ΘΕΜΑ; "Το συν/γιια ως μέσον διεθνούς πληρωμής" ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑΟΥ ΑΓΑΠΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΙΠΙΑΙΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΑΗΣ

Transcript

1 T.E.l. ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΛΙΟίΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟ ΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ; "Το συν/γιια ως μέσον διεθνούς πληρωμής" ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΟΝΣΤΑΝΤΙΝΙΑΟΥ ΑΓΑΠΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΙΠΙΑΙΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΑΗΣ ΚΑΒΑΛΑ 1989

2 ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΚΟΝΣΤΑίίΤΙΝΙΑΟΥ ΑΓΑΠΗ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΠΗΗΛΙΑΓΚΟΠΟΥΛΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ ΚΑΒΑΛΑ 1989

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τι ενιοοΰμε Συνάλλαγμα.... Διακρίσεις Συναλλάγματος... Πηγές ζήτησης και προσφοράς Συναλλάγματος... Η αγορά συναλλάγματος και ο ρόλος των Κεντρικών και Ε μπορικών Τραπεζών... Τιμή Συναλλάγματος... Ζήτηση και προσφορά συναλλάγματος... Ο μηχανισμός διενέργειας των πληρωμών σε συνάλλαγμα Προσφορά συναλλάγματος ή Α ρμπιτράζ... Αγορά συναλλάγματος με προθεσμία - Αρμπιτράζ επιτοκίων Υποτίμηση συναλλάγματος... Ανατίμηση συναλλάγματος... Δελτίο τιμών συναλλάγματος... Κττηγοριες συναλλάγματος... Αγορά συναλλάγματος... α) Αγορά ξένων τραπεζογραμματίων... β) Αγορά επιταγών»ε ελεύθερο συνάλλαγμα... γ) Αγορά ταξιδιωτικών επιταγών... δ) Αγορά επιταγών σε συνάλλαγμα "κλήριγκ"... ε) Αγορά συναλλάγματος από εμβάσματα (εντολές) εξωτερικού σε ελεύθερο συνάλλαγμα... στ) Αγορά συναλλάγματος από εξαγωγές... ζ) Αγορά εμβασμάτων από το εξωτερικό σε συνάλλαγμα "κλήριγκ"... η) Αγορά των πιστωτικών επιστολών εξω τερ ικ ού... Πώληση συν/τος... α) Πώληση ξένων τραπεζογραμματίων... β) Πώληση συν/τος για έκδοση επιταγών σε ελεύθερο συν/ Υμα... γ) Πώληση συναλλάγματος για την έκδοση εντολών πληρωμής σε ελεύθερο συνάλλαγμα... δ) Πώληση συναλλάγματος για την εισαγωγή εμπορευμάτων.

4 Διαδικασία ελέγχων και συναλλαγματικών διατυπώσεων ταξιδιωτών, μονίμων κατοίκων εξωτερικού κ.λ.π Βεβαίωση αγοράς συναλλάγματος Διαμόρφωση της τιμής συναλλάγματος Ελεγχος συναλλάγματος α) Ελεύθερα ή εύκαμπτη διακύμανση της τιμής συναλλάγματος Αμεσοι έλεγχοι συναλλάγματος Σταθερά και μεταβαλλόμενη τιμή συναλλάγματος Ευρώ συνάλλαγμα... 52

5 1.- 1\ εννοούμε "συνάλλαγμα" Ο όρος συνάλλαγμα εμφανίζεται για πρώτη φορά κατά την ε ποχή της Αναγέννησης οπότε άρχισαν να γίνονται θερμοθετήσεις και κωδΐμοποιήσεις διαφόρων νομικών και οικονομικών εννοιών. Με τον χαρακτηρισμό εννοούμε σήμερα το σύνολο των διεθνών συναλλακτικών μέσων, τα οποία χρησιμεύουν για τη διενέργεια πληρωμών από μέρους φυσικών ή νομικών προσώπων, χωρίς την ανάγκη μεταφοράς αυτουσιου χρήματος. Τέτοια πιστωτικά μέσα είναι οι συναλλαγματικές, οι εντολές πληρωμών, οι επιταγές και οι πιστωτικές επιστολές. Ωστόσο γύρω από την έννοια του συναλλάγματος, έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς διάφορα κατά καιρούς διάφοροι ορισμοί, όπως: - "Συνάλλαγμα είναι η τιμή της συναλλαγής ή η ίδια η συναλλαγή" ή - Συνάλλαγμα είναι όλες οι απαιτήσεις σε ξένο νόμιμα και πληρωμές στο εξωτερικό, και αποτελούνται από ένα ποσό σε ξένο νόμισμα που βρίσκεται στις τράπεζες του εξωτερικού, είτε είναι συναλλαγματική ή επιταγή πληρωτέα στο εξωτερικό ή - Κάθε συναλλακτικόν μέσο εκφραζόμενο σε ξένο νόμισμα. Με τη χρήση του συναλλάγματος ξεπερνιέται η σοβαρή περιπλοκή που προκύπτει από το ότι η εθνική χρηματική κυκλοφορία μιας χώρας δε γίνεται κατά κανόνα αποδεκτή σαν μέσο πληρωμής στην διεθνή αγορά. Ετσι ο Γερμανός εξαγωγέας αυτοκινήτων στην Ελλάδα θα απαιτούσε να πληρωθεί σε γερμανικά μάρκα μάλλον, παρά σε δραχμές που θα μπορούσε πολύ εύκολα να του διαθέσει ο Ελληνας εισαγωγέας αυτοκινήτων. Η δυνατότητα να πραγματοποιηθεί η συναλλαγή ανάμεσα στο Γερμανό εξαγωγέα και τον Ελληνα εισαγωγέα εξαρτάται από το πόσο ο πρώτος θα μπορέσει να εισπράξει τα μάρκα που ζητά και που αποτελούν συνάλλαγμα για την Ελλάδα. Η πιθανότητα να δεχθεί ο Γερμανός εξαγωγέας να πληρωθεί σε δραχμές εξαρτάται από τη βεβαιότητα του ότι μπορεί να μετατρέψει στη Γερμανία το ελληνικό νόμισμα σε μάρκα που έστω ότι θα το χρησιμοποιήσει για να πληρώσει τους υπαλλήλους του. Η δραχμή πάλι θα είναι αποδεκτή στη Γερμανία σα συνάλλαγμα, τη στιγμή που θα είναι χρήσιμη στη γερμανική οικονομία για πληρωμές της. Στο βαθμό, τώρα, που η Γερμανία διατηρεί εμπο-

6 ριπές σχέσεις με την Ελλάδα, είναι πιθανό ότι θα χρειάζεται κάποια ποσότητα Ελληνικού νομίσματος. (5-6). Ολες οι απαιτήσεις μιας χώρας σε ξένο νόμισμα που πρέπει να πληρωθούν στο εξωτερικό, αποτελούν το ενεργητικό σκέλος του ισοζυγίου πληρωμών της χώρας, οι δε υποχρεώσεις της σε ξένο νόμισμα πάλι προς το εξωτερικό, το παθητικό. 2.- Διακρίσεις συναλλάγματος Α. Από πλευράς χρόνου πληρωμής α) Συνάλλαγμα όψεως: Είναι το συνάλλαγμα που πρέπει να πληρωθή αμέσως "επί τη εμφανίσει", όπως είναι λ.χ. η επιταγή, το χαρτονόμισμα, η συναλλαγματική όψεως κ.α. Στην περίπτωση αυτή το ποσό του εμβαζόμενου συναλλάγματος καταβάλλεται στον δικαιούχο της ξένης χώρας, μόλις ληφθεί η εντολή από μέρους της ανταποκρίτριας τραπέζης του εξωτερικού. β) Συνάλλαγμα επί προθεσμία: Αυτό διακρίνεται σε βραχυπρόθεσμο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο. Οι προθεσμίες αυτές διαφέρουν από τόπο σε τόπο. Συνήθως όμως το βραχυπρόθεσμο είναι πληρωτέο εντός μηνός, το μεσοπρόθεσμο σε δύο μήνες και το μακροπρόθεσμο πέρα από τους δύο μήνες. Β. Από πλευράς φερεγγυότητος β1) Συνάλλαγμα τραπεζικό: Είναι συνάλλαγμα που αντιπροσωπεύει κάποιος πιστωτικός τίτλος που εξέδωσε μία τράπεζα και είναι πληρωτέο από άλλη τράπεζα. Το συνάλλαγμα αυτό όπως είναι φυσικό παρουσιάζει μεγαλύτερη ασφάλεια από πλευράς ρευστοποιήσεως του τίτλου β2) Συνάλλαγμα ιδιωτικό: Οταν την πληρωμή ζητά κάποιος ι διώτης σε βάρος καταθέσεως του σε μία Τράπεζα (με εντολή πληρωμή, ε πιταγή κ.λ.π.) τότε το συνάλλαγμα ονομάζεται ιδιωτικό. Αυτό όμως μπορεί να μεταβάλλεται σε τραπεζικό αν οπισθογραφηθή ο σχετικός τίτλος από

7 μια Τράπεζα. 3.- Πηγές ζήτησης και προσφοράς ΣΧΛΧιλλόητματος Η ζήτηση και η προσφορά συναλλάγματος σχετίζονται κυρίως με τη διεθνή ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών που απαιτεί πληρωμές σε ζένο νόμισμα. Ετσι, πηγή ζήτησης συναλλάγματος αποτελούν οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών που κάνει μια χώρα, αφού με το συνάλλαγμα θα καλύψει τις υποχρεώσεις της απέναντι στις χώρες από τις οποίες εισάγει. Αντίθετα, όταν μια χώρα εξάγει αγαθά και υπηρεσίες το δικαίωμα της να εισπράξει την αζία των εξαγωγών της είναι γι'αυτή μια πηγή προσφοράς συναλλάγματος. Εκτός όμως από τη ζήτηση και προσφορά συναλλάγματος για εμπορευματικές πληρωμές, πηγή ζήτησης συναλλάγματος αποτελεί και η εκροή κεφαλαίων από μία^ώρα, από ιδιωτικούς ή κρατικούς φορείς, με τη μορφή δανείων ή με σκοπούς επενδυτικούς ή κερδοσκοπικούς. Η εισροή κεφαλαίων σε μία χώρα για ανάλογους σκοπούς είναι πηγή προσφοράς συναλλάγματος για τη χώρα αυτή. Οσον αφορά τα αποταμιεύματα των ιδιωτών που εμφανίζονται στην αγορά συναλλάγματος για να επενδυθούν σε διεθνή μέσα πληρωμών, γίνεται έτσι προσπάθεια να εξασφαλίσουν αυτά αυξημένη πρόσοδο σε διεθνή μέσα πληρωμών σχέση μ'αυτήν που θα εξασφάλιζαν στο εσωτερικό. Η πρόσοδος αυτή μπορεί να προέρχεται από υψηλότερο επιτόκιο καταθέσεων, από μέρισμα, ή στην περίπτωση της άσκησης κερδοσκοπίας από τη λήψη θέσεων έναντι προσδοκόμενων μεταβολών στις συναλλαγματικές ι σοτιμίες ή την εκμετάλλευση διαφορών στα πλέγματα των επιτοκίων. Ακόμη είναι δυνατό να επιδιώκεται από τους αποταμιευτές να ασφαλίσουν τις αποταμιεύσεις τους από μία επερχόμενη απώλεια της αγοραστικής δύναμης της εθνικής τους νομισματικής μονάδας. Ακόμη, πηγή ζήτησης ή πηγή προσφοράς συναλλάγματος για μία χώρα είναι η εκροή ή εισροή αντίστοιχα κεφαλαίων που διατίθενται για τις λεγάμενες μονομερείς μεταφορές ή τις δωρεές (π.χ. πολεμικές αποζημιώσεις, μεταναστευτικά εμβάσματα κ.λ.π.)

8 4.- Η αγορά συναλλάγματος κοα ο ρόλος τ πεζών ^ Κεντρικών κοα Εμπορικών Τρα- Σαν αγορά συναλλάγματος ορίζεται η σύμπτωση προσφοράς και ζήτησης του συναλλάγματος. Το χαρακτηριστίμό της είναι ότι αποτελεί μια αγορά πλήρως ανταγωνιστική και αυτό κυρίως όσον αφορά την ομοιογένεια προϊόντος. Πράγματι το νόμισμα που πωλείται ή αγοράζεται είναι ομοιογενές με την έννοια ότι το ένα Δολλάριο (τραπεζογραμμάτιο) για παράδειγμα δε διαφέρει από το άλλο Δολλάριο ούτε για λόγους αντικειμενικής διαφοράς, οιίτε για λόγους προσωπικής προτίμησης. Εξάλλου, καθώς ο τόπος ανταλλαγής δεν είναι αυστηρά προκαθορισμένος-αγοραπωλησϊες οποιουδήποτε νομίσματος μπορούν να γίνουν οπουδήποτε στον κόσμο - και οι διαφορές των τιμών που καθορίζονται στις διάφορες αγορές μπορούν πολύ γρήγορα να παραμερισθούν, η αγορά συναλλάγματος μπορεί να θεωρηθεί σα μια ενιαία αγορά. Ακόμη ένα στοιχείο που τονίζει την ανταγωνιστικότητα στην αγορά συναλλάγματος αποτελεί και το γεγονός ότι δεν είναι δυνατή η άσκηση μονοπωλιακής ή μονοψωνιακής πρλιτικής από μέρους οποιωνδήποτε Νοσιματικών αρχών. Η τελευταία παρατήρηση γίνεται με την έννοια ότι για οποιαδήποτε Κεντρική 1))άπεζα που εμφανίζεται στηναγορά, συναλλάγματος τίθενται περιορισμοί στην διάθεση ή ζήτηση απ αυτήν διεθνών μέσων πληρωμών. Αυτό ισχύει και για την Κεντρική Τράπεζα της Χώρας που το νόμισμά της χρησιμοποιείται σαν διεθνές μέσω πληρωμών, αφού αλόγιστη αύξηση της προσφοράς του νομίσματος αυτού στη διεθνή αγορά συναλλάγματος θα είχε σα συνέπεια τον εξοβελισμό του από το πλέγμα των διεθνών μέσων πληρωμών. Οι βασικές λειτουργίες της αγοράς συναλλάγματος είναι τρεις: α) Η μεταβίβαση αγοραστικής δύναμης από χώρα σε χώρα σε ξένο νόμισμα, β) Η εξασφάλιση πιστώσεων για τη διακίνηση των αγαθών στη διεθνή αγορά και γ) Η παροχή δυνατοτήτων στους συναλλασσόμενους σ'αυτήν, να περιορίσουν τον κίνδυνο χρηματικών ζημιών εξαιτίας των διακυμάνσεων της τιμής του συναλλάγματος. Από τις τρεις αυτές λειτουργίες, η μεταβίβαση αγοραστικής δύναμης από χώρα σε χώρα σε ξένο νόμισμα - που είναι και η σπουδαιότερη - καθώς και η εξασφάλιση πιστώσεων για τη διακίνηση των αγαθών στην διε

9 θνή αγορά είναι εκείνες που ο μεσολαβιτικός ρόλος των τραπεζών διευκολύνει κατά κύριο λόγο. Οι διεθνείς πληρωμές και η διακίνηση κεφαλαίων γίνεται μέσω των Κεντρικών και εμπορικών Τραπεζών. Οι εμπορικές τράπεζες λειτουργούν συνήθως στην αγορά ζένου συναλλάγματος σαν εκτελεστικά όργανα εντολών που συνεπάγονται μεταφορά κεφαλαίων από χώρα σε χώρα. Ο ρόλος τους είναι κυρίως διαμεσολαβητικός. Εχοντας ανοιχτούς λογαριασμούς σε συνάλλαγμα με τράπεζες άλλων χωρών παρεμβαίνουν στη διαδικασία πρόκρισης συναλλάγματος, αξιοποίησης των αποταμιεύσεων των διαφόρων οικονομικών μονάδων μέσω της διεθνούς αγοράς νομισμάτων, χωρίς να αποκλείεται να κερδοσκοπούν και οι ίδιες, "παίρνοντας θέση", απέναντι σε μελλοντικές μεταβολές των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Στην Ελλάδα οι εμπορικές τράπεζες δεν έχουν το δικαίωμα να διατηρούν δικά τους συναλλαγματικά διαθέσιμα κι έτσι δεν έχουν τη δυνατότητα δημιουργίας λογιστικού διεθνούς χρήματος. Αλλωστε λειτουργούν κάτω από καθεστώς αυστηρού ελέγχου ως προς τις πράξεις σε συνάλλαγμα. Σε χώρες με σύγχρονη τραπεζική οργάνωση, οι εξουσιοδοτημένοι εκπρόσωποι των τραπεζών και οι χρηματιστές, μέσα απο άρτια συστήματα επικοινωνίας, έχουν τη δυνατότητα της τελειότερης πληροφόρησης και άμεσης επαφής μεταξύ τους, καθώς και με τις αγορές σ'όλον τον κόσμο, πράγμα που κάνει την αγορά συναλλάγματος να πλησιάζει ακόμη περισσότερο τον τέλειο ανταγωνισμό. Η εμφάνιση των Κεντρικών Τραπεζών στην αγορά συναλλάγματος γίνεται μέσω μιας εμπορικής Τράπεζας και έχει κυρίως σα σκοπό την α ξιοποίηση των διαθεσίμων τους σε ξένο νόμισμα. Η απόκτηση από την Κεντρική Τράπεζα συναλλαγματικών διαθεσίμων αποσκοπεί στην εξασφάλιση της ικανότητας πληρωμών της οικονομίας στο εξωτερικό. Το ύψος και η σύνθεση των αποθεμάτων σε ξένα νομίσματα της Κεντρικής Τράπεζας αντιστοιχεί συνήθως στις ανάγκες για συνάλλαγμα της οικονομίας συνολικά. Τα συναλλαγματικά αυτά διαθέσιμα, παρόλο που δεν παραμένουν νεκρά αλλά επενδύονται σε διάφορα περιουσιακά στοιχεία(κύριος τίτλος εξωτερικού) ή κατατίθενται σε τράπεζες του εξωτερικού; Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η παρουσία των Κεντρικών Τραπεζών στην αγορά συναλλάγματος δημιουργεί κάποια σύγχυση. Αυτό συμβαί -5 -

10 νει διότι πολλές φορές αυτές δνε προσφέρουν νέα διαθέσιμα, αλλά, ενδιαφερόμενος να εμφανίσουν μεγάλη ποσότητα συναλλαγματικών διαθέσιμων, δανείζονται από τη διεθνή αγορά συναλλάγματος και επαναδανει'ζουν τα ποσά αυτά, συνήθως με την μορφή καταθέσεων, ακόμη και στους ίδιους του αρχικούς δανειστές τους. Κάτι τέτοιο βέβαια έχει σα συνέπεια την πλασματική διόγκωση της διεθνούς ρευστότητας με αποτέλεσμα να δημιουργούνται ανισορροπητικές τάσεις στην αγορά συναλλάγματος. Οσον αφορά, εν τούτοις, τον εζισορροπητικό ρόλο που μπορούν να παίζουν οι Κεντρικές Τράπεζες στην αγορά, αυτός προκύπτει από την α νάγκη των Τραπεζών αυτών να επενεργούν στην προσφορά και τη ζήτηση διεθνών διαθεσίμων, μετά από συνενόηση, όσο αυτό είναι δυνατό. Παράδειγμα άσκησης εζισορροπητικού ρόλου των Κεντρικών Τραπεζών στην αγορά συναλλάγματος αποτελούν οι συμφωνίες ανταλλαγής νομισμάτων που αποδέχθηκαν οι Τράπεζες μετά από πρόταση του τότε στελέχους του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ, R. ROOSA το Κατά την πρόταση αυτή, οι Κεντρικές Τράπεζες των ΗΠΑ και δυτικοευρωπαϊκών χωρών συμφώνησαν να αποδέχονται μέχρι ένα ορισμένο όριο, η μία τα νομίσματα της άλλης με υποχρέωση εζαγωγάς του^μετά από πάροδο μιας ορισμένης χρονικής περιόδου. Ετσι, το Κεντρικό Τραπεζικό Σύστημα των ΗΠΑ ανέλαβε την υποχρέωση, μετά πάροδο ορισμένου χρονικού διαστήματος, να εξαγοράσει τα δολλάρια που είχαν συσσωρευθεί στις Κεντρικές Τράπεζες των Δυτικοευρωπαϊκών χωρών, πληρώνοντας τα με εθνικά νομίσματα των χωρών αυτών. Στην περίπτωση αυτή το πλεόνασμα για τις ΗΠΑ ήταν η υποστήριξη του δολλαρίου με το πάγωμα μέρους των ποσοτήτων του από τις Κεντρικέε Τράπεζες της Δυτικής Ευρώπης. Η παραπάνω περίπτωση όπως και άλλες περιπτώσεις συμφωνιών μπορούν να θεωρηθούν σαν προσπάθειες διεύρυνσης της αγοράς συναλλάγματος, είτε με τη δημιουργία νέων διεθνών μέσων πληρωμών, έ στω και μόνο μεταξύ των Κεντρικών Τραπεζών. Εκτός αυτών όμως συνεχίζονται οι προσπάθειες επίτευξης μίας συμφωνίας που θα καθιερώσει ένα διεθνές μέσο πληρωμών. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα η αγορά συναλλάγματος του Λονδίνου ήταν η σπουδαιότερη. Τώρα οι ΗΠΑ θεωρούνται αντικαταστάτες της Μ. Βρετανίας στο ρόλο αυτό.

11 πάντως, παράλληλα με τα τραπεζικά συστήματα στην αγορά συναλλάγματος ουσιαστικό ρόλο παίζουν και τα χρηματιστήρια, πιο ανεπτυγμένα είναι της Ν. Υόρκης, του Λονδίνου, της Ζυρίχης, της Φραγκφούρτης, του Τόκιο κ.λ.π. Επίσης ένας παράγοντας που η δράση του στην αγορά συναλλάγματος θα πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη, είναι οι διάφοροι διεθνείς διακρατικοί οργανισμοί, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο κ.λ.π. 5.- Τλμή Συναλλάγματος Ευναλλαγματική τιμή ή τιμή συναλλάγματος είναι το ποσόν του εγχώριου χρήματος, το οποίο απαιτείται για την απόκτηση μιας μονάδας ξένου νομίσματος (συνάλλαγμα) π.χ. για να αποκτήσουμε ένα δολλάριο πρέπει να δώσουμε 127 δρχ.. Ο όρος συναλλαγματική τιμή, είναι πολύ στενός και ειδικός, γι αυτό έχει αντυ^ατασταθεί τελευταία στην οικονομία με τον όρο διανομισματική τιμή, ο οποίος είναι ευρύτερος, και αναφέρεται σε κάθε νόμισμα, εφ όσον όχι μόνο τα αξιόγραφα, αλλά και τα νομίσματα χαρακτηρίζονται σα νομίσματα συναλλάγματος: Λίρες, Λολλάρια, Μάρκα, Φράγκα κ.λ.π. Η διανομισματική τιμή ενός νομίσματος λέγεται επίσης και εξωτερική αξία, σε αντίθεση προς την εσωτερική του αξία, η οποία είναι η σχέση της αξίας του νομίσματος προς τις τιμές των αγαθών και η οποία ονομάζεται επίσης και κτητική ή αγοραστική δύναμη του νομίσματος. Αυτή δεν είναι πάντα η ίδια στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, γι'αυτό διακρίνεται σε εσωτερική και εξωτερική. Εσωτερική αγοραστική δύναμη μιας νομισματικής μονάδας λέγεται η ικανότητα της μονάδας αυτής για την απόκτηση αγαθών στο εσωτερικό, εξωτερική αγοραστικήδύναμη το ποσόν των αγαθών με το οποίο μπορούμε να την ανταλλάξουμε στις χώρες του εξωτερικού. Αρα, λοιπόν, όταν το γενικό επίπεδο των τιμών, υψώνεται, τότε η κτητική δύναμη του νομίσματος πέφτει ή ελαττώνεται και το αντίθετο. Οταν η εσωτερική και η εξωτερική δύναμη του νομίσματος είναι η ίδια, δηλαδή όταν με μία νομισματική μονάδα (δραχμή) αγοράζουμε την ίδια - 7 -

12 ποσότητα αγαθών στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, τότε υπάρχει ισοτιμία αγοραστικών δυνάμειων. 153 Γνωρίζοντας την πιθανή κλίση των καμπύλών ζήτησης και προσφοράς του συναλλάγματος, καθώς και ότι η τιμή του συναλλάγματος που θα επικρατήσει στηναγορά προσδιορίζεται από την συνδιασμένη και ταυτόχρονη επίδραση της προσφοράς και της ζήτησης, μπορούμε να δεχθούμε ότι η τιμή ισορροπίας που θα επικρατήσει στην αγορά συναλλάγματος είναι η Τ,. iff) (γαλλικά φράγμα) Εστω ότι η προσφορά και η ζήτηση καθορίζουν την τιμή του συναλλάγματος (έστω σε ), σε Τι όπως σχήμα (4).

13 Αν συμβεί μια αύξηση της ζήτησης από D σε D ' η τιμή του συναλλάγματος θα μεταβλη^εί σε Tg δηλαδή θα αλλάξει η ισοτιμία στερλίναςγαλλίμού φράγκου. Εάν έχουμε και μία μετάθεση της καμπύλης προσφοράς από S στη θέση S', τότε η τιμή του συναλλάγματος θα καθοριστεί σε Τ3 δηλώνοντας έτσι μία νέα ισοτιμία στερλίνας-φράγκου. Ο καθορισμός της τιμής του συναλλάγματος με τον τρόπο προϋποθέτει, όπως άλλωστε μέχρι τώρα υποθέσαμε, ότι η τιμή του συναλλάγματος προσδιορίζεται στην ελεύθερη αγορά κάτω από συνθήκες συστήματος κυμαινόμενης ισοτημίας. Το σύστημα αυτό είχε περιορισμένη χρήση κατά το παρελθόν, θεωρείται όμως από ορισμένους το σύστημα του μέλλοντος. Το σύστημα των σταθερών ισοτιμιών χρησιμοποιήθηκε για ένα διάστημα πολύ μεγαλύτερο απ'ότι αυτό της κυμαινόμενης ισοτιμίας. Στις δύο μορφές του, του Χρησού Κανόνα και της προσαρμόσιμης σταθερής ισοτιμίας εφαρμόστηκε για περισσότερο από 80 χρόνια. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε πως καθορίζεται η τιμή συναλλάγματος κάτω από καθεστώς σταθερών ισοτιμιών. Από το 1870 έως το 1914 οι διεθνείς πληρωμές πραγματοποιούνταν σε χρυσό και ίσχυε το σύστημα του Χρυσού Κανόνα. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, κάθε χώρα καθόριζε την αξία της νομισματικής της μονάδας σε χρυσό. Ετσι κάθε νομισματική μονάδα μπορούσε να ανταλλαγεί με μια

14 καθορισμένη ποσότητα χρυσού. Με το σύστημα αυτό η ισοτιμία ανάμεσα στα νομίσματα των διαφόρων χωρών καθορίζεται εύκολα μέσω της επίσημης τιμής του νομισματικού χρυσού που εκφράζεται σε χρηματικές μονάδες κάθε χώρας. Από τη σχέση ανταλλαγής, δηλαδή, μεταζύ χρυσού και καθενός νομίσματος προκύπτει η σχέση ανταλλαγής των νομισμάτων μεταζύ τους. Π.χ. αν υποθέσουμε ότι η αζια της δραχμής είναι ίση με 0,005 γραμμάρια χρυσού και η αζία της αγγλικής στερλίνας με 1 γραμμάριο χρυσού τότε, η ισοτιμία ανάμεσα στη δραχμή και τη στερλίνα θα είναι 1 : 200 δρχ. Η ισοτιμία 1 =200 δραχμές σε καθεστώς χρυσού κανόνα είναι σταθερή και αμετάβλητη. Η μάλλον μπορεί να κυμανθεί γύρω από την παραπάνω σχέση, μέσα όμως σε κάποια μικρά περιθώρια. Τα περιθώρια αυτά καθορίζονται από το κόστος μετακίνησης (το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο τις δαπάνες φυσικής μεταφοράς και ασφάλισης, αλλά και τους τόκους των χρημάτων που δεσμεύονται για το διάστημα μέχρι να ολοκληρωθεί η πληρωμή) ενός γραμμαρίου χρυσού από την Ελλάδα στην Αγγλία. Αν π.χ, το κόστος μετακίνησης φθάνει τις 5 δραχμές, τότε η υψηλότερη τιμή που θα ήταν διατεθειμένος να πληρώσει ο Ελληνας εισαγωγέας θα ήταν 205 δραχμές για κάθε. Αυτό θα συνέβαινε Βιότι σε περίπτωση που η τιμή της στερλίνας στην ελληνική αγορά συναλλάγματος ήταν μεγαλύτερη από 205 δραχμές έστω σε 208 δραχμές, θα συνέφερε τον εισαγωγέα περισσότερο να αγοράσει χρυσό με 200 δραχμές το γραμμάριο και να τον στείλει στην Αγγλία πληρώνοντας 5 δραχμές για τη μετακίνηση και κερδίζοντας 3 δραχμές ανά στερλίνα. Ο χρυσός αυτός θα γινόταν αποδεκτός στην Αγγλία, διότι θα μπορούσε άμεσα να μετατραπεί σε μια στερλίνα σύμφωνα με την ισοτιμία 1 =200 δραχμές. Αντίστοιχα με δεδομένο το κόστος μετακίνησης ο Αγγλος εισαγωγέας που θα έπρεπε να αγοράσει δραχμές, θα προτιμούσε να στείλει χρυσό στην Ελλάδα, αν η ισοτιμία στερλίνας - δραχμής ήταν μικρότερη των 195 δραχμών. Οι τιμές του συναλλάγματος για τις οποίες η πληρωμή είναι προτιμότερο να γίνει σε χρυσό λέγονται χρυσά σημεία. Ειδικώτερα στο παράδειγμά μας η τιμή 205 είναι το σημείο εζαγωγής χρυσού, ενώ η τιμή 195 είναι το σημείο εισαγωγής χρυσού. Σύμφωνα με το σύστημα του Χρυσού Κανόνα, η ισοτιμία των διαφόρων νομισμάτων καθορίζεται αυτόματα και παραμένει σταθερή, εκτός κι αν συμβεί κάποια επίσημη υποτίμηση ή ανατίμηση του χρυσού σε σχέση με

15 την νομισματική μονάδα κάποιας χώρας, οπότε η ισοτιμία της με τα νομίσματα άλλων χωρών θα πρέπει να επαναπροσδιορισθεί. Το σύστημα του Χρυσού Κανόνα δεν ήταν ένα σύστημα που επινοήθηκε, αλλά η επικράτηση του ήταν συνέπεια της χρησιμοποίησης του χρυσού σα χρήμα. Αντίθετα, το σύστημα που επικράτησε μετά το Β'παγκόσμιο πόλεμο, μετά από μία μεγάλη περίοδο αστάθειας στις διεθνείς πληρωμές, ήταν αποτέλεσμα συμφωνίας των συμμαχικών κρατών που πολέμησαν ενάντια στον Αξονα. Στην περίφημη διάσκεψη του Μπρέττου Γουντς το '44 τα κράτη αυτά συμφώνησαν στην καθιέρωση ενός συστήματος σταθερών αλλά προσαρμόσιμων ισοτιμιών και στην ίδρυση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου σαν ανώτατης διεθνούς νομισματικής αρχής, που, εκτός των άλλων, θα είχε σαν αποστολή και την τήρηση της λειτουργίας του νέου συστήματος. Το σύστημα των προσαρμόσιμων ισοτιμιών απαιτεί η ισοτιμία της κυκλοφορίας κάθε χώρας να εκφράζεται σε χρυσό ή δολλάριο. Κάθε χώρα οφείλει να διατηρεί τη σταθερότητα της ισοτιμίας του νομίσματός της, με δυνατότητα μικρών διακυμάνσεων γύρω από την κεντρική τιμή του συναλλάγματος, τα όρια της οποίας καθορίζονται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Εξω από τα ό ρια αυτά η ισοτιμία ενός \^μίσματος μπορεί να αλλάξει μόνο μετά από έγκριση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και εφόσον αυτό κρίνει ότι συντρέχουν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις. Στα πλαίσια του συστήματος των σταθερών-προσαρμόσιμων ισοτιμιών, εφόσον η κάθε χώρα είναι υποχρεωμένη να διατηρεί την ισοτιμία του νομίσματος της, θα πρέπει να διαθέτει ένα μηχανισμό παρέμβασης στην αγορά συναλλάγματος, ώστε κάθε φορά που απειλούνται παρεκκλίσεις από τη σταθερή ισοτιμία να επεμβαίνει εξισορροποιητικά. Ο μηχανισμός αυτός δεν είναι άλλος από αυτόν των νομισματικών αρχών κάθε χώρας. Για να αντισταθμίζονται κάθε φορά οι τάσεις για αύξηση ή για μείωση της τιμής του συναλλάγματος που μπορεί να προέρχονται από αυξημένη ζήτηση ή προσφορά και καθώς η αγοραπωλησία χρυσού δεν είναι δυνατή θα πρέπει να λειτουργεί ένα κρατικό νομισματικό ταμείο σταθεροποιήσεως το οποίο να ικανοποιεί την αυξημένη ζήτηση για συνάλλαγμα ή να απορροφά την αυξημένη του προσφορά. Για να μπορέσει βέβαια το ταμείο αυτό να ανταποκριθεί σε ένα τέτοιο ρόλο θα πρέπει να διαθέτει αρκετά συναλλαγματικά διαθέσιμα ώστε να τα προ

16 σφέρει στην αγορά σε περίπτωση ύψωσης της ζήτησης, ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να έχει τη δυνατότητα να αγοράζει το πλεονάζον συνάλλαγμα. Στις περισσότερες χώρες το ταμείο αυτό σταθεροποιήσεως της αγοράς συναλλάγματος λειτουργεί σαν Τμήμα της Κεντρικής Τράπεζας. Πολλές φορές μια χώρα για να αποφύγει επικίνδυνες ανωμαλίες στηναγορά συναλλάγματος, που μπορεί να προκληθούν από κερδοσκοπικές ενέργειες σε βάρος του νομίσματός της, καταφεύγει σε συνεργασίες με άλλες χώρες, που πραγματοποιούνται μέσω των Κεντρικών Τραπεζών. Η διαμόρφωση της τιμής του συναλλάγματος οφείλεται σε πολλούς λόγους οι κυριώτεροι όμως είναι: α) Το ισοζύγιο πληρωμών: Οταν το ισοζύγιο πληρωμών είναι παθητικό δηλ. οι απαιτήσεις μιας χώρας από το εζωτερικό είναι μικρότερες από τις υποχρεώσεις της προς τις άλλες χώρες τότε η τιμή των ζένων νομισμάτων της παρουσιάζει ανοδική τάση με αποτέλεσμα την μείωση της αξίας του εγχώριου χρήματος. β) Η εσωτερική και διεθνής πολιτική κατάσταση.,. γ) Η σχέση του επιπέδου των τιμών μεταξύ ημεδαπής και αλλοδαπής. Οταν το επίπεδο τω,ν τιμών στο εξωτερικό είναι μικρότερο από το ε πίπεδο των τιμών στο εσωτερικό τότε και οι ζητούμενες ποσότητες συναλλάγματος για την απόκτηση αγαθών στο εξωτερικό είναι μεγαλύτερες και το αντίθετο. 6) Η σχέση του επιπέδου των τόκων μεταξύ ημεδαπής και αλλοδαπής. Εάν το επίπεδο των τόκων είναι υψηλότερο στο εξωτερικό παρά στο εσωτερικό τότε θα δημιουργηθεί ζήτηση συναλλάγματος προς εξαγωγή κεφαλαίων στο εξωτερικό. Αντίθετοι εάν το επίπεδο των τόκων είναι υψηλότερο στο εσωτερικό διαπιστώνεται συρροή ξένων κεφαλαίων στο εσωτερικό. Από όλα όσα έχουν αναφερθεί παραπάνω γίνεται κατανοητό ότι η τιμή του συναλλάγματος διαμορφώνεται μέσα στα πλαίσια του νόμου της προσφοράς και της ζήτησης όπως εξάλλου συμβαίνει με την τιμή οποιουδήποτε εμπορεύματος. Γίνεται φανερό πως η τιμή του συναλλάγματος δεν παραμένει ποτέ πάγια, ο κύριος και άμεσος ρυθμιστικός παράγοντας της τιμής του συναλλάγματος είναι το ισοζύγιο πληρωμών.

17 6 - Ζήτηση ηοπ. προσφορά συναλλάγματος Επειδή οι εμπορευματικές πληρωμές για εισαγωγές και οι εισπράξεις από εξαγωγές αποτελούν την κύρια πηγή ξήτησης και προσφοράς συναλλάγματος, στην παρακάτω περιγραφή του καθορισμού της τιμής του συναλλάγματος θα λάβουμε σαν δεδομένο ότι όσες ποσότητες συναλλάγματος ξητούνται ή προσφέρονται προορι'ξονται για εμπορευματικές συναλλαγές. Ανάμεσα στην τιμή και την ποσότητα του ξητούμενου συναλλάγματος υπάρχει μια σχέση αρνητική. Αυτό πρέπει να θεωρηθεί φυσικό, αφού η ζήτηση συναλλάγματος κυρίως προκύπτει από την εισαγωγή αγαθών. Ετσι, αύξηση στην τιμή του συναλλάγματος, αφού σημαίνει ζύξηση της τιμής των εισαγομένων, θα έχει σα συνέπεια μείωση των εισαγωγών και επομένως μείωση της ζητούμενης ποσότητας συναλλάγματος. Εδώ πρέπει να γίνει η διευκρίνιση ότι με την αύξηση της τιμής του συναλλάγματος και ανάλογα με την ελαστικότητα ζήτησης των εισαγομένων αγαθών, η δαπάνη σε εγχώριο νόμισμα μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί. Η δαπάνη όμως σε ξένο νόμισμα οπωσδήποτε θα μειωθεί αφού υποθέτουμε ότι οι τιμές σε συνάλλαγμα δεν επηρεάζονται από την υποτίμηση του εγχώριου νομίσματος. Μείωση εξάλλου στην τιμή του συναλλάγματος θα οδηγήσει σε μείωση της τιμής των εισαγομένων και επομένως αύξηση της ζητούμενης ποσότητάς τους με επακόλουθο την αύξηση της ποσότητας του ζητούμενου συναλλάγματος. Η καμπύλη ζήτησης που αποδίδει τη σχέση ανάμεσα στην τιμή και τη ζητούμενη ποσότητα του συναλλάγματος έχει κλίση αρνητική. Σχ. 1. TL-yuY\ Σχ. 1. Η καμπύλη ζήτησης συναλλάγματος

18 Σχετικά με την καμπύλη ζήτησης συναλλάγματος, ακόμη και εάν στη ζήτηση για εισαγωγές προστεθεί και η ζήτηση από άλλες πηγές (π.χ. εκροή κεφαλαίων, δωρεές, κ.λ.π.), η κλίση της καμπύλης δε θα μεταβληθει, δι- ότι η ζήτηση απ τις πηγές αυτές δεν επηρεάζεται άμεσα από την τιμή του συναλλάγματος. Εκείνο που είναι πιθανό να επηρεασθει είναι η θέση της καμπύλης. Η χρηματική κυκλοφορία μιας χώρας αποτελεί συνάλλαγμα για τις άλλες χώρες. Ετσι, όταν μια χώρα Α, προσφέροντας το νόμισμά της ζητά το νόμισμα της χώρας Β, προσφέρει συνάλλαγμα στη χώρα Β. Και αφού, ό πως είπαμε, η ζήτηση συναλλάγματος από μία χώρα εζαρτάται από τις εισαγωγές της, η προσφορά συναλλάγματος σε μια χώρα είναι συνάρτηση των εξαγωγών της. Οταν π.χ. η Γαλλία ζητά στερλίνες για την αγορά αγγλικών προϊόντων, τις αγοράζει με αντάλλαγμα γαλλικά φράγκα που αποτελούν συνάλλαγμα για την Αγγλία. Η ανταλλαγή των νομισμάτων γίνεται στηναγορά συναλλάγματος... Η προσφορά συναλλάγματος σε μια χώρα καθορίζεται κυρίως από την αλλοδαπή ζήτηση για τα προϊόντα της χώρας αυτής. Η ελαστικότητα ζήτησης για τα εξαγώγιμα προϊόντα της θα καθορίσει την κλίση και τη θέση της καμπύλης προσφοράς συναλλάγματος. Ετσι στο προηγούμενο παράδειγμα, μια πτώση της τιμής της στερλίνας ( ) σε γαλλικά φράγκα (f-f), δηλ. μια άνοδος της τιμής του -f-f σε, που θα έχει σα συνέπεια πτώση των τιμών των αγγλικών προϊόντων σε i f, θα οδηγήσει τους Γάλλους : α) Αν η ζήτηση τους για αγγλικά προϊόντα είναι ελαστική, σε αύξηση της δαπάνης τους σείτ', δηλ. αύξηση της προσφοράς συναλλάγματος για την Αγγλία, β) Αν η ζήτηση τους για αγγλικά προϊόντα είναι ανελαστική, σε μείωση της δαπάνης τους σ ε -Pf δηλ. σε μείωση της προσφοράς συναλλάγματος για την Αγγλία. Αντίθετα, μία άνοδος της τιμής της σε f f, δηλαδή μία πτώση της τιμής του -Ρ-Γ, σε, που θα έχει σα συνέπεια άνοδο των τιμών των αγγλικών προϊόντων σε -Γ-Ρ, θα οδηγήσει τους Γάλλους: α) Αν η ζήτησή τους για αγγλικά προϊόντα είναι ελαστική, σε μείωση της δαπάνης τους σεργ, δηλαδή σε μείωση της προσφοράς συναλλάγματος για την Αγγλία. β) Αν η ζήτηση τους για αγγλικά προϊόντα είναι ανελαστική, σε αύξηση

19 της δαπάνης τους σε δηλαδή σε αύξηση της προσφοράς συναλλάγματος για την Αγγλία. Διαπιστώνουμε έτσι ότι, όταν έχουμε ελαστική ζήτηση για επαγώγιμα προϊόντα μιας χώρας, μια αύζηση της τιμής του συναλλάγματος θα συνεπάγεται αύξηση και της προσφερόμενης ποσότητάς του, ενώ μια μείωσή της θα συνεπάγεται μείωση και της προσφερόμενης,ποσότητας, δηλαδή θα σημαίνει καμπύλη προσφοράς με θετική κλίση (Sj), Αντίθετα, όταν έχουμε ανελαστική ζήτηση για τα εζαγώγιμα προϊόντα μιας χώρας, μια αύξηση της τιμής του συναλλάγματος θα συνεπάγεται μείωση της προσφερόμενης ποσότητάς του, ενώ μια μείωση της θα συνεπάγεται αύξηση της προσφερόμενης ποσότητας συναλλάγματος, δηλαδή θα σημαίνει καμπύλη προσφοράς με αρνητική κλίση (S2). Τέλος, για μοναδιαία ελαστικότητα ζήτησης των εξαγόμενων προϊόντων, οι αυξήσεις ή οι μειώσεις της τιμής του συναλλάγματος θ αφήσουν σταθερή την προσφερόμενη ποσότητα του (Sq). Εστω παραδείγματος χάρη ότι Η γερμανία ζητά στερλίνες για την αγορά αγγλικών προϊόντων, η αγορά αυτή πραγματοποιείται με αντάλ-

20 λαγμα μάρκα τα οποία και αποτελούν την προσφορά συναλλάγματος για την Αγγλία. Η ανταλλαγή αυτή των νομισμάτων καθώς επίσης και οποιαδήποτε παρόμοια ανταλλαγή διεξάγεται στην Αγορά Συναλλάγματος στις περισσότερες δε περιπτώσεις αποβλέπει στην πραγματοποίηση εμπορευματικών πληρωμών. Ιδιαίτερη επομένως σημασία για τον καθορισμό της προσφοράς συναλλάγματος μιας χώρας είναι η ζήτηση των προϊόντων της από το εξωτερικό για εξαγωγή. Οσο πιο ελαστική είναι η ζήτηση της Γερμανίας για αγγλικά προϊόντα στο παράδειγμα που δώσαμε πιο πάνω, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η ποσότητα γερμανικών μάρκων (DM) που θα αποκτήσει η Αγγλία από την διάθεση των προϊόντων της σε χαμηλότερες τιμές. Οταν μειωθεί η τιμή της στερλίνας σε γερμανικά μάρκα θα έχουμε σαν αποτέλεσμα τη διάθεση μεγαλύτερου χρηματικού ποσού DM για την αγορά αγγλικών προϊόντων, αν η ελαστικότητα της ζήτησης είναι μεγαλύτερη από την μονάδα. Αυτό υ πονοεί αυξημένη προσφορά συναλλάγματος για την Αγγλία, δηλαδή η καμπύλη προσφοράς θα έχει θετική κλίση. Αν η ελαστικότητα της ζήτησης για βρετανικό προϊόντα ήταν μικρότερη από τη μονάδα, η ποσότητα γερμανικών μάρκων, μετά τη μείωση της τιμής της στερλίνας θα μειωνόταν, και η καμπύλη προσφοράς συναλλάγματος θα είχε αρνητική κλίση. Τέλος στην περίπτωση μοναδιαίας ελαστικότητας της ζήτησης, η ποσότητα συναλλάγματος θα έμενε σταθερή παρά τις αυξομειώσεις της τιμής του. 7.- Ο μηχανισμός δεενέργετας των πληρωμών σε συνάλλοτηια Εχουμε ήδη αναφέρει τη μεταβίβαση αγοραστικής δύναμης από χώρα σε χώρα σαν τη σπουδαιότερη λειτουργία της αγοράς συναλλάγματος. Τονίσαμε ακόμη ότι η μεταβίβαση αυτή γίνεται μέσω των τραπεζών. Οι τράπεζες διαθέτουν συνήθως ένα ειδικό τμήμα ξένου συναλλάγματος, που, επανδρωμένο με εξειδικευμένο προσωπικό, αναλαμβάνει τη διεκπεραίωση των συναλλαγών με το εξωτερικό. Ο πιο συνηθισμένος τρόπος μεταφοράς αγοραστικής δύναμης από χώρα σε χώρα είναι αυτός που γίνεται με τη χρήση του

21 λεγάμενου γραμματίου συναλλάγματος, ή συναλλαγματίηής. Η συναλλαγματική εκδιδεται από τον εξαγωγέα. Πάντως, τόσο ο εισαγωγέας όσο και ο ε- ξαγωγέας θα πληρώσουν ή θα εισπράξουν το ποσό της συναλλαγματικής στο νόμισμα της χώρας τους. Γι'αυτό θα φροντίσει η τράπεζα που ανέλαβε τη μεταβίβαση της αζιας των αγαθών, που διακινήθηκαν από τη μια χώρα στην άλλη, με μια διαδικασία που περιγράφεται παρακάτω. Εστω, μια εζαγωγή αμερικάνικων προϊόντων στην Αγγλία. Η μεταφορά της αγοραστικής δύναμης που θα ακολουθήσει αντίστροφη πορεία από αυτή των εμπορευμάτων, δεν υπάρχει λόγος να αντιστοιχεί σε φυσική μεταφορά στερλινών στην Αμερική. Μπορεί να γίνει με τους παρακάτω δύο τρόπους: 1) Ο Αμερικανός εζαγωγέας μετά τη φόρτωση των εμπορευμάτων εκδίδει συναλλαγματική σε βάρος του Αγγλου εισαγωγέα, σε στερλίνες για το ποσό που συμφωνήθηκε. Η συναλλαγματική είναι πληρωτέα με την εμφάνισή της στον εισαγωγέα ή σε Τράπεζα της Αμερικής που έχει ανταποκρίτρια στην Αγγλία. Ο Αμερικάνος εζαγωγέας, αφού καταθέσει τα φορτωτικά έγγραφα στην παραπάνω τράπεζα της Αμερικής, μπορεί να εξοφλήσει τη συναλλαγματική και τα φορτωτικά έγγραφα στην ανταποκρίτριά της τράπεζα στην Αγγλία, η οποία και έρχεται σ'επαφή με τον εισαγωγέα που καταβάλλει το ποσό της συναλλαγματικής σε στερλίνες. Ο εισαγωγέας και εζαγωγέας ολοκλήρωσαν τη συναλλαγή τους με την είσπραξη και την πληρωμή του ποσού της συναλλαγματικής ο καθένας στο νόμισμά του. Απομένει όμως να διακανονιστεί η οφειλή της τράπεζας της Αγγλίας που εισέπραξε τις στερλίνες απέναντι στην Τράπεζα της Αμερικής που πλήρωσε τα δολλάρια. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί αν χρειαστεί να γίνει μια μεταφορά αγοραστικής δύναμης με αντίθετη κατεύθυνση από την προηγούμενη από έναν Αγγλο εξαγωγέα σ'έναν Αμερικάνο εισαγωγέα. Τελικά αν συμβεί αυτό θα είναι σαν να πληρώνεται ο Αμερικανός εζαγωγέας από τον Αμερικανό εισαγωγέα και ο Αγγλος εζαγωγέας από τον Αγγλο εισαγωγέα. 2) Ο άλλος τρόπος με τον οποίο μπορεί να γίνει η μεταφορά αγοραστικής δύναμης από τον Αγγλο εισαγωγέα στον Αμερικανό ε- ζαγωγέα είναι ο παρακάτω: Ο Αγγλος εισαγωγέας θα ςκδόσει επιταγή σε βάρος του λογαριασμού του στην τράπεζα στην Αγγλία σε στερλίνες. Η τράπεζα του στην Αγγλία θα χρεώσει την ανταποκρίτριά της στην Αμερική με το ισόποσο σε δολλάρια. Ο εισαγωγέας θα ταχυδρομήσει την επιταγή στον ε-

22 αγωγέα, ο onolog θα την παρουσιάσει στην ανταποκριτρια της τράπεζας της Αγγλίας στην Αμερική και θα την εισπράζει σε δολλάρια. Και πάλι ο διακανονισμός της οφειλής ανάμεσα στις τράπεζες μπορεί να γίνει με τον τρόπο που περιγράφηκε παραπάνω. Η εκκαθαριστική διαδικασία που θα καταλήζει σε ταυτόχρονο συμψηφισμό των απαιτήσεων σε επίπεδο Κεντρικών Τραπεζών, δεν είναι απαραίτητο να είναι διμερής. Αν μάλιστα είναι πολυμερής, αποβαίνει σε ό φελος του διεθνούς εμπορίου. Στην περίπτωση όμως αυτή, οι πολυμερείς πληρωμές πραγματοποιούνται σ'ένα από τα βασικά νομίσματα της παγκόσμιας αγοράς (π.χ. η Ινδία, κερδίζοντας δολλάρια από τις ΗΠΑ, καταβάλλει ένα μέρος τους στην Αγγλία για αγορά χημικών προϊόντων, έτσι η Αγγλία αποκτά δολλάρια για να εξοφλήσει υποχρεώσεις της απέναντι στις ΗΠΑ). Οταν οι απαιτήσεις μιας χώρας που προκύπτουν από τις συναλλαγές της με το εξωτερικό, διαφέρουν σα σύνολο με τις υποχρεώσεις της, προκύπτει ένα υπόλοιπο που πρέπει να ρυθμιστεί. Αυτό μπορεί να γίνει μέσω της αγοράς συναλλάγματος από τους κερδοσκόπους, με βραχυπρόθεσμες μετακινήσεις κεφαλαίων, να αντισταθμιστεί από τη δράση των νομισματικών αρχών ή ακόμη και με μεταβολή της τιμής του συναλλάγματος. Οι πληρωμές όμως σε συνάλλαγμα στα πλαίσια του διεθνούς εμπορίου είναι δυνατό να γίνουν με κάποια καθυστέρηση, είτε γιατί η συναλλαγή συμφωνήθηκε με κάποια καθυστέρηση, είτε γιατί η συναλλαγή συμφωνήθηκε με πίστωση, είτε γιατί η μεταβίβαση των αγαθών από τον πωλητή στον αγοραστή απαιτεί χρόνο. Η αγορά συναλλάγματος εδώ καλείται να παρέμβει στα πλαίσια της β*λειτουργίας της, αυτής της εξασφάλισης πιστώσεων για την διακίνηση των αγαθών στη διεθνή αγορά. Ετσι συνήθως πίστωση θα ζητήσει ο εξαγωγέας για να καλύψει το διάστημα που θα μεσολαβήσει α νάμεσα στην πληρωμή του παραγωγού των εξαγομένων και την είσπραξη α πό τον εξαγωγέα του αντίτιμου της εξαγωγής. Αλλά, και αν ο εξαγωγέας μπορεί να χρηματοδοτήσει τον παραγωγό και ο εισαγωγέας τον εξαγωγέα, πάλι θα χρειαστεί πίστωση για την κάλυψη του διαστήματος που θα μεσολαβήσει έως την παραλαβή του εμπορεύματος. Στην περίπτωση που ο εισαγωγέας καταβάλλει τοις μετρητοίς το αντίτιμο, θεωρείται ότι αυτός χρηματοδοτεί τη συναλλαγή.

23 Στην περίπτωση που ο εξαγωγέας κρατήσει για λογαριασμό του τη συναλλαγματική του εισαγωγέα έως ότου ο τελευταίος την εξοφλήσει, θεωρείται ότι ο εξαγωγέας χρηματοδοτεί τη συναλλαγή. Συνήθως όμως οι συναλλασσόμενοι εκμεταλλεύονται τις ειδικές πιστωτικές ευχέρειες της α γοράς συναλλάγματος, το τμήμα ξένου συναλλάγματος των τραπεξών ή την χρηματαγορά για την χρηματοδότηση των συναλλαγών τους με την παροχή ανάλογης πίστωσης. 8.- Πρόκρεση συναλλάγματος ή Αρμπιτράζ Η άσκηση αρμπιτράξ, αν έπρεπε να συσχετισθεί με κάποια από τις τρεις βασικές λειτουργίες της αγοράς συναλλάγματος, θα μπορούσε να θεωρηθεί σχετική με τη γ'λειτουργία, αφού εξαρτάται από τις διαφορές των ισοτιμιών. Η ισοτιμία των διαφόρων νομισμάτων μεταξύ τους κανονικά είναι δεδομένη και ενιαία για όλες τις αγορές συναλλάγματος. Αν για κάποιο λόγο η ισοτιμία αυτή μεταβληθεί, τότε δημιουργούνται συνθήκες όπου μπορεί να ασκηθεί αρμπιτράξ, δηλαδή ταυτόχρονη αγορά και πώληση κάποιων χρηματικών κυκλοφοριών, ώστε να προκόψει κέρδος. Το κέρδος αυτό θα είναι τόσο μεγαλύτερο όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά των ισοτιμιών. Με τις αυξομειώσεις της ξήτησης και της προσφοράς των νομισμάτων στα οποία στρέφεται το αρμπιτράξ, τελικά αποκαθίστανται και πάλι οι ενιαίες ισοτιμίες των νομισμάτων που η τιμή τους είχε μεταβληθεί. Εστω λοιπόν ότι η ισοτιμία ανάμεσα στη στερλίνα και στο γαλλικό φράγκο είναι : στο Παρίσι 1 = 12,ενώ στη Φραγκφούρτη 1 =11,5 Εκείνος που διαθέτει στερλίνες, έχει το περιθώριο να κερδίσει αγοράξοντας γαλλικά φράγκα στο Παρίσι, και πουλώντας τα ταυτόχρονα στην Φραγκφούρτη. Ετσι θα κερδίσει 0,5 για κάθε στερλίνα του. Μια τέτοια ενέργεια αυξάνει την ξήτηση γαλλικών φράγκων στο Παρίσι, ενώ αυξάνει την προσφορά τους στη Φραγκφούρτη, και οδηγεί μέσα από τη μείωση της τιμής του φράγκου στην αγορά του Παρισιού και την αύξησή της στην αγορά της

24 Φρανκφούρτης, στην επικράτηση μιας ενιαίας τιμής στις δύο αγορές, ή τιμών που θα διέφεραν μόνο κατά το κόστος των τηλεφωνημάτων και του τόκου για το ελάχιστο διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στην αγορά και την πώληση. Τότε παύουν να υπάρχουν και περιθώρια κέρδους γι'αυτούς που ασκούν το αρμπιτράζ και οι οποίοι δεν είναι κερδοσκόποι, αφού δε διατρέχουν κίνδυνο χρηματικής απώλειας μη μένοντας καθόλου με ανοιχτή θέση σε ξένο νόμισμα. Πράγματι αυτός που κάνει αρμπιτράζ αρχίζει και τελειώνει τη διαδικασία αυτή έχοντας στα χέρια του το ίδιο νόμισμα. Είναι πάντως δυνατό, εκτός από τη διενέργεια αρμπιτράζ συναλλάγματος σε δύο σημεία, όπως στο παραπάνω παράδειγμα, να πραγματοποιηθεί αυτό σε τρία σημεία. Εστω στερλίνας, γαλλικού φράγκου και γερμανικού μάρκου. Αν το μάρκο στην αγορά της Φραγκφούρτης ανταλλάσσεται με τη σχέση 1DM=3 ενώ στο Παρίσι η ισοτιμία στερλίνας - φράγκου είναι 1 =12 αυτό σημαίνει ότι η σχέση στερλίνας μάρκου θα πρέπει να είναι: 1 =4DM. Αν στην αγορά του Λονδίνου η σχέση αυτή είναι 1 =3,6 DM, τότε μπορεί το αρμπιτράζ να είναι κερδοφόρο αν κανείς αγοράσει στερλίνες στο Λονδίνο με μάρκα και τις πουλήσει στο Παρίσι έναντι φράγκων τα οποία θα ανταλλάξει με μάρκα στη Φραγκφούρτη. Ετσι πληρώνοντας 3,60DM για κάθε, αγοράζει μ'αυτά 12 τα οποία θα του αποφέρουν 4ϋΜ.θα έχει δηλαδή 0,4 DM κέρδος για κάθε στερλίνα που θα αγοράσει στο Λονδίνο. Για τους λόγους που ήδη αναφέραμε, οι αγοραπωλησίες των νομισμάτων θα αποκαταστήσουν και πάλι τις ενιαίες τιμές στην αγορά συναλλάγματος. Δίκαια λοιπόν θεωρείται ότι η πρόκριση συναλλάγματος αποτελεί το μηχανισμό που αγορές χωριστές από γεωγραφική ά ποψη, τις κάνει μια ενιαία αγορά από οικονομική άποψη. Αν δεν είναι δυνατή η άσκηση αρμπιτράζ, είτε λόγω κρατικών απαγορεύσεων, είτε λόγω κρατικών απαγορεύσεων, είτε λόγω έλλειψης επικοινωνίας, είτε τέλος λόγω κακής οργάνωσης σε κάποιες αγορές, αν δηλαδή στην αγορά επικρατούν συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού, οι διαχωρισμοί ανάμεσα σε επιμέρους αγορές, θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν και είναι πιθανό να προκόψουν μεγάλες διαφορές στις τιμές των νομισμάτων. Τότε, αν σε κάποια χώρα απαγορεύεται το αρμπιτράζ, θα γίνουν καλυμένες αγοραπωλησίες νομισμάτων, οι οποίες σε καθεστώς απαγόρευσης συνήθως αποφέρουν μεγάλα κέρδη.

25 9.- Αγορά συναλλάγματος με προθεσμάχ - Αρμπιτράζ επιτοκίων Η διασφάλιση απέναντι στους ΜίνδΟνους που συνεπάγονται οι πράξεις σε συνάλλαγμα λόγω των διακυμάνσεων της τιμής του, είναι ένα μέλημα όλων εκείνων που συναλλάσσονται στη διεθνή αγορά. Η αγορά συναλλάγματος τους προσφέρει τη δυνατότητα με κατάλληλες κινήσεις να α ποφύγουν τον κίνδυνο, ο οποίος για έναν εισαγωγέα π.χ. μπορεί να προέρχεται από την πιθανότητα αύξησης της τιμής του νομίσματος στο οποίο έχει αναλάβει να πληρώσει μια υποχρέωση του ληξιπρόθεσμη μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Ανάλογα ο εξαγωγέας που δικαιούται να εισπράξει σε συνάλλαγμα κάποιο ποσό από τους πελάτες του, διατρέχει τον κίνδυνο να χάσει από μια ενδεχόμενη πτώση της τιμής του νομίσματος, του οποίου συγκεκριμένη ποσότητα πρόκειται να εισπράξει. Για να προλάβουμε ενδεχόμενη ξημια, ο εισαγωγέας έχει τη δυνατότητα να αποταμιεύσει συνάλλαγμα στο εξωτερικό για να εξοφλήσει το χρέος του ή να αγοράσει συνάλλαγμα με προθεσμία. Ο εξαγωγέας πάλι μπορεί να συνάψει δάνειο στο εξωτερικό σε συνάλλαγμα, να πωλήσει το συνάλλαγμα μετατρέποντας το σε^ νόμισμα της χώρας του και αργότερα, όταν εισπράξει το ποσό των εξαγωγών του, να εξοφλήσει το δάνειο σε συνάλλαγμα. Ακόμη, έχει τη δυνατότητα να πωλήσει το συνάλλαγμα που περιμένει στην προθεσμιακή αγορά. Η κάλυψη του είδους που περιγράφηκε παραπάνω από τους κινδύνους του συναλλάγματος είναι γνωστή σαν "περιχαράκωση". Οταν ο εμπορευόμενος διαθέτει ρευστό η δυνατότητα να του δοθεί πίστωση, η περιχαράκωση μπορεί να γίνει μέσω της αγοράς όψεως (π.χ. αγορά συναλλάγματος σήμερα και αποταμίευσή του στο εξωτερικό). Διαφορετικά, θα πρέπει να εκμεταλλευτεί τη δυνατότητα σύναψης συμβολαίων με προθεσμία. Ενα τέτοιο συμβόλαιο είναι μια συμφωνία αγοράς ή πώλησης ξένου συναλλάγματος παραδοτέου σε μια καθορισμένη ημερομηνία. Η τιμή του συναλλάγματος καθορίξεται με τη σύναψη της συμφωνίας και δεν αλλάζει ότι κι αν μεσολαβήσει στην αγορά. Αν θελήσουμε να συσχετίσουμε από την άποψη του κόστους την αγορά συναλλάγματος όψεως με την αγορά προθεσμίας, θα πρέπει να εξετάσουμε την περίπτωση του εξαγωγέα που αναφέραμε και πριν. Εστω λοιπόν

26 ότι ο εξαγωγέας δανείζεται στο εξωτερικό και πωλει το συνάλλαγμα που α- πέκτησε στην αγορά όψεως της χώρας του. Για το δάνειό του θα καταβάλλει κάποιους τόκους στο εξωτερικό. Θα εισπράξει όμως και τόκους αν καταθέσει αμέσως στην τράπεζα το ισόποσο σε εγχώριο νόμισμα του συναλλάγματος που δανείστηκε. Αν το επιτόκιο είναι 6% στο εξωτερικό και 4% στη χώρα του, ο εξαγωγέας θα επιβαρυνθεί τελικά με 2% το χρόνο έναντι της κάλυψής του από τον κίνδυνο υποτίμησης του συναλλάγματος. Αν ο εξαγωγέας δεν είχε δανειστεί στο εξωτερικό, αλλά πωλούσε το συνάλλαγμα που του οφείλεται στην αγορά προθεσμίας, πάλι το κόστος γι'αυτόν θα ήταν 2%. Αυτό συμβαίνει διότι, αφού το επιτόκιο στο εξωτερικό είναι 6% και στο εσωτερικό 4%, η α γορά συναλλάγματος θα πωλεί συνάλλαγμα με προεξοφλητικό επιτόκιο 2% το χρόνο και όχι υψηλότερο. Αν αυτό ήταν υψηλότερο, τότε θα συνέφερε σε ό σους διέθεταν κεφάλαια να τα τοποθετούν στο εξωτερικό με επιτόκιο 6% και να τα πωλούν με προθεσμία με προεξοφλητικό επιτόκιο μεγαλύτερο από 2%. Ετσι θα μπορούσαν να κερδίσουν περισσότερο από 4% που είναι το επιτόκιο της εσωτερικής αγοράς. Η-πράγμα που οδηγεί στο ίδιο συμπέρασμα - εάν το προεξοφλητικό επιτόκιο ξένου συναλλάγματος (δηλαδή το πριμ στο εγχώριο νόμισμα) ήταν μεγοίλύτερο από 2% θα συνέφερε τους αλλοδαπούς να τοποθετήσουν κεφάλαια στο εξωτερικό κερδίζοντας 4% συν το πριμ που θα ήταν πάνω από 2%, δηλαδή περισσότερο από 6% στο σύνολο, που είναι α πόδοση καλύτερη από αυτήν που αποφέρει η κατάθεση χρημάτων στην χώρα τους. Στην πραγματικότητα η τιμή του συναλλάγματος με προθεσμία, υπολογιζόμενη σε εκατοστά το χρόνο με τη μορφή προεξοφλητικού τόκου ή πριμ, αποκλίνει από τη διαφορά των δύο επιτοκίων (εσωτερικού-εξωτερικού), που λέγεται "διαφορετικός τόκος", κατά 0,5% το πολύ προς τα πάνω ή προς τα κάτω. Η διαδικασία της μεταφοράς κεφαλαίων όωεως και κάλυψή τους με πράξεις προθεσμίας είναι γνωστή σαν "πρόκριση ή αρμπιτράζ επιτοκίων" και δεν πραγματοποιείται για αποδόσεις που δεν ξεπερνούν κατά περισσότερο από 0,5% τις εγχώριες αποδόσεις. Το όριο όμως αυτό έχει πολλές φορές κατέχει και μέχρι το 0,125%. Μια περίπτωση όπου είναι δυνατό η τιμή προθεσμίας να αποκλίνει σημαντικά από το διαφορετικό τόκο και να καταλήψει έτσι η αγορά συναλ

27 λάγματος με προθεσμία να είναι ένα μέσο δαπανηρό για περιχαράκωση, είναι εκείνη στην οποία τα κεφάλαι των κερδοσκόπων υπερκαλύπτουν σε όγκο τα κεφάλαια που παίζονται στην πρόκριση επιτοκίων. Η προθεσμιακή αγορά συναλλάγματος είναι ένα πεδίο που άνετα χρησιμοποιείται από τους κερδοσκόπους Υποτίμηση συναλλάγματος Πολλές φορές λαμβάνονται κυβερνητικά μέτρα για την υποτίμηση ενός εθνικού νομίσματος, για να δημιουργηθούν έτσι ευνοϊκές προϋποθέσεις αναπτύζεως της ανταγωνιστικής ικανότητας των προϊόντων που εζάγει η χώρα. Πρόκειται, δηλαδή, στην περίπτωση αυτή για τη μείωση της τιμής του προϊόντος που εξάγεται στις ξένες χώρες. Με την τεχνική υποτίμηση του συναλλάγματος προκύπτουν τα εξής αποτελέσματα: α) Αύξηση των εξαγωγών και, επομένως εισροή συναλλάγματος. β) Αύξηση της απασχολήσεως του εργατικού δυναμικού της χώρας. γ) Προσέλκυση ξένων κεφαλαίων. δ) Προσέλκυση τουριστών και παραμονή τους για μεγαλύτερη χρονικό διάστημα στη χώρα. Το τεχνικό αυτό μέτρο της υποτιμήσεως του νομίσματος, χαρακτηρίζεται σαν εμπορικό "ντάμπικ" αν αφορά σε ωρισμένα μόνο εξαγώγιμα προϊόντα μιας χώρας. Αναφορά σε όλα τα εξαγώγιμα προϊόντα, χαρακτηρίζεται σαν νομισματικό ή συναλλαγματικό "ντάμπιγκ". Σοβαρό μειονέκτημα αυτού του μέτρου είναι ότι συχνά η τιμή των προϊόντων που εξάγει η χώρα, η οποία εφαρμόζει το "ντάμπιγκ" προς το εξωτερικό είναι μικρότερη από την τιμή των πρώτων υλών, οι οποίες εισάγονται από χώρες που δεν εφαρμόζουν το μέτρο του "ντάμπιγκ". Αλλο σοβαρό μειονέκτημα που προκύπτει επίσης για τις χώρες οι οποίες εφαρμόζουν το μέτρο αυτό, είναι όταν έχουν συνάψει δάνεια από

28 την εξυπηρέτηση των τοκοχρεωλυτικών δόσεων, αναγκάζονται να εξάγουν μεγαλύτερες ποσότητες εμπορευμάτων από εκείνες που θα ήταν αρκετές κάτω από φυσιολογικές συνθήκες. Οπωσδήποτε, όμως, πρόκεται για μέτρο που εφαρμόζεται μόνο σε περίπτωση εξαιρετικής ανάγκης, για να μπορέση μια χώρα να συγκεντρώση το αναγκαίο συνάλλαγμα για την κάλυψη επιτακτικών αναγκών του πληθυσμού της, όπως είναι π.χ, η προμήθεια από το εξωτερικό ειδών διατροφής, πρώτων υλών κ.λ.π. Αυτό το μέτρο, πάντως, προσωρινά και μόνο μπορεί να εφαρμοσθή, γιατί οι θίγόμενες χώρες απ αυτόν τον ανταγωνισμό, επιβάλλουν υψηλότερο δασμολόγιο στα είδη που εισάγονται από τη χώρα, η οποία εφαρμόζει το "ντάμπιγκ" και έτσι εξουδετερώνει τα πλεονεκτήματα της χώρας που το εφαρμόζει Ανατίμηση συναλλάγματος Η ανατίμηση του εθνικού νομίσματος έχει τα αντίθετα αποτελέσματα από εκείνα της υποτίμησης δηλαδή εδώ έχουμε: α) Μείωση των εξαγωγών και, επομένως, μείωση του εισαγόμενου συναλλάγματος, β) Αύξηση της ανεργίας, γ) Μείωση του τουριστικού συναλλάγματος, δ) Μείωση της προσελκύσεως κεφαλαίων. Αυτές οι δυσμενείς συνέπειες έχουν σαν αποτέλεσμα τη μείωση του εισοδήματος, την αύξηση των φορολογικών συντελεστών και, γενικά, τη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας της χώρας Δελτίο ττμών συναλλάγματος Το δελτίο τιμών συναλλάγματος μιας χώρας είναι ένας πίνακας.

29 ο οποίος περιλαμβάνει τις τιμές του διαπραγματεύσιμου συναλλάγματος. Από τον Μάϊο του 1928 το δελτίο τιμών εκδίδεται στη χώρα μας από την Τράπεζα της Ελλάδος. Η τράπεζα αυτή εκδίδει τα εζής δελτία συναλλάγματος: α) Το κύριο δελτίο τιμών αγοράς και πωλήσεως ζένων τραπεζογραμματίων, το οποίο περιλαμβάνει: - Τις τιμές αγοράς και πωλήσεως των κυριοτέρων νομισμάτων, - το ανώτατο όριον ποσού το οποίο μπορούν να δέχονται οι Τράπεζες, - ποιας ονομαστικής αζίας χαρτονομίσματα γίνονται δεκτά για εζαργύρωση. β) Το συμπληρωματική δελτίο τιμών αγοράς και πωλήσεως ξένων τραπεζογραμματίων, στο οποίο αναγράφονται οι τιμές αγοράς και πωλήσεως διαφόρων χαρτονομισμάτων,τα οποία δεν περιλαμβάνονται στο κύριο δελτίο και των οποίων, η αγορά υπόκειται σε περιορισμούς. γ) Δελτίο τιμών εξωτερικού συναλλάγματος, στο οποίο αναγράφονται οι τιμές των κυριωτέρων νομισμάτων, που ισχύουν για τις εργασίες των εισαγωγών, εξαγωγών, αγοράς επιταγών, πληρωμής εντολών κ.λ.π. Βάσει των παραπάνω δελτίων, των οποίων οι τιμές είναι υποχρεωτικές για όλες τις εξουσιοδοτημένες για την αγρραπωλησία συναλλάγματος Τράπεζες, οι τελευταίες προβαίνουν στην αγορά και πώληση συναλλάγματος και ξένων τραπεζογραμματίων προς εξυπηρέτηση των συναλλασσομένων τόσο του εσωτερικού όσο και του εξωτερικού Κατηγορίες συναλλάγματος α) Ελεύθερο συνάλλαγμα: Με τον όρο αυτό εννοούμε όλα τα μέσα πληρωμής τα οποία γίνονται διεθνώς αποδεκτά, για την εξόφληση χρεαπαιτήσεων αη'ευθείας μεταξύ των διαφόρων χωρών. β) "Συνάλλαγμα κλήριγκ": Αντίθετα με το ελεύθερο συ-

30 νάλλαγμα, το "Ηληρίγκ" βασίζεται σε συμβάσεις, οι οποίες ρυθμίζουν τις ε μπορικές σχέσεις μεταζύ των διαφόρων χωρών συμψηφιστικώς. Οταν το "κληριγκς" ρυθμίζει τις συναλλαγματικές σχέσεις δύο χωρών, λέγεται "διμερές", όταν δε η ρύθμισις αφορά σε τρεις ή και περισσότερες χώρες, λέγεται "τριμερές" ή "πολυμερές". Το "κλίριγκ" καθιερώθηκε στη χώρα μας με τον νόμο 5426/1932. Με βάση τον νόμο αυτόν εκδίδονται υπουργικές αποφάσεις μετά από σχετικές συμφωνίες μεταζύ των ενδιαφερομένων χωρών, οι οποίες καθορίζουν: - Την διάρκεια των συμβάσεων, - Τις ποσότητες και την αζία των εμπορευμάτων που πρόκειται να ανταλλαγούν και - Τους υπόλοιπους όρους των εμπορικών συναλλαγών. Οι λογαριασμοί οι οποίοι αφορούν σε συνάλλαγμα "κλίριγκ" τηρούνται κατά χώρα στην Κεντρική Τράπεζα και όλες οι συναλλαγές των χρεωπιστώσεων γίνονται μέσω των λογαριασμών αυτών. Επομένως ένα έμβασμα ή μια εκκαθάριση, η οποία διέρχεται από το "κλήριγκ", πρέπει να δραχμοποιηθή (για την Ελλάδα ) από την κεντρική Τράπεζα και να μεταφερθή το προϊόν σε πίστωση της μεσολαβούσης Τραπέζης πρώτα και κατόπιν σε πίστωση του πελάτου. Και αντίστροφα πάλι με χρέωση του τηρουμένου στην Κεντρική Τράπεζα λογαριασμού της μεσολαβούσης Τραπέζης, ή πρώτα προβαίνει σε έμβασμα του ποσού στην Κεντρική Τράπεζα της χώρας που αφορά η συναλλαγή Αγορά συναλλάγματος Γενικά, τα κυριώτερα είδη αγοράς συναλλάγματος, τα οποία εμφανίζονται στις καθημερινές συναλλαγές των Τραπεζών, είναι τα εζής: α) Αγορά ξένων τραπεζογραμματίων β) Αγορά επιταγών σε ελεύθερο συνάλλαγμα γ) Αγορά ταζιδιωτικών επιταγών δ) Αγορά επιταγών σε συνάλλαγμα "κλήριγκ" ε) Αγορά συναλλάγματος που προέρχεται από εμβάσματα (εντο-

31 λες) ε ωτερΐηθύ σε συνάλλαγμα "κλήριγκ". η) Αγορά των πιστωτικών επιστολών εξωτερικού. α) Αγορά ξένων τραπεζογραμματίων Τα καταστήματα των εξουσιοδοτημένων Τραπεξών, τα οποία είναι εγκατεστημένα σε πόλεις, όπου υπάρχει κατάστημα της Τραπέξης της Ελλάδος, μπορούν να αγοράξουν τα ξένα χαρτονομίσματα που αναγράφονται, τόσο στον κύριο όσο και στο συμπληρωματικό δελτίο της Τράπεξας της Ελλάδος. Τα καταστήματα των εξουσιοδοτημένων Τραπεξών, τα οποία είναι εγκαταστημένα σε πόλεις που δεν υπάρχει κατάστημα της Τράπεξας της Ελλάδος, μπορούν να αγοράξουν μόνο τα ξένα χαρτονομίσματα που περιλαμβάνονται αποκλειστικάστο κύριο δελτίο της Τράπεξας της Ελλάδος. Χαρτονομίσματα Αιγύπτου και ανατολικών χωρών δεν αγοράξουν οι εμπορικές Τράπεξες. Η Τράπεξα της Ελλάδος δέχεται τέτοια νομίσματα μόνο για είσπραξη και τα αποστέλλει στην Ελβετία. Σε περίπτωση αγοράς χαρτονομισμάτων αξίας $ 500 και άνω ή του ισοτίμου αυτών, ξητείται από τον κομιστή και η υπογραφή της απαιτουμένης από την Τράπεξα της Ελλάδος υπεύθυνη δήλωση για την γνησιότητα των προσκομισθέντων τραπεξογραμματίων. Η δήλωση αυτή χρειάξεται και στις περιπτώσεις των $100 τραπεξογραμματίων, εάν υπάρχει και η παραμικρή αμφιβολία, όσον αφορά την γνησιότητά του. Ειδικά για τραπεξογραμμάτια σε μεγάλα τεμάχια, τα οποία προσκομίξονται αποκλειστικά από ξένους ταξιδιώτες ή από έλληνες μόνιμους κατοίκους, εξωτερικού, παρέχεται στα Καταστήματα η ευχέρεια κατόπιν ειδικής εντολής της Τράπεξας της Ελλάδος, δραχμοποιήσεως μέρους μόνο αυτών και καταβολής του υπολοίπου σε μικρότερα τεμάχια του ίδιου νομίσματος. Αντίθετα η αλλαγή μικρών τεμαχίων ξένων τραπεξογραμματίων με μεγαλύτερα απαγορεύεται αυστηρά, εκτός από δικαιολογημένες περιπτώσεις και πάντοτε μετά από έγκριση του Διευθυντού του Καταστήματος. Η αγορά ξένων τραπεξογραμματίων από τις εξουσιοδοτημένες Τράπεξες για λογαριασμό της Τράπεξας της Ελλάδος έχει σαν αποτέλεσμα, οι μεσολαβούσες Τράπεξες να φέρουν ακέραιη την ευθύνη για τη γνησιότητα και εγκυρότητα των τραπεξογραμματίων. Επομένως, πριν από κάθε αγορά.