Βασικά θέματα προς συζήτηση:

Transcript

1 ΕΝΟΤΗΤΑ 8. ΚΟΙΝΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ, ΚΟΙΝΗ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Βασικά θέματα προς συζήτηση:

2 Η ανάπτυξη της Κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας Η λήψη των αποφάσεων σε επίπεδο ΚΕΠΠΑ Το θεσμικό πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ Ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας Προοπτικές της ΚΕΠΠΑ 2

3 Η ανάπτυξη της Κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη ήταν το πρώτο βήμα για την εγκαθίδρυση κοινής εξωτερικής πολιτικής. Η ευρωπαϊκή πολιτική συνεργασίας καθόριζε διαδικασίες αμοιβαίας πληροφόρησης και τακτικές συνδιασκέψεις. Βασικός στόχος ήταν η εναρμόνιση των θέσεων των κρατών μελών στα θέματα διεθνούς πολιτικής. 3

4 Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε πιο μπροστά συγκριτικά με την Ενιαία Πράξη. Στα πλαίσια της Ενιαίας Πράξης, τα κράτη αναλάμβαναν την υποχρέωση να «επιδιώξουν» να διατυπώσουν και να εφαρμόσουν από κοινού μια ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική. Στη Συνθήκη της ΕΕ καθορίζεται ότι τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να καθορίσουν και να εφαρμόσουν κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). 4

5 Η ΚΕΠΠΑ αποκαλείται ο δεύτερος πυλώνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΚΕΠΠΑ παραμένει μια διακυβερνητική δραστηριότητα ξεχωριστή από το θεσμικό πλαίσιο της Κοινότητας. Επίσης, δεν αποτελεί αρμοδιότητα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. 5

6 Τα κράτη μέλη προχωρούν με αργούς ρυθμούς την προώθηση της ΚΕΠΠΑ καθώς σε μελλοντικό χρόνο θα οδηγήσει και σε εκχωρήσεις εθνικής κυριαρχίας. Ως συνέπεια, η αναθεώρηση της Συνθήκης της ΕΕ στο Άμστερνταμ επέφερε περιορισμένη πρόοδο. Παρόλο βεβαία που στο αναθεωρημένο άρθρο 3, αναφέρεται ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση εξασφαλίζει τη συνοχή της εξωτερικής της δράσης στα πλαίσια των πολιτικών της, στουςτομείςτηςασφάλειας, των εξωτερικών σχέσεων, της οικονομίας και της ανάπτυξης. 6

7 Στόχοι της ΚΕΠΠΑ μετά την αναθεώρηση του Άμστερνταμ (17 Ιουνίου 1997) Η διαφύλαξη των κοινών αξιών, των θεμελιωδών συμφερόντων, της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ενίσχυση της ασφάλειας της Ένωσης υπό όλες τις μορφές της. Η διατήρηση της ειρήνης και η ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας. 7

8 Η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας. Ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών. Η ανάπτυξη και εδραίωση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. 8

9 Τα μέσα για την επιδίωξη των στόχων Καθορισμός των αρχών και των γενικών προσανατολισμών για την κοινή εξωτερική πολιτική και την πολιτική ασφάλειας. Υιοθέτηση κοινών δράσεων. Υιοθέτηση κοινών θέσεων. Ανάπτυξη κοινών στρατηγικών. Ενίσχυση της συστηματικής συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών για την άσκηση της πολιτικής τους. 9

10 Στα πλαίσια του Συμβουλίου τα κράτη μέλη συνεννοούνται και αλληλοενημερώνεται για κάθε ζήτημα ΚΕΠΠΑ με στόχο την ενίσχυση της επιρροής της ΕΕ. Οι διπλωματικές και προξενικές αποστολές των κρατών μελών, οι αντιπροσωπίες των μελών της ΕΕ σε διεθνείς οργανισμούς και οι αντιπροσωπείες της Επιτροπής σε τρίτες χώρες έχουν την υποχρέωση ενίσχυσης της συνεργασίας. 10

11 Η συνεργασία ενισχύεται με τους εξής τρόπους: Ανταλλαγή πληροφοριών Πραγματοποίηση κοινών αξιολογήσεων Τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση συντονισμού των δράσεών τους στα πλαίσια των διεθνών οργανισμών. Η υποστήριξη των κοινών θέσεων των κρατών μελών της ΕΕ στους διεθνείς οργανισμούς και σε διεθνείς διασκέψεις είναι βασική υποχρέωσή τους. 11

12 Τα κράτη μέλη της ΕΕ που συμμετέχουν σε διεθνείς οργανισμούς και σε διεθνείς διασκέψεις οφείλουν να ενημερώνουν τα κράτη μέλη που δε συμμετέχουν για ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος. Τα κράτη μέλη της ΕΕ που είναι παράλληλα και μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών έχουν την υποχρέωση να ενημερώνουν πλήρως τα άλλα κράτη μέλη, να συνεννοούνται μεταξύ τους και να υπερασπίζονται τα συμφέροντα και τις θέσεις της ΕΕ. 12

13 Η λήψη των αποφάσεων σε επίπεδο ΚΕΠΠΑ Ανάμεσα στην κοινοτική μέθοδο και τη μέθοδο λήψης αποφάσεων για την ΚΕΠΠΑ διαπιστώνονται αρκετές διαφορές. Σύμφωνα με την κοινοτική μέθοδο, μόνο η Επιτροπή έχει το δικαίωμα της πρότασης. Βασικός στόχος είναι η εξασφάλιση του σεβασμού του κοινού συμφέροντος και της συνοχής της δράσης. 13

14 Για τον καθορισμό της ΚΕΠΠΑ αντίθετα, όλα τα κράτη μέλη και η Επιτροπή έχουν το δικαίωμα πρότασης. Εγκυμονεί ο κίνδυνος ανακολουθίας ανάμεσα στις πολιτικές της ΕΕ και της προτεινόμενης δράσης. Παράλληλα, υπάρχουν δυο ανεξάρτητα εκτελεστικά όργανα για την υλοποίηση της πολιτικής. 14

15 Η Επιτροπή αναθέτει σε ένα από τα μέλη της, την αρμοδιότητα για τις εξωτερικές σχέσεις της Κοινότητας. Το Συμβούλιο ορίζει τον Γενικό Γραμματέα του ως Ύπατο Εκπρόσωπο για τον καθορισμό της ΚΕΠΠΑ. 15

16 Τέλος, οι αποφάσεις για την ΚΕΠΠΑ λαμβάνονται κυρίως από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και δεν ελέγχονται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αντίθετα, οι κοινοτικές πράξεις υπόκεινται σε δεσμευτική κοινή νομοθεσία. 16

17 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ορίζει κοινές στρατηγικές σε τομείς όπου τα κράτη μέλη έχουν κοινά συμφέροντα. Για τον καθορισμό κοινών στρατηγικών απαιτείται πρώτα η αναγνώριση κοινών συμφερόντων από την πλειοψηφία των μελών της ΕΕ. Οι κοινές στρατηγικές αποτελούν χρήσιμο πλαίσιο για την αύξηση της αποτελεσματικότητας της ΕΕ και την ανάπτυξη κοινών στρατηγικών για την αντιμετώπιση διεθνών κρίσεων. 17

18 Οι κοινές θέσεις που υιοθετεί το Συμβούλιο καθορίζουν τη στάση της ΕΕ επί ζητημάτων γεωγραφικής ή θεματικής φύσης. Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι οι εθνικές τους πολιτικές συνάδουν προς τις κοινές θέσεις. 18

19 Οι κοινές δράσεις υιοθετούνται από το Συμβούλιο με στόχο την αντιμετώπιση ειδικών καταστάσεων. Οι κοινές δράσεις είναι δεσμευτικές για τα κράτη μέλη. Σε περίπτωση όπου κράτος μέλος σχεδιάζει να λάβει εθνική θέση ή να αναλάβει δράση στα πλαίσια της κοινής δράσης, οφείλει να παρέχει πληροφορίες μέσα σε προθεσμίες που επιτρέπουν στο εσωτερικό του Συμβουλίου, διαβούλευση αν χρειαστεί. 19

20 Οι αποφάσεις της ΚΕΠΠΑ λαμβάνονται με ομοφωνία από το Συμβούλιο. ΤαμελήτουΣυμβουλίουέχουντοδικαίωμα αποχής από την ψηφοφορία με στόχο τη λήψη της απόφασης. Σε αυτή την περίπτωση, το μέλος του Συμβουλίου δεν είναι υποχρεωμένο να εφαρμόσει την απόφαση. 20

21 Αποδέχεται όμως ότι η απόφαση δεσμεύει την ΕΕ και απέχει από κάθε δράση που ενδέχεται να έρθει σε αντίθεση με τη δράση της Ένωσης που βασίζεται σ αυτήν την απόφαση. Εάν απέχουν πάνω από το ένα τρίτο των ψήφων τότε η απόφαση δε μπορεί να ληφθεί. Η «εποικοδομητική αποχή» υιοθετείται από ορισμένα κράτη μέλη με στόχο τη μη συμμετοχή τους σε ορισμένες δράσεις και παράλληλα τη διευκόλυνση υιοθέτησης πρωτοβουλιών που στηρίζουν τα περισσότερα κράτη. 21

22 Οιαποφάσειςπουδενέχουνσυνέπειεςστην άμυνα ή στρατιωτικές συνέπειες λαμβάνονται στα πλαίσια του Συμβουλίου από ειδική πλειοψηφία που ενεργεί βάσει κοινής στρατηγικής ή σε περίπτωση που η απόφαση προβλέπει την εφαρμογή κοινής δράσης ή κοινής θέσης. Σε περίπτωση που μέλος του Συμβουλίου για σημαντικούς και δεδηλωμένους λόγους εθνικής πολιτικής αντιταχτεί στη λήψη της απόφασης με ειδική πλειοψηφία, το Συμβούλιο έχει τη δυνατότητα να παραπέμψει το θέμα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, προκειμένου να ληφθεί απόφαση με ομοφωνία. 22

23 Η δυνατότητα του βέτο παραμένει, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όμως ενεργεί στις περισσότερες περιπτώσεις ως όργανο συμβιβασμού των διαφόρων εθνικών συμφερόντων. Οι διοικητικές δαπάνες της ΚΕΠΠΑ βαρύνουν τον προϋπολογισμό της Κοινότητας. Οι λειτουργικές δαπάνες που αφορούν τα κράτη μέλη, βαρύνουν τα μέλη σύμφωνα με το ακαθάριστο εθνικό εισόδημα. 23

24 Το θεσμικό πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ Το Συμβούλιο και η Επιτροπή εξασφαλίζουν τη συνοχή στις εξωτερικές σχέσεις, σύμφωνα με το άρθρο 3 της Συνθήκης της ΕΕ. Ηπροεδρία, ο γενικός γραμματέας / ύπατος εκπρόσωπος και ο επίτροπος για τις εξωτερικές σχέσεις οφείλουν να συνεργάζονται προκειμένου να εξασφαλίσουν τη συνοχή και τη συνέχεια της δράσηςτηςεεστιςεξωτερικέςσχέσεις. 24

25 Η Προεδρία Η Προεδρία έχει την ευθύνη για την εφαρμογή των κοινών αποφάσεων και εκφράζει τη θέση της Ένωσης στις διεθνείς διασκέψεις και τους διεθνείς οργανισμούς. Η Επιτροπή συμπράττει στα καθήκοντα της Προεδρίας. Μετά το Άμστερνταμ η εξωτερική πολιτική καθορίζεται από την κοινοτική «Τρόικα» που αποτελείται από την Προεδρία, τον Ύπατο Εκπρόσωπο για την ΚΕΠΠΑ και την Επιτροπή. 25

26 Η Προεδρία οφείλει να ζητά τη γνώμη του Κοινοβουλίου για τις βασικές πτυχές της ΚΕΠΠΑ. Οφείλει επίσης να μεριμνά έτσι ώστε οι απόψεις του Κοινοβουλίου να λαμβάνονται δεόντως υπόψη. 26

27 Ο Ύπατος Εκπρόσωπος για την ΚΕΠΠΑ Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της ΚΕΠΠΑ είναι ο Γενικός Γραμματέας του Συμβουλίου. Συμβάλει στη διατύπωση, την προπαρασκευή και την εφαρμογή αποφάσεων πολιτικής και διεξάγει πολιτικό διάλογο με τρίτους, έπειτα από αίτηση της προεδρίας. 27

28 Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι (10 11 Δεκεμβρίου 1999) καθορίστηκαν οι εξής αρμοδιότητες: Συμβάλει στην προετοιμασία αποφάσεων πολιτικής και στη διαμόρφωση επιλογών για το Συμβούλιο. Επικουρεί την προεδρία κατά τη διάρκεια των εργασιών στο Συμβούλιο με στόχο την εξασφάλιση της συνοχής των διαφόρων πτυχών των εξωτερικών σχέσεων της Ένωσης. 28

29 Συμβάλει στην υλοποίηση αποφάσεων εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας σε συντονισμό με τα κράτη μέλη, την Επιτροπή και άλλες αρχές που συνδράμουν στην αποτελεσματική εφαρμογή τους. 29

30 Ο Επίτροπος Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν έχει την αποκλειστικότητα της ΚΕΠΠΑ. Κάθε κράτος μέλος έχει τη δυνατότητα να υποβάλει προτάσεις στο Συμβούλιο για κάθε ζήτημα που αφορά την ΚΕΠΠΑ. 30

31 Ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας Πέρα από την ολοκλήρωση των οικονομιών τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) είχαν ως βασική επιδίωξη την ένωση των στρατευμάτων τους. Στις 27 Μαΐου του 1952 στο Παρίσι ιδρύεται η ΕυρωπαϊκήΑμυντικήΚοινότητα(ΕΑΚ). 31

32 Βασικός στόχος ήταν η δημιουργία ενός υπερεθνικού ενοποιημένου στρατεύματος. Η βασική αδυναμία ήταν ότι η ΕΑΚ τίθεντο υπό τη διοίκηση του ΝΑΤΟ. Το σχέδιο απορρίφθηκε το 1954 από το Γαλλικό Κοινοβούλιο. 32

33 Σήμερα όμως, η στενή οικονομική ολοκλήρωση και η ύπαρξη βάσεων πολιτικής ολοκλήρωσης διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα. Η ΚΕΠΠΑ περιλαμβάνει την προοδευτική διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας (ΕΠΑΑ). 33

34 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τον Οκτώβριο του 1993 καθόρισε τους στόχους της πολιτικής ασφάλειας. Βασικοί στόχοι: Η μείωση των κινδύνων και των αστάθμητων παραγόντων που ενδέχεται να θίξουν την πολιτική ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα της Ένωσης και των κρατών μελών της. Ο δημοκρατικός χαρακτήρας της Ένωσης Η οικονομική σταθερότητα της Ένωσης Η σταθερότητα των γειτονικών περιοχών 34

35 Η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να διαδραματίζει ρόλο αλλά με φθίνουσα πορεία στην υλοποίηση των παραπάνω στόχων. Η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί πολιτικόστρατιωτική συμμαχία και τέθηκε σε ισχύ στις 6 Μαΐου του Η συμφωνία περιλαμβάνει την αυτόματη ένοπλη εμπλοκή όλων των μελών σε περίπτωση επίθεσης εναντίον ενός εξ αυτών. 35

36 Η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση συνεχίζει να έχει ξεχωριστά όργανα από την ΕΕ αλλά έχουν την υποχρέωση ανάπτυξης στενής συνεργασίας. Η ΕΕ έχει ως στόχο την ενσωμάτωση της ΔΕΕ και για το σκοπό αυτό αναπτύσσει πιο στενές θεσμικές σχέσεις. 36

37 Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι (10-11 Δεκεμβρίου του 1999) τα κράτη μέλη αποφάσισαν να αναπτύξουν αποτελεσματικό στρατιωτικό δυναμικό. Βασικός στόχος αυτής της απόφασης είναι η ανάπτυξη αυτόνομης ικανότητας της ΕΕ να παρεμβαίνει ακόμη και σε περιπτώσεις όπου το ΝΑΤΟ δεν παρεμβαίνει. 37

38 Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας Ιδρύθηκε το 2004 Βασικός στόχος είναι η ανάπτυξη σχεδίων και προγραμμάτων για την υποστήριξη της ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας. 38

39 Τομείς ευθύνης: Διαχείριση κρίσεων Προώθηση και ενίσχυση της ευρωπαϊκής συνεργασίας στον τομέα των εξοπλισμών Ενίσχυση της ευρωπαϊκής βιομηχανικής και τεχνολογικής βάσης στον τομέα της άμυνας Δημιουργία ανταγωνιστικής ευρωπαϊκής αγοράς στον τομέα του αμυντικού εξοπλισμού Προαγωγή της έρευνας με απώτερο στόχο την απόκτηση ηγετικού ρόλου στον τομέα των στρατηγικών τεχνολογιών. 39

40 Σύμφωνα με το άρθρο 17 (ΣΕΕ) η πολιτική της ΕΕ δε θίγει την ιδιαιτερότητα της πολιτικής ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών μελών. Παράλληλα, σέβεται τις υποχρεώσεις που έχουν ορισμένακράτηαπότησυμμετοχήτουςστονατο (North Atlantic Treaty Organization). Τέλος, η ΕΕ συμβιβάζεται με την κοινή πολιτική ασφάλειας και άμυνας που διαμορφώνεται μέσα σε αυτό το πλαίσιο. 40

41 Προοπτικές της ΚΕΠΠΑ Η κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας έκανε σημαντικά βήματα προόδου στο Άμστερνταμ. Οι κοινές στρατηγικές και η «εποικοδομητική αποχή» παρείχαν ευελιξία τόσο στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο όσο και στο Συμβούλιο. Η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας αποτελεί πρόοδο για την ενίσχυση των δυνατοτήτων της Ένωσης τόσο σε στρατιωτικά όσο και σε μη στρατιωτικά θέματα. 41

42 Έχουν γίνει τα πρώτα βήματα ανεξάρτητης κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής άμυνας από την πλευρά της Ένωσης. Όμως, οι εξωτερικές σχέσεις της Ένωσης προκαλούν αρκετές φορές σύγχυση και οι στάσεις των κρατών μελών εμφανίζουν διαφοροποιήσεις. 42

43 Απαιτείται η εφαρμογή της κοινοτικής μεθόδου στην Ευρωπαϊκή πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Η ενίσχυση του ρόλου της Ένωσης και η ανάδειξή της ως παγκόσμια δύναμη περνά μέσα από τον αποκλεισμό χρήσης της ομοφωνίας. Το βέτο δε θα πρέπει να συνεχίσει να καθορίζει την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας. 43

44 Καθότι τα κράτη μέλη της ΕΕ αποτελούν την πλειοψηφία των μελών του ΝΑΤΟ μπορούν να κατευθύνουν τους στόχους του σύμφωνα με τα συμφέροντά τους. Μια πιθανή απόκλιση των επιδιώξεων των κρατών μελών της Ένωσης και των επιδιώξεων των ΗΠΑ στα πλαίσια του ΝΑΤΟ δε μπορεί να συνεχίσει να αποτελεί βασική αιτία αδυναμίας ενίσχυσης του ρόλου της ΕΕ στο διεθνές περιβάλλον. 44