ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΑΤΣΑΚΙΩΡΗ

Transcript

1 Προτεινόμενα θέματα Νεοελληνική Γλώσσα Β Λυκείου Κείμενο: «Η πέμπτη εξουσία» Απέναντι στις καταχρήσεις των εξουσιών, ο τύπος και τ άλλα μέσα ενημέρωσης υπήρξαν για αρκετές δεκαετίες, στα δημοκρατικά καθεστώτα κυρίως, ένα καταφύγιο για τους πολίτες. Αυτό συνέβαινε, γιατί οι δημοσιογράφοι θεωρούσαν συχνά μέγιστο καθήκον όχι μόνο να ελέγχουν τη λειτουργία των τριών εξουσιών (νομοθετικής, εκτελεστικής, δικαστικής), μα και να καταγγέλλουν τις λογής παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, για πολλά χρόνια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θεωρούνταν η «τέταρτη εξουσία». Ωστόσο, εδώ και δεκαπέντε χρόνια η «τέταρτη εξουσία» άδειασε από το περιεχόμενό της, έχασε σιγά - σιγά την ουσιαστική της λειτουργία ως αντίβαρου των εξουσιών. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εντάσσονται όλο και περισσότερο σε διογκούμενες δομές για να συγκροτήσουν ομίλους ενημέρωσης. Οι όμιλοι αυτοί έχουν παγκόσμια εξάπλωση, είναι πλανητικοί, αρπάζουν τους ποικίλους τομείς ενημέρωσης σε πολλές χώρες και ηπείρους, ασχολούνται με οτιδήποτε σχετίζεται με τον γραπτό λόγο, την εικόνα και τον ήχο και συγκεντρώνουν στους κόλπους τους όλες τις δραστηριότητες που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε τομείς της μαζικής κουλτούρας, της επικοινωνίας και της πληροφόρησης. Οι τομείς αυτοί κάποτε ήταν αυτόνομοι. Από τη μια πλευρά, η μαζική κουλτούρα με την εμπορική λογική της, τις λαϊκές δημιουργίες της, τους στόχους της που είναι ουσιαστικά εμπορικοί. Από την άλλη, η επικοινωνία με τη διαφημιστική έννοια, το μάρκετινγκ, η προπαγάνδα, η ρητορική της πειθούς. Και τέλος, η πληροφόρηση με τα πρακτορεία ειδήσεων και τα λογής μέσα ενημέρωσης. Οι κάποτε διαφορετικές τούτες σφαίρες σιγά - σιγά μπλέχτηκαν και σήμερα συγκροτούν μία και μοναδική κυκλώπεια σφαίρα μέσα στην οποία είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τη μαζική κουλτούρα, την επικοινωνία ή την πληροφόρηση. Οι μεγάλοι όμιλοι, στους κόλπους των οποίων πραγματοποιείται η παραπάνω «συγχώνευση», ενδιαφέρονται πρωτίστως να συνεχίσουν τη γιγάντωσή τους και δεν έχουν πάντοτε ως στόχο να καταγγέλλουν τις καταχρήσεις ενάντια στο δίκαιο, ούτε να διορθώνουν τις δυσλειτουργίες της δημοκρατίας, ώστε να βελτιωθεί το πολιτικό σύστημα. Πολλές φορές δεν δρουν ως αντίβαρο στην εξουσία, μερικές φορές μάλιστα την κολακεύουν. Επιπρόσθετα, στις μέρες μας η πληροφόρηση λόγω της υπεραφθονίας της δηλητηριάζεται από κάθε είδους ψέματα, ρυπαίνεται από τις φήμες, τις διαστρεβλώσεις, τις παραμορφώσεις, τις μεθοδεύσεις. Μας δηλητηριάζει το μυαλό, μας χειραγωγεί, προσπαθεί να ενσταλάξει στο ασυνείδητό μας ιδέες που δεν είναι δικές μας. Το ερώτημα, λοιπόν, που τίθεται είναι: πώς θα μπορέσουμε να αντισταθούμε σε αυτή την επίθεση των ομίλων και να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας απέναντι στην παραπληροφόρηση και την πλύση εγκεφάλου; Πρέπει, νομίζω, να δημιουργήσουμε

2 μια «πέμπτη εξουσία», που θα μας επιτρέψει να αντιτάξουμε μια δύναμη κουλτούρας των πολιτών απέναντι στον συνασπισμό των ομίλων. Λειτουργία της εξουσίας αυτής θα είναι να καταγγέλλει την υπερεξουσία των μέσων μαζικής ενημέρωσης, των ομίλων πληροφόρησης, που όχι μόνο έπαψαν να υπερασπίζονται τους πολίτες, αλλά και που μερικές φορές δρουν ενάντια στο κοινό καλό. Γι αυτό προτείναμε τη δημιουργία ενός Διεθνούς Παρατηρητηρίου Μέσων Ενημέρωσης που θα προειδοποιεί την κοινωνία για τη χειραγώγηση που ασκούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, θα αγωνίζεται ενάντια στον σφετερισμό του δικαιώματος έκφρασης και θα συνιστά πεδίο διαλόγου και δημοκρατικής δράσης. Ι. Ramonet, εφημερίδα Ελευθεροτυπία - 5/ 10 / 2003 (διασκευή) Παρατηρήσεις Α. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου σε λέξεις. Μονάδες 25 Β. 1. Να εξηγήσετε σε μια παράγραφο (80-90 λέξεων) τη φράση του συγγραφέα: «τα τελευταία χρόνια η «τέταρτη εξουσία» άδειασε από το περιεχόμενό της, έχασε σιγά-σιγά την ουσιαστική της λειτουργία ως αντίβαρου των εξουσιών». Μονάδες Να δείξετε τη δομή (δομικά μέρη και τρόπο /ους ανάπτυξης) της πρώτης παραγράφου του κειμένου. Μονάδες 8 3. Να εξηγήσετε τη χρήση των κάτωθι σημείων στίξης στην τελευταία παράγραφο του κειμένου: άνω και κάτω τελεία ( : ), ερωτηματικό ( ; ), εισαγωγικά (). Μονάδες 6 4. α. Να εξηγήσετε τη χρήση των παρακάτω λέξεων (με έντονο χρώμα στο κείμενο): έτσι, ωστόσο κάποτε, επιπρόσθετα, γι αυτό. Μονάδες 5 β. Να γράψετε τα συνώνυμα των υπογραμμισμένων λέξεων του κειμένου: καταγγέλλουν - έχασε - εντάσσονται - σχετίζονται - ενσταλάξει - αντιτάξουμε Μονάδες 6 Γ. ΕΚΘΕΣΗ ΘΕΜΑ Να υποθέσετε ότι αρθρογραφείτε στο σχολικό τύπο με αφορμή την πρόταση του I.Ramonet για την επιτακτική ανάγκη να δημιουργήσουμε μια «πέμπτη εξουσία», που να στηρίζεται στην κουλτούρα των πολιτών, ως μέσο αντίστασης στην παντοδυναμία και υπερεξουσία των ομίλων πληροφόρησης. Αφού εξηγήσετε αυτήν την αναγκαιότητα, να διερευνήσετε τους τρόπους και τις προϋποθέσεις διαμόρφωσης αυτής της κουλτούρας των πολιτών. ( λέξεις)

3 Μονάδες 40 Καλή επιτυχία! Φιλολογική επιμέλεια: Κατσακιώρη Δήμητρα Ενδεικτικές Απαντήσεις Α. O I.Ramonet αναφερόμενος στα μέσα ενημέρωσης αρχικά τονίζει ότι στα δημοκρατικά καθεστώτα ήταν ένα καταφύγιο για τους πολίτες. Ασκούσαν έλεγχο στις θεσμοθετημένες εξουσίες και προστάτευαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, γι αυτό θεωρούνταν «τέταρτη εξουσία». Τελευταία όμως η τέταρτη εξουσία αποδυναμώθηκε και έπαψε να λειτουργεί ως αντίβαρο των εξουσιών. Στη συνέχεια εξηγεί ότι τα μέσα ενημέρωσης συγκροτούν πια ομίλους με παγκόσμια εξάπλωση, που ασχολούνται με οτιδήποτε σχετίζεται με την επικοινωνία, την πληροφόρηση και τη μαζική κουλτούρα. Έχουν πρωτίστως στόχους εμπορικούς και συνεπώς δεν ελέγχουν στην εξουσία, αλλά συχνά την κολακεύουν. Ταυτόχρονα δε επιχειρείται η παραπληροφόρηση, η χειραγώγηση του κοινού. Γι αυτό, τέλος, θεωρεί αναγκαία τη διαμόρφωση της κουλτούρας των πολιτών, ως «πέμπτης εξουσίας», απέναντι στους μεγάλους ομίλους ενημέρωσης. Μάλιστα προτείνει τη δημιουργία ενός Διεθνούς Παρατηρητηρίου Μέσων Ενημέρωσης που θα ενημερώνει και θα προστατεύει την κοινωνία από προσπάθειες χειραγώγησης. Β. 1. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, η αποκαλούμενη «τέταρτη εξουσία» αντλούσε και αντλεί τη δύναμή της από την επιρροή που ασκεί στο δημόσιο βίο. Ασκεί έλεγχο στις τρεις συνταγματικά κατοχυρωμένες εξουσίες (νομοθετική, δικαστική, εκτελεστική) και επηρεάζει καθοριστικά την κοινή γνώμη. Τα τελευταία χρόνια όμως παρατηρείται σε πλανητικό επίπεδο μια συνεχής εμπορευματοποίηση των μέσων ενημέρωσης. Μεγάλοι όμιλοι ασχολούνται όχι μόνο με την πληροφόρηση και την επικοινωνία αλλά με τη διαμόρφωση της μαζικής κουλτούρας, με τη διαφήμιση και το μάρκετινγκ. Κι αυτό συνιστά αναμόρφωση του ρόλου τους και δείχνει την επιδίωξη χειραγώγησης των μαζών. 2. Δομικά μέρη 1 ης παραγράφου: Θεματική πρόταση: «Απέναντι στις καταχρήσεις των εξουσιών, ο τύπος ένα καταφύγιο για τους πολίτες.» Σχολιασμός: «Αυτό συνέβαινε, γιατί οι δημοσιογράφοι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.» Κατακλείδα: «Έτσι, για πολλά χρόνια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης θεωρούνταν η «τέταρτη εξουσία». Τρόπος ανάπτυξης παραγράφου Αναπτύσσεται με αιτιολόγηση: αιτιολογείται η θεματική πρόταση (αυτό συνέβαινε γιατί οι δημοσιογράφοι θεωρούσαν μέγιστο καθήκον να.)

4 3. Σημεία στίξης Άνω και κάτω τελεία: χρησιμοποιείται για να προαναγγείλει το ερώτημα που έπεται. Ερωτηματικό: διατυπώνει ρητορική ερώτηση (ευθεία ερώτηση). Εισαγωγικά: χρησιμοποιούνται γιατί η εντός αυτών φράση είναι νεολογισμός και εκφράζει μεταφορά. 4. Έτσι: επίρρημα που εκφράζει συμπερασματική σχέση (στην κατακλείδα της 1 ης παραγράφου) Ωστόσο: σύνδεσμος που εκφράζει αντιθετική σχέση (στη θεματική πρόταση της 2 ης παραγράφου) ως προς το περιεχόμενο της προηγούμενης παραγράφου. Κάποτε: χρονικό επίρρημα, εκφράζει χρονική σχέση. Επιπρόσθετα: επίρρημα που εκφράζει προσθετική σχέση. Γι αυτό: εμπρόθετος προσδιορισμός που εκφράζει αιτιολογική σχέση. 5. Συνώνυμα καταγγέλλουν: ψέγουν, κατακρίνουν έχασε: απώλεσε εντάσσονται: προσχωρούν σχετίζονται: συνδέονται ενσταλάξει: προσδώσει, εντάξει αντιτάξουμε: αντιπαραβάλλουμε Γ. ΕΚΘΕΣΗ Έλεγχος στη δύναμη της τέταρτης εξουσίας Ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης ήταν ανέκαθεν στα δημοκρατικά καθεστώτα πολύ σημαντικός στη σφαίρα της δημόσιας ζωής. Ενημερώνουν, καταγγέλλουν και ελέγχουν τις άλλες τρεις συνταγματικά κατοχυρωμένες εξουσίες, προστατεύοντας τα δικαιώματα των πολιτών και το ίδιο το πολίτευμα από ενδεχόμενες καταχρήσεις εξουσίας. Είναι το στήριγμα των πολιτών και το καταφύγιό τους σε περιπτώσεις εξόφθαλμης αδικίας και παρανομίας. Γι αυτό άλλωστε αποκαλούνται και «τέταρτη εξουσία». Στην εποχή μας όμως τα μέσα ενημέρωσης, κυρίως τα ηλεκτρονικά, έχουν αποκτήσει μια άνευ προηγουμένου παντοδυναμία, έχουν γιγαντωθεί. Σταδιακά εντάσσονται σε μεγάλους ομίλους ενημέρωσης με παγκόσμια εξάπλωση και διευρύνουν συνεχώς τις δραστηριότητές τους πέρα από τον τομέα ενημέρωσης, όπου προνομιακά τον διαφεντεύουν. Ελέγχοντας ό,τι σχετίζεται με κείμενα, με εικόνα και ήχο, ασχολούνται και με τη διαφήμιση, τη βιομηχανία του ελεύθερου χρόνου και τη μαζική κουλτούρα. Με το αζημίωτο βέβαια, γιατί πίσω από αυτές τις ποικίλες δραστηριότητες κρύβονται οι εμπορικοί σκοποί και η επιδίωξη του κέρδους. Δηλαδή εν ολίγοις η «τέταρτη εξουσία» έχει μετατοπίσει σε μεγάλο βαθμό το ενδιαφέρον της, αλλάζοντας περιεχόμενο και στόχους. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι έχει μεταλλαχθεί σε μεγάλο βαθμό ο ρόλος της. Η εμπορευματοποίηση και συχνά ο εναγκαλισμός της με την εξουσία δεν της

5 επιτρέπει να ασκήσει τον παραδοσιακό της ρόλο. Δεν εμπνέει την εμπιστοσύνη στους πολίτες, όπως ενέπνεε παλιά, και βεβαίως δεν είναι το αποκούμπι τους απέναντι σε κάθε ανελεύθερη, αντιδημοκρατική και παράνομη δράση των φορέων εξουσίας. Με άλλα λόγια μπορεί να έχει τεράστια δύναμη, όμως σε μεγάλο βαθμό αφίσταται από τις αρχές και τις αξίες που υπηρετεί η γνήσια δημοσιογραφία. Πολλά μέσα ενημέρωσης προσεταιρίζονται την εκάστοτε εξουσία και, αντί να ελέγχουν και να καταγγέλλουν τα κακώς κείμενα, συχνά την εκθειάζουν, δηλαδή έχουν εν πολλοίς μετατραπεί σε βραχίονα υποστήριξής της. Οι ιδιοκτήτες τους (βαρόνοι των μέσων ενημέρωσης) είναι ομοτράπεζοι με τους φορείς εξουσίας. Στηρίζουν απροκάλυπτα την εξουσία και απολαμβάνουν με το αζημίωτο την εύνοιά της. Αποβλέπουν πρωτίστως στην προώθηση των συμφερόντων τους, αδιαφορώντας για την ποιότητα της ενημέρωσης και την ορθή άσκηση του ρόλου τους. Άλλωστε, η ωμή διαστρέβλωση της πραγματικότητας και οι απροκάλυπτες προσπάθειες παραπληροφόρησης, πλύσης εγκεφάλων και χειραγώγησης των μαζών, που παρατηρούνται συχνά, καταδεικνύουν του λόγου το αληθές. Και βεβαίως για όλους αυτούς του λόγους είναι επιτακτική ανάγκη να αντιδράσουμε, να αντισταθούμε στην προσπάθεια διαβουκόλησης των μαζών, υπερασπιζόμενοι την ελευθερία μας. Επιβάλλεται, όπως το επισημαίνει ο I.Ramonet, να συγκροτηθεί μια «πέμπτη εξουσία», που να στηρίζεται στην κουλτούρα των πολιτών, μια δύναμη που να είναι σε θέση να ελέγχει και να καταγγέλλει την παραπληροφόρηση και τις καταχρήσεις εξουσίας των μέσων ενημέρωσης. Γιατί, αν δεν αντιτάξουμε τη σκέψη μας και την κρίση μας, αν είμαστε τυφλοί και εύπιστοι δέκτες των πληροφοριών, δεν υπάρχει καμία δυνατότητα αντίδρασης στην επιχειρούμενη προσπάθεια χειραγώγησης. Μόνο η δύναμη και η ελευθερία της σκέψης των πολιτών μπορεί να εγγυηθεί κάτι τέτοιο. Γι αυτό και πρέπει να αποτελεί πρώτη προτεραιότητα του εκπαιδευτικού συστήματος η δημιουργία σκεπτόμενων ανθρώπων, πνευματικά ελεύθερων ανθρώπων, ώστε να είναι σε θέση να διαχειριστούν σωστά τον τεράστιο όγκο των πληροφοριών και μην παγιδεύονται και γίνονται θύματα της προπαγάνδας. Αυτό επιβάλλει τη βελτιστοποίηση των διανοητικών ικανοτήτων των μαθητών και προπαντός μύησή τους στην κριτική και αφαιρετική σκέψη. Και βεβαίως, επειδή είναι αδύνατο να αποκτήσουν όλοι οι πολίτες ελεύθερη σκέψη και βούληση - για λόγους που δεν σχετίζονται αποκλειστικά και μόνο με την ποιότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης - είναι ίσως αναγκαία παρά ποτέ η δημιουργία από πνευματικούς ανθρώπους και ενεργούς πολίτες ενός ανεξάρτητου φορέα ελέγχου των μέσων ενημέρωσης, ενός Παρατηρητηρίου Μέσων Ενημέρωσης. Αυτός ο φορέας θα είναι σε θέση να προειδοποιεί τους πολίτες για φαινόμενα παραπληροφόρησης και χειραγώγησης, ώστε να είναι υποψιασμένοι, και παράλληλα να προστατεύει τα δικαιώματά τους, διασφαλίζοντας στην ουσία την ελευθερία και τη δημοκρατική μας συνύπαρξη. Με άλλα λόγια, πρέπει να ληφθούν γενναίες πρωτοβουλίες, ώστε να υπάρξει συντονισμένη αντίσταση (σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο) απέναντι στους παντοδύναμους ομίλους ενημέρωσης, που προπαγανδίζουν και επιβάλλουν τη μαζική κουλτούρα, μετατρέποντας τις κοινωνίες σε μάζα, σε χυλό. Διαφορετικά ολοένα και περισσότερο θα παρατηρούμε αγελαίες συμπεριφορές, συμπεριφορές του συρμού, δηλαδή φαινόμενα επικίνδυνα για την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση.