ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΟΙΝΟΙ Ο.Π.Α.Π. ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ. Ο ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΡΟΜΠΟΑΑΣ ΚΕΦΑΑΟΝΙΑΣ» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΗΣ: ΖΑΧΑΡΑΤΟΣ ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΔΡ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ...7 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΙ Η οριοθέτηση της έννοιας των αγροτικών Συνεταιρισμών Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αγροτικών Συνεταιρισμών Οι αρχές λειτουργίας των αγροτικών Συνεταιρισμών Οικονομική θεωρία αγροτικών Συνεταιρισμών Η δομή των αγροτικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις ΠΑΣΕΓΕΣ Έργο και οφέλη των Αγροτικών Συνεταιρισμών Οικονομικό έργο Κοινωνικό έργο Πολιτιστικό έργο Αδυναμίες και προβλήματα Αγροτικών Συνεταιρισμών...24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Το κρασί Η ιστορία του κρασιού Η παραγωγή του κρασιού Οίνοι Ονομασίας Προέλευσης «Επιτραπέζιος Οίνος» Οίνοι Ονομασίας κατά παράδοση Τοπικοί οίνοι Κρασιά μάρκας Είδη και ποικιλίες σταφυλιών κρασιού

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο Συνεταιρισμός Ρομπόλας Κεφαλονιάς και τα κρασιά του Ο Συνεταιρισμός και το οινοποιείο Η δομή και το οργανόγραμμα του Συνεταιρισμού Κοινωνικό και Οικονομικό έργο του Συνεταιρισμού Η εξέλιξη του κλάδου στο Νομό Κεφαλληνίας Τα κρασιά του Συνεταιρισμού Τα χαρακτηριστικά των κρασιών Οι κυριότερες ποικιλίες του Συνεταιρισμού Κριτική της Ρομπόλας από παραγωγούς...62 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κρασιά Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας Η έννοια της τοπικής ανάπτυξης Σήμα Ονομασίας Προέλευσης, Εεωγραφική Ένδειξη των Αγροτικών Προϊόντων και των Τροφίμων (ΠΟΠ, ΠΕΕ) Διαδικασία για την καταχώρηση αγροτικού προϊόντος και τροφίμου ως ΠΟΠ ή ΠΕΕ Οίνοι με προστατευμένη Ονομασία Προέλευσης ή προστατευμένη Εεωγραφική Ένδειξη ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΕΡΑΦΙΑ...79 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Θεωρίες Συνεταιρισμών...81 Η Θεωρία της εξουδετερωτικής ή διαπραγματευτική δύναμης...81 Οι θεωρίες των οικονομιών κλίμακας

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β...83 Γενική Αναφορά στον Οίνο της Κεφαλονιάς Η Αμπελοκαλλιέργεια στο Νομό - Προβλήματα του κλάδου Συνεταιρισμός Παραγωγών Ρομπόλας Κεφαλονιάς...84 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ...87 Ποικιλίες Αμπέλου...87 Ελληνικές Λευκές Ποικιλίες...90 Ελληνικές Ερυθρές Ποικιλίες Ξένες Λευκές Ποικιλίες Ξένες Ερυθρές Ποικιλίες Ταξινόμηση Ποικιλιών Αμπέλου Πίνακας με εγκεκριμένα κρασιά κατά Ο.Π.Α.Π

5 Εισαγωγή Η παρούσα μελέτη έχει σαν στόχο να εξετάσει και να αναλύσει τους οίνους της χώρας μας και ειδικότερα τους οίνους ονομασίας προέλευσης ανώτερης ποιότητας με ειδική αναφορά στον συνεταιρισμό Ρομπόλα Κεφαλληνίας. Η Ελλάδα ανέκαθεν παρήγαγε ποιοτικά προϊόντα σε διάφορους τομείς αλλά προϊόντα για τα οποία πάντα ξεχώριζε και ακουγόταν το όνομα της ήταν το κρασί, το λάδι και το τυρί. Στην μελέτη αυτή αναλύουμε τους τοπικούς οίνους της χώρας μας και εστιάζουμε την προσοχή μας στον οίνο Ρομπόλα Κεφαλληνίας, ο οποίος είναι ένας από τους πιο γνωστούς και διαδεδομένους οίνους σε εθνικό και όχι μόνο επίπεδο. Το κρασί αυτό έγινε γνωστό λόγω της πολύ καλής ποιότητας τους και της μεγάλης ποικιλίας που διαθέτει σε διάφορες γεύσεις. Το οινοποιείο που βρίσκεται στην Κεφαλλονιά χρησιμοποιεί τις ποσότητες του κρασιού που παράγει είτε για εγχώρια κατανάλωση είτε για εξαγωγές. Γίνεται αναλυτική εξέταση όλων των οίνων της Ελλάδος που έχουν λάβει την διάκριση ΟΓΤΑΓΊ καθώς επίσης και ξένων ποικιλιών. Παράλληλα τονίζεται η σπουδαιότητα της τοπικής ανάπτυξης και πως επιτυγχάνεται αυτή μέσα από τους τοπικούς οίνους και τις διακρίσεις αυτών. Ειδικότερα η μελέτη μας χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια: Πρώτο κεφάλαιο: Σε αυτό γίνεται μια αναλυτική παρουσίαση των συνεταιρισμών, παρουσιάζονται οι ορισμοί, οι αρχές λειτουργίας τους, οι διακρίσεις τους, το έργο που επιτελούν, τα 5

6 προβλήματα που έχουν καθώς επίσης και οι οικονομικές θεωρίες γύρω από αυτούς. Δεύτερο Κεφάλαιο: Στο κεφάλαιο αυτό γίνεται μια μικρή αναφορά γύρω από το κρασί και ειδικότερα αναλύονται ο τρόπος παραγωγής του κρασιού, η ιστορία του και οι διακρίσεις του Τρίτο κεφάλαιο: Στο τρίτο κεφάλαιο μελετάται η περίπτωση του οίνου Ρομπόλα Κεφαλληνίας και ειδικότερα περιγράφονται ο συνεταιρισμός, το οινοποιείο, οι ποικιλίες των κρασιών, τα χαρακτηριστικά τους, ενώ παρουσιάζονται και οι απόψεις των παραγωγών για το κρασί και την ποιότητα. Παράλληλα αναλύεται ο κλάδος σε όλο τον Νομό και παρουσιάζεται και οι υπόλοιπες οινικές επιχειρήσεις σε σχέση με τον Συνεταιρισμό Τέταρτο Κεφάλαιο: Στο τελευταίο κεφάλαιο αναλύεται η σημασία της τοπικής ανάπτυξης, οι τίτλοι ΟΠΑΠ και ΠΓΕ και τα κρασιά της χώρας μας που έχουν διακριθεί με τον τίτλο ΟΠΑΠ. 6

7 Κεφάλαιο 1 Συνεταιρισμοί 1.1. Η οριοθέτηση της έννοιας των αγροτικών συνεταιρισμών Συνεταιριστικές προσπάθειες έχουν εμφανιστεί σε διάφορες στιγμές της Ιστορίας. Από τη στιγμή που οι πρώτοι άνθρωποι συνεργάστηκαν μεταξύ τους για να σκοτώσουν μεγάλα ζώα για την επιβίωσή τους, οι άνθρωποι συνεργάζονται για να επιτύχουν στόχους που δε θα μπορούσαν να επιτύχουν εάν ενεργούσαν σε ατομικό επίπεδο. Η ιστορία μαρτυρεί την ύπαρξη συνεργατισμού ανά τον κόσμο. Αρχαίες καταγραφές δείχνουν ότι οι Βαβυλώνιοι εφάρμοζαν συνεταιριστική γεωργία και οι Κινέζοι ανέπτυξαν την αποταμίευση και υπηρεσίες δανεισμού όμοιες με αυτές που χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα. Ο συνεταιρισμός ως δομή σύγχρονης επιχείρησης γεννήθηκε το 19ο αιώνα στη Βρετανία. Η Βιομηχανική Επανάσταση είχε μεγάλη επίδραση στην οργάνωση των επιχειρήσεων, στις συνθήκες εργασίας καθώς και στην οικονομική κατάσταση των ανθρώπων. Για την αντιμετώπιση των άσχημων οικονομικών συνθηκών που προκλήθηκαν από τη βιομηχανοποίηση, κάποιοι άνθρωποι ξεκίνησαν το σχηματισμό συνεταιριστικών επιχειρήσεων προκειμένου να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους. Μεταξύ αυτών ήταν μια ομάδα 28 εργαζομένων που δεν ήταν ικανοποιημένοι από τους εμπόρους της κοινότητάς τους. Έτσι δημιουργήθηκε ένας καταναλωτικός συνεταιρισμός γνωστός ως "Κοινότητα Πρωτοπόρων Rockdale" το Ι844. Οι ιδρυτές καθιέρωσαν έναν μοναδικό συνδυασμό γραπτών αρχών που καθόριζαν τις σχέσεις του συνεταιρισμού. Μεταξύ των κανονισμών αυτών ήταν: ο δημοκρατικός έλεγχος των μελών, η πληρωμή περιορισμένου τόκου επί του κεφαλαίου, και η διανομή των κερδών στα μέλη σύμφωνα με το επίπεδο συμμετοχής τους. Λόγω της επιτυχίας που σημείωσαν οι κανονισμοί των Rockdale γρήγορα αποτέλεσαν μοντέλο για άλλες συνεταιριστικές προσπάθειες, και έγιναν γνωστοί ως οι γενικές αρχές που κάνουν έναν συνεταιρισμό μοναδικό σε σχέση με άλλες επιχειρησιακές δομές. Η Ελλάδα έχει μακροχρόνια συνεταιριστική παράδοση. Μορφές συνεταιρισμού (εθιμικές) υπάρχουν από το 17ο αιώνα, όπως σι 7

8 κτηνοτροφικοί (τσελιγκάτα, μητάτα κ.λ.π.), οι ναυτικοί συνεταιρισμοί κ.λ.π1. Γνωστός είναι για την επιτυχή δράση του ο συνεταιρισμός των Αμπελακίων Θεσσαλίας, μίγμα συνεταιρισμού και εταιρείας που λειτούργησε το Ο συνεταιρισμός αυτός είχε σκοπό να παράγει και να πωλεί τα προϊόντα των συνεταίρων (δηλαδή τα νήματα) και να διανέμει τα κέρδη ανάλογα με τη συμβολή τού κάθε μέλους στα κεφάλαια και την εργασία. Εκτελούσε επίσης προμηθευτικές εργασίες και φρόντιζε για την περίθαλψη των ασθενών μελών και των οικογενειών τους. Στις μορφές αυτές των συνεταιρισμών οπωσδήποτε ήταν παρούσα η γυναίκα της υπαίθρου με την παροχή εργασίας και διαφόρων άλλων υπηρεσιών. Ουσιαστικά, στη χώρα μας η συνεταιριστική ιδέα και δράση αρχίζει στις αρχές του 20ου αιώνα και εδραιώνεται με την ψήφιση του ιδρυτικού Νόμου 602/1915 "Περί Συνεταιρισμών" με πρότυπο το γερμανικό νόμο. Ο πρώτος γεωργικός συνεταιρισμός ιδρύθηκε στην Ελλάδα στον Αλμυρό Θεσσαλίας το 1900 με τον τίτλο "Μετοχικός Γεωργικός Σύλλογος". Ο συνεταιρισμός, με την ειδική έννοια την οποία δίνουν στον όρο αυτό οι συνεταιριστές στις αρχές του 20ου αιώνα, είναι ένα μέσο για αυτοβοήθεια ασθενών οικονομικά προσώπων και δημιουργείται με την ελεύθερη ένωση τους για συνεργασία χωρίς καταναγκασμό αλλά με κατανόηση του ρόλου και της αξίας του συνεταιρισμού. Κατά τον ελληνικό ιδρυτικό Νόμο 602/1915 "Περί Συνεταιρισμών" άρθρο Ιο παραγρ. 1, ο ορισμός του συνεταιρισμού έχει ως εξής: "Συνεταιρισμός είναι η εταιρεία η οποία έχει κεφάλαιο μεταβλητό, αποτελείται από συνεταίρους των οποίων ο αριθμός είναι 1Μίχου I., 2002, «Η Γυναίκα της Υπαίθρου στην Ελλάδα», ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ, Αθήνα. 8

9 επίσης μεταβλητός και έχει σκοπό με τη συνεργασία των συνεταίρων την προαγωγή της ιδιωτικής οικονομίας κάθε συνεταίρου". Σύμφωνα με τους τελευταίους νόμους "οι αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις και οι κοινοπραξίες τους είναι εκούσιες ενώσεις προσώπων, οι οποίες επιδιώκουν την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική τους ανάπτυξη μέσα από μία κοινή επιχείρηση με ισότιμη συνεργασία και αμοιβαία βοήθεια των μελών". Για να υπάρξει συνεργασία-συνεταιρισμός δεν είναι απαραίτητο να υπάρχουν οικονομικά και κοινωνικά αδύναμοι άνθρωποι, οι οποίοι να έχουν τη θέληση ν αντιμετωπίσουν τα κοινά προβλήματά τους., με τις δικές τους δυνάμεις. Για να μπορέσει να επιβιώσει μια τέτοια συνεργασία, πρέπει να υπάρχουν απαραίτητα ορισμένοι ισχυροί δεσμοί μεταξύ των ατόμων που θα βοηθήσουν έτσι το συνεταιρισμό ν αντιμετωπίσει όλους εκείνους που θίγονται από την ισχυροποίηση των αδυνάτων. Τέτοιοι δεσμοί δημιουργούνται εάν υπάρχουν τα παρακάτω βασικά στοιχεία του συνεργατισμού. Α) Αλληλοβοήθεια μεταξύ των μελών Β) Ισότητα μεταξύ των μελών. Γ) Προσωπική προσπάθεια, αμοιβαία εμπιστοσύνη, ανεξαρτησία Δ) Αμοιβαία εμπιστοσύνη Ε) Αρμονική συνεργασία. ΣΤ) Κατανόηση. Ζ) Ανεξαρτησία Η) Αλληλεγγύη Θ) Αξιοποίηση των μικρών δυνάμεων των μελών I) Εκούσια και εθελοντική συμμετοχή Το συνεταιριστικό κίνημα που βασίστηκε στα παραπάνω στοιχεία, εξαπλώθηκε σε όλη τη γη αποκτώντας μια παγκοσμιότητα, ανεξάρτητα από το πολιτικό, κοινωνικό ή οικονομικό σύστημα κάθε χώρας. 2 2 Γιαννακέας Ν., «Γεωργικοί Συνεταιρισμοί», Καλαμάτα Οκτώβριος

10 1.2.Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αγροτικών συνεταιρισμών Οι συνεταιρισμοί διακρίνονται σε : 1) Ελεύθερους και αναγκαστικούς, με βάση τον τρόπο δημιουργίας τους 2) Αστικούς και αγροτικούς, με βάση τον χώρο στον οποίο δρουν 3) Γεωργικούς, βιομηχανικούς, εμπορίας και πιστωτικούς, ανάλογα με τον οικονομικό τους τομέα 4) Παραγωγικούς ( παραγωγών ), καταναλωτικούς ( καταναλωτών ), εργατικούς ( εργατών ), ανάλογα με το status των μελών τους 5) Πολλαπλού σκοπού, προμήθειας ( supply ), εμπορίας ( marketing ), ασφάλισης, πίστωσης κλπ, ανάλογα με τις υπηρεσίες ή τους σκοπούς τους Τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των αγροτικών συνεταιρισμών είναι: α) Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί είναι συλλογικές οργανώσεις δηλαδή προκύπτουν από την συμμετοχή πολλών ατόμων αφού η μαζικότητα των μελών και ο μεγάλος όγκος των συναλλαγών είναι η κύρια πηγή των ωφελειών τους. Από την άλλη οι ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι συνήθως ολιγομελείς και μπορεί να είναι και ατομικές επιχειρήσεις β) Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί είναι ενώσεις προσώπων και όχι κεφαλαίων δηλαδή οι συνεταιρισμοί είναι προσωπικές επιχειρήσεις και όχι κεφαλαιακές. Ο προσωπικός χαρακτήρας των συνεταιρισμών εμπεδώνεται με την μια και μόνη συνεταιριστική μερίδα που κατέχει το κάθε μέλος η οποία έχει την ίδια αξία σε όλους και περιορισμένη αμοιβή γ) Στους αγροτικούς συνεταιρισμούς υπάρχει ισότητα ανάμεσα στα μέλη δηλαδή ίση μεταχείριση απέναντι σε όλα τα μέλη αφού όλοι 10

11 έχουν μια όνο μερίδα με την ίδια αξία και όλοι έχουν μια μόνο ψήφο. Αντίθετα στις ιδιωτικές επιχειρήσεις αυτό κατά κανόνα δεν ισχύει δ) Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν ως σκοπό την βελτίωση της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτιστικής θέσης των μελών τους, δηλαδή οι συνεταιρισμοί επιδιώκουν την αύξηση του πραγματικού εισοδήματος των μελών τους, την βελτίωση της ποιότητας ζωής τους, την επιμόρφωση τους κλπ. Αντίθετα οι ιδιωτικές επιχειρήσεις στοχεύουν αποκλειστικά και μόνο στην μεγιστοποίηση των κερδών τους ε) Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί δεν είναι κερδοσκοπικές επιχειρήσεις αλλά ωφελιμιστικές. Δηλαδή οι συνεταιρισμοί δεν αποβλέπουν στην μεγιστοποίηση του κέρδους όπως κάνουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις αλλά επιδιώκουν την μεγιστοποίηση των διαφόρων οικονομικών δραστηριοτήτων τους σχεδόν στο κόστος. Αν τυχόν δημιουργούνται πλεονάσματα κατά την διάρκεια της λειτουργίας τους τότε αυτά επιστρέφονται στα μέλη τους ανάλογα με την συμμετοχή τους στις δραστηριότητες αυτές3 1.3.Οι αρχές λειτουργίας των αγροτικών συνεταιρισμών ΐη αρχή: Εθελοντική και Ανοιχτή Συμμετοχή Οι συνεταιρισμοί είναι εθελοντικές οργανώσεις, ανοιχτές προς όλους τους ανθρώπους οι οποίοι είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες που τους παρέχονται και πρόθυμοι να δεχτούν τις ευθύνες της συμμετοχής τους, αγνοώντας κάθε φυλετικό, κοινωνικό, πολιτικό ή θρησκευτικό διαχωρισμό. 2η αρχή: Δημοκρατικός Έλεγχος Μελών 3 Δασκάλου Χρήστος Γεώργιος, «Αστικοί και Γεωργικοί Συνεταιρισμοί», Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα, Ι992. II

12 Οι συνεταιρισμοί είναι δημοκρατικές οργανώσεις που ελέγχονται από τα μέλη τους, τα οποία συμμετέχουν ενεργά στον καθορισμό των στρατηγικών και στη λήψη αποφάσεων. Οι άνδρες και οι γυναίκες που λειτουργούν ως αιρετοί εκπρόσωποι είναι υπεύθυνοι απέναντι στα μέλη. Στους αρχικούς συνεταιρισμούς τα μέλη έχουν ίσα δικαιώματα ψήφου (ένα μέλος, μια ψήφος), ενώ οι συνεταιρισμοί άλλων επιπέδων είναι οργανωμένοι με δημοκρατικό τρόπο. 3η αρχή: Οικονομική Συμμετοχή των Μελών Τα μέλη συνεισφέρουν και ελέγχουν δημοκρατικά το κεφάλαιο του συνεταιρισμού. Μέρος του κεφαλαίου αυτού είναι συνήθως η κοινή περιουσία του συνεταιρισμού. Τα μέλη λαμβάνουν περιορισμένη αποζημίωση, εάν λάβουν, επί του κεφαλαίου που αποτελεί τη συνδρομή των μελών. Τα μέλη διαθέτουν το πλεόνασμα για έναν ή όλους από τους ακόλουθους σκοπούς: την ανάπτυξη των συνεταιρισμών τους με τη χρήση αποθεμάτων, μέρος των οποίων θα είναι αδιαίρετο, την ωφέλεια των μελών αναλογικά με τις συναλλαγές τους με το συνεταιρισμό και τη υποστήριξη άλλων δραστηριοτήτων που έχουν εγκριθεί από τα μέλη. 4η αρχή: Αυτονομία και Ανεξαρτησία Οι Συνεταιρισμοί είναι αυτόνομες, αυτο-βοηθούμενες οργανώσεις που ελέγχονται από τα μέλη τους. Εάν συμμετέχουν σε συμφωνίες με άλλες οργανώσεις, συμπεριλαμβανομένων των κυβερνητικών, ή αποκτήσουν κάποιο κεφάλαιο από εξωτερικές πηγές, αυτό γίνεται βάσει όρων που διασφαλίζουν τον δημοκρατικό έλεγχο των μελών και τη διατήρηση της αυτονομίας του συνεταιρισμού. 5η αρχή: Εκπαίδευση, Κατάρτιση και Πληροφόρηση Οι συνεταιρισμοί παρέχουν εκπαίδευση και κατάρτιση στα μέλη τους, στους εκλεγμένους εκπρόσωπους τους, τους διαχειριστές, και τους εργαζόμενους, ώστε να μπορούν όλοι να συνεισφέρουν αποτελεσματικά στην ανάπτυξη των συνεταιρισμών. Πληροφορούν το 12

13 κοινό - ιδιαίτερα τους νέους ανθρώπους και τους λήπτες αποφάσεωνγύρω από τη φύση και τα πλεονεκτήματα της συνεργασίας 6η αρχή: Συνεργασία μεταξύ των Συνεταιρισμών Οι συνεταιρισμοί εξυπηρετούν τα μέλη τους πιο αποτελεσματικά και ενισχύουν το κίνημα του συνεργατισμού δουλεύοντας συλλογικά μέσω τοπικών, εθνικών, περιφερειακών και διεθνών δομών. 7η αρχή: Ενδιαφέρον για την Κοινότητα Οι συνεταιρισμοί δουλεύουν για την αειφόρο ανάπτυξη των κοινοτήτων μέσα από αρχές που εγκρίνονται από τα μέλη τους. Αυτή η Δήλωση σχετικά με την Ταυτότητα των Συνεταιρισμών υιοθετήθηκε κατά τη διάρκεια του Συνεδρίου και της Γενικής Συνέλευσης της Διεθνούς Ένωσης Συνεταιρισμών το 1995 στο Manchester όπου και εορτάστηκε η εκατονταετία της Ένωσης. Η πρόταση αυτή που παρουσιάστηκε στο Συνέδριο από το συμβούλιο της ΔΕΣ είναι το αποτέλεσμα μια μακροχρόνιας διαδικασίας διαβουλεύσεων στην οποία έλαβαν μέρος εκατοντάδες υποστηρικτές του συνεργατισμού ανά τον κόσμο Οικονομική θεωρία αγροτικών συνεταιρισμών Η οικονομική λειτουργία των συνεταιρισμών διέπεται από αντίστοιχη οικονομική θεωρία που έχει δύο σκέλη και τα οποία αντανακλούν και τους δυο βασικούς τρόπους δράσης των συνεταιρισμών. Το ένα σκέλος της θεωρίας αναφέρεται στην διαπραγματευτική δύναμη των συνεταιρισμών και αφορά εκείνη την συνεταιριστική 4 Καμενίδης, X., «Αγροτικοί συνεταιρισμοί», Γεωτεχνική ενημέρωση Νο 55, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 13

14 δράση που χαρακτηρίζεται από τις συναλλαγές των συνεταιρισμών με τον «έξω κόσμο» (προμηθευτές γεωργικών εφοδίων, αγοραστές κλπ). Το άλλο σκέλος της θεωρίας αναφέρεται στις «οικονομίες κλίμακας» που πετυχαίνουν οι Συνεταιρισμοί κατά την πραγματοποίηση διαφόρων εργασιών όπως μεταποίηση αγροτικών προϊόντων κλπ Στη συνέχεια γίνεται μια σύντομη ανάλυση των θεωριών του Συνεργατισμού Η δομή των Αγροτικών Συνεταιρισμών στην Ελλάδα Όταν μιλάμε για δομή αγροτικών συνεταιρισμών εννοούμε τον τρόπο με τον οποίο αυτοί είναι οργανωμένοι σε όλο το φάσμα των εργασιών τους. Στην Ελλάδα οι αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις είναι διαμορφωμένες με μορφή πυραμίδας. Στην βάση της πυραμίδας βρίσκονται οι πρωτοβάθμιες αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις δηλαδή οι αγροτικοί συνεταιρισμοί. Στην συνέχεια υπάρχουν οι δευτεροβάθμιες οργανώσεις που είναι οι ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών, μετά βρίσκονται οι τριτοβάθμιες οργανώσεις που είναι οι κεντρικές κλαδικές συνεταιριστικές ενώσεις. Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκεται η ΠΑΣΕΓΕΣ. Υπάρχουν και άλλες συνεταιριστικές οργανώσεις με εξειδικευμένες δραστηριότητες και συνδέονται με την γεωργοσυνεταιριστική πυραμίδα σε διάφορα ιεραρχικά επίπεδα. Στην συνέχεια αναλύουμε τις βαθμίδες της πυραμίδας5. 14

15 Αγροτικοί Συνεταιρισμοί Οι αγροτικοί συνεταιρισμοί αποτελούν την πρώτη βαθμίδα της πυραμίδας. Μέλη τους είναι οι ίδιοι οι γεωργοί και εδρεύουν στα χωριά όπου είναι εγκατεστημένοι. Ο αριθμός των μελών ποικίλλει ανάλογα με τον πληθυσμό του χωριού, την οικογένεια, και την συνεργασία των κατοίκων. Ο αριθμός των πρωτοβάθμιων αγροτικών συνεταιρισμών στην χώρα μας το 1990 ήταν και είχαν συνολικά μέλη, δηλαδή η μέση δύναμη του κάθε αγροτικού συνεταιρισμού ήταν 129 μέλη. Στο 82% του συνολικού αριθμού των Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδας λειτουργεί τουλάχιστον ένας συνεταιρισμός, ενώ σε 1.400Δήμους και Κοινότητες λειτουργούν μέχρι σήμερα περισσότεροι από ένας. Τέλος σε 864 Δήμους και Κοινότητες υπάρχουν δύο συνεταιρισμού του αυτού σκοπού. Οι πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί ανάλογα με την φύση της κύριας δραστηριότητας τους διακρίνονται σε: Προμηθευτικούς συνεταιρισμούς εφόσον το κύριο έργο τους είναι η προμήθεια διαφόρων γεωργικών εφοδίων (λιπάσματα, φυτοφάρμακα κλπ) Παραγωγικός συνεταιρισμός όταν επιδίδονται στην από κοινού παραγωγή αγροτικών προϊόντων Πιστωτικούς συνεταιρισμούς εφόσον αναλαμβάνουν το έργο της παροχής διαφόρων δανείων (καλλιεργητικών κλπ) Μεταποιητικούς συνεταιρισμούς όταν μεταποιούν τα πρωτογενή αγροτικά προϊόντα Εμπορικούς συνεταιρισμούς εφόσον αναλαμβάνουν την διάθεση των αγροτικών προϊόντων των παραγωγών - μελών τους και Συνεταιρισμούς πολλαπλού σκοπού ή διαφόρων σκοπών όταν ασχολούνται ταυτόχρονα με περισσότερες από μια δραστηριότητες 15

16 Ενώσεις Αγροτικών Συνεταιρισμών Οι ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών είναι δευτεροβάθμιες συνεταιριστικές οργανώσεις και μέλη τους είναι οι αγροτικοί συνεταιρισμοί ενός νομού. Το 1990 στην Ελλάδα ενώθηκαν οι προαναφερόμενοι πρωτοβάθμιοι αγροτικοί συνεταιρισμοί και προέκυψαν 126 ενώσεις αγροτικών συνεταιρισμών οι οποίες εκπροσωπούν το 94% περίπου του συνόλου της παραγωγής. Ο μέσος αριθμός μελών μιας Ένωσης είναι γύρω στους 54 συνεταιρισμούς και φυσικά μέλη. Από τους συνεταιρισμούς που συμμετέχουν σε ενώσεις, οι 141 από αυτούς, με φυσικά πρόσωπα μέλη τους, μετέχουν σε περισσότερες από μια ενώσεις με αποτέλεσμα ο αριθμός των συνεταιρισμών που μετέχουν σε Ενώσεις να μειώνεται σε λόγω διπλού υπολογισμού κάποιων Κεντρικές Συνεταιριστικές Ενώσεις Οι Κεντρικές συνεταιριστικές ενώσεις είναι τριτοβάθμιες οργανώσεις και μέλη τους είναι οι Ενώσεις αγροτικών Συνεταιρισμών στις οποίες λειτουργούν συνεταιρισμοί που αφορούν έναν συγκεκριμένο κλάδο παραγωγής ή βασικό προϊόν. Για κάθε κλάδο παραγωγής ή βασικό προϊόν δημιουργείται μόνο μια κεντρική κλαδική συνεταιριστική ένωση όπως π.χ. α) βαμβάκι, β) καπνός, γ) σταφίδες, δ) δημητριακά, ε) οπωροκηπευτικά, στ) ελαιοκομικά, ζ) κτηνοτροφικά κ.α. Κάθε Ένωση αγροτικών συνεταιρισμών μπορεί να συμμετέχει σε περισσότερες κεντρικές κλαδικές συνεταιριστικές ενώσεις εφόσον 6 Καμενίδης, X., «Συνεταιρισμοί», Β Έκδοση, 2001, Αθ 16

17 υπάρχουν περισσότερα από ένα βασικά προϊόντα ή κλάδοι παραγωγής στον Νομό. Στην χώρα μας λειτουργούν 7 Κεντρικές Κλαδικές Συνεταιριστικές Ενώσεις και από αυτές οι πιο γνωστές είναι η Ελαιουργική για τα ελαιοκομικά προϊόντα, η Κτηνοτροφική για τα κτηνοτροφικά προϊόντα και η ΚΕΟΣΟΕ για τα αμπελουργικά. Οι κύριες δραστηριότητες των Κεντρικών Κλαδικών Συνεταιριστικών Ενώσεων είναι οι εξής: 1. Ο εφοδιασμός των μελών τους με αγαθά που είναι απαραίτητα για την πρωτογενή ή δευτερογενή παραγωγή τους. 2. Η μεταποίηση των αγροτικών προϊόντων μόνον όταν για την λειτουργία του σχετικού εργοστασίου απαιτείται η συνεργασία δύο ή περισσοτέρων μελών 3. Η εμπορία των αγροτικών προϊόντων των μελών τους τα οποία πρέπει να τηρούν τους κανόνες εμπορίας που αποφασίζονται ΠΑΣΕΓΕΣ Η Πανελλήνια Συνομοσπονδία Ενώσεων Αγροτικών Συνεταιρισμών (ΠΑΣΕΓΕΣ) ιδρύθηκε το 1935 και είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου. Θεωρείται ο κορυφαίος ιδεολογικός και συντονιστικός φορέας των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων της χώρας ο οποίος υποστηρίζει, προωθεί, προάγει τις δραστηριότητές τους και τις εκπροσωπεί σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων της για την υποστήριξη των μελών της, η ΠΑΣΕΓΕΣ, μεταξύ άλλων, πραγματοποιεί μελέτες, εργασίες, έρευνες και συμβάσεις έργου ή παροχής υπηρεσιών, που έχουν σχέση με την αγροτική, γενικά, και τη συνεταιριστική, ειδικά, ανάπτυξη. 7 7 Καμενίδης, X., «Αγροτικοί συνεταιρισμοί», Γεωτεχνική ενημέρωση Νο 55, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Μάρτιος

18 Επίσης παρακολουθεί στενά την αγροτική, συνεταιριστική, φορολογική και την αναπτυξιακή νομοθεσία που ενδιαφέρει τους αγρότες και τις οργανώσεις τους, παράλληλα υποβάλλει προτάσεις και επιδιώκει την εναρμόνισή τους με τα συμφέροντα και τις ανάγκες τους ενώ γνωμοδοτεί και θέματα που έχουν να κάνουν με οικονομικές ενισχύσεις και κίνητρα που παρέχονται στις συνεταιριστικές οργανώσεις καθώς και επί σχεδίων νόμων, διαταγμάτων και αποφάσεων που αφορούν στα μέλη της. Επίσης διαπραγματεύεται και συνάπτει συλλογικές συμβάσεις εργασίας που αφορούν στο προσωπικό των Αγροτικών Συνεταιριστικών Οργανώσεων κάθε βαθμίδας, συντονίζει τις ενέργειες των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων και ενισχύει το έργο τους προσφέροντας επιστημονική και τεχνική υποστήριξη, συμβουλές και υπηρεσίες για την οργάνωση και την ανάπτυξή τους. Η έδρα της ΠΑΣΕΕΕΣ βρίσκεται στην Αθήνα και η Συνομοσπονδία διαθέτει ιδιόκτητα γραφεία. Οι υπηρεσίες που προσφέρει βασίζονται στη συγκροτημένη Υπηρεσιακή της δομή η οποία αποτελείται από έμπειρα και ειδικευμένα στελέχη. Σημαντική συμβολή στην προώθηση των θέσεων και των προτάσεων των αγροτικών συνεταιριστικών οργανώσεων της χώρας παρέχεται από το Γραφείο Βρυξελλών της ΠΑΣΕΓΕΣ, ενώ στις ιδιόκτητες εγκαταστάσεις της, στη Θεσσαλονίκη, η ΠΑΣΕΓΕΣ διαθέτει εκπαιδευτικά κέντρα, όπου παρέχει συνεταιριστική εκπαίδευση και επαγγελματική κατάρτιση στον αγροτικό τομέα με το εθνικής εμβέλειας Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης. Η ΠΑΣΕΓΕΣ θεωρείται το κορυφαίο όργανο καθοδήγησης, συντονισμού και εκπροσώπησης των αγροτικών συνεταιρισμών της Ελλάδας και στόχος της είναι η ενιαία έκφραση και η συντονισμένη δράση των συνεταιρισμών προκειμένου να αυξάνεται η ανταγωνιστικότητά τους. Η ανάγκη ύπαρξης ενός ενιαίου πανελλήνιου οργάνου για τους συνεταιρισμούς φάνηκε αρκετά νωρίς λόγω του ότι αυξήθηκε το 18

19 δίκτυο των συνεταιρισμών και των ενώσεών στη χώρα μας μετά την ψήφιση του νόμου 602/1915 "περί συνεταιρισμών" Έργο και οφέλη των αγροτικών συνεταιρισμών Οι συνεταιρισμοί είναι σαν ένας ιδανικός οικονομικοκοινωνικός θεσμός που προσφέρει όχι μόνο οικονομικό αλλά και κοινωνικό και πολιτιστικό αλλά και εθνικό έργο. Συνεπώς ανάλογες θα είναι και οι ωφέλειες προς τα μέλη του και σε ολόκληρη την κοινωνία Οικονομικό έργο Το οικονομικό έργο των συνεταιρισμών είναι το σπουδαιότερο έργο τους και είναι αποτέλεσμα της οικονομικής λειτουργίας τους. Το οικονομικό έργο των συνεταιρισμών είναι πολυδιάστατο και είναι συνέπεια της πολυσχιδούς οικονομικής δραστηριότητας τους όπως π.χ. παραγωγή, μεταποίηση, εμπορία αγροτικών προϊόντων, προμήθεια γεωργικών εφοδίων, αγροτική πίστη και ασφαλιστικές εργασίες. Όμως το είδος και το μέγεθος του οικονομικού έργου των συνεταιρισμών σχετίζεται άμεσα με το είδος και με το μέγεθος των συνεταιρισμών. Έτσι αν ένας αγροτικός συνεταιρισμός είναι εμπορικός, τότε το οικονομικό έργο που προσφέρει είναι η συγκέντρωση των προϊόντων των παραγωγών - μελών του, η τυποποίηση και η συσκευασία τους, η διακίνηση και η πώληση τους. Φυσικά ο όγκος αυτού του οικονομικού έργου θα εξαρτηθεί από το μέγεθος του συνεταιρισμού

20 Κάθε οικονομική λειτουργία του συνεταιρισμού που συμβάλλει στην αύξηση του ονομαστικού και πραγματικού εισοδήματος των μελών του αντανακλά την αντίστοιχη οικονομική ωφέλεια. Ως αποτέλεσμα του οικονομικού έργου που επιτελούν οι αγροτικοί συνεταιρισμοί παρέχουν τις παρακάτω σημαντικές οικονομικές ωφέλειες στα μέλη τους και σε ολόκληρη την κοινωνία: > Βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων χάρη στην έγκαιρη και σωστή εκτέλεση των διαφόρων καλλιεργητικών ή άλλων παραγωγικών διαδικασιών που αντανακλά το σωστό συμβουλευτικό έργο που προσφέρουν δωρεάν στους παραγωγούς οι γεωπόνοι ή άλλου γεωτεχνικοί υπάλληλοι των συνεταιρισμών. Επίσης οφείλεται στις καλύτερες πρακτικές παραγωγής που χρησιμοποιούνται ή στην καλύτερη και ανόθευτη ποιότητα των χρησιμοποιούμενων μέσων παραγωγής ή πρώτης ύλης > Αύξηση της ποσότητας πώλησης των αγροτικών προϊόντων των παραγωγών - μελών των συνεταιρισμών, λόγω του ότι αυξάνεται η διαπραγματευτική τους δύναμη αφού ελέγχουν μεγαλύτερο ποσοστό της όλης διακινούμενης ποσότητας των προϊόντων αλλά και γιατί βελτιώνεται η ποιότητα τω παραγόμενων προϊόντων > Υψηλότερες γεωργικές τιμές στα προϊόντα που παράγουν οι παραγωγοί - μέλη των συνεταιρισμών ως συνέπεια της αύξησης της διαπραγματευτικής τους δύναμης και ως κάποιο βαθμό ως συνέπεια της βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων που παράγουν > Χαμηλότερες τιμές γεωργικών εφοδίων που προμηθεύονται μαζικά οι συνεταιρισμοί και τα διανέμουν στα μέλη τους. Και αυτό πετυχαίνετε χάρη στην αύξηση της διαπραγματευτικής δύναμης των συνεταιρισμών > Παροχή δανείων στους παραγωγούς σε ποσό που χρειάζονται και έγκαιρα και σε χαμηλότερο κόστος, διότι οι συνεταιρισμοί εγγυώνται στην τράπεζα για τα δάνεια στους 20

21 παραγωγούς και το χαμηλότερο κόστος χρήματος οφείλεται και στα χαμηλότερα επιτόκια που πετυχαίνουν οι συνεταιρισμοί και στο ότι η διανομή των δανείων γίνεται στους παραγωγούς στο χωριό τους οπότε αποφεύγουν τα έξοδα μετακίνησης τους για τη λήψη αυτών των δανείων > Δημιουργία προστιθέμενης αξίας για όσα νωπά προϊόντα μεταποιούν οι συνεταιριστικές γεωργικές βιομηχανίες > Διανομή επιστρεφόμενων στους παραγωγούς από τα πλεονάσματα που τυχόν πέτυχαν οι συνεταιρισμοί λόγω αποδοτικής λειτουργίας τους > Αύξηση του εισοδήματος των παραγωγών, τόσο του ονομαστικού όσο και του πραγματικού εισοδήματος τους, ως συνέπεια αύξησης της ποσότητας και της τιμής πώλησης των προϊόντων τους ή της μείωσης του κόστους παραγωγής των προϊόντων τους χάρη στην προμήθεια των γεωργικών εφοδίων σε χαμηλότερες τιμές κλπ > Αύξηση της απασχόλησης μελών της γεωργικής οικογένειας με την εύρεση εργασίας στα διάφορα συνεταιριστικά εργοστάσια ή συσκευαστήρια των προϊόντων που παράγουν. Έτσι αυξάνεται το συνολικό εισόδημα τους με την προσθήκη του εξω-γεωργικού εισοδήματος που πετυχαίνουν. > Προάγουν τον ανταγωνισμό, οπότε τα εμπορικά περιθώρια μειώνονται και έτσι επωφελούνται και οι παραγωγοί πετυχαίνοντας υψηλότερες γεωργικές τιμές και οι καταναλωτές πετυχαίνοντας χαμηλότερες λιανικές τιμές > Αύξηση εισροής ξένου συναλλάγματος και βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας μας με τις αυξημένες εξαγωγές που πετυχαίνουν χάρη στις καλύτερες εγγυημένες ποιότητες προϊόντων που εξάγουν9 9 Καμενίδης, X., «Αγροτικοί συνεταιρισμοί», Γεωτεχνική ενημέρωση Νο 55, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 21

22 1.6.2.Κοινωνικό έργο Το κοινωνικό έργο ή οι κοινωνικές ωφέλειες που προσφέρουν οι συνεταιρισμοί είναι αποτέλεσμα της αποδοτικής οικονομικής λειτουργίας τους και συμβάλει στην βελτίωση της κοινωνικής θέσης των μελών τους. Παρακάτω αναφέρονται οι κυριότερες κοινωνικές ωφέλειες που παρέχουν οι συνεταιρισμοί: I. Αγορά προϊόντων από όλους τους παραγωγούς ακόμη και από εκείνους που βρίσκονται στις πιο απομακρυσμένες περιοχές και έχει ως συνέπεια την αύξηση του κόστους λειτουργίας τους. Αυτό το αποφεύγουν οι ιδιώτες έμποροι γιατί θα μειωθούν τα κέρδη τους και το κράτος δεν μπορεί να το κάνει γιατί το απαγορεύουν οι Κανονισμοί της ΕΟΚ II. Ολική και όχι εκλεκτική αγορά των προϊόντων, δηλαδή οι συνεταιρισμοί αγοράζουν όλη την ποσότητα των προϊόντων που παράγουν οι παραγωγοί και όχι μόνο ορισμένες ποσότητες από ορισμένες ποιότητες που κάνουν συνήθως οι ιδιώτες έμποροι III. Δίκαιες τιμές απολαμβάνουν οι παραγωγοί στα προϊόντα που διαθέτουν μέσω των συνεταιρισμών τους, δηλαδή ότι ποιότητα παράγουν και διαθέτουν ανάλογη τιμή παίρνουν, κάτι που δεν γίνεται εύκολα στους ιδιώτες έμπορους. Έτσι ο συνεταιρισμός εφαρμόζει κοινωνική δικαιοσύνη ανάμεσα στα μέλη του IV. Ίση μεταχείριση μελών σε κάθε λειτουργία του συνεταιρισμού, όπως π.χ. συγκέντρωση ή μεταποίηση προϊόντων, διανομή γεωργικών εφοδίων κλπ V. Παράγουν και προσφέρουν αγνά και ανόθευτα προϊόντα και έτσι συμβάλλουν στην διαφύλαξη της υγείας των καταναλωτών VI. Όχι απόκρυψη προϊόντων σε περιόδους κρίσεων ή ελλείψεων, έργο που κυρίως προσφέρουν οι καταναλωτικοί συνεταιρισμοί και έτσι συντελούν στην καλύτερη διατροφή των ανθρώπων 22

23 VII. Δικαιότερη κατανομή του εθνικού εισοδήματος ανάμεσα στους πολίτες μιας χώρας με την αύξηση του εισοδήματος των κατά κανόνα χαμηλο-εισοδηματιών γεωργών χάρη στα αυξανόμενα εισοδήματα που πετυχαίνουν οι συνεταιρισμοί για τα μέλη τους Πολιτιστικό έργο Οι συνεταιρισμοί προσφέρουν επίσης σημαντικό πολιτιστικό έργο στα μέλη τους και σε ολόκληρη την κοινωνία. Ειδικότερα: 'λ Εκπαίδευση για την ανύψωση του μορφωτικού τους επιπέδου και τον καλύτερο τρόπο ζωής των μελών των συνεταιρισμών χάρη στα σεμινάρια και διαλέξεις που κάνουν ή στο περιοδικό ή στα ενημερωτικά έντυπα που εκδίδουν. ^ Προστασία του περιβάλλοντος με την παραμονή τους στα χωριά και καλλιέργεια δέντρων και φυτών που προστατεύουν το έδαφος και το πράσινο και εμπλουτίζουν το περιβάλλον με καθαρό αέρα ^ Διατήρηση της καθαριότητας των τόπων κατοικίας ^ Δημιουργία παιδικού θεάτρου για την ψυχαγωγία των παιδιών όπως έκαναν οι Αγροτικές Συνεταιριστικές Εκδόσεις 'Ζ Υποτροφίες σε παιδιά συνεταιρισμένων αγροτών και ιδιαίτερα σε περιόδους φτώχειας που είναι δύσκολο κάποιος να σπουδάσει. Οι υποτροφίες αυτές χορηγούνται για τους κλάδους γεωπονίας, κτηνιατρικής, δασολογίας και οικονομικών επιστημών, δηλαδή τομείς πού έχουν σχέση με την γεωργική παραγωγή. Οι επιστήμονες αυτοί αποτελούσαν και αποτελούν ακόμα και σήμερα τον πυρήνα ανάπτυξης των συνεταιρισμών στην χώρα μας. 10 Καμενίδης, X., «Αγροτικοί συνεταιρισμοί», Γεωτεχνική ενημέρωση Νο 55, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 23

24 1.7. Αδυναμίες και προβλήματα αγροτικών συνεταιρισμών Μολονότι οι συνεταιρισμοί έχουν μεγάλες δυνατότητες για προσφορά σημαντικού ωφέλιμου έργου στα μέλη τους και σε ολόκληρη την κοινωνία, όμως συχνά δεν πετυχαίνουν τους στόχους τους, σε κατεύθυνση και μέγεθος, λόγω ορισμένων εγγενών αδυναμιών ή μειονεκτημάτων ή προβλημάτων που αντιμετωπίζουν. Μερικά από αυτά τα μειονεκτήματα και προβλήματα είναι κοινά για τους συνεταιρισμούς όλου του κόσμου και άλλα χαρακτηρίζουν μόνο τους Ελληνικούς συνεταιρισμούς. Στη συνέχεια θα αναφερθούμε στις σοβαρότερες αδυναμίες των συνεταιρισμών που εμποδίζουν την σημαντική ανάπτυξη τους και την προσφορά του έργου τους. Έλλειψη υψηλής στάθμ,ης υπαλληλικών στελεγών Ενώ οι ελληνικοί αγροτικοί συνεταιρισμοί έχουν υπερ-πληθώρα υπαλλήλων δηλαδή πολύ περισσότερες από όσους χρειάζονται για τις δραστηριότητες που επιτελούν, εντούτοις έχουν μεγάλη έλλειψη υπαλληλικών στελεχών που είναι πτυχιούχοι πανεπιστημίου και ακόμη μεγαλύτερη έλλειψη από εξειδικευμένους επιστήμονες που έκαναν μεταπτυχιακές σπουδές. Πράγματι από τους συνεταιριστικούς υπαλλήλους που εργάζονται από το 1988 σε διάφορες συνεταιριστικές οργανώσεις μόνο οι είναι πτυχιούχοι πανεπιστημίου. Η υπεραπασγόληση υπαλλήλων Ένα σοβαρό πρόβλημα των ελληνικών αγροτικών συνεταιρισμών είναι ο σχετικά πολύ μεγάλος αριθμός υπαλλήλων τους σε σχέση με τις δραστηριότητες που επιτελούν. 24

25 Άμεση συνέπεια αυτών των υπεράριθμων υπαλλήλων, που υπολογίζεται ότι είναι σε ορισμένες οργανώσεις διπλάσιος ή και τριπλάσιος από όσους χρειάζονται είναι ότι αυξάνεται δυσανάλογα το κόστος λειτουργίας των αγροτικών συνεταιρισμών. Σε τέτοιες περιπτώσεις είναι σχεδόν βέβαιες οι ζημιές. Αυτό το φαινόμενο των υπεράριθμων συνεταιριστικών υπαλλήλων είναι εν μέρει συνέπεια της κακής νοοτροπίας των Διοικητικών συμβουλίων να θεωρούν την συνεταιριστική οργάνωση τους σαν ένα είδος ημικρατικής υπηρεσίας που είναι έτοιμη να καλύψει τις ζημιές από τον δημόσιο προϋπολογισμό. Το γαίιηλό επίπεδο οικονομικών γνώσεων των αιοετών Είναι σχεδόν κανόνας με ελάχιστες εξαιρέσεις ότι τα αιρετά μέλη των αγροτικών συνεταιρισμών έχουν λίγες ή καθόλου οικονομικές γνώσεις αφού η πλειοψηφία τους είναι απόφοιτοι δημοτικού ή γυμνασίου, λίγοι είναι απόφοιτοι Λυκείου και ελάχιστοι είναι απόφοιτοι Πανεπιστημίου. Αποτέλεσμα αυτών είναι ότι οι αιρετοί δεν μπορούν να καταλαβαίνουν εύκολα και καλά τις οικονομικές συνέπειες για τη πορεία του συνεταιρισμού που μπορεί να έχουν οι διάφορες αποφάσεις οικονομικού περιεχομένου που παίρνουν. Για τον λόγο αυτό οι αποφάσεις λαμβάνονται εύκολα παρά τις δυσάρεστες επιπτώσεις για τον συνεταιρισμό και τα μέλη του. Άμβλυνση αυτού του φαινόμενου μπορεί να επιτευχθεί είτε με την προώθηση στην Διοίκηση ανθρώπων με ειδικές γνώσεις είτε με μια καλή εκπαίδευση των νέων μελών ή με την ανάθεση έργου της Διοίκησης στον Διευθυντή ή και στα άλλα υπαλληλικά στελέχη. Εντονος κοααατζσαός των Διοικήσεων Το μεγαλύτερο ίσως πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ελληνικοί αγροτικοί συνεταιρισμοί κάθε βαθμίδας είναι ο έντονος κομματισμός 25

26 των Διοικήσεων τους που αποτελεί πραγματικά το σαράκι της ανάπτυξης και της προόδου τους. Και είναι έτσι γιατί οι Διοικήσεις εξαιτίας του έντονου κομματισμού τους, άλλοτε παίρνουν νέους υπαλλήλους, μολονότι γνωρίζουν ότι δεν τους χρειάζονται, μόνο και μόνο για να αλλάξουν την κομματική ισορροπία των υπαλλήλων της συνεταιριστικής οργάνωσης και άλλοτε προβαίνουν σε απολύσεις υπαλλήλων ή σε μετακινήσεις Διευθυντών από τις θέσεις τους ενώ γνωρίζουν ότι εκτελούν ευσυνείδητα το έργο τους. Αυτή η περίπτωση είναι και η χειρότερη γιατί η οργάνωση στερείται των πολύτιμων υπηρεσιών, τέτοιων αξιόλογων στελεχών που είναι σε θέση να την οδηγούν σε επιτυχείς δραστηριότητες και συνεπώς να συμβάλλουν στην οικονομική ευρωστία των συνεταιρισμών και στην αύξηση των εισοδημάτων των μελών τους. Η υπαλληλική συμπεριφορά των αιρετών Είναι σχεδόν κανόνας σε πολλές αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις καθώς και σε συνεταιριστικές εταιρίες ή κοινοπραξίες να βλέπουμε αιρετά στελέχη να αναλαμβάνουν να εκτελέσουν διαχειριστικό έργο αρκετές φορές μόνοι τους χωρίς την συνδρομή των ειδικών υπαλληλικών στελεχών, την στιγμή που δεν έχουν την απαραίτητη γνώση και εμπειρία ενώ ταυτόχρονα υπάρχουν τα κατάλληλα άτομα. Συνέπεια αυτής της πρακτικής είναι να γίνονται συχνά σημαντικά λάθη, και ανεπιτυχείς συναλλαγές με όλες τις αρνητικές επιδράσεις στην λειτουργία της συνεταιριστικής Οργάνωσης την οποία διοικούν. Καθυστέρηση στην λην/η αποφάσεων Άλλη μια αδυναμία των συνεταιρισμών σε σχέση με τις ιδιωτικές επιχειρήσεις είναι η καθυστέρηση στην λήψη αποφάσεων. 26

27 Αυτό συμβαίνει διότι στους συνεταιρισμούς τις αποφάσεις τις παίρνουν τα Διοικητικά Συμβούλια, τα οποία δεν συνεδριάζουν τακτικά, αφού προέρχονται από διάφορα μέρη που δύσκολα μπορούν να συγκεντρωθούν ή ασχολούνται με τις δικές τους εργασίες και είναι δύσκολο να τις εγκαταλείπουν κάθε φορά για να πάρουν μέρος στην συνεδρίαση κλπ. Όμως πολλές φορές χρειάζονται να ληφθούν γρήγορα αποφάσεις για να αξιοποιηθούν οι κατάλληλες συνθήκες της στιγμής εκείνης. Αλλιώς θα χαθούν οι ευκαιρίες και δεν θα μπορέσει ο συνεταιρισμός να επωφεληθεί. Μια καλή αντιμετώπιση αυτών των περιπτώσεων είναι το Δ.Σ. να εκχωρήσει αρκετές αρμοδιότητες του στον διευθυντή και σε προϊσταμένους διαφόρων τμημάτων ώστε να μπορούν να πάρουν αποφάσεις όταν παρουσιαστεί η ανάγκη Μενάλοα αοιθιχόζ ρ,ικροπαρανωνών ιιελών Ένα σημαντικό μειονέκτημα των αγροτικών συνεταιρισμών στην χώρα μας είναι ο σχετικά μεγάλος αριθμός των μικροπαραγωγών των πρωτοβάθμιων συνεταιρισμών οι οποίοι στην συνέχεια συνθέτουν την Ένωση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δυσκολία συντονισμού αυτό και επομένως την δυσκολία συγκέντρωσης μεγάλης ποσότητας προϊόντων για μεταποίηση και εμπορία. Έτσι ούτε ισχυρή διαπραγματευτική δύναμη μπορούν να επιτύχουν ούτε οικονομίες μεγέθους σε διάφορες δραστηριότητες τους με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ωφεληθούν πολύ οι αγρότες - μέλη Η καλλιέργεια και η εμπέδωση της συνεταιριστικής συνείδησης των αγροτών με την εκπαίδευση για να διακινούν όλη την ποσότητα των προϊόντων τους μέσων των συνεταιρισμών, η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των μελών και του συνεταιρισμού, η παροχή περισσότερων ωφελειών στα μέλη κ.α. μπορούν να αμβλύνουν τις αρνητικές επιπτώσεις αυτής της χαρακτηριστικής αδυναμίας των συνεταιρισμών 27

28 Η καθολικότητα λειτουρνίαα των συνεταιρισίΐών Οι αγροτικές συνεταιριστικές οργανώσεις είναι πιστές στις διεθνείς συνεταιριστικές αρχές βάσει των οποίων λειτουργούν και θα πρέπει να συγκεντρώνουν και να διαθέτουν τα προϊόντα όλων των μελών τους, ακόμη και αυτών που διαμένουν σε απομακρυσμένες περιοχές. Είναι ένα σημαντικό κοινωνικό έργο που προσφέρουν οι συνεταιρισμοί και αποφεύγουν οι ιδιωτικές επιχειρήσεις, το οποίο όμως συνεπάγεται σημαντικό κόστος. Εξαιτίας τέτοιων και άλλων γεγονότων οι συνεταιρισμοί δεν μπορούν να δημιουργήσουν αρκετά πλεονάσματα αν δεν λειτουργούν ζημιογόνα και έτσι δεν δίνουν επιστρεφόμενα στα μέλη τους. Αυτό με την σειρά του έχει ως συνέπεια να μην συναλλάσσονται πολύ τα μέλη με τον συνεταιρισμό και έτσι ακόμη περισσότερο δυσχεραίνεται η αποδοτική λειτουργία τους με όλες τις δυσάρεστες επιπτώσεις11 11 Καμενίδης, X., «Συνεταιρισμοί και Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά», σελ , Ινστιτούτο Συνεταιριστών Ερευνών και Μελετών, Αθήνα

29 Κεφάλαιο 2 Το κρασί 2.1. Ιστορία κρασιού Από τους πρώτους γνωστούς παραγωγούς κρασιού θεωρούνται οι Αριοι, πρόγονοι των Ινδών, οι αρχαίοι Πέρσες, οι Σημιτικοί λαοί και οι Ασσύριοι. Εν συνεχεία οι Αιγύπτιοι ήταν αυτοί που απέκτησαν την τέχνη της αμπελουργίας και οινοποιίας. Η Αίγυπτος είχε μακρά παράδοση οινοποιίας. Χαρακτηριστικές αναφορές είναι οι βασιλικοί αμπελώνες που απεικονίζονται ποικιλίες σταφυλιού διαφόρων αποχρώσεων, σκηνές αμπελουργίας και οινοποίησης, ενώ στην Αίγυπτο βρέθηκαν και αμφορείς της Νέας Δυναστείας ( π.χ.) στους οποίους αναγραφόταν η προέλευση, η σοδειά και ο οινοποιός. Στην Μεσοποταμία πάλι, ο βασιλιάς Χαμουραμπί το 1700 π.χ. είχε βγάλει νομοθεσία για την τιμή του κρασιού καθώς και για την περίοδο που έπρεπε να καταναλώνεται. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι μόνο την εποχή μετά τον τρύγο θα πρέπει να καταναλώνεται το κρασί και δεν θα πρέπει να παλαιώνετε. Οι Έλληνες, διέπρεψαν στην οινοποιία και μονοπώλησαν την αγορά του κρασιού για αιώνες. Ωστόσο δεν έχει διευκρινιστεί από πού διδάχθηκαν την οινοποιία. Μια θεωρία αναφέρει ότι το κρασί το διδάχθηκαν από τους ανατολικούς λαούς, με τους οποίους τόσο οι Μυκηναίοι, όσο και οι Κυκλαδίτες και Μινωίτες είχαν ανεπτυγμένες εμπορικές σχέσεις. 29

30 Οι Έλληνες επηρεασμένοι από τον Διόνυσο αγάπησαν το κρασί, εκτιμώντας το γεγονός ότι τους βοηθούσε να ξεχνούν τα βάσανα της ζωής, να έρχονται σε έκσταση ή να δημιουργούν ευχάριστη ατμόσφαιρα και κέφι στην συντροφιά. Το κρασί βρισκόταν στην κορυφή της εκτίμησης του λαού και των αρχόντων καθώς και των φιλοσόφων όπως είναι ο Πλάτων και ο Σωκράτης. Οι Ρωμαίοι γνώρισαν το κρασί από τους Έλληνες αποίκους και τους Ετρούσκους. Ωστόσο οι Ρωμαίοι δεν είχαν επαφή με τη διονυσιακή λατρεία και το κρασί πριν τον 8ο π.χ. αιώνα. Οι Ρωμαίοι τελικά διέπρεψαν στην παραγωγή και στο εμπόριο του κρασιού, εκτοπίζοντας από την αγορά την Ελλάδα και κυριαρχώντας στην αγορά μέχρι και το τέλος της αρχαιότητος. Στα νεότερα ελληνικά χρόνια, η ελληνική αμπελουργία υπέστη σχεδόν ολοκληρωτική καταστροφή κατά την επανάσταση του 1821, αλλά γρήγορα οι καλλιεργούμενες εκτάσεις αποκαταστάθηκαν και αυξήθηκαν ακόμα περισσότερο. Μεγάλο μέρος αυτών όμως φυτεύτηκε με σταφιδάμπελο και όχι με άμπελο. Η κορινθιακή σταφίδα ήταν το κύριο εξαγωγικό προϊόν και ο πυρήνας της εθνικής οικονομίας του νεοσύστατου κράτους, με ανοδικές τάσεις μέχρι και το τέλος του 19ου αιώνα. Στις επόμενες δεκαετίες η αμπελουργία αναπτύχθηκε και οι αντίστοιχες εκτάσεις στην ελληνική επικράτεια αυξήθηκαν, ειδικά με τις προσαρτήσεις της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Κρήτης. Σημαντικό όμως για την ελληνική οινοποιία από την επανάσταση και μετά είναι ότι στην περίοδο αυτή μπήκαν οι βάσεις της ελληνικής οινολογίας και της ελεγχόμενης παραγωγής κρασιού που ξέφευγε από τα δεδομένα του πατροπαράδοτου σπιτικού κρασιού Πολιτιστικό Τεχνολογικό Ίδρυμα ΕΤΒΑ, 1992, «Ιστορία του ελληνικού κρασιού : τριήμερο εργασίας Σαντορίνη», ΕΤΒΑ 30

31 Και στη νεότερη γεωργική Ελλάδα η αμπελουργία άρχισε να κατέχει αξιόλογη θέση και από την πλευρά των καλλιεργούμενων εκτάσεων αλλά και από την πλευρά της αξίας των αμπελουργικών προϊόντων, που η παρουσία του αποτελεί σημαντική πηγή εισαγωγής συναλλάγματος. Στον παρακάτω πίνακα φαίνονται οι καλλιεργούμενες με τις διάφορες ποικιλίες αμπέλου εκτάσεις και τα παραγόμενα, κατά κατηγορία αμπελουργικά προϊόντα (1986) Έκταση (στρ.) Παραγωγή τον. Κρασάμπελα Σταφίδες Επιτρ. Σταφύλια Σύνολο Η παραγωγή κρασιού Τα κρασιά της Ελλάδος έχουν πολύ καλή φήμη στην Ευρώπη. Παλιά από την βενετοκρατούμενη Κύπρο και την Κρήτη γίνονταν εξαγωγές μεγάλων ποσοτήτων κρασιού που ήταν από τα εκλεκτότερα της εποχής. Ε1 πτώση της Κρήτης και οι συχνοί αποκλεισμοί των Επτανήσων δεν επέτρεψαν μια ανάλογη συνέχεια στην ντόπια οινοποιία. Οι προσπάθειες που έγιναν για οινική ανοικοδόμηση είχαν ξεκινήσει από τον Καποδίστρια.. Ως γεωπόνο είχε τον Γρηγόριο Παλαιολόγο που ήταν ένας από τους αναδιοργανωτές της ελληνικής οινοποιίας και διαφωτιστής για τη βελτίωση των συνθηκών φύλαξης

32 1. Η πρώτη ύλη Το σταφύλι περιέχει σάκχαρα τα οποία με αλκοολική ζύμωση μετατρέπονται σε οινόπνευμα, καθώς επίσης και οργανικά οξέα και νερό. Για την παραγωγή ερυθρού ή ροζέ κρασιού τα σταφύλια κατά κανόνα είναι ερυθρά, ενώ για τους λευκούς οίνους, το σταφύλι μπορεί να είναι λευκό ή και ερυθρό. Σημαντικό ρόλο παίζει η περιεκτικότητα του σταφυλιού σε σάκχαρα και οξέα. Αυτό φυσικά έχει να κάνει με την ποικιλία, το έδαφος, τις κλιματικές συνθήκες, αλλά και από την χρονική στιγμή του τρύγου, δηλ. την ωρίμανση του σταφυλιού. Αυτό που ισχύει είναι ότι όσο πιο πολύ αφήνεται να ωριμάσει ένα σταφύλι, τόσο αυξάνονται τα σάκχαρά του εις βάρος των οξέων, ώστε να είναι κατάλληλο για γλυκά κρασιά, αλλά όχι για όξινα. Το σταφύλι, λοιπόν, επιλέγεται, ανάλογα με το κρασί που θέλει να παράγει ο παραγωγός, βάσει της ποικιλίας του αμπελιού, του τόπου και του τρόπου που καλλιεργείται. Όσο πιο ελεγχόμενη είναι η ποιότητα του κρασιού, τόσο πιο αυστηρά είναι τα κριτήρια επιλογής του αμπελιού. Ωστόσο, εκτός από τους νόμους, υπάρχει η παράδοση και το μεράκι του οινοποιού, η οποία δίνει εκπληκτικά αποτελέσματα πέρα από κάθε κανονισμό και κατηγορία. 2. Γλευκοποίηση Μόλις ολοκληρωθεί η διαδικασία του τρύγου τα σταφύλια μεταφέρονται χωρίς καθυστέρηση στο "πατητήρι", όπου θα εξαχθεί ο μούστος από τις ρώγες. Η έκθλιψη του μούστου μπορεί να γίνει με διάφορες μεθόδους. Τα παραδοσιακά πατητήρια δεν χρησιμοποιούνται πλέον και την θέση τους έχουν πάρει διάφορα μηχανήματα χειροκίνητα ή ηλεκτρικά, που συνήθως συνθλίβουν το σταφύλι ανάμεσα σε περιστρεφόμενους κυλίνδρους. Υπάρχουν επίσης μηχανήματα τα λεγάμενα πιεστήρια, τα οποία για να παραχθεί λευκό 32

33 κρασί, διαχωρίζουν αυτόματα το χυμό από τα στερεά συστατικά της ρώγας του σταφυλιού. Αυτό που είναι πάντα επιβεβλημένο τόσο στη λευκή, όσο και στην ερυθρά οινοποίηση, είναι η αποβοστρύχωση (αφαίρεση κοτσανιού), καθ ότι είναι επιζήμια τόσο για τη γεύση του κρασιού, όσο και για την υγεία του καταναλωτή. 3. Ζύαοοση Όπως αναφέραμε το οινόπνευμα που περιέχει το κρασί παράγεται από τα σάκχαρα του μούστου, κυρίως γλυκόζη και φρουκτόζη, με την αντίδραση της αλκοολικής ζύμωσης, που επιτελείται από ειδικά ένζυμα. Η ζύμωση διαρκεί από 8-9 έως και 25 ημέρες, ανάλογα με την αρχική συγκέντρωση των σακχάρων, τη θερμοκρασία στην οποία πολλαπλασιάζονται και δρουν οι μύκητες, το οξυγόνο που έχουν στη διάθεσή τους και άλλους παράγοντες. Όσο πιο πολύ διαρκεί η ζύμωση, τόσο πιο πολλά αρωματικά στοιχεία θα πάρει το κρασί. Γι αυτό σε αυτές τις περιπτώσεις στα λευκά κρασιά οι περισσότεροι οινοποιοί διατηρούν με τεχνητά μέσα χαμηλή τη θερμοκρασία ζύμωσης, μειώνοντας την ταχύτητά της. Στα κόκκινα κρασιά η ζύμωση γίνεται σε δύο φάσεις. Η πρώτη φάση είναι σφοδρή και γρήγορη, στη διάρκεια της οποίας μέσα στο μούστο βρίσκονται και οι φλούδες των σταφυλιών. Στην δεύτερη φάση η διαδικασία είναι πιο αργή και γίνεται μετά την αφαίρεση των στέμφυλων. Εκτός από την αλκοολική ζύμωση, συχνά στο μούστο λαμβάνει παράλληλα χώρα κι ένας άλλος τύπος ζύμωσης, η μηλογαλακτική ζύμωση. Κατά την διαδικασία αυτή ένα από τα οργανικά οξέα του σταφυλιού, το μηλικό οξύ, μετατρέπεται σε γαλακτικό. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί το γαλακτικό οξύ είναι λιγότερο όξινο του μηλικού 33

34 καν έτσι η μηλογαλακτική ζύμωση μειώνει την οξύτητα του κρασιού. Αυτό επιδιώκεται κυρίως στα κόκκινα κρασιά, ενώ στα λευκά η οξύτητα συνήθως είναι επιθυμητή σε μεγαλύτερο βαθμό. 4. Ωρίαανση και παλαίωση Είναι ευρέως αποδεκτό ότι το κρασί όσο παλιώνει, τόσο καλύτερο γίνεται, καθώς και ότι κερδίζει από την παραμονή του σε ξύλινα βαρέλια. Ωστόσο το κρασί, ακόμη και στις πλέον σταθερές συνθήκες, δέχεται αργές χημικές μεταβολές. Το κρασί θα πρέπει να νοείται σαν ζωντανός οργανισμός. Μπορεί να μην έχει απεριόριστη διάρκεια ζωής, αλλά περνά από φάσεις νεότητος, ακμής και ωριμότητος μέχρι τελικά να λήξει η περίοδος στην οποία μπορεί να καταναλωθεί. Διαφορετικά είδη κρασιού έχουν διαφορετική διάρκεια ζωής κάτω από διαφορετικές ιδανικές συνθήκες παλαίωσης και συντήρησης. Γενική επιδίωξη είναι να μην οξειδώνεται το κρασί ή να οξειδώνεται μόνο με πολύ αργό και ελεγχόμενο ρυθμό. Η διάρκεια της ωρίμανσης στο βαρέλι ποικίλλει για το κόκκινο κρασί και δεν ισχύει η φράση ότι "όσο περισσότερο μένει στο βαρέλι τόσο καλύτερα". Υπάρχουν πολλά κρασιά στα οποία η ωρίμανση στο βαρέλι δεν έχει τίποτε να προσφέρει, καθώς και άλλα που τα καταστρέφει Οίνοι ονομασίας Προέλευσης Ο χαρακτήρας του κρασιού έχει άμεση σχέση με το σταφύλι από το οποίο προέρχεται, από την περιοχή καλλιέργειας και από τον τρόπο που οινοποιείται, ωριμάζει και παλαιώνει. 34

35 Ο κατασκευαστής, θέλοντας να κάνει γνωστές στον καταναλωτή αυτές τις ιδιαιτερότητες, δημιούργησε ορισμένες έννοιες κατηγοριών και τύπων κρασιών. Ορισμένες ενδεικτικές ετικέτες κρασιών αναφέρουν τις εξής ενδείξεις: Οίνος Ονομασίας Προέλευσης, Τοπικός ή Επιτραπέζιος Οίνος, οίνος ξηρός, ημίγλυκος, ή αφρώδης. Στην Ελλάδα διακρίνουμε τους οίνους «Ο.Π.Α.Π.», Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας και τους οίνους «Ο.Π.Ε.», Ονομασίας Προέλευσης Ελεγχόμενης οι οποίοι αφορούν μόνο σε γλυκά κρασιά. Στην χώρα μας παράγονται 28 κρασιά Ονομασίας Προέλευσης από τα οποία τα 19 είναι Ο.Π.Α.Π. και τα υπόλοιπα Ο.Π.Ε. Αν πάνω στο φελλό ενός μπουκαλιού με κρασί υπάρχει ταινία ελέγχου του υπ. Γεωργίας η οποία γράφει «ονομασίας προέλευσης», τότε το κρασί μπορεί να καταναλωθεί άφοβα. Σε ορισμένες περιοχές παραδοσιακά λόγω της εύνοιας των εδαφικών και κλιματολογικών συνθηκών, έχουν επικρατήσει συγκεκριμένες τεχνικές καλλιέργειας και οινοποίησης οι οποίες είναι σταθερές στις λεπτομέρειες και δίνουν έναν ορισμένο τύπο κρασιού, καλής ποιότητας, με μεγάλη ανταπόκριση στην κατανάλωση. Με τον καιρό έγιναν γνωστοί, πολύ πέρα από την περιοχή που παράγονται, τύποι κρασιών με την ονομασία της περιοχής τους. Όταν η οινοποίηση πέρασε σε επίπεδο βιομηχανοποίησης, κρίθηκε αναγκαία η τυποποίηση της παραγωγής προκειμένου να τηρείται σταθερή η παραγωγική διαδικασία και από νομική άποψη. Σήμερα με νόμο υπάρχουν συγκεκριμένες αμπελουργικές ζώνες στις οποίες ένα σύνολο αντικειμενικών παραγόντων όπως έδαφος και κλίμα και ακολουθούνται τυποποιημένες διαδικασίες παραγωγής και οινοποίησης και όπου έχουν το δικαίωμα να παράγουν αυτά τα εκλεκτά κρασιά και να βάζουν στην ετικέτα την ονομασία προέλευσης τους. Ένα κρασί χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο ιδιοτήτων, όπως άρωμα, γεύση κλπ., που στην περίπτωση των κρασιών ονομασίας προέλευσης είναι σταθερό και πρέπει να μένει τέτοιο. Η φήμη ενός κρασιού ονομασίας προέλευσης και η θέση του στην αγορά εξασφαλίζει καλύτερες τιμές στον παραγωγό και 35

36 βελτίωση της ποιότητας στην παραγωγή, ενώ παράλληλα ανεβάζει και την αξία της γης που παράγει κρασί τέτοιας ποιότητας. Ως «Ονομασίας προέλευσης» χαρακτηρίζονται οι οίνοι που παράγονται σε καθορισμένη περιοχή, με υψηλό ποιοτικό δυναμικό, της οποίας το όνομα φέρουν. Η ποιοτική δυναμική του χαρακτήρα τους οφείλεται σε φυσικούς και τεχνικούς παράγοντες της περιοχής αυτής. Φυσικοί παράγοντες είναι το οικοσύστημα, ενώ τεχνικοί η τεχνολογία παραγωγής που εφαρμόζεται. Η παραγωγή λοιπόν κάθε κρασιού αυτής της κατηγορίας που έρχεται στην αγορά εμφιαλωμένο με το τοπωνύμιο μιας περιοχής, φέρει ορισμένες προϋποθέσεις. Ειδικότερα, το κρασί, προέρχεται από αμπελουργική ζώνη νομοθετικά οριοθετημένη της οποίας το όνομα φέρει στην ετικέτα του και μέσα στα όρια της οποίας καλλιεργούνται οι ποικιλίες σταφυλιών από τις οποίες παράγεται, από μία ή περισσότερες εκλεκτές ποικιλίες οιναμπέλου, πάντοτε τις ίδιες, οι οποίες είναι απόλυτα προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματολογικές συνθήκες της περιοχής και οι οποίες βάσει εμπειρίας έχει αποδειχθεί ότι δίνουν κρασιά υψηλής ποιότητας, στους αμπελώνες, από τους οποίους προέρχονται τα σταφύλια, εφαρμόζονται συγκεκριμένες καλλιεργητικές τεχνικές και η στρεμματική τους απόδοση είναι οριοθετημένη. Παράγεται με βάση την παραδοσιακή οινοποιητική τεχνική της περιοχής η οποία είναι προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις της σύγχρονης τεχνολογίας και ωριμάζει ή και παλαιώνει κάτω από ειδικές συνθήκες που αξιοποιούν και διαμορφώνουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του. Επίσης εμφανίζεται με αλκοολικό τίτλο μεγαλύτερο από ένα ελάχιστο, με ιδιαίτερα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά και δική του προσωπικότητα η οποία εξαρτάται από το οικοσύστημα της περιοχής δηλαδή από τον συνδυασμό τόπου παραγωγής, κλιματολογικών συνθηκών και ποικιλίας αμπέλου. Αυτά τα κρασιά χαρακτηρίζονται από μία "τυπικότητα" δηλαδή είναι αντιπροσωπευτικά των συνθηκών της περιοχής παραγωγής τους και εμφανίζουν ιδιαίτερο χαρακτήρα και προσωπικότητα, δηλαδή μία "μοναδικότητα" που οφείλεται, στο οικοσύστημα, από την στιγμή που παράγονται από τον συγκεκριμένο συνδυασμό εδάφους, κλίματος και ποικιλίας αμπέλου, στην ελεγχόμενη ποσότητα παραγωγής, και από την στιγμή που οι ζώνες καλλιέργειας και η στρεμματική απόδοση του αμπελιού είναι οριοθετημένες, στην επί τόπου παραγωγή των κρασιών, στις παραδόσεις της συγκεκριμένης περιοχής, όπως 36

37 αντανακλώνται στην αμπελοκαλλιέργεια, την οινοποίηση και την παλαίωση των κρασιών. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζονται τα ελληνικά κρασιά ονομασίας προέλευσης και μέσα στον πίνακα αυτό εμφανίζεται και το υπό μελέτη κρασί της Κεφαλλονιάς με την ονομασία «Ρομπόλα». ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΚΡΑΣΙΑ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Α/Α ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΕΙΔΟΣ ΚΡΑΣΙΟΥ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΑΜΠΕΛΟΥ Α. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ-ΘΡΑΚΗ 1 Αμύνταιο Κ.Ξ. Ξΐνόμαυρο Ξΐνόμαυρο 2 Ηγουμένισσα Κ.Ξ. Ξΐνόμαυρο. 3 Νάουσα Κ.Ξ. Ξΐνόμαυρο 4 Πλαγιές Μελίτωνα Β. ΘΕΣΣΑΛΙΑ του Λ.Ξ. Κ.Ξ. Ροδίτης, Ασύρτικο, Αθήρι Λημνιό, Οαύετηεί 5 Αγχίαλος Λ.Ξ. Ροδίτης, Σαββατιανό 6 Ραψάνι Ξΐνόμαυρο, Κρασάτο α 6 Μεσενικόλα Κ.Ξ. Μαύρο Μεσενικόλα, Ε. ΗΕΙΕΙΡΟΣ 7 Ζίτσα Λ.Α. Ντεμπίνα Δ. ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ Α Μαντινεία Λ.Ξ. Μοσχοφίλερο 9 Νεμέα Κ.Ξ. -Κ.Ε. Αγΐωργϊτικο Αγΐωργίτικο 10 Πάτρα Λ.Ξ. Ροδίτης 11 Μαυροδάφνη Πατρών Κ.Ε. Μαυροδάφνη, Κορινθιακή 37

38 12 Μοσχάτο Πατρών Λ.Γ. Μοσχάτο λευκά 13 Μοσχάτο Pious Λ.Γ. Μοσχάτο λευκό E. 10NIA ΝΗΣΙΑ 14 Ρομπόλα Κεφαλληνίας Α.Ξ. Ρομπόλα ΣΤ. ΝΗΣΙΑ ΑΙΓΑΙΟΥ 15 Κάναβα Α.Ξ. Ασίρτικο, Αθήρι Αϊδάνι Σαντορίνης 17 Ρόδος Ε.Ξ. Μανδηλαριά 18 Σάμος Α.Ξ. Μοσχάτο Λευκό Ημίγλυκος 19 Λήμνος Α.Ξ, Λ.Γ. Μοσχάτο Αλεξανδρείας 20 Πάρος Κ.Ξ. Κοτσιφάλι - Μανδηλαριά Z. ΚΡΗΤΗ 20 Σητείας Κ.Ξ. Λιάτικο 21 Δαφνές Κ.Ξ. Λιάτικο 22 Πεζά, Αρχάνες Κ.Ξ. Κοτσιφάλι - Μανδηλαριά «Επιτραπέζιος Οίνος» Κατηγορίες: 1. «Επιτραπέζιος οίνος με γεωγραφική ένδειξη» ο οποίος ισχύει ανάλογα με την οινοπαραγωγό χώρα της Ε.Ε. και προκύπτουν τα αρχικά της αντίστοιχης γλώσσας. Τέτοια παραδείγματα είναι: 1. Landwein - Αυστρία 2. Vin de Pays - Γαλλία 3. Landwein - Γερμανία 4. Vino de la Tierra - Ισπανία 5. Indicazione Geográfica Típica - Ιταλία 6. Vinho Regional - Πορτογαλία 38

39 Στην Ελλάδα, σε αυτήν την κατηγορία, διακρίνονται οι Τοπικοί Οίνοι, που φέρουν την ένδειξη Γεωγραφικής Καταγωγής του επιπέδου αμπελουργικής ζώνης, επαρχίας, νομού ή διαμερίσματος από όπου προέρχονται. Σύμφωνα με την Κοινοτική και την Εθνική μας Νομοθεσία, οι Τοπικοί Οίνοι ανταποκρίνονται σε ορισμένους όρους παραγωγής οι οποίοι αφορούν στις ποικιλίες οιναμπέλου από τις οποίες προέρχονται, στις μεθόδους οινοποίησης των σταφυλιών, στον ελάχιστο αλκοολικό τίτλο και στους οργανοληπτικούς χαρακτήρες τους. Στην ετικέτα τους υπάρχουν η Γεωγραφική Ένδειξη της Καταγωγής τους π.χ. Κρητικός Τοπικός Οίνος, Τοπικός Οίνος Δράμας, Τοπικός Οίνος Τριφυλίας, Σπατανέικος Τοπικός Οίνος κλπ. 2. Για τα κρασιά Ονομασίας Προέλευσης και τους Τοπικούς Οίνους, μόνο, μπορούν να χρησιμοποιούνται οι όροι με ενδείξεις «Αρχοντικό», «Βίλα», «Κάστρο», «Κτήμα», «Πύργος», «Μετόχι», «Μοναστήρι» κ.α. οι οποίες χαρακτηρίζουν αμπελουργικές εκμεταλλεύσεις, εφ' όσον το κρασί παράγεται από σταφύλια αμπελώνα ο οποίος ανήκει στην εν λόγω αμπελουργική εκμετάλλευση όπου πραγματοποιήθηκε η οινοποίηση. Οι όροι για την παραγωγή των επιτραπέζιων οίνων δεν είναι τόσο αυστηροί όσο είναι για τους οίνους ποιότητας παραγόμενος σε καθορισμένη περιοχή, ούτε καν όσο είναι αυτοί για τους τοπικούς οίνους. Στην Ελλάδα περιλαμβάνονται σε αυτήν την κατηγορία τα κρασιά μάρκας και οι οίνοι με «Ονομασία Κατά Παράδοση». Τα κρασιά Μάρκας είναι όλα τα υπόλοιπα κρασιά, εκτός των Ο.Π.Α.Π., Ο.Π.Ε. και τοπικών οίνων, που κυκλοφορούν στη χώρα μας εμφιαλωμένα με ποικίλες εμπορικές ονομασίες. Για την παραγωγή τους, μεγάλο ρόλο παίζουν η τέχνη του οινοποιού να διαμορφώνει και να αναπαραγάγει ένα κρασί το οποίο, με τη βοήθεια της τεχνολογίας, διατηρεί, όσο είναι δυνατό, τους ίδιους πάντα χαρακτήρες. 39

40 Οίνοι ονομασίας κατά παράδοση Στην κατηγορία των επιτραπέζιων κρασιών κατατάσσεται σύμφωνα με την κοινοτική νομοθεσία και η Ρετσίνα, το γνωστό εύγευστο κρασί, που περιέχει διαλυμένη ποσότητα ρετσινιού. Στην ετικέτα του αναγράφεται η ένδειξη «Ονομασία κατά Παράδοση», που δηλώνει ότι το όνομα Ρετσίνα χρησιμοποιείται αποκλείστηκα και παραδοσιακά για το χαρακτηρισμό ελληνικών κρασιών με το γνωστό άρωμα και τη γεύση των.ρετσινάτων κρασιών. Τα κρασιά με «Ονομασία Κατά Παράδοση», παράγονται σύμφωνα με παραδοσιακές μεθόδους μιας συγκεκριμένης περιοχής ή χώρας. Πρόκειται για οίνους, με ή χωρίς γεωγραφική ένδειξη, των οποίων το όνομα χρησιμοποιείται αποκλειστικά και παραδοσιακά για τον χαρακτηρισμό προϊόντων που παράγονται σε μία και μόνο χώρα ή περιοχή αυτής της χώρας Τοπικοί οίνοι Ο όρος «τοπικός οίνος» συνοδεύεται από το όνομα ενός γεωγραφικού διαμερίσματος και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένδειξη μόνο για τους οίνους που παράγονται μέσα σε αυτό το διαμέρισμα και που ανταποκρίνεται σε όρους που καθορίζονται με την έκδοση διαταγμάτων έπειτα από εισήγηση του Υπουργού Γεωργίας και του Υπουργού Οικονομικών. Μιας ειδικής ζώνης παραγωγής, που μπορεί να είναι και το όνομα ενός γεωγραφικού διαμερίσματος, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί παρά μόνο για τους οίνους που παράγονται εντός αυτής της ζώνης και εφόσον ανταποκρίνονται σε συνθήκες που καθορίζονται με διατάγματα, τα οποία εκδίδονται, έπειτα από τη διατύπωση γνώμης αντιπροσωπευτικών συνδικάτων των ενδιαφερομένων παραγώγων και του Συμβουλίου της Διεύθυνσης του Ο.Ν.Ι. VI. Τ.. Οι συνθήκες στις οποίες πρέπει να ανταποκρίνονται οι τοπικοί οίνοι, αφορούν την στρεμματική απόδοση, την σύνθεση της ποικιλίας, τον αλκοολικό τίτλο, τα αναλυτικά δεδομένα και την οργανοληπτική εξέταση την οποία οφείλουν να ικανοποιούν οι τοπικοί οίνοι. 40

41 Για την χρησιμοποίηση του όρου «τοπικός οίνος» από συνεταιριστικούς ή ιδιωτικούς οινοποιητικούς φορείς, είναι αναγκαία η έκδοση απόφασης του κ. Υπουργού Γεωργίας, έπειτα από εισήγηση της κεντρικής επιτροπής προστασίας οινοπαραγωγής (Κ. Ε. Π. Ο), στην οποία προσδιορίζονται οι λεπτομέρειες παραγωγής κάθε συγκεκριμένου τοπικού οίνου Κρασιά μάρκας Είναι όλα τα κρασιά που κυκλοφορούν στην αγορά με ποικίλες εμπορικές ονομασίες. Στην παραγωγή τους μεγάλο ρόλο παίζουν η τεχνολογία, ο αυστηρός ποιοτικός έλεγχος και η τέχνη του οινοποιού να διαμορφώνει και να αναπαραγάγει ένα κρασί, το οποίο διατηρεί τον ίδιο πάντα χαρακτήρα σύμφωνα με τις προτιμήσεις των καταναλωτών Είδη και ποικιλίες σταφυλιών κρασιού Οι χιλιάδες ποικιλίες σταφυλιών που έχουν αναπτυχθεί φτάνουν περίπου τις και διαφέρουν μεταξύ τους σε χαρακτηριστικά όπως το χρώμα, το μέγεθος και η μορφή του καρπού, η σύνθεση του χυμού, η γεύση, ο χρόνος ωρίμανσης, και η ανθεκτικότητα στις ασθένειες. Οι ποικιλίες αυτές ευδοκιμούν σε μεγάλο εύρος κλιματολογικών συνθηκών, και υποβάλλονται σε διαφορετικές κατεργασίες για την παραγωγή κρασιού. Αυτή η διαφορετικότητα στο θέμα των σταφυλιών βοηθά στην τεράστια ποικιλία διαθέσιμων κρασιών. 41

42 Κεφάλαιο 3 Ο συνεταιρισμός Ρομπόλα Κεφαλλονιάς και τα κρασιά του 3.1. Ο συνεταιρισμός και το οινοποιείο Ο Συνεταιρισμός ιδρύθηκε το 1982 και έχει 300 μέλη από την περιοχή Ομαλών - Τρωϊαννάτων. Ο Συνεταιρισμός οινοποιεί, περίπου το 70% της συνολικής παραγωγής Ρομπόλας με ιδιαίτερη φροντίδα στην παράδοση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ποικιλίας. Πρόκειται για την έκφρασή της "συλλογικής συνείδησης" των αμπελο-καλλιεργητών της ζώνης ΟΠΑΠ. Στις μέρες μας η Ρομπόλα είναι το πιο δυναμικό αγροτικό προϊόν του νομού Κεφαλλονιάς και αποτελεί κίνητρο για την απασχόληση των νέων στην αγροτική παραγωγή. Με την δραστηριοποίηση του Συνεταιρισμού στην δύσκολη διεθνή αγορά επιδιώκεται η ενίσχυση της στρεμματικής καλλιέργειας 42

43 της αμπέλου στη ζώνη της Ρομπόλας καν η βελτίωση του εισοδήματος των παραγωγών που μοχθούν για την συγκεκριμένη καλλιέργεια14. Το οινοποιείο του συνεταιρισμού βρίσκεται στο οροπέδιο της κοινότητας των Ομαλών και σε υψόμετρο 700 μέτρα στις πλαγιές του πανέμορφου και καταπράσινου βουνού του Αίνου και δίπλα στην Ιερά Μονή του Αγίου Γερασίμου προστάτη του νησιού της Κεφαλονιάς. Το οινοποιείο λειτουργεί στην ίδια θέση από το 1987 και είναι ένα από τα πιο σύγχρονα μικρά οινοποιεία της Ελλάδος. Βρίσκεται μέσα στο κέντρο της ζώνης της ρομπόλας και περικλείεται από 3000 στρέμματα επιλεγμένων ορεινών και πεδινών αμπελώνων με το ιδανικό έδαφος και τις κλιματολογικές συνθήκες που ευνοούν την καλλιέργεια της ρομπόλας Κεφαλλονιάς. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνονται ιδανικές συνθήκες συλλογής και οινοποίησης των σταφυλιών διατηρώντας την αμπελοοινική παράδοση που φθάνει στους αρχαίους ομηρικούς χρόνους. Στην Κεφαλονιά καλλιεργείται και παράγεται το μοναδικό κρασί -- ρομπόλα που είναι ένα λευκό αρμονικό κρασί υψηλής ποιότητας και το πιο φημισμένο και γνωστό κρασί της Ελλάδας

44 Η αξιοθαύμαστη ισορροπημένη γεύση του η δυνατή προσωπικότητα του καθώς και το μοναδικό του λευκό χρώμα είναι λίγα από τα στοιχεία που το έχουν καθιερώσει παγκόσμια. Η καλλιέργεια αυτού του σταφυλιού είναι πολύ δύσκολη καθότι βρίσκεται στις πλάγιες του όρους Αίνου το έδαφος του οποίου χαρακτηρίζεται σαν φτωχό και πετρώδες και σε ύψος που φτάνει τα 800μ. Ειδικότερα σχετικά με τις εκτάσεις που υπάρχουν: 1. Ζώνη ΟΠΑΠ ρομπόλας : κιη2. 2. Συνολική έκταση καλλιέργειας : 3.000κτη2 3. Συνολική παραγωγή κατ έτος : 800τ 4. Μέγιστη επιτρεπόμενη παραγωγή ανά κμ2 : 800K.gr 5. Μέσος όρος παραγωγής ανά κμ2 : 350^ γ. 6. Συνολική παραγωγή οίνου σε φιάλες : Βίιι Συνολικά από την ετήσια παραγωγή ο συνεταιρισμός Ρομπόλας Κεφαλλονιάς συγκεντρώνει το 70% όλης της περιοχής. Στις μέρες μας η καλλιέργεια ρομπόλας περιορίζεται σε επτά κοινότητες (Τρωϊαννάτων, Επανοχωρίου, Βαλσαμάτων, Φραγκάτων, Διλινάτων, Μεταξάτων, Δαυγάτων) στη νοτιο-κεντρική ορεινή Κεφαλονιά που μόνον αυτές οι κοινότητες έχουν το δικαίωμα να παράγουν ρομπόλα και να την κυκλοφορούν με το όνομα Ρομπόλα Κεφαλλονιάς το οποίο είναι κατοχυρωμένο νομοθετικά από το κράτος σαν κρασί ονομασίας προελεύσεως ανωτέρας ποιότητας

45 Η Δομή και το οργανόγραμμα του Συνεταιρισμού Ο συνεταιρισμός αποτελείται από 300 μέλη (2005) οι οποίοι εκπροσωπούν το 85%-90% του συνόλου των αμπελοκαλλιεργητών Ρομπόλας στον Νομό Κεφαλληνίας. Το υπόλοιπο 15% αποτελείται από ιδιώτες οι οποίοι καλλιεργούν ποικιλία Ρομπόλας ενός της ζώνης αλλά δεν συνεργάζονται με τον συνεταιρισμό. Οι ιδιώτες παραγωγού παράγουν το κρασί είτε σε ιδιωτικά οινοποιεία και το πωλούν στην συνέχεια είτε πραγματοποιούν χωρική οινοποίηση για ιδία κατανάλωση. Ο συνεταιρισμός παράγει περίπου ετησίως φιάλες από όλες τις ποικιλίες εκ των οποία οι φιάλες είναι οίνοι ΟΠΑΓΙ Ρομπόλας. Από την συγκεκριμένη παραγωγή το 70% χρησιμοποιείται στον Νομό, το 20% στην επικράτεια και το 10% στο εξωτερικό. Σε ότι αφορά την βιολογική καλλιέργεια της Ρομπόλας τα μέλη του συνεταιρισμού είναι 40 και θεωρείται μια καινοτόμος προσπάθεια των αμπελοκαλλιεργητών του Συνεταιρισμού. Ο Συνεταιρισμός διαθέτει περίπου στρέμματα για καλλιέργεια ποικιλιών Ρομπόλας και 800 στρέμματα για βιολογική καλλιέργεια Ρομπόλας. Ο Συνεταιρισμός ξεχώρισε για το έργο του και για την ποιότητα των προϊόντων του και κατάφερε από το 1999 που ξεκίνησε, να πιστοποιηθεί το Στο σχήμα που ακολουθεί παρουσιάζεται το οργανόγραμμα του Συνεταιρισμού παραγωγών Ρομπόλα Κεφαλληνίας. 45

46 Πηγή: Καταστατικό Συνεταιρισμού Ρομπόλα 46

47 3.2. Κοινωνικό και οικονομικό έργο Συνεταιρισμού Η συμβολή του συνεταιρισμού σε κοινωνικό και σε οικονομικό επίπεδο είναι πολύ μεγάλη καθότι κατάφερε μέσω της σινικής παραγωγής να ξεχωρίσει και να προάγει τον Νομό Κεφαλληνίας. Από κοινωνικής απόψεως ο Συνεταιρισμός προσέφερε έσοδα στους καλλιεργητές αφού μέσω της παραγωγής οίνου μπορούσαν να πωλούν κρασί και να έχουν έσοδα από τις καλλιέργειες τους. Παράλληλα πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις ξεκίνησαν να πραγματοποιούνται στο όνομα του κρασιού και ιδιαίτερα της Ρομπόλας Από οικονομικής απόψεως την σημερινή εποχή η Ρομπόλα καλλιεργείται σε έκταση στρεμμάτων και η παραγωγή ανέρχεται σε τόνους ετησίως. Η Ρομπόλα πλέον καταλαμβάνει το 15,25% της έκτασης των αμπελοειδών και το 1,75% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης. Από πλευράς αμπελουργικών προϊόντων, καλύπτει το 17,89% και αξία παραγωγής το 23,33%. Η αξία της παραγωγής στο σύνολο της γεωργο-κτηνοτροφικής φτάνει το 2,75% και γεωργικής το 4,54%. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι η συμβολή της Ρομπόλας στον Νομό Κεφαλληνίας είναι τεράστια καθώς συμβάλλει σημαντικά στην απασχόληση, στα έσοδα της περιοχής και σε κοινωνικό επίπεδο. 47

48 3.3. Η εξέλιξη του κλάδου στον Νομό Κεφαλληνίας Ρινικές επιγειοιίσεις Οι επιχειρήσεις του κλάδου στον Νομό είναι 6 εκ των οποίων οι 5 είναι ιδιωτικές και ο ένας συνεταιρισμός. Ειδικότερα οι επιχειρήσεις αυτές είναι ο ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΡΟΜΠΟΛΑΣ, το Κτήμα ΓΙΑΝΝΗΚΩΣΤΑ ΜΕΤΑΞΑ, GENTILINI, Οινοποιείο ΒΙΤΩΡΑΤΟΥ, DIVINO και SCLAVOS WINES. Εκτός από την περίπτωση Gentilini οι υπόλοιπες επιχειρήσεις βρίσκονται μέσα σε αμπελουργικές ζώνες με κατοχυρωμένες ή μη ονομασίες προέλευσης. Ωστόσο παραμένει πάντα ανοιχτό το θέμα της έδρας των οινοποιείων σε σχέση με την παραγωγή ΟΠΑΠ κρασιών. Στην περίπτωση των επιχειρήσεων υπάρχει ετερογένεια. Ειδικότερα ο Συνεταιρισμός Ρομπόλας φτάνει τις φιάλες τον χρόνο (70% της συνολικής παραγωγής) ενώ τα υπόλοιπα οινοποιεία βρίσκονται κάτω του 10% το καθένα. Γενικά τα μεγέθη σε επίπεδο Νομού και σε σύγκριση με οινοποιητικές επιχειρήσεις άλλων περιοχών είναι πολύ μικρά. Διακρίνουμε 3 επίπεδα: α) ο Συνεταιρισμός με 462 τόννους, β) οι επιχειρήσεις Μεταξάς, Βιτωράτος και Gentilini με τόννους και γ) οι επιχειρήσεις Σκλάβος και Divino με τόννους. Συνολικά παράγονται φιάλες που αντιπροσωπεύουν τα 2/3 του συνολικά παραγόμενου κρασιού των οινοποιείων, και τα οποία δίνονται για κατανάλωση, σε ιδιώτες, π.χ. super market, κάβες κι εστιατόρια. Προφανής είναι η προτεραιότητα στην παραγωγή επώνυμων και άρα εμφιαλωμένων προϊόντων. Τα υψηλότερα ποσοστά 48

49 εμφανίζουν ο Συνεταιρισμός και τα οινοποιεία Μεταξάς και Σκλάβου. Το χαμηλότερο είναι το οινοποιείο Βιτωράτου, με 50% που αναπτύσσει και την ποσοστιαία πιο σημαντική δραστηριότητα σε μη εμφιαλωμένο κρασί. Τα δίκτυα Ο Συνεταιρισμός Ρομπόλας αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση αφού έχει το δικό του δίκτυο παραγωγών οι οποίοι είναι μέλη - έταιροι και συνιδιοκτήτες της επιχείρησης. Εστιάζοντας τις δραστηριότητες του στην ζώνη Ρομπόλας διατηρεί σχέσεις και με μη μέλη σε συνάρτηση με τις πιέσεις για απορρόφηση της παραγωγής ακολουθώντας της ετήσιες διακυμάνσεις της. Τα μικρά οινοποιεία ανήκουν στην κατηγορία «Κτήμα» συνδυάζοντας την οινοποίηση με την πρωτογενή παραγωγή σε διαφορετικό βαθμό το καθένα. Μοναδική εξαίρεση το Divino που δεν εμπλέκεται στην αμπελοκαλλιέργεια. Η κατάσταση είναι διαφορετική αν εστιάσουμε την προσοχή μας στα υπόλοιπα οινοποιεία. Εκεί ο βαθμός αυτάρκειας μειώνεται στο 1/3. Πιο συγκεκριμένα το Κτήμα Μεταξά εμφανίζει το χαμηλότερο βαθμό (33%) ενώ το Gentilini τον υψηλότερο (50%). Τα οινοποιεία διαθέτουν ένα περιορισμένο για την ώρα δίκτυο παραγωγών από τους οποίους προμηθεύονται την πρώτη ύλη. Το κτήμα Μεταξά διαθέτει το πιο εκτεταμένο με 25 παραγωγούς και ακολουθούν το Gentilini με 22 και το Divino με 13. Το κτήμα Σκλάβου έχει 9 και το οινουργείο Βιτωράτου μόλις 2. Για την ώρα οι σχέσεις βρίσκονται στο στάδιο των άτυπων προφορικών συμφωνιών. Σε ορισμένες περιπτώσεις προσφέρεται κάποιου είδους τεχνική υποστήριξη με την μορφή οδηγιών προς τους 49

50 παραγωγούς. Το γεγονός της ύπαρξης προβλημάτων στον αποτελεσματικό έλεγχο της ποιότητας της πρώτης ύλης αντικατοπτρίζει μεταξύ άλλων και τον ημι-ολοκληρωμένο χαρακτήρα της ένταξης των αμπελουργικών εκμεταλλεύσεων στα δίκτυα συνεργασίας των οινοποιείων. Ο εςοπλισιιός Η Κεφαλονιά διαθέτει οινοποιεία με σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό και σίγουρα σε σύγκριση με άλλες σινικές περιοχές της χώρας, βρίσκεται σε πολύ ικανοποιητικό επίπεδο. Τα οινοποιεία διαθέτουν την απαραίτητη εργαστηριακή υποδομή, τα περισσότερα είναι εξοπλισμένα με ανοξείδωτες ψυχόμενες δεξαμενές και διαθέτουν πνευματικά πιεστήρια πλην του Gentilini και ψυκτικά μηχανήματα ελέγχου πίεσης. Για τις διαδικασίες παλαίωσης χρησιμοποιούνται δρύινα βαρέλια εισαγόμενα. Το «νεαρό» της ηλικίας των επιχειρήσεων, η ανάπτυξη τους μέσα σε μια γενικευμένη δυναμική δημιουργίας σύγχρονων οινοποιείων στον ελληνικό χώρο σε συνδυασμό με τον έντονο ανταγωνισμό στις αγορές και την στροφή στην ποιότητα, δεν αφήνουν περιθώρια για καθυστερήσεις. Ακόμη και η απουσία από το τοπικό γίγνεσθαι των επιχειρήσεων που δέσποζαν στις προηγούμενες δεκαετίες λειτούργησε τελικά μάλλον σαν παράγοντας κινητοποίησης, μην αφήνοντας περιθώρια εφησυχασμού για την πορεία των τοπικών κρασιών Δείκτες κόστους Σε ότι αφορά τα υλικά συσκευασίας και εξαιρώντας την περίπτωση της Sclavos Wines που παρουσιάζει σημαντικές αποκλίσεις λόγω της χρήσης εξαιρετικά ακριβών υλικών, οι υπόλοιπες επιχειρήσεις δεν παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις και οι τυχόν οικονομίες κλίμακας δεν επηρεάζουν το αντίστοιχο κόστος. 50

51 Σχετικά με την αγορά της πρώτης ύλης, η πρώτη επισήμανση αφορά τις υψηλές τιμές της τοπικής αγοράς σε σχέση με άλλες νησιωτικές σινικές περιοχές. Στο σύνολο των οινοποιείων ο Συνεταιρισμός επιτυγχάνει τις καλύτερες τιμές. Και στην περίπτωση αυτή υπάρχουν σημαντικές αποκλίσεις ανάμεσα στον συνεταιρισμό και της Sclavos Wines η οποία αγοράζει τα πιο ακριβά σταφύλια στον Νομό. Η διακίνηση και η προώθηση της naoaycoync Στην περίπτωση αυτή διακρίνουμε δύο επίπεδα: α) επιχειρήσεις με τοπική και περιφερειακή εμβέλεια και β) επιχειρήσεις που κινούνται σε ευρύτερους ορίζοντες. Στην πρώτη περίπτωση ανήκουν το Divino, Sclavos Wines. Η πρώτη δεν εξάγει αλλά αξιοποιεί τις ιδιαίτερες σχέσεις με την Ζάκυνθο, ενώ η δεύτερη επικεντρώνει την διακίνηση της στην Κεφαλονιά με μικρή εξαγόμενη ποσότητα στην Ελβετία. Η διακίνηση γίνεται με ίδια μέσα, σε απευθείας σχέσεις με τους αποδέκτες προϊόντων όπως κάβες, καφετέριες και εστιατόρια. Η ζώνη διακίνησης περιλαμβάνει την Κεφαλονιά, Ιθάκη, και την Ζάκυνθο. Στην δεύτερη περίπτωση έχουμε επιχειρήσεις με μεγαλύτερους όγκους παραγωγής. Διακρίνουμε δύο σκέλη όπου στο πρώτο αναφερόμαστε στην Κεφαλονιά όπου η διακίνηση γίνεται μέσω πρατηρίου και το δεύτερο σκέλος αφορά την Αθήνα και το εξωτερικό όπου η διακίνηση γίνεται μέσω εξειδικευμένων εταιριών, λόγω του μεγέθους των επιχειρήσεων και των περιορισμένων δυνατοτήτων πρόσβασης στις αγορές. Εκτός από την επιχείρηση Gentilini που στοχεύει στην αγγλική αγορά οι υπόλοιπες επιχειρήσεις έχουν σαν στόχο την ελληνική αγορά. Όσον αφορά τις εξαγωγές αυτές αντιπροσωπεύουν το 14,1% της συνολικής ποσότητας εμφιαλωμένου κρασιού, με σημαντικές 51

52 διακυμάνσεις μεταξύ των επιχειρήσεων. Το 50% του συνόλου των εξαγωγών κεφαλονίτικων κρασιών ανήκει στον Συνεταιρισμό Ρομπόλα, ενώ το 30% στο Gentilini που όμως έχει και τον ισχυρότερο εξαγωγικό προσανατολισμό με 60% της παραγωγής του και ακολουθεί το οινουργείο Βιτωράτου με 40%. Χώρες προορισμού είναι από την ΕΕ η Μ. Βρετανία, η Γερμανία, η Ολλανδία, Σουηδία και Γαλλία και ακολουθούν οι ΗΠΑ, η Ελβετία (Sclavos Wines), και η Ιαπωνία (Gentilini). Ο Συνεταιρισμός Ρομπόλα εξάγει κυρίως στις ΗΙ1Α, Γερμανία, Ολλανδία, Σουηδία και Μ. Βρετανία. Όσον αφορά τις διαφημιστικές δαπάνες είναι περιορισμένες στο σύνολο του κλάδου. Ο συνεταιρισμός Ρομπόλα και το Gentilini καλύπτουν μόνοι τους τα 2/3 της συνολικής δαπάνης 52

53 Σχήμα Διακίνησης οίνου Συνεταιρισμού Ρομπόλα Προβλήιχατα Η καλλιέργεια της αμπέλου γενικά στην χώρα μας αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα που αφορούν τόσο την δομή, οργάνωση και διάρθρωση του ελληνικού αμπελώνα όσο και τα επί μέρους στοιχεία της αμπελουργικής εκμετάλλευσης. 53

54 Ο μικρός και πολυτεμαχισμένος αμπελουργικός κλήρος, η μικρή έκταση του αμπελοτεμαχίου, η ανορθολογικά συχνή ποικιλιακή σύνθεση, αποτελούν ανασταλτικούς παράγοντες εισαγωγής της προηγμένης τεχνολογίας και τεχνικής στους αμπελώνες, με αποτέλεσμα την παραγωγή υψηλού κόστους αμπελουργικών προϊόντων. Ταυτόχρονα η επέκταση της φυλλοξήρας και στις αμόλυντες αμπελοφόρες περιοχές και η έξαρση των ιώσεων θέτουν επιτακτικά το ζήτημα της ορθολογικής αναμπέλωσης σε εθνική κλίμακα προκειμένου να αρθούν οι δυσμενείς παράγοντες όσο και η δημιουργία σύγχρονων παραγωγικών αμπελώνων Τα κρασιά του συνεταιρισμού Ρομπόλα Κεφαλονίας (νορκϋ) Είναι κρασί λευκό, ξηρό Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας με πολύ λεπτά χαρακτηριστικά σε άρωμα και γεύση. Πίνετε δροσερό στους και συνοδεύει ψητά ψάρια και θαλασσινά. 54

55 Ρομπόλα Κεφαλληνίας * San Gerassimo (VQPRD) Είναι κρασί λευκό, ξηρό από επιλεγμένους ορεινούς αμπελώνες της ποικιλίας Ρομπόλας Κεφαλληνίας, Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας με κιτρινοπράσινο χρώμα, λεπτό άρωμα και ισορροπημένη γεύση. Πίνετε δροσερό σε θερμοκρασία 10 C - 12 C και συνοδεύει κρεατικά και θαλασσινά. Με^ηιΙΐυς Είναι λευκό κρασί, ξηρό, επιτραπέζιο, με λεπτό και απαλό άρωμα. Παράγεται από τις τοπικές ποικιλίες Τσαούσι και Βοστιλίδι και συνοδεύει θαλασσινά, ορεκτικά και τοπικά πιάτα. 55

56 Πλάγιες Αίνου Πρόκειται για τοπικό οίνο λευκό ξηρό, με καθαρό ανοιχτό αχυρένιο χρώμα. Ένα υπέροχο μπουκέτο λευκών λουλουδιών, εσπεριδοειδών, τροπικών φρούτων και βοτάνων αποκαλύπτεται στην μυρωδιά. Παράγεται από την συν-οινοποίηση των ποικιλιών Ρομπόλας Κεφαλληνίας, Τσαούσι, Βοστιλίδι και Μοθωνιό. Συνοδεύει θαλασσινά, ορεκτικά και τοπικά πιάτα. Brillante blank, sec & demi-sec Είναι κρασιά λευκά επιτραπέζια, ξηρά και ημίξηρα, με χαρακτηριστική κρυστάλλινη καθαρότητα και προέρχονται από τους φημισμένους αμπελώνες της Κεφαλλονιάς με μακρόχρονη οινοποιητική παράδοση. Παράγονται από την συν-οινοποίηση των ποικιλιών Ρομπόλας Κεφαλληνίας, Τσαούσι και Μοσχάτο Κεφαλληνίας. Η σωστή συνοινοποίηση του δίνει αξιοθαύμαστη ισορροπία και πίνετε όπως τα λευκά κρασιά σε θερμοκρασία 10 C - 12 C ενώ συνοδεύουν ορεκτικά ζυμαρικά, σαλάτες 56

57 Brillante rose, sec & demi-sec Είναι κρασιά ροζέ επιτραπέζια, ξηρά και ημίξηρα, με ζηλευτή ισορροπία σε αρώματα και γεύσεις, από την συν-οινοποίηση των ποικιλιών Ρομπόλας Κεφαλληνίας, Τσαούσι, Βοστιλίδι, Μοσχάτο Κεφαλληνίας και Μαυροδάφνη Κεφαλληνίας. Πίνετε όπως τα λευκά κρασιά σε θερμοκρασία 10 C - 12 C και συνοδεύουν πουλερικά, πίτες, τυριά. Linos Είναι κρασί ερυθρό, ξηρό, επιτραπέζιο, με ωραίο χρώμα και άρωμα που συνδυάζει ώριμα φρούτα με ξηρούς καρπούς. Η Γεύση του είναι διακριτική με άρωμα βανίλιας και κανέλας και αφήνει να φαίνεται περισσότερο ο ποικιλιακός χαρακτήρας του Αγιωργήτικου και της 57

58 Μαυροδάφνης Κεφαλληνίας. Πίνετε στους 18 Ο - 20 Ο καν,,,,..16 συνοδεύει κυνήγι, κόκκινα κρεατικα και τυριά Τα χαρακτηριστικά των κρασιών Ρομπόλα Κεφαλονιάς - ΟΠΑΠ Είναι ένα κρασί με λευκοπράσινο χρώμα με χρυσοκίτρινες ανταύγειες, ανάλογα με την μέθοδο οινοποίησης και το χρόνο εμφιάλωσης. Το πρωτογενές άρωμα της ρομπόλας το χαρακτηρίζουν άνθη εσπεριδοειδών και φρούτα ροδάκινου, κίτρου και μήλου, με ικανοποιητική ένταση και διάρκεια αρώματος. Προσφέρει δυνατή γεύση και χαρακτηριστική δροσιστική οξύτητα, με διάρκεια επίγευσης. Καταναλώνετε σε διάστημα δύο χρόνων από το έτος παραγωγής. Μαυροδάφνη Κεφαλονιάς - ΟΠΕ Είναι ερυθρό ξηρό κρασί το οποίο χαρακτηρίζεται από το βαθύ ερυθρό χρώμα και διατηρείται για μεγάλο χρονικό διάστημα, έχει χαρακτηριστικά αρώματα ώριμων φρούτων του δάσους και βύσσινου. Είναι κρασί ταννικό, γεμάτο σώμα και μακρά επίγευση, που επιδέχεται παλαίωση και οινοποιείται και σαν οίνος γλυκός, επιδόρπιος

59 Μοσχάτος Λευκός - ΟΠΕ Η καλλιέργεια του είναι πολύ περιορισμένη, κυρίως στην περιοχή της Παλλικής. Το κρασί αυτό παράγεται από λιασμένα σταφύλια και έχει τα χαρακτηριστικά αρώματα της ποικιλίας. Βοστυλίδι Παλιά αποτελούσε συνοδευτικό της καθημερινής δίαιτας των αγροτών σαν δυναμωτικό στις βαριές χειρωνακτικές εργασίες. Την σημερινή εποχή δίνει κρασιά ρωμαλέα, ταννικά, με ιδιαίτερο χαρακτήρα, και χρώμα φωτεινό χρυσάφι με πορτοκαλί ανταύγειες. Έχει άρωμα από ξερά φρούτα και χαρακτηρίζεται από μέτρια οξύτητα, γεμάτο σώμα και μακρά επίγευση. Τσαούσι Πρόκειται για μικτή ποικιλία που χρησιμοποιείται και σαν επιτραπέζια. Έχει άρωμα μελιού και πεπονιού και λόγω της χαμηλής οξύτητας συμπεριφέρεται άψογα εάν αναμιχθεί με Ρομπόλα και γενικότερα με ποικιλίες που παρουσιάζουν υψηλές οξύτητες. Μοσχατέλα Είναι ποικιλία επιτραπέζιων σταφυλιών που περνάει από ανάλογη διαδικασία ξήρανσης με την σταφίδα. Χρησιμοποιείται σαν οινοποίησιμη και δίνει ξηρά κρασιά χωρίς σώμα, ήπιως αρωματικά. Σύμφωνα με την οινική παράδοση και λόγω του ιδιάζοντος αρωματικού τους χαρακτήρα, χρησιμοποιούνται ως βελτιωτικά σε συν-οποίηση με άλλες ποικιλίες όπως το Βοστυλίδι και το Τσαούσι17. 17www.robola.gr 59

60 3.6. Οι κυριότερες ποικιλίες του συνεταιρισμού Η Ρομπόλα Πρόκειται για την κορωνίδα των τοπικών ποικιλιών και κατατάσσεται από τους ειδικούς μεταξύ των τριών ευγενέστερων λευκών ποικιλιών του ελληνικού αμπελώνα. Το κλήμα, με το λευκό υπόξανθο σταφύλι και την στρογγυλή λεπτόφλουδη ρώγα είναι προσαρμοσμένο στον συγκεκριμένο χώρο και δίνει κρασιά ξεχωριστής ποιότητας με διακριτική αρωματική παρουσία που συνδυάζεται με "μεταλλική αιχμηρότητα", χαρακτηριστική οξύτητα, ισορροπία και υπόσταση στη γεύση. Το κρασί αυτό καλλιεργείται στην Κεφαλλονιά, στο μοναδικό μέρος της Ελλάδας όπου αποτελεί ζώνη Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας. Σε μικρότερο βαθμό τη συναντάμε στα άλλα Ιόνια νησιά όπου και χρησιμοποιείται σαν βελτιωτική ποικιλία σε μείξη με το Τσαούσι, το Ζακυνθινό ή τον κακοτρυγίτη. Προτιμά φτωχά εδάφη, χαλικώδη, ασβεστολιθικής προέλευσης κύρια στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές του νησιού. Η βλάστηση του ξεκινάει τον Μάρτη και ωριμάζει λίγο μετά τα μέσα Αυγούστου και πάντως όχι αργότερα από τα μέσα Σεπτεμβρίου. Ορισμένοι πιθανολογούν την συγγένεια της με λευκές ιταλικές ποικιλίες. Όμως είναι πιο σίγουρο να υποθέσουμε ότι πρόκειται για 60

61 γηγενή ποικιλία, αφού μάλιστα οι πρόσφατές αρχαιολογικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι η αμπελοκαλλιέργεια ήταν γνωστή στην Ελλάδα από την νεολιθική εποχή και ότι η πρώιμη ελληνική αποίκιση σε όλα τα μέρη της μεσογείου, έθεσε τα θεμέλια για την μετέπειτα ανάπτυξη της. Σχετικά με την προέλευση του ονόματος της ποικιλίας έχουν διατυπωθεί πολλές υποθέσεις. Πιθανόν να προέρχεται από την ελληνική λέξη ρόμβος. Το Μοσχάτο λευκό - ΟΠΕ Έχει μακρά ιστορία καλλιέργειας στο νησί. Οι Ενετοί αναγνωρίζοντας την ιδιαίτερη ποιότητα του, κατοχύρωσαν ένα ιδιότυπο μονοπώλιο, αφού "δεν επετρεπετο να λείπει από βενετική τράπεζα". Καλλιεργείται σε εδάφη πηλώδη και πλούσια σε ασβέστιο, μέσης γονιμότητας, κύρια στο νότιο τμήμα της χερσονήσου της παλλικής. Ξεκινάει τη βλάστηση περί τα μέσα Μαρτίου και ωριμάζει στις αρχές Σεπτεμβρίου. Ευοξείδη ποικιλία που με τους κατάλληλους χειρισμούς μπορεί να δώσει γλυκά κρασιά εξαιρετικής ποιότητας. Η Μαυροδάφνη - ΟΠΕ Είναι παραγωγική ερυθρή ποικιλία, ανθεκτική στην ξηρασία που αντλεί τις ρίζες της από την περιοχή, επεκτείνεται σε άλλα Ιόνια νησιά και βέβαια στην απέναντι ακτή της Πελοποννήσου. Ξεκινάει την βλάστηση στα τέλη Μάρτη και ωριμάζει περί τα τέλη Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με την τοπική οινική παράδοση δίνει ερυθρά ξηρά κρασιά πλούσια σε ανθοκύανες που επιδέχονται παλαίωση σε δρύινα βαρέλια, οπότε και αποδίδουν το σύνολο του δυναμικού τους. 61

62 Το Βοστυλίδι (λευκή ποικιλία) Προσαρμόζεται σε διάφορούς τύπους εδαφών και είναι ανθεκτικό στην ξηρασία. Ξεκινά την βλάστηση στα μέσα Μάρτη και ωριμάζει αρχές Σεπτέμβρη. Είναι ευοξείδωτη ποικιλία. Το γλεύκος είναι πλούσιο σε σάκχαρα, μέτριας οξύτητας. Είναι δημοφιλής ποικιλία της παραδοσιακής χωρικής οινοποίησης που τελευταία, μετά από προσεκτική οινοποίηση, δίνει ιδιαίτερα καλά αποτελέσματα παράγοντας κρασιά υψηλής ποιότητας. Το Τσαούσι (λευκή ποικιλία) Έχει επεκταθεί ως προς την καλλιεργούμενη έκταση του λόγω των αυξημένων στρεμματικών αποδόσεων αλλά και της δυνατότητας πρόσμειξης με άλλες ποικιλίες, όπως η Ρομπόλα, οπότε δίνει δροσερά κρασιά. Ξεκινάει την βλάστηση του μετά τα μέσα Απρίλη και ωριμάζει το πρώτο δεκαπενθήμερο του Σεπτέμβρη. Το παραγόμενο κρασί είναι μέτριας οξύτητας Κριτική της Ρομπόλας από παραγωγούς Πέτρος Μαρκαντωνάτος, ΟεπίΠΐπΐ «Θα επανελθεί δυναμικά» Πρόκειται για μια εξαιρετική ποικιλία, με δυναμική που αναγνωρίζεται και εκτιμάται ειδικά στο εξωτερικό. Η μορφολογία του αμπελώνα και το μικροκλίμα την κάνουν μια πραγματικά σπάνια ποικιλία. Με την χρήση μοντέρνων τεχνικών οινοποίησης και με σκληρή δουλειά, σε συνεργασία με τους καλλιεργητές, μπορούν να κρατηθούν χαμηλά οι στρεμματικές αποδόσεις και να εφαρμοστούν 18www.robola.gr 62

63 σωστές τεχνικές αμπελουργίας. Στο ΟεηίΠίηΐ, οινοποιείται Ρομπόλα Κεφαλληνίας ΟΠΑΠ από το 1997 και πειραματίζονται συνεχώς και στο οινοποιείο αλλά και στο αμπέλι, για την ανάδειξη αυτής της εξαιρετικής και ευγενούς ποικιλίας. Δημήτρης Χατζημιχάλης, Κτήμα Χατζημιχάλη «Δύσκολη αλλά με τεράστιες δυνατότητες» Είναι η πρώτη λευκή ποικιλία που καλλιεργείται στους αμπελώνες στην Αταλάντη Φθιώτιδας. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία αλλά βασίστηκε στη βαθιά πεποίθησή ότι πρόκειται για μια δυναμική και ιδιόμορφη ποικιλία, δύσκολη στην καλλιέργειά της, αλλά με πολλές δυνατότητες, με έντονο αρωματικό δυναμικό και μοναδικά ευγενή αρώματα. Η θέση της Αταλάντης στο ίδιο περίπου γεωγραφικό ύψος με την Κεφαλονιά, απ' όπου η Ρομπόλα ξεκίνησε στην Ελλάδα, δίνει τη σιγουριά ότι η απόδοση της ποικιλίας θα είναι τουλάχιστον αντάξια με την γνήσια. Τα αποτελέσματα ξεπέρασαν τις προσδοκίες των παραγωγών και εδραίωσαν την πεποίθησή ότι η ποικιλία αυτή θα πρέπει να αποκτήσει πανελλαδικό χαρακτήρα και να δοκιμαστεί σε διαφορετικά μικροκλίματα, καθώς παρουσιάζει πραγματικά μεγάλο δυναμικό. Πρόκειται για μια ποικιλία με προσωπικότητα, που μπορεί να αποτελέσει το διαβατήριό για τις αγορές του εξωτερικού ως αντιπρόσωπος των ευγενικών και ποιοτικών κρασιών. Θόδωρος Ορκόπουλος, Κτήμα Φοίβος «Της αξίζει μια μεγάλη καριέρα» Η ενασχόλησή του ιδιοκτήτη με τη Ρομπόλα ήταν μια πρόκληση. Κάθε Κεφαλονίτης αισθάνεται την υποχρέωση να ασχοληθεί με αυτή τη φίνα και ξεχωριστή ποικιλία, παρά τις δυσκολίες και το κόστος, 63

64 λόγω της έλλειψης της Ρομπόλας και γιατί της αξίζει μια μεγάλη «καριέρα» στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αυτή τη στιγμή υπάρχει μεγάλη εξαγωγή στις ΗΠΑ και στον Καναδά, όπου, για πολλές οικογένειες η Ρομπόλα αποτελεί τη σύνδεση με την πατρίδα... Δρ Σπυρίδων Α. Θεοτοκάτος, Συνεταιρισμός Παραγωγών Ρομπόλας Κεφαλληνίας «Είναι το κόσμημα της Κεφαλονιάς» Ρομπόλα και Κεφαλονιά είναι δύο έννοιες αλληλένδετες. Τα όμορφα χαρακτηριστικά της Ρομπόλας προέρχονται από το μεράκι και την αγάπη των παραγωγών αλλά και από τις ιδανικές συνθήκες καλλιέργειας που εξασφαλίζει η γεωγραφική θέση της ζώνης της Ρομπόλας, κάτω από το φημισμένο ελατόδασος του Αίνου. Για το Συνεταιρισμό μας, αλλά και για την Κεφαλονιά ολόκληρη, η ποικιλία αυτή δεν αντιπροσωπεύει μόνο ένα από τα πιο σημαντικά αγροτικά προϊόντα του νησιού, αλλά έναν ισχυρό πόλο έλξης τουριστικού και εμπορικού ενδιαφέροντος από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο. Ο Συνεταιρισμός εξάγει Ρομπόλα σε πολλές χώρες του εξωτερικού, όπως ΗΠΑ, Αγγλία, Ολλανδία, Γερμανία, Αυστρία. Οι χώρες αυτές την προτιμούν και την αναζητούν για να ζωντανέψουν τις αναμνήσεις τους από τις διακοπές τους στο όμορφο νησί της Κεφαλλονιάς. Χωρίς υπερβολή, η Ρομπόλα είναι το κόσμημα της Κεφαλλονιάς! Γιαννηκώστας Μεταξάς, Κτήμα Γιαννηκώστα Μεταξά «Χαρισματική και πολυδύναμη» Σε όσους αρέσουν τα πλούσια σε οξύτητα, ισορροπημένα κρασιά, τότε σίγουρα θα βρει την Κεφαλονίτικη Ρομπόλα την ιδανική. Η Ρομπόλα 64

65 Κεφαλληνίας ΟΠΑΠ εκφράζει ένα προφίλ ιδιαίτερων χαρακτηριστικών. Πρόκειται για μία από τις πιο χαρισματικές και πολυδύναμες ευγενείς ελληνικές ποικιλίες, το δυναμικό της οποίας δεν το έχουμε εκμεταλλευθεί ακόμη επαρκώς Λελέκας, Θ., 2005, «Ελληνικές ποικιλίες Ρομπόλα», Καθημερινή 65

66 Κεφάλαιο 4 Κρασιά Ονουασίας Ποοέλευσης Ανώτερης Ποιότητας 4.1. Η έννοια της τοπικής ανάπτυξης Ο όρος «τοπική» δεν έχει να κάνει μόνο με μια συγκεκριμένη χωρική μονάδα, αλλά με κάθε γεγονός, δραστηριότητα ή διαδικασία που γίνεται με πρωτοβουλία ή υποστηρίζεται από τον πληθυσμό αυτής της χωρικής μονάδας20. Ο όρος ανάπτυξη σχετίζεται με μια διαδικασία οικονομικής μεγέθυνσης η οποία συνοδεύεται από μακροχρόνιες μεταβολές. Η έννοια της τοπικής ανάπτυξης δεν θα πρέπει να είναι συνώνυμη με την ανάπτυξη μιας συγκεκριμένης χωρικής μονάδας, αλλά με την ανάπτυξη που σχετίζεται με τοπικούς παράγοντες. Η τοπική ανάπτυξη είναι μια μορφή περιφερειακής ανάπτυξης, στην οποία οι τοπικοί παράγοντες ενισχύουν τους βασικούς μοχλούς της αναπτυξιακής διαδικασίας. Ως τοπικοί παράγοντες δεν είναι μόνο τα γεωγραφικά και φυσικά χαρακτηριστικά των χωρικών μονάδων αλλά και τα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της τοπικής κοινωνίας που έχουν άμεση σχέση με την αναπτυξιακή διαδικασία. Χωρικές μονάδες με τοπικά μειονεκτήματα έχουν την δυνατότητα να προωθήσουν την ανάπτυξή τους με τη βοήθεια της τεχνογνωσίας και της ανάπτυξης της τοπικής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η τοπική ανάπτυξη αποτελεί μια διαδικασία οικονομικής ανάπτυξης και διαρθρωτικών αλλαγών που σαν στόχο έχουν τη βελτίωση του 20 Γαϊτανίδου Ελπίδα, 2004, «θεωρία της ανάπτυξης»,αθήνα 66

67 επιπέδου ζωής του τοπικού πληθυσμού και η οποία διακρίνεται στις εξής διαστάσεις: 1. η οικονομική, κατά την οποία οι τοπικοί επιχειρηματίες χρησιμοποιούν την ικανότητά τους να οργανώσουν τους τοπικούς παραγωγικούς συντελεστές σε ικανοποιητικά επίπεδα παραγωγικότητας προκειμένου να είναι ανταγωνιστικοί στις αγορές, 2. η κοινωνική - πολιτιστική, με την οποία οι αξίες και οι τοπικοί θεσμοί αποτελούν τη βάση της αναπτυξιακής διαδικασίας 3. η πολιτική - διοικητική, με την οποία οι χωρικές πολιτικές δίνουν την δυνατότητα δημιουργίας ενός τοπικού ευνοϊκού οικονομικού πλαισίου προστατεύοντας το από τις εξωτερικές επιδράσεις και ενισχύοντας την ανάπτυξη της τοπικής δυναμικής. Υπάρχουν δύο προσεγγίσεις στην τοπική ανάπτυξη: α) η τομεακή προσέγγιση των προβλημάτων του χώρου και η αντιμετώπισή τους και β) η ολοκληρωμένη ανάπτυξη η οποία ασχολείται με τη δυναμική του χώρου με τελικό στόχο την τοπική ευημερία του. Η πρώτη προσέγγιση έχει να κάνει με την κάθετη ανάπτυξη του χώρου. Δηλαδή ένας συγκεκριμένος τομέας της τοπικής οικονομίας γίνεται αποδέκτης παρεμβάσεων και αποτελεί κινητήρια δύναμη ώστε να δώσει ώθηση στην ανάπτυξη και των άλλων τομέων οικονομικής τοπικής δράσης. Η δεύτερη προσέγγιση έχει να κάνει με την ολοκληρωμένη ανάπτυξη στην οποία δίνονται προτεραιότητες στην οριζόντια ανάπτυξη του χώρου και αποδέκτες είναι όλοι οι δυναμικοί τομείς και κλάδοι της τοπικής οικονομίας. Με επίκεντρο τον άνθρωπο και τις δραστηριότητες που αναπτύσσει στο χώρο της περιφέρειας, η ολοκληρωμένη τοπική ανάπτυξη 67

68 αποτελεί «τομή» της ανάπτυξης και δεν απομονώνει έναν τομέα ή κλάδο για να ωφεληθεί ένας άλλος. Αντιθέτως, δίνεται προσοχή στη μεγαλύτερη δυνατή σύνδεση μεταξύ τους, έτσι ώστε η ωφέλεια στον ένα τομέα να παράγει θετικά πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στους άλλους τομείς της τοπικής οικονομίας και κοινωνίας21. Η «από πάνω προς τα κάτω» κατευθυνόμενη ανάπτυξη αφήνει ανεκμετάλλευτο σημαντικό τμήμα των τοπικών πόρων, καθώς και όποιες σχετικές πολιτικές και προγράμματα έχουν περισσότερο μακρο-οικονομικό παρά χωρικό προσανατολισμό. Δηλαδή, η τοπική ανάπτυξη αποτελεί το επακόλουθο τομεακών ή κλαδικών πολιτικών και όχι μια διαδικασία αξιοποίησης του ενδογενούς δυναμικού σε κεφαλαιακούς, ανθρώπινους και φυσικούς πόρους. Η στρατηγική της «από κάτω προς τα πάνω» ανάπτυξης είναι συμβατή κυρίως με τις κοινωνικοοικονομικές ιδιαιτερότητες των ορεινών και μειονεκτικών περιφερειών σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Η εσωτερική τοπική ανάπτυξη βασίζεται σε μια διαφορετική σύλληψη της κατανόησης του χώρου. Ενώ το «από πάνω προς τα κάτω» πρότυπο αναγνωρίζει το χώρο ως οικονομικό στον οποίο δρουν διάφορες οικονομικές δραστηριότητες και σχέσεις παραγωγής. Η καθαρά λειτουργική θεώρηση του χώρου ως «οικονομικού» έρχεται σε ριζική αντίθεση με τη λογική της τοπικής ανάπτυξης η οποία στοχεύει στην ανάδειξη των ιδιαιτεροτήτων, τον περιορισμό των προβλημάτων και τη διαφύλαξη της ταυτότητας του χώρου της τοπικής κοινωνίας. 21 Παπακωνσταντινίδης,Λ., 1993, «Αγροτουρισμός- Σταθμός στο Δρόμο για την Τοπική Ανάπτυξη», εκδ. Δωρικός 68

69 4.2. Σήμα Ονομασίας Προέλευσης, Γ εωγραφικής Ένδειξης των Αγροτικών Προϊόντων και των Τροφίμων (ΠΟΠ, ΠΓΕ ). Ορισμός Στην Ευρώπη υπάρχει μεγάλος πλούτος και ποικιλία αγροτικών προϊόντων και τροφίμων. Ωστόσο όταν ένα προϊόν αποκτήσει φήμη η οποία ξεπερνά τα εθνικά σύνορα τότε μπορεί να βρεθεί σε μια αγορά στην οποία κάποια προϊόντα, θεωρούνται γνήσια, χωρίς να είναι και συνεπώς χρησιμοποιούν το ίδιο όνομα. Αυτός ο αθέμιτος ανταγωνισμός δεν αποθαρρύνει μόνο τους παραγωγούς, αλλά παραπλανά και τους καταναλωτές και για τον λόγο αυτό το 1992, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα δημιούργησε συστήματα που αποδίδουν αντίστοιχα σήματα ποιότητας, όπως την Ποιότητα Ονομασίας Προέλευσης και την Προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη για να προωθήσει και να προστατεύσει αγροτικά προϊόντα και τρόφιμα22. - Πρ οστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ): Έχει να κάνει με την ονομασία ενός προϊόντος του οποίου η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία θα πρέπει να πραγματοποιούνται σε μία οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή με αναγνωρισμένη τεχνογνωσία. Το σήμα του ΠΟΠ είναι το ακόλουθο Προστατευόμενη ονομασία προελεύσεως (ΠΟΠ) :: 69

70 - Πρ οστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη (ΠΓΕ): Στην περίπτωση αυτή ο δεσμός με τη γεωγραφική περιοχή παραμένει τουλάχιστον για ένα από τα στάδια της παραγωγής, της μεταποίησης ή της επεξεργασίας. Επίσης, το προϊόν επωφελείται του καλού του ονόματος. Το σήμα του ΠΓΕ είναι το ακόλουθο. Προστατευόμενη γεωγραφική ένδειξη (ΠΓΕ) Τα ευρωπαϊκά συστήματα ανάπτυξης και προστασίας ειδών διατροφής δημιουργήθηκαν : 1. Για να ενθαρρύνουν τις διαφοροποιημένες αγροτικές παραγωγές 2. Για να προστατεύσουν τα ονόματα προϊόντων από άνομη χρήση και απομιμήσεις Για να βοηθήσουν τον καταναλωτή πληροφορώντας τον σχετικά με τον ιδιάζοντα χαρακτήρα των προϊόντων Σύμφωνα με τον Κανονισμό της ΕΟΚ αριθ. 2081/92 για την προστασία των γεωγραφικών ενδείξεων και ονομασίας προέλευσης στα τρόφιμα, ένα προϊόν μπορεί να φέρει στην περιγραφή του το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή σε εξαιρετικές περιπτώσεις μιας χώρας, σε περίπτωση που κατάγεται από τη περιοχή, το συγκεκριμένο τόπο ή τη χώρα αυτή, υπό την προϋπόθεση ότι η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία του προϊόντος λαμβάνουν χώρα στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή και εφόσον η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά του συγκεκριμένου προϊόντος οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον. 2' 70