ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΚΩΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ. 1. Α ό τον Τύ ο Τελειο οιήσεως (Rite de Perfection) στον Αρχαίο και Α οδεδεγµένο Σκωτικό Τύ ο

Transcript

1 ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΚΩΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ 1. Α ό τον Τύ ο Τελειο οιήσεως (Rite de Perfection) στον Αρχαίο και Α οδεδεγµένο Σκωτικό Τύ ο Την 4 η εκεµβρίου 1802 α εστάλη σε αµφότερα τα ε ί της γης ηµισφαίρια εγκύκλιος ου ανακοίνωνε την δηµιουργία στην όλη Charleston της Νότιας Καρολίνας, την 31 η Μαΐου 1801, του Υ άτου Συµβουλίου του 33 ο των Ηνωµένων Πολιτειών της Αµερικής (ΗΠΑ). Η εγκύκλιος ανακοίνωνε την δηµιουργία ενός Τεκτονικού Τύ ου α οτελούµενου εκ 33 βαθµών, το ο οίο εφ εξής θα ονοµαζόταν Αρχαίος (και) Α οδεδεγµένος Σκωτικός Τύ ος (Α.Α.Σ.Τ.). Ο Τύ ος κατ ουσίαν θα εριελάµβανε τον Τύ ο Τελειο οιήσεως των 25 βαθµών ου είχε εισαχθεί α ό την Γαλλία το 1761 α ό τον Εtienne Morin και λειτουργούσε στις υτικές Ινδίες µε την ροσθήκη 8 ακόµη βαθµών α ό αλαιότερα συστήµατα της ευρύτερης «σκωτικής τεκτονικής ρακτικής», οι ο οίοι ήταν κατ ουσίαν εκ της αυτής ρίζας και διέφεραν µόνον σε τελετουργικές διαδικασίες ου εύκολα µ ορούσαν να συγκερασθούν συµβολικά και ερµηνευτικά. Αυτοί οι τύ οι ήταν γνωστοί σαν Αρχαίος Τύ ος (Αncient Rite), Τύ ος του Ιερού όµου (Heredom), Τύ ος της Ανατολής του Kilwinning, Τύ ος των Αυτοκρατόρων Ανατολής και ύσεως. Τα θεµέλια του νέου αυτού Τύ ου ήταν τα Συντάγµατα και οι Κανονισµοί του 1762, ου ίσχυαν για τον Τύ ο Τελειο οιήσεως, και τα Μεγάλα Συντάγµατα του 1786 ου α οδίδονται στον Μέγα Φρειδερίκο της Πρωσσίας και ίσχυαν στον ευρύτερο «σκωτικό χώρο». Ο Φρειδερίκος έλαβε στοιχεία α ό τον ρώτο α ό τους αρα άνω τύ ους (τον «Τύ ο της Τελιο οιήσεως»), τονβασικό αριθµό των ιεραρχικών βαθµών καθώς και τον µυητικό τους τύ ο και δηµιούργησε τον «Αρχαίο και Α οδεδεγµένο Σκωτικό Τύ ο». Ο νέος τύ ος κατ αρχήν διαµορφώθηκε ως «Βασιλικό και Στρατιωτικό Τάγµα του Αρχαίου και Σύγχρονου Ελευθεροτεκτονισµού» Πρακτικά όλοι οι βαθµοί του νέου τύ ου ροήλθαν α ό την Ευρώ η, κυρίως δε α ό την Γαλλία. Όµως, εκτός α ό τον Ύ ατο Συµβούλιο των ΗΠΑ υ ήρχε, τουλάχιστον α ό τις αρχές του 1802, ένα «Ύ ατο Συµβούλιο των Προσήνεµων και Υ ήνεµων Νήσων της Αµερικής» στο ο οίο ροήδρευε ως Ύ ατος Μέγας Ταξιάρχης ο Auguste de Grasse Tilly. Mε την ε ιστροφή του στη Γαλλία στα µέσα του 1804 ο de Grasse Tilly συνέστησε ένα ροσωρινό τριµελές Ύ ατο Συµβούλιο την (22 Σε τεµβριου 1804), δηµιούργησε δε µια Σύνοδο (17 Οκτωβρίου 2004) µε την ροο τική της ενο οίησης του Σκωτικού Τύ ου. Τέλος, ίδρυσε το ρώτο Ύ ατο Συµβούλιο της Γαλλίας α οτελούµενο α ό εννέα µέλη (20 Οκτωβρίου 1804). Μετά α ό µία αντικειµενικά δύσκολη αρχή εξ αιτίας της α όφασης του Μαεγάλου Να ολέοντος να «εγκλωβίσει» τον Γαλλικό Τεκτονισµό, ώστε να µ ορεί να τον ελέγχει στενά, καθώς και την εχθρική στάση της Μεγάλης Ανατολής της Γαλλίας (Grand Orient de France) και της ε ιθυµίας της να αναµορφώσει τα τυ ικά ου λειτουργούσαν στη Γαλλία, το Ύ ατο Συµβούλιο [1]

2 διαφορο οιήθηκε. Την ίδια οιονεί αυτόνοµη στάση ακολούθησαν εν συνεχεία και άλλα κυρίως Ευρω αϊκά- Ύ ατα Συµβούλια. Η «σκωτική αράδοση» κέρδισε δύναµη και ενότητα αγκοσµίως µε την συνένωση του Υ άτου Συµβουλίου των Γαλλικών Νήσων της Αµερικής και του Υ άτου Συµβουλίου της Γαλλίας το Τα ε όµενα χρόνια δεν ήυαν ανέφελα, σηµατοδότησαν όµως την αυξητική τάση του νέου Τύ ου αγκοσµίως. Η βάση της ανά τυξης αρέµεινε η Γαλλία, ό ου τα τυ ικά του Σκωτικού Τύ ου γνώρισαν ιδιαίτερη ερµηνευτική ροσέγγιση µε ροεξάρχοντα τον Ragon. Το 1862, ο Να ολέων ΙΙΙ ο ο οίος ε εδίωκε, ό ως και ο θείος του, να καταστήσει τον Γαλλικό Τεκτονισµό «υ οχείρι» της ολιτικής του, διόρισε ως Μεγάλο ιδάσκαλο της Μεγάλης Ανατολής έναν µη τέκτονα, τον Στρατηγό Magnan, ο ο οίος α αίτησε την συσσωµάτωση του Υ άτου Συµβουλίου της Γαλλίας µε τις υ ό αυτόν συµβολικές Στοές. Η «αντίσταση» του Υ άτου Μεγάλου Ταξιάρχου Viennet έτυχε να εξασφαλίσει την ακεραιότητα της ικαιοδοσίας, θεωρήθηκε δε «νίκη της ελευθερίας της συνειδήσεως ε ί της αυθαιρεσίας» και είχε ως α οτέλεσµα την αυξανόµενη υ οβολή αιτήσεων υ αγωγής στο Ύ ατο Συµβούλιο. Μετά την τώση της εύτερης Αυτοκρατορίας (1870), οι «νεωτεριστές» ου είχαν «εναγκαλιστεί» την δηµοκρατική ιδεολογία ε εχείρησαν να καταργήσουν την υ οχρέωση της ε ίκλησης του Μεγάλου Αρχιτέκτονος του Σύµ αντος, εν ονόµατι της ελευθερίας της συνειδήσεως Το διεθνές «Σκωτικό» τεκτονικό λαίσιο. Η κανονικότητα του ρώτου Υ άτου Συµβουλίου χρονολογείται ό ως εί αµε- α ό το έτος Εξ αρχής ο «νέος Τεκτονισµός» είχε ρωταρχικό ρόλο στην διάδοση των αρχών και την θεµελίωση νέων Υ άτων Συµβουλίων αγκοσµίως. Λίγους µόνον µήνες µετά την ίδρυσή τους µερικά α ό τα στρατιωτικά µέλη της ικαιοδοσίας της Γαλλίας ου συνόδευαν τον στρατό του Να ολέοντα στις εκστρατείες τους συνέβαλαν δραστικά σ αυτήν την ε έκταση. Τυ ικώς, ήταν ο Grass Tilly ου ξεκίνησε τα Υ ατα Συµβούλια της Ιταλίας (Μιλάνο, 1805) τις δύο Σικελίες (Νεά ολις 1809), της Ισ ανικής Ε ικράτειας (Μαδρίτη, 1811) και Κάτω Χώρες (Βρυξέλλες, 1871 µαζί µε τον Στρατηγό Rouyer). Αργότερα, ακολούθησε η ίδρυση των Υ άτων Συµβουλίων του Περού (1830), Κολοµβίας (1833), Αϊτής (1836), Βενεζουέλας (1840), Σκωτίας (1846), Μεξικού (1860), Ουγγαρίας (1871), Ελλάδος (1872), Ελβετίας (1873), Ρουµανίας (1923) και Αυστρίας (1925). Τα Μεγάλα Συντάγµατα του 1786 ου καθόρισαν τη µεθοδολογία της εγκαταστάσεως των Υ άτων Συµβουλίων, α ετέλεσαν τον Καταστατικό Χάρτη και την ενο οιό Αρχή µέσα στην οικογένεια του Σκωτικού Τύ ου. Αυτά καθόρισαν και τις µελλοντικές σχέσεις µεταξύ των Τεκτονικών σωµάτως. 1 Η ε ίκληση στον ΜΑΤΣ καταργήθηκε α ό την Μεγάλη Ανατολή της Γαλλίας το 1877, µολονότι το Ύ ατο Συµβούλιο της Γαλλίας έµεινε ανυ οχώρητο ως ρος «το υ ερβατικό σύµβολο της σκωτικής νευµατικότητας». [2]

3 Η Συνθήκη Συνεργασίας ου υ εγράφη των Παρισίων στις 23 Φεβρουαρίου 1834 α ό τέσσερα Ύ ατα Συµβούλια, συµ εριλαµβανοµένων και των Ύ ατων Συµβουλίων του Βελγίου και της Βραζιλίας, ήταν η ρώτη ιεθνής εµφάνιση του Α.Α.Σ.Τ. Η συνθήκη αυτή η ο οία ήταν η α αρχή των διεθνών συνεδρίων, καθορίζει ή ε αναλαµβάνει δύο κοινούς κανόνες για όλους. Κανένα Ύ ατο Συµβούλιο, ως κυρίαρχη δύναµη, συγχωνεύεται σε άλλη δύναµη άλλου τύ ου, ε ί οινή αφαιρέσεως της ανεξαρτησίας του, της κυριαρχίας και ακόµη της υ άρξεώς του. Τα Ύ ατα Συµβούλια δεσµεύονται να διατηρούν ενεργές τις Αρχές και την δύναµη του Σκωτικού Τύ ου Η Συνθήκη ροέβλε ε ε ίσης την ανταλλαγή Μεγάλων Αντι ροσώ ων και την συνάντηση των εκ ροσώ ων των Ηνωµένων Υ άτων Συµβουλίων ανά ενταετία. Αυτή η τελευταία α όφαση αναθεωρήθηκε τον Σε τέµβριο του 1875 α ό τη ιεθνή Σύνοδο της Λωζάνης, η ο οία υιοθέτησε ε ίσης σηµαντικές α οφάσεις οι ο οίες ψηφίσθηκαν οµόφωνα α ό τα έντεκα Ύ ατα Συµβούλια ου συµµετείχαν, εκ συνόλου 22 ου υ ήρχαν τότε. Η Σύνοδος ροχώρησε στα εξής : Αναθεώρηση των Μεγάλων Συνταγµάτων του 1786 ε ί τη βάσει του λατινικού κειµένου του Εκ όνηση ιακήρυξης ου εριλαµβάνει τις βασικές Αρχές του Σκωτικού Τύ ου. Υ ογραφή Συνθήκης Συνεργασίας και Συνοµοσ ονδίας Υ άτων Συµβουλίων Α όφαση ερί ραγµατο οίησης ιεθνών Συνεδρίων. υστυχώς όµως, µετά την ε ιστροφή των αντι ροσω ειών στις χώρες τους ανέκυψαν σηµαντικές διαφωνίες. Ο µη θρησκευτικός ορισµός του Μεγάλου Αρχιτέκτονος του Σύµ αντος (ΜΑΤΣ) δεν εγκρίθηκε α ό τα Βρετανικά και Βόρειο - Αµερικανικά Ύ ατα Συµβούλια, τα ο οία αρέµειναν στη αρχή της «ροσω ο οιηµένης αντίληψης ερί Θεότητος». Α οτέλεσµα ήταν να ροκύψει ένα «σχίσµα» στις δικαιοδοσίες το ο οίο διαρκεί µέχρι των ηµερών µας. Α ό την άλλη µεριά η Νότια ικαιοδοσία των Ηνωµένων Πολιτειών ου α εκλήθη ως «Μητέρα ικαιοδοσία» α έρριψε την Συνθήκη Συµµαχίας και Συνοµοσ ονδίας µε το σκε τικό ότι αυτό θα εγκυµονούσε έναν δυνητικό κίνδυνο µιας Τεκτονικής υ ερδύναµης 2 Έτσι, η Συνθήκη της Λωζάνης δεν ε ικυρώθηκε α ό τα ερισσότερα Ύ ατα Συµβούλια και οι διεθνείς συνελεύσεις ου υ οτίθεται θα ραγµατο οιούνταν κάθε έντε χρόνια δεν έγινε δυνατόν να συνεδριάζουν σε τακτά διαστήµατα. 2 Η ενδεχόµενη αντοδυναµία θα συγκρούονταν µε την δεδηλωµένη ανάγκη κάθε Υ άτου να διαχειρίζεται µονοµερώς τις διεθνείς σχέσεις και να ε ιβάλλει τα δικά της κριτήρια κανονικότητας και αναγνωρίσεως. [3]

4 Το Ύ ατο Συµβούλιο της Γαλλίας ενεργο οίησε ακόµα µια φορά την ιδέα αυτή το 1900 µε την ευκαιρία της Παγκόσµιας Έκθεσης των Παρισίων, συγκαλώντας µια «Σκωτική Συνέλευση» στην ο οία έλαβαν µέρος εννέα Ύ ατα Συµβούλια µεταξύ των ο οίων του Βελγίου, της Ισ ανίας, της Ελλάδας, της Ιταλίας του Μεξικού και της Ελβετίας, ό ου ελήφθησνα δύο σηµαντικές α οφάσεις: Η ανεύρεση λύσεων για την α οφυγή εµ λοκών και ολέµων. Η υ εράσ ιση του Τεκτονισµού α ό τις εναντίον του ε ιθέσεις. Η ρώτη ιεθνής Σύνοδος ραγµατο οιήθηκε το 1907 α ό το Ύ ατο Συµβούλιο του Βελγίου. Συγκέντρωσε 20 Ύ ατα Συµβούλια, µεταξύ των ο οίων της Βραζιλίας, Ισ ανίας, των δύο δικαιοδοσιών των Ηνωµένων Πολιτειών, Γαλλίας, Ελλάδας, Ιταλίας, Μεξικού, Πορτογαλίας, Ελβετίας και Βενεζουέλας και µε την υ οδοχή και των Ύ ατων Συµβουλίων της Χιλής και του Περού. Αυτή η Σύνοδος έλαβε τις εξής α οφάσεις: Οργάνωση των κανονικών Υ άτων Συµβουλίων και ροάσ ιση α ό «µη κανονικούς» οργανισµούς Εµ έδωση της ενότητας του Σκωτικού Τύ ου Οι ε όµενες ιεθνείς Σύνοδοι έγιναν στην Ουάσινγκτον (1912), στη Λωζάννη (1922), στο Παρίσι (1929), στις Βρυξέλλες (1935), στη Βοστώνη (1939), στην Αβάνα (1956), στην Ουάσινγκτον (1961), στις Βρυξέλλες (1967), στην Ινδιανά ολη (1975), στο Παρίσι (1980), στην Ουάσινγκτον (1985), στο Μεξικό (1990), στη Λωζάννη (1995), στο Ρίο ντε Τζανέιρο (2000). 3. Τα θεµέλια του Α.Α.Σ.Τ. Το γεγονός ότι ο Α.Α.Σ.Τ. ξε έρασε σταθερά τους κλυδωνισµούς των δύσκολων χρόνων και µεταβολών τα διακόσια χρόνια της υ άρξεώς του, οφείλεται στο ότι ροσέφερε στα µέλη του τα εργαλεία, τη µέθοδο και µια «ροο τική βίου» ου αντλεί την ουσία της α ό την ρωταρχική - µυητική Παράδοση. Εξ αρχής αυτή η µυητική αράδοση α έδειξε την ικανότητά του να κρατήσει υψηλά και σταθερά τα ρότυ α του Τεκτονισµού. Πράγµατι, το ε έτυχε, αρ όλες τις αντιξοότητες, τους ολέµους, τις ε αναστάσεις, αλλά και τις ιέσεις ρος το ίδιο το Σύστηµα. Έτσι, λόγω του ότι η µυητική ρακτική ου ροτείνει ο Σκωτικός Τύ ος είναι αµετάβλητη, σε συνδυασµό µε τη βαθειά φιλοσοφική του ορεία συνιστά µία οδό ουσιαστική και σύγχρονη. Ο Α.Α.Σ.Τ. στηρίζεται στη νευµατική διάσταση των διδασκαλιών του και βοηθάει τον τέκτονα να εµ λουτίσει τον βίο του µε αξίες και ιδεώδη. Με την εργασία µέσα στις Στοές, τα Περιστύλια, τους Αρείους Πάγους και τα ανώτερα Εργαστήρια, εκκινούµενη α ό τη µελέτη των µύθων και των αραδόσεων, τον λούσιο συµβολισµό και τα φιλοσοφικά νοήµατα, οδηγεί τον «Σκώτο» τέκτονα να διακρίνει την ύ αρξη ενός «υ ερβατικού κόσµου και µιας αγκόσµιας ηθικής». Συγχρόνως, [4]

5 βιώνει τη ραγµατικότητα µε Ελ ίδα, Πίστη και Αγά η ου τον βοηθούν να ροσαρµοσθεί αρµονικά στην κοινωνία του αρά τις αντιξοότητές της. Αντίθετα, µε τον υλισµό ου α οδοµεί και α ορρί τει ανθρώ ινες αξίες, ου κρίνει και καταδικάζει, ο Α.Α.Σ.Τ. είναι ρωταρχικά εξελικτικός. Α οτελεί ένα ενεργό εργαλείο ανοικοδόµησης του κόσµου. Ο «Σκώτος» τέκτων διδάσκεται ως να οικοδοµεί τον εαυτό του ώστε διά της ροσφορά να ενώνει, να δηµιουργεί, να ελ ίζει και να αγα άει. Η ιδιαιτερότητα του Τύ ου έχει χαρακτηριστικά ου τον καθιστούν τον λέον διαδεδοµένο Τεκτονικό Τύ ο αγκοσµίως. Αυτά είναι: αναγνώριση και διακήρυξη της ύ αρξης του Θεού ως νευµατικού θεµελίου του κόσµου. αγκοσµιότητα ου ε ιτρέ ει σε κάθε άνθρω ο να καθορίσει αυτή την Αρχή σύµφωνα µε τις ε ιταγές της συνείδησης του, µια µυητική οδός ρος ακόµη βαθύτερη νευµατικότητα, συνεργασία στην ανέλιξη του κόσµου το ε ίγραµµα «Ordo ab Chao» ου ροσάγει την εικόνα της οργανώσεως του Σύµ αντος ου στηρίζεται σε µια Αρχή τάξεως 3 Ο Α.Α.Σ.Τ. βεβαιώνει µε σαφήνεια την νευµατική του ροέλευση και την οκουµενική του ε ιδίωξη. Τα µέλη του ανεξαρτήτως βαθµών και αξιωµάτων- είναι ε εισµένα ότι υ άρχει ένα νόηµα στην ανθρώ ινη ζωή και ότι κάθε άνθρω ος έχει εντός του ένα εσωτερικό φως το ο οίο οδηγεί στην ατρα ό της Αλήθειας και της ικαιοσύνης. Αυτό το εσωτερικό φως είναι ο ροορισµός ου του συνιστά ο Τύ ος. Τον βοηθάει να ανακαλυψει νέους υ έροχους τό ους καθώς τους φωτίζει. Η ροσέγγιση του Α.Α.Σ.Τ. γίνεται α οτελεσµατική µόνο εάν η ιδιαιτερότητα του γίνει κατανοητή και εν τοις ράγµασι βιωθεί. Η µύηση συντελεί στην αναγέννηση του ανθρώ ου σε µια νέα ύ αρξη. Σε αυτές τις βάσεις, οι γόνιµες αρχές του είναι αραδοσιακής υφής αλλά και εξελίξιµες, αφού είναι δυνατόν να οδηγήσουν σε νέες ιδέες, ειδικά στην ε ιστήµη και στις νέες τεχνολογίες, γιατί εδράζονται στην νευµατικότητα, και τις βάσεις της ηθικής. Ο Α.Α.Σ.Τ. είναι ρωταρχικά µια «µεταφυσική αναζήτηση», αλλά και το α οτέλεσµα των διδασκαλιών του οδηγεί φυσιολογικά κάθε αληθινά µυηµένο να έχει το ροσω ικό του ενεργητικό ρόλο στην κοινωνική ζωή. Παρακινεί τον Τέκτονα να ασκεί την Αγαθοεργία και την Κοινωνική ικαιοσύνη, να εργάζεται ακατά αυστα για την ευτυχία της ανθρω ότητας και να ροσεγγίζει τους άλλους κατά τέτοιον τρό ο ώστε να ε ιτρέψει στο νευµατικό Φως να ακτινοβολεί ε άνω σε έναν Κόσµο ου αρα αίει α ό τον υλισµό. Για την ε ιτυχία του σκο ού αυτού ο µυηµένος οφείλει να αρχίσει α ό τον ίδιο τον εαυτό του, ανευρίσκοντας τον «θείο σ ινθήρα» και κατα ολεµώντας την άγνοια, χαλιναγωγόντας τα άθη, την υ ερηφάνεια και τις ροσω ικές του φιλοδοξίες και αραµένοντας µακράν της υ ερβολής της ύλης, της µισαλλοδοξίας και του φανατισµού. 3 Η αρχή αυτή α αιτεί την α οµάκρυνση του ατόµου α ό τη φαινοµενική ασυµβατότητα της δηµιουργίας και λειτουργίας της και δίδει ελ ίδα για ένα ιο δηµιουργικό µέλλον, αρά τις φαινoµενικές κοινωνικές και οικονοµικές αντιξοότητες. [5]

6 4. Αντί ε ιλόγου Τα τελευταία χρόνια ο Σκωτικός Τύ ος βιώνει µια σηµαντική αριθµητική άνθηση. Ε ίσης, λειτουργεί ένας συνεχώς αυξανόµενος αριθµός κανονικών Υ άτων Συµβουλίων, ου κανένα α ό αυτά δεν ε ιχειρεί να ηγεµονεύσει ε ί των άλλων, σέβεται την κυριαρχία, την ανεξαρτησία την αράδοση των άλλων και ροστατεύει τις αρχές και τις βασικές µυητικές και φιλοσοφικές αξίες του Τύ ου. Στην Ελλάδα το Ύ ατο Συµβούλιο εργάζεται για την ροώθηση, µέσα σε ένα εριβάλλον α όλυτης ελευθερίας συνειδήσεως, µιας νευµατικότητας α αλλαγµένης α ό κάθε είδους θρησκευτικές ροκαταλήψεις, για τη σύνδεση των αραδοσιακών µυητικών διδασκαλιών µε την σύγχρονη ρσέγγιση της ραγµατικότητας, για την ε αλήθευση των αρχών της Αδελφότητας, της Ενότητα και της Ανοχής. Σκο εί στην Ενότητα και όχι στη διάσ αση, στο Όλον και όχι στο µερικό. Σέβεται τη συµβολική τεκτονική αράδοση α ό ου και αν ροέρχεται και οικοδοµεί µε βάση τις αρχές της Αγά ης και της ικαιοσύνης. Η υ εράσ ιση αυτής της γνήσιας ανθρω ιστικής αντίληψης, ου εγκαινιάσθηκε α ό τους ροκατόχους µας, αντα οκρίνεται στις ροσδοκίες των αδελφών σήµερα οι ο οίοι, µε τη δια ίστωση της α οτυχίας των ιδεολογιών και ενώ ιον της α ειλής της αφανίσεως του Ανθρω ισµού ζητούν α ό εµάς Ουσία, Νόηµα, Αλήθεια και, ιδίως, Ελ ίδα. ΛΚΛ 33 ο Ανθύ ατος Μέγας Ταξιάρχης του ΥΣ του 33 ο διά την Ελλάδα Βιβλία - Κείµενα Benoist Luc, L Esotérisme, Gedalge A., Dictionnaire Rhéa, Gould R.F., The History of Freemasonry, London, Mackey G.A., An Encyclopaedia of Freemasonry, Mackey A., Masonic Ritualist, Naudon P., La Franc-maçonnerie, Pike A., Morals and Dogma, Ragon J.-M., De La Maçonnerie Occulte et de l Initiation Hermétique, De Philosophia Scotica (µτφ.), Eρευνητικός Άρειος Πάγος «Sources», [6]