ΑΤΟΜΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ «ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ PETERSBERG ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΚΕΠΠΑ)» ΑΠΟ

Transcript

1 Α ΙΑΒΑΘΜΗΤΟ - - Α E A : 2 ΑΑΑ: 1 ΣΧΟΛΗ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ 5 η ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΙΑ ΙΚΤΥΑΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ «ΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ PETERSBERG ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΚΟΙΝΗΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ (ΚΕΠΠΑ)» ΣΧΗ ΑΠΟ (ΠΖ) ΧΡΗΣΤΟ ΜΠΑΚΙΡΤΖΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 Α ΙΑΒΑΘΜΗΤΟ

2

3 ΣΕΛΙ Α ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

4 -2- ΣΥΝΟΨΗ ΙΑΤΡΙΒΗΣ Τα στοιχεία που θα κινήσουν το ενδιαφέρον του οποιουδήποτε αναγνώστη προκειµένου να µελετήσει τη συγκεκριµένη διατριβή, αφορούν στην ανάλυση και κατανόηση της σύστασης, του αντικειµένου, της νοµικής υπόστασης και της προοπτικής των Αποστολών Petersberg, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άµυνας και Ασφαλείας (ΕΠΑΑ), προς εξασφάλιση και τη διατήρηση της ειρήνης στην Ευρώπη. Οι αποστολές Petersberg αρχικά θεσµοθετήθηκαν κατά την Υπουργική Σύνοδο της υτικο-ευρωπαϊκής Ένωσης ( ΕΕ) της Βόννης (Ιούνιος 1992), όπου έγινε το πρώτο βήµα και δόθηκε στην Ένωση η δυνατότητα να αναλάβει και νέες αποστολές, ως συνεισφορά στην ασφάλεια της Ευρώπης. Καθορίστηκε η διάθεση στρατιωτικών µονάδων, οι οποίες θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν κατά την πραγµατοποίηση διαφόρων επιχειρήσεων διαχείρισης κρίσεων και ειδικότερα στις παρακάτω περιπτώσεις: Ανθρωπιστικές αποστολές και αποστολές διάσωσης. Ειρηνευτικές αποστολές. Αποστολές µάχιµων δυνάµεων σε διαχείριση κρίσεων, συµπεριλαµβανοµένης και της αποκατάστασης της ειρήνης. Η διατύπωση των αποστολών αυτών επαναλήφθηκε στη Μεταρρυθµιστική Συνθήκη της Λισαβόνας (2009), στην οποία έγινε εκτενέστερη αναφορά στη δυνατότητα χρήσης στρατιωτικών και µη στρατιωτικών µέσων και δυνάµεων της ΕΕ «σε αποστολές εκτός της Ένωσης, προκειµένου να διασφαλιστεί η διατήρηση της ειρήνης, η πρόληψη συγκρούσεων και η ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, σύµφωνα µε τις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών». Στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ), σε ότι αφορά στις αποστολές Petersberg στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ, αναφέρονται επιγραµµατικά τα εξής: «Οι αποστολές του Άρθρου 42, παράγραφος 1, κατά τις οποίες η Ένωση µπορεί να κάνει χρήση στρατιωτικών και µη στρατιωτικών µέσων, περιλαµβάνουν τις κοινές δράσεις αφοπλισµού, τις ανθρωπιστικές αποστολές διάσωσης, τις αποστολές µε στόχο την παροχή συµβουλών και αρωγής επί στρατιωτικών θεµάτων, τις αποστολές πρόληψης των συγκρούσεων και διατήρησης της ειρήνης, τις αποστολές µαχίµων δυνάµεων που αναλαµβάνονται για τη διαχείριση των κρίσεων, στις οποίες περιλαµβάνονται οι αποστολές αποκατάστασης της ειρήνης και οι επιχειρήσεις σταθεροποίησης µετά το πέρας των συγκρούσεων. Όλες οι αποστολές αυτές µπορούν να συµβάλλουν στην καταπολέµηση της τροµοκρατίας, µεταξύ άλλων µε τη στήριξη τρίτων χωρών για την καταπολέµηση της τροµοκρατίας στο έδαφός τους». Η παρούσα µελέτη συνεχίζεται µε µια σύντοµη αναφορά στο σύνολο των αποστολών Petersberg που έχουν διεξαχθεί ή συνεχίζουν να διεξάγονται µέχρι και σήµερα στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ και στη συµµετοχή της χώρας µας σ αυτές και τέλος ολοκληρώνεται µε τις εκτιµήσεις για την προοπτική και το µέλλον αυτών των αποστολών, τα συµπεράσµατα που έχουν προκύψει µέχρι και σήµερα και τέλος η υποβολή προτάσεων.

5 -3- ΣΕΛΙ Α ΣΚΟΠΙΜΑ ΚΕΝΗ

6 -4- ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ α/α Τίτλος - Περιεχόµενο Σελίδα ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1 Γενικά 6 2 Σκοπός 7 3 Προϋποθέσεις 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α» Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟ ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG 1 Γενικά 8 2 Η πορεία προς την Ευρωπαϊκή Ενοποίηση Σύντοµη Ιστορική Αναδροµή 9 3 Η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης 11 4 Η ιακήρυξη Πέτερσµπεργκ (Petersberg Declaration) 13 5 Μεταγενέστερες Συνθήκες - ηµιουργία της ΕΠΑΑ - Ενίσχυση του Ρόλου 13 των Αποστολών Petersberg 6 Μεταρρυθµιστική Συνθήκη ή Συνθήκη της Λισαβόνας 15 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β» ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ - ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG 1 Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας 17 2 Στρατιωτικές υνατότητες της ΕΕ στο πλαίσιο ανάληψης και διεξαγωγής 17 των αποστολών Petersberg 3 Μη Στρατιωτικές υνατότητες της ΕΕ 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ» ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ 1 ιαχείριση Κρίσεων 19 2 Στρατιωτική ιαχείριση Κρίσεων - Θεσµικά Όργανα λήψης αποφάσεων 20 στο πλαίσιο ανάληψης των αποστολών Petersberg 3 Μη Στρατιωτική ιαχείριση Κρίσεων 22 4 Πρόληψη Συρράξεων 23 5 Έλεγχος Εξωτερικών Συνόρων 23 6 Κριτήρια Ανάληψης Αποστολών στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ 23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΟΒΟΛΗ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΕ 1 Γενικά 24 2 Στρατιωτικές υνάµεις της ΕΕ στο πλαίσιο ανάληψης και διεξαγωγής των αποστολών Petersberg ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Ε» «ΑΠΟΣΤΟΛΕΣ ΠΕΤΕΡΣΜΠΕΡΓΚ» (PETERSBERG TASKS) 1 Θεσµοθέτηση των αποστολών της ΕΠΑΑ 29 2 Σύσταση και αντικείµενο των αποστολών Petersberg 30 3 Επιχειρήσεις στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ 35 4 Στρατιωτικές Επιχειρήσεις της ΕΕ - Αποστολές Petersberg 38 5 Μικτές Πολιτικοστρατιωτικές Επιχειρήσεις 41 6 Μη στρατιωτικές επιχειρήσεις 42 25

7 -5-7 Η εξασφάλιση της δηµοκρατικής νοµιµοποίησης των επιχειρήσεων της ΕΠΑΑ 47 8 Η συνεισφορά της Ελλάδας στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ 48 ΚΕΦΑΛΑΙΟ «ΣΤ» ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 51

8 -6- ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΕΝΙΚΑ Στο σύγχρονο µεταβαλλόµενο περιβάλλον, τα θέµατα των διεθνών σχέσεων, της εξωτερικής πολιτικής, της ασφάλειας και της άµυνας, απασχολούν άµεσα όλα τα κράτη ανά την υφήλιο. Οι ισορροπίες συνεχώς αλλάζουν. Στο προσκήνιο πλέον εµφανίζονται νέοι δρώντες, οι οποίοι αφαιρώντας τη σκυτάλη από τους παλαιότερους, τείνουν να αποτυπώσουν τη δική τους σφραγίδα στη νέα διεθνή σκηνή. Η υπόσταση κάθε κράτους βασίζεται αποκλειστικά και µόνο στην ασφάλειά του, σηµαντικό ρόλο στην οποία διαδραµατίζει η εξασφάλιση της άµυνας και της εσωτερικής σταθερότητας. Είναι αυτονόητο ότι η ανάπτυξη, η ευηµερία και η πρόοδος, προϋποθέτουν ένα ασφαλές και σταθερό περιβάλλον, απαλλαγµένο από κάθε είδους συγκρούσεις, διενέξεις και αδυναµίες. Υπό το πρίσµα αυτό, προέκυψε το ζήτηµα της συλλογικής άµυνας και ασφάλειας στην Ευρώπη. Αµέσως µετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο έγιναν εντατικές προσπάθειες οι οποίες απέβλεπαν στη σταδιακή ενίσχυση της ασφάλειας και του ηγεµονικού ρόλου της Ευρώπης, προκειµένου αυτή να εµφανιστεί ως αξιόπιστη και ισχυρή παγκόσµια δύναµη, όχι µόνο από οικονοµικής, αλλά και από στρατιωτικής πλευράς. Το πρώτο περίπου µισό του 20 ου αιώνα, η Ευρώπη είχε βιώσει δύο πολέµους που την οδήγησαν στην ανασφάλεια, την καταστροφή, τη βία και την οπισθοδρόµηση. Από το δεύτερο µισό και µετά όµως, άρχισε σταδιακά να αλλάζει το σκηνικό και να εµφανίζεται η ασφάλεια, η ανάπτυξη και η σταθερότητα. Έτσι προέκυψε η δηµιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) η οποία σταδιακά επεκτάθηκε πλέον της οικονοµικής συνεργασίας και σε άλλους τοµείς δραστηριότητας, όπως της ασφάλειας, της άµυνας και της εξωτερικής πολιτικής, οι οποίοι περιελάµβαναν αντίστοιχα τη χρησιµοποίηση στρατιωτικών δυνάµεων, διπλωµατικών δράσεων, περιοριστικών µέτρων, κλπ. Στο νέο αυτό γεωπολιτικό περιβάλλον, η Ευρώπη λοιπόν αποφασίζει να εξασφαλίσει τη στρατιωτική της αυτονοµία και να δραστηριοποιηθεί ενεργά στα θέµατα ασφάλειας και ειρήνης, µε βασική επιδίωξη την αναγνώρισή της ως παράγοντα ισορροπίας στο παγκόσµιο στερέωµα. Είναι λοιπόν η χρονική στιγµή που ολόκληρη η Ευρώπη αλλάζει σελίδα και προσανατολισµό. Εγκαταλείπει τις όποιες προσπάθειες επεκτατικής πολιτικής

9 -7- της, οι οποίες στο παρελθόν µόνο όλεθρο και καταστροφή επέφεραν και εστιάζεται στην ευηµερία, την πρόοδο και την ανάπτυξη των λαών της. Ως αποτέλεσµα όλων των παραπάνω προσπαθειών, είναι η διαµόρφωση µιας Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Στο πλαίσιο αυτό τέθηκαν οι βάσεις της πολιτικής ένωσης και άρχισε η συνεργασία στους ευρύτερους τοµείς της κοινωνικής πολιτικής, της απασχόλησης, της αστυνοµίας, της δικαιοσύνης και της κοινής εξωτερικής πολιτικής. Αντικειµενικός σκοπός ήταν η χάραξη µιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, που θα οδηγούσε σε µια κοινή ευρωπαϊκή αµυντική πολιτική, όπως αυτή αργότερα διατυπώθηκε µε τη Συνθήκη του Μάαστριχτ. ΣΚΟΠΟΣ Σκοπός, είναι µια σύντοµη αναφορά της πορείας προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση, την ανάλυση της Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής για την Ασφάλεια και την Άµυνα (ΚΕΠΑΑ) και της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άµυνας και Ασφάλειας (ΕΠΑΑ), υπό το πρίσµα της θεωρίας των διεθνών σχέσεων, όπως διαµορφώνονται µέσα από τις σύγχρονες παγκόσµιες γεωπολιτικές εξελίξεις, και διαµέσου αυτής, η µελέτη/ανάλυση της σύστασης, του αντικειµένου, της νοµικής υπόστασης και της προοπτικής των Αποστολών Petersberg, στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ, προς εξασφάλιση και διατήρηση της ειρήνης στην Ευρώπη. ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Για τη σύνταξη της παρούσης µελέτης/διατριβής, τέθηκαν εξ αρχής οι παρακάτω προϋποθέσεις: α. Η ΕΕ καθορίζει και εφαρµόζει µια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας και άµυνας, η οποία καλύπτει όλους τους τοµείς της εξωτερικής της πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. β. Η υφιστάµενη πολιτικοστρατιωτική/οικονοµική κατάσταση, καθώς και η κατάσταση ασφάλειας στην Ευρώπη, δε θα παρουσιάσουν δραµατικές αλλαγές (ή εάν παρουσιάσουν δε θα επιφέρουν αξιοσηµείωτη µεταβολή στην εκπόνηση της εν λόγω µελέτης). γ. Στις µέχρι τώρα γνωστές απειλές, προστίθενται και οι µη κρατικοί δρώντες και οι ασύµµετρες απειλές, η τροµοκρατία, το οργανωµένο έγκληµα, η πειρατεία, οι επιθέσεις στον κυβερνοχώρο και στις τηλεπικοινωνίες, οι οποίες στο σύνολό τους δηµιουργούν µία νέα πραγµατικότητα και απαιτούν ένα νέο µοντέλο χειρισµού.

10 -8- δ. Οι εξελίξεις στα θέµατα ΚΕΠΠΑ θα συνεχίσουν να κινούνται µε τους µέχρι τώρα γνωστούς ρυθµούς. ε. Οι σχέσεις της ΕΕ, µε το ΝΑΤΟ και τον ΟΗΕ θα συνεχίσουν να εξελίσσονται σύµφωνα µε τις υφιστάµενες προδιαγραφές. στ. Η χώρα µας θα παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις, σε όλους τους τοµείς, θα συµµετέχει και θα αξιοποιεί τις όποιες ευκαιρίες της δίνονται προς όφελος του εθνικού συµφέροντος. ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Α» Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟ ΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG ΓΕΝΙΚΑ Το ευρωπαϊκό πολιτικό σύστηµα που επικράτησε µέχρι και το 15 ο αιώνα, συνυπήρξε µε πολλά άλλα συστήµατα που είχαν διαµορφωθεί στο παγκόσµιο περιβάλλον, αναπτύσσοντας (ή όχι) µε αυτά σχέσεις και επικοινωνώντας στο βαθµό που ήταν δυνατόν ή που εξυπηρετούσε τα συµφέροντα των ευρωπαϊκών κρατών. 1 Σταδιακά µε το πέρασµα του χρόνου, δηµιουργήθηκε ένα διεθνές πολιτικό σύστηµα στο οποίο ο ρόλος της Ευρώπης ήταν καθοριστικός και αναµφισβήτητα ηγεµονικός. Οι συγκρούσεις στο εσωτερικό της Γηραιάς Ηπείρου, επηρέασαν όλο το παγκόσµιο στερέωµα. Το τέλος του Β Παγκόσµιου Πολέµου, έθεσε και το τέλος του προαναφερόµενου πολιτικού συστήµατος, παραχωρώντας τη θέση του σε ένα νέο, που το χαρακτήριζε η αντιπαράθεση µεταξύ Ανατολής ύσης. Μέσα σε αυτό το δύσκολο περιβάλλον, τα ευρωπαϊκά κράτη κατάφεραν να διατηρήσουν την πολιτικοοικονοµική τους αξία, εξαιτίας «της αναγόρευσής τους ως του πιο ευαίσθητου σηµείου επαφής µεταξύ των δύο υπερδυνάµεων». 2 Στα επόµενα χρόνια, µε την κατάρρευση του κοµµουνισµού, τη διάλυση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και την επανένωση της Γερµανίας, το περιβάλλον της Ευρώπης αρχίζει να διαφοροποιείται και να εµφανίζονται τα πρώτα σηµάδια ευφορίας. Ωστόσο η πραγµατικότητα ήταν διαφορετική. Το νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον έπρεπε να αντιµετωπίσει την κρίση στη Γιουγκοσλαβία, τον ισλαµικό φανατισµό, την τροµοκρατία, την παράνοµη µετανάστευση/λαθροµετανάστευση 1 Ιωάννης Παρίσης «Η αµυντική αυτονοµία της ενωµένης Ευρώπης», σελ Howard, σελ.240.

11 -9- και ποικίλα άλλα προβλήµατα και νέες απειλές, οι οποίες άρχισαν να κλονίζουν την ασφάλεια στην Ευρώπη. Όλη αυτή η κατάσταση δεν ήταν δυνατόν να αγνοηθεί από τα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά στάθηκε η αιτία και η αφορµή που οδήγησε σταδιακά στην αναζήτηση κοινών λύσεων, προκειµένου να αντιµετωπισθεί άµεσα και αποτελεσµατικά. Έτσι, έγινε εµφανής η αναγκαιότητα της συλλογικής άµυνας, διαµέσου οµόφωνων πολιτικών αποφάσεων, η οποία και θα αποτελούσε τη δικλείδα εδραίωσης της ασφάλειας στην Ευρώπη. Μέσα σ αυτό το πλαίσιο, και σε όλη τη διάρκεια των διαφόρων φάσεων της ευρωπαϊκής οικοδόµησης, οι έννοιες της πολιτικής ένωσης, της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της κοινής άµυνας επανέρχονταν τακτικά στην ηµερήσια διάταξη, ως αποτέλεσµα της παρουσίασης διαφόρων πολιτικών προτάσεων. Ωστόσο, η διαδικασία οικοδόµησης µιας κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άµυνας υπήρξε αργή, επίπονη και αµφιλεγόµενη. Στο σύγχρονο σύνθετο και ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον, είναι αρκετοί οι λόγοι οι οποίοι συνηγορούν στην επίτευξη του στόχου αυτού, αλλά συγχρόνως είναι αρκετοί και οι ανασταλτικοί παράγοντες οι οποίοι µετριάζουν τα σχετικά επιτεύγµατα. Στο σηµείο αυτό είναι σκόπιµη µία σύντοµη ιστορική αναδροµή της Ευρωπαϊκής αυτής πορείας. Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΣΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η συλλογική οχύρωση της Ευρώπης δεν είναι κάτι το καινούργιο. Ήταν µια προσπάθεια του συνόλου σχεδόν των ευρωπαϊκών κρατών για απόκτηση κοινών αµυντικών δυνατοτήτων, η οποία αναδύθηκε αµέσως µετά το τέλος του Β Παγκοσµίου Πολέµου. Οι προσπάθειες της Ρωσίας για επιβολή ελέγχου στις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, σε συνδυασµό µε τη διάχυτη ανησυχία µιας ενδεχόµενης αναβίωσης της πρώην Γερµανικής επιθετικότητας, δηµιούργησαν στα κράτη της υτικής Ευρώπης την ανάγκη συσπείρωσής της και τη δηµιουργία ενός ισχυρού µηχανισµού ασφάλειας και άµυνας. Η Συνθήκη των Βρυξελών το 1948 (µεταξύ Γαλλίας, Βρετανίας, Βελγίου, Λουξεµβούργου και Ολλανδίας) που αργότερα οδήγησε στην ίδρυση της υτικο- Ευρωπαϊκής Ένωσης ( ΕΕ), αποτέλεσε µια από τις πρώτες σοβαρές προσπάθειες προς το σκοπό αυτό.

12 -10- Το Σεπτέµβριο του 1948, τα κ-µ της Συνθήκης των Βρυξελών προβαίνουν στη δηµιουργία ενός στρατιωτικού οργανισµού, του Western Union Defence Organization, ο οποίος απέδειξε ότι τα κράτη της Ευρώπης είναι σε θέση να συνεργαστούν προκειµένου να εξασφαλίσουν την άµυνα και την ασφάλειά τους. Ωστόσο η συνεργασία αυτή δεν προχώρησε καθόσον επήλθε η δηµιουργία του ΝΑΤΟ. Το δεύτερο µισό του 20 ου αιώνα, η εµπειρία των δύο καταστροφικών παγκοσµίων πολέµων έδωσε στις ευρωπαϊκές χώρες το έναυσµα για την έναρξη των προσπαθειών για συνεργασία εντός της Ευρώπης, κυρίως στους τοµείς της οικονοµίας και της άµυνας. Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα ΕΚΑΧ (1952), της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατοµικής Ενέργειας και της Ευρωπαϊκής Οικονοµικής Κοινότητας ΕΟΚ (1957), αποδεικνύουν τις συνεχείς και επίµονες προσπάθειες των Ευρωπαίων να πετύχουν την ενοποίησή τους. Το 1950, µε πρωτοβουλία της Γαλλίας, προτάθηκε το «Σχέδιο Πλέβεν» (προτάθηκε από το Γάλλο Πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης Ρενέ Πλέβεν) το οποίο προέβλεπε τη δηµιουργία της Ευρωπαϊκής Αµυντικής Κοινότητας - ΕΑΚ. Ήταν µια ευρωπαϊκή απάντηση στο αµερικανικό κάλεσµα για τον επανεξοπλισµό της. Γερµανίας. Επιδίωξη του σχεδίου ήταν, ο σχηµατισµός µιας πανευρωπαϊκής αµυντικής δύναµης ως εναλλακτικό σχέδιο στην πρόταση προσχώρησης της Γερµανίας στο ΝΑΤΟ, η οποία απέβλεπε στην αξιοποίηση του όποιου στρατιωτικού δυναµικού της Γερµανίας σε περίπτωση σύγκρουσης µε το σοβιετικό µπλοκ. Με τη Συµφωνία των Παρισίων (1954), τροποποιήθηκε και συµπληρώθηκε η αρχική Συνθήκη των Βρυξελών. Προσχώρησαν επιπλέον ως µέλη, η Γερµανία και η Ιταλία, ενώ ταυτόχρονα αναφέρεται για πρώτη φορά η ίδρυση της υτικο - Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΕ, η οποία όµως, όπως και η προκάτοχός της, περιορίστηκε στο να ενεργεί σε συνεργασία µε το ΝΑΤΟ, εξαρτώµενη για πληροφορίες και στρατιωτικές συµβουλές από αυτό και τελικά µε αυτόν τον τρόπο να µην έχει ξεκάθαρες αρµοδιότητες. Με την εγκαθίδρυση της ΕΟΚ, η φιλοσοφία πλέον αλλάζει. Προτεραιότητα δίνεται στην οικονοµική ολοκλήρωση της Ευρώπης, µέσω της οποίας επιδιώκεται η συνεργασία των κρατών της και σε άλλους τοµείς, όπως αυτών της ασφάλειας και της άµυνα. Κατά τη ιάσκεψη Κορυφής της Χάγης (1969), εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για περαιτέρω διεύρυνση της συνεργασίας και σε πολιτικό επίπεδο και έτσι

13 -11- υποβλήθηκε η γνωστή Έκθεση Νταβινιόν, µέσω της δηµιουργίας της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Συνεργασίας ΕΠΣ (European Political Cooperation EPC). Η ΕΠΣ υπήρξε η πλατφόρµα των κρατών-µελών (κ-µ), διαµέσου της οποίας µπορούσαν να συνοµιλήσουν για θέµατα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, ακόµα και αν τυπικά τα θέµατα αυτά ήταν περιορισµένα µόνο σε όσα αφορούσαν την εξωτερική πολιτική. Η σύσταση και λειτουργία της ΕΠΣ δεν άλλαξε ουσιαστικά την όλη κατάσταση και τα θέµατα ασφάλειας εξακολουθούσαν να µη βρίσκονται στο επίκεντρο των συζητήσεων. Τη δεκαετία του 1980 τα κ-µ στράφηκαν εκ νέου στην ανασυγκρότηση και ουσιαστικά επανασύσταση της ΕΕ, µέσω της οποίας θα δηµιουργούταν µια ευρωπαϊκή αµυντική ταυτότητα που θα λειτουργούσε εναλλακτικά ως προς το ΝΑΤΟ, καθότι αυτή υπήρξε ο πρώτος ενεργός αµυντικός οργανισµός της Ευρώπης. 3 Έτσι, τον Οκτώβριο του 1984 µε τη ιακήρυξη της Ρώµης, επαναπροσδιορίζεται η ΕΕ και προσαρµόζεται πλέον στις νέες πολιτικοστρατιωτικές απαιτήσεις της εποχής, µε σκοπό την απόκτηση στο πλαίσιο της Ευρώπης, µιας αµυντικής ταυτότητας, η οποία θα δρούσε προς όφελος της ευρωπαϊκής ασφάλειας, χωρίς να έρχεται σε αντιπαλότητα µε το ΝΑΤΟ. Στην Υπουργική Σύνοδο της Χάγης (1987) υιοθετήθηκε η λεγόµενη Πλατφόρµα της Χάγης, µε βάση την οποία καθορίζονται οι σκοποί και ευρύτερα η όλη πολιτικοστρατιωτική αντίληψη της ΕΕ. 4 Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Οι ανακατατάξεις που σηµειώθηκαν στην Ευρώπη και στο παγκόσµιο περιβάλλον (ο πόλεµος του Κόλπου, η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας, η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η επανένωση της Γερµανίας, η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, κλπ), έκαναν επιτακτική την ανάγκη για περαιτέρω προώθηση της Ένωσης, υπό το πρίσµα µιας κοινής προσέγγισης και αντιµετώπισης των ζητηµάτων που άπτονται της ασφάλειας και της άµυνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Τον Απρίλιο του 1990, µετά από απαίτηση της Γαλλίας και Γερµανίας για την εδραίωση µιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του ουβλίνου αποφάσισε να συµπεριλάβει τα θέµατα 3 Charles G. Cogan, The Third Option: The Emancipation of European Defense, /871027en.pdf.

14 -12- αυτά στην ηµερήσια διάταξη της ιακυβερνητικής ιάσκεψης,, προϊόν των εργασιών της οποίας ήταν η Συνθήκη του Μάαστριχ. 5, Η Συνθήκη του Μάαστριχ, απετέλεσε το σηµείο καµ µπής για την συνεργασία στον τοµέα της εξωτερικής πολιτικής και στον τοµέα της άµυνας της Ευρώπης, καθώς αντικατέστησε την ΕΠΣ µε την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτικής Ασφαλείας ΚΕΠΠΑ. 6 Είναι χαρακτηριστική η αναφορά στο προοίµιο της Συνθήκης, όπου επιγραµµατικά αναφέρονται τα εξής: «Αποφασισµένοι να εφαρµόσουν µια κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, που περιλαµ µβάνει την εν καιρώ διαµόρφωση µιας κοινής αµυντικής πολιτικής, η οποία µπορεί, σε δεδοµένη στιγµή, να οδηγήσει κοινή άµυνα, ενισχύοντας έτσι την ευρωπαϊκή ταυτότητα και ανεξαρτησία για την προαγωγή της ειρήνης, της ασφάλειας και της προόδου στην Ευρώπη και ανά την υφήλιο.» 7. Η ΚΕΠΠΑ αποτέλεσε το 2 ο πυλώνα στην αρχιτεκτονική δοµή της πολιτιστόχος της κής της ΕΕ. 8 «Ο ΚΕΠΠΑ είναι, να καταστήσει την ΕΕ ικανή να παρουσιάσει µια ισχυρή και ενιαία θέση και να δράσει αποτελεσµατικά για τα συµφέροντά της και γενικά για τα συµφέροντα της διεθνούς κοινότη-ταςτέλη της δεκαετίας του 90, η Μέχρι τα αµυντική διάσταση της ΚΕΠΠΑ ήταν περιορισµένη και στηριζόταν στο ΝΑΤΟ και τη ΕΕ». 9 Η αντίληψη της συλλογικής ασφάλειας και άµυνας στην Ευρώπη αναπτύχθηκε σε δύο επίπεδα: στην Προβολή ύναµης και στον Πολιτικό Έλεγχο και τη Στρατιωτική ιοίκηση. Ως βασικοί στόχοι της ΚΕΠΠΑ καθορίστηκαν τα παρακάτω: Η διαφύλαξη των κοινών αξιών, των θεµελιωδών συµφερόντων, της ανεξαρτησίας και ενίσχυση της ασφάλειας της ΕΕ και των κ-µ της. 5 Υπεγράφη τον Φεβρουάριο 1992 και τέθηκε σε ισχύ τον Νοέµβριο Στην αγγλική ως CFSP: Common Fore eign and Security Policy. 7 Ιωάννης Παρίσης «Η αµυντική αυτονο οµία της ενωµένης Ευρώπης», σελ Οι άλλοι δύο πυλώνες αφορούν: ο 1 ος τα Κοινοτικά Θέµατα (εµπόριο, οικονοµία, κλπ) και ο 3 ος τα Θέµατα ικαιοσύνης και Εσωτερικών. 9 Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυ υνας», σελ.38.

15 -13- Η διατήρηση της ειρήνης, η ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας και η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας. Η ενίσχυση της δηµοκρατίας και του κράτους δικαίου, συµπεριλαµβανοµένων και των δικαιωµάτων του ανθρώπου. Η ΙΑΚΗΡΥΞΗ ΠΕΤΕΡΣΜΠΕΡΓΚ (Petersberg Declaration) Η Συνθήκη του Μάαστριχ έδωσε τη δυνατότητα στη ΕΕ να αποκτήσει τη θέση που της αρµόζει στο νέο γεωπολιτικοστρατηγικό περιβάλλον, καθορίζοντας τις σχέσεις της µε την ΕΕ και το ΝΑΤΟ. Η Σύνοδος της Βόνης έδωσε τη δυνατότητα στη ΕΕ να αναλάβει και νέες αποστολές ως συνεισφορά στην ασφάλεια της Ευρώπης. Ειδικότερα στο µέρος που αφορά στην ενίσχυση του επιχειρησιακού ρόλου της ΕΕ, καθορίστηκε η διάθεση σ αυτήν µονάδων οι οποίες θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν στις αποκαλούµενες «Αποστολές Πέτερσµπεργκ» (Petersberg Tasks), 10 οι οποίες αποτέλεσαν αναπόσπαστο κοµµάτι της, µε σκοπό τον καθορισµό των στρατιωτικών ενεργειών που θα µπορούσε να λάβει η Ένωση κατά την πραγµατοποίηση διαφόρων επιχειρήσεων διαχείρισης κρίσεων. ΜΕΤΑΓΕΝΕΣΤΕΡΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΠΑΑ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG Ήδη από τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της ΚΕΠΠΑ έγινε φανερό ότι, δεν είχε τη δυνατότητα να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των κ-µ που συµµετείχαν στην Ένωση. Τόσο στην περίπτωση της πρώην Γιουγκοσλαβίας όσο και της Μ. Ανατολής δεν κατέστη δυνατόν να βρεθεί µια κοινή αποδεκτή λύση. Η διεθνής εικόνα της Ευρώπης δέχτηκε σοβαρό πλήγµα και έγινε επιτακτική η ανάγκη αναθεώρησής της. Με τη Συνθήκη του Άµστερνταµ (1997), οι χώρες της Ευρώπης προέβησαν στην αναθεώρηση της Συνθήκης του Μάαστριχτ. Καινοτοµία της Συνθήκης του Άµστερνταµ αποτελεί η εκπροσώπηση της Ένωσης στα θέµατα της ΚΕΠΠΑ, από την Προεδρία η οποία «επικουρείται από το Γενικό Γραµµατέα, ο οποίος ασκεί τα καθήκοντα του Ύπατου Εκπροσώπου». 11 Ορισµένες καινοτοµίες της νέας Συνθήκης είναι οι παρακάτω: α. ηµιουργία Μονάδας Σχεδιασµού Πολιτικής και Έγκαιρης Προειδοποίησης. 10 Οι αποστολές πήραν την ονοµασία τους από το οµώνυµο ξενοδοχείο στο οποίο πραγµατοποιήθηκε η Συνδιάσκεψη. 11 Ιωάννης Παρίσης «Η αµυντική αυτονοµία της ενωµένης Ευρώπης», σελ.40.

16 -14- β. ηµιουργία του θεσµού του Ύπατου Εκπροσώπου. γ. Εισαγωγή νέων θεσµικών κανόνων µε σκοπό την επιτάχυνση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων. δ. ηµιουργία νέων µέσων άσκησης πολιτικής, όπως αυτό των «κοινών στρατηγικών». ε. Ενίσχυση της αµυντικής διάστασης της κοινής εξωτερικής πολιτικής. Με τη Συνθήκη του Άµστερνταµ οι Αποστολές Petersberg εντάχθηκαν πλέον στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ και η αρµοδιότητα εντολής και πολιτικής εποπτείας επ αυτών δόθηκε στο Ευρωπαϊκό Συµβούλιο. στ. Αναγνώριση του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου ωε υπεύθυνο όργανο λήψης αποφάσεων. ζ. Ενίσχυση του ρόλου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η Συνθήκη του Άµστερνταµ επέφερε σηµαντικές αλλαγές και στον χαρακτήρα της ΚΕΠΠΑ. Η ΕΕ προχώρησε γρήγορα στην εξέλιξη και ενίσχυση της ΚΕΠΠΑ µε την Ευρωπαϊκή Πολιτικής Άµυνας και Ασφαλείας (ΕΠΑΑ), ενώ παράλληλα καθορίστηκαν οι στόχοι της ΕΕ όπως η διαφύλαξη της ανεξαρτησίας και της ακεραιότητας και η ενίσχυση της άµυνας και ασφάλειας της Ευρώπης. 12 Στα χρόνια που ακολούθησαν, µια σειρά καθοριστικών ενεργειών διαµέσου διακηρύξεων και συνόδων, προώθησαν ακόµη περισσότερο τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, της άµυνας και της ασφάλειας. Κυριότεροι σταθµοί αυτής της πορείας είναι οι παρακάτω: α. Γαλλο-βρετανική ιακήρυξη του St Malo ( εκέµβριος 1998), µε την οποία γίνεται µια πρώτη αναφορά και προσπάθεια ανάπτυξης της δυνατότητας αυτόνοµης δράσης από την ΕΕ, µε τη διάθεση και χρήση µέσων που απαιτούνται γι αυτό το σκοπό. β. Σύνοδος Κορυφής της Κολωνίας (Ιούνιος 1999), όπου τα κ-µ έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην ενίσχυση της ΚΕΠΑΑ στους τοµείς ασφάλειας και άµυνας και ειδικότερα στις αποστολές διαχείρισης κρίσεων (αποστολές Petersberg). Ουσιαστικά αποφασίστηκε η µεταφορά των επιχειρησιακών αρµοδιοτήτων της ΕΕ στην ΕΠΑΑ η οποία αποτελεί ουσιαστικά και τον επίσηµο διάδοχό της. 12 Cameron, F. (ed) "The Future of Europe: integration and enlargement", Routledge (London and New York) 2004, σελ

17 -15- γ. Σύνοδος Κορυφής του Ελσίνκι ( εκέµβριος 1999). Κατά το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο του Ελσίνκι, έγινε εκτενέστερη αναφορά στην ΕΠΑΑ και επιπλέον τα κ-µ της ΕΕ συµφώνησαν από κοινού στην αποδοχή ενός «Κύριου Στόχου» (Headline Goal) πολιτικής, του γνωστού ως «Headline Goal 2003», ο οποίος αφορούσε στην απόκτηση στρατιωτικών δυνατοτήτων, προκειµένου η ΕΕ να µπορεί να αναλάβει αυτόνοµα επιχειρήσεις. Κύριο στοιχείο του στόχου ήταν η συγκρότηση µέχρι το 2003 µιας Ευρωπαϊκής ύναµης Ταχείας Αντίδρασης - European Rapid Reaction Force, προς ανάληψη/υλοποίηση των αποστολών Petersberg. Η ΕΠΑΑ πλέον αποτελεί τον βασικό επιχειρησιακό βραχίονα της ΚΕΠΠΑ, για την επίτευξη στρατιωτικών και µη στρατιωτικών στόχων. Κατ αυτόν τον τρόπο, η ΕΕ καθίσταται πλέον ικανή να αναλαµβάνει ανεξάρτητες δράσεις στο πλαίσιο της διαχείρισης κρίσεων, χωρίς την οποιαδήποτε εµπλοκή του ΝΑΤΟ. δ. Σύνοδος Κορυφής της Feira (Ιούνιος 2000) και η Σύνοδος Κορυφής της Νίκαιας ( εκέµβριος 2000). Η δεύτερη υπήρξε σταθµός στην ενίσχυση της ΕΠΑΑ, καθώς επικύρωσε τις διάφορες αποφάσεις που είχαν ληφθεί παλαιότερα, όπως τη δηµιουργία µιας ΕΠΑΑ συµβατής µε το ΝΑΤΟ, τη δυνατότητα ανάπτυξης στρατιωτικών δυνάµεων υπό την εποπτεία της Ένωσης, σε περιοχές υπό κρίση και τη δηµιουργία πολιτικό-στρατιωτικών θεσµών και οργανισµών (Επιτροπή Πολιτικής και Ασφάλειας, Ευρωπαϊκό Στρατιωτικό Επιτελείο), ενώ µετέφερε πλήρως στην ΕΕ τις εναποµένουσες αρµοδιότητες της ΕΕ, µε την τελευταία να καθίσταται ανενεργή. Η συγκρότηση και η δυνατότητα υλοποίησης/ανάπτυξης των στρατιωτικών δυνατοτήτων της ΕΠΑΑ, µε απώτερο σκοπό τη διαχείριση κρίσεων, αποτέλεσε τα επόµενα χρόνια το βασικότερο στόχο της Ένωσης. Έτσι το 2001 συντάχθηκαν: Το Σχέδιο ράσης επί των Ευρωπαϊκών υνατοτήτων European Capabilities Action Plan (ECAP). Το κείµενο για την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας, που αποτελεί και το βασικό κείµενο ανάπτυξης της ΚΕΠΠΑ και της ΕΠΑΑ. ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΣΥΝΘΗΚΗ Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ Η Μεταρρυθµιστική Συνθήκη ή Συνθήκη της Λισαβόνας τέθηκε σε ισχύ από 1 η εκεµβρίου Η νέα αυτή Συνθήκη επιφέρει καινοτοµίες οι οποίες

18 -16- επηρέασαν άµεσα την εξέλιξη της Ένωσης και ειδικότερα σε ότι αφορά στους τοµείς της άµυνας και ασφάλειας στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ, τα παρακάτω: α. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο µετεξελίσσεται σε θεσµικό όργανο. β. ηµιουργείται θέση Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συµβουλίου. γ. Ο Υπουργός Εξωτερικών της Ένωσης ονοµάζεται Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέµατα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας. δ. ηµιουργείται Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής ράσης. ε. Η ΕΠΑΑ, η οποία θα καλείται πλέον Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άµυνας (ΚΠΑΑ), καθορίζεται µε µεγαλύτερη σαφήνεια, διευρύνεται ως προς τις αποστολές και αποκτά σαφέστερη προοπτική να οδηγήσει στην κοινή άµυνα. στ. ιευρύνονται οι αποστολές Petersberg. ζ. Για την ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ένωσης, καθορίζεται η αρχή της Μόνιµης ιορθωµένης Συνεργασίας βάση της οποίας τα κ-µ µε υψηλότερο βαθµό στρατιωτικών δυνατοτήτων, αναλαµβάνουν και τις µεγαλύτερες υποχρεώσεις από πλευράς δεσµεύσεων στον τοµέα αυτό. η. Καθορίζεται η Ρήτρα Αµοιβαίας Συνδροµής, βάση της οποίας «σε περίπτωση κατά την οποία κ-µ δεχτεί ένοπλη επίθεση στο έδαφός του, τα άλλα κ-µ οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδροµή µε όλα τα µέσα που έχουν στη διάθεση τους, σύµφωνα µε το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωµένων Εθνών». 13 θ. Καθορίζεται η Ρήτρα Αλληλεγγύης µεταξύ των κ-µ της Ένωσης, µε την πρόβλεψη ότι «η Ένωση και τα Κράτη Μέλη της θα ενεργούν από κοινού µε πνεύµα αλληλεγγύης για την πρόληψη τροµοκρατικής απειλής, την παροχή προστασίας του αµάχου πληθυσµού και των δηµοκρατικών θεσµών και την παροχή αρωγής σε κ-µ, στο έδαφός του, ώστε να αντιµετωπιστούν οι συνέπειες ενδεχόµενης τροµοκρατικής επίθεσης καθώς επίσης και σε περίπτωση φυσικής καταστροφής ή ανθρωπογενούς καταστροφής». 14 ι. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποκτά καθοριστικό ρόλο στη διαµόρφωση της εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας της Ένωσης. Η Συνθήκη της Λισαβόνας θεωρήθηκε ως η µεγάλη ευκαιρία της ΕΕ για τη διαµόρφωση µιας φιλόδοξης και πολύπτυχης ΚΕΠΠΑ και ΚΠΑΑ. 13 Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ.49.

19 -17- ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Β» ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ - ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Μέχρι και σήµερα η ΕΕ σε πολλές περιπτώσεις παρουσιάστηκε διχασµένη σε θέµατα διεθνούς εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας (πχ. πόλεµος Ιράκ, κλπ). Η χάραξη/θέσπιση λοιπόν µιας Στρατηγικής Ασφάλειας στην Ευρώπη αποτελεί το βασικό παράγοντα άσκησης της πολιτικής της σε όλους τους τοµείς της ΕΕ. Η Στρατηγική αυτή δίνει στην ΕΕ τη δυνατότητα της ταχείας λήψης αποφάσεων και της αποτελεσµατικής υλοποίησής τους, συµπεριλαµβανοµένων και των αποστολών Petersberg στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας (ΕΣΑ) εγκρίθηκε κατά τη διάρκεια της διάσκεψης του Το κείµενο της ΕΣΑ περιλαµβάνει τρία βασικά µέρη: Το 1 ο µε τίτλο «Το Περιβάλλον Ασφαλείας- Παγκόσµιες Προκλήσεις και Κύριες Απειλές», που αναφέρεται στις νέες απειλές που αντιµετωπίζει η Ευρώπη. Το 2 ο µε τίτλο «Στρατηγικοί Αντικειµενικοί Σκοποί», που αναφέρεται στους στρατηγικούς αντικειµενικούς σκοπούς της. Το 3 ο µε τίτλο «Επιπτώσεις πολιτικής για την Ευρώπη», που αναφέρεται στις πιθανές επιπτώσεις που θα υπάρξουν στην ΕΕ από την εφαρµογή µιας στρατηγικής ασφάλειας. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΕ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG Λόγω της διαπίστωσης ότι, ο στόχος που τέθηκε το 1999 στο Ελσίνκι (Headline Goal 2003) δεν ήταν δυνατόν να επιτευχθεί στα χρονικά περιθώρια που είχαν τεθεί, σε συνδυασµό µε τη νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο στη σύνοδο του Ιουνίου 2004 ενέκρινε το νέο Headline Goal 2010, που περιελάµβανε τις κύριες παραµέτρους για την ανάπτυξη των στρατιωτικών δυνατοτήτων µε χρονικό ορίζοντα το Το στοιχείο κλειδί του Headline Goal 2010 είναι η ικανότητα της ΕΕ να αναπτύσσει δυνάµεις µε υψηλό επίπεδο ετοιµότητας για την αντιµετώπιση µιας κρίσης, είτε ως µεµονωµένη δύναµη, είτε ως µέρος µιας ευρύτερης επιχείρησης. Ο νέος στόχος της ΕΕ, εξέφραζε την Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας, την εξέλιξη τους στρατηγικού περιβάλλοντος και της τεχνολογίας και βασιζόταν στα

20 -18- συµπεράσµατα που είχαν προκύψει από τις µέχρι τότε επιχειρήσεις της ΕΕ σε διεθνές επίπεδο. Για την επίτευξη του νέου αυτού στόχου της ΕΠΑΑ, ήταν αναγκαίο να καθοριστούν σε πρώτο χρόνο οι προϋποθέσεις στρατηγικής σχεδίασης, ώστε να είναι δυνατή η αντιµετώπιση ενός φάσµατος στρατιωτικών επιχειρήσεων οι οποίες αφορούσαν: Πρόληψη συρράξεων. ιαχωρισµό αντιµαχόµενων παρατάξεων µε τη χρήση βίας. Σταθεροποίηση, αποκατάσταση καταστροφών, στρατιωτικές συµβουλές σε άλλες χώρες. Επιχειρήσεις εκκένωσης. Ανθρωπιστικές επιχειρήσεις. Βασική προϋπόθεση ανάληψης όλων των παραπάνω αποστολών, ήταν και είναι η ικανότητα της ΕΕ να αναπτύσσει δυνάµεις µε υψηλό επίπεδο ετοιµότητας, µεµονωµένα ή στο πλαίσιο µιας ευρύτερης επιχείρησης. Έτσι η ΕΕ αποφάσισε την υιοθέτηση µιας νέας διαδικασίας για λήψη απόφασης σε περιορισµένο χρόνο και την υιοθέτηση της πρότασης για την δηµιουργία Συγκροτηµάτων Μάχης ( Βattlegroups ), τα οποία να είναι αρκετά ευέλικτα ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αναλάβουν επιχειρήσεις ακόµη και σε µακρινές «εύφλεκτες» περιοχές. Η πρόθεση ήταν να αποκτήσει η ΕΕ τη δυνατότητα να αναλαµβάνει ταυτόχρονα δύο επιχειρήσεις ταχείας αντίδρασης επιπέδου ενός Βattlegroup. Από το 2005 η ΕΕ έχει συγκροτήσει πέντε Επιχειρησιακά Στρατηγεία τα οποία διατίθενται από τα κ-µ της και είναι τα παρακάτω: Γαλλικό (στο Παρίσι). Βρετανικό (στο Northwood). Γερµανικό (στο Βερολίνο). Ιταλικό (στη Ρώµη). Ελληνικό (στη Λάρισα). Το κάθε Στρατηγείο σε περίοδο κρίσης δύναται να επανδρωθεί µέχρι και 210 περίπου άτοµα και έχει τη δυνατότητα να διεξάγει δύο επιχειρήσεις ταυτόχρονα σε διαφορετικά θέατρα επιχειρήσεων.

21 -19- ΜΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΕ Παράλληλα µε τις στρατιωτικές δυνατότητες, η ΕΕ µπορεί µε τη χρησιµοποίηση ειδικά εξειδικευµένου προσωπικού και εµπειρογνωµόνων, να υλοποιεί αποστολές πρόληψης συγκρούσεων και διαχείρισης κρίσεων. Οι βασικές κατηγορίες οργάνων που µπορούν να χρησιµοποιηθούν σε τέτοιου είδους αποστολές είναι δικαστικοί υπάλληλοι (δικαστές, εισαγγελείς, κλπ), αστυνοµικοί, συνοριοφύλακες, ειδικοί φρουροί, κλπ. Οι µη στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΠΑΑ, έχουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν εντός 30 ηµερών από τη λήψη απόφασης, προκειµένου να αναλάβουν την οποιαδήποτε αποστολή αρµοδιότητάς τους. Η ανάπτυξή τους µπορεί να γίνει αυτόνοµα, από κοινού ή σε συνεργασία και συντονισµό µε την αντίστοιχη στρατιωτική επιχείρηση. ΚΕΦΑΛΑΙΟ «Γ» ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ ΛΗΨΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ Προκειµένου η ΕΕ να ανταποκριθεί προς τις απαιτήσεις επέµβασής της σε περιοχές κρίσεων, καθόρισε αντίστοιχες διαδικασίες διαχείρισης κρίσεων. Η διαχείριση των κρίσεων, σε ότι αφορά στην ΕΠΑΑ, περιλαµβάνει παρακάτω συνιστώσες: Στρατιωτική. Μη στρατιωτική. Πρόληψη των συρράξεων. Το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο το 2008, επανέλαβε το ενδιαφέρον του για την επίτευξη του στόχου που αρχικά είχε τεθεί στο Ελσίνκι (1999). Ειδικότερα βασίστηκε στο αρχικό πλαίσιο, θέτοντας ωστόσο συγκεκριµένες επιχειρησιακές απαιτήσεις, καθορίζοντας ότι «Η Ευρώπη πρέπει να είναι πράγµατι ικανή, κατά τα επόµενα έτη και στο πλαίσιο του καθοριζόµενου επίπεδου φιλοδοξίας, ήτοι της ανάπτυξης ανδρών εντός 60 ηµερών για µια µείζονα επιχείρηση, εντός του φάσµατος επιχειρήσεων που προβλέπονται στον πρωταρχικό στόχο 2010 και στο µη στρατιωτικό πρωταρχικό στόχο 2010, να προγραµµατίζει και να διεξάγει ταυτόχρονα: δύο σηµαντικές επιχειρήσεις σταθεροποίησης και ανασυγκρότησης, µε την αρµόζουσα µη στρατιωτική παρουσία, υποστηριζόµενη από άνδρες το πολύ επί µία διετία τουλάχιστον,

22 -20- δύο επιχειρήσεις ταχείας αντίδρασης περιορισµένης διάρκειας χρησιµοποιώντας ιδίως τις µάχιµες οµάδες της ΕΕ, µία επιχείρηση επείγουσας εκκένωσης ευρωπαίων πολιτών (σε λιγότερο από 10 ηµέρες) λαµβάνοντας υπόψη τον πρωταρχικό ρόλο κάθε κράτους µέλους όσον αφορά τους πολίτες του και βάσει της εννοίας του προξενικού πιλοτικού κράτους, µία αποστολή θαλάσσιας ή εναέριας επιτήρησης/απαγόρευσης, µία πολιτικοστρατιωτική επιχείρηση ανθρωπιστικής βοήθειας διάρκειας µέχρι 90 ηµερών, περί τις δώδεκα µη στρατιωτικές αποστολές ΕΠΑΑ (ιδίως αστυνοµικές αποστολές, αποστολές κράτους δικαίου, αποστολές πολιτικής διοίκησης, αποστολές πολιτικής προστασίας, αποστολές µεταρρύθµισης του τοµέα της ασφάλειας ή αποστολές παρατηρητών) διαφόρων συνθέσεων, µεταξύ άλλων σε περιπτώσεις ταχείας αντίδρασης, περιλαµβανοµένης µιας µείζονος αποστολής (ενδεχοµένως έως εµπειρογνωµόνων) που θα µπορούσε να είναι πολυετής». 15 Επιπλέον το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο επισηµαίνει ότι «για τις επιχειρήσεις και τις αποστολές της, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα αξιοποιεί, δεόντως και σύµφωνα µε τις διαδικασίες της, τα µέσα και τις δυνατότητες των κ-µ της ΕΕ και εφόσον κριθεί σκόπιµο για τις στρατιωτικές της επιχειρήσεις, του ΝΑΤΟ». 16 ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ - ΘΕΣΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούµενη παράγραφο, η Στρατιωτική Επιτροπή µαζί µε τα υπόλοιπα στρατιωτικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, έχει ως αποστολή την παροχή στρατιωτικών συµβουλών και την υποβολή συστάσεων στην ΕΠΠΑ για όλα τα στρατιωτικά ζητήµατα εντός της ΕΕ, παρέχοντας στρατιωτικές κατευθύνσεις για το σύνολο των στρατιωτικών δραστηριοτήτων. Πλέον των παραπάνω, αποτελεί τη βάση για στρατιωτικές διαβουλεύσεις και στρατιωτική συνεργασία µεταξύ των κ-µ της ΕΕ στον τοµέα της πρόληψης συγκρούσεων και της διαχείρισης κρίσεων. Στο πλαίσιο αυτό λειτουργούν: 15 Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ.128 &

23 -21- α. Η Στρατιωτική Επιτροπή (European Union Military Committee EUMC), η οποία αποτελείται από τους Αρχηγούς ΓΕΕΘΑ των κ-µ της ΕΕ που εκπροσωπούνται σε τακτική βάση από τους στρατιωτικούς αντιπροσώπους τους στις Βρυξέλλες. Ο Πρόεδρος της Επιτροπής είναι κατά προτίµηση ένας πρώην Αρχηγός ΓΕΕΘΑ, ενός από τα κ-µ της Ένωσης, ο οποίος επιλέγεται από τους Αρχηγούς ΓΕΕΘΑ που συγκροτούν τη Στρατιωτική Επιτροπή. Ο Πρόεδρος, συµµετέχει ενεργά στις περιπτώσεις που απαιτείται η λήψη αποφάσεων για θέµατα άµυνας. Είναι το ανώτατο στρατιωτικό όργανο της Ένωσης και έχει ως βασική αποστολή την παροχή συµβουλών στρατιωτικού περιεχοµένου και την υποβολή συστάσεων στην ΕΠΑΑ για όλα τα στρατιωτικά θέµατα που αφορούν την Ένωση. Σε περίπτωση στρατιωτικών επιχειρήσεων στο πλαίσιο της ΕΠΠΑ, παρακολουθεί στενά τη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων και επεµβαίνει όπου και όταν απαιτηθεί. Η θητεία του είναι συνήθως 3ετής. β. Το Στρατιωτικό Επιτελείο, του οποίου η αποστολή είναι να «εκτελεί έργο έγκαιρης προειδοποίησης, εκτίµησης της κατάστασης και στρατηγικού σχεδιασµού για τις αποστολές Petersberg, συµπεριλαµβανοµένου του καθορισµού ευρωπαϊκών εθνικών και πολυεθνικών δυνάµεων» και να υλοποιεί πολιτικές και αποφάσεις σύµφωνα µε τις οδηγίες της Στρατιωτικής Επιτροπής της ΕΕ. 17 Οι κύριες βασικές επιχειρησιακές λειτουργίες που επιτελεί είναι η παροχή έγκαιρης προειδοποίησης, η εκτίµηση κατάστασης και ο στρατηγικός σχεδιασµός. Ειδικότερα το Στρατιωτικό Επιτελείο: Αποτελεί πηγή της στρατιωτικής εµπειρογνωµοσύνης της ΕΕ. Εξασφαλίζει το σύνδεσµο µεταξύ της Στρατιωτικής Επιτροπής και των στρατιωτικών µέσων της ΕΕ. Παρέχει στρατιωτική εµπειρογνωµοσύνη. Εξασφαλίζει τη δυνατότητα έγκαιρης προειδοποίησης. Καταστρώνει σχέδια. Αξιολογεί καταστάσεις και διατυπώνει συστάσεις σχετικά µε τη διαχείριση κρίσεων και υλοποιεί τις αποφάσεις και τους προσανατολισµούς της Στρατιωτικής Επιτροπής. 17

24 -22- Υποστηρίζει τη Στρατιωτική Επιτροπή όσον αφορά την εκτίµηση των καταστάσεων και τις στρατιωτικές πτυχές του στρατηγικού σχεδιασµού, εφ όλου του φάσµατος των καθηκόντων του Petersberg. Πλέον των παραπάνω, στο πλαίσιο του χειρισµού των κρίσεων, λειτουργεί εντός του Στρατιωτικού Επιτελείου της ΕΕ, και ένας Πολιτικοστρατιωτικός Πυρήνας Κέντρο Επιχειρήσεων, η οργάνωση του οποίου συνίσταται από στρατιωτικούς και µη στρατιωτικούς και έχει ως αποστολή τη σχεδίαση και την παρακολούθηση της οποιασδήποτε αυτόνοµης στρατιωτικής επιχείρησης της ΕΕ, όπου η κοινή πολιτικοστρατιωτική συνεργασία παίζει πρωτεύοντα ρόλο. ΜΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΡΙΣΕΩΝ Η µη στρατιωτική διαχείριση κρίσεων είναι η οποιαδήποτε επέµβαση σε µια κρίση, στο πλαίσιο της ΕΕ, χωρίς τη χρήση στρατιωτικού προσωπικού, αλλά µόνο µε τη χρησιµοποίηση µη στρατιωτικών οργάνων. Η πρώτη επιχείρηση διαχείρισης κρίσης της ΕΕ στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ ήταν η αστυνοµική αποστολή στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη το Στην ΕΕ, η έννοια της µη στρατιωτικής διαχείρισης κρίσης, σηµαίνει επέµβαση σε µια ανθρωπιστική κρίση η οποία εξελίσσεται σε ένα οποιοδήποτε κ-µ, ή σε µια περιοχή ή κοινωνία, ως αποτέλεσµα µιας σύρραξης ή µιας φυσικής ή περιβαλλοντολογικής καταστροφής. Αποτελεί επέµβαση η οποία µπορεί να είναι ή όχι βίαια, µε επιδίωξη να εµποδιστεί η περεταίρω κλιµάκωση της και να υποβοηθηθεί η επίλυση της. Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι απαραίτητη η ύπαρξη εξειδικευµένου προσωπικού και πόροι από στρατιωτικούς ή µη οργανισµούς. Η µη στρατιωτική διαχείριση κρίσης εστιάζεται κυρίως στην αστυνόµευση, την πολιτική προστασία, την ενίσχυση της εφαρµογής του νόµου, καθώς και την πολιτική διοίκηση σε καταστάσεις κρίσεων. Ειδικότερα, η µη στρατιωτική διαχείριση κρίσης περιλαµβάνει τους παρακάτω τοµείς δραστηριότητας: α. Αστυνόµευση, η οποία αφορά στη δυνατότητα διάθεσης έως και 5000 αστυνοµικών για διεθνείς αποστολές της ΕΕ. Από αυτούς οι 1400 πρέπει να έχουν τη δυνατότητα ανάπτυξης µέσα σε χρόνο µικρότερο των 30 ηµερών. Ο τοµέας αυτός περιλαµβάνει και τον έλεγχο των συνόρων. β. Ενίσχυση του Κράτους ικαίου, αφορά στη δυνατότητα διάθεσης δικαστών, εισαγγελέων και άλλων εµπειρογνωµόνων για επιχείρηση διαχείρισης µιας κρίσης.

25 -23- γ. ηµόσια ιοίκηση, αφορά στη δυνατότητα διάθεσης από την ΕΕ, οµάδας αξιωµατούχων προκειµένου να υποστηριχθούν µε ασφάλεια µεταβατικές καταστάσεις κρατών. δ. Πολιτική Προστασία, η οποία αναφέρεται στη δυνατότητα ενίσχυσης ανθρωπιστικών παραγόντων µε δράσεις βοήθειας. ε. Παρατήρηση, που αφορά στην ανάληψη αποστολών παρατηρητών. στ. Προστασία Εκπροσώπων της ΕΕ, µε διάθεση ειδικού αστυνοµικού προσωπικού. ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΥΡΡΑΞΕΩΝ Ο όρος «πρόληψη συρράξεων» εντάχθηκε στο ευρωπαϊκό γλωσσάριο τη δεκαετία του Η Ένωση από τότε εξακολούθησε να επαναλαµβάνει σε κάθε ευκαιρία που της δίδεται ότι ως παγκόσµιος παίκτης, έχει «ηθική και πολιτική υποχρέωση να συµβάλει στην πρόληψη των συρράξεων» 18 και επ αυτού έχει διακηρύξει ότι διαθέτει τις αναγκαίες δυνατότητες για να αναλάβει «την ευθύνη της για την παγκόσµια ασφάλεια και για την οικοδόµηση ενός καλύτερου κόσµου». 19 Η πρόληψη συρράξεων πριν αυτές εκδηλωθούν, αποτελεί σηµαντικό στοιχείο της ΕΠΑΑ. Εάν η πρόληψη της σύρραξης αποτύχει, θα πρέπει να τεθεί άµεσα σε εφαρµογή, η επόµενη φάση αντιµετώπιση της κρίσης, που σχετίζεται µε τη χρησιµοποίηση άλλων µέσων και µηχανισµών διαχείρισης κρίσεων που διαθέτει η ΕΕ. ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ ΣΥΝΟΡΩΝ ΤΗΣ ΕΕ Μεταξύ των άλλων µέτρων τα οποία έχει λάβει η ΕΕ για την παρεµπόδιση της παράνοµης µετανάστευσης, του λαθρεµπορίου και της παράνοµης διακίνησης ανθρώπων είναι ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, κυρίως µέσω της υπηρεσίας FRONTEX. Πρόκειται για Ευρωπαϊκή Υπηρεσία η οποία είναι αρµόδια για τη διαχείριση της επιχειρηµατικής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα. Η FRONTEX ιδρύθηκε το 2006 µε έδρα τη Βαρσοβία. ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΠΑΑ Για την επιλογή των αποστολών που θα πρέπει να ανατίθενται στην ΕΠΑΑ και του τρόπου µε τον οποίο θα διεξάγονται, (είδος αποστολής, χρήση ή µη 18 Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ.147.

26 -24- στρατιωτικών δυνάµεων, µέγεθος δύναµης κ.α.), είναι ανάγκη να λαµβάνονται υπόψη κάποια κριτήρια τα οποία έχουν σχέση µε το είδος της κρίσης, τις δυνατότητες και τα συµφέροντα της Ένωσης, καθώς και µε το κατά πόσο προσιδιάζει προς τις αρχές της. Καταρχήν η απόφαση για ανάληψη µιας αποστολής ΕΠΑΑ θα πρέπει να βασίζεται στη βεβαιότητα ότι επιδίωξη είναι η εξουδετέρωση µιας απειλής κατά της ασφάλειας της ΕΕ και των πολιτών της. 20 Επιπλέον των παραπάνω: Θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη η ανάγκη µεταφοράς ανθρωπιστικής βοήθειας σε τρίτες χώρες. Θα πρέπει να τίθεται ως βασικός στόχος η προσπάθεια πρόληψη ή σταθεροποίησης µιας κρίσης και η αποφυγή κλιµάκωσής της. Η πραγµατική δυνατότητα της ΕΠΑΑ να φέρει σε πέρας µια αποστολή θα διαπιστώνεται από τα µέσα που διαθέτει, σε συνδυασµό µε τις ανάγκες και τις απαιτήσεις της συγκεκριµένης αποστολής. Μία επιχείρηση στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ θα πρέπει να αναλαµβάνεται εφόσον η ΕΕ λάβει ανάλογη εντολή ανάληψη δράσης από το Συµβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ή όταν η ενδιαφερόµενη χώρα προσκαλέσει επίσηµα την ΕΕ να επέµβει. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΟΒΟΛΗ ΙΣΧΥΟΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΕΕ ΓΕΝΙΚΑ Το ευρωπαϊκό στρατιωτικό δόγµα αποβλέπει στη χρήση στρατιωτικών δυνάµεων της ΕΕ οι οποίες δεν έχουν ως σκοπό την επέµβαση για κατάληψη εδαφών, αλλά τη διαχείριση κρίσεων. Επεµβαίνουν µόνον κατόπιν απόφασης του Συµβουλίου Ασφαλείας και του Συµβουλίου της ΕΕ και µε τη σύµφωνη πάντα γνώµη της εµπλεκόµενης χώρας. Η στρατιωτική ισχύς είναι αναγκαία, αλλά δεν αποτελεί το τροχοπέδη της ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής. Η συγκρότηση πολυεθνικών δυνάµεων µεταξύ των κ-µ της Ένωσης προβλέφθηκε αρχικά κατά τη ιακήρυξη Petersberg (1992). Από τότε έως σήµερα έχουν συγκροτηθεί αρκετές πολυεθνικές δυνάµεις ή στρατηγεία, µε διακρατικές συµφωνίες µεταξύ των κ-µ της ΕΕ. Όλες αυτές οι δυνάµεις έχουν τεθεί στη διάθεση της ΕΕ, ενώ υφίστανται συµφωνίες και για τη διάθεσή τους στο 20 Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ

27 -25- ΝΑΤΟ, για συγκεκριµένες επιχειρήσεις. Οι πολυεθνικές αυτές στρατιωτικές και µη δυνάµεις, σε καµία περίπτωση δεν µπορούν να θεωρηθούν ως «Ευρωπαϊκός Στρατός», αλλά αποτελούν ευέλικτους στρατιωτικούς Σχηµατισµούς οι οποίοι δεν υπάγονται άµεσα στις διαταγές κάποιου συλλογικού ευρωπαϊκού οργάνου. Αρµόδιες για τη χρησιµοποίησή τους είναι µόνον οι χώρες που τις συγκροτούν. Εκτός από τις προαναφερόµενες δυνάµεις, η ΕΕ στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ, αποφάσισε, όπως ήδη προαναφέρθηκε σε προηγούµενη παράγραφο, τη συγκρότηση επιπλέον ευρωπαϊκών πολυεθνικών δυνάµεων, όπως την Ευρωπαϊκή ύναµη Ταχεία Αντίδρασης και τα Battlegroups. Παράλληλα µε τις προαναφερόµενες δυνάµεις, στην Ευρώπη υφίστανται και λοιπές πολυεθνικές δυνάµεις οι οποίες ανήκουν µεν στο ΝΑΤΟ, αλλά ενεργούν (εάν απαιτηθεί) επ ωφελεία της ευρωπαϊκής ασφάλειας και άµυνας, συγκροτούµενες κατά βάση από µονάδες ευρωπαϊκών χωρών (όπως το Σώµα Ταχείας Αντίδρασης της Συµµαχικής ιοίκησης Ευρώπης - ARRC και το Γερµανο/Ολανδικό Σώµα). Επιπλέον, συγκροτήθηκε και αριθµός πολυεθνικών αστυνοµικών δυνάµεων, οι οποίες αναπτύσσονται στο πλαίσιο της ΕΠΑΑ όταν και όπου απαιτηθεί. Συνολικά οι προαναφερόµενες δυνάµεις (στρατιωτικές και µη) αναλύονται όπως παρακάτω: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΝΑΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ PETERSBERG α. Το Ευρωπαϊκό Σώµα (Eurocorps) ηµιουργήθηκε το 1992 µε πρωτοβουλία Γαλλίας - Γερµανίας, στο πλαίσιο της µεταξύ τους συνεργασίας. Η οργάνωσή του βασίστηκε στην ήδη υφιστάµενη από το 1989 Γάλλο/Γερµανική Ταξιαρχία. Κάθε χώρα συνεισέφερε µια τεθωρακισµένη µεραρχία. Το στρατηγείο του Eurocorps εγκαταστάθηκε στο Στρασβούργο της Γαλλίας. Μελλοντικά στο Eurocorps εντάχθηκαν το Βέλγιο, η Ισπανία και το Λουξεµβούργο. Οι δυνάµεις αυτές συµπληρώνονται µε µονάδες υποστήριξης µάχης διαφόρων τύπων, καθώς και µια Ταξιαρχία υποστήριξη ιοίκησης. Τη διοίκηση αναλαµβάνει ανά 2ετία, περιοδικά, κάθε µια πρώτες οργανωτικές χώρες του Eurocorps

28 -26- β. Eurofor Euromarfor Οι δύο αυτές δυνάµεις συστήθηκαν το 1995, στο πλαίσιο της διακήρυξης του Petersberg, από τη Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία και τέθηκαν στη διάθεση της ΕΕ. Ταυτόχρονα οι παραπάνω χώρες τόνισαν ότι οι δυνάµεις αυτές θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν και στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, για την υποστήριξη της Ευρώπης στα θέµατα κοινής πολιτικής και ασφάλειας. Η Ευρωπαϊκή Ταχεία Επιχειρησιακή ύναµη - Eurofor (European Rapid Operational Force), είναι µια πολυεθνική δύναµη, επιπέδου Μεραρχίας (4 Ταξιαρχίες). Συγκροτείται από ελαφρές ταχυκίνητες δυνάµεις, µε σκοπό την ταχεία µεταφορά και ανάπτυξή τους όπου και όταν απαιτηθεί. Μπορεί ενεργεί από µόνη της ή από κοινού µε την Euromarfor. Οι δυνάµεις της είναι του τύπου «on call», οι οποίες προσδιορίζονται περιοδικά από τις χώρες που τις διαθέτουν. Η Ευρωπαϊκή Επιχειρησιακή Ναυτική ύναµη - Euromarfor (European Operational Maritime Force), είναι πολυεθνική ναυτική δύναµη, συγκροτηµένη από αεροναυτικές µονάδες των τεσσάρων χωρών, µη µονίµου χαρακτήρα, µε αεροναυτική και αµφίβια ικανότητα. Μπορεί να ενεργεί µόνη ή από κοινού µε την Eurofor. γ. European Air Group (EAG) Τον Ιούνιο του 1995 µε τη συνεργασία Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας, δηµιουργήθηκε το European Air Group (EAG), ως Μικτή Αεροπορική ιοίκηση. Πρόκειται για έναν πυρήνα σχεδίασης και συντονισµού ενεργειών, χωρίς µόνιµη διάθεση αεροσκαφών. Αργότερα εισήλθαν η Ιταλία, το Βέλγιο, η Ισπανία, η Γερµανία και η Ολλανδία. Αντικειµενικός σκοπός του είναι η βελτίωση των επιχειρησιακών δυνατοτήτων των πολεµικών αεροποριών των κ-µ. Το 2001 υπογράφτηκε µεταξύ των εµπλεκόµενων χωρών, συµφωνία που προβλέπει ότι οι συµµετέχουσες χώρες θα µοιράζονται µεταξύ τους µέσα αεροµεταφοράς και εναερίου ανεφοδιασµού καυσίµων. Επιπλέον το EAG θα συνεισφέρει σε άλλους τοµείς µε στόχο την αύξηση των ευρωπαϊκών δυνατοτήτων, όπως Έρευνα και ιάσωση Μάχης [Combat Search and Rescue (CSAR)], προστασία δύναµης, µη επανδρωµένα εναέρια οχήµατα (UAVs) και µέσα/συστήµατα επικοινωνιών και συλλογής πληροφοριών. δ. Συγκροτήµατα Μάχης (Battlegroups) Είναι ο µικρότερος αυτάρκης στρατιωτικός επιχειρησιακός Σχηµατισµός που µπορεί να αναπτυχθεί και να συντηρηθεί στο θέατρο επιχειρήσεων,

29 -27- αποτελεσµατικός και αξιόπιστος, µε ικανότητα ταχείας ανάπτυξης, κατάλληλος να φέρει σε πέρας επιχειρήσεις, µόνος ή για την αρχική φάση µεγαλυτέρων επιχειρήσεων. 22 Πρόκειται για µια ειδικής µορφής δύναµη ταχείας αντίδρασης, µε προσωπικό ατόµων, βασιζόµενη σε συνδυασµό όπλων, ενισχυµένων µε στοιχεία υποστήριξης µάχης. Τα Battlegroups έχουν ετοιµότητα ανάληψης αποστολής εντός χρονικού διαστήµατος 5-10 ηµερών από τη στιγµή που το Συµβούλιο θα λάβει απόφαση για την διεξαγωγή µιας επιχείρησης διαχείρισης κρίσης και ικανότητα να συντηρούνται στο θέατρο επιχειρήσεων για διάστηµα 30 ηµερών, µε δυνατότητα να παραταθεί µέχρι και 120 µέρες. Τα πρώτα 13 Battlegroups οργανώθηκαν ως εξής: (1) Τέσσερα Battlegroups µε χαρακτήρα εθνικό που οργανώθη-καν κατά 80% και πλέον από µονάδες µιας µόνο χώρας (Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ηνωµένο Βασίλειο). (2) Τέσσερα Battlegroups οργανώθηκαν στη βάση πολυεθνικών ευρωπαϊκών δυνάµεων που ήδη υφίσταντο. Έτσι στο πλαίσιο της Γαλλο/ Γερµανικής Ταξιαρχίας δηµιουργήθηκε ένα Battlegroup, µε τη συµµετοχή δυνάµεων του Βελγίου, της Γαλλίας, Γερµανίας, Ισπανίας και Λουξεµβούργου. Στο πλαίσιο του Γερµανο/Ολλανδικού Σώµατος συµµετέχουν δυνάµεις της Γερµανίας της Ολλανδίας και της Φιλανδίας. Επίσης η Ελλάδα και η Πορτογαλία συµµετέχουν µαζί µε την Ισπανία και Ιταλία, στο πλαίσιο της Ισπανο/Ιταλικής Αµφίβιας ύναµης (SIAF). Τέλος ένα Battlegroup οργανώθηκε βάση της Αγγλο/Ολλανδικής Αµφίβιας ύναµης. (3) Πέντε Battlegroups είναι πολυεθνικά και συνίστανται από µονάδες διαφόρων χωρών, όπως: Γαλλία Βέλγιο, Γερµανία- Αυστρία-Τσεχία, Ιταλία - Ουγγαρία- Σλοβενία, Γερµανία Πολωνία- Σλοβακία- Λιθουανία- Λετονία, Σουηδία-Φιλανδία-Νορβηγία-Ιρλανδία- Εσθονία. 23 Η Ελλάδα πρότεινε από το 2005 τη συγκρότηση ενός επιπλέον Battlegroup, µε τη συµµετοχή της Βουλγαρίας, της Ρουµανίας και της Κύπρου, µε έθνοςπλαίσιο την Ελλάδα. Έτσι δηµιουργήθηκε το HELBROC. Μερικά ευρωπαϊκά κράτη έχουν προσφέρει επιπλέον δυνατότητες για την υποστήριξη των Battlegroups: 22 EU Council Secretariat, Factsheet,EU Battlegroups, EU BG 01, November Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ.162.

30 -28- (1) Η Γαλλία, τη δοµή ενός πολυεθνικού στρατηγείου µε δυνατότητα ανάπτυξης. (2) Η Ελλάδα, το Πολυεθνικό Κέντρο Συντονισµού Θαλασσίων Μεταφορών της Αθήνας (Athens Multinational Sealift Coordination Centre AMSCC). (3) Η Κύπρος, ένα τµήµα υγειονοµικού (4) Η Λιθουανία, µια µονάδα καθαρισµού ύδατος. Η δηµιουργία των Battlegroups δεν θα πρέπει να συγχέεται µε τη δύναµη που προβλέφθηκε από το Headline Goal Ελσίνκι. Τα Battlegroups προορίζονται για ταχύτερη ανάπτυξη σε περιπτώσεις διεθνών κρίσεων, ενδεχοµένως προετοιµάζοντας το έδαφος (ως initial entry force), για την ανάπτυξη µεγαλύτερης και ισχυρότερης δύναµης που θα µπορούσε να αντικαταστήσει σε εύθετο χρόνο. Η αντίληψη της συγκρότησης των Battlegroups της ΕΕ αποδεικνύεται αλληλοσυµπληρούµενη και αλληλοενισχυόµενη µε τη ύναµη Αντίδρασης του ΝΑΤΟ, τη γνωστή ως NRF (NATO Response Force). 24 ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΥΝΑΜΕΙΣ ΤΑΧΕΙΑΣ ΑΝΤΙ ΡΑΣΗΣ Οι ναυτικές δυνάµεις έχουν ρόλο κλειδί στην εξασφάλιση της ελεύθερης ναυσιπλοΐας και αποτελούν αξιόλογο παράγοντα ισχύος της ΕΕ. Κατά τα αρχικά στάδια µιας κρίσης, η έγκαιρη παρουσία µιας ναυτικής δύναµης µπορεί να αποτελέσει σηµαντικό µέσο προβολής δύναµης, καθώς και πολιτικής και στρατιωτικής επιρροής της ΕΕ. Τελική απαίτηση της ΕΕ είναι, να υπάρχει η δυνατότητα ταχείας ενεργοποίησης (εντός 5-30 ηµερών), µιας οργανωµένης και αξιόπιστης ναυτικής δύναµης, που να µπορεί να φέρει τα επιθυµητά αποτελέσµατα κατά την αντίδραση της ΕΕ σε µια κρίση. Στο πλαίσιο αυτό συστήθηκε ένας µηχανισµός ναυτικής ταχείας αντίδρασης (Maritime Rapid Response Mechanism), µε στόχο να παρέχει στην ΕΕ τη µεγαλύτερη δυνατή ευκαµψία κατά την ενεργοποίηση ναυτικών δυνάµεων που διατίθενται από τα κ-µ της. ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΕΣ ΥΝΑΜΕΙΣ Παράλληλα προς τις ενέργειες για τη συγκρότηση ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνάµεων ταχείας αντίδρασης, η ΕΕ προχώρησε και στην οργάνωση µιας κοινής αστυνοµικής δύναµης. Το Μάρτιο του 2002 το Συµβούλιο 24 Ιωάννης Παρίσης «Η Ευρώπη της Άµυνας», σελ.164.