ΕΛΠ 11 - Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ – ΚΡΑΤΟΥΣ - onlearn.gr - ελπ - εαπΤι σήμαινε ο όρος «πόλις» για τους αρχαίους; Τι σημαίνει ο σύγχρονος όρος «πόλις- κράτος» ;

Transcript

1 Β Ενότητα Ο ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΡΑΤΟΥΣ Τι σήμαινε ο όρος «πόλις» για τους αρχαίους; 1) Έχει γεωγραφική σημασία, δηλαδή σημαίνει τον χώρο που καταλαμβάνει ένας οργανωμένος οικισμός 2) Έχει πολιτική σημασία, δηλαδή σημαίνει την οργανωμένη κοινότητα. Τι σημαίνει ο σύγχρονος όρος «πόλις- κράτος» ; Συνενώνει τις δύο σημασίες γεωγραφική και πολιτική και άρα σημαίνει : 1)την κυριαρχία ενός συνόλου ανθρώπων σε ορισμένο χώρο, σε μια πόλη ή στον ευρύτερο χώρο γύρω από αυτήν 2) την συγκρότηση εξουσίας για την αντιμετώπιση των κοινών προβλημάτων. Τα κύρια χαρακτηριστικά της «πόλης- κράτους» ως θεσμό: 1) Αποτελείται από α) την πόλη ή άστυ, κέντρο άσκησης εξουσίας, τειχισμένο, συνδεδεμένο με την ακρόπολη β) την ύπαιθρο χώρα, ευρύτερη καλλιεργήσιμη έκταση με διάσπαρτους μικρότερους οικισμούς, τις κώμες. 2) Οι κάτοικοι, οι πολίτες ( είτε μένουν στο άστυ, είτε στον ευρύτερο χώρο ως αγρότες) συμβάλλουν στην αντιμετώπιση κοινών προβλημάτων και λαμβάνουν μέρος στη λήψη αποφάσεων. Ο τρόπος άσκησης εξουσίας, η συμμετοχή ή μη των πολιτών καθορίζει το πολίτευμα.

2 3) Ανεξάρτητα από το πολίτευμα οι πολίτες έχουν τρεις βασικές επιδιώξεις που είναι και προϋποθέσεις ύπαρξης της πόλης- κράτους: α) την ελευθερία ( απορρίπτεται κάθε εξάρτηση από άλλες πόλεις- κράτη) β) την αυτονομία (οι πολίτες συμβάλλουν στη διακυβέρνηση με νόμους που οι ίδιοι έχουν θεσπίσει ή αποδεχτεί) γ) την αυτάρκεια ( δυνατότητα πόλης να καλύπτει τις ανάγκες των πολιτών για οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη) ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΕΒΑΛΑΝ ΣΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΗΣ «ΠΟΛΗΣ ΚΡΑΤΟΥΣ» 1) Η σταθερή εγκατάσταση 2) Η δημογραφική αύξηση κι η πίεση που συνεπάγεται 3) Η σταδιακή ανάτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας 4) Ο αποικισμός με τους κανόνες δικαίου και ίσης διανομής γης στους αποίκους 5) Η οπλιτική φάλαγγα ως κύριο στρατιωτικό σώμα στο οποίο οι πολίτες συμμετέχουν εξίσου 6) Η γραφή κι η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και αμφισβήτησης. 7) Η ανάγκη για χωροταξική οργάνωση γύρω από έναν ιερό χώρο την ακρόπολη κι η ανάγκη για συσπείρωση και περιτείχιση όλου του οικισμού ή για συγκέντρωση του πληθυσμού γύρω από μεγαλύτερα κέντρα (συνοικισμός) 8) Η ύπαρξη αισθήματος συμμετοχής στην πόλη κι η σταδιακή ανάγκη για διαμόρφωση ενός πολιτεύματος 9) Η ανάγκη για οικονομική, κοινωνική και θρησκευτική οργάνωση, κοινό νόμισμα, τοπική λατρεία, κοινή εξουσία, η ηρωολατρεία, το αίσθημα της κοινότητας και της ανάγκης δικαιώματος κατοχής γης εντός των ορίων της επικράτειας της πόλης- κράτους. Γ ΕΝΟΤΗΤΑ Η κοινωνικοοικονομική και πολιτική κατάσταση στην αρχαϊκή κοινωνία ως κλειδί για να κατανοήσουμε τον τρόπο συγκρότησης των πόλεων - κρατών.

3 1) οικονομική κρίση από τα τέλη του 9 ου αι 2) δημογραφική έκρηξη 3) περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη 4) ελλιπείς τρόποι εκμετάλλευσης αγροτικών περιοχών 5) συγκέντρωση γης στα χέρια λίγων 6) αδυναμία εξειδίκευσης εργασίας 7) έλλειψη άλλων πόρων εκτός από την εκμετάλλευση γης 8) πτώση βασιλείας, σταδιακή άνοδος των ευγενών 9) αγροτική κρίση --- αντίδραση μικρών, μεσαίων καλλιεργητών και γαιοκτημόνων ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΥΓΕΝΕΙΣ, ΤΟΥΣ ΜΕΣΑΙΟΥΣ, ΤΟΥΣ ΔΟΥΛΟΥΣ. ΕΥΓΕΝΕΙΣ: 1) Αρχηγοί των γενών, αντλούν την πολιτική τους δύναμη από καταγωγή θεϊκή ή ηρωϊκή 2) Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής το αφιερώνουν στην άσκηση σώματος και πνεύματος 3) Η ανδρεία το ιδανικό τους. Συνεπάγεται πολεμική ετοιμότητα κι εκτροφή αλόγων. 4) Προσωνύμια: Ιππείς, αγαθοί, άριστοι, ευπατρίδες, εσθλοί, γνώριμοι 5) Την πολιτική τους ισχύ κατοχυρώνουν με την κατοχή εκτάσεων γης που δεν καλλιεργούν οι ίδιοι. ΜΕΣΑΙΑ ΤΑΞΗ 1) Προσωνύμια: πλήθος, όχλος, κακοί, κλπ 2) Ασχολούνται σταδιακά με το εμπόριο, τη βιοτεχνία, τη ναυτιλία και γίνονται κάτοχοι πλούτου 3) Δε θα εξισωθούν ποτέ με τους ευγενείς παρότι αποκτούν πρόσβαση στην άσκηση εξουσίας 4) Κάποιοι θα γίνουν δούλοι ΔΟΥΛΟΙ ( αιτίες προέλευση) 1) Εξαιτίας των χρεών προς τους ευγενείς 2) Αποτέλεσμα κατακτητικών πολέμων ( Σπάρτη είλωτες) 3) Αποτέλεσμα συγκρούσεων ή αγοραπωλησιών

4 4) Η ανάπτυξη δουλείας είναι συνδεδεμένη α) με την οικονομική ανάπτυξη λόγω εμπορίου και αποικιών, β) με την αντίληψη πως ο πολίτης πρέπει να χει χρόνο για τα κοινά, απαλλαγμένος από χειρωνακτικές εργασίες. ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ Δε γινόταν να αντιμετωπιστεί στα όρια των πόλεων κρατών και με κλειστή αγροτική οικονομία. Αντιμετωπίστηκε με : 1) Την ανάπτυξη δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα οικονομίας ( βιοτεχνία, διοίκηση, γραφειοκρατία) 2) Κατακτητικούς πολέμους που επέκτειναν τις πόλεις κράτη 3) Την ίδρυση αποικιών ΑΙΤΙΑ: Β ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΑΠΟΙΚΙΣΜΟΣ ( 8 ος - 6 ος αι πχ) 1) η στενοχωρία, δηλαδή η δημογραφική αύξηση κι η έλλειψη καλλιεργήσιμης γης 2) η έλλειψη πρώτων υλών, ιδίως σιδήρου και χαλκού για όπλα κι εργαλεία 3) η αναζήτηση νέων αγορών για προμήθεια και πώληση αγαθών 4) οι εσωτερικές πολιτικές συγκρούσεις κι η ανάγκη των ηττημένων να απομακρυνθούν 5) η γνώση για τους θαλάσσιους δρόμους και τις περιοχές εγκατάστασης 6) ο ριψοκίνδυνος Οδυσσέας που χαρακτηρίζει την ιδιοσυγκρασία του ανθρώπου της εποχής. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: 1) διαφέρει από το μεταναστευτικό ρεύμα προς τη Μ. Ασία γιατί ο β αποικισμός των αρχαϊκών χρόνων α) αποτελεί ολόκληρη επιχείρηση οργανωμένη από την μητρόπολη β) οι αποικίες είναι αυτόνομες,ανεξάρτητες, συγκροτημένες εκ νέου, με χαλαρούς έως ανύπαρκτους δεσμούς με τη μητρόπολη και καμιά φορά σχέσεις εχθρικές.

5 2) Τα κίνητρα του αποικισμού δεν ήταν μόνο η εμπορική εκμετάλλευση των περιοχών όσο η αναζήτηση μόνιμης εγκατάστασης, όπως προκύπτει από τις μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων και από τα ανασκαφικά δεδομένα. 3) Η αποστολή του αποικισμού ή είναι οργανωμένη από κάποια πόλη- κράτος ή αποτελείται από άτομα διαφόρων προελεύσεων 4) Ο οικιστής α) έχει την αργηγία της εκστρατείας και της εγκατάστασης β) είναι ευγενής γ) έχει καθήκον να τειχίσει την πόλη, να αναγείρει ναούς, να διανείμει τη γη, να θεσπίσει νόμους, δ) ηγείται του στρατού στους πολέμους ε) διαπραγματεύεται και συνεννοείται με τους γηγενείς στ) όταν πεθαίνει γίνεται ήρωας και σύμβολο 5) Οι σχέσεις με τους γηγενείς, ειρηνικές. Σπάνιες οι ρήξεις που μαρτυρούνται από την ύπατξη στρατιωτικών φυλάκιων και την εξαφάνιση των ντόπιων πολιτισμών ΑΠΟΙΚΙΑΚΗ ΕΞΑΠΛΩΣΗ Έγινε σε δυο χρονικές περιόδους. Στην πρώτη: Από Εύβοια και ηπειρωτική Ελλάδα, αργότερα Ρόδο και Κρήτη, πάνε --- νότια Ιταλία και Σικελία. Στην δεύτερη: Από μικρασιατικά παράλια και νησιά πάνε --- Ιταλία, Σικελία, Β. ακτές Αιγαίου, Ελλήσποντο, Προποντίδα, Εύξεινο Πόντο, Αφρική, Δ. Μεσόγειο. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά τα αποτελέσματα και συνδέονται με τα αίτια. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ: 1) αντιμετωπίστηκε η οικονομική κρίση 2) αναπτύχθηκε το εμπόριο, η βιοτεχνία και η ναυτιλία, η ναυσιπλοία και η κατεργασία των μετάλλων 3) αναπτύχθηκε η εργασιακή εξειδίκευση και αυξήθηκε η παραγωγή 4) η οικονομία δεν είναι μόνο ανταλλακτική, γίνεται εμπορευματοχρηματική, με ευρεία χρήση νομίσματος.

6 5) Αποτέλεσμα της ανάπτυξης εμπορίου και βιοτεχνίας, η ανάπτυξη του θεσμού της δουλείας για περισσότερα και φθηνά εργατικά χέρια. ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ: 1) Μια νέα κατηγορία πολιτών,αυτή που πλούτισε, διεκδικεί μερίδιο στην άσκηση εξουσίας. 2) Η ίση κατανομή γης στις αποικίες εντείνει την κοινωνική- πολιτική κρίση των μητροπόλεων και προκαλεί κοινωνικές- πολιτικές μεταβολές. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ: 1) Διαδόθηκε ο ελληνικός πολιτισμός: κοινωνικές πρακτικές, θρησκεία, τέχνη, στάση ζωής, διαδόθηκε η γραφή, η μέθοδος κατασκευής χάλκινων και πήλινων ειδωλίων κι η διακόσμηση των αγγείων και των τάφων. 2) Οι αποικίες έγιναν «πειραματικά εργαστήρια» για πολλές καινοτομίες, όπως οι πρώτες νομοθεσίες. 3) Η επιρροή των γηγενών πάνω στους Έλληνες ήταν ισχνή αλλά όχι ανύπαρκτη: κυρίως σε θέματα λατρείας ( όπως για παράδειγμα η ύπαρξη μερικών ιερών έξω από τα τείχη, κατάλοιπα τοπικών λατρειών) ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΜΙΣΜΑ 1) Επινοήθηκε στη Λυδία (7 ο αι) 2) Το υιοθέτησαν οι Έλληνες των μικρασιατικών παραλίων 3) Είχε μεγάλη αξία, ήταν από ήλεκτρο ( φυσικό κράμα χρυσού και αργύρου) 4) Στην Ελλάδα ήταν από ασήμι και το χρησιμοποίησαν πρώτοι Ευβοείς και Αιγινήτες. 5) Επινοήθηκε για να εξυπηρετήσει τις εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των πόλεων κρατών σύμφωνα με τον Αριστοτέλη. 6) Η νεότερη έρευνα καταλήγει ότι επινοήθηκε για να διευκολύνει την πόλη και τις σχέσεις των πολιτών. Εξυπηρετούσε α) είσπραξη φόρων β)καθορισμό προστίμων γ) αμοιβή μισθοφόρων δ) εμπορικές συναλλαγές 7) Συνδέθηκε άμεσα με την πολιτική ανεξαρτησία της πόλης κράτους και διαμόρφωσε πολιτική συνείδηση. Έγινε μέσο πολιτικής υπεροχής (όταν η Αθήνα ήθελε τον 5 ο αι να επιβάλει το δικό της νόμισμα στους συμμάχους της, ήθελε να επιβληθεί πολιτικά ως ανώτερη).

7