν στον κλάδο να αναζητούν παράλληλη ενασχόληση. Τέλος, είναι αισιόδοξο το γεγονός ότι τα νέα άτομα που σήμερα εργάζονται στον κλάδο της αλιείας, ενδιαφέρονται για την κατάρτισή τους σε θέματα σχετικά με το επάγγελμά τους. Το γεγονός αυτό θα πρέπει να αξιοποιηθεί ανάλογα από τους αρμόδιους φορείς. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Aaker, D., Kumer, V., Day, G., Marketing Research. Fifth Edition. New York: JOHN WILEY & SONS 775 pp. Baker, T., Doing Social Research. 2 rd ed. New York: MCGRAW HILL 552 pp Zikmund, W., Business Research Methods. Fifth edition. Fort Worth Philadelphia: THE DRYDEN PRESS 653 pp. Μακράκης, Β., Ανάλυση Δεδομένων στην Επιστημονική Έρευνα με τη Χρήση του SPSS. 3 η έκδοση Αθήνα: GUTEN- BERG 205 σελ. Σταθακόπουλος, Β., Μέθοδοι Έρευνας Αγοράς. Εκδόσεις ΣΤΑΜΟΥΛΗ Αθήνα 280 σελ