Χαράλαμπος Γ. Ατματζίδης

Transcript

1 Χαράλαμπος Γ. Ατματζίδης Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ. Ο Καθηγητής Σάββας Αγουρίδης και η έρευνα για τον ιστορικό Ιησού ἐμοὶ δὲ ἀρκοῦν ἂν ἐδόκει εἶναι ἀνδρῶν ἀγαθῶν ἔργῳ γενομένων ἔργῳ καὶ δηλοῦσθαι τὰς τιμάς 1 Τα έργα είναι εκείνα που αναδεικνύουν τον πολίτη κατά τον Θουκυδίδη. Και τούτο συμβαίνει, όπως πάλι ομολογεί ο συγγραφέας, επειδή «είναι δύσκολο να μιλήσει κανείς μ επιτυχία, εκεί που με κόπο εξασφαλίζεται η εντύπωση ότι λέει την αλήθεια. Κι αυτό, γιατί ο ακροατής που ξέρει καλά τα γεγονότα και τ' ακούει μ' ευνοϊκή διάθεση, ίσως θα σχημάτιζε τη γνώμη ότι τα λεγόμενα είναι κάπως κατώτερα, σε σύγκριση μ' αυτά που και θέλει ν ακούει και τα ξέρει καλά όμως, αυτός που δεν τα γνώρισε, θα σχημάτιζε τη γνώμη πως πρόκειται για υπερβολές, επειδή νιώθει φθόνο, αν τυχόν ακούσει κάτι που ξεπερνά τη δική του δύναμη 2. Η έρευνα για τον ιστορικό Ιησού είναι ένα γιγάντιο έργο που συντελείται εδώ και πολλά χρόνια. Πλήθος ερευνητών αφιέρωσαν τη ζωή τους στην αναζήτηση του ιστορικού πρόσωπου του Ιησού συντάσσοντας μικρές ή μεγάλες μελέτες. Οι σχετικές επιστημονικές έρευνες και συζητήσεις συνεχίζουν να κατακλύζουν τον πλανήτη και, κατά τη γνώμη μας, θα εξακολουθήσουν με την ίδια ένταση. Και αυτό, γιατί πάντα θα έρχονται στο φως νέα σχετικά στοιχεία, όπως κείμενα και διάφορα άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, πάντα κάποια σχετική με το θέμα θεωρία θα αποδυναμώνεται από τον ενδελεχή επιστημονικό έλεγχο και πάντα κάποια νέα άποψη θα εμφανίζεται, φρέσκια και σφριγηλή, που με τη λάμψη της 1 Θουκυδίδου, Ιστορίαι, 2, Θουκυδίδου, Ιστορίαι, 2, 35.: χαλεπὸν τὸ μετρίως εἰπεῖν ἐν ᾧ μόλις καὶ ἡ δόκησις τῆς ἀληθείας βεβαιοῦται. ὅ τε γὰρ ξυνειδὼς καὶ εὔνους ἀκροατὴς τάχ' ἄν τι ἐνδεεστέρως πρὸς ἃ βούλεταί τε καὶ ἐπίσταται νομίσειε δηλοῦσθαι, ὅ τε ἄπειρος ἔστιν ἃ καὶ πλεονάζεσθαι, διὰ φθόνον, εἴ τι ὑπὲρ τὴν αὑτοῦ φύσιν ἀκούοι.

2 2 νεόφερτης και νεανικής θα επισκιάζει τις γηραλέες θέσεις. Αυτή είναι η γοητεία της επιστήμης. Ο Καθηγητής Σ. Αγουρίδης, στον οποίο είναι αφιερωμένη η παρούσα επιστημονική σύναξη ενδιαφέρθηκε και ασχολήθηκε με το θέμα του ιστορικού Ιησού είτε παρεμπιπτόντως, καθώς επεξεργαζόταν άλλα καινοδιαθηκικά θέματα, είτε κυρίως σε ένα εκτεταμένο άρθρο του που φέρει τον τίτλο: «Η ιστορία της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού (πορτραίτα του Ιησού)» 3. Στην παρούσα εισήγησή μας θα επιχειρήσουμε, αναδιφώντας μέσα στο άρθρο αυτό, ν αναδείξουμε πλευρές της μεγάλης αυτής προσωπικότητας της καινοδιαθηκικής επιστήμης. Αυτό θεωρούμε ότι θα επιτευχθεί σε τρία βήματα. Πρώτα θα αναδείξουμε την τοποθέτηση του Καθηγητή απέναντι στο πρόβλημα της έρευνας του ιστορικού Ιησού γενικά. Στη συνέχεια θα δούμε, πως αυτός διαχειρίζεται το τεράστιο και ταξινομημένο χρονικά σε πέντε φάσεις σχετικό υλικό. Κατόπιν θα εξετάσουμε τη μεθοδολογία που ο Καθηγητής επιλέγει για να δαμάσει το υλικό για τον ιστορικό Ιησού. Τέλος θα κλείσουμε με τα συμπεράσματα. Ι Ο Σ. Αγουρίδης και το πρόβλημα της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού Η ανάδειξη της στάσης του Σ. Αγουρίδη απέναντι στο πρόβλημα της διερεύνησης του βίου του Ιησού θεωρούμε ότι επιτυγχάνεται με τη σύγκριση της θέσης του με άλλες της εποχής του στον ελλαδικό χώρο. Ακόμη και μια επιφανειακή διερεύνηση του θέματος αναδεικνύει τις δύο τάσεις που επικρατούσαν τότε και κατά τη γνώμη μας εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι σήμερα. Η μια τάση εκφράζει τις επιφυλάξεις ή ακόμη και την απόρριψη της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού. Οι εκπρόσωποι της αρνητικής αυτής τοποθέτησης θεωρούν όλα τα σχετικά με την έρευνα για τον ιστορικό Ιησού ως αντίθετα με τη δική τους εκδοχή της αλήθειας και επιχειρούν να αναιρέσουν την κατ αυτούς πλάνη. Για να γίνει όμως αυτό πιο πιστευτό φροντίζουν και επενδύουν τη δική τους αλήθεια με επιστημονικά επιχειρήματα. Στη συνέχεια προσθέτουν και μια δύο ετικέτες, φιλοσοφικού και ψυχολογικού περιεχομένου και ιδού το αποτέλεσμα, όπως παρατίθεται στο παρακάτω απόσπασμα. Σε αυτό αναφέρεται χαρακτηριστικά: 3 Σ. Αγουρίδη, «Η ιστορία της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού (πορτραίτα του Ιησού)», του ίδιου, Ερμηνευτική των ιερών κειμένων (Γ έκδοση βελτιωμένη) Άρτος Ζωής, Αθήνα 2002,

3 3 Οι ισχυρισμοί, εις τους οποίους κατά τους τελευταίους χρόνους κατέφυγον οι ορθολογισταί 4 επί τω σκοπώ του να κλονίσωσιν απ αυτών των θεμελίων αυτού το οικοδόμημα της ευαγγελικής ιστορίας, υπήρξαν τοσούτον παράτολμοι, ώστε να συγχέονται πολλάκις προς αυτά τα όρια του παραλόγου 5. Δεδομένου όμως, ότι η αλήθεια διακριβούται ευχερέστερον και εκπηδά λαμπροτέρα διά της αντιθέσεως και αντιπαραβολής αυτής προς την πλάνην, ότι δε περισσότερον τις εις αυτήν στηρίζεται, όταν αντιλαμβάνηται το ασθενές των κατ αυτής ανθρωπίνων επινοημάτων, θα αναγνωρισθή, ότι δεν δυνάμεθα εν σιγή ν αντιπαρέλθωμεν τον αδικαιολόγητον τούτον θόρυβον, τον οποίον ο άμετρος σκεπτικισμός εδημιούργησε περί το πρόσωπον του Ιησού 6. Στο παραπάνω κείμενο μπορούμε να διακρίνουμε, πως αναμειγνύονται η πίστη με την επιστήμη, η αλήθεια που εκπροσωπεί κατ αυτούς η πρώτη και η πλάνη, στην οποία μπορεί να οδηγήσει η δεύτερη. Η αφετηρία του παραπάνω σκεπτικού δεν είναι η διεξαγωγή της έρευνας με ορθολογικά κριτήρια Αντίθετα, σύμφωνα με αυτό η πίστη προϋποτίθεται κατά την εξέταση της ιστορικότητας των στοιχείων των αναφερόμενων στον Ιησού και η επιστήμη καλείται ως θεραπαινίδα ν αποδείξει την αλήθεια της πίστης. Φαίνεται επίσης ότι η προτιμητέα μέθοδος είναι η προκρούστεια. Οι εκπρόσωποι της άλλης τάσης, με πρωτοπόρο και πρωτεργάτη τον Καθηγητή Σ. Αγουρίδη είναι ανοικτοί και παράλληλα κριτικοί σε κάθε θέση σχετική με το θέμα «ιστορικός Ιησούς». Οι θέσεις τους θεωρούμε ότι αποτυπώνονται κατά τον καλύτερο τρόπο στο παρακάτω απόσπασμα από το σχετικό άρθρο του Σ. Αγουρίδη, όπου αναφέρεται χαρακτηριστικά: Θα ήταν παρεξήγηση να πιστέψει κανείς πως η εποποιία...στη θεολογική έρευνα κατά τα νεότερα χρόνια για να βρεθεί ποιος πραγματικά, δηλαδή ιστορικά, ήταν ο Ιησούς, αποτελεί απλή υποχώρηση στο νεότερο ιστορικίστικο πνεύμα κι άμεση ή έμμεση, φανερή ή κρυφή, σε κάθε περίπτωση, αποψίλωση του πρόσωπου του Ιησού από το μεταφυσικό υπόβαθρο...η εποποιία της έρευνας του ιστορικού Ιησού βγήκε μέσα από ένα σύμπλεγμα αρνητικών και θετικών κινήτρων: αρνητικών όπως η άρνηση της ιστορικής του υπάρξεως...και θετικών όπως η ανάπτυξη της φιλολογίας και της ιστορίας, καθώς και προσπάθεια διά του ιστορικού Ιησού να έρθει ο Κύριος της Εκκλησίας πιο κοντά στην «καθημερινότητα» μας, σαν απάντηση στα προβλήματά μας 7. Από την ανάγνωση και μόνον του παραπάνω αποσπάσματος διαπιστώνουμε ότι σ αυτό αποτυπώνεται κατά τρόπο περιεκτικό η κατάφαση του αείμνηστου καθηγητή στην επιστήμη, η αναγνώριση από αυτόν ότι μόνον μέσω της επιστήμης είναι 4 Το πλάγια γράμματα δικά μου. 5 Τα πλάγια γράμματα δικά μου. 6 Π.Τρεμπέλα, Απολογητικαί μελέται Ε. Ιησούς ο από Ναζαρέτ (Δ έκδ. επηυξηγμένη. Α έκδ. 1928), 1973, 5. 7 Σ. Αγουρίδη, ό.π.,

4 4 δυνατόν ν αξιολογηθούν μετρήσιμα στοιχεία, όπως είναι τα αναφερόμενα στον βίο του Ιησού, και η ακράδαντη πεποίθηση του ότι η επιστημονική γνώση συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάδειξη του ιστορικού Ιησού και του έργου του. ΙΙ Ο Σ. Αγουρίδης και η όλη έρευνα γα τον ιστορικό Ιησού Σε ότι αφορά τη διαχείριση του τεράστιου και ταξινομημένου χρονικά σε πέντε φάσεις σχετικού ερευνητικού υλικού για τον βίο του Ιησού παρατηρούμε ότι ο Καθηγητής Σ. Αγουρίδης ακολουθεί μια επιλεκτική τακτική. 1. Ο Σ. Αγουρίδης στρατευμένος διανοητής και επιστήμονας Στο άρθρο του ο Ομότιμος Καθηγητής παρουσιάζει όψεις του ζητήματος κατά τρόπο απλό και κατανοητό. Αυτό φαίνεται και από τον χαρακτηριστικό τρόπο παράθεσης του υλικού. Το κείμενο είναι συνεχές, απλό, χωρίς πολλές υποσημειώσεις και ευκολονόητο. Ταυτόχρονα ο τρόπος αυτός γραφής αναδεικνύει μια ιδιαίτερη πλευρά του καθηγητή. Αυτή είναι η κοινωνική του ευαισθησία και η πρόθεσή του να καταστήσει προσιτό το επιστημονικό υλικό του στο ευρύ κοινό. Το στοιχείο αυτό χαρακτηρίζει τους στρατευμένους διανοητές της εποχής του. Σαν παράδειγμα αναφέρoυμε τον Γάλλο φιλόσοφο Jean-Paul Sartre, ο οποίος φρόντισε να μεταλαμπαδεύσει τις φιλοσοφικές του απόψεις στο ευρύτερο κοινό μέσα από τα θεατρικά του έργα. Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται, κατά τη γνώμη μας, και ο Σ. Αγουρίδης, ο οποίος σ όλη του τη ζωή φρόντιζε να προσφέρει την άχαρη και στεγνή επιστημονική γνώση των ολίγων κατά τρόπο εύληπτο και ενδιαφέροντα στον λαό, την κατέστησε δηλαδή αγαθό για τον λαό. Θα μπορούσαμε λοιπόν να χαρακτηρίσουμε τον Καθηγητή ως έναν στρατευμένο διανοητή και επιστήμονα. Ο παραπάνω τρόπος σκέψης πρέπει να είναι και ο λόγος που ωθεί τον Σ. Αγουρίδη στο ν αποφεύγει ν αναφερθεί στο εν λόγω άρθρο του στις πέντε φάσεις της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού. Αντίθετα ο τιμώμενος καθηγητής επιλέγει συγκεκριμένoυς ερευνητές και περιγράφει τα έργα τους εύληπτα και δωρικά. 2. Ο Σ. Αγουρίδης και οι φάσεις της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού Πριν όμως προχωρήσουμε στην παράθεση παραδειγμάτων από το άρθρο του Σ. Αγουρίδη, με τα οποία θα δείξουμε τον τρόπο ανάλυσης από τον αείμνηστο καθηγητή των θέσεων συγκεκριμένων ερευνητών του βίου του Ιησού, θεωρούμε ότι

5 5 πρέπει ν αναφερθούμε συνοπτικά στην ιστορία της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού, που πραγματοποιήθηκε τόσο από χριστιανούς ερευνητές όσο και από Ιουδαίους ερευνητές Η χριστιανική έρευνα για τον ιστορικό Ιησού Η έρευνα για τον ιστορικό Ιησού που πραγματοποιήθηκε από χριστιανούς επιστήμονες είναι δυνατόν να χωριστεί σε πέντε περιόδους ή φάσεις: Η πρώτη φάση περιλαμβάνει την έρευνα του βίου του Ιησού από τους H. S. Reimarus καί D. F. Strauß, οι οποίοι εργάστηκαν με αποκλειστικά ιστορικά κριτήρια. Τους δύο εκπροσώπους της φάσης αυτής θα έχουμε την ευκαιρία να προσεγγίσουμε μέσα από την κριτική ματιά του Σ. Αγουρίδη Η δεύτερη φάση περιέχει την απόπειρα των Heinrich Julius Holzmann, F. Chr. Baur και άλλων ν ανασκευάσουν με κριτήρια επιστημονικά (historisch-kritische Rekonstuction) την εικόνα για τον Ιησού, η οποία είχε διαμορφωθεί από τη δογματική της εκκλησίας και ν ανανεώσουν τη χριστιανική πίστη Η τρίτη φάση, που ξεκινά στις αρχές του 20 ου αιώνα, περιλαμβάνει και τη θεωρία του A. Schweizer, που διατύπωσε στο έργο του Geschichte der Leben-Jesu-Forschung 8. Σε αυτό ο Γερμανός επιστήμονας υποστήριξε ότι οι διάφορες περιγραφές του χαρακτήρα, της προσωπικότητας και του έργου του Ιησού, οι οποίες αναφέρονταν στα έργα της φιλελεύθερης θεολογίας του προηγούμενου αιώνα, αποτελούσαν προβολή των αντιλήψεων που είχαν οι συντάκτες των έργων αυτών για τον Ιησού. Επίσης κατά τη φάση αυτή διατυπώνεται από τον W. Wrede η θεωρία, που υποστήριξε ότι οι αρχαίες πηγές που αναφέρονται στη ζωή του Ιησού εκφράζουν η κάθε μια τη δική της αντίληψη για το πρόσωπό του. Τέλος, την ίδια περίοδο ο K. L. Schmidt, με τη βοήθεια της ερμηνευτικής μεθόδου της ιστορίας των μορφών (Formgeschichte) έδειξε ότι τα Ευαγγέλια έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και ότι οι ενότητες, οι σχετικές με τον Ιησού, διαμορφώθηκαν με βάση τις κηρυγματικές ανάγκες της κοινότητας. Επίσης υποστήριξε, ότι οι αναμνήσεις από τη ζωή του Ιησού έπαιξαν δευτερεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση της εικόνας του. Την παραπάνω βασική θέση ανέπτυξαν στη συνέχεια και εμπλούτισαν με νέα θεολογικά μοτίβα ο M. Dibelius και ο R. Bultmann. Ο τελευταίος, τοποθέτησε τον Θεό με τη βοήθεια της 8 Η πρώτη έκδοση του έργου έγινε με τον τίτλο Von Reimarus zu Wrede. Eine Geschichte der Leben-Jesu-Forschung. Ο τίτλος στη δεύτερη ανανεωμένη έκδοση του 1913 ήταν Geschichte der Leben-Jesu-Forschung. Οι επόμενες εκδόσεις κυκλοφόρησαν χωρίς καμιά αλλαγή. Μόνο στην έκδοση του 1915 ο Schweizer πρόσθεσε νέο πρόλογο.

6 6 διαλεκτικής θεολογίας απέναντι στον κόσμο και θεώρησε ότι ο Θεός και ο κόσμος έχουν ελάχιστα σημεία επαφής. Σύμφωνα με τη διαλεκτική θεολογία ο Θεός και ο κόσμος συναντιούνται μόνο ως προς το σημείο ότι ο Ιησούς ήλθε στη γη και στη συνέχεια έφυγε από αυτή με την σταύρωση και την ανάσταση. Το σημαντικό όμως δεν είναι, τι δίδαξε και έπραξε ο Ιησούς στον κόσμο, αλλά τι είπε και τι έπραξε ο Θεός στον σταυρό και στην ανάσταση. Το μήνυμα της πράξης αυτής του Θεού, δηλαδή το καινοδιαθηκικό κήρυγμα, δεν σχετίζεται με τον ιστορικό Ιησού, αλλά με τον Χριστό, τον οποίο περιγράφει το κήρυγμα. Ο R. Bultmannη υιοθέτησε επίσης τη θέση της φιλοσοφίας του Υπαρξισμού, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος καθίσταται αυθεντικός, ανακαλύπτει δηλαδή τον αληθινό εαυτό του, όταν αποφασίζει για την ύπαρξή του, χωρίς να εξαρτάται από αντικειμενικά εγκόσμια κριτήρια, όπως η ιστορική γνώση. Έτσι, για τον χριστιανικό Υπαρξισμό η απόφαση αυτή του ανθρώπου είναι η απάντησή του στην κλήση του Θεού, όπως αυτή εκφράζεται μέσα από το κήρυγμα του σταυρού και της ανάστασης του Χριστού. Ο άνθρωπος λοιπόν, κατορθώνει την αυθεντικότητά του βιώνοντας τον θάνατο και την ανάσταση μαζί με τον Χριστό. Ο R. Bultmann θεώρησε τέλος, ότι οι δύο σημαντικότερες θεολογίες που αναπτύσσονται στην Καινή Διαθήκη και εκπροσωπούνται από τον Παύλο και τον Ιωάννη, δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον ιστορικό Ιησού. Και οι δύο θεολόγοι της Κ.Δ. αναπτύσσουν το κήρυγμα, δηλαδή την πίστη στον Χριστό, όπως αυτή διαμορφώθηκε μετά το Πάσχα. Στην πίστη αυτή η ανάμνηση του ιστορικού Ιησού, όπως αυτή υπάρχει πριν από τα γεγονότα του Πάσχα, συνδέεται με τον σταυρό και την ανάσταση και αναπλάθεται Η τέταρτη φάση σχετίζεται με το «νέο ερώτημα» για τον ιστορικό Ιησού. Παλαιότερα, οι φιλελεύθεροι θεολόγοι είχαν θέσει το ερώτημα για τον ιστορικό Ιησού, κατά διαλεκτικό τρόπο, αμφισβητώντας την επίσημη θέση της εκκλησίας. Αντίθετα, μέλη της σχολής του R. Bultmann, έχοντας ως αφετηρία τη θέση τους ότι ο Ιησούς που περιγράφεται στα Ευαγγέλια είναι ο Χριστός, όπως αυτός κηρύσσεται από την εκκλησία, έθεσαν το νέο ερώτημα 9 για τον ιστορικό Ιησού. Αυτό ήταν: Υπάρχουν στοιχεία στη δράση και τη διδασκαλία του Ιησού πριν από το καθοριστικό γι αυτόν Πάσχα, τα οποία θα μπορούσαν να αιτιολογήσουν την εξύψωσή του σε Χριστό από την εκκλησία 10 ; Η νέα αυτή 9 Αφορμή για να τεθεί το νέο ερώτημα για τον ιστορικό Ιησού αποτέλεσε η εισήγηση που πραγματοποίησε ο E. Käsemann το 1953 στο Mαrburg με θέμα: «Das Problem des historischen Jesus». 10 Η όλη αυτή νέα αναζήτηση για τον ιστορικό Ιησού περιλαμβάνεται στην παρακάτω έκφραση που καθιερώθηκε ως terminus technicus : «Rückfrage nach

7 7 αναζήτηση διαπίστωσε μεταξύ άλλων, ότι: α) Το χριστολογικό κήρυγμα, δηλαδή το κήρυγμα που υποστηρίζει ότι ο Ιησούς είναι ο Χριστός στηρίζεται ή είναι αναγκαίο να στηρίζεται στον ιστορικό Ιησού. β) Η νέα αυτή έρευνα για τον βίο του Ιησού βασίζεται μεθοδολογικά στην πεποίθηση ότι η παράδοση για τον Ιησού περιέχει πολλά ιουδαϊκά και χριστιανικά στοιχεία, που αποδόθηκαν σ αυτόν. Παράλληλα όμως θεωρεί ότι στην παράδοση αυτή υπάρχουν και πραγματικές-ιστορικές αναφορές για τον Ιησού. Αυτές είναι δυνατόν να τις ανακαλύψουμε, αν απομακρύνουμε τις ιουδαϊκές και χριστιανικές προσθήκες. Έτσι στη νέα έρευνα προέχει μεθοδολογικά το κριτήριο της διαφοροποίησης (das Differenzkriterium), δηλαδή οι παραδόσεις για τον Ιησού ταξινομούνται ιστορικά και συγκρίνονται θρησκειολογικά. γ) Τέλος, αυτή θεώρησε ότι για να κατανοήσουμε τον Ιησού θα πρέπει να τον αντιπαραθέσουμε με τον Ιουδαϊσμό Η πέμπτη φάση σχετίζεται με το «τρίτο ερώτημα» για τον ιστορικό Ιησού. Η τάση αυτή αναπτύσσεται ιδιαίτερα στον αγγλοσαξονικό χώρο, επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στη θεολογία και την κοινωνιολογία και επιχειρεί να εντάξει τον Ιησού στον Ιουδαϊσμό και όχι να τον διαχωρίσει από αυτόν. Ειδικότερα: α) Η τάση αυτή θεωρεί ότι η όλη δράση του Ιησού αντικατοπτρίζει την ιουδαϊκή κοινωνία του 1ου μ.χ. αιώνα. Σε αυτή ήταν ευρέως διαδεδομένες χιλιαστικές κινήσεις, οι οποίες υπόσχονταν την ανανέωση του κόσμου και οι οποίες διαμορφώνονταν και καθοδηγούνταν από χαρισματικά προφητικά πρόσωπα. Σε αυτές τις κινήσεις είναι δυνατόν να ενταχθεί και ο χριστιανισμός. β) Επίσης οι εκπρόσωποι του τρίτου ερωτήματος για τον ιστορικό Ιησού εντάσσουν τον Ιησού στον Ιουδαϊσμό και τον θεωρούν ως τον ιδρυτή μιας ιουδαϊκής ανανεωτικής κίνησης, η οποία αποσκοπούσε στην βελτιστοποίηση του μωσαϊκού Νόμου και της εσχατολογίας και έμοιαζε με άλλες ιουδαϊκές ριζοσπαστικές θεοκρατικές κινήσεις. γ) Η νέα αυτή τάση χρησιμοποίησε και άλλες πηγές, όπως την πηγή των Λογίων και εξωκανονικές πηγές, όπως το Ευαγγέλιο του Θωμά. Στο μεταξύ, το νέο αυτό ρεύμα διασπάστηκε σε περισσότερα μέρη (πρβλ. M. J. Borg, Jesus). Δύο είναι τα πλέον σημαντικά. Από το ένα υποστηρίζεται ότι ο Ιησούς δεν έχει καμιά σχέση με οτιδήποτε εσχατολογικό. Αντίθετα τονίζεται ότι ο Ιησούς πρέπει να θεωρηθεί ως ένας σοφός, επηρεασμένος από την ελληνιστική φιλοσοφία, συγκεκριμένα από την κυνική φιλοσοφία (B. L. Mack J. D. Crossan). Από το άλλο ρεύμα ο Ιησούς θεωρείται ότι έχει μεγάλη σχέση με την εσχατολογία και γι αυτό αποτελεί μέρος dem historischen Jesus =Πρόσθετο ερώτημα (ή εκ νέου ερώτημα) για τον ιστορικό Ιησού».

8 8 του Ιουδαϊσμού την ανανέωση του οποίου επιθυμεί (E. P. Sanders και G. Theißen) Η ιουδαϊκή έρευνα για τον ιστορικό Ιησού Ενώ σε ότι αφορά την έρευνα για τον ιστορικό Ιησού, η χριστιανική θεολογική επιστήμη απομακρυνόταν από τη φιλελεύθερη θεολογία, αντίθετα η ιουδαϊκή θεολογική επιστήμη την υιοθέτησε και τη συνέχισε. Ενδιαφέρθηκε περισσότερο από ότι η χριστιανική θεολογία για τον ιουδαϊκό χαρακτήρα του βίου και της διδασκαλίας του Ιησού και προετοίμασε μέσω των δύο αυτών στοιχείων την κατά κάποιο τρόπο «ενσωμάτωση» του Ιησού στον Ιουδαϊσμό. Επειδή πλέον δεν τονιζόταν η έντονη σύγκρουση του Ιησού με τον μωσαϊκό Νόμο, γι αυτό αναζητήθηκαν άλλες εξηγήσεις για τον βίαιο θάνατο του Ιησού, όπως ότι ο Ιησούς υπήρξε ένας επαναστάτης που έδρασε εναντίον των Ρωμαίων. Συνολικά η ιουδαϊκή επιστήμη διατύπωσε στην αρχή του εικοστού αιώνα τρεις θεωρίες για τον Ιησού, οι οποίες τον παρουσίαζαν είτε ως ηθικό διδάσκαλο 11 είτε ως προφήτη 12 είτε ως επαναστάτη 13. Τέλος, πρέπει να σημειωθεί ότι η ιουδαϊκή έρευνα για τον Ιησού κράτησε αποστάσεις από το «νέο ερώτημα» για τον ιστορικό Ιησού. Επίσης ότι δύο νεότεροι Ιουδαίοι ερευνητές υπήρξαν με τις θέσεις τους οι πρόδρομοι του τρίτου ερωτήματος για τον ιστορικό Ιησού. Ο ένας είναι ο D. Flusser 14 που υποστήριξε ότι ο Ιησούς υπήρξε ένας πιστός στον μωσαϊκό Νόμο Ιουδαίος και ότι το κήρυγμά του ήταν στα πλαίσια 11 Έτσι ο J. Klausner, Jesus von Nazareth, 1934 (το 1907 πρωτοεκδόθηκε στα εβραϊκά), ο οποίος υποστήριξε ότι ο Ιησούς υπήρξε ο εκπρόσωπος μιας ιδιαίτερα εντυπωσιακής ιουδαϊκής ηθικής. Επισήμανε ότι θα μπορούσε κανείς να χαρακτηρίσει τον Ιησού και σαν δυναμικό «εθνικιστή» (σελ. 573), ο οποίος όμως διατυπώνοντας μια καινούργια άποψη για τον Θεό (σελ. 527), αποκόπηκε από τον λαό και την ιστορία. 12 Έτσι ο C. G. Montefiore, The Synoptic Gospels, τομ. 2, London 1927, ο οποίος θεώρησε ότι ο Ιησούς συγκαταλέγεται στους μεγάλους προφήτες και συνεχίζει το έργο τους, κινείται όμως μέσα σε νέες συνθήκες. Οι παλαιοί προφήτες καταπολεμούσαν κυρίως τον τότε τρόπο έκφρασης της λατρείας του Θεού. Δεν έρχονταν σε αντίθεση με τον μωσαϊκό Νόμο, ο οποίος την εποχή τους βρισκόταν ακόμη σε εξέλιξη και δεν είχε ολοκληρωθεί. Αντίθετα, κατά την εποχή του Ιησού η λατρεία είχε περιορισθεί στον Ναό της Ιερουσαλήμ, ενώ τα άλλα θρησκευτικά έθιμα, όπως το Σάββατο και οι διατάξεις για τις τροφές και τους καθαρμούς εφαρμόζονταν ευρέως. Εναντίον αυτών των εθίμων στράφηκε ο Ιησούς. 13 Έτσι ο R. Eisler, ΙΗΣΟΥΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΟΥ ΒΑΣΙΛΕΥΣΑΣ, τομ. 2, Heidelberg 1929/30, ο οποίος αναβίωσε την παλιά θέση, ότι ο Ιησούς ήθελε να εγκαταστήσει ένα κοσμικό βασίλειο. Υποστήριξε ότι ο Ιησούς αρχικά κήρυξε μια ριζοσπαστική διδασκαλία, που αποσκοπούσε στην χωρίς βία απελευθέρωση των ανθρώπων από την τότε κοσμική εξουσία. Στη συνέχεια όμως πρόσθεσε ότι ο Ιησούς κατέλαβε βίαια τον Ναό της Ιερουσαλήμ, συγκρούστηκε με τους Ρωμαίους και τελικά απέτυχε να εφαρμόσει το σχέδιό του. 14 D. Flusser, Jesus, New York: Herder and Herder, 1969.

9 9 της ιουδαϊκής παράδοσης. Ο άλλος Iουδαίος ερευνητής είναι ο G. Vermes 15, ο οποίος συμπεριέλαβε τον Ιησού στην ομάδα των χαρισματικών σοφών που έδρασαν στη Γαλιλαία. 2.3 Η επιλεκτικές αναφορές του Σ. Αγουρίδη στην έρευνα για τον ιστορικό Ιησού Ο Σ. Αγουρίδης κρατά μια πρακτική και επιλεκτική στάση απέναντι στην τεράστια σχετική με το θέμα έρευνα. Ταυτόχρονα ο καθηγητής επιλέγοντας συγκεκριμένα πορτρέτα του Ιησού μας αποκαλύπτει πολλά από τα επιστημονικά του χαρακτηριστικά, που του αποδώσαμε προηγούμενα. Αρχικά αναφέρεται αναλυτικά στους πρωτοπόρους της έρευνας H. S. Reimarus και D F. Srauß. Κατόπιν στον A. Schweitzer, που με το σχετικό βιβλίο του αποτέλεσε σταθμό στην έρευνα γα τον ιστορικό Ιησού. Δεν παραλείπει βέβαια ν αναφερθεί εκτενώς στον μεγαλύτερο ίσως καινοδιαθηκολόγο του 20 ου αιώνα R. Bultmann. Επίσης μας εκπλήσσει που δεν αναφέρεται στον E. Käsemann. Γρήγορα όμως αναγνωρίζουμε για άλλη μια φορά τον τρόπο σκέψης του αείμνηστου Καθηγητή. Και αυτό, γιατί ο επιφανέστερος ίσως μαθητής του R. Bultmann, o E. Käsemann δεν ταιριάζει στο ύφος του άρθρου που ο Σ. Αγουρίδης συντάσσει. Άλλωστε η θέση που ο Γερμανός ερευνητής πρόβαλλε για την έρευνα του βίου του Ιησού, γρήγορα, όπως είδαμε, δέχτηκε τα πυρά τόσο των Ιουδαίων επιστημόνων όσο και των εκπροσώπων του «τρίτου ερωτήματος για τον Ιησού». Έτσι η θεωρία του Ε. Κäsemann θανάσιμα λαβωμένη παραμένει μέχρι σήμερα στην εντατική με την ελπίδα να βρεθεί κάποιο νέο φάρμακο για να την γλιτώσει από το μοιραίο. Γι αυτό η θεωρία αυτή δεν χωράει στο γενικό πλάνο του τιμώμενου Καθηγητή. Αντίθετα η κοινωνική ευαισθησία του Σ. Αγουρίδη, η αντίθεσή του απέναντι στο ρατσιστικό φαινόμενο του αντιιουδαϊσμού και η επίδραση που άσκησε σε αυτόν η αγγλοσαξωνική καινοδαθηκική επιστήμη με τη θέση της για το «τρίτο ερώτημα για τον Ιησού», τον ωθούν να πραγματοποιήσει τις άλλες επιλογές του. Έτσι αναφέρεται στους J. Allegro και A. Dupont- Sommer, οι οποίοι συσχέτισαν τον Ιησού με τους Εσσαίους. Επίσης αφιερώνει ένα μεγάλο μέρος του άρθρου του στα έργα των H. Schonfield και S. Brandon, που περιγράφουν τον Ιησού ως ένα είδος αντιστασιακού και επαναστάτη. Θα πρέπει όμως να σημειώσουμε ότι το έντονο ενδιαφέρον του σεβαστού Καθηγητή για τα κοινωνικά πορτρέτα του Ιησού δεν αποσπά την προσοχή του από τις προσωπογραφίες για τον Ιησού που έχουν θεολογικό περιεχόμενο, όπως εκείνες των W. 15 Géza Vermès. Jesus the Jew: A Historian's Reading of the Gospels. London: Collins, 1973.

10 10 Manson, J. Bowman και G. Bornkamm. Ο επίμονος όμως Καθηγητής επανέρχεται και κλείνει την περιήγησή του στα διάφορα πορτρέτα με την αναφορά του στο έργο του E. Trocmé σημειώνοντας χαρακτηριστικά: Και ερχόμαστε τώρα, τελικά, στην εργασία του Ε. Trocmé που ξεκινά όχι τόσο από υπαρξιακές, όπως ο Bornkamm, όσο από κοινωνιολογικές κατηγορίες, καταλήγει όμως στα ίδια συμπεράσματα συνδέσεως της ιστορίας και του δόγματος. 16 Ένα άλλο στοιχείο που οφείλουμε να τονίσουμε είναι η ενασχόληση του Σ. Αγουρίδη με το πολύκροτο έργο του Ε. Ρενάν, που είναι «ο βίος του Ιησού». Ο καθηγητής αποδίδει ιδιαίτερη αξία στον Γάλλο διανοητή και στο έργο του. Αυτό συμβαίνει κατά τη γνώμη μας, επειδή ο Σ. Αγουρίδης βλέπει στον Ρενάν πλευρές του εαυτού του. Αυτός ίσως είναι και ο λόγος που υπερασπίζεται τον Ρενάν και φροντίζει να μετριάσει την αυστηρή κριτική που ασκεί στον Γάλλο συγγραφέα του βίου του Ιησού ο A. Schweitzer. Σημειώνουμε ότι ο γιατρός, μουσικός, καινοδιαθηκολόγος και κοινωνικά ευαισθητοποιημένος Α. Schweitzer αναφέρεται κριτικά στον Ρενάν και τον ακτινοσκοπεί επιστημονικά. Ο αείμνηστος όμως Σ. Αγουρίδης διεισδύει βαθύτερα και αναζητά και τα άλλα ελατήρια που ωθούν τον Ρενάν να γράψει τον βίο του Ιησού. Γράφει χαρακτηριστικά: Ο Βιος του Ιησού του Ρενάν δεν είναι έργο πολεμικής κατά του Ιησού, αφού τον χαρακτηρίζει ως ακρογωνιαίο λίθο της ανθρωπότητας. Με αυτά που έγραψε και με τον τρόπο που τα έγραψε θέλησε ν ανοίξει ένα μέσο δρόμο μεταξύ νεότερης κριτικής, της intelligentia, που αρνιόταν το υπερφυσικό, και της συντηρητικής παραδόσεως του ρωμαιοκαθολικισμού 17. Και παρακάτω αναφέρει υπερασπιζόμενος κριτικά τον Ρενάν: Ο Ρενάν ξεχωρίζει για το λυρισμό και την ευαισθησία του. Είναι ποιητής. Στην κριτική όμως χρησιμοποίηση των πηγών... δεν τα πάει καθόλου καλά. Κατά την πολύ βαριά έκφραση του Schweitzer, χρησιμοποιεί τις πήγες όπως ο ταχυδακτυλουργός τα τραπουλόχαρτα! Αποφεύγει τις οξύτητες, γιατί τα θέλει όλα όμορφα: γι αυτό, αφού τα πει όλα, στο τέλος, ό,τι φαίνεται οξύ μπαίνει τελευταίο, και ό,τι είναι ήρεμο και γλυκό μπαίνει πρώτο 18. Για τον Σ. Αγουρίδη αυτό που ξεχωρίζει τον Ρενάν από πολλούς άλλους βιογράφους του Ιησού είναι η κοινωνική ευαισθησία με την οποία προσεγγίζει το φαινόμενο «Ιησούς» και όχι η επιστημονική ακριβολογία. Γνωρίζει ότι η τελευταία μπορεί 16 Σ. Αγουρίδης, ό.π., Σ. Αγουρίδης, ό.π., Σ. Αγουρίδης, ό.π., 288.

11 11 εύκολα υπό το βάρος νέων ανακαλύψεων να αποδειχθεί ανεπαρκής. Αντίθετα η αντιμετώπιση των μεγάλων γεγονότων με κοινωνική ευαισθησία πάντοτε θα συμβάλλει στην καλυτέρευση των κοινωνικών σχέσεων. Τα παραπάνω αναφερθέντα, ίσως προκαλέσουν στο ακροατήριο την εντύπωση ότι ο Σ. Αγουρίδης υστερεί στον τομέα της επιστημοσύνης. Θεωρούμε ότι οι αναφορές του στους δύο πρωτοπόρους της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού, τους H. S. Reimarus καί D. F. Strauß, που θα παραθέσουμε αμέσως τώρα, θα αποδείξουν το αντίθετο. Ο Καθηγητής αναφέρεται αρχικά στον πανεπιστημιακό καθηγητή των ανατολικών γλωσσών στο Αμβούργο και οπαδό του αγγλικού θεϊσμού (Deismus), Hermann Samuel Reimarus ( ) και το έργο του. Στην αρχή περιγράφει με σαφήνεια την μεθοδολογική αφετηρία-προϋπόθεση που θέτει ο H. S. Reimarus, σύμφωνα με την οποία διαχωρίζει το κήρυγμα του Ιησού από την πίστη των αποστόλων. Κατόπιν επισημαίνει, πως η μεθοδολογική αυτή προϋπόθεση συνδέεται από τον H. S. Reimarus με έναν άλλο παράγοντα, που είναι η ιστορική γνώση. Υπογραμμίζει δηλαδή, ότι ο ερευνητής θεωρεί πως μόνον η γνώση της Ιουδαϊκής θρησκείας και της εποχής που έδρασε ο Ιησούς θα βοηθήσουν στην κατανόηση του κηρύγματος του Ιησού. Ακόμη ότι το κέντρο του κηρύγματος του Ιησού είναι η αναγγελία του ερχομού της βασιλείας των ουρανών. Επειδή μάλιστα ο ερχομός της αναμένεται σύντομα, γι αυτό καλούνται οι άνθρωποι σε μετάνοια. Επίσης υπογραμμίζει τη θέση του H. S. Reimarus ότι o Ιησούς είναι ένας Ιουδαίος αποκαλυπτικός προφήτης, ενώ ο χριστιανισμός, που διέρρηξε τους δεσμούς του με τον Ιουδαϊσμό, είναι ένα μεταγενέστερο δημιούργημα των αποστόλων. Τέλος επισημαίνει, πως η διάσταση μεταξύ του πολιτικού-μεσσιανικού κηρύγματος του Ιησού και του κηρύγματος των αποστόλων για έναν Χριστό, που φέρνει τη σωτηρία στον κόσμο μέσα από το πάθος, την ανάσταση και την δευτέρα παρουσία του, εξηγείται από τον H. S. Reimarus με τη βοήθεια της θεωρίας της απάτης (objektive Betrugstheorie). Σύμφωνα με αυτή οι μαθητές του Ιησού, για να δικαιωθούν, έκλεψαν το σώμα του Ιησού (πρβλ. Μτ 28,11-15) και μετά πενήντα ημέρες, όταν το πτώμα δεν ήταν πλέον δυνατό ν αναγνωρισθεί σε ποιον ανήκε, κήρυξαν την ανάσταση του Ιησού και τον ερχομό της δευτέρας παρουσίας του Χριστού. Θα πρέπει βέβαια να τονιστεί ότι ο Σ. Αγουρίδης, ως άριστος επιστήμονας, δεν περιγράφει απλώς τις θέσεις αλλά παραθέτει κριτικά τα θετικά και τα αρνητικά της άποψης αυτής, όπως και όλων των άλλων που αναλύει. Σχετικά με τον Reimarus και τις τοποθετήσεις του αναφέρει χαρακτηριστικά: «Η κύρια αδυναμία της εικόνας του (Reimarus) περί Ιησού είναι πως από αυτή δεν μπορεί να εξηγήσει κανείς την εμφάνιση του

12 12 χριστιανισμού σαν ιστορικού φαινομένου. Αυτό το καταλαβαίνει και ο ίδιος ο Reimarus. Γι αυτό στα Fragmente θεωρεί τους Αποστόλους ως γεννήτορες του χριστιανισμού. Και επειδή η Εκκλησία των χρόνων τους ήταν στόχος πολεμικής όλων των φωτισμένων πνευμάτων, δεν παραλείπει καμιά κακή ιδιότητα ή κατηγορία που να μην την αποδίδει στους Αποστόλους. Έτσι, όμως, η σκέψη του χάνει την κριτική της διεισδυτικότητα και σοβαρότητα καθώς και κάθε έννοια χιούμορ; γίνεται άκριτη, άδικη και ταπεινή. Η μεγάλη αξία του έργου του Reimarus βρίσκεται μόνο στην τόσο πρώιμη από μέρους του εσχατολογική ερμηνεία του Ιησού, άσχετα αν την εσχατολογία την ερμηνεύει εγκοσμιοκρατικά» 19. Ο Σ. Αγουρίδης με τον ίδιο τρόπο αναλύει και τις θέσεις του φιλοσόφου και θεολόγου David Friedrich Strauß ( ), εκλεκτού μαθητή των F. Chr. Baur και του F. W. Hegel. Αναφέρεται στην πολύκροτη βιογραφία του Ιησού («Leben Jesu») που δημοσίευσε ο μεγάλος αυτός Γερμανός διανοούμενος το 1835/36 και η οποία προκάλεσε πολλές συζητήσεις και χάρισε στον ερευνητή μεγάλη δημοσιότητα. Ο Σ. Αγουρίδης υπογραμμίζει ότι η μεγάλη συμβολή του D. F. Strauß στην έρευνα του βίου του Ιησού έγκειται στο ότι υιοθέτησε τη χρήση του μύθου ως μέσου κατανόησης των Ευαγγελίων, χρήση που μέχρι τότε περιοριζόταν στα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης. Θεώρησε ότι η μυθολογική διάσταση της παράδοσης για τον Ιησού είναι μια σύνθεση (κατά την εγελιανή έννοια) των θέσεων, που ερμήνευαν τις πράξεις του Ιησού ως υπερφυσικές, και εκείνων, που προσπαθούσαν να τις κατανοήσουν με την λογική, ορθολογιστικά. Επισημαίνει επίσης, ότι η έρευνα του βίου του Ιησού με ορθολογικά κριτήρια αποσκοπεί να ερμηνεύσει κατά τρόπο «λογικό» τα θαύματα του Ιησού και τα άλλα θαυμαστά που αφηγούνται τα ευαγγέλια. Σαν παράδειγμα μπορούμε να αναφέρουμε την έρευνα του H. E. G. Paulus ( ). Σε αυτή επιχειρείται με ποικίλους τρόπους να ερμηνευθούν τα θαύματα με λογικό τρόπο (η ανάσταση σαν φαινομενικός θάνατος, το περπάτημα του Ιησού πάνω στα νερά της λίμνης Γεννησαρέτ σαν όραμα των μαθητών κλπ.). Επίσης αυτά θεωρήθηκαν σαν μια κίνηση των Ευαγγελιστών να ικανοποιήσουν την έντονη τάση των Ιουδαίων να πιστεύουν σε θαύματα. Ο Strauß υιοθέτησε την παραπάνω αναφερθείσα αντίληψη, ότι όλα τα θαύματα έχουν μια λογική εξήγηση, και επιχείρησε με μεγαλύτερη ένταση να το αποδείξει. Επίσης συνέχισε να αντιμετωπίζει με αποφασιστικότητα την αφελή παραδοσιακή πίστη των ανθρώπων σε υπερφυσικά φαινόμενα. Θεώρησε ότι το όλο πρόβλημα θα λυνόταν, αν εξηγούνταν λογικά όλες οι θαυμαστές αφηγήσεις των ευαγγελιστών, τόσο αυτές που αναφέρονται στο πρόσωπο του Ιησού όσο και οι υπόλοιπες, και αν γινόταν αντιληπτό ότι η 19 Σ. Αγουρίδη, ό.π., 280.

13 13 πηγή όλων των προβλημάτων ήταν η μυθολογική αντίληψη που είχαν οι άνθρωποι για πολλά φαινόμενα. Ο Strauß θεωρούσε ότι ο μύθος και οι μυθικές αντιλήψεις βρίσκονται πίσω από όλα τα θαυμαστά που αναφέρονται στο βίο του Ιησού, πίσω δηλαδή από τους φυσικούς νόμους που τίθενται εκτός λειτουργίας, από τις διάφορες αντικρουόμενες μεταξύ τους παραδόσεις για το πρόσωπο του Ιησού και από τα θρησκειολογικά παλαιοδιαθηκικά μοτίβα που προσαρμόζονται στο πρόσωπό του. Έκρινε επίσης, ότι όλη η εικονική πραγματικότητα για τον Ιησού που περιγράφεται από τους ευαγγελιστές δε δημιουργήθηκε συνειδητά από τους αποστόλους, όπως θεωρούσε ο Reimarus. Αντίθετα θεωρούσε, ότι αυτή οφείλεται στις μυθολογικές αντιλήψεις των ανθρώπων της εποχής, τις οποίες αυτοί προέβαλαν ως πραγματικότητες χωρίς να το συνειδητοποιήσουν. Τέλος ο τιμώμενος καθηγητής αναφέρεται στη θέση του Strauß, ότι το κατά Ιωάννη ευαγγέλιο περιέχει λιγότερο αξιόπιστες πληροφορίες από αυτές των συνοπτικών ευαγγελίων, γιατί αυτό συντάχθηκε με θεολογικά κριτήρια, καθώς και ότι αυτό επικεντρώνει το ενδιαφέρον του σε θεολογικά ζητήματα. Στο σημείο αυτό επιμένει ο Σ. Αγουρίδης, ως δεινός ερμηνευτής του κατά Ιωάννην Ευαγγελίου, των ιωάννειων Επιστολών και της Αποκάλυψης, αντιμετωπίζει κριτικά τις θέσεις του Strauß και επισημαίνει: Εκείνο που έχει σημασία από τη μελέτη ενός έργου είναι η κύρια εντύπωση με την οποία μένει κανείς. Και η εντύπωση αυτή είναι στην προκειμένη περίπτωση η αχρηστία του κατά Ιωάννην ως ιστορική πηγής, και η κυριαρχία του μυθικού στοιχείου στην επένδυση του δόγματος της αρχικής Εκκλησίας περί του Ιησού. Η πρόθεση του Γερμανού λόγιου δεν ήταν καταλυτική, το αποτέλεσμα όμως ήταν τέτοιο. Άλλωστε, επειδή κανένα πορτραίτο του Ιησού δεν διαφαίνεται στο βίο αυτό με κάποια σαφήνεια, έμεινε γνώριμος μόνο μεταξύ των λόγιων θεολόγων, και δεν επηρέασε τις χριστιανικές μάζες, όπως συνέβη με το βίο του Ιησού που έγραψε ο Renan 20. ΙΙΙ Ο Σ. Αγουρίδης, η μεθοδολογία και οι αρχές της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού Ενδιαφέρουσα όμως είναι και η μεθοδολογία που ο Καθηγητής επιλέγει για να δαμάσει το υλικό για τον ιστορικό Ιησού. Αυτή, κατά την τακτική του Σ. Αγουρίδη, δεν προτάσσεται στο άρθρο του, αλλά εντάσσεται σε κάθε κριτική παράθεση των διαφόρων έργων που πραγματοποιεί. Π.χ. ο Σ. Αγουρίδης 20 Σ. Αγουρίδης, ό.π., 286.

14 14 στρέφει το ενδιαφέρον του στους ερευνητές John Allegro και A. Dupont-Sommer, οι οποίοι με τα έργα τους συνέδεσαν τον Ιησού με την κοινότητα του Κουμράν. Με την αναφορά του όμως αυτή ο Σ. Αγουρίδης εισαγάγει στον ελληνικό επιστημονικό χώρο και μια από τις βασικές μεθοδολογικές αρχές που ισχύουν στην έρευνα για τον ιστορικό Ιησού. Πρόκειται για την αρχή που ορίζει ότι για την εντρύφηση στη ζωή και το έργο του Ναζωραίου είναι απαραίτητη η διερεύνηση όλων των αμιγώς ιουδαϊκών πηγών, γιατί αυτές βοηθούν στην αναπαράσταση του περιβάλλοντος που έζησε ο Ιησούς και στην εγγύτερη προσέγγιση πράξεων και λόγων του. Τέτοιες πήγες είναι τα κείμενα του Κουμράν και τα έργα του Ιώσηπου (37π.Χ. -100μ.Χ.), «Ιουδαϊκός πόλεμος» και «Ιουδαϊκή Αρχαιολογία». 1. Η μεθοδολογία και οι αρχές της έρευνας για τον ιστορικό Ιησού Υποστηρίζεται όμως ότι η μεθοδολογία για την έρευνα για τον ιστορικό Ιησού περιλαμβάνει και άλλες αρχές που πρέπει στο σημείο αυτό ν αναφέρουμε επιγραμματικά. Έτσι θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε και μια ακόμη πλευρά του επιστημονικού προφίλ του Σ. Αγουρίδη. Η αρχές αυτές είναι 21 : 1.1 Η αρχή που υποστηρίζει ότι πρέπει να γίνεται προσεκτική επιλογή και αξιολόγηση των σχετικών με τον ιστορικό Ιησού πηγών. Στην έρευνα δεν υπάρχει ομοφωνία, για το ποιες είναι οι κατάλληλες πηγές που πρέπει να ερευνήσουμε, ώστε να διαμορφώσουμε μια ασφαλή εικόνα τόσο για τον χώρο και τον πολιτισμό, όπου έζησε και έδρασε ο Ιησούς, όσο και για τον ίδιο τον Ιησού. Οι τάσεις είναι πολλές, τις οποίες και θα αναφέρουμε. Θα ξεκινήσουμε με τον διαχωρισμό που γίνεται σε πηγές χριστιανικές, σε αμιγώς ιουδαϊκές, αλλά και τις θύραθεν. Ως προς τις χριστιανικές πήγες επισημαίνεται ότι για την αναζήτηση πληροφοριών για τον ιστορικό Ιησού 22 θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν: 1) Μόνον τα κανονικά βιβλία της Κ.Δ. 23 και δη τα τέσσερα κανονικά ευαγγέλια. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι παλαιότερα 21 Τα αναφερόμενα στις αρχές που ισχύουν σήμερα στην έρευνα για τον Ιησού προέρχονται ελαφρώς παραλλαγμένα από την υπό έκδοση εισήγησή μου με θέμα «Der historische Jesus: Forschungszustand und methodologische Fragen», Studiorum Novi Testamenti Societas / Eastern Europe Liaison Committee, Gospel Images of Jesus Christ in Church Tradition and in Biblical Scholarship, Fifth International East-West Symposium of New Testament Scholars Minsk (September 2 to 9, 2010). 22 Για μεθοδολογικά ζητήματα βλ., μεταξύ άλλων, M. F. Bird, Textual Criticism and The Historical Jesus, Journal for the Study of the Historical Jesus 9 (2008), Εκπρόσωποι της θέσης αυτής είναι, μεταξύ των άλλων, οι J. Meier, A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus, Vol. 1, και N. T. Wright. Jesus and the Victory of God, Minneapolis: Fortress, 1996.

15 15 υποστηριζόταν η πιο αυστηρή οριοθέτηση των ευαγγελικών πηγών που απέκλειε το κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. Ο ιστορικός Ιησούς σύμφωνα με τη θέση αυτή θα έπρεπε ν αναζητηθεί μόνο στα έγκυρα συνοπτικά ευαγγέλια και όχι στο περισσότερο θεολογικό κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο. Η «τυραννία όμως του συνοπτικού Ιησού», όπως αποκλήθηκε από τον C. W. Hedrick 24 η τάση αυτή, ενώ είναι ακόμη πολύ δημοφιλής 25, εντούτοις άρχισε ν αμφισβητείται. Έτσι σήμερα θεωρείται ότι και το τέταρτο ευαγγέλιο περιέχει ασφαλείς πληροφορίες για τον Ιησού 26. Παράλληλα θα πρέπει να σημειώσουμε ότι για την αναζήτηση του ιστορικού Ιησού σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και ο προσδιορισμός του γραμματειακού είδους των ευαγγελίων, αν δηλαδή αυτά είναι μαζί με άλλα σύγχρονά τους έργα, ιστορία, μυθιστόρημα, ιδιαίτερο γραμματειακό είδος κ.λπ. 27. Σε ό,τι αφορά τα υπόλοιπα κανονικά βιβλία της Κ.Δ. αυτά θεωρείται ότι περιέχουν ιστορικές πληροφορίες για τον Ιησού. Αυτές όμως, επειδή περιέχονται και στα ευαγγέλια δεν προσφέρουν και πολλά στην όλη έρευνα. 2) Άλλοι επιστήμονες, μεταξύ των οποίων, όπως σημειώσαμε, περιλαμβάνεται και ο καθηγητής Σ. Αγουρίδης, υποστηρίζουν ότι για την αναζήτηση του Ιησού θα πρέπει να συνεξεταστούν και άλλες χριστιανικές πηγές, όπως η πηγή Q, τα κείμενα του Nag Hammadi, το Ευαγγέλιο του Θωμά και το Ευαγγέλιο του Πέτρου 28. Χαρακτηριστικά ο Σ. Αγουρίδης αναφέρεται στη συμβολή στην Ερμηνευτική των Αγίων Γραφών των αρχαιολογικών ανακαλύψεων των κειμένων του Κουμράν και του Nag Hammadi και υπογραμμίζει: Για την Ερμηνευτική τα γεγονότα αυτά έχουν σημασία μεγάλη ως βοηθητικά της ερμηνείας, είτε κειμένων και όρων της Καινής Διαθήκης, είτε της απόπειρας του Γνωστικισμού να δώσει μια δική του ερμηνεία στο χριστιανισμό C. W. Hedrick, Introduction: The Tyranny of the Synoptic Jesus, Semeia 44 (1988), Βλ.επίσης H. Charlesworth, The Historical Jesus: Sources and a Sketch in Jesus Two Thousand Years Later, ed. J. H. Charlsworth and W. P. Weaver, Harrisburg, Penn.: Trinity Press International, 2000, Βλ. P. N. Anderson. The Fourth Gospel and the Quest for Jesus: Modern Foundations Reconsidered, New York: T. & T Clark, 2006 F. J. Moloney. The Fourth Gospel and the Jesus of History. New Testament Studies 46 (2000), M. M. Thompson. The Historical Jesus and the Johannine Christ in Exploring the Gospel of John: In Honor of D. Moody Smith, eds. R. A. Culpepper and C. C. Black, Louisville, Ky.: Westminster John Knox, 1996, Βλ. P. R. Eddy, G. A. Boyd. The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition, Baker Academic, 2007, κεφάλαιο Έτσι, μεταξύ άλλων, οι G. Theißen / A. Merz, Der historische Jesus, Göttingen: Vanderhoeck & Ruprecht, 1996/ Σ. Αγουρίδης, ό.π. 320.

16 16 Επίσης ο Σ. Αγουρίδης επισημαίνει, όπως σημειώσαμε, την άλλη αρχή που υποστηρίζει ότι η χρήση όλων των αμιγώς ιουδαϊκών πηγών είναι απαραίτητη για την έρευνα του ιστορικού Ιησού, Τέλος, σημειώνουμε ότι για την έρευνα του ιστορικού Ιησού υποστηρίζεται ότι θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και πληροφορίες που μας παρέχουν και οι θύραθεν πήγες, όπως κείμενα του Τάκιτου και του Σουετόνιου 30. Ο Σ. Αγουρίδης δεν υποτιμά τις εν λόγω πήγες. Αντίθετα δίδει μεγάλη έμφαση στην εξέτασή τους, όπως αυτό φαίνεται στο άλλο έργο του, στην «Ιστορία των χρόνων της Καινής Διαθήκης» Η δεύτερη αρχή που υποστηρίζει ότι είναι απαραίτητη η αποδοχή από όλους ενός μίνιμουμ προϋποθέσεων για το θέμα «ιστορικός Ιησούς». Και αυτό γιατί, όπως επισημαίνει ο W. Lyons 32, για κάθε κείμενο υπάρχει ένα πλέγμα από προϋποθέσεις που προβάλλει ο κάθε ερευνητής σε αυτό. Μια τέτοια αποδεκτή από όλους προϋπόθεση είναι ότι ο Ιησούς θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του ως ένας εξορκιστής και θαυματοποιός Η τρίτη αρχή που επιμένει στην επιλογή συγκεκριμένων αυθεντικών στοιχείων σχετικών με τον Ιησού και στον μετέπειτα συνδυασμό τους, για να καταστεί δυνατή η διαμόρφωση της εικόνας του ιστορικού Ιησού Η τέταρτη αρχή που υποστηρίζει ότι θα πρέπει να γίνει αρχικά η αποδοχή μιας υποθετικής εικόνας του Ιησού και κατόπιν η επεξεργασία και αξιολόγηση των επιμέρους στοιχείων της Η πέμπτη αρχή που τονίζει ότι κατά την έρευνα του ιστορικού Ιησού πρέπει να χρησιμοποιούνται τα αποκαλούμενα «κριτήρια αυθεντικότητας» 36. Με τα κριτήρια αυτά επιχειρείται 30 Αναλυτικά βλ., μεταξύ άλλων, P. R. Eddy, G. A. Boyd, The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition, Baker Academic, 2007, κεφάλαιο 4 G. Theißen / A. Merz, Der historische Jesus. Göttingen: Vanderhoeck & Ruprecht, 1996/2001, Σ. Αγουρίδη, Ιστορία των χρόνων της Καινής Διαθήκης, Εκδόσεις Π. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη W. J. Lyons, The Hermeneutics of Fictional Black and Factual Red: The Markan Simon of Cyrene and the Quest for the Historical Jesus, Journal for the Study of the Historical Jesus 4 (2006), J. P. Maier, The Present State of the Third Quest for the Historical Jesus: Loss and Gain, Biblica 80 (1999), , ιδιαίτερα 461, όπου ο J. P. Maier σημειώνει ότι η αποδοχή ότι ο Ιησούς ήταν ένας θαυματοποιός αποτελεί ένα από τα πλέον αξιοσημείωτα επιτεύγματα του τρίτου ερωτήματος για τον Ιησού. 34 Τη μέθοδο αυτή ακολουθούν οι J. D. Crossan The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant, San Francisco: HarperSanFrancisco, 1991, xxiixxiv; J. Meier, A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus, vol. 1, Τη μέθοδο αυτή ακολουθούν οι E. P. Sanders, Jesus and Judaism, Philadelphia: Fortress, 1985, 3-22 και ο J. D. G. Dunn, New Perspective on Jesus, A: What the Quest for the Historical Jesus Missed, Baker Academic, 2005, «Authenticity criteria». Αναλυτικά βλ. Meier, , σημ. 118 σελ. 40.

17 17 η αναζήτηση και αξιολόγηση πληροφοριών και παραδόσεων σχετικών με τον Ιησού και η ανάδειξη εκείνων που είναι πολύ πιθανόν να συνδέονται με τον ιστορικό Ιησού. Από τα πολλά «κριτήρια αυθεντικότητας» που προτείνονται αναφέρουμε τα, κατά τη γνώμη μας, πιο σημαντικά 37 : α) Το κριτήριο της «πολλαπλής μαρτυρίας» 38, το οποίο επικεντρώνει σε λόγους ή πράξεις του Ιησού, που μαρτυρούνται σε περισσότερες από μια ανεξάρτητες πήγες (π.χ. κατά Μάρκον ευαγγέλιο, πηγή Q, επιστολές Παύλου, κατά Ιωάννην ευαγγέλιο) ή σε περισσότερα από ένα γραμματειακά είδη (παράβολες, θαύματα, αφηγήσεις, προφητείες κ.λπ.). β) Το κριτήριο της «αμηχανίας» ή της «αντινομίας» 39, το οποίο επικεντρώνει σε λόγους η πράξεις του Ιησού που, εξαιτίας του περιεχομένου τους, προκάλεσαν αμηχανία ή δυσκολίες στην πρώτη εκκλησία (π.χ. το βάπτισμα του Ιησού). γ) Το «διπλό κριτήριο της αληθοφάνειας» 40 το οποίο στοχεύει διπλά. Αφενός ερευνά αν μια πληροφορία ή μια παράδοση για τον Ιησού είναι συναφής με τον ιουδαϊσμό της εποχής του και αν ταυτόχρονα αυτή ξεχωρίζει, πάντα στα πλαίσια του Ιουδαϊσμού, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διαθέτει. Αφετέρου ερευνά ποιες από τις πληροφορίες ή τις παραδόσεις εκείνες για τον Ιησού, ενώ είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους, περιέχουν κοινά και στενά συνδεδεμένα με τον Ιησού και την διδασκαλία του στοιχεία 41. δ) Tο κριτήριο του «χαρακτηριστικού Ιησού 42», το οποίο στοχεύει σε στοιχεία που βρίσκονται στην παράδοση για τον Ιησού, η οποία αποτελεί μέρος της ιουδαϊκής παράδοσης της εποχής. Τα στοιχεία αυτά που περιέχονται σε λόγους και πράξεις τους Ιησού διασώθηκαν από την προφορική παράδοση και είτε εκφράζουν κάτι που είναι χαρακτηριστικό του Ιησού είτε κάποιο πράγμα που είναι μεν ιουδαϊκό αλλά ταυτόχρονα ιδιαίτερο και συμβατό μόνον με τον Ιησού. Παράλληλα μας φανερώνουν την «απήχηση» («impact») που είχε ο Ιησούς σε συγχρόνους του Ιουδαίους, οι οποίοι και τον ξεχώρισαν από άλλες προσωπικότητες της εποχής και τον ακολούθησαν. 37 Για άλλα βλ. J. Meier, A Marginal Jew: Rethinking the Historical Jesus, 1 τόμ. (New York: Doubleday, 1991), , που διακρίνει τα κριτήρια σε «κύρια» («primary criteria») και «δευτερεύοντα» ή «αμφιλεγόμενα» (secondary [or dubious]). 38 «Multiple independent attestation». 39 «Embarrassment or contradiction criterion». 40 «(Historical) plausibility criterion», «Doppeltes Plausibilitätskriterium». 41 Για το κριτήριο αυτό βλ. και G. Theißen και A. Merz, Der historische Jesus: Ein Lehrbuch, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht, 1996/2001, G. Theißen und D. Winter, Die Kriterienfrage in der Jesusforschung. Vom Differenzkriterium zum Plausibilitätskriterium, Freiburg/Göttingen, «Characteristic Jesus». Βλ. J. D. G. Dunn, Jesus Remembered, Michigan/Cambridge, U.K.: Eerdmans, 2003,

18 Η έκτη αρχή που υπογραμμίζει ότι καθοριστικό ρόλο στην διερεύνηση του ιστορικού Ιησού διαδραματίζει η διεπιστημονική διερεύνηση του θέματος του ιστορικού Ιησού. Σημειώνεται ότι οι ερευνητές διαφόρων επιστημονικών κλάδων συνεργάζονται τις τελευταίες δεκαετίες όλο και περισσότερο για τον σκοπό αυτό. Από τις διεπιστημονικές αυτές συνεργασίες αναφέρουμε τις τρεις κατά τη γνώμη μας σημαντικότερες: 1) Τη σύμπραξη της επιστήμης της Κ.Δ. με την αρχαιολογία 43. Με τη βοήθεια της αρχαιολογίας βελτιώνεται η εικόνα που έχουμε για την οικονομία, την κοινωνία και τον πολιτισμό της Παλαιστίνης την εποχή του Ιησού και απαντώνται πιο πειστικά ερωτήματα που αφορούν π.χ. την επίδραση του ελληνιστικού πολιτισμού στους Ισραηλίτες την εποχή του Ιησού ή την αλληλεπίδραση που υπάρχει μεταξύ του ισραηλιτικού πολιτισμού και με τους άλλους πολιτισμούς της Μεσογείου 44. 2) Τη συνεργασία της καινοδιαθηκικής επιστήμης με τομείς των κοινωνικών επιστημών, όπως της πολιτισμικής ανθρωπολογίας και της κοινωνιολογίας 45. Μέσα από τη σύμπραξη αυτή για την έρευνα της εποχής του Χριστού χρησιμοποιείται η κοινωνική ιστορία και οι διάφορες μέθοδοι κοινωνικής ανάλυσης. Αξιοσημείωτη είναι η προσπάθεια του J. D. Crossan, ο οποίος με τη βοήθεια κοινωνιολογικών μεθόδων και θεωριών διατύπωσε τη θέση για την ύπαρξη ενός ενιαίου πολιτισμικού μοντέλου που καλύπτει όλον τον χώρο της Μεσογείου 46. Η κοινωνιολογική μέθοδος εξέτασης του ιστορικού Ιησού έχει λάβει με το πέρασμα του χρόνου τόσο μεγάλη αξία, ώστε να θεωρείται ότι η ανθρωπολογική ιστορική προσέγγιση του βίου του Ιησού πρέπει να υποκαταστήσει ακόμη και την κλασική ιστορικοκριτική μέθοδο. Αυτό προσπαθεί ν αποδείξει ο 43 Βλ. π.χ. τα έργα των L. I. Levine, The Galilee in Late Antiquity, ed. L. I. Levine, New York: Jewish Theological Seminary of America, 1992 D. R. Edwards and C. T. McCollouth, Archaeology and the Galilee: Texts and Contexts in the Greco- Roman and Byzantine Periods, Atlanta: Scholar Press, 1997 S. Freyne, Galilee and Gospel: Collected Essays, Tübingen : Mohr Siebeck, 2000 J. D. Crossan and J. L. Reed, Excavating Jesus: Beneath the Stones, Behind the Texts, San Francisco: HarperSan Francisco, 2001 M. A. Chancey, Greco-Roman Culture and the Galilee of Jesus, Cambridge: University Press, 2005 J. H Charlesworth, Jesus and Archaeology, ed. J. H. Charlesworth, Grand Rapids, Βλ. το κλασικό έργο του M. Hengel, Judentum und Hellenismus, Tübingen: MohrSiebeck, Βλ., μεταξύ άλλων, G. Theißen, Studien zur Soziologie des Uhrchristentums, Tübingen: Mohr Siebeck, 1983 H. Kee, Christian Origins in Sociological Perspective: Methods and Resources, Philadelphia: Westminster Press, 1980 R. Horsley, Sociology and the Jesus Movement, New York: Crossroad, 1989 J. H. Elliott, What is Social-Scientific Criticism?, Minneapolis, 1993 K. C. Hanson and D. E. Oakman, Palestine in the Time of Jesus: Social Structures and Social Conflict, Minneapolis: Fortress, Βλ. J. D. Crossan, The Historical Jesus: The Life of a Mediterranean Jewish Peasant, San Francisco: HarperSanFrancisco, 1991.

19 19 P. Graffert, οποίος αντικαθιστά την παραδοσιακή ιστορική μέθοδο («Positivist-postmodern historiography») με την ανθρωπολογική ιστορική μέθοδο («Anthropological historiography») και με τη βοήθειά της καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ο Ιησούς υπήρξε ένας Γαλιλαίος σαμάνος Τέλος, μεγάλης σημασίας θεωρείται η αρχή που υποστηρίζει ότι στην έρευνα για τον ιστορικό Ιησού πρέπει να διερευνηθεί η προφορική παράδοση για τον Ιησού και η σχέση της με την γραπτή παράδοση των Ευαγγελίων 48. Προς την κατεύθυνση αυτή εργάστηκαν οι W. Kelber, K. Baily, J. D. Crossan, J. D. G. Dunn και R. Bauckham. Στην έρευνα αυτή διακρίνουμε δύο τάσεις. Στην μια εξετάζεται η φύση της σχετικής με τον Ιησού προφορικής παράδοσης και οι επιπτώσεις που έχει ο προσδιορισμός της στην έρευνα του ιστορικού Ιησού. Στην άλλη τάση διερευνάται, πώς καταγράφηκαν οι πληροφορίες για τον Ιησού στα Ευαγγέλια και ποιον ρόλο διαδραμάτισαν στην όλη διαδικασία κανόνες ή αρχές που ισχύουν κατά την διαμόρφωση της προφορικής παράδοσης, όπως η αποκαλούμενη «προφορική ευαισθησία (oral sensibility)» 49 και η «κοινωνική-συλλογική μνήμη (social/colective memory)» 50. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε κατά τρόπο συνοπτικό σε πέντε ερευνητές, τους K. Bailey, J. D. G. Dunn, R. Bauckham, G. Theissen und L. W. Hurtado. Αυτοί επιχείρησαν στο πλαίσιο της παραπάνω αρχής να γεφυρώσουν με τα έργα τους το χάσμα που είχε προκληθεί στην καινοδιαθηκική επιστήμη από τη θέση ότι ο Ιησούς, όπως περιγράφεται στην αρχαία προφορική παράδοση διαφέρει από τον Ιησού των Ευαγγελίων ή αλλιώς ότι ο προπασχάλιος Ιησούς διαφέρει από τον μεταπασχάλιο Χριστό. Συγκεκριμένα: α) Ο K. Bailey δημοσίευσε το 1991 ένα άρθρο με τον τίτλο Informal Controlled Oral Tradition and the Synoptic Gospels 51 όπου επιχείρησε να απαντήσει στο ερώτημα, πως διαμορφώνεται η 47 P. Graffert, The Life of a Galilean Shman: Jesus of Nazareth in Anthropological- Historical Perspective, Eugen, Oregon: Cascade, J. D. G. Dunn. Jesus Remembered. Michigan/Cambridge, U.K.: Eerdmans, 2003, Βλ., μεταξύ άλλων, E. J. Bakker, How Oral is Oral Composition? in Signs of Orality: The Oral Tradition and Its Influence in the Greek and Roman World, ed. E. A. MacKay, Boston: Brill, 1999, J. M. Foley. What is a Sign?, in Signs of Orality: The Oral tradition and Its Influence in the Greek and Roman World, ed. E. A. MacKay, Boston: Brill, 1999, 1-27; R. Thomas. Literacy and Orality in Ancient Greece, New York: Cambridge University Press, Βλ. S. C. Barton, L. Stuckenbruck, B. G. Wold, eds, Memory in the Bible and Antiquity, Tübingen: Mohr Siebeck, 2007 R. Horsley, J. Draper and J. Miles Foley, eds, Performing the Gospel: Orality, Memory and Mark. Essays Dedicated to Werner Kelber, Minneapolis: Fortress, 2006 A. Kirk and T. Thatcher, eds, Memory, Tradition and Text: Uses of the Past in Early Christianity, Atlanta: SBL Press, Asia Journal of Theology 5 (1991),

20 20 προφορική παράδοση για τον Ιησού. Για να θεμελιώσει τη θέση του βασίστηκε στους τρόπους μετάδοσης της προφορικής παράδοσης που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες χωρικοί κατά τις συνάξεις τους και θεώρησε ότι κάτι ανάλογο συνέβη και με την προφορική παράδοση για τον Ιησού. Τις παρατηρήσεις του και τα συμπεράσματά του υιοθέτησαν πλήρως οι N. T. Wright 52 και J. D. G. Dunn 53 και με επιφύλαξη 54 ο R. Bauckham 55. Συγκεκριμένα ο K. Bailey παρατήρησε ότι οι Άραβες στις συναθροίσεις τους (haflat samar) απάγγελλαν ποιήματα, αφηγούνταν ιστορίες και αναφέρονταν σε παραβολές, την μορφή των οποίων παράλλασσαν, χωρίς όμως να θίγουν τον κεντρικό τους νόημα. Φρόντιζαν δηλαδή να διαφυλάξουν τη συνέχεια της προφορικής παράδοσης και ταυτόχρονα προσάρμοζαν του περιεχόμενό της. Δεν προέβαιναν όμως σε δραματική αλλαγή το περιεχομένου της προφορικής παράδοσης 56. Την μορφή αυτή της παράδοσης ο K. Bailey ονόμασε «άτυπη και ελεγχόμενη προφορική παράδοση» ( informal controlled oral tradition ). Επίσης θεώρησε ότι αυτή τη μορφή έχουν και οι προφορικές παραδόσεις για τον Ιησού και το έργο του 57. Η παραπάνω θέση του K. Bailey αμφισβητήθηκε, γιατί θεωρήθηκε ότι ένα σύγχρονο κοινωνικό φαινόμενο σχετικό με την προφορική παράδοση δεν είναι σε θέση να βοηθήσει στην προσέγγιση ενός φαινομένου της πρωτοχριστιανικής εποχής 58. Όμως θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η πρόταση του K. Bailey πρόσφερε μια ικανοποιητική λύση στο θέμα της μορφής της προφορικής παράδοσης για τον Ιησού. Επίσης και αυτό είναι πολύ σημαντικό, αυτή έδειξε ότι ως προς την υιοθέτηση και επεξεργασία των παραδόσεων ισχύουν άλλοι κανόνες για την προφορική παράδοση και άλλοι για την γραπτή παράδοση. Την διαπίστωση αυτή ενστερνιστήκαν οι N. T. Wright, J. D. G. Dunn και κατά ένα μέρος ο J. Schröter 59, όπως θα φανεί στη συνέχεια. 52 N. T. Wright, Jesus and the Victory of God. Minneapolis 1996, J. D. G. Dunn, Jesus Remembered, Michigan/Cambridge, U.K.: Eerdmans, 2003, Βλ. C. Clausen «Vom historischen zum erinnerten Jesus. Der erinnerte Jesus als neues Paradigma der Jesusforschung» ZNT 20 (2007), 12ff. Κριτική για τη θέση του K. E. Bailey βλ. στον M. Casey, Jesus of Nazareth. An Independent Historian s Account of his Life and Teaching, T&T Clark New York 2010, R. Bauckham, Jesus and the Eyewitnesses. The Gospel as Eyewitness Testimony, Cambridge: Grand Rapids: Eerdmans, 2006, K. E. Bailey, K. E. Bailey, Informal Controled Oral Tradition and the Synoptic Gospels, Asia Journal of Theology 5 (1991), C. Claußen, J. Schröter, Der erinnerte Jesus als Begründer des Christentums? Bemerkungen zu James D. G. Duns Ansatz in der Jesusforschung ZNT 20 (2007), Βλ.